1

GRAO EN FILOSOFÍA | 4º CURSO

GUÍA DOCENTE | 2018-19

FILOSOFÍA DA CIENCIA II

2

1. DATOS DESCRIPTIVOS DA MATERIA 1.1. DATOS BÁSICOS

NOME DA MATERIA: Filosofía da Ciencia II

Filosofía da Ciencia II

CÓDIGO: G5031423

TIPO DE MATERIA: Obrigatoria

CURSO: 4º

Nº DE CRÉDITOS: 6 ECTS (desglosados en: 24 h. de clases teóricas ou expositivas; 24 h. de

clases interactivas; 3 h. de tutorías de grupo; 99h. de traballo persoal do/da estudante).

LUGAR: Facultade de Filosofía, Praza Mazarelos s/n

DESCRIPCIÓN DEL CONTENIDO: É unha continuación da materia de 3º FILOSOFÍA DA

CIENCIA I. Consiste no estudo dos principais autores na historia da Filosofía da Ciencia desde

Kuhn ata os desenvolvementos máis cercanos (incluindo camdo menos os modelo-teóricos de Bas

C. van Fraassen e da metateoría estructuralista, así como as propostas da epistemoloxía

evolucionista). Dependendo de si no curso de Filosofía da Ciencia I se pudo traballar o tema

correspondente a “A concepción kuhniana daa ciencia” (Kuhn 1ª fase: La estructura de las

revoluciones científicas), o curso empezará con a 2ª fase de Kuhn (isto é,la fase que inclue o

Epílogo 1969 ou os “Segundos pensamientos sobre paradigmas”). No obstante, esta guía docente

se elabora baixo o supuesto de que hai que explicar a concepción kuhniana da ciencia desde o

principio (desde la 1ª fase). El motivo é doble: (1) pode que, por problemas de tempo e dado que

o temario da materia Filosofía de la Ciencia I incluye xa un elevado número de cuestiones, non

fora posible explicar a 1ª fase de Kuhn como un tema específico da materia anterior e sexa

necesario explicala en Filosofía da Ciencia II, y (2) co fin de elaborar un temario máis integrado,

no se desexa separar a fase 2ª da fase 1ª de Kuhn.

1.2. PRERREQUISITOS:

Ningún, ainda que se recomenda ter cursado a materia de 3º Filosofía da Ciencia I (da que

Filosofía da Ciencia II é unha continuación) e ter certa familiaridade coa lóxica clásica de primeiro

orde (contidos correspondientes a Lóxica Elemental).

1.3. IMPARTICIÓN:

3

Responsable: Prof. Dr. José L. Falguera

Lingua na que se imparte: Castelán

1.4. TITORÍAS:

Despacho do profesor responsable da materia.

O horario de titorías determínase ao comenzo de cada curso e figurará na porta do despacho do

profesor responsable da materia.

Titorías de grupo: Ao longo do curso organizaranse tres sesións dunha hora para grupos pequenos

de alumnos (segundo o número de grupos previsto no Plan de Organización Docenet para titorías

de grupo), previas as tres probas a realizar para a avaliación continua. Nas titorías de grupo se

aclararán dubidas acerca dos contidos da materia. Nestas sesións se poderá analizar respostas

dos/as alunos/as aos cuestionarios facilitados na Aula Virtual para o seguimiento da materia.

Poden formularse consultas por correo electrónico á dirección: joseluis.falguera@usc.es

2. SENTIDO DE LA MATERIA EN EL PLAN DE ESTUDIOS

2.1. Bloque formativo:

A materia Filosofía da Ciencia II intégrase no módulo de FILOSOFÍA DA CIENCIA.

Por outra banda, sendo parte do conxunto de contidos que conforman o título de grao en

FILOSOFÍA, relaciónase dun xeito máis estreito con materias dos seguintes módulos:

- METAFÍSICA E TEORÍA DO COÑECEMENTO, en especial polo que concirne

as materias de Teoría do Coñecemento I e II .

- LÓXICA E RETÓRICA, con conexións con todas as materias deste módulo.

- FILOSOFÍA DA LINGUAXE, con vínculos a todas as materias deste módulo.

- FILOSOFÍA DA LINGUAXE E DA MENTE, con vínculos a todas as materias

deste módulo.

4

2.2. Papel de la materia en el bloque y en conjunto del Plan de Estudios

Filosofía de la Ciencia II forma parte do módulo de FILOSOFIA DA CIENCIA, integrado por tres

materias obrigatorias (Pensamento Filosófico e Científico, Filosofía da Ciencia I y Filosofía da

Ciencia II) e unha optativa (Filosofía e Intelixencia Artificial).

• Normalmente, o/a estudante de Filosofía da Ciencia II debe ter estudado, é

recomendable que así o faga, a materia Pensamento Filosófico e Científico (1er curso),

a través da cal tería adquirido un coñecemento das ideas principais e dos

descubrimentos obtidos a través da Historia da Ciencia, así como a materia de Filosofía

da Ciencia I.

• Con Filosofía da Ciencia I (3er curso) deu comenzo ao estudo da filosofía da ciencia no

grao en Filosofía, traballando as principais correntes desde comienzos do século XX ata

a publicación da obra de Thomas Kuhn, The structure of scientific revolutions.

• Como continuación de Filosofía da Ciencia I o/a estudante cursará Filosofía de la Ciencia

II (4º curso), cuxo programa completa o panorama histórico da filosofía da ciencia desde

Kuhn ata os inicios do século XXI.

• O módulo se complementa coa materia optativa Filosofía e Intelixencia Artificial (3er

curso).

En el esquema siguiente se puede visualizar el entramado de relaciones entre las materias

del módulo.

