EUSKERAe l o o g ¡ r i o k

de lo Lenguo Voscolo Longue Bosque

EUSKALTZAINDIAREAL ACADEMIA DE LA LENGUA VASCAACADEMIE DE LA LANCUE BASOUE

R.M. AZKUE / LAURO IKASTOLA LEGEZTATUZENEKO 40.URTEURRENA

Andres Urrutialgnac¡o EtxeberriaPedro AranburuJaime Martinez

(Seporoto)

200ó,25'l . liburukio (2. old¡o)

BILBO

E u s k q I t z o i n d i o r e n l q nTroboios y oclos de lq Reol AcodemioTrovoux e t oc tes de l 'Acodémie de

R. M. AZKUEILAURO IKASTOLALEGEZTATU ZENEKO 40. URTEURRENA

Bilbo, Euskaltzaindiaren e goitz.tt,2006-x-27

I

I

IIbeIc(e

b

(lr

"c

Idq((b

Fll

cl i

FI2

R. M. AZKUE/I1URO IKASTOLA40. URTEURRENA

Ongi etorriak!

Arulres Urrutía,euskaltz qinburua

Euskal Herriko Ikastolen Konfederazioko Dresidentea.Lauro Ikastolako presidentea,Lauroko Ikastolako zuzendaria.euskaltzainok,jaun-andreok,arratsalde on,

Haste-hastetik adierazi behar dut arratsalde honetan zein pozgarri den ni-retzat zuek Euskaltzundiarct egoitzan hartzea. Badut horretarako arrazoi fran-ko. Hoden artean ez da labunena ni nel ere Inuro Ikastolako guraso eta kon-tseilu-errektoreko kide izana, hemen gure artean diren batzuekin batera.Hurrena ere ez da alboratzekoa, aurrekoak eman didalako berebiziko ikuspe-gia, Lauro proiektuak gizartean duen eragin euskaltzalea ezagutzeko eta ho-retan partaide izateko. Azkena ere azpimarratzekoa da, ilGstolek eurek ere,eu¡en konfederazioaren bitartez, euskalgintzaren sektore bizi-bizia ordezkatze\baitute.

Ongi etorriak, beraz, Euskaltzaindiaren etxera, zeveÍ etxera.

Joanak dira berrogeita !rte Resurrección Maria de A¿,tae Ikastola Eus-kaltzaindiaren babesarekin legeztatu zenetik. Ia mende erdi geroago, Euskal-tzaindiaren egoitzak beriro hartzen du bere teilatupean orduko ResurrecciónMaría de Azkue lkastola, gaur l¿uro Ikastola dena.

Bistan da, ikastola hura legez, Enibera kaleko lehen Euskaltzaindia etagaurkoa desberdinak direla. Pertsonak eta aldiak aldatu dira, eta, horiekin ba-tera, euskalgintzaren premiak eta ezaugarriak ere bai.

Aldi latzak izar, zien gerra ostekoak euskara¡entzat eta euskal kultura-rentzat, zirrikitudk txikienak itxiak zituela, biziraupena bera ukatu arte. Aldi-kada gogor hartan, eta gerora ere, Euskaltzaindiak berea betetzen jakin zuen,ikastolekin batera, bera ere osterantzeko ekimenen bultzatzaile eta eragile izanbaitzen. Abiapuntuan jarri zituen gure Atademiak, besteak beste, AEK, EGA,

EUSKERA - LI, 2006, 2

UEU, Baí Euskqrarí, ItzuLtzaíle Eskola eta abarrekoak, egun euskalgintzarenhabe sendo direnak. Noizbait ere,luze eta zabal lardun beharko du akademiakhorri buruz, nork zer bultzatu eta zer bideratu zuen egoki azaltzeko.

Gaurkoa, beraz, ospakizunerako eguna da, orduko gertaerak gogoan har-tu eta au[era begira jarraitzeko eguna. Izan ere, etorkizuna dugu eginkizun,eta egiteko moduak ere, duela mende erdikoekin konparatuz. zeharo desber-dinak. Legeztatzeko garaia aspalditik iragana da gute arretik. lantzean behinhor:retarako premiak agertzen badi¡a ere. Zorionez, gure gizartean badira ba-liabide beniak euskamrentzat eta euskal kulturarentzat. Horien artean. lehen-lehenak, ikastolak, horiek bermatzen baitute belaunaldiz belaunaldi euska¡a¡eneta euskal kulturaren transmisioa.

Inoiz esan dudan legez, elkarrekiko lana da hor erabakigarri, eta, Eus-kaltzaindiarentzat ere, hor dago bidea, behinola hai¡bat ekimenen sortzea etalegeztatzea izan zen moduan. Hoffa datoz erakundeen arteko hitzarmenak,gure arteko adostasuna eta auzolana nagusi izan dadin gure hanemanetan, ba-koitzak bere nortasunetik eta zereginetatik abiatuta.

Hala ulefiuta, ikastolek eta Eus.kaltzaindiak egina dute euren hitzannena,hain justu e¡e, euskal irakaskuntzaren alorrean proiektu erkideak bultzatzeko.Horrela, berriztatu eta eguneratu egin dituzte, bésre behin ere, sortze-sortzetikizandako ha¡remanak eta loturak.

Aipa ditzadan, hainbatez, hitzamen horien xehetasunak, 2004ko umaren2lean sinatu baikenuen geure arteko hitzarmena, Euskaltzaindiaren eta lkas-tolen Konfederazioaren a ekoa.

Oroi ditzagun, hortaz, orain dela 40 urte asmoz eta gogoz jardun zutengella osteko lehen ikastolaren suspertzaileak eta euskaltzain osoak. Haien eki-na goratu dezagun, eta zlnez aitort.u, gaur ere, beraiek ondu zuten ahalegina.Apustu gogor¡a egin eta guri euska¡a¡en aukera eman ziguten haiei gaurko ai-tortza zor diegu. Ea gu geu ere gauza garen, gure ondorengoei aukera bera es-kaintzeko.

Hofietara, zalantzartk ez, prest gaituzue euskararen bidea batera egiteko.

Mila esker

Esan dut.

IáURO IKASTOLA

Ignacio Etxeberria,Laaro I ka[t o lako pre s ide nte q.

Arratsalde on.

Labuna izateko eskatu didate, eta oso labura izango naiz, ondoren gureZuzendariak nik baino hobeto azalduko baititu gogoratzen ari garen urteurre-naren zehaztasunak.

Edozelan ere, ez dut ahaztu gum, gaur hemen gu egotea posible egin du-ten pertsona eta instituzioei behar den moduan eskerrak ematea.

Horegatik, nire izenean ela Lauro Ikastolaren izenean, eskertu gura dutbihotz-bihotzez, Euskaltzainditik irakasle eta guraso haiei heldu zitzaien la-guntza, ideia berri baterako: euskaraz bizi, euska¡a kaleratu.

Ez zen lan eÍÍaza, ez zegoen inongo laguntzarik, bai, ordea, tuabak, bel-dur¡a. eztabaida asko...

Lauro -R.M. Azkue- Ikastola sortzea ez zen lan erraza. Frankismoa bizi--bizirik zegoen, euskararen aldeko joerak ez zeuden ondo ikusita, edo, hobe-to esanda, zapaldu egiten zi¡en. Gu¡asoek semeak Azkuera bidaltzea, irakas-leek umeei irakastea, langileak Ikastolara eramatea lortzea, gai ia ezinezkoakzlten.

Horregatik, orduko lanak, irakasleenak, Euskaltzaindiarenak, gurasoenak,Aldundiko lbana jaunarenak, gaur begiratuta, eraza dirudi. Baina orduko ego-era ikusita, hitz batekin bakarik deskribatu dezakegu: ausartak.

Gaur egun, esan dut, eraza dirudi; baina nahiko nuke emakume eta gi-zon haiek beren arazoak, beren istorioak, beren eguneroko beldurla, gure au-rrean kontatzea. Batzuk ez dira dagoeneko gurekin, eta horregatik aurkezpentxiki hau emakume eta gizon ausarl haientzako gogorapen bero batekin amar-tzea nahiko nuke.

Eskerrik asko.

R. M. AZKUE/¿AURO IKASTOLA 40. URTEMUGA

Pedro Aranburu,Euskcl Herríko lkastolen Konfederazíoko lehendakaría

A¡dres Urrutia euskaltzainburua,Ignazio Etxeberria Lauro ikastolako presidentea,Jaime Ma¡tinez Lauro ikastolako zuzendaria.Euskaltzaindiko zuzendaritzako kideal(.hona huÍeratutako euskaltzain osoak eta urgazleak,ikastolen Federazioetako presidelteak eta erkideak,lagunok!

Sasoi bateko Resunección Maria de Azkue Ikastola, gero Lauro Ikas-tola izena hartuko zuena, legeztatu zela berogeigarren urteunena ospatzendelarik, Euskaltzaindiak ageriko bilkura honetan esku hartzeko egindakogonbita eskertu nahi nuke lehenbizi. Halaber, gure herian hainbatetan desi-ratutako bakea eta normalizazio politikoa gertatzeko urrats itxaropentsuakugaritzen ari diren une hau, iraganari begiratu azkarra egiteko ez eze, etor-kizunari beha zenbait gogoeta lau haizeetara bareiatzeko ere baliatu nahikonuke.

Hainbateta¡ uste edo esaten denaren kontra, eskola elebidunaren aldekoaldarna ez da oraingoa, ez eta auneko mendeko 80ko hamarkadan gorpuztuzen eskakizuna ere. Alta, XIX. mendean indarra hartu zuen eskaria izan zen,bada, Frantzian eta Espainian eskola berria¡en oinariak zehaztu ziren garaitikdator, gutxienez. Izan ere, Frantziak eta Espainiak bamebiltzen zituzten herri--sentimenduak urtu eta estatu zein nazio sentimendu bateratual sortzeko bi-dean, besteren artean, hezkuntzaz baliatu izan ziren. Sasoi hartan gorpuztuta-ko hezkuntza sistema horietan ez zegoen hizkuntza-aniztasunerako tarterik;beraz, bestelako hizkuntzen artean, euskararentzat ere, apenas. Testuinguru ho-rretan, euskarari egiten zitzaion hutsunea gogoan, Campionek nola baita Az-kuek berak garai bateko eskola kitikatu zuten. Hain zuzen, aurten ehun eta

- hamar urte betetzen dira Instituzio honen buru izan zet Azktek, gabezia ho-rri erantzun egokia eman nahian, bere eskola sortu zuela. Gure afiean nabar-mena denez, Azkue¡en itzala, ostera, ez da honetan gelditu, are htzeagoa da,besteak beste, kaleei, plazei, Lekeitioko ikastolari, euskaltegi bakarren bati etaabar bati utzi baitie izena.

142 EUSKERA, LI. 2006. 2

Geroztik, euskararen irakaskuntza lehenik eta euskarazko irakaskuntza erealdarrikatu ez ezik, gauzatzeko askotariko ahaleginak egin dira, dela Diputazioen eskutik dela gizafiearen esku-hartzearekitr zein bestelakoekin. Ahaieginhoden artean effotuena eta hezkuntzan eraginik zabalena izan duenak lkasto_len sor¡era¡ekin eta garapenarckin zerikusia du ezbairik gabe.

Espainian, II. Erepublikaren kont¡ako altxamendu militanak ezarrr zuendiktadurak hankaz gora jarriko zituen, aldi baterako, ikastolen muqimendua ezezik, administrazioaren baitako bestelako eskoletan euskararen et; euskarazkoirakaskuntza bideratzeko ordura arle egindako urratsak ere. Baina, nahia, behara, gure hizkuntzari eta herri izaerari eusteko gogoak ho¡ zirauten. Beraz,berrogeita hamar¡eko hamarkadan, beraien ongizatea arriskuan jarriz, bidegi_le sue¡tatu diren guraso askori esker, han-hemenka ikastolak sortzen hasi iiren berriro, diktaduraren jazarpenetik ihesi, Euskaltzaindiaren. elizaren zernbestelako erakundeen aterpea bilatu zutelarik, bidenabar.

