1

ESPAÑA NO FRANQUISMO

Selección documental a partir da realizada por Xosé Alfeirán, Ana Brea e Ana Romero

ÍNDICE

1. Valoracións sobre Franco

2. Foi fascista o franquismo?

3. Limitacións do poder de Franco

4. Exército e Igrexa, piares do réxime

5. Catolicismo e superstición na España franquista

6. Franco fundamenta o seu réxime

7. Valores dos currículos escolares do novo réxime

8. Franco, xefe do Movemento Nacional

9. Implantación dunha política autárquica

10. Intervencionismo estatal: creación do Instituto Nacional de Industria (INI)

11. As relacións co Eixe na Segunda Guerra Mundial

12. A lei de referendo franquista

13. Pervivencia da guerrilla antifranquista

14. Foucellas

15. Adhesión popular a Franco e ao seu réxime

16. A ONU condena ao réxime de Franco

17. Protestas obreiras e represión

18. Relacións co Vaticano: o Concordato de 1953

19. O convenio cos Estados Unidos

20. Os inicios da política liberalizadora: o Plano de Estabilización de 1959

21. Protesta do clero vasco

22. A organización sindical franquista

23. Evolución política do conde de Barcelona

24. Valoracións da Lei Orgánica do Estado franquista

25. Construción dos principais encoros galegos (sobre datos de X. S. Murias)

26. A loita armada de ETA

27. Protesta con música

28. Franco resolve a cuestión sucesoria en 1969

2

29. Xoán Carlos, o fillo que non tivo Franco?

30. Atado e ben atado

31. Nacemento e características das Comisións Obreiras (CC OO)

32. Os sucesos do 10 de marzo de 1972 en Ferrol

33. A organización do atentado contra Carrero Blanco

34. O espírito do 12 de febreiro

35. Fundación da UMD

36. Ideoloxía e propostas de Tácito

37. A cuestión do Sahara

38. Os acordos de Madrid

39. A imperiosa necesidade de cambio

1. Valoracións sobre Franco

Franco foi unha personalidade complexa valorada de modo moi

diferente: desde as visións panexíricas dos seus partidarios, nas que se lle

considera como o salvador da patria en perigo, elixido por Deus para

levar a cabo esta excelsa misión, ás apreciacións dos seus opositores, que

non lle perdoaban a falta de liberdades, a férrea censura, a prohibición do

pluralismo político e a dura represión que exerceu. Moitos coinciden en

resaltar, como trazo básico do seu carácter, a lentitude en tomar

decisións.

Militar de brillantísima historia, adornado das más excelentes virtudes da raza, o noso

Caudillo foi un don da Providencia para reunir todas as vontades e conducir á patria

de triunfo en triunfo ata rescatala das garras do marxismo e poñela no camiño da súa

futura grandeza.

Historia de España [Libro de texto do Bacharelato]. 1949 [cast.]

Home de breve estatura, discurso monótono e voz afrautada, intentou ser histriónico

sen alcanzar os niveis de Hitler e Mussolini, aos que seguramente superou en

hipocrisía e capacidade insidiosa (...). Porque Franco, o Caudillo, exerceu como un

tirano ao que nunca tremeu o pulso para asinar miles de execucións no nome de Deus e

da patria. Dise que tivo "sorte". É certo (...), pero tamén "soubo" ter sorte. Desde 1926,

despois do seu ascenso ao xeneralato, Franco, o dubitativo, soubo eliminar da súa vida

un factor perigoso: a presa.

Bernardo MUNIESA. Ditadura e monarquía en España. 1996 [cast.]

2. Foi fascista o franquismo?

Existe aínda un debate entre analistas e historiadores sobre a natureza

política do franquismo. En sentido estrito, o franquismo non se pode

cualificar de fascista, aínda que asuma moitos postulados do fascismo

procedentes da Falanxe e de Xosé Antonio Primo de Rivera.

3

Era Franco un fascista? A resposta é negativa pese a toda a retórica da pseudo-

Falanxe. O seu réxime foi unha ditadura militar? Franco afastou aos xenerais da

política, xa fose por destitución ou prebenda, e formalmente contaba cunhas Leis

Fundamentais que limitaban en teoría o seu poder de xefe de Estado. Agora ben, un

exército formado por Franco e combatente con el foi sempre, en último extremo, a alma

disuasoria que o Xeneralísimo conservaba coidadosamente.

Existía en España o férreo poder dun partido único como o da Alemaña nazi ou a Rusia

soviética? O Movemento Nacional era na práctica inexistente, e o poder intermedio

entre Franco e España repartíano as "familias" de monárquicos, falanxistas,

democristiáns, Opus Dei, tradicionalistas... e banqueiros.

Impuxo Franco unha ideoloxía coherente e mesiánica aos españois e perseguiu a quen

non a acatase? En absoluto. Franco non tiña ideoloxía algunha e non impuxo nada.

Limitouse só a que ninguén puidese expresar en voz alta ou puxese en práctica o que

pensaba se iso podía prexudicarlle a el na súa única convicción: conservar o poder

alcanzado tras unha cruenta guerra civil de tres anos.

Xosé Antonio GONZALEZ CASANOVA. O franquismo a dez anos vista, Cuadernos

de Historia 16. 1985 [cast.]

3. Limitacións do poder de Franco

Franco exerceu un poder ditatorial, pero, aínda que as limitacións legais

ao seu poder eran moi poucas, existían certas limitacións derivadas da

propia formación do ditador como católico, monárquico, conservador e

anticomunista.

O poder omnímodo de Franco, como toda realidade humana, tiña naturalmente uns

límites que non podía traspasar. (...) Eses límites, ao meu xuízo, eran tres, e nada máis

que tres.

O primeiro era o catolicismo, que convertera a Guerra Civil en cruzada, con todas as

consecuencias (...). Franco cedía no que a Igrexa consideraba indispensable e, a

cambio do que non lle deixaba facer, inundábaa de privilexios e vantaxes de todo tipo.

(...)

A segunda gran limitación proviña do mundo exterior. Era a que impoñía a gran

potencia que en cada momento capitanease o anticomunismo no mundo. Ao principio

foron os fascistas, con Hitler e Mussolini á cabeza. (...)

A terceira limitación ao poder de Franco é a que eu chamo o "testamento de Afonso

XIII". O caudillo non se imaxinaba nun libro de historia aliñado cos presidentes Alcalá

Zamora e Azaña e o que viñese despois, nin reducido á serie dos caudillos militares:

Espartero, Narváez, O'Donnell, Prim, Serrano e Primo de Rivera. El pensaba de si á

"maneira grande". Afonso XII, Afonso XIII, unha paréntese (o republicano), Franco e

logo o Xoán que tocase. Esa si era, para Franco, unha lista de nomes razoable. Nunca

tomou en serio ningunha outra fórmula sucesoria (...) especialmente desde que decidiu,

en 1945, se non foi xa en 1943, impedir que o conde de Barcelona fose rei de España.