Módulo: Metafísica e Teoría do

Coñecemento

Módulo: Lóxica e Retórica

Módulo: Filosofía da Linguaxe

e da Mente

Módulo: Filosofía da Ciencia

FILOSOFÍA DE LA CIENCIA

5

Materias del módulo:

(1) Pensamiento Filosófico y Científico – 1er Curso (2º cuat.) – Obligatoria

(2) Filosofía de la Ciencia I – Tercer Curso (1er cuat.) – Obligatoria

(3) Filosofía e Inteligencia Artificial – Tercer Curso (2º cuat.) – Optativa

(4) Filosofía de la Ciencia II – Cuarto Curso (2º cuat.) – Obligatoria

Por outra parte, Filosofía da Ciencia II, sendo parte dos contidos formativos imprescindibles do

GRADO EN FILOSOFÍA, ten especial relación cos módulos siguintes:

- METAFÍSICA E TEORÍA DO COÑECEMENTO, e de modo moi específico

coas materias Teoría doCoñecemento I y II deste módulo.

- LÓXICA E RETÓRICA, e con todas as materias que o integran, e

- FILOSOFÍA DA LINGUAXE E DA MENTE, e con todas as materias que o integran.

2.3. Interés da materia para a futura profesión.

Como xa se indica na xustificación do título de GRADO EN FILOSOFÍA da Universidade de

Santiago de Compostela, o destino laboral dos titulados en FILOSOFÍA ven sendo tradicionalmente

Pensamiento Filosófico y Científico

(1)

Módulo: Filosofía de la Ciencia

Filosofía de la

Ciencia I (2)

Filosofía e Inteligencia Artificial (3)

Filosofía de la Ciencia II (4)

6

a docencia, sea no ensino de secundaria, sea no nivel universitario. Sen embargo, hoxe en día as

salidas se están diversificando progresivamente, poidendo os estudantes desenvolver actividades

profesionais en varios campos. Por suposto, tambén hai que contar coa actividade investigadora

propia deste ámbito. En todo caso, os estudos de FILOSOFÍA proporcionan cando menos dúas

características que resultan indudablemente útiles e desexables tanto nos estudos humanísticos

como nos estudios de ciencias naturais, a saber, capacidade de análise dos problemas e dos

discursos, así como capacidade de reflexión crítica e habilidade co manexo de argumentos.

Materias como Filosofía da Ciencia I e Filosofía da Ciencia II, a súa continuación, acentúan e

afianzan ainda máis estas características e as encauzan cara ao estudo crítico da estructura da

ciencia e da metodoloxía científica. En concreto, Filosofía da Ciencia II amplía convenientemente

os contidos de Filosofía da Ciencia I, completando o panorama histórico das principais correntes

en Filosofía da Ciencia desde Thomas Kuhn hasta las tendencias máis actuais. Dito panorama

permitirá ao/á estudante ter unha visión suficentemente xeral dos problemas relacionados co

método científico e a estrutura das teorías empíricas, co cal obterá un acercamento crítico ao

funcionamento da ciencia e aos problemas epistemolóxicos, metodolóxicos e ontolóxicos con ela

relacionados.

3. OBXECTIVOS E COMPETENCIAS DA MATERIA Esta materia é a continuación da materia FILOSOFÍA DA CIENCIA I (impartida no 3º curso do

GRADO EN FILOSOFÍA).

3.1. Obxectivos e competencias relacionados cos coñecementos e habilidades a adquirir na

materia.

De xeito xeral, consonte ao previsto para o título de grao:

- Que os estudantes posúan e comprendan os coñementos propios da Filosofía da

Ciencia, con referencia a aportacións investigadoras recentes.

- Que saiban aplicar eses coñecementos para identificar, formular e resolver problemas

no ámbito da Filosofía da Ciencia.

- Que coñezan as concepcións, os métodos propios da Filosofía da Ciencia, seguindo a

súa historia e as súas formulacións contemporáneas.

De maneira específica polo que concirne aos contidos da materia:

7

- Que os estudantes alcancen unha comprensión de problemas epistémicos, semánticos,

ontolóxicos e de estrutura dos produtos cognoscitivos da ciencia.

Se alcanzan eses obxectivos e competencias co conxunto de actividades previstas para o

seguimiento da materia.

Se avalían estes obxectivos e competencias a través das probas previstas para a avaliación

continua ou, no seu caso, para quen deba facer o examen final (nalgunha das oportunidades).

3.2. Obxectivos e competencias relacionadas co dominio das ferramentas de aprendizaxe ou

de formación.

De xeito xeral:

- Que os estudantes sexan capaces de transmitir eses coñecementos, as ideas, cuestións

e solucións tomadas en consideración, tanto a un público xeral como a aquel

interesado e/ou entendido en temáticas filosóficas. A contestación dos cuestionarios disponibles na Aula Virtual permitirá

desenvolver esa competencia no que concierne á transmisión escrita; tambén as

probas escritas, e no seu caso o examen final. As sesións de seminario interactivo

e as titorías de grupo permitirán desenvolver esas competencias no que concierne

á transmisión oral. Proebas, seminarios interactivos e titorías de grupo serán

elementos para a avaliación continua de dita competencia.

- Que estean capacitados para continuar a súa formación en Filosofía e/ou en outros

campos do saber, cun elevado grao de autonomía.

- Que teñan habilidades para recoñecer, nos diversos saberes e na práctica.

- Que saiban explicar eses coñecementos e estar en condiciones de aprender a ensinalos.

- Que saiban ampliar e podan desenvolver ulteriormente eses coñecementos por medio

da investigación.

- Que saiban aplicar eses coñecementos dentro e fora do ámbito filosófico. A superación da materia se entende que supón unha contribución á adquisición

das anteriores competencias.

- Que melloren a capacidade para analizar e sintetizar, argumentar racionalmente.

- Que saiban expresarse, comunicar, debater e dialogar.