Argi esan dezadan, Euskaltzaindiak ez ditu egin soil_soilik gure hizkun,tza garai berrietara egokitzeko uffatsak. Horrezaz gainera. euskararen zabal_kundea nola baita haren garapena ahalbidetzeko, gutxieneko lege aitormenabilatuz egin dituen askotariko urlatsetal] ere erabakigarriak suertatu dira harenekarpenak: dela auneko mendean, hirurogeiko hamarkadatik al¡rrera, pcrlsolrahelduen alfabetatze eta euskalduntze mugimenduaren sofferan eta gnrop.n"ontzan zuen erantzukizunaren bitartez, dela ikastolen zabalkundea Iasunrzeroegin dituen ekarpenen bidez, dela Jagon Sailaren bitanez burutzen dituen as-kotariko jardueren bitaÍez eta abar. Nafar¡oan nola baita Euskal Herri konti_nentalean jarri zaizkigun askotadko behaztopak arintzen ere hur eduki duguEuskaltzaindia. Honegatik guztiagatik, ikastolen mugimen<tuko goreneko ór_dezkaria naizen aldetik, etxean eta aldi berean etxekó sentitzen ñaizela arror_tu behar dizut, Andres Urrutia adiskidea.

Hirurogeiko hamarkadan, lehenagotik ereindakoak fruituak ematen hasiziren, horra ho¡ Euskaltzaindiaren eskutik euska¡aren batasunean egindakourats erabakigarriak. Inguruabar horetarl, gure hizkuntza indarberritzeko aha_leginean mugarri gefiatu den une horretan, beste batzuekin batera. ikastolakondoan izan zituen Euskaltzaindiak. Izan ere. garai hartan, batzuek eredu bateratua.ren aldeko apustua euskalkien kontrako joera edota euskarak irautekomehatxua ikusten zuten lekuan, ikastola gehienok euskararen biziberfltzeaahalbidetzeko aukera historikoa antzeman genuen. Horra hor, bakoitzak deza_keenetik eskuz esku lankidetzan aritzeko adibide paregabea.

Euskararen normalizazioa lortzeko bidean, lanean jardunez. a¡ian_arianeuskara garai benietarako egokitzea ezinbestekoa da, eta horetan. erakundeaholku-emaile ofiziala Euskaltzaindia da, duda izpirik gabe. Baina, aldi be¡ean, rure uste apalean, Euskaltzaindiak gure premia ere badu, besteren arrean,gure bitartez hedatzen baitira batasuna¡en bidean egindako urratsak, hiztüneknoiznahi eta nonahi euskaraz jardun dezaten modua eginez. bidenabar Orobat

R. M. AZKUE;/LAIJRO IKASTOLA 40. URTEMUGA - P€drc Aranburu

hiztunek erabilera eremuak behar dituzte, hori lortzeko xedez, Euskaltzaindiaknola ikastolok beste batzuekin jardutea ere gaxrantzi handikoa da.

Badira iraupen gutxiko elkaxte zein erakundeak beren jaxdunaren arasto-rik utzi izan ez dutenak. Badira, ostera, unean uneko zailtasunak gorabehera,hamarkadetan, mendez mende lanean segi n.dutenak, horiek dira ezinbeste-koak, behar-beharrezkoak gure hizkuntzak inutea eta galatzea nahi baduguegunean zein etorkizunean. Gaur eta hemen, hizkudtza efa heidkuntza gaietanEuskal Herrian hedatuta gauden erakunde nagusietako ordezkariak elkartu ga-relarik, gwe arteko harremanak estutuz eta bizkortuz, euskara gwe herrietakoplazetara eta mundura eramateko dugun intentzioa, eginbeharra aldarrikatunahi dut lkastolen izenean.

Eskerrik asko suztioi!

'": ' ' " Jqíttu¿'Martinez,Lauro Ikqstolako zuzenddiiá

Ikastolaren bastapenetan eta dndorengo uÍeeiá ere, Euskáltzainüa, eus-kaltzain eta euien ingr.liuan batzen zireri euskaltzale a$korengandlk hartuz j{tanzei amasa eta laguntzá, ñ¡ntsezkoák iian zirren Eta inoi2, erab'ákiorrak eie,ikusi- ahal i"ango dugunez.

Oztopo eta zalarLtzaz beteriko urte ilun baietan, jatorriz. lanbidez edo pen-tsakeraz ezberdinak ziren pertsona ugari jardun'zen lkastolarén alde, beti eré,GOI ASMO nagusi bardin bátek eraginda: Eusnara''---reta Eúskál Hérriiiien li¿iu-penari lagurtzea. Nikolas OrÍIaetxea euskaltziünák, <AÁxe''k,'EuiLdldútuakpoemaren atarian agertu zuen beralina z,en, ef?- orarí I'haróRo lehen DBH-koikasle talde batek kantuz agertuko digu:

ZMOZKID\ GOI-ARNAS.EIZU NEREKIN.I,AN, :ERN BATEN ARNASA.MAMITU DEZADAN.

GEROAK ESAN BEZA:ERN BAT IZAN ZAN;

EDO-TA ATS EMAIAGUN. .,ONTAN IRAUN DEZAN.

EUSKERA . LI, 2006, 2

Gerra osteko ikastolaren berpiztuera bizkaian eta lehen itxierak

l957.eko urria - 1959.eko azaroa

Resurrección M" de Azkue jaunak Colegio Ikastetxea sofiu zuen BilbokoJardines kalean, 1897. ufiean. Lehen ekimen honek bi urtez baino i¡aun ez ba,zuen ere, agenan uzten du Euskaltzaindiaren lehen burua izango zenak eskola-ri ematen zion gaffantzia guskara jagoteko eta beronen iraupena bermatzeko.

Ondorengo hamarkadetan, euskaltzale taldeek euskarari eskoletan lekuaegiteari ekin zioten. Baina gudu zibilak ahalegin horiek guztiak eten egin zi-tuen-

50. hamarkadan. beniro e¡e euskaltzale talde txiki batzuk euskam ikasiedo euskaraz alfabetatzeko talde txikitan elkartzen ausartu ziren.

Bilboko Euskaltzaindiaren egoitzan, Erribera kalean, Xabíer Peña Albizujauna, maisua, atzeritik etorri berda eta euskaltzain ohorezkoa, euskarazkoklaseak ematen hasi zen 1952-53. urteetan. Ikasleen afean, zenbait guraso gazte aurkitu zituen, baj eta Magisterio Tituludun andereñoak ere.

Donostian Elvira Zipritiak hasitako etxeko ikastola esperieDtzia ezagrtzenzuen Xabierek eta ]aster bultzatu zituen guraso taldetxo bat eta M' AngelesGarai andereñoa e¡e, Bilbon gerra osteko lehen Ikastolari hasiera emateko.

Geroago Lauro Ikastola bilakatuko dena, hamalau ikaslerekin hasi zenSan Nikolas parrokian, 1957.eko ur¡iaren 9an, José Irarragorri osagilearen bi-dez, Jesús Gonzalez panokoak utzitako egoitzan. Beronek utzitako kotxe batean etortzen ziren ikasleak Ikastolara. Geroago Gandarasbeitia gurasoak<Alga> zahar bat lortu zuen, ikasleek <kotxe amedkanue>) deitzen zutena. Txo-fe¡¡a e¡e euskalduna zen. Alzola deitu¡a zuen markinarra.

En Jebrero se sumó un grupo más de trece hijos de ;familias castellano parlantes, a ¡nstan(:ia, entre otros, de Bemardo Mesanvi, ¡nteresadas en suplir ktcarencia del euskara que e os habían hercdado.

EnLzun ditzagun ha.iera honetaz María Angeles Carai. lehen andereñoa-ren zehaztasunak:

Hemen, San Nikolaseko Parrokian, hor, 1. pisuan dagoen areto eder batenhasí ¡1inan l957an, urrian. Hori aelan sortu ttn? Ba, horretarako gizon berezieta kementsu bet iaan gerutltan ingürüafi, Xabíer Peña, eta berak lortu eban, ezdaki, gMasoak, írakasleak, eta tok¡a bilatzea.

Xabier Peñdk l949an Bilboko lehenengo euskalteSia zabald.u eban, Kontrakqlean, eta milaka euskalclundu etu arabeÍqtu .iran. Berak beti agertu eustanasmo h()ri: Bilbon ikastola bat sortzea. Berak ezagutzen ebdn Donostiako ikas-fola, ezagützen ebazan l)onostiako ¡kdstolak, batez ere Elvira Z¡p¡tiarcn adísk¡,de mína zan. Lehenengo, Xabierren esku¡ik beti, Elrira Zípitriaren ikostola eaa-gutaera joan ninta.an. Eta! han emt¡n neban denborakli bat, eta guztia....bueno,

E U S K A I ' ] I A I N D I A L I A I A I R O I K A \ I O I A J ¡ l m e M a n i n e l

BeA¡tu nintzan txundítute ikasfolarekin,2e... hain toki. pela ¡lun bateú eta txikibaten, etu iküstea andereño hdrek 3lako pcrlugo¿ia

"robihe, "bon, zelako abes,tiak, eta umeen, el daki, bere goxotasuna íkustedn,... nik cLLna, bktk guzua oen-ga irlatai eta í¿etzi íbitten nintzan. Berak esaten eban Ru<tia, abesfidk eta dunu.

Aakeneen, bueno, ba, hasi ginan, eta ikasturÍea oso ondo egin gentluun, o:tuondo. .\zkenean ikasfttrtea amaitzerakodn aútzerki eta gua.t¡ egin genduan,... EteXabier Peñd aipetu gura dot baÜiro ere, ze bera iaan zan, batez ere, íkttstoleensortzaileen ardat11. Orduan, Xabierrek, íkastola etd gero alfabetafaen ebazan an

Ikasturte amaieran baina, Gurpide Bilboko Gotzainak Ikastolari lekuaukatzeko agindua eman zion Jesús González parokoad.

Iralabarriko Frantziskota¡ren komentuan hartu behar izan zuen babesahandik hilabete batzuetara, 1959.eko urtarrilaren 8an, alegia, Aita EugenioAgirretxeren laguntzarekin.

Hunengo ikasturtearen hasieran, jadanik 48 ume zeuden, Ikastolara au-tobus arrosa nabarmen batean Bilbotik zeha.r abiatzen zirenak, eta 4 andereño,Gobernado¡e Zibilak itxi zuen arte, aza¡oan. orduko hezkuntza ikuskaria¡enPablo Sánchez Azpuru jaunaren salaketaren ondorioz:

Siendo la sítuac¡ón que aquí se produce totalmente ¡Legdl ! tratándose ade-más ale un centro en el que claramente se atenla contft¡ los sagrados inreresesde la.formación patriótíca, entiende esta Inspecc¡ón que tlebe procederse a laclausura inmediata ¡lel mísmo y a erigir kLs responsabilú1ades que de las stuaciones seña[adas en el presente informe pu¿ieran derivdrse.

Ikuskariak ama euskalduna zuen, Zornotzakoa. eta berak ere bazekieneuskaraz. Patrik Markoartu ikasleari gerra aur¡eko Euskal Herriko mapa bataurkitu zion, zazpi lunaldeak hartzen zituena.

Ikuskariak polizia deitu eta Ikastolara heldu zen. Besterik gabe, lau etasei urte bitarteko ikasle guztiak etxeetara bidali zituen. negarrez ita izututa.

Gobemadorearen erabakia gogona izan zen guraso, andereño eta lkastolaren bultzatzailecntzat. Jarritako zigorrak eta isunak samurtzeko, katekesiazela adierazi zuten gruasoek enekufisoan. Gotzainat, ostera, idatzi bat igorrizion epaileari, befan egiten zena katekesia ez zela adieruzjz, katekesia ordubeteko saioetan irakasten zelako, astean hiru aldiz, eta ez egunero eta jarduera osoz.