Antón FONTÁN. Os corenta anos de Franco no poder. 1984 [cast.]

4

4. Catolicismo e superstición na España franquista

A Igrexa e a relixión católica estiveron intimamente ligadas e

sustentaron ao réxime franquista. Os seus principios e normas morais

impuxéronse obrigatoriamente a toda a sociedade. Este catolicismo

oficial e a ausencia de crítica intelectual propiciou a extensión dunha

corrente de credulidade milagreira, relacionada coas reliquias de santos, e

de maniqueísmo relixioso considerando a España e ás súas autoridades

como os predilectos de Deus para impoñer o ben na sociedade.

26 de xaneiro de 1937. Dona Carme [Polo, esposa de Franco] non cabe en si de gozo.

Nunha maleta esquecida polo gobernador republicano de Málaga -parece que era un

home moi relixioso- encontrouse, envolta en papel de periódico, unha reliquia famosa

en Andalucía. Trátase nada menos que do brazo incorrupto de santa Tareixa, que fora

roubado nun convento de Ronda pertencente ás carmelitas. É un obxecto de aspecto

verdadeiramente repugnante que, segundo din, operou xa varios milagres.

Dona Carme instalou a reliquia encima da cómoda da súa habitación, para poder vela

desde a cama. O bispo de Málaga reclamou o brazo da santa, pero dona Carme

negouse en redondo a facelo. Coaccionado polo cardeal Gomá, un acérrimo fanático

do Xeneralísimo, o bispo malagueño preferiu esquecerse do asunto.

Xosé Luís de VILALLONGA. O sabre do Caudillo. 1997 [cast.]

Era un país no que as calamitosas circunstancias que estaba atravesando, a negación

da función crítica e o menosprezo do mester intelectual, cualificado de subversivo e de

demoledor desde a inmobilidade duns dogmas políticos e relixiosos, propiciaran as

máis irracionais esperanzas. Unha onda de superstición milagreira e prodixiosa

dominaba os sentimentos dunha comunidade na que raro era o día en que desde os

medios de comunicación non se divulgaba algún portento ou marabilla. O sobrenatural

mesturábase na vida cotiá sen asombro nin control, encarnando nunha credulidade

popular que, no seu difícil existir, aferrábase ás máis insólitas crenzas en espera do

milagre, do invento ou do descubrimento salvador. (...)

Enmarcada nesta atmosfera dunha credulidade raiana no fetichismo, raro era el día en

que non se aventaba a noticia da chegada a España dalgunha venerada reliquia

destinada á inevitable xira procesional. O pé de san Xosé de Calasanz, o dedo de san

Xoán de Deus, o brazo de san Francisco Xabier ou a costela de san Francisco de Régis

eran paseados entre o fervor dos crentes nada alarmados ante aquela profusión de

restos. (...) Como se dunha comunidade primitiva se tratase, a presenza do espírito

maligno era un feito que se estaba disposto a aceptar como cousa natural, dado o

maniqueísmo que se profesaba. O ben e o mal recoñecíanse como forzas benéficas ou

maléficas cun poder que gravitaba sobre un mundo dividido en bos e malos. O

almirante Carrero fora moi explícito ao proclamar: "Ese é precisamente o problema

español: España quere implantar o ben, as forzas do mal desatadas polo mundo tratan

de impedirllo". E Gabriel Arias Salgado, o primeiro ministro de Información e Turismo

do réxime de Franco, declaraba moi seriamente en 1952: "Stalin viaxa con frecuencia e

non se dan explicacións acerca de a onde vai. Pero nós sabémolo. Vaise á República de

5

Acerbaixán e alí, nun pozo abandonado das perforacións petrolíferas, aparéceselle o

Diaño que xurde das profundidades da Terra. Stalin recibe as instrucións diabólicas

sobre canto hai que facer en política. Ségueas ao pé da letra e isto explica os seus

éxitos pasaxeiros.

Rafael ABELLA. A vida cotiá baixo o réxime de Franco. 1996 [cast.]

5. Franco fundamenta o seu réxime

O franquismo foi unha ditadura que asumiu os postulados básicos da

dereita máis conservadora e do fascismo da Falanxe. Franco condensaba,

en moitos dos seus discursos, os fundamentos ideolóxicos do réxime:

mesianismo, catolicismo, tradición, unidade, orde, disciplina, así como a

crítica contra os seus principais inimigos e de España: o liberalismo e o

liberalismo.

Españois:

Ao celebrarse este día a conmemoración do Alzamento Nacional, non glorificamos só

un feito que interesa á vida de España. Trátase dunha fase da historia do mundo que

coroa o proceso da revolución bolxevique que, tendo por escenario o noso solar,

correspóndenos ser os paladíns dunha fe, unha civilización e unha cultura, gravemente

ameazadas polos principios vermello-comunistas (...). Poucas persoas en España se

deran conta ata entón dos perigos que nos ameazaban (...). Sinalo con isto a Xosé

Antonio Primo de Rivera, mártir glorioso da nosa Cruzada (...).

Á irresponsabilidade política dos partidos liberais, sucede a unidade da nosa cruzada,

organicamente constituída; un Estado neutro e sen ideais, é substituído polo misional e

totalitario, que orienta ao pobo sinalándolle o camiño (...). Por iso, aos que perseveren

nos vicios do vello sistema, apartarémolos: que a España "unida e en orde", a que tivo

o xugo e as frechas por emblema, a dun Caudillo responsable e de carácter misional, é

a España grande das nosas tradicións de características netamente españolas, que hoxe

adoptan os pobos que coidan do seu futuro imperial (...). Hai que soldar ao pobo,

dividido polos partidos; hai que unir medio século de separacións; hai que borrar os

prexuízos da loita de clases; (...) hai que elevar os principios do Movemento (...) e por

iso, para salvar a España, temos que poñer man dura sobre os desvíos da xuventude, se

alguén se apartase da liña marcada (...).

Españois todos: Arriba España! Viva España!

Francisco FRANCO. Discurso [de conmemoración do Alzamento Nacional]. 18-7-1938

[cast.]

Camaradas: (...)

A nosa doutrina persigue o imperio de Deus, a grandeza da patria o ben xeral dos

españois, ou o que é o mesmo: unión estreita do nacional co social baixo o imperio do

espiritual. (...) Porque España é a nación predilecta de Deus; os seus grandes servizos á

Igrexa, por ningún outro pobo igualados, non podían quedar sen recompensa; por iso, en

medio das grandes crises, non lle faltou a súa poderosa axuda. (...) Nós non condenamos o

marxismo nin o comunismo por canto teñen de aspiracións no social, que non só

6

compartimos, senón que superamos, senón por canto teñen de antinacional, de

materialista e de falso. (...) A Falanxe xa sabedes que está inspirada no castrense e no

monástico, e tanto na milicia de Deus como na da patria, ascendese só polo camiño da

virtude.