8

- Que desenvolvan a capacidade para organizar a información, tomar decisións,

formular e resolver problemas. A contestación dos cuestionarios disponibles na Aula Virtual permitirá

desenvolver asanteriores competencias. A súa avaliación se poderá realizar a

través da participación nas sesións de seminario interactivo e nas titorías de

grupo, e finalmente se reflictirá nas probas, e no seu caso no examen final.

De maneira mais específica:

- Que os estudantes adquiran ou melloren as destrezas na análise de problemas e de

textos.

- Que mellore as capacidades e destrezas argumentativas. Ten especial relevancia para amosar a adquisición das anteriores competencias

específicas que dúas das probas para a avaliación continua consistan en

comentarios de texto.

- Que mellora as capacidades e destrezas expositivas e expresivas (oral e escrita). Sesións de seminario interactivo, titorías de grupo, a preparación dos

cuestionarios e as probas (e no seu caso o examen final) han de ser elementos a

través dos que os/as alumnos/as contribúan a amosar a adquisición da anterior

competencia específica.

3.3. Obxectivos e competencias vinculados a valores ou actitudes.

De xeito xeral:

- Que os estudantes na súa actividade profesional e actuación persoal, difundan e

apliquen os principios do respecto e a promoción dos dereitos fundamentais das

persoas, a igualdade entre as persoas, e os principios de accesibilidade universal e

desenvolvemento para todos, e os valores democráticos e dunha cultura de paz.

- Que desenvolvan o razoamento crítico e o compromiso ético.

- Que desenvolvan o sentido social, fomentando a cooperación e a mediación.

- Que desenvolvan a capacidade de reacción e o espírito construtivo: proactividade,

inventiva, creatividade, laboriosidade e adaptabilidade en contextos cambiantes,

problemáticos e/ou adversos.

De maneira máis específica:

9

- Adquisición de destrezas para o debate público, a tolerancia e os valores cooperativos

e democráticos. As sesións de seminario interactivo e as titorías de grupo serán especialmente

relevantes para contribuír a adquirir esas competencias.

3.4. Competencias transversais.

Se pretende tamén que o/a estudante adquira un Coñecemento instrumental de linguas

estranxeiras (en especial inglés), así como un Coñecemento instrumental das tecnoloxías

da información e da comunicación

O uso da aula virtual debe contribuír á parte das competencias transversais

relacionadas coas tecnoloxías da información e da comunicación. O posible uso

de bibliografía en lingua inglesa debe contribuír á parte das competencias

transversais relacionada con linguas estranxeiras.

4. CONTENIDOS DA MATERIA 4.1. Descriptores da materia no Plan de Estudos:

Estudo das principais ideas e contribucións na historia da Filosofía da Ciencia desde Kuhn (a

partir da 2ª fase da súa obra) ata os desenvolvementos máis próximos (incluindo cando menos os

teórico-modelistas de van Fraassen e da metateoría estructuralista, así como as propostas da

epistemoloxía naturalizada).

O plan desta matera para esta guía docente elabórase como se a materia comenzara cos contidos

correspondentes ao tema 6 de Filosofía da Ciencia I “La concepción kuhniana da ciencia (1ª

fase)”. A razón, ademáis do escaso tempo para traballar a fondo ese tema en Filosofía da Ciencia

I, é a maior integración do temario e contidos da súa continuación en Filosofía da Ciencia II.

4.2. Estructura dos bloques de contidos.

Nota moi importante: As numeracións romana e arábiga son unha continuación dos bloques e temas do programa de Filosofía de la

Ciencia I. O programa da comenzo co Bloque IV, dedicado aos enfoques historicistas, o cal da comenzo coa concepción kuhniana da

ciencia (en realidade, tema 6 da materia precedente).

BLOQUE IV: Enfoques historicistas

Tema 7: A concepción kuhniana da ciencia

Tema 8: Feyerabend e o anarquismo metodolóxico.

Tema 9: Lakatos e os programas de investigación científica.

Tema 10. Larry Laudan: das tradicións de investigación ao naturalismo

10

normativo.

BLOQUE V: Enfoques modelo-teóricos

Tema 11: Os inicios teórico-modelistas: a proposta da Escola de Stanford.

Tema 12: As concepcións semanticistas.

Tema 13: A metateoría estructuralista. BLOQUE VI: Outros enfoques.

Tema 14: Os planteamientos de Hacking e de Cartwright

Tema 15: A epistemoloxía evolucionista

BLOQUE IV: Enfoques historicistas

1. Sentido del bloque:

En este bloque trátase de presentar con certo detalle os principais autores da chamada corrente

“historicista” en filosofía da ciencia, cuxo estudo xa se iniciou no tema 6 da materia Filosofía da

Ciencia I. O autor principal e ao que se dedican máis sesións é Thomas Kuhn. Deste autor se

teñen elexido algúns textos clave dentro do seu pensamento, comenzando pola su obra principal,

La estructura de las revoluciones científicas, de lectura obrigatoria nesta materia. A continuación,

se pasan a estudar as fases posteriores do pensamento kuhniano, empezando pola segunda fase,

dedicada a matizar e puntualizar varias das tesis do seu libro inicial en obras como “Segundos

pensamientos sobre paradigmas” e “Epílogo 1969”. A terceira e cuarta fases de Kuhn tambén se

abordan ao presentar as ideas de inconmensurabilidade local e holismo local e os seus últimos

pensamentos acerca da estrutura léxica e taxonómica. O feito de que os planteamentos de Paul K.

Feyerabend supoñan unha sorte de radicalización dos de Kuhn xustifica en parte que o autor

austriaco sexa o elexido como obxecto de estudo no siguiente tema. Neste, analízase e avaliase

Bloque IV: Enfoques

historicistas

Bloque V: Enfoques

modelo-teóricos

Bloque VI: Outros enfoques

11

críticamente o seu anarquismo metodolóxico, así como varias tesis asociadas ao seu pensamento.