Jon Bilbao, Ikastolako gurasoa eta euskaltzain ohorezkoa, Estatu Ba,tuetako pasaportea zuelr eta gertatutakoaren lekukoa izan zen. AmerikarKontsulatuan eginiko salaketaren ondorioz zazpi urtez Euskal Herritik kanpo bizi behar izan zuen. Urte batzuk beranduago, bere bitartez hast ztrenLauro Ikastolara etortzen euskal amedkaÍak, ingeles lektore lanetan, 90. ha-markadan.

6--:===:- -

l - -I

EUSKERA - LI, 2006, 2

Entzun dezagun, lekukoen azalpen zuzena: Jasone IraÍagorri eta Isabel

Andia, lehen ikasle taldekoak:

Jasone Irar¡agorri:

zet egiten genuen? Iol!1stu, abestu, (ntzerk¡a egín' em holako gauzak" ; bai-

,o "ri

boí, gaiák eta bere... matemotikak, kenduketak,, N¡ Sosotatzen naz ha-

-en... gauzá bot burunn Seratu zen betiko: egun bate , egon ginen Hasean' eta

bat-batian mbaldu zan atea eto ikusi lendun, . holan bibotedun 8í79n bat' sartu

zala, eta holan ípini eban besoa, Sorantza, eta ?uk daxtok ík&ratuta' Andereño Ma'

ria Angeles hai begiratzen, ipíni zan seria seria eta han," ' eta Sure geograrta'

z"n...,'üburuo z"n, Euskal Heniko geogtafa eta menliak eta blteno holan' ' "

eta

nik momentu hartan pentse nuen, hau Lutra d4 eta hartu nuen liburu hori' {eo-grufa, eta ipiní nuei hamen eperdi behean, hamen, eta han geldi-geld¡' Eta Sero'

iuáro,... gün hori zan ínspektorea, klaro' eta ordaen esan ziSun abestuteko cara

al sol, eti klaro guk idciarlk ez zet zen cara al sol ez ezet' Ordun serratu 71tt ikas-

tola, eta bai lo;oratzen naz zel\n ni ioon nintzen etxerL, Iíburuarekin eta batarc-

kin, neganez, negarrez. . ana, ana serratu dabe ikastola atu1 "

Isabel Andia:

Iralabarrin, tt¡k uste, ume gehiago egon gíneln' Apurtxu bet seriobcoa zen'

idazti gehiaSo be egin genduan,... írakrtsle qehia4o, ' IkastolL itxwa gehíaqo

?eukan. Be bai bilbotatak, Bilbo ertlikoak ganera,

Jasone lúÍagorÍi:

han problema bat eSon zan' iada gu 8-9 unekoak' eta ez zon.' oraín esaten

dana, enieñanm reglada, ez ez..- eta orduan, ni Sosorotzen naiz lkastola eta

gero, bostetan edo leietan,... Nik neukan andereño baf erderaz,"' ikasteko eta

Sero ioateko esami 4 egite institutora'

Bigarren hasiera: ikastola' etxerik etxe

1960.eko maiatza - 1966.eko maiatza

Honen guztiaren ondorioz, Ikastolaren proiektua zapuztut¿ geratu zen' eta

sortutako zoñak, ordaintzeke. Xabin Zubirik 25.000 pezetako isuna hartu zuen'

Julitak berak, !).OOO pezeta ipini behar izán zituen. Guraso gehienak beldur-

tu egin ziren eta inguruko arau bam¡ko ikastetxeetan matrikulatu zituzten sei

urtetik gorako seme-alabak.

Baina ez ziI:et denak otzandu. Hilabete balzuen ondoren, 4-6 urte bital-

teko umeen guraso gutxi batzuk Ikastolaren sua berpizten hasi zke\ era apa-lagoz eta isilagoz, halabeharrez, Julita Benojalbizen ekimen eta ardura nagu-

sii. susleltzai;diak 1967an euskaltzain urgazleaizer.datu alet eta euskaltzainohorezko 1989.ean.

EUSKALIZAINDIA ETA LAURO IKASTOLA Jaime Mafinez

Ikasturtea amaitzeko, JEL (Jaintoa eta Legezarra) Iriondok utzitako erxebizitzal bildu zituzten seme-alabak, l959.eko maiatza aldean, egungo Juan

Ajuriagena kalean.

Ikastu e berria hastean, 1960.eko urrian, ume gehiago batu zen eta Esti-baliz Gereño andereñoak bere etxean hartu zuen osotudko taldea. Baina goizetik gabera Agirretxek sortutako moja-taldean sartu zen eta Aguúzane Ola_zabal andereñoak haftu zituen, erbestetik etorri berria, Julirak Xábier pe¡a¡enbitartez ezagutu zuena.

_ Ume kopurua gehituz joan zen efa etxe-bizrfza gehiago aurkituz joan be_har izan zuten, kontu handiz beti ere, 1966. uúean Ikastolak behin-behinekobaimena lortu eta Elkanoko egoitzan ikasle guztiak batu arte. Etxeak 100etikgora izan ziren Abando, Zabalburu eta Indautxu aldean kokatuak, batez ere.

Gehienetan, egonaldi laburrak egiten zituzten etxe berdinean, eta umeaketxez-gtxe aldatzen ziren, ezbeharrak konpartitzeko eta auzokoen susmoal edoeragozpenak laregi ez pizteko. Julitak esan bezala, guztiz aipagarria eta es_kertzekoa da gehienon jarrera irekia eta pazientzia.

Baldintza hauetan ikasleek 8 ufie bete arte hafzen zuten irakaskuntzak onabehar zuen izan, ondorengo ikasketak inguruko lege barruko ikastetxeetan ego-ki jarraitu ahal izateko, eta Ikastolarekiko gurasoen gogo onak ez ahultzeko.

Bi eginkizun nagusi zuten honetarako Julita Berrojalbiz andereak eta ikas-to lako emakume la lde bu l l , /a lza i leak :

Bata, andereñoak aurkitu eta prestatu:

Denak izan behar ziren tituludunak. Eta ume talde baten ardura haftuaurretik, Julitaren etxe-bizitzako ikastolan esonaldi bat egin behar zuenandereño orok metodologi berrian eta irakis-baliabideeian trebatzeko.Andereñoak aurkitzea zaila bazen, mantentzea zarlagoa gerfatzen zi_tzaien. Sanitan aldatzen ziren. Bulego edo denda baten eraz gehiagoirabazten zuten. Aseguro sozialik ez xuten izaten, Lauroko proiektuahasi ar¡e 1973. unean.

Euskaraz alfabetatzeko, Julitak, Euskaltzaindira bidaltzen zituen antle_reñoak.

Ikasleentzat eskola-fitxak prestatzeko Iñaki Goikoetxea jesuitareflgan-dik laguntza handia hartu zuen. Sari abiatu behar zuten elkar Bilbokokaleetan zehar. Eta garaiko gizaftean susmo gaiztorik ez eragiteko, ema_kumea eta klerigoa bata bestearengandik metro batzuk umrnduta ioanbehar izatel zuten.

Ikastola legeztatu ondoren, Catalunyako berrikuntza pedagogikoko tal_deengandik haÍutako fomaziolaguntza garrantzitsua izan zen, bai etairakaskuntza esperientzien elkar-trukaketa ere.

EUSKERA LI. 2006, 2

Eta bigarena. ageriko ekintza osagarriak eta udalekuak:

Ikastolaren lan onaren islada izan behar zuten. Alltzerki. musika etakantu ema¡aldi ugariak egiten zituzten Gabonetan, ¡kasturte amaieran.bai eta Euskaltzaindiaren inguruan eratudko literatur lehiaketen sariakhartzeko saioak ere.

Apaneko garrantzia eta oiharlzuna izan z\ten geroago, Ikastolako umeenLehen Jaunartzeek, San Vicente parrokian. Ikastolako umeak ez zuten gutxiago izan behar beste ikastetxeetakoak baino. Tunika zuri dotorez janz-ten zituzten eta dena zehaztasunez prestatzen zuten. Euskaraz egiten zi-tuzten eta euskararen aldeko ageraldiak ere bazi¡en. Guztiz hunkigarriageÍtafzeí zitzaien askori garai hartan kantak eta semoiak euskaraz en-tzutea, eta abeftzale asko hurbiltzen omen zen ospakizun horietara.

Lehen udalekua Arazolako Kiputxena basenian eratu zuteD 1960. ur-teko udan. etxe bizitzetan ikasleek hanzen zuten hezkuntza saioen osagari. Ondorcngoetan Nafarroako Deikaztelun, FUNCOR enpresaren la-guntzarekin, Bermeoko Mañu auzoan, etab. Hona, behintzat, XabierKintana euskaltzain osoa ere noizbehinka azaltzen zela komentatzenzuen Julitak. Azkenetan Bizkaia osoko ikastoletako umeal parte har,tzen joan ziren.

Ekimen hauen oiharlzuna Bilboko Deustu, Matito, Santutxu eta beste au-zoetara zabalduz joan zen, bai eta heri askotara ere. Parrokia edo komentuen la-guntzalekin gehienetan Ikastolen haziak Bizkaitik zehar zabalduz joan ziren, Julitaren aholku eta gidapcan, beti ere. Bermeora, esate batemko, Anton Ormazakdeitu zituen. Julita, M" Argeles Garairekin joan z-en eta bere zazpi urteko alabaIsabel e¡e e¡aman zuen, befoko guraso taldead zelan euskaraz gain gaztelaniazere edefo hitz egiten zuela erakusteko. Eta ingelesean ere moldatzen hasten zela.

Gani honetako Ikastolaren zehaztasunak Besoña Zaratek. orduko ikaslebatek, emango dizkigu:

Begoña 'larate naia. eta nire ette dürrean nago, Maria Diaa de Hdrc ló,portela da, hemen jaio nint:.en eta... oraindik hemen ní ea naiz biai ord¡n, ba¡úaüire dma orain¿ik hemen bí:.i da, 1. pisuan, eta hau z!¡n níre leheneng", rtircctrco,, t¡1 tütp lcl¡ , n(nto iAutt¿l. l

Ht¡na etortaen ginen, 15 18 üme, ibiltzen ginen etxerik etxe,... holan ibíli gi-nen etxeril( et:íe, boda, 8 9 urte iagn afte. Ja¿a, klaro, ikIstolak ez zeukan o/izialtasunik, orduan, orduan hasten a.on batrilerra 10 urterelein, l0 Jl urterekin, cra joanbclrü g¡nen kolegiotora. Han egin nuen bat-ti[er osoa, Veracruaen, COU e?in nucnB¡[boko iústituto aentraleon eta handik pasax! n¡ntzen Deüstüko Unibertsifatera, ü1geles,fitologia ikastera. Han annítu, eta Lauron hasi n¡ütaen lanean, ingelesez.koklaseak ematen ela han jdftd¡taeú dot, jada,27. urtea, lún nagoe[r7.

Kolegio hasíera ea a.an erraaa ¡a.at1, dana haín e<berdína, eta gogorata.endot, lcheüengo egunean, kolegiotik bueldn, etxeru etorri nintzenean, gurasoek

EUSKALIZAINDIA ETA LAURO IKASTOI,A J¡iDre Marrine7 '791

gdlaletLt zidaten: zelaü kolegioan [ehenengo egunean,... etu zer egin duzue, etakontatTen nien... dana erderaa, pupitrea geneukan, eÍa dana aan oso ez.berdin.Eta han danak ilaran jdr ta, lehenengo oto¡taa egin, eta ofo¡tza amaitu efa has-ten B¡nen abesten, eta etxera joan eta kontatu,... otoítz egin dügu etL! gero .tbes-tu duqu, eta aer abestu ttuzue?, etd hasi n¡nfa.an abestuten ebestu genuena etaklaro, zan Espaiiiako himnod.

Saso¡ hartatik badiuÍ hemen libu¡a batzuk oso... bihotzea gordetaen ditudanak, eta hau bereziki maite dot, gainera,... ¿aukalako anclereñotLren dedikatoia niretzat eta hemen jdrtaen du... <Zaratetar Begoñak, ikastolako lehenengo sarúr1961. 62. ekitaldían>, eta ¡rcrkasleak eta andercñoúren izenpena: Intxaustitar Alaa-ne. Andercño hau nik ea. dot oso ondo gogorcLtzen, andereñoak aldataen ziren, erctbu| nik uste alot, gehíen denboru gehien egon Tgna gurekin 1an, an¿ereño Zeberi,nik iaen hori büruan daukat, qndeteño Zeberi.--, üste ¿ot

-Zeber¡ Mardalas ula.