Francisco FRANCO. Discurso [á Fronte de Xuventudes]. 4-10-1942 [cast.]

6. Implantación dunha política autárquica

A política económica franquista da posguerra, inspirada no fascismo,

caracterizouse por tratar de conseguir unha economía autosuficiente e

autárquica, mediante un forte intervencionismo estatal e a protección da

produción nacional da competencia exterior.

O problema máis grave que presenta a economía española é o desnivel da nosa balanza

de pagos co estranxeiro (...). Este desnivel permanente e visible do noso comercio en

todo o que vai de século, coa única excepción dos cinco anos nos que o subministro ás

nacións en guerra ofrecen superávit accidental, resulta de tal gravidade para a nosa

economía, que suprimilo ten que constituír a directriz principal da nosa política

económica, xa que, doutro modo, produciríase o fenómeno de que a riqueza nacional

continuase esgotándose nesta sangría solta de centenares de millóns que anualmente

marcha a vigorizar a economía dos países exportadores (...).

Imponse a política comercial no exterior:

1. Suprimir as importacións que non sexan indispensables.

2. Reducir aquelas outras que poidan ter un substitutivo ou permitan esta redución.

3. Implantación de novas industrias e regos que nos faciliten os produtos que hoxe

importamos.

4. Intensificar as nosas exportacións, incluso con primas.

5. Estipular tratados comerciais que obriguen a comprarnos aos que nos venden os

seus produtos pero hoxe non nos compran a nós ou non o fan en proporción notoria.

Francisco FRANCO. Discurso. 9-10-1939 [cast.]

7. As relacións co Eixe na Segunda Guerra Mundial

A España franquista mantivo nos comezos da Segunda Guerra Mundial

estreitas relacións cos países do Eixe, dos que recibira importantes

axudas na Guerra Civil. Froito desa colaboración foi o envío de forzas

militares para combater na fronte rusa, aínda que oficialmente declarouse

non belixerante. A partir de 1943, coas vitorias aliadas, as relacións co

Eixe fixéronse máis frías, evolucionando cara á neutralidade, no intento

de evitar as posibles represalias dos aliados.

Os gobernos italiano, alemán e español mostráronse conformes no seguinte: (...)

3. Polo presente Protocolo declara España a súa conformidade ao Tratado de Alianza

e Amizade asinado entre Italia e Alemaña (...).

4. En cumprimento das súas obrigas como aliada, España intervirá na actual guerra a

carón das potencias do Eixe contra Inglaterra, unha vez que a teñan provisto da axuda

militar necesaria para a súa preparación militar, no momento en que se fixe de común

7

acordo polas tres Potencias, tomando en conta os preparativos militares. Alemaña

garantirá a España axuda económica, facilitándolle alimentos e materias primas, así

como a facerse cargo das necesidades do pobo español e das necesidades da guerra.

5. Ademais da incorporación de Xibraltar a España, as potencias do Eixe están

dispostas a considerar –de acordo cunha determinación conxunta, que deberá

establecerse en África e que se fixará nos tratados de paz despois da derrota de

Inglaterra- que España reciba territorios en África en extensión semellante na que

Francia poida ser compensada (...).

6. O presente protocolo terá un estrito carácter secreto, e os seus participantes

obríganse a gardar unha estrita reserva sobre el, mentres non se chegue a un acordo

conxunto de facelo público.

Protocolo secreto hispano-alemán. Hendaia, 23-10-1940 [cast.]

Querido Duce: (...) A prolongación da campaña do leste e a presenza dos americanos

no continente africano, crearon en Europa unha situación chea de inquietudes.

As garantías que esta orde ofreceu a España non teñen máis que un mero valor formal.

Se España é respectada serao por canto poida pesar como inimiga. Neste sentido,

realizouse a nosa mobilización, dentro das posibilidades que o país ofrece, e

esforzámonos por reforzar o noso armamento.

A iso responde tamén o estreitamento das nosas relacións con Portugal, que afianza a

súa solidariedade con Europa e reforza a posición de Salazar fronte ás maquinacións e

os intentos de axitación dos anglosaxóns.

Non necesito encarecervos con canta atención sigo os episodios desta loita, no meu

desexo constante de servizo ao interese europeo, que é o noso propio, e nese mesmo

espírito se move a nosa diplomacia, partindo da confianza na fortaleza do Eixe e de

que, nin ao interese de Europa nin ao da propia Inglaterra, convén a prolongación

dunha contenda en que Norteamérica busca o aniquilamento de Europa, e que para

estes propósitos Rusia constitúe a proa do seu ataque.

Cos mellores votos polo provir da vosa nación e os máis sinceros pola vosa persoal

ventura, envíovos co meu afecto un fraternal abrazo.

Francisco FRANCO. Carta a Mussolini. 30-1-1943 [cast.]

8. Pervivencia da guerrilla antifranquista

A actividade guerrilleira en España mantívose durante a longa

posguerra nos anos corenta e cincuenta, a pesar da falta de apoios desde

o exterior e dos escasos éxitos por derrubar ao réxime franquista.

Señor Embaixador: Ao coñecer a súa viaxe por Galicia non puiden resistir a tentación

de dirixirme a vostede. (...) En verdade chegou vostede nun momento interesante.

Ignoro se entre as visitas realizadas se encontran os cárceres de Galicia e a asistencia

aos consellos de guerra onde se condena a morte como nos mellores días de Hitler.

Descoñezo se nos agasallos que lle brindaron figurou a asistencia ao acto de aforcar o

día 3 de setembro, en Pontevedra, a Luís Blanco e Diego Valero; o día 20, en Lugo, a

Manuel Álvarez, e o 21 a Xulio Nieto e Ramón Vivero. (...) Eran cinco antifascistas

8

galegos (...) e eses cinco mártires foron aforcados polo cómplice de Hitler, mentres

vostede, mister Mallet, estreitaba as mans ensanguentadas dos verdugos falanxistas.

Nós, os guerrilleiros, entendemos moi pouco de sutilezas diplomáticas. Pero

entendemos moito de lealdades. Dez anos de vicisitudes e loita forxaron en nós, xentes

de escasa cultura, sinxelos e honestos (...) unha clara visión da decencia política e do

honor. O feito de que Franco engada unhas decenas máis de cadáveres ao millón de

vítimas da súa traizón, iso non inflúe para nada nas cotizacións da City. A misión dun

embaixador da S.M. é máis elevada. España no seu conxunto, as súas riquezas, a súa

posición estratéxica, son algo máis fundamental. E esta si que é causa dos seus

elevados desvelos, porque unha España libre e soberana pode aumentar e diminuír

ceros nos dividendos dos moi dignos piares do imperio inglés.