O temario deste bloque prosigue co estudo da metodoloxía dos programas de investigación de

Imre Lakatos e coa sua idea de reconstrucción racional da historia da ciencia. Finalmente, o

pensamento de Larry Laudan constitúe o obxecto de estudo do último tema deste bloque. A noción

de tradición de investigación e aspectos como o progreso científico como resolución de

problemas, o naturalismo normativo ou a metainducción pesimista son atendidos para culminar

este estudo dos enfoques historicistas.

2. Epígrafes

Tema 7: A concepción kuhniana da ciencia

7.1. Introducción ao historicismo

7.2. A estructura das revolucións científicas

7.3. As matrices disciplinares

7.4. Inconmensurabilidade local e holismo local

7.5. Taxonomía e xéneros constituidos.

Tema 8: Feyerabend e o anarquismo metodolóxico.

8.1. Anarquismo metodolóxico.

8.2. Desenvolvemento científico e variación de significado e referencia. Inconmensurabilidade.

8.3. A noción de interpretación natural.

8.4. Contrainducción: teorías e feitos.

8.5. Relativismo epistémico.

Tema 9: Lakatos e os programas de investigación científica.

Bloque IV: Enfoques historicistas

T7

T8

T9

T10

Bloque IV: Enfoques historicistas

T7

T8

T9

T10

12

9.1. O problema da racionalidad na ciencia.

9.2. Falsacionismos: dogmático, metodolóxico inxenuo vs. sofisticado.

9.3. Programas de investigación, progreso científico e racionalidade.

9.4. A Historia da ciencia e a suas reconstruccións racionais.

Tema 10. Larry Laudan: das tradicións de investigación ao naturalismo normativo.

10.1. O progreso científico como resolución de problemas.

10.2. O modelo reticular.

10.3. O naturalismo normativo como alternativa ao relativismo epistemolóxico.

10.4. O argumento antirrealista da meta-inducción pesimista.

3. Materiales e referencias

3.1. Lecturas a realizar en cada tema:

Tema 7:

• Kuhn, Th.S. (1962/1970): The Structure of Scientific Revolutions, University of Chicago Press, Chicago, 19702; trad. esp. de Carlos Solís: La estructura de las revoluciones científicas, F.C.E., México, 2004 (lectura del libro completo, incluyendo la “Postdata de 1969”).

• Kuhn, Th.S. (1983): “Comensurabilidad, comparabilidad y comunicabilidad”, en El camino desde la estructura, Paidós, Barcelona, 2002, cap. 2, pp. 47-75.

Tema 8:

• Feyerabend, P.K. (1974): Contra el método, Barcelona, Ariel.

Tema 9:

• Lakatos, I. (1978): “La falsación y la metodología de los programas de investigación científica”, en La metodología de los programas de investigación científica, Alianza Universidad, Madrid, 1983, 17-133.

Bloque IV: Enfoques historicistas

T7

T8

T9

T10

Bloque IV: Enfoques historicistas

T7

T8

T9

T10

13

Tema 10:

• Laudan, L. (1977/1986): El progreso y sus problemas, Encuentro, Madrid, capítulos 3 y 4 (completos).

3.2. Referencias bibliográficas

-Para o Tema 7:

Andersen, H., P. Barker & X. Chen (2006): The Cognitive Structure of Scientific Revolutions, Cambridge University Press, Cambridge. Bird, A. (2002): Thomas Kuhn, Tecnos, Madrid. Fuller, S. (2000): Thomas Kuhn, The University of Chicago Press, Chicago. González, W.J. (ed., 2004): Análisis de Thomas Kuhn, Trotta, Madrid. Hacking, I. (ed., 1985): Revoluciones científicas, F. C. E., México. Horwich, P. (ed., 1993): World Changes Cambridge, MIT Press. Hoyningen-Huene, P. (1993): Reconstructing Scientific Revolutions, Chicago, The University of Chicago Press, 1993. Kuhn, T.S. (1957/1979): La revolución copernicana, Ariel, Barcelona. ––– (1970/1975): “Consideración en torno a mis críticos”, en I. Lakatos & A. Musgrave (eds.): La crítica y el desarrollo del conocimiento, Grijalbo, Madrid, 391-454. ––– (1974/1978): Segundos pensamientos sobre paradigmas, Madrid, Tecnos. ––– (1977): The Essential Tension, University of Chicago Press, Chicago; trad. esp.: La tensión esencial, F.C.E., México. ––– (1989): Qué son las revoluciones científicas, Paidós Básica, Barcelona. ––– (1990): “Dubbing and Redubbing: The Vulnerability of Rigid Designation”, en W. Savage (ed.): Scientific Theories, Minnesota Studies in the Philosophy of Science, XIV, Minneapolis, University of Minnesota Press, 298-318; trad. esp.: “Doblaje y redoblaje: la vulnerabilidad de la designación rígida”, en W. González (ed.): op. cit., 105-133. ––– (1993): “Afterwords”, en Horwich (ed.): op. cit. 311-341. ––– (2001): The Road since Structure, The University of Chicago Press, Chicago; trad. esp.: El camino desde la estructura, Paidós, Barcelona. Lakatos, I. y A. Musgrave (eds.): La crítica y el desarrollo del conocimiento, Grijalbo, B., 1975. Nickles, Th. (ed., 2003): Thomas Kuhn, Cambridge University Press, Cambridge. Pérez Ransanz, A.R. (1999): Kuhn y el cambio científico, F.C.E., México. Sharrock, W. (2002): Kuhn: Philosopher of Scientific Revolution, Polity, Cambridge. Solís, C. (comp., 1998): Alta tensión: Filosofía, Paidós, Barcelona. -Para o Tema 8:

Farrell, R.P. (2003): Feyerabend and the Scientific Values, Kluwer, Dordrecht. Feyerabend, P.K. (1975): Against Method, NLB, London; trad. esp.: Tratado contra el método, Tecnos, Madrid, 1981. ––– (1981): Philosophical Papers, 2 vols., Cambridge University Press, Cambridge. ––– (1982): La ciencia en una sociedad libre, Siglo XXI, Madrid. ––– (1996): Adiós a la razón, Tecnos, Madrid. Motterlini, M. (ed., 1999): For and Against Method, University of Chicago Press, Chicago. Munévar, G. (ed., 1991): Beyond Reason: Essays on the Philosophy of Paul K.Feyerabend, Kluwer, Dordrecht. Preston, J.M. (1997): Feyerabend: Philosophy, Science and Society, Polity, Cambridge. Suárez, R. (2008): Feyerabend, UAM, México.