EskolaT aparte, nik gogoratzen dot, urtean behín, uste dot, kurtso amaieranjoaten ginela Euskultaaindiara, or¿uan Erriberu kalean zegoen. Etd aparte, eskolatík dparte, baita gogoratien dot udan joaten ginela ü¿alekuetara, loaten ginen Arraz()[ara, euskaru praktikatzera, eta han euskaraz. bizítzera, bi aste, hiruaste. Joaten gínen klasek¡deak eta neba-affebak ere. Nik uste tlot izango zela hos-tal bdt edo, beheko pisuan tabema bdt ete go¡ko gelan egongelak. Eta logela bu-koitzean lo egíten gendun la.ü-bost umek, ohe bakoítaean bi-hiru, depende zelakoohea. Ez zen berelki horretarako prestatua ízan, baína oso pasatxen genuen etaoso or()imen onak d¡tüt egoneldi haietaa.

Nire guru.roak beti egon d.ira oso eskertuta eurcn auaokideekín, esanez, inoizea dutekt inolako oztoporík jarri, hdinbeste ume gora behera, eguenero lau aldi¿,gora beheru, eta bueltan arnttsaldean, eta etxeko zaratak. Gurasoek esetefi duteinoiz ez zutela inolako kejarik jaso, eata? Cogorafa.en dot etxeko ate\aina, zanGLtañid 7,ibil jltbilaru bdt, eta berak ba:ekien nire etxean aer gertatzen z.an, etaínoiz ea züen eZ kejdr¡k.jafti, ea..., beÍi oso ondo tratatzen aigun.

Bosgurren pisuan,... Garellanon lan egien zuen m¡littLr bat zan, nahiL,,bueno, kargoduna, usfe dot koto eld zala edo,... eta noski berak,... etxe a4)ianaeuken hori dana... ume pilo hori, zuratak egiten, eta berak baaek¡an nire etxean egíten .anq eta behin etorri Zdn gure etxera, agur esatera, Euskel Herria üz¡behar zuela- Eta qipatu zuen, bada, bi4itlaren kontntdíkzioak, ezta,... beruk zenbet Ltrtetan,... jdkinda Zer gertataen zan nire etxean eta inoiz ez zuela ez prctertau, ez ... oztoporik jarr¡, ez salatu ez. eaebez. Eta hori dana bere biz.i ondoren,eta berak hemengoa iaanda, alde egin behar 7.uela hemendik.

Baita ere gogorata.en dot, hemen pasteleria bat ddgo, eta lehen ere pdsteL"-ria bat 7.egoen,... beste jabe batzuk ziren lehengoak, eta ni jada, Laulon nengo-ela knean, behin, pasteleriako alabak, lutra bidalfaen zítuen umeak, eta behin kontatu aí¿lon txikitan befttk, ikusten a.uela nire etrera aenbat jende, zenbat ume joatenz.a\ mugímerulua ikusten zuen hemen, eta behin bere anañ galdefu zíola: aer gertatzen da ZaraÍetarren etreen? Amak etafitaun zion, bueno badakizu... l¿u neb-arreba dift¡ eta beti dago urtebetetzeak eta ospakizunak eta han beti dagoelakosaltsa... eta berak esaten Zül.an, jo aelako enbid.ia pasataen nuen nik.

lr

EUSKERA - LI. 2006. 2

Behin-behineko baimena etá legeztatzea:Resurrección l¿f de Azkue lkastehea

1966.eko maiatz¿ - 1968.eko maiatza - 1973

Eskola-liburuak, derrigorrezkoak

Juütak 1965.eko abenduaren 21eko hezkuntza legearen berri izar zuen: or-duz gero, eskolaliburuak derrigorrezkoak ziren ikasleen I-ehen Hezkuntzakoikasketak ziufatu eta ondorengo lehen Batxiler ikasketak hasi ahal izateko.

Eskolaliburu horiek baimendutako ikastetxeek baino ez zituzten eman-go. Baimen gabeko ikastetxeetako 9-10 urteko ikasleek Eskola Publikoan esinbehar izalgo zituzten horretaxako zzterketak.

Ordura arte, Batxiler aurreko <Ingreso>rako arazorik gabe hartzen zitJJz'ten inguruko ikastetxeek Ikastoletako umeak, egoki prestatuta ikusten zituzte-lako.

Egoera berriaren aurrean, derrigorrezkoa iruditu zitzaion Juütari Bilbokoetxez-etxeko Ikastolako ikasle eta familientzat ofizialtasuna lortzea.

Ikastolak honetarako egoitza behar zuen, ikasgelak kokatzeko. Tere Ro-taetxe euskaltzalea eta Ikastolako kolaboralzaile aDartekoak. Elkano kaleko 6.zenbakiko 1. solairuko ezkerra eskaini zuen, hutsjk zegoena, errenta sinboli-ko batez. Bertan kokatu zen ilastola. Hunengo urtean, eskumaldekoa ere har-tu zuten. Eta geroago, ikasle kopurua urtez urte gehitu ahala, Gran Vía 33.ekolehen hi¡u solairuak.

Baina ikastetxe bat Iegeztattr ahal izateko, funtsezkoago zen oraindik legebaruko entitate baten arauzko titularitatea eta babesa lortzea.

Xabier Peñarengana ztzend\ zen beriro ere Julita, eta honen bidez, Al-fontso Irigoienengana jo zuen, Euskaltzaindiko orduko idazkaria.

Legeztúze prozedura, Bilbon et¿ Madrilen

Alfontso Irigoien berehala konturatu zpf\ arazoarer. gaÍantziaz eta lkas-tola legeztatzearen aldeko lanari gogor eutsi zion, bere indar eta eragin guz-tiekin, Julitarekin batera.

Ikastolari babesa ematearen aldeko proposamena Euskaltzaindiaren ba-tzarrean aurkeztu zuen Alfontso Irigoienek 1966.eko urtarrilaren 28an. Aldeonak eta txafrak eztabaidatu ondoren, onartu egin zen. Hemendik aurrera, Eus-kaltzaindiak Ikastolen ibilbidea hurbilagotik jaraituko zuen eta elebitasunaxenaldeko ekintza usari sustatuko zituen.

EUSKALIZAINDIA ETA LAURO IKASTOLA - Jaime Maftinez

Otsailean egin zion baita Foru Aldundiko Buruari Ikastolaren aldeko ida-tzi baten eskabidea, hurbilekoa zuen Femando de Ibarra Diputatuaren bitarte-karitzaz, hezkwlzako Ikuskariak esan baitzien:

Si ustedes consiguen esa cofiunícación de la Diputacíón todo poctría sermucho más Jácil.

E¡antzula maiatzaren 23an sinatu zuen Fo¡u Aldundiko Buruak:

... dispongo se haga llegar a la Academia de Ia Lengua Vasca la cotipla-cencía con que la corporación tie la creación de dícho colegio de Prímera En-señanza, donde ha d.e cubiyarse el vascuence, juntamenfe con el idioma oficial.

Maiatzaren 25ear idatzi zion Madrileko Hezk:u'qtza Ministerioko LehenHezkuntza Ztzendai Nagusiari Ikastola legeztatzeko arauzko eskabidea:

Que teniendo el proyecto de abrir un colegio de prímera enseñanla deno-minadt¡ Resurrección Maria de Azkue, en mefioría de tan ilustre vascóJilo, en elpiso prímero iztluienla de la calle Elcano número seis de la Villa de Bilbao, queconstará de seis uni¿ades de enseñanza para niños de ambos sexos, páruulos yhasto ocho años, en el cual se enseñará, además de el idioma oficial, en lenguavasca, para cuya apertüra se presenta toda la documentac¡ón e.x¡gída por la le!,así como Ia comunicac¡ón de ull decreto ¿e lo Erma- Diputación de Vizcaya apo-lando le iniciat¡va.

Solicíto.le VI. sea concedida la autor¡zación para su normal fúntiona

Ikastolaren inaugurazioa eta behin-behineko hasiera

Inguruan irudi ona agerlzeko eta orduko autoritateet eragozpenak gutxi-tzeko, ekainean inauguratu eta bedeinkatu zen Ikastola. Espainiako banderaipini zen, bai eta Francoren irudia ere, Sortzez Garbiarena eta Gurutzea. Go-tzaina, Gobemadore Zibila eta Inspektore Burua gonbidatu zituzten. Honekatsegin handia hafiu'omen zuen, arauzko Espainiako bandera ikustean, eta or-dura arteko ikastolarekiko bere jarrera ezezkorra aldatzen hasi zen. Elizbafiv-tiko gotzaina ere, Gurpide jauna, lehenago Ikastolari tmbak ipintzen ibilia, gaztelaniaz eta euskaraz mintzatu zen, eta elebitasunaren laudorio biziak eginzttuer.

Miguel Argel Astiz nafar kazetariak, Euskaltzaindiko kidea eta Ikastolarcn5titzatzaile bizia, hunengo egunean, Lo Gaceta d¿l Norle egunkarian inauguazioaren berri zghatza eman zuen, euskara goraipatuz, eta euskatarcn iraupenera-ko Azkuerena bezalako ikastetxe elebidunen beharrizana nabamenduz.

Eta honen guztiaren ondorioz, eta ohi zenez iratasleen arauzko agiriakaurkeztu ondoren. Hezkuntza Ikuskariak behin-behineko hasierarako baimenaeman zion Ikastolad.

EUSKBRA . LI, 2006. 2

Legczko baimena, beniz, ez zen heltzen. Eta kezkatzen hasi ziren ikastolako gurasoak 1.968. urtean. Are gehiago. Bizkaiko Hezkuntza Ikuskari beniak,Jose Maria Zapater jaunak, trabak ipintzen hasi zltzaierrearr eta eskola liburuakukatuko zizkiela esan zienean, Ikastetxeak legez,ko baimenik ez zuelako:

usteles tendrótl que llewtr a erdmúnr a los niños a la escuela pública nós

Julita Benojalbizek, Sanchez Aizpuru aurr-eko ikuskariarengana jo zuen,azalpen baten bila. Eta honek Bilbon a¡azoak izango zituztela eta zuzeneaüMadrilera jotzeko esan zion, Lehcn Trakaskjntzako Zuzendariarekiu zr¡zerreanhitz egiteko.

Julita Berffojalbiz, Alfonso Irigoien eta Tere Rotaetxe, Madrilera joan zr-¡en. Madrilen ziren ere, Fernando lbaffa, ordurako jadanik Bizkaiko Foru Afdundiko presidentea zena, eta Antonio Arrue, euskaltzajn osoa eta CofieetanCipuzkoako prokuradorea. P¡ozedurari bultza egiteko laguntza eskatu zieteneta, Julitak komentatu bezala, Antonio Arruek zabaldu zizkien Ministeriokoateak, edonontzat irikigaitzak garai hartan, are gehiago ikastola batentzat.

Apirilak 17ko goizean hartu zituen Tena Artigas iaunak Lehen Hezkun_tzako zuzendariak. Sanchez Azpuru lehenagoko ikuskaiiaren aldeko informeaeskuetan zuen, zeinetan beste batzuen artean esaten zuen:

que era und yíu mejor pora atraerse a lo.¡ vuscos,

I L SKAL IIAINDIA EIA LAURO IKASIOLA Jarmc Mdfl,ner

Hala erc, legeztatzea ez zela posible esaten zien behin eta berriro

Halako batean esan omen zien

esto mísmo me [o hd solícitado un colegio inglés )) ...

eta orduan Julitak, aurrera egiten utzi gabe:

pero nt, nos ra a comparer con el colegio ínglés, que es wta lengua ex-

esan omen zion.

Bat-bateko ateraldi honek txundituta utzi omen zuen eta pixka bat ebakita bezala. Baina ez zuen amore eman. Alfontso Irigoien e¡e saiatu zen eus-kaldunak ez dugula zertan bigarren mailako hiritarrak izan behar eta garen bezalakoak aitortzea sor zaigula eta antzeko argudioekin saiatu zen. Bainaelkanizketatik esperantzar¡L gabe atera /iren.