Manuel PONTE PEDREIRA [xefe da IV Agrupación de Guerrilleiros de Galicia].

Carta ao embaixador inglés. 5-10-1946 [cast.]

9. Foucellas

En Galicia, a actividade guerrilleira contra o réxime de Franco foi moi

intensa, destacando a figura de Foucellas.

Benigno Andrade García, coñecido como Foucellas, foi o máis temible de todos os

guerrilleiros pola audacia dos seus golpes de man. Xefe dunha das unidades en que se

dividía o grupo de Ponte, á morte deste tomou o mando dos grupos centrais de

guerrilleiros. As súas accións tiveron particular importancia nos montes que rodean as

rías da Coruña, Betanzos e Ferrol, onde tiña atemorizados a todos os franquistas que

no ano 1936 distinguíranse como asasinos.

Foucellas é un heroe de lenda. Acabou por chamarse a todos os movementos de

guerrillas en Galicia "os foucellas". Foucellas era un home de estatura mediana,

fornido e dunha enerxía irresistible, que reflectía na súa mirada. Era, como todos os

guerrilleiros, un campesiño. Reunía aos habitantes das aldeas e lles pronunciaba

pequenos discursos, que os campesiños aplaudían con entusiasmo.

Nunha ocasión enviou ao alcalde de Silleda, Manuel García Cerviño, unha carta na

que lle esixía a cantidade de oitenta mil pesetas que debería ter na casa durante os

cinco últimos días dun determinado mes. O alcalde entregou o escrito ao tenente da

Garda Civil e este pediu reforzos. Nun momento en que a escolta do alcalde estaba

formada por un cabo e cinco números chegou Foucellas con uniforme de Garda Civil,

conducindo a un comandante e a un tenente que facilmente penetraron na casa do

alcalde e nas súas propias narices leváronlle o diñeiro.

Foucellas foi capturado baixo unha traizón preto de Betanzos no ano 1951 e executado

inmediatamente na Coruña. Este final de Foucellas determinou a fin da resistencia

armada en Galicia.

Galicia hoy, Ruedo Ibérico. París, 1966 [cast.]

Debemos condenar e condenamos ao procesado Benigno Andrade García (a)

"Foucellas", como autor dun delito de formar partidas armadas dedicadas á bandidaxe,

como xefe da partida nuns casos e compoñente da mesma noutros, sen concorrer

9

circunstancias modificativas da responsabilidade da pena de morte (...) debendo

abonar en concepto de responsabilidades civís aos herdeiros das vítimas a cantidade de

450.000 pesetas, así como a de 35.500 pesetas en proporción ás cantidades subtraídas

a cada unha das persoas que foron obxecto de roubos perpretados a man armada.

CONSELLO DE GUERRA. Sentencia na causa de Benigno Andrade García. A

Coruña, 26-VII-1952 [cast.]

10. A ONU condena ao réxime de Franco

As relacións de Franco cos países fascistas desencadeantes da Guerra

Mundial e a negativa do ditador a establecer en España un réxime

democrático, levaron á ONU a condenar o franquismo en 1946,

impedindo que España formase parte dos organismos internacionais.

En San Francisco, Potsdam e Londres, os pobos das Nacións Unidas condenaron o

réxime de Franco e decidiron que, mentres continuase ese réxime, España non sería

admitida no seo das Nacións Unidas (...).

A Asemblea Xeral recorda que, en maio e xuño de 1946, o Consello de Seguridade (...)

chegou por unanimidade á conclusión de que:

a) En orixe, natureza, estrutura e comportamento xeral, o réxime de Franco é un

réxime de carácter fascista, establecido en gran parte mercé á axuda da Alemaña nazi

de Hitler e da Italia fascista de Mussolini.

b) Durante a longa loita das Nacións Unidas contra Hitler e Mussolini, Franco, a pesar

das continuas protestas dos Aliados, prestou unha axuda moi considerable ás potencias

inimigas (...).

A Asemblea Xeral, convencida de que o Goberno fascista de Franco en España foi

imposto pola forza coa axuda das potencias do Eixe, (...) non representa ao pobo

español (...):

Recomenda que se exclúa ao goberno español de Franco como membro dos organismos

internacionais creados polas Nacións Unidas ou relacionadas con elas (...) ata que se

instaure en España un goberno novo e aceptable (...).

Recomenda que todos os membros das Nacións Unidas retiren inmediatamente aos seus

embaixadores e ministros plenipotenciarios acreditados en Madrid.

ASEMBLEA XERAL DA ONU. Resolución sobre as relacións dos membros das

Nacións Unidas con España. 12-12-1946 [cast.]

11. Protestas obreiras e represión

Os anos corenta foron tempos difíciles para todos aqueles que non

estaban aliñados co sistema franquista. A pesar da dureza da represión,

nas fábricas e nas minas os obreiros iniciaron un lento pero progresivo

movemento de protesta e reivindicación.

Hai uns meses 60.000 obreiros cataláns nunha grandiosa folga conseguen aumento do

xornal e maior racionamento. O mes pasado son os valentes obreiros do Arsenal de

Ferrol quen declaran unha folga xeral que durou tres días. O miserable racionamento

que lles concederan estaba servindo aos xerarcas sindicais e autoridades franquistas

10

para facer lucrativos negocios. Pero os traballadores do Arsenal non esqueceron o

camiño polo cal noutros tempos lograban o respecto aos seus dereitos. Sen vacilación

fixeron uso da súa mellor arma: a folga.

Esta folga é un espello no que debe mirarse toda a clase obreira e ofrece un caudal de

ricas experiencias. O feito de producirse nunha empresa do Estado, a unanimidade e

decisión manifestada, mostra as enormes posibilidades que existen para multiplicalas,

máxime cando os obxectivos son tan sentidos e convincentes como a conquista do pan.

Esta folga, como a de días máis tarde na construción de Lugo, son un mentís rotundo

aos que todo o esperan do exterior e tratan de xustificar o seu medo dicindo que os

obreiros e o pobo non están dispostos a sacrificarse por "pequenas cousas" ou que

estas carecen de transcendencia e valor político. Vaia se teñen transcendencia e valor

político! Hoxe calquera acción, por pequena que sexa, ten marcado carácter político e

contribúe poderosamente a debilitar ao réxime. Nestas accións parciais, a clase obreira

tempera as súas forzas, acumula experiencias e novas enerxías para futuras accións de

maior envergadura. (...)