14

-Para o Tema 9:

Lakatos, I. (1970): The Methodology of Scientific Research Programmes. Philosophical Papers, volume 1, Cambridge University Press, 1978; trad. esp.: La metodología de los programas de investigación científica, Alianza Universidad, Madrid, 1983. ––– (1976/1978): Pruebas y refutaciones, Alianza Universidad, Madrid. ––– (1971/1982): Historia de la ciencia y sus reconstrucciones racionales, Tecnos, Madrid. ––– (1980/1981): Matemáticas, ciencia y epistemología, Alianza Universidad, Madrid. Hacking, I. (1979): “La filosofía de la ciencia según Lakatos”, en Revoluciones científicas, F.C.E., México, 1985, 243-272. Larvor, Brendan (1998): Lakatos. An Introduction, Routledge, London. Motterlini, M. (ed., 1999): For and Against Method, University of Chicago Press, Chicago. -Para o Tema 10:

González, Wenceslao J. (comp.): El pensamiento de L. Laudan. Relaciones entre historia de la ciencia y filosofía de la ciencia, Universidad de La Coruña, 1998. González, Wenceslao J. (1999): “El giro en la metodología de L. Laudan.”, en Velasco (ed.): op. cit., 105-131. Laudan, L. (1976): “Two Dogmas of Methodology”, Philosophy of Science, 43, 585-597. ––– (1977): Progress and its Problems, University of California Press, Berkeley; trad. esp.: El progreso y sus problemas, Editorial Encuentro, Madrid, 1986. ––– (1981): “A Confutation of Convergent Realism”, Philosophy of Science, 48, 19-49. ––– (1983): “The Demise of the Demarcation Problem”, en R. Cohen y L. Laudan (eds.): Physics, Philosophy and Psychoanalysis, Reidel, Dordrecht, 111-128. ––– (1984): Science and Values, University of California Press, Berkeley. ––– (1986): “Some Problems Facing Intuitionist Meta-Methodologies”, Synthese, 67, 115- 129. ––– (1987): “Progress or Rationality? The Prospects for Normative Naturalism”, American Philosophical Quarterly, 24/1, 19-31. ––– (1990): Science and Relativism, University of Chicago Press, Chicago; trad. esp.: Ciencia y relativismo, Alianza Universidad, Madrid, 1994. ––– (1996): Beyond Positivism and Relativism. Theory, Method, and Evidence, Westview Press, Boulder, Colorado. Laudan, L. y Jarrett Leplin (1991): “Empirical Equivalence and Underdetermination”, The Journal of Philosophy, 88, 449-472. Velasco, A. (coord.): Progreso, pluralismo y racionalidad en la ciencia. Homenaje a Larry Laudan, UNAM, México, 1999. VV.AA. (1990): “Symposium on Normative Naturalism”, en Philosophy of Science vol. 51, núm. 1, marzo 1990, pp. 1-59.

4. Método de traballo

Nas clases expositivas o profesor fará presentacións iniciais de cada un dos temas e epígrafes.

O/A estudante deberá complementar a presentación coa lectura e traballo persoalizado dos textos.

Poñerase como tarefa obrigatoria contestar cuestionarios para cada un dos temas. As clases

interactivas se reservarán para a presentación dos contidos das lecturas obrigatorias e para

preguntas e debates acerca deses textos, para o cal será útil o traballo feito contestando os

cuestionarios. As sesións de titorías de grupo servirán para aclarar dubidas sobre os contidos en

grupos pequenos. O mesmo método se seguirá nos seguintes bloques.

15

BLOQUE V: Enfoques modelo-teóricos

1. Sentido do Bloque V

Neste bloque se estudan os enfoques semanticistas ou modelo-teóricos en filosofía da ciencia, os

cales foron dunha importancia e influencia innegables na filosofía da ciencia das últimas catro

décadas. Non se trata tal vez tanto dunha única concepción como dunha familia de concepcións

emparentadas, que teñen en común o feito de suliñar a importancia central dos elementos

semánticos (dos modelos) na caracterización das teorías científicas. Ditos enfoques empezan a

despuntar nos 70, aínda que tiveron os seus primeiros representantes na escola de Stanford, con

Patrick Suppes á cabeza. Neste bloque se estudan as principais ideas da escola de Stanford

(Suppes e Adams) e dos chamados semanticistas en EE.UU. (Bas van Fraassen, Ronald Giere e

Frederick Suppe), así como da corrente estructuralista derivada de P. Suppes y J.D. Sneed e

enraizada na que en ocasións é chamada ‘escola de Munich’, integrada por Wolfgang Stegmüller,

Wolfgang Balzer, C. Ulises Moulines e ampliada a o propio Joseph D. Sneed.

2. Epígrafes

Tema 11: Os inicios teórico-modelistas: a proposta da Escola de Stanford.

11.1. Dos enfoques sintacticistas das teorías empíricas aos modelistas.

11.2. A Escola de Stanford: caracterización das teorías de P. Suppes y E.W.

Adams.

Tema 12: As concepcións semanticistas.

12.1. A concepción de espacios de estado de B.C. van Fraassen. O seu

empirismo constructivo. Adecuación empírica. Observación e observabilidade.