Honela agertu ziren Abandoko geltokian, Madriletik bueltan, goibel etanahiko etsituta, itxaroten zeuzkaten guraso eta lagunen aurrean.

Handik eta bost egunera, ordea, Lehen Irakaskuntzako Zvzer.daliarcr' telegrama heldu zitzaien esanez:

Fecha hoy firmóse onlen autorizando íuncionamienÍo colegio no estatal enseñanaa primaria Resurrección María Azcue, (síc) esu capital.

Jal:rem aldaketa honetarako, agian lagungarri gefiatu zen ere, apirilarenl6an izandako Hezkuntza Ministerioar aldaketa, elkarizketa egunaren bezperan, izan ere. Ministeritza arduradun berria Villar Palasí zen, F¡ankismoarenazken aldian hezkuntza sistemaren ereforma nagusiena burutu zuena, oina-¡rizko hezkuntza orokora ekarri zuena.

Erabakia 1968ko maiatzaren 7an argitaratu zen boletin ofizialean.

Hizkuntza bietan irakasteko legeztatutako lehen ikastetxea izan zen Eus-kal Heri osoan, euskara hezkuntza legean oraindik onafiu gabe janaitzen ba-zuen ere.

Legeztapena bultzatu eta lagundu zuten guztiak garaipen honetaz arloegon dira beti eta geroagoko aurerapenen aítzirdalj bezala ikusi izan dute.

Helburutan sendo, bideetan malgu: ikastolari kritikak eta legezlalzearenaurkako iritziak

Ikastolako gurasoek eta bultzatzaileek aurkitzen zituzten oztopoak etaz¿riltasunak ez ziren izal bakarik orain afie aipatutakoak.

t t

796 EUSKERA. LI. 2006. 2

Hezkuntza-ikuskari berriek legeztapena indargabetzeko Ikastolari trabakipintzen jarraitu zuten. Eta Lauroko proieklua hasi zutenean tramite guztiakezerezetik hasi beltar izan zittzten eta aurretiaz lortutako baimen euztiak kon_tutan ilan gabe.

Bestalde, sari askotan entzun behar izaten zituzten inguruko lagun edosenitartekoengandik honelako esaldiak:

estais jugando con la edücacíón de t'uestros hijos. No tenéis derechn a ha_cer lo que hacéis- El euskara está muerto. ¿Euskara? ¿por qué no ínglés?

Julitak eta..., erantzuten omen zieten:

yat Io ver¿ís, nuestros híjos mejor que los vuestros.

Eta horela gertatu zela komentatzen zuen geroago, ikastolako ikaslegehienek unibertsitate ikasketak egin zituztelako. Inkaskintza elebiduna itas_leen ikasketa prozedurak aberasten dituela sinesten zuten. Andereñoen Dresta-kuntza eta lan-onaren konfidantza osoa zuten. Ikastolako ikasleek ondórensoikastetxeetan janartznn zuten ibilbide onaren jakinean zeuden eta hezkuntiaIkuskariak berak Ikastolaren hezkuntza kalitatea sari goraipatzen zuen. Ipin-lzgÍ zizkien trabak azpiegitura akatsenak ziren edota administrazio arauenak.

Gizat2Jde batzlrcúzat, beÍrz, ikastola burges-txiki abertzaleen proiektuindibiduaüsta zen, iraganaren nostalgiaz kutsaturikoa, etorkizun gibea, ar-buiagarria.

Abertzale asko, bestalde, legezfatzearerl aurkakoak ziren. Ez zute[ rnon-dik inora onartzen Ikastoletan Espainiako bandera eta gainontzeko sinbolorikipintzerik, itxura emateko bazen ere. Bilbotar euskaltzale epelen jokaera <ko_laborazionistD a¡riskugaritzat hartzen zuten, Ikastolen benetako euskal senaezabatu egiten zu€na. Elvira ZiprLfia bera biziki hasarletu zen le*eztaLze.¿.rerrberri izan zuenean, eta urteetan gatatutako Bilbo eta Donostia aléeko ikasto-len bultzatzaileen arteko haremanak, a.ldi luze batean, etenda geratu ziren.

Eragozpen eta kritila guztiak ez ziren nahikoak izan ikastolako talde ar-duradun eta gurasoen gogo bizia eta ahaleginak gutxitzeko. Seme-alabak eus_karaz ikasten aurera egiten ikusteak era guztietako kritikak eta zailtasunak in_dargabetzen zituen.

Ikus ditzagun Elkano Ikastolako lekukoen testigantza: Begoña Insunza,gurasoa eta emakume talde-arduradun kidea; Mertxe Sagama idazkaria; OlatzLarrauri eta Koldo Zabala ikasle-ohiak:

Begoña Insunza:

oinarrie, Iknstola honen oinaft¡e ízen zen... haínbet ume egoten zirean hanetxerik etre eta emo ein bihatt jakon u ekera bat, eta emon jalán urtekera, ero_rri hemen [Elkano kalea], ipini gendun hemen,6en e7J<etreko písuen, eTkerrral,deko písuen, izen zpla Tere Rotoetxererut.... eta gero han¡beste ume, ez gendun

EUSKALTZAINDIA ETA LALIRO IKASTOLA - Jaime Mafinez

euki lekur¡k, ta orduen b¡ldu zan.lirue, bueno ¡pifií gendun, beste... alde bíek,eta legalizezíñoa .lala ta, bada, ez gen lun beste erremediorik euki, espain¡okoikurr¡na ipintea.

Legalizaziñoat oso ga antzitsua izen zala, ze ezpabe umeak urteten eunenik tstoletik kartila barik eta krot¡lak direz beharrezkoak beste ikasketa batera loateko, ta orduen, Julia Sanchel de AiTpuruLT inspektorcagaz,.., bueno, geratu zFrean Madrilera joateko. Ba¡mena etorri zen ez ztTla ¡kastola bat euskoraz ikasrc-ko, baizik euskeran ikasteko, erclcraz esandn: <no era para el aprendi¿aje deleuskera, sino para LTprender en euskeru.

Mertxe Sagama:

hemengo ¡kasfol.tko gobemua guraso batzuk sortuta egoan. Guraso horrekbertako ikastolako anfolaketa ert¡aten ebet1, eta esate baterako, Julita Berrojal-bíz izaten zan Pedagogia arloko arduradun¿t, TuTendari pedagogíkoa eta írakasle eta pedagogí arloko gauzak berak eroaten zituen.

Begoña I¡sunza:

Tere RotaeÍxe ¡zaten z.rn, díru bila eta ib¡ben zana, eta gero ikastolaren kon-ponketa eta horren ardura guzt¡e berck eroaten eban. Euskaldunek izan zireunandereñoak, baíe behar bada, d.iru asko ez gendunez euki, seguru barik egon zirean eta hori izen zen inpoftantea. Gera, Iauron izen zen beste gauze bat.

Mertxe Sagama:

lkastola, hemen Elkano 6ko lehenengoko písuan, hemen agertzen diren zu-r¡z dagozen leihoetan egoten zan, ^tzeko erdialdera¡no; I edo l0 gela, ez dot go-gorctzen ondo, 8 edo 10 gela ixaten líren. Egoten zan idazkar¡tza bat, eta gero...komunak eta geto, Belatxo bat umeak jolasteko, atzeko alderdíen. 2e... hemengo¡kasleak ezin izaten ziren Plazo El¡ptikara joan jolastera txikiak Tiren ta.

Behar egiteko andereñoak bilatzea guztiz gatza izaten zen, Ze orduko den-boretan seguru barik gengoTan eta Se]ur¡dad... ze dirurik ez egoan, Segurídadsocíal baúk behar egitea, ba jendeak. Etn gero t¡tuluak..., tifuludun irukasleakzírcn danak, danak, eta iraknsle ba¿uk ganera Errepublikako tlenboran írakasleízandakoak eta oposiz¡ñoak galdutako ¡rakasleak ziren, eta horregatik, adibidea,Tr¡ní Torrontegí, Pilar Muñategi eta hoftek ziren, Julía Egia,...

Begoña Insunza:

umeak ikastolaro eroaÍen genduzen gurctsoak, ez ginen guraso nonfialak, zenormalak iTengo baginen, ez gendun ipiniko gwe semeak arrisku horretan, zearr¡sku handie ízen zan. Ba¡a euskttrarí euki gendun maitasuna izen z.en oztopo8u¿líen BaincriA bult¿atu egiten gendun-.

Koldo Zabala:

guretzako hemen klaseak ematea nahiko gauza ona zen, berton genuelakoetrea, o¡nez etortzen ginen, giroa nahíko ona Zen, eta bueno..., batTaftu egiteng¡nen gela batzuetan, hasíera batean nahastutu geunden, klase batzuek eta bes,te batzuekin, eta tua¡la desberd¡nefan. ..

EUSKERA - LI, 2006, 2

Olatz La¡¡au¡i:

Elkanoko ikaslea ¡<pn n¡ tzen 3-4 urtetik, T edo 8 urtetara, bertan egon gi-nen eta gogoratzen dodan gauza bitxí bat zan, ord.uko abestíen artean, Espaina-ko erreserki edo himnoa irakosten zigutela, bada ez bada, inspektorea hamendíkagertzen zen. Ni íkastolako abestiekaz eftera joaten nintzen, nire amari abestenníon Espain¡ako hímno horí, ta konturatzen nintzen ez zitzttiola batere gustatzen,efa ez nuen ulertzen zergatík.

t : * +

Centro de estudios Oñate

Azkue Ikastolaren jarraipena

1.968ko urria

Azkue Ikastolako ikasleak Lehen Hezkuntza amai¡u eta inguruko ikaste-txeetara aldatu behar izaten ziren, l0 urterekin, garaiko oinarrizko Batxilerikasketak burutzeko.

Ikastola proiektuari jarraipena eman gurean guraso taldeak Centro de Es-tudio Oñate delakoa sortu zuen. Eta titular bezala. Centlo de Estudios OñateSociedad Mercantil Anónima eta mugagabea, 50.000 pezetako kapitalarekin.

1968.eko otsailean Azkueko guraso eta ikastolako laguntzaileen arteanhonako idatzi hau zabaldu zen:

Euskeru -gaztelerazko lehenengo ikastokt sortzeaL Euskahzaíndiaren ba-bespean, Bizkaiko seme guztientzat, bertan jaio dírcn guztientzat eta ba¡ta kan-potik etorri direnentzat azken urteotan, geurea dan hezkuntza erabiliz ikastekoaukera eta bidea zabaldu ?sie. Baina bíde zabaltze horr¡ jarraipen¡k ematen ezbazaio, íkastolek egindako latu1rí jarraituz, bigarren ¡rakaskintzako ikastetxe batsortuz, bertan ume euskaldunek batxilergoa elebitasun barruan eSin dezaten, lanhoü osaqabea ízango litzateke.

Donostiako Santo Tomas Liceoak arrakasta handía lortu d.u batxilergoa ele-bitasunaren barruan sei urtez irakatsiz. Bízkailarrok ezin dugu atzera egín, bagure kulturaren berb¡skundearen aurrekuntza honetan, eta, nah¡z efti mundu oso-aren onlasuna izan, eta mundu guztiko Un¡berts¡tate guzt¡etan izan euskal katedrak, Beuri eta Euskal Herrían bizí garen guztio¡, edo bertan jaio garenoi, nahizeta ez bizí bertan, dogok¡gu ?{tintze, babes eta zabalkun¿e zeregína. Hau da, ba,<Centro de Estudíos Olañeta.>'ren jaiotzaren zioa, inor baztertu gabe, ahaleginakbateratuz hain helburu zintzoa lortzeko, hau da, euskal kuhura zabaldu eta sen-dotu bere oinarrietatik hasirík.