A clase obreira para saír vitoriosa necesita estar organizada, facendo de cada fábrica,

taller e obra, un fortín de combate, dirixida polos obreiros máis conscientes e

combativos, polos máis audaces e alleos ao pánico. Se os esbirros franquistas puideron

paralizar a folga do Arsenal aos tres días, se puideron facer detencións e exercer

represalias, foi debido a que a folga carecía dunha sólida dirección unificada, porque o

valor e decisión manifestada na súa iniciación non se viu apoiada por unha

organización forte, polos sindicatos de clase. (...) Canto mellor organizada estea a

clase obreira, canto máis sólida sexa a súa unidade, máis posibilidades de éxito terán

as súas loitas e máis curtos os prazos para liquidar os verdugos e explotadores

franquistas. A reconstrución dos sindicatos e a creación dos comités UXT-CNT son

condición imprescindible para gañar as batallas parciais na loita contra a fame, pola

rebaixa dos alugamentos, por un maior racionamento, polo aumento dos salarios nun

50% e contra todas as formas da bestial explotación franquista.

A folga do Arsenal de Ferrol, Mundo Obrero. Boletín do Comité de Galicia do Partido

Comunista. Agosto de 1946 [cast.]

En Asturias, principalmente nas cuncas mineiras, o franquismo ten destacadas unhas

brigadas especiais da Garda Civil, reforzadas con elementos extraídos, polo seu

instinto criminal, das milicias falanxistas. Estas brigadas veñen cometendo innúmeros

crimes, de que son vítimas pacíficos e esgotados traballadores, vingándose así da

impotencia para acabar cos grupos de guerrilleiros que, en once anos de resistencia,

seguen loitando pola liberdade de España, con medios ofensivos moi escasos, pero

derrochando valor inigualable.

Durante o mes de abril as brigadas especiais detiveron nos seus propios domicilios, ao

regresar do traballo, a vintedous cidadáns, só por estar fichados como militantes do

Partido Socialista (...). Estiveron presos varios días, ao cabo dos cales, e despois de ser

atormentados, sufriron a máis espantosa das mortes. As brigadas especiais de Langreo

conduciron aos vintedous presos ao lugar denominado Pena Maior (...) onde hai un

11

pozo natural chamado "Pozu Funeres" e foron asasinados. Como? Lanzando aos

vintedous desgraciados ao mencionado pozo. Os máis venturosos morreron ao chocar

os seus corpos contra o fondo; os máis infortunados, para aumento dos seus

sufrimentos, aínda conservaron vida algúns días. Do pozo saían lamentos de agonía

que, unidos a un insoportable fedor, serviron para denunciar a traxedia. Os verdugos

puxeron termo a esta facendo estallar, entre os moribundos e os cadáveres, cartuchos

de dinamita e botando gasolina que as explosións se encargaron de incendiar. Así

quedaron seguros de que ninguén sobreviviría.

PSOE. Informe sobre os acontecementos no Pozo Funeres. 1948 [cast.]

12. Relacións co Vaticano: o Concordato de 1953

As relacións do réxime franquista co exterior deron un xiro importante en

1953. Nese ano Franco conseguiu renovar o Concordato co Vaticano,

reafirmado o dominio da relixión e da Igrexa católica en España. A

sinatura dese tratado foi o primeiro paso para o reinicio das relacións

diplomáticas co exterior.

No nome da Santísima Trindade: a Santa Sede Apostólica e o Estado español,

animados do desexo dunha fecunda colaboración para maior ben da vida relixiosa e

civil da nación española, determinaron estipular o seguinte Concordato que, asumindo

os convenios anteriores e completándoos, constitúa a norma que debe regular as

recíprocas relacións das altas partes contratantes, en conformidade coa lei de Deus e a

tradición católica da nación española.

Art.1. A relixión católica, apostólica, romana segue sendo a única da nación española e

gozará dos dereitos e prerrogativas que lle corresponden en conformidade coa lei

divina e o Dereito canónico.

Art.2. O Estado español recoñece á Igrexa católica o carácter de sociedade perfecta e

garántelle o libre e pleno dereito do seu poder espiritual e da súa xurisdición, así como

o libre exercicio do culto (...).

Art.3. Para manter na forma tradicional as amigables relacións entre a Santa Sede e o

Estado español, continuarán permanentemente acreditados un embaixador de España

na Santa Sede e un nuncio apostólico en Madrid. (...)

Art.23. O Estado español recoñece plenos efectos civís ao matrimonio celebrado

segundo as normas do Dereito canónico. (...)

Art.26. En todos os centros docentes de calquera orde e grao, sexan estatais ou non

estatais, a ensinanza axustarase aos principios do dogma e da moral da Igrexa

católica.

Art.27. O Estado español garante a ensinanza da relixión católica como materia

ordinaria e obrigatoria en todos os centros docentes.

Concordato entre o Estado español e a Santa Sede. 27-8-1953 [cast.]

13. O convenio cos Estados Unidos

O pacto cos EE UU (26-9-1953), permitiulle ao réxime franquista xogar

un novo papel internacional no contexto de Guerra Fría, o de abandeirado

12

contra o comunismo. Ademais, co apoio dos norteamericanos, España foi

admitida progresivamente nos organismos internacionais.

O pacto cos Estados Unidos non representa ningunha viraxe na nosa política

internacional, como tampouco na nosa política interna, porque para chegar a el non

abandonamos ningunha das nosas directrices fundamentais.

É xa un tópico internacional proclamar a España precursora na loita contra o

comunismo soviético (...). Pois ben, ante o novo perigo dunha agresión comunista, a

única actitude lóxica de España estaba en entenderse con aquela nación que, tanto por

ser forte e poderosa como por representar hoxe no mundo o máis decidido espírito dos

pobos libres contra a agresión, podía prestarnos a colaboración necesaria a fin de

previr debidamente aquel posible transo. Pero España non acudiu a Estados Unidos

para que eles a defendan, pois isto sería impropio de españois, senón para que

colaboren con ela en preparar a súa defensa e acelerala, xa que sen esta preparación,

a nosa seguridade podería perigar ou a súa defensa esixirnos sacrificios ilimitados (...).

Moito menos significan estes acordos rectificación algunha da nosa traxectoria política

interior, porque, xusto é dicilo, nin os Estados Unidos o pretenderon, nin o Goberno

español consentiría semellante inxerencia (...).

Sen supoñer desviación algunha na nosa marcha, os pactos representan, dentro do

noso itinerario político e usando unha expresión americana, dúas grandes

"oportunidades" para España.

É a primeira, a de defendernos eficazmente se o comunismo, Deus non o queira,

desencadease en Europa a terceira guerra mundial (...).

A outra oportunidade de que vos falei é a de traballar na nosa reconstrución

económica e social, contando desde agora, mercé ao xogo de convenios, cos medios

financeiros que necesitamos para acelerar o ritmo de produción e obter do noso

traballo nacional un maior rendemento e da nosa riqueza unha renda mellor.