12.2. O cuasi-realismo de F. Suppe.

12.3. O realismo constructivo de R. Giere.

Bloque V: Enfoques modelo-teóricos

T11

T12

T13

16

Tema 13: La metateoría estructuralista.

13.1. Elemento teórico básico e os seus compoñentes.

13.2. Aserción empírica dunha teoría.

13.3: Nocións intuitivas de “rede teórica”, “árbol teórico” e “evolución teórica”.

3. Materiais e referencias:

3.1. Lecturas a realizar

Temas 11 e 12

• Díez, J. e Moulines, C.U.: Fundamentos de Filosofía de la Ciencia, Ariel, Barcelona,

cap. 10.

Tema 12:

• van Fraassen, B. (1980): The Scientific Image, Clarendon Press, Oxford; trad. esp.: La

imagen científica, Paidós/UNAM, México, 1996, capítulos 2 y 3.

3.2. Referencias bibliográficas

-Para o tema 11:

Adams, E. (1959): “The foundations of rigid body mechanics and the derivation of its laws from those of particle mechanics,” in L. Henkin, P. Suppes y A. Tarski (eds.): The Axiomatic Method, North Holland, Amsterdam, pp. 250–265. Suppes, P. (1957): Introduction to Logic, Dover, New York.

––– (1988): Estudios de filosofía y metodología de la ciencia, Alianza Universidad, Madrid.

-Para o tema 12:

Giere, R. (1984): Understanding Scientific Theories, Holt, Rinehart, and Winston.

Bloque V: Enfoques modelo-teóricos

T11

T12

T13

Bloque V: Enfoques modelo-teóricos

T11

T12

T13

17

––– (1988): Explaining Science: A Cognitive Approach, Univ. of Chicago Press, Chicago. ––– (1999): Science Without Laws, University of Chicago Press, Chicago. ––– (2004): “How Models Are Used to Represent Reality”, Philosophy of Science 71, Supplement, S742–752. ––– (2006): Scientific Perspectivism, The University of Chicago Press, Chicago.

Morton, B. (ed., 2007): Images of Empiricism: Essays on Science and Stances with a reply from Bas C. van Fraassen, Oxford University Press, Oxford. Pérez Ransanz, A.R. (1985): “El concepto de teoría empírica según van Fraassen”, Crítica 17 (51): 3- 19. Suppe, F. (1989): The Semantic View of Theories and Scientific Realism, University of Illinois Press, Urbana and Illinois. van Fraassen, Bas C. (1980), The Scientific Image, Clarendon Press, Oxford. ––– (1989), Laws and Symmetry, Oxford University Press, Oxford. ––– (2008), Scientific Representation, Oxford University Press, Oxford. -Para o tema 13:

Balzer, W., and C.U. Moulines (eds., 1996): Structuralist theory of science, Focal Issues, New Results, W. de Gruyter, Berlin. Balzer, W., C.U. Moulines, and J.D. Sneed (1987): An Architectonic for Science, Reidel, Dordrecht; trad.esp. Una arquitectónica para la ciencia, Universidad de Quilmes, Buenos Aires, 2012. Moulines, C.U. (1982): Exploraciones metacientíficas, Alianza Univ. Textos, Madrid. ––– (1991): Pluralidad y recursión, Alianza Universidad, Madrid. Sneed, J. D. (1971): The Logical Structure of Mathematical Physics, Reidel, Dordrecht. Stegmüller, W. (1979): Teoría y experiencia, Ariel, Barcelona. ––– (1981): La concepción estructuralista de las teorías, Alianza Universidad, Madrid. ––– (1983): Estructura y dinámica de las teorías, Ariel, Barcelona. -Bibliografía complementaria para o bloque V en xeral:

Bailer-Jones, D.M. (2009): Scientific Models in Philosophy of Science, Pittsburgh University Press, Pittsburgh. Black, Max (1962), Models and Metaphors, Cornell University Press, Ithaca, NY. Da Costa, N., and S. French (2000) “Models, Theories, and Structures: Thirty Years On”, Philosophy of Science 67, Supplement, S116–127. Hesse, M. (1963): Models and Analogies in Science, Sheed and Ward, London. Morgan, M. & M. Morrison (1999): Models as Mediators. Perspectives on Natural and Social Science, Cambridge University Press, Cambridge.

4. Método de traballo

Véase este mismo apartado para o bloque anterior .

BLOQUE VI: Outros enfoques.

1. Sentido do Bloque VI

Se completa a materia con dous temas que cubren problemáticas discutidas máis recentemente na

filosofía de la ciencia. Primeiramente, se estudan os planteamientos de Ian Hacking e Nancy

Cartwright, ambos representantes do chamado ‘realismo de entidades’ e do antirrealismo con

18

respecto ás teorías. A influencia que as temáticas de ambos tiveron nas contribucións máis

recentes ata a actualidade xustifica plenamente a súa inclusión no programa. Especialmente

Hacking ten sido central no interés que recentemente despertou a natureza da experimentación

(pénsese no clamado ‘novo experimentalismo’). En segundo lugar, se estudan tamén a aportacións

da epistemoloxía evolucionista, de gran relevancia igualmente en épocas recentes e cuxo estudo

permitirá ao estudante poñer o progreso e a evolución do coñecemento científico nocentro do

debate filosófico.

2. Epígrafes

Tema 14: As propostas de Hacking e de Cartwright

14.1. O problema do realismo científico consonte a Ian Hacking

14.2. Experimento e observación. A súa relación coas teorías.

14.3. Representación científica vs. intervención. O experimentalismo de Hacking.

14.4. “Cómo minten as leis da física”: Nancy Cartwright

Tema 15: A epistemoloxía evolucionista

15.1. Os modelos evolucionistas de Popper e Toulmin.

15.2. A epistemoloxía evolucionista de D. Campbell.

15.3. A noción de evolución e os modelos historiográficos da ciencia.

15.4 Críticas ás propostas evolucionistas.

3. Materiais e/ou referencias

3.1. Lecturas obrigatorias a realizar polo/a estudante:

Bloque VI: Outros enfoques

T14

T15

Bloque VI: Outros enfoques

T14

T15

19

Tema 14:

• Hacking, Ian (1983): Representing and intervening, Cambridge U.Pr.; trad. esp.: Representar e intervenir, Paidós/UNAM, México, 1996, caps. 1, 2, 9, 12 y 13.