Gran Vía 33ko laugarren solairuan kokatu zen, Azkueren egoitzaren gai-nean, izan ere. l.968.eko unian izan zuen hasiera eta l.973fa afle iraun zusn,Zazroko proiektua indarrean ipini zen arte. Atademia moduko bat zen eta az-ken azterketak institutoan esin behar izaten zituzten ikasleek.

EUSKALTZAINDIA ETA LAURO IKASTOI-A Jaimc MartiDez

Entzun ditzagun lekukoak: Karmele Goñi, Miren Goitia eta Txaro Muji-ka, emakume arduradun taldekoak; Ines Albizua, andercñoa; eta Gorka Estebez, ltzinr Mujika eta Olatz Lanauri ikasle-ohiak:

Karmele Goñi:

Oñdte s()rtu zan, eskola... Aakue bukataen Zutenidn umiak, 8 urtetan, ca aeu-kdlako jan aípeník eta ordun joaten ziran monja edo Jraileen eskoletard... ta gürelana ematen zun bukatz.en zala hen. Orclun, ausardi askokín peútsutu aan egiteaa.erbdit horí jarfttitzeko. Efa egin zan, sortu zan, Sociedad Anonima Merkantílbat, Soc¡eddd Litnitada, Socíedad Anonina, eta.¡drrí airan bost persona, Iau gLr-raso eta beste... llüre lag:tn bat abokatua, eta haiekin egín zan,6 de julio de1967, egin aen dokumento hau. Doku¡nento hortan, nola zdn merkantil, edoaeinlana egiteko ea. genduen esktttu behar gehiago, ez. baimeník eta ez ezer ea..

Hortarako hartu gendun etxe hontan [Bilboko Gran Vía,33], asn Banco Via-cayana, alokatu genclun 3. pisua, 3- pisu l1oftan, jarri zltn lehen urtea. Geto pclik-polikí, etxe guz.tittk, p¡su gLlztiak hltstutaen joan z.irdn, etd guk hartu gínduzen. Batzuk, Resurreccion de Azkue ikastola pasataeko gerora, iergatik písu haftan ea g¡nansaftzen, eta bestea goikoa beti battilerrer¿ko, t(t dirud lorfzea, eta paper guztidkegitea... izan Zíran Biaanok eg¡fen autenu lana, horietan, bateko bat izan Zan neresenarrq., Jofe M¿via Mujika, eta gerc d¡ru bíbzaileek ere izan z¡ran, baita ere TercRotaetre. Hor jarri rynean Batxilerra, h¡ru urte besterik ez gintuzten euki, a.ergatíkordurako, ikLrsi gendunían hainbeste ume genrluz.ela Aa.küen eta hemen ere, urtetikurtertr igota.en ari zirela batxilefta fiahí Zutenak egin, pentsatu zan kolegío bat egítea, ba¡na ikastola bat handid. Henengo arduraduna ízon zan, Miren Go¡tie.

Miren Goitia:

gurc lana? Material berr¡d sortuteko, material jolas sortuteko, eta garbita-suna adibíclez,... etd umeak,.-- eta..- apurtxu bet... C.uza bat, horra Plaz.a Elíp-tikdra erooten genduzan umeak jolastuteko, etorrí egín jdkun poliaia muni?.¡pal...Boítd ere adm¡n¡straziñoa mantentzen nun, admin¡sü'aaiñod ordaintaeko,..-

Txa.o Mujika:

bueno, pues empezamos a Nenír, nos poníamos Ltn {lía cada unu, pero cotnonuchas veces, pues había madres que no podían venir, pues te decían: hoy puedes rc ¡r?... Yo solía venir rlos días a la semana, el tel¿fono si llamaban, t¡L ye-nía algún patlre algnna cosa, o algún recibo, o cualquier cosa... Y hego ubrirlas puertas a todos, )J luego tener cuídatlo en el pasí\\o,... salían de las clases ydrm,tban uno.t. . . . an lot psi l lu:. . .

K¿ rme le Con i :

ercsteko gau..a guatíak behar <itanak, bai íl.,astola bateraLa eta besterako izanagn Tere Rotaefxe. Tere RotÍretÍe ¡agt1 apl1 benetuko ardat-.a- Tere ¡Zan zafi ard.rtza.

Inés Albizua:

danetik fahtt gendun, material gauaa dana Íaha genrlun, dana, baína lnriBuzti hor¡ konpontzen xan, gure borondateagaz, lan onaz eta gure, q. dakít, ondoegin gureagaz,... l¡burufalta, itaela eta mate ala era güZtietako material Jaba.. .:orría, íngurrestia edo pepela ea aatn ikasleana, dana aan danena, eta ez dakit, nik

EUSKERA - LI, 2006, 2

pentsetan dot, hori be.-- hezikem guztíz pedagogíkoa, alde batertk, eta beste alebatetik soziala be baí badaln. Esaterako ftxai egin behar genduzlnean, esate ba_terako, andereñoak presta:tzen eban,..- frtxa haa landu behar dogu eda bestea.Eta gero hq.ínbeste f*a behar ziran lez haínbeste wneen¿at, eeri... zuk l0 bes-te gura"so batek bcste 10. bes¡eak 10, eta holan egiterr zan.

Umeak joaten zircnean insrttutura joaten zírean ondo, ondo, ondo prepa-raute, ezta? Eta baten baina sarriago emon doskue, zuzendnriari emoten )utstenzoríonak, hain onda, eta zelango.., erantzun oso onak ateratzen.ebemlaka, eso-ten eur¡en guztíz ondo preparaute joaten-zirala.

Go¡ka Estévez:

ni Gorka Estebez tnz, eta etorri híntzon hoan ll urterekin, Azkraetik nen o_rren, eta hemen egin nuen babcikr elementala- Orcimenak edo nik daukadan go_ran¿ak oso bitriak d¡ra. Adibídez jolastokiareh asuntoa: gurc jolas lekuo Mo-yua enparantza zen, harí eurta ez denean, orduan, hemengo pisuko suktzaean,han sanzen gínen jo.lasteko. Hemen, pisu baten

"z zego"n aikeiarík gimnasia egt_

t,eko, orduan, Esc_olapios ikastetrerc joaten g¡nen, Hetnendik, 10:ó0etan pobsanat¡u, eta han gela baten sartu eta inwj¡tta, ezta? Azkenengo bi ürtetan jarri zenhemen holango harri bat, eta beti andereñoak eta... hemei daukaue l)urosekolehenengo hanía, eta nik... azkenean lortuko dot ¡kestefte arrú t batera joan,ezta? Nik ez nuen ezagutu hori.

Itziar Mujika:

hemen egon g¡nan hiru l<urtso. L bafiile4 2- batxíler ta 3, botxíler Zu zínanbigaftehekoa, neu nengoanean L mailan, zu 2, maílan. Ginan hira kunsi, gug-ehíenak giwn, eta. gure geln zan etxeko saloia, handiena, gu eL.eka saloían. GuI0 ginen. Bai eta gu,.., buruz ez nzz akotdnten, egia esateko. Guretzat bai fiuu-ma handiena írun zan joa befutr g¡nala efllrrrina atera libretík ínsrttutura, orduanínstritato zentralera joaten ginan, neskek ald.e batet¡k eta mutilnk besturtk, hori bebai aluzinantea zan guretzako, gu gelan geunden danak batera,

Go¡ka Estévez:

ba beste gauza bat, hemen urte osoa euskeraz ikasten eta gero, eka pan íns_titutora azterkcta erderaí eto horí, be baí... larí ez zen erreza.

Itliar Mujika:

an¿¿reñaa, ni 1. batxilerren eukin neban honela Rananainuena da Apur-npne Alberidirekin akordarcn naz; 2. tnilan bata¡lerren Ines. lne\...

Olatz Larrauri:

,garaí hartan erreTAgoa Zan beste ikastetxe baten unAak saltzea, hona sattzeo balno, eta gufe gurasoek apostu gogor b^t egin zuten, arfiskutsu4.-. eta guz_ti hoftek merczi izm duela, eta gure seme-a.lobek janaüzen dutela íkastoláan,kasu honetan Inuron.

Corka Eslévez:

ní gutxienez, ez naiz egon Lauron, baína nire seme bía* han daude-

f-|f

EUSKALTZAINDIA ETA LAURO IKASTOLA - Jaime Mafinez

Ikastolaren proiektu berria:

Cooperativa de ensefitnza Lauro

1973.eko iraila - 2007

,4zf,ze Ikastolako ikasleen kopuruak etengabe handituz jarraitzen zuen, baieta Centro de Estudios Oñatekoak ere. 630 ikasle izaterá heldu ziren.72_7J a¿ken ikasturtean.

Ikasgela egokietarako leku falta izugu\a zeq bai eta jolas orduetarako,irakasleentzako, etab. Elkano eta Gran Víako eskola egoitzék ez zuten gehia_gorako gmaten.

Arazo horiei hoberen erantzuteko eta bere seme-alabei beste inon bainohezkuntza hobea eskaintzeko, eta euskaraz, ikastelre berri bat esin behar zelapenrsar /en has i ¿ i ren ikas lo lako gurasoak j .gó9. unean.

Hezkuntza erreforma garaiak ziren, bestalde. Espainiako Gorteek,1970eko abuztuan onartuko zuten Luis Villar palasí Minisiroaren <Ley Gene_ral de Educación> delakoa,11,'12ean indanean ipintzen hasj zena. Estola etaunibertsitate auneko ikasketen egituraren diseinua erabat aldatuko zen: ikasleguztien oinarriko hezkuntza hamalau urtera arte luzatzen da (OHO _ E.G.B),eta 10-14 urte bitarteko orduko oinarrizko Batxilerra desagertu egin zen.197leko Ministerioko aginduak zehazten ditu O.H.O.ko eskóh be¡rietaratogutxieneko bete beha¡¡eko baldintzal<: ikasgelako metro karratuak; zlentzta-la_borategi, preteknologia eta biblioteka ikasgela bereziat; talde handietan an-tzeko gela polibaliodunak; jolas ordu eta kirol ekintzetarako espazio estali etaireki handiak, etab.

Eronka hauei egoki erantzuteko, Ikastolak eraketa eta azDiesitura besteeredu bat behar zuen.

Gran Víako egoitzan egin zen bileran 16 perlsonako Batzordea osoru zenikastola berriaren proiektua aurrera alerat,/eko eginkizunaz.

Ho¡retarako guraso bilera, elkarrizketak eta galdekizun zehatzak ere eginzituzfer, zerbLfz! motak erabakitzeko, diru ekarpenak, prezioak, etab.

Batzorde burua Josu Beldar¡ain konstruktorea ipintzen zuten. er¡az uler-tzeko moduko arrazoiengatik. Hemendik aurrera. gizonezkoak ardura gehiagohafizen hasi ziren.

. Batzordea, ondoko lanak betetzen joan zen proiektu berria aurrera ateratzeko:

- Ikastetxearen kokapena: Bilbon ezin, proiektuak eskatzen zuen lu¡azaleragatlk, eta Bilboko Udalaren gomendioz, Loiu aldera abiatu 21-ren. Bertako ltturoeta auzoan lnuro Txikerrq izeneko baser¡ia aurkitu

EUSKERA . LI, 2006, 2

Trte\ 46.730 metro karratuko lur zoruak zituena. Saltzaileak, Ikastolabat egiteko zela jakinda, merkatuko prezioaren azpitik eman zuen,3.912-239 milioietan.

- Lauro IJ.ezkuul.tza Kooperatiba Elkartea: proiektu berriari eusteko be-harrezkoa zen gurasoak erakartzea eta gutxieneko kopurua lortzea.Izalf,zuten honetan lan nahikorik. Gurasoen Kooperatiba eraketa juridikoairuditu zitzaien efiazer'a eta proiektuari hoberen egoki9en zitzaior.a,1970.eko otsailean eginiko guraso bileran. Formula hau hartu zuen le-hen Ikastola izan zen. Behin-behineko Erektore Batzordea izendatl zenauneko ba¿orde kideekin osatua. Ekainaren lean insk¡ibatu zuten Ma-drileko arauzko enegistoan:.

Ikastola ireki zenean 422 bazkide ziren. Bilboko gehiengoari, GeüokoAlgofa, Loiu, eta Sarriena eta Unbe u¡banizazioetako familiak ere gehi-ú zilzaizkien.