Alberte MARTÍN ARTAJO [ministro de Asuntos Exteriores]. Discurso. 30-11-1953

[cast.]

14. Os inicios da política liberalizadora: o Plano de Estabilización de 1959

O fracaso da política e do modelo económico autárquico franquista

provocou a súa substitución por unha nova política que tivo o seu inicio

coa aprobación en 1959 dun Plano de Estabilización, que establecía

medidas liberalizadoras no comercio exterior e na produción interior, e

que foi a base do desenvolvemento económico dos anos sesenta.

O Decreto-Lei que a continuación se articula establece a liberalización progresiva da

importación de mercadorías e, paralelamente, a do seu comercio interior; autoriza a

convertibilidade da peseta e unha regulación do mercado de divisas; faculta ao

Goberno para modificar as tarifas de determinados impostos, e ao Ministro de Facenda

para ditar normas acerca do volume de créditos.

É indubidable que as medidas restritivas de emerxencia entrañaban un carácter

transitorio. Superadas aquelas circunstancias, chegou o momento de iniciar unha nova

etapa que permita colocar a nosa economía nunha situación de máis ampla liberdade,

13

de acordo coas obrigacións asumidas por España como membro de pleno dereito da

OECE. A maior flexibilidade económica que se establecerá gradualmente non supón en

ningún caso que o Estado abdique do dereito e da obrigación de vixiar e fomentar o

desenvolvemento económico do país. Pola contra, esta función poderá exercerse con

maior axilidade, suprimindo intervencionismos hoxe innecesarios. A nova etapa da

nosa vida comercial traerá consigo, sen dúbida, unha relación adecuada de custos e

prezos, de acordo coas circunstancias reais da demanda e a produción.

Deste modo espérase obter a estabilidade interna e externa da nosa economía, o

equilibrio da balanza de pagos, o robustecemento da confianza no noso signo

monetario e, en suma, a normalización da nosa vida económica (...).

DISPONGO:

Art.1. As mercadorías que, en virtude das obrigacións asumidas por España como

membro de pleno dereito da OECE, sexan declaradas de libre importación, quedarán

igualmente liberalizadas no interior do país (...).

Art.3. O Goberno proporá ás Cortes ou ditará, en caso de urxencia, as oportunas

disposicións para previr e combater as prácticas monopolísticas e demais actividades

contrarias á normalidade do comercio e á flexibilidade da economía (...).

Art.5. Autorízase ao Goberno para establecer, a proposta do ministro de Comercio, a

convertibilidade da peseta.

Francisco FRANCO. Decreto-Lei de ordenación económica. 21-7-1959 [cast.]

15. Protesta do clero vasco

As críticas ao réxime franquista incrementáronse na década de 1960.

Especial relevancia tivo a denuncia dun grupo de sacerdotes vascos sobre

os malos tratos e a falta de liberdades do réxime franquista; aínda que a

xerarquía eclesiástica desautorizou a protesta, a denuncia puña de

manifesto que o réxime perdía apoios na Igrexa, un dos principais piares

lexitimadores da súa existencia.

Fundamos a nosa análise na doutrina ben coñecida da Igrexa sobre os dereitos

naturais dos home e dos pobos (...). Cremos sinceramente que nin os individuos nin as

clases nin os pobos que integran a comunidade política española gozan de suficiente

liberdade. Basta abrir os ollos para ver o que é unha triste realidade. Continuamente

vemos que son detidas persoas polas súas actividades temporais, non coincidentes co

pensamento político (...). Detense por manifestar, pública ou privadamente, opinións

contrarias ás do Goberno, en materia de seu opinable. E ao faltar os medios normais

de expresión da verdade convértese en delito o que de seu non é máis que o exercicio

dun dereito. O Foro dos Españois é letra morta e a súa representación ante o mundo,

reflexo da insinceridade do clima español (...).

Copiando da relixión o dogmatismo, establece a inefabilidade para o Xefe, con todas as

consecuencias que diso proveñen (...). Parece absurdo, pero en España non existe nin

auténtico Parlamento, nin liberdade pública, nin liberdade sindical (...). O partido

único, o sindicato único e o Parlamento dirixido son a estrutura básica do Estado

español, sometido plenamente ao Xefe (...).

14

Denunciamos ante os españois e ante o mundo a política que hoxe impera en España,

de omisión, de esquecemento, cando non de encarnizada persecución das

características étnicas, lingüísticas e sociais que nos deu Deus aos vascos (...). E non

hai razón histórica, social nin política que xustifique semellante crime.

339 SACERDOTES VASCOS. Carta aos bispos de Bilbao, San Sebastián e Vitoria.

30-5-1960 [cast.]

16. Evolución política do conde de Barcelona

Xoán de Borbón, conde de Barcelona e fillo de Afonso XIII, reclamou de

Franco o trono que lle correspondía por dereito de sucesión lineal da

monarquía española tras a abdicación de seu pai en xaneiro de 1941 en

Roma. Pero Franco non estaba disposto a ceder o poder mentres vivise e

para el debía producirse, despois da súa morte, a instauración dunha nova

monarquía inspirada nos principios do novo réxime. Tampouco

favoreceu a causa do conde de Barcelona a evolución da súa posición

política con respecto a Franco, alternando declaracións de apoio (ata o

punto de querer loitar con sublevados durante o conflito) con esixencias

de que Franco abandonase o poder.

De novo uno a miña voz á de tantos españois para felicitar entusiasta e

emocionadamente a V.E. por liberación capital de España. O sangue xeneroso

derramado pola súa mellor xuventude será prenda segura do glorioso porvir de

España, Unha, Grande e Libre. Arriba España!

XOÁN DE BORBÓN. Telegrama a Franco. Roma, 1-4-1939 [cast.]

Unicamente a Monarquía tradicional pode ser instrumento de paz e de concordia para

reconciliar aos españois; só ela pode obter respecto no exterior, mediante un efectivo

Estado de Dereito, e realizar unha harmoniosa síntese da orde e da liberdade en que se

basea a concepción cristiá do Estado. (...) Desde que (...) asumín os deberes e dereitos

da Coroa de España, mostrei a miña disconformidade coa política interior e exterior

seguida polo xeneral Franco. (...) Por estas razóns, decídome, para descargar a miña

conciencia da angustia cada día máis urxente da responsabilidade que me incumbe, a

levantar a miña voz e requirir solemnemente ao xeneral Franco para que, recoñecendo

o fracaso da súa concepción totalitaria do Estado, abandone o poder e dea libre paso á

restauración do réxime tradicional de España, único capaz de garantir a relixión, a

orde e a liberdade.

XOÁN DE BORBÓN. Manifesto de Lausanne.19-3-1945 [cast.]