Tema 15:

• Campbell, D.T. (1997): “Epistemología evolucionista”, en S. Martínez y L. Olivé (comps.): Epistemología evolucionista, Paidós /UNAM, México, pp. 43-103.

3.2. Referencias bibliográficas

-Sobre o tema 14:

Cartwright, N. (1983), How the Laws of Physics Lie, Oxford University Press, Oxford. ––– (1989), Nature's Capacities and their Measurement, Oxford U. P., Oxford. ––– (1999), The Dappled World, Cambridge University Press, Cambridge. Chakravartty, A. (2007): A Metaphysics for Scientific Realism, C. U. P., Cambridge. Franklin, A. (1986): The Neglect of Experiment, Cambridge Univ. Press, Cambridge. Galison, P. (1987): How Experiments End, University of Chicago Press, Chicago. Hacking, I. (1983), Representing and Intervening, Cambridge University Press Cambridge; trad. esp.: Representar e intervenir, Paidós/UNAM, México, 1996. ––– (2001): ¿La construcción social de qué?, Paidós, Barcelona. ––– (2002): Historical Ontology, Harvard University of Press, Harvard. Hoefer, C. and L. Bovens (eds., 2008): Nancy Cartwright’s Philosophy of Science, Routledge, London. Massimi, M. (2004): “Non-Defensible Middle Ground for Experimental Realism: Why We are Justified to Believe in Colored Quarks”, Philosophy of Science, 71: 36–60. Morrison, M. (1990): “Theory, Intervention and Realism”, Synthese, 82: 1–22. Resnik, D. B. (1994): “Hacking’s Experimental Realism”, Canadian Journal of Philosophy, 24: 395–412. -Sobre o tema 15:

Callebaut, W. & R. Pinxten (eds., 1987): Evolutionary Epistemology. A Multiparadigm Program, Reidel, Dordrecht. Campbell, D.T. (1997): “Epistemología evolucionista”, en S. Martínez y L. Olivé (comps.): Epistemología evolucionista, Paidós /UNAM, México, pp. 43-103. Cohen, L.J. (1973): “Is the Progress of Science Evolutionary?”, British Journal for the Philosophy of Science 24, 41-61. Martínez, S. & L. Olivé (comps., 1997): Epistemología evolucionista, Paidós /UNAM, México. Piaget, J. (1950): Introduction à l’Épistémologie Génétique, 3 vols., P.U.F., Paris. Popper, K.R. (1972): Conocimiento objetivo, Tecnos, Madrid, 1974. Popper, K.R. (1997): “La selección natural y el surgimiento de la mente”, en Martínez, S. & L. Olivé (comps.): op. cit., 25-42. Quine, W.V.O. (1972): “Epistemology Naturalized”, en J. Royce & W.W. Rosebaum (comps.): The Psychology of Knowing, Gordon Breack, NY, pp. 9-23. Toulmin, S. (1961): Foresight and Understanding: An Inquiry into the Aims of Science, Indiana University Press, Bloomington. Toulmin, S. (1972): Human Understanding: The Collective Use and Evolution of Concepts, Princeton University Press, Princeton, NJ.

4. Método de traballo

20

Véase este mesmo apartado parao bloque IV.

5 . BIBLIOGRAFÍA XERAL RECOMENDADA 5.1. Bibliografía básica de filosofía da ciencia recomendada para o curso:

Díez, J. A. y U. Moulines (1997): Fundamentos de filosofía de la ciencia, Ariel, BCN. Echeverría, J. (1999): Introducción a la metodología de la ciencia. La filosofía de la ciencia del siglo XX, Cátedra, Madrid. Estany, A. (1993): Introducción a la filosofía de la ciencia, Barcelona, Crítica. Godfrey-Smith, P. (2003): Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science, The University of Chicago Press, Chicago. HEMPEL, C. G. (1966): Philosophy of Natural Science, Englewood Cliffs, Prentice Hall. (vers. cast.: Filosofía de la ciencia natural, Madrid, Alianza, 1973). Losee, J. (1972): Introducción histórica a la filosofía de la ciencia, Alianza Universidad, Madrid, 1976. Moulines, C.U. (2011): El desarrollo moderno de la Filosofía de la Ciencia, UNAM, México. Rivadulla, A.: (1984): Filosofía actual de la ciencia, Madrid, Ed. Nacional. (2ª. ed., Madrid, Tecnos, 1986). 5.2. Bibliografía xeral de historia da ciencia:

Allen, G.E. (1983): La ciencia de la vida en el siglo XX, F.C.E., México. Brock, W.H. (1998): Historia de la química, Alianza editorial, Madrid. Buchwald, J. (1989): The Rise of the Wave Theory of Light: Optical Theory and Experiment in the Early Nineteenth Century, University of Chicago Press, Chicago. Butterfield, H. (1949/1982): Los orígenes de la ciencia moderna, Taurus, Madrid. Cohen, I.B. (1989): El nacimiento de una nueva física, Alianza Universidad, Madrid. Cohen, I.B. (1989): Revolución en la ciencia, Gedisa, Barcelona. Crombie, A.C. (1974): Historia de la Ciencia: De San Agustín a Galileo, 2 vols., Alianza Universidad, Madrid. Dreyer, J.L.E. (1953): A History of Astronomy from Thales to Kepler, Dover, NY. Dugas, R. (1988): A History of Mechanics, Dover, NY. Einstein, A. y L. Infeld (1985): La evolución de la física, Salvat, Barcelona. Garber, E. (1999): The Language of Physics: The Calculus and the Development of Theoretical Physics in Europe, 1750–1914, Birkhäuser Verlag, Boston. Harré, R. (1986): Grandes experimentos científicos, Labor, Barcelona. Holton, G. & S. Brush (2001): Physics, the Human Adventure. From Copernicus to Einstein and Beyond, Rutgers University Press, NJ. Kragh, H. (2007): Generaciones cuánticas. Una historia de la física en el siglo XX, Akal, Madrid. Kragh, H. (2008): Historia de la cosmología, Crítica, Madrid. Laudan, R. (1987): From Mineralogy to Geology: The Foundations of a Science 1650-1830, The University of Chicago Press, Chicago. Magner, L.N. (2005): A History of the Life Sciences, Marcel Decker, NY and Basel (3rd ed). Mayr, E. (1985): The Growth of Biological Thought, Harvard Univ. Press, Cambridge. Pannekoek, A. (1961/1989): A History of Astronomy, Dover, NY. Partington, J.R. (1960): A Short History of Chemistry, Dover, NY. Porter, R. (1998): The Greatest Benefit to Mankind: A Medical History of Humanity, W.W. Norton, NY. Sánchez Ron, J.M., J. Ordóñez y V. Navarro (2004): Historia de la ciencia, Espasa-Calpe, Madrid. Solís, C. y M. Sellés (2005): Historia de la ciencia, Espasa-Calpe, Madrid.

21

Westfall, R. (1980): La construcción de la ciencia moderna, Labor, Barcelona. Whittaker, E.T. (1910): A History of the Theories of Aether and Electricity, Longmans, Green & Co., London.

6. METODOLOXÍA DO ENSINO O profesor responsable da materia fará unha presentación xeral inicial de cada tema. Nas clases

expositivas presentará as distintas temáticas, mentras nas clases interactivas se analizarán e

discutirán os textos de lectura obrigatoria propiciando o debate argumentado con e entre os/as

estudantes. Ademáis, o profesor vai poñer a disposición dos/as estudantes información sobre

a materia e sobre cada un dos temas, así como cuestionarios para facilitar o traballo sobre

os textos de lectura obrigatoria. Para iso fará uso da plataforma do Campus Virtual da

USC. Os/as estudantes deberán complementar os comentarios do profesor co traballo

persoalizado dos textos de lectura obrigatoria e a contestación nos prazos establecidos dos

cuestionarios correspondentes aos diferentes temas. Nas clases interactivas se comentarán

conxuntamente os textos, analizando críticamente os argumentos e as tesis defendidas neles. Se

dedicarán a titorías en grupo a aclarar dúbidas e a analizar algunhas das preguntas dos

cuestionarios dispoñibles no Campus Virtual da USC.

7. SISTEMA DE AVALIACIÓN E APRENDIZAXE

A avaliación continua consistirá en probas presenciais no centro ou para realizar en casa

(eliminatorias de materia y substitutivas do examen final si son superadas). Completan a

avaliación continua a realización dos cuestionarios, a asistencia a clase e a titorías de e a

participación en forma de preguntas, intervencións nos debates e exposiciones das lecturas. Para

aprobar a materia mediante avaliación continua os/as estudantes deberán obter un mínimo

de 5 puntos nas probas. A nota final é o resultado da media ponderada das distintas probas,

controles e tarefas, tendo ademáis en conta a asistencia e o nivel de participación de cada

estudante.

Dimensións da avaliación

VARIABLE 1: Asistencia e participación CRITERIOS: (i) Participación activa en clase; (ii) Participación nos debates; (iii) Lectura dos materias (textos obrigatorios); (iv) Participación en titorías de grupo. INSTRUMENTO: Observacións e notas do profesor PESO: 15%

22

VARIABLE 2: Contestación e presentación nos prazos establecidos dos cuestionarios CRITERIOS: A contestación e presentación nos prazos previstos dos cuestionarios sobre as lecturas. INSTRUMENTO: Cuestionarios periódicos sobre cada tema. PESO: 5% VARIABLE 3: Adquisición dos conceptos da materia CRITERIOS: (i) Dominio dos conceptos, (ii) relación con outros conceptos vistos en outras materias; (iii) actitude crítica, (iv) aportacións persoais, reflexivas e creativas INSTRUMENTO: Dúas probas presenciais e substitutivas do examen final (ou, no seu defecto, examen final presencial). Dúas probas escritas para levar e entregar ao profesor nun prazo fixado previamente. PESO: 80%

Avaliación de alumnos/as exentos de asistencia a clases presenciais

Estes estudantes deberán superar a materia nas convocatorias previstas de exame final. A

superación da materia requerirá obter no exame final unha cualificación mínima de 5 puntos.

Estimación do tempo de estudo e traballo persoal

TRABALLO PRESENCIAL: Horas do/a estudante Clases expositivas 24 Participación activa en clase (clases interactivas) 24 Titorías de grupo 3 TOTAL (parcial) 51 TRABALLO NON PRESENCIAL: Horas do/a estudante Seguimiento (Estudo persoal, lecturas, documentación, indagación, tarefas, probas, traballos, etc.) 99 TOTAL (parcial) 99 TRABALLO DO/A ESTUDANTE: TOTAL GLOBAL 150

Recomendacións para o estudo da materia:

E imprescindible unha asistencia regular e a entrega das tarefas nos prazos indicados para unha

avaliación continua. Polo tanto, para superar a materia por esta vía resulta imprescindible un

traballo constante da materia e, concretamente, das lecturas obrigatorias e das tarefas previstas ao

longo do semestre. Os/as estudantes que non procedan a traballar dese xeito deberán superar a

materia mediante un examen final.