- Eraikin berriaren proiektua: Lardar Gallastegi eta Nikola Madaria-gak garatu zuten, ikastolaren senean eta gogoan oinarrituta eta inguru-ko ikastetxe eta eskola instalazio hoberenak azÍr"rtv efa gero. Apareja-dorea, Anton Etxebarieta bazktdea izan zen. Eta ikasle ia guztienbizi-lekua kontuan izanik, jantoki zerbitzua eta bus parkina ere bazi-tuen.

- Proiektuaren finantziaketa: familia bakoitzak 30.000 pezetako diruekarpena egin zuen, 3 zatitar', ikasleak ikastolan hasi zirenerako bi-KOlZIU egm Zena.

<Banco de Crédito a la ConstruccióD delakoarengandik 10 milioikomailegua lortu zuten Madrilen eta 5 milioiko beste bat lortu zuen JosuBelda¡rainek, interesik gabe gainera, <Banco de Bilbao>gandik, San-chez Asiain jaunaren bitartekaritzaz, bazkideen artean Bankuaren beze-ro ugari zirela argudiatuz.

Bazkideentzako lehen memoria ekonomikoa Alberto Elorriagak presta-tu zuen eta, harrez gero, urtero hartu dute.

Entzun ditzagun orduko arduradunen azalpenak: Josu Beldar¡ain, lehenPresidentea, Jon Aldazabal, bigaren Presidentea eta Alberto Elorriaga, hiru-garren presidenteordea.

Jon Aldazabal:

al príncipio de la década d.e los 70, se presentaba un problema d.e capaci-dad de las ikaótolas entonces exístentes, eso dio lugar a que hubo que hacer unprorecto de coopetatíva de enseñanza, que transfomaba un poco el problemahasta ahora ex¡sfente, educac¡onal, en un problena fu dame talme tu rtndncie-ro y de riesgo. Hubo que aportar dinero, hubo que hacer aportatcíones personct-les, hubo que hacer tramitación de permisos, y hubo que acometer unas obras

,_l

EUSKALIZAINDIA ETA LAURO ÍKASTOLA - Jaime Mafinez

de envergadura; los riesgos eran importantes... En esas concliciones lo que ha-bía que hacef efa, dos cosas fundamentales: unas obras, ! una captacíón de dinero. Para ello, el ptimer presídente nombrado de la Junta Rectora de la coo,perativa de enseñanza L¿ruro, que lue Josu Beldarraín, acometíó estas alos tareascon un espírfu de sacriJir:ío increíble.

Josu Beldarrain:

me acuefdo que en una reuníón, estaba yo sentado aquí ! delante de mi estaba Santi Brouard, J me interrumpió y me díjo: Josu, pero no d¡ces nada de qúevamos a hacer... la enseñarya y la cosa de estudios,... y le díje a Sant¡: Santi yosoy encargado de hacer la ikastola, la obra.-. Lauro.

Nos díeron un préstamo...la cuantía no te puedo decír; sé que nos dieron,J que quedo semi hípotecado, no h¡potecado, pero había... con garantías perso-nales, precísamente jo era gLtrante personal de aquel préstamo.

Albefo Eloniaga:

es cuando empezasteís l¡t hbor dc proie)ttísmo, porque había que cogercientos de personas, d¡spuestos a apoftar su cuota de cooperatitistas, lo mais d¡-lícil en aquella época, que las ikastolas eran todavía una auentura, casi.

Jon Aldazabal:

la lkfistola, tenía que responder a la e señanza de un número de alumnoscada vez ma))or, y eso signíficaba fener una estructura de profesorad.o, una es-tructwa de medíos, comidas, etcéteru, que no l e fácíl de realipr, pero que per-mitió segu¡r a¿elanfe e ir incrementando el número de cooperatiristas, ! por latLTnto, el númerc de eportaciones de socíos.

Alberto Elor¡iaga:

hay un cambio de dimens¡ón gigantesco, porque de ser pequeños ruicleos sepasa a ser una gran emprcsa, con todo lo que supone de transporte de 622 alum-nos aquí, de comedores, etcéteru, se cambia de... la palabra empresa parece quesuena un poco maL pero... realmefite la dimensión de tener pequeños centros, ahacer, un centro con seiscientos ! p¡co alumno\ con todo lo que supone de ser-vicios, autobuses, andereños de autobús, alimentación,.. .

Ila¿ro Ikastolaren hasiera

Klaseak hasi aureko egunat laniak iza¡ ziren, ikasgelak, sukaldea, etadena egoki prestatzen. Bestelako habak ere baziren: hezkuntza Ikuska¡iak denazehalz begifafzen JaÍaitzen zuen eta <<Guerrilleros de Cristo Rey> delako tal-dearen idatzia ere hafiu zuen Errektore Kontseiluko Presidenteak bere etxekobuzoian, Ikastolan egin behar zuten bilerarako lehergailu bat iraganizl. era Pre-;idente, entonces, lon Al^dazabal.

Eskola altzariekin Lleidatik etori beha¡ zuen kamioiak klaseak hasr au-rreko goizaldeko 4etan heldu zen.

803

804 EUSKERA - LI, 2006, 2

I€hentsuago guraso talde batek, isilean, ikuriñaxen jasoketa egin zuen,lehena izateko, hurrengo goizean derrigorrez ipini behar baitzen Espainiakoaalegia. Alberto Galarza.k, Er¡ehore Kontseiluko kideak, egin behar iza¡ ztenlan hau, beü ere, ikurriña era ofizialez jasotzeko eguna heltzen zenean, berakegingo zuela denon konprornezua hartu eta gero. Eta handik urte batzuetara,konpromezua bete egin zen.

Kamioia hustu eta altzari guztiak ikas geletan ipini zituzten gurasoek, goi-zeko Setarako. Ordu horretan ateralzgn zif)t lehenengoz Bilbotik 1¿zro Ikas-tola proielifu benira, 14 autobusetan, 600 ikasleak, 1973.eko irailean. Bai etaordura axte Resuruecíón W de Azkue edo Centro de Estudios O'naten ai zirenirakasle gehienak, ere. Ikasle nagusienak OHOko zazpiganen naila egitera.

Resurrección M" de Azhrc kaslelxea.best¿lde, bere aldetik funtzionatzenjarraitu zuen Eskolaurre bezala, 1983.urtean itxi zen afe.

Inuroko proiektst berriztüzalleak oihartzun baikorra haxtu zuen et¿ Bil-boko euskaltzale eta htitar askoren laguntza eta babes eskergaitza jaso zuen.

Oso gaÍantzitsuak izan ziren Bilbon edo Madrileko administrazioan eginbeharreko negoziaketeta¡ hartutako pefsona askoren argibide eta laguntzak,euskaltzale biziak ez baziren ere.

Pertsona askok egin zituzten proieldu berrirako eka4)en esanguratsuak,Zaroko proiektu berria eta kultura definituz joa4 zircnak:

- Bilboko margolari ospetsuek artelan ekarpen bikainak egin zituzten,Lauroko hormak apaintzen jarraitzen dutenak.

- Euskal historia eta kultumren irakasleen informazio iturrinko eta ikas-leen ikasketarako ekarpen bibüografiko ugarirekin osoturiko bibüoteka.

- Aipatzekoak dira hi¡u zientzia laborategiak, arkitektoek obragafrk ko-bratutako i¿ulitako honorario-diruez egin eta homituak, ikasleen zien-tzien ikasketa esperien¿ien bidez ahalbidetzeko, Leuroko Woiektuan ja-rraibide sendoa izateko.

- Lorategien landare bilduma hautatu eta eka¡ri zituen Isidro Remente-riak. Enektore Kontseiluko kideak, 'Lnguruko berezko espezie ugariezgain, ikasleak ezagutu eta inguugiroarekiko sentsibilitatea garatuz joa-teko.

- Eskolaz kanpoko kirol ekintzetan Angel Zuluet¿xen lana nabarrnenduzr.n: huroko futbo1 taldeari hasiera eman zion eta jokalarien jantzieigerra aurreko euskal selekzioaren kolore berdinak jarri zien.

- Ikasleen eskola-menuak, Santi Brouard bazkideak prestatu zituen. Etabaxazkijaleentzat menua hasiera-hasieratik eskaini izan dt Laurok Jo-seba Bidaurrazasa bazkideak eratuta.

FL SKAI fZA l \DlA FIA LAURO IKAS I lOl- A Jdrme Manrnr¿

Eta era bereziz aipatu behar ditugu hemen, Euskaltzaindiaren ekarpe.nak. Hona hemen, gogoratzeko moduko batzuk:

- Euskara batua edo euskalkien arteko eztabaidan, 1,¿r¡rro Ikastolako ar-duradunek, Euskaltzaindiaren arauak jarraitzea erabaki zuten.

Euskaltzaindiko kideek euskaratzen zituzten Errektorc Kontseiluaren le-hen idatziak.

Ikastolaren proiektua sendotzeko, Alfontso Irigoien, Juan Jose aÍeta etaRica¡do Badiolak lagunduta, 1979.eko ekainean etorri zet laurora, l,ou-rotik Unibertsitatera ateratzen zetT lehen promozioari orduko D mailakoeuskara agiria loÍzeko azterketa egitera, egungo EGAren baliokidea.

- 1,974-75 ufieetan, Jose Miguel de Ba¡andiaran, aita Lafitte eta Jean Haritschelhar euskaltzain osoak eta ospe handiko aditual( ¿dr¡ora etorriziren ikastolako guraso, irakasle eta pafiaide guztiei euskal kultura etasenaz mintzatzefa:

estas conlbrencias las gestionó Juan Mari Cor¡an, m¡embrc del ConsejoRector, ya fallecido, sumamente actiro y relacionado con las personas de Eus-kahzaindía para éstas y ofras cuestiones de interés, junto con los soc¡os Xa-bier Elorriaga, Antón Cuadra e lñakí Juaristi.

l,a¿¿roko proiektu berri hau zuzentzeko eta Unibertsitate aurreko o¡dukoBBB-UBI etapam zabaltzeko, Errektore Kontseiluak Juan Luis Goikoetxeaizendatu zuen Zuzendai Pedagogiko, euskaltzain urgazle dena.

Juan Luisek prestatu zituen aipaturiko Euskaltzaindiko <D> ereduko eus-kara tituluak lortzeko ikasleentzat ikastaro eta saio bereziak Ikastolan. Eta Ba-txilergoko irakasleak Udako Euskal Unibertsitateko ikastaroetan parte hartzera bideratu zituen jatintzagaietako programak euskal erreferentziez osatzekoeta euskaratuz joan ahal izateko.

Gurasoek eta inguruko denek zerbait berezi eta garrantzitsuari hasiera ema-ten ari zirela konbentzituta zeuden. Sentipen honek ikututa, euretariko batek, ai-paturiko hitzaldiaren amaieran, emaztea zegoen klinikara eraman zituen, honekezer ez zekiela, aita Lafitte eta Haritschelhar, jaio beffia zuten semea bataiatze-ra. Aita Lafittek bataiatu zuen. Jean Haritschelharrek ondoan kandela zuela.

Entzun ditzagun azalpen nzenak eta zenbait lekukoen testigantza: JonAldazabal, bigarren presidentea; Aitzol Cuadra, ikasle ohia, aita Lafittek ba-taiatutakoa: Itziar Mujika eta Koldo Zabala, ikasle ohiak; Angel Zelaieta Lau¡oko irakaslea.

Jon Andazabal:

para licometer este prcyecto educacional, feníamos una preocupación doble, en el sentido de no permitir que dos concepfos como son política y reliqión,¡üterfrieran en la educación de los alumnos. Eso no era sencillo, porque desde

EUSKERA - LI, 2006, 2

el punto de ústa religioso, había concíencías muy a1)anza¿as, y exigentes, y des-de el punto de v¡sta polítíco, la clandestinidad que imperaba en aquel momento,lleraba a los part¡dos a prete det a hacer la acción sobre el centro, que más ome os se podía tener con la enseñanzp.