O sistema político de constitución aberta que hoxe rexe e que será herdado polo réxime

futuro, permíteme afirmar sen facer violencia algunha ao meu pensamento, a miña

adhesión aos principios e leis fundamentais do Movemento, que ademais de estar

implícitos na doutrina tradicional española, levan en si prevista a flexibilidade

necesaria fronte a todas as esixencias da evolución e da vida.

XOÁN DE BORBÓN. Carta a Franco. Estoril, 10-7-1961 [cast.]

15

17. A loita armada de ETA

ETA naceu como un movemento revolucionario vasco de liberación

nacional, contra o réxime de Franco, e adoptou como táctica a loita

armada e o terrorismo. Un dos primeiros asasinatos foi o do xefe da

Brigada Social de Guipúscoa, Melitón Manzanas.

Como tantos outros peóns do capitalismo español, Melitón Manzanas estaba

condenado a morte desde hai moito tempo. (...) O mesmo pobo, que coñecía ben as súas

actividades, tíñao sentenciado a morte. O pasado 2 de agosto, ETA executou esta

sentencia do pobo.

Pero non queremos que esta execución sexa considerada como un feito illado, como

unha vinganza privada de pouca importancia. A execución do policía Manzanas é un

importante paso adiante na nosa loita revolucionaria e adquire o seu verdadeiro valor

ao situalo dentro desta loita. Isto quere dicir que temos avanzado ata esta execución, o

que significa un avance non soamente na Fronte Militar senón un avance global nas

nosas 4 Frontes (xustamente o avance nas Frontes Cultural, Económica e Política é o

que o fixo posible); quere dicir que xa non podemos retroceder e que seguiremos

adiante pola única forma de loita que hoxe nos é posible, polo único camiño que a

violencia fascista nos deixou aberto; seguiremos adiante mentres o pobo nos axude e

queira que sigamos, mentres o noso pobo siga comprendendo que ser vasco e ser pobo,

hoxe, significa loita. Loita a morte, como diciamos no último Zutik. Ou eles ou nós. Ou

patria ou morte. A nosa loita, a loita do pobo traballador vasco, xa non pode deterse

ata que Euskadi sexa independente e socialista.

ETA. Manifesto. Agosto de 1968 [cast.]

18. Franco resolve a cuestión sucesoria en 1969

Aínda que España quedaba definida como reino no ano 1947, a elección

dun rei que lle sucedese na xefatura do Estado non foi resolta ata 1969,

descartando Franco a Xoán, o fillo de Afonso XIII, e elixindo a Xoán

Carlos, o neto.

Queridísimo papá: Acabo de volver de El Pardo a onde fun chamado polo

Xeneralísimo. O momento que tantas veces che repetira que podía chegar, chegou e

comprenderás a miña enorme impresión ao comunicarme a súa decisión de

propoñerme ás Cortes como sucesor a título de rei.

Resúltame dificilísimo expresarche a preocupación que teño nestes momentos. Quérote

moitísimo e recibín de ti as mellores leccións de servizo e de amor a España. Estas

leccións son as que me obrigan, como español e como membro da Dinastía, a facer o

maior sacrificio da miña vida e, cumprindo un deber de conciencia e, realizando con

iso o que creo que é un servizo á patria, aceptar o nomeamento para que volva a

España a Monarquía e poida garantir o futuro ao noso pobo, coa axuda de Deus,

moitos anos de paz e prosperidade.

Nesta hora, para min tan emotiva e transcendental, quero reiterarche a miña filial

devoción e inmenso cariño, rogando a Deus que manteña por encima de todo a unidade

16

da familia e quero pedirche a túa bendición para que ela me axude sempre a cumprir,

en ben de España, os deberes que me impón a misión para a que fun chamado.

Xoán Carlos de BORBÓN. Carta [a seu pai, don Xoán]. 15-7-1969 [cast.]

Nos momentos en que, en cumprimento do artigo VI da Lei de Sucesión, tomo a

decisión de propoñer ás Cortes o meu sucesor na Xefatura do Estado en favor do voso

fillo don Xoán Carlos, quero comunicárvolo e expresarvos o meus sentimentos pola

desilusión que poida causarvos, e a miña confianza de que saberedes aceptalo coa

grandeza de ánimo herdada do voso pai don Afonso XIII. Imaxino os sentimentos

contradictorios que esta noticia vai espertar no voso ánimo; pero a grandeza da

Monarquía está precisamente en ser un camiño de sacrificio das persoas leais á

Institución. Por iso permítome previrvos contra o consello daqueles seguidores que ven

defraudadas as súas ambicións políticas. (...)

Confío que esta decisión non alterará os lazos familiares do voso fogar, xa que as

nosas diferenzas constitúen un imperativo de servizo á patria por encima das persoas.

Un saúdo con todo afecto e consideración.

Francisco FRANCO. Carta [a don Xoán de Borbón]. 16-7-1969 [cast.]

19. Xoán Carlos, o fillo que non tivo Franco?

Tras a publicación do manifesto de Lausanne de 1945, as relacións entre

Franco e o Conde de Barcelona foron moi tensas, culminando coa

decisión de Franco de 1969 de apartalo da sucesión no trono de España

en favor de seu fillo, Xoán Carlos, quen foi proclamado príncipe

herdeiro. Hai quen pensa que Franco viu en Xoán Carlos o fillo que non

tivo.

Pregunta [Vilallonga]. Que tipo de relacións mantivestes con el [con Franco]?

Resposta [Xoán Carlos]. Dado o home frío e misterioso que era, as miñas relacións

con Franco foron máis ben boas. Era moi amable, e a miúdo afectuoso, e sempre moi

respectuoso co que eu representaba aos seus ollos.

- P. Tense dito que vos consideraba como a un fillo.

- R. Como ao fillo que nunca tivo?... Quizá si. Non deixaba de ser un home estraño.

Cando regresei a España despois de casar con dona Sofía, en 1962, non sabía en que

ocupar o meu tempo. A pesar da miña formación militar, sabía que Franco non ía

permitir que me encerrase nun cuartel ou que servise a bordo dun barco de guerra.

Entón fun velo e díxenlle: "Meu xeneral, teño que ocuparme en algo. Son demasiado

novo para estar sen facer nada". Miroume en silencio durante largo rato. Cando tiña

que responder a unha pregunta que lle parecía importante, Franco sempre se tomaba

tempo. Finalmente díxome: "Facede que os españois vos coñezan, Alteza". E non dixo

unha palabra máis. Eu tiña que comprender e decidir cal era a mellor forma de que os

meus compatriotas me coñecesen.

Xosé Luís de VILALLONGA. O Rei. Conversacións con don Xoán Carlos I de

España. 1995 [cast.]