Si nos ceñimos un poco al tema de Euskahzaindia, hubo unas aportacionesen los primercs tiempos que dejaron üfi niyel cuhuraL pla.smado en forma clara.Concretamente, en la pr¡mera conferencia que dio José Miguel de Barandiaranfue todo un éxüo, hablando de la etnia, d¿rtn¡endo lo que era etnia, y aclaran-do que no es exactamente raza, sino u a convíyencia de personas con un medioculturol cotuún. Fímó en el líbro de honor y Íue ln ptimera firma del líbro dehonor de la ¡kastola. También nos dio una conferenc¡a Haristchelar cok tod.a sucapac¡dad de expresión, , el Padre Lartfte que aproyechó la circunstancía parabautízar o un niño, Aitzol, hijo de un cooperativista. También nos ayudó muchoen los primeros t¡empos, en kt traducción de lns círculares que preparaba la jun,tll fectora. Eran c¡rculares largas, porque loa temas erígían mucho texto.

En aquellos tiempos el Íervor pattíótico, tenía qüe tener algún soporte, !vivíamos de detalles, como por ejemplo el izar Ia íkurriña a las tres de la wt-drugada, el prímer día de la ¡kastola en lauro, porque a las nueve iba a vewel Delegado del Gobiemo pata ftar Ia española. Eso nos ¿lejo una sensacíón deque por lo menos habíamos im¿o la nuesúa a rcs.

Otro detalle fue la visita clandestina del l¿hen lakarí d¿sde su exilío en pa-ris a la víspera d.el Aberi Eguna del 74, que tambíén nos dejó una sensaaonde que alrededor de kzuro había, exístía un alo patriót¡co viyo,

Aitzol CuadÉ:

kabco, nik Aüzol düt izena, eta ni jaio níntza. egun berean, Eüskrtkzaind¡akhizketald¡ bat eman zuen Inuro lkasmlan, eta hízketaldi hor¡ eta gero, afarí bategon Zan, eta afari horretan nie aita Zegoe . Komentotü zuten nire jaíotzari bu-tuz, efa nola i<enez Aitzol ipin¡ka zidatela. Eta momentu horremn Euskahmin,diaren buru zen pertsona, Aita laffite zan, berak bere gaztaroan Aitzol idazleaezagutu zuen, Jose Ariztímuño Olaso, eta orduan, poztu egin Zen, edo ez dakit ZerSertatu zen, baitw erabaki züten ni batoíatzea, Eta ordüan, hurrengo egunean,aqertu zit?t¡zkíon níre anor¡, bere gelan, ospitalean, bera, HaristohelaL eta bes-te batzuk ni batuiatzeko astuoarek¡n, Em holan ízan zan, kasualítatez, azkeneanizan nuen ohorezko bataío bat.

Koldo Zabala:

zeintzuk iza ziran aldaketak? Lehendabízí Hasetara o¡nez joaten gínela, etahemen etortzen ginefiean, írakaskantzatren aldetik, bertan gen¡tuen aukerak, lanegiteko tfesner¡a, oso mürríZtua Zen. Hemen, ordea, gauza gehiago genituen, la-borategiak. . . handíogoak ziren, eta jokatzeko askoz lcku futndiagoak, eta geru lut-bol zelaía baita ere ¡zan genuen, eta obar eta abar...

Itziar Mujika:

Gran Vian nokefa bat zegoen, zelan izango zen Lavro, ezta? Eta ordun, akor-datzen naiz naketa begírat2en genuela, eta han izango da nire gela, eta han i4n-go da bestea, eta hori datw, ezfa? Eta gero, ho a etortzen g¡nnnean, joaten ginan,

EUSKALIZAINDIA ETA LAURO IKASTOLA Jaime Martinez

ez dakit gogorutzen zaren, errota bat íkusterct joan ginalo eta ingunt guztiak e.u-gutzera jodn g¡naü. eta orduan err()ta bat zegoen hango ¡baían eta errota zelan J ntzi()natzen zan ezagutaera joan gírun. Gero etorri g¡nan, lehe engo urtea uste dutizan zala, abeslari talde bat zegoen. Etorri zan Julita Beffojalbiz, orduko zuzendar¡a, eta Begoña Cortina, Zald musikako irakaslea, etorri 7an eta hartu zitun batzuk eta batu gintuzten tok¡ baten, eta azaldu xuen rylan.joango g¡iela Beljikvakanfatzera. Guretaako Belgikara aan, ez. dakít, oso urruti, poz pozik ipin¡ giúan.

Koldo Zabala:

1973. ürtean Bílbotik Lauroraino etoff¡ ginen. Hasi ginen EGBn 7. urrutsean has¡ g¡nen, 8.a baita ere berton eman genLten, eta hanrlik BUPra pasa eginBindun; BUPean aakenego azterketak egiteko hemen aukerdrik oraingoa ea. ge-nuenez, Mungira.¡otLn ginen, Mungiko ¡nstitutora. EZ nago oso zihur, baina ustedut notarik hoberenak, Iaurok atera zítuela. Bueno, gero,2. BUPn lortu genuenbaímena berton egiten Benduzen e.rañínak.

Itziar Mujika:

eta gero COUn euskeraa, eta euslcera íkesten gend.un- Ikasten gendufi, etanolabaít agirí bat euki behar gendun, gure ikasketak euskaraa. ?.¡rela eta, mufi-{1üarí.rgertaeko zeozer eqinda geneukala. Eta orduan etorri ziren EuskaltTain-d¡ako gizon batzuk hona. Akordetan nai, bat Afoúso lrigoien zala, eta hemen.ja-rritu, he.n ¡ati ginan jantokian, eta egin gendua.an azterketek, eta hortík lortugendun aqiria. D md¡[a deítzen Zan orduan eta sinaken eban Fra! Luís Villa-santek, ordltko euskahzainbur uak.

Hamabost urterekin eüskartrzko klaseak ematen genituen eskolatik íften etagerc. General Conchako eskoletan klasean emafen genduxan- Eta ere ba¡, Imu-nol Berríatua <Hitz eqin, metoalo atera aurretik, <Hifx egin,, metodoa ateru ZüenAlexan¿er metodotik itzulita, eto orduan gogoratzen n.riz, zapatutan etd .¡oatenginen berdrekin, itxubxera, euskarara pasataerc Alexan¿er melodoa, eta orduanprestatu ginen, prcstatu g¡ntu<ten euskdrazko k[dseak emafeko. Irakasleak gínenklaseko Bazteenak, ikasleak ziren gu baino askoz ere nagusiagoak. Orcluan pre-mía handio rygoen irakasleena. Gainera agiria lortu tendun lrcmen, efa agiriq-rekin eta ¿ena, aurrera.

Angel Zelaieta:

egun equzkitsuak <iren 1973 haren iraileko lehenak. Ez. z.egoen orduantre,OHOko egoitza besterik, bercnen et* aapíl(o jarclintxo izango a.iren lur sailtxo-ak taket t.riki bartzuek btLtaen aufen kableak, hersten eta babesten zituen. HistoriaGeneral de Biikia 1- epít¡¡me de las Encarn(iones liburLúa, iftrküffia fiuen, Iau-rotako Axpoluetd der¡tz.on errcta ínguruan bazela harrobi brjÍ, ryinaren gaineanPecuníenses hoc mun¡erunt omen Zegoen íalatzia, esdn nahi baitu: Pecunienseekhdüfe eraiki Zuten. Por pecunienses, ent¡endo yo begoñeses, zioskun lturr¡z.ek.HorLxe ikus zezuten, iqorri nahi n¡tuen íkasle bat<uek, aípaturiko lorategiko bítaketei hel¿u eta atera egin nituen taketoi 7.api gorríak ípini, ta batek aurreaneramdn zezon, eta beste ikasle batek atzean, kotxe eÍa aff¡skuetatik líbratzek-.Josu Beldorroi¡¡ erretore bataotdeko lehen presitlenteak eta eskolLt egoí!-.ak jasoZitüen etxagínak bofa ei auen: zer irakats¡ko ote die eskola neskato'mut¡koei e.ren tokitik taketak aterataen dituen maisu batek?

I

EUSKBRA - LI, 2OOó, 2

I-a.uro lkastolako DBH-ko neska taldeak abesten du:

Euskan putzr sakoneta ilun bat zen,eta zuek denok

ur gazi batiatera zenutenhandik nekez.

Guk euskaraz,z\k, zergafik ez?

Orain zuen birtutezzuen indarrez,

euskara itsaso urdin eta zabalbat izanen da,eta guria da.

Ezin hobeto adierazi zuen Gabriel Aresti bilbotax poetak eta Euskal¿ain-diko kideak, zuek eta zuek bezalako taldeek, agerturiko ibilbidean, egin ze-nuten euskararen aldeko lala, gehienok Urkoren bidez ezagtt]u genuen poe-man.

Zuek eragiten zintuzten GOI-ASMO berberari eusten jarraitu diote La.u-roko guraso, arduradun eta talde-profesionalek, ikaslé eta seme-alabei euska-razko hezkuntza zerbitzu gaurkotu eta hoberena eskaintzeko.

Euskaltzaindiaren ikurraren irakurgarriak dioenez, <<EKINean eta JA-RRAIean> aritu dira urtez-urte eta aldi¡o-aldi¡oko beha¡rizan eta erronka be-rriei erantzun egokienak ematen, inguruko balüntzak, zorionez, zuekbizi izanzenituztenekin zerikusirik ez badute ere, autogobernua eskuatu eta geto, ba-EZ ETe.

Horreta¡ako baldintzak, orain, zorionez, ez dtte ZuLekbizi izan zenituzte-nekin zerikusidk, autogobemua eskuratu eta gero, batez ere. Lehendakariakhiru bider¡ez izan di¡a lkastolan, eta ez era klandestinoz, J.M. Leizaolak er-bestetit etorrita 1974.eko Aberri Egunaren bezperan egin behar izan zuen be-zala.

Laurotik atera zen laugarren promozioak Unibertsitate aurreko frogakeuskaraz egin ahal izan zituen eta eguno Euskadiko gazteen erdiek jadanik ho-rrela egiten dute. Zenbait jakintzagaien azterketak ingelesez ere egin ahal iza-teko oina¡riak ipintzen ari gara ikastoletan.

Eta guzti honen adierazgarri, gaur egungo Lquro [kastola dng]u.

Euskara ikasi eta jakin bai, euskara egitea baina, kosta egiten zaie gureikasle eta seme-alabei. Eta ez beraiei bakarrit.

Euskararen aldeko euskaldunen eta ikastolen erronkek hor di¡aute.

EUSKATiIZAINDIA E rA I-AURO IKASTOLA - Jaime Martinez

Horiei era gaurkotuan erantzuten jarraitzeko, Euskaltzaindiaren gida etazuok denok agedu dituzuen gogo eta lan-onaren argiak laguntza eskergaitzaizaten jaraituko dute.

Eskerrik asko, guztioi, eta bereziki, Ikastolaxen memoria mantendu etaezagutaxazteko gaurko saio honeta¡ako zuen ahotsa eta lekukotasuna eskainidizuzuenoi.

ITT]RRIAK:

ARRIEN, GREGoRTo: Bizkttiko ikastolak 1957-1972.PBK, cuademos de secciónde Educación, 1993.

Bizkaiko ikastolen elkartea: 25 urte,2003.

MARTtrIEz, JA[\,fÉ: ¿duro lkastolaren aurrekariak / antecedentes de Lauro lkas-tola, Ivlita Berrojalbiz, Begoña Insunza, Jon Aldazabal eta Josu Belda-rrain jaun-andreei 1987an eginito elkarrizketen txosten m€kanognfia-tuaK.

ZEIATETA, ANJEL: Bidegileak: 40. zenbakiduna, "I¿ lim Benojalbiz, Eusko Jaw-laritza. Kultura Saila. 2006.

Transkripzioan agertzen diren pertsonen ahozko elkarizketak bideoan hartuak,uria, 2006.

Maru Bilbao jaunari grabaturiko ekartizkétak Lauro Txikerra baseria etz ja-begoaren inguruan, martxoa, 2001.