17

20. Atado e ben atado

A institucionalización do réxime franquista foi lenta e prolongada.

Comezada durante a Guerra Civil, estableceuse definitivamente en 1969,

coa designación do seu sucesor, o que lle permitiu a Franco dicir: todo

queda atado e ben atado.

Respecto á sucesión á Xefatura do Estado, sobre a que tantas maliciosas especulacións

fixeron quen dubidaron da continuidade do noso Movemento, todo quedou atado e ben

atado, coa miña proposta e a aprobación polas Cortes da designación como sucesor a

título de rei do Príncipe don Xoán Carlos de Borbón. Dentro e fóra de España foi

recoñecido, tanto cos aplausos como cos silencios, a prudencia desta decisión

transcendental. Os nosos descendentes comprobarán que a nova monarquía española

foi instaurada en virtude das votacións populares reiteradas no prazo de vinte anos, no

referendo nacional de 1947, que aprobou a Lei de Sucesión, e na do 1966, que

referendou a Lei Orgánica do Estado. Teñen sido, pois, dúas xeracións de españois as

que deron o seu voto multitudinario ao noso sistema político.

Francisco FRANCO. Mensaxe de fin de ano. 30-12-1969 [cast.]

21. Nacemento e características das Comisións Obreiras (CC OO)

Os anos sesenta foron os da reorganización do mundo obreiro que, en

torno ás comisións obreiras, ligadas tanto aos comunistas como a grupos

católicos e na clandestinidade, lograron importantes éxitos infiltrándose

na organización oficial do sindicalismo vertical e nas eleccións dos

enlaces sindicais.

Desígnase co nome de Comisións Obreiras a unhas organizacións obreiras, opostas ao

sindicalismo oficial, que pretenden converterse nun sindicato obreiro de clase, á marxe

da legalidade (...). O nome, utilizouse, por primeira vez, nun conflito laboral que tivo

lugar en 1956 na mina asturiana de La Camocha e que foi o xerme da folga de 1957

(...). Atravesa despois desta data unha época escura na que aparecen cando xurde un

conflito e desaparece cando se soluciona. É a partir de 1962 cando xurde a súa actual

configuración e en 1964 cando cobran forza con ocasión das deliberacións do convenio

do metal de Madrid. O Partido Comunista, dándose conta das súas posibilidades, lanza

a través de OSO [Oposición Sindical Obreira] consignas para que se constitúan

Comisións Obreiras onde non estaban constituídas e fortalecer as xa existentes, aínda a

costa das súas propias organizacións. Ao mesmo tempo lévase a efecto a táctica de

infiltración nos sindicatos oficiais e nesta situación produce un gran confusionismo ao

conxugar as medidas legais coas ilegais (...).

As Comisións utilizan para as súas reunións locais da Igrexa (HOAC [Irmandade

Obreira de Acción Católica], JOC [Xuventude Obreira Cristiá], Acción Católica). (...)

Están integradas nas empresas, pero aparentemente carecen de órganos permanentes

para a unión e coordinación local, provincial ou nacional. É un movemento espontáneo

da masa obreira apolítica, preocupada tan só dos problemas inmediatos da xustiza

social; pero no fondo é un movemento controlado e ferreamente dirixido polos seus

líderes, militantes do P.C. (...) A solución é óptima, perfecta; dirixentes integrados na

18

férrea organización do P.C. e masa desorganizada. O resultado é que o P.C. dará

coherencia ao movemento a través dos seus dirixentes. (...)

Os anarquistas e socialistas non apoian ás Comisións Obreiras, aínda que algúns, con

carácter individual, intégranse nelas. No ano actual, 1971, a actividade das Comisións

Obreiras céntrase na participación nas eleccións sindicais. Polo contrario, os

socialistas, anarquistas, marxistas-leninistas e trotskistas preconizan a abstención.

MINISTERIO DA GOBERNACIÓN. Informe confidencial sobre CC OO. Novembro

de 1971 [cast.]

22. Os sucesos do 10 de marzo de 1972 en Ferrol

Un fito importante das protestas obreiras contra o franquismo, que

combinaba reivindicacións proletarias con esixencias de

democratización, marcárono os sucesos de Ferrol, en 1972, nos que

resultaron feridos máis de vinte obreiros e dous caeron mortos.

Aquela noite [10-3-1972] reunímonos uns cantos dirixentes de CC OO (...) e

preparamos as mobilizacións do día seguinte para forzar a reapertura da factoría

(Bazán). Quedaramos xa na asemblea en concentrarnos nas portas á hora de entrada, e

programamos entón mobilizarnos durante a mañá por Ferrol para reclamar que as

portas se volvesen a abrir e a readmisión dos despedidos (...).

O mesmo día dez a primeiras horas da mañá había moita policía secreta por Ferrol

(...). Ao ver que as portas estaban pechadas decidimos realizar unha manifestación

cara ao barrio de Caranza, xa que alí traballaban moitos obreiros da construción aos

que iamos pedir solidariedade (...).

Ao pasar xa o cruce das Pías, cando a cabeza da manifestación estaba chegando á

ponte da Rúa Nova de Caranza, chegaron numerosos coches da Policía Armada desde

as Casas Baratas e intentaban dividir en dúas a manifestación e dispersarnos (...).

Daniel Niebla caeu diante de min morto dun tiro na fronte e Xulio Aneiros foi ferido de

gravidade dun balazo no pescozo. A policía despois montou nos coches e escapou.

Rafael PILLADO. O dez de marzo en Ferrol, A Nosa Terra. Novembro de 1988.

Hoxe por Galicia, hoxe polos obreiros de Bazán, mañá polos traballadores e amigos de

Euskadi, de Cataluña, de Asturias, de Valencia, de Sevilla, de Madrid e de toda

España. Mostremos a nosa solidariedade activa cos obreiros de Ferrol, coas familias

das vítimas; que a nosa loita, que a nosa protesta, estendéndose dun extremo a outro de

España, que o noso NON ao franquismo, o noso NON aos asasinos de traballadores de

Bazán sexan a expresión máis viva e combativa da vontade de loita das masas para

poñer fin á sanguenta ditadura franquista; que sexa un poderoso impulso cara á

unidade de todas as forzas de oposición ao réxime.

Dolores IBÁRRURI, Pasionaria [presidenta do Partido Comunista de España].

Chamamento aos obreiros, A Voz do Pobo. Órgano do Partido Comunista de Galicia.

14-3-1972 [cast.]

19

23. A organización do atentado contra Carrero Blanco

En 1973 Franco nomeou presidente do Goberno ao seu máis fiel

colaborador: Luís Carrero Blanco, o home da súa máxima confianza que

representaba o inmobilismo a todos os niveis, o denominado búnker.

Pero o novo Goberno presidido por Carrero foi moi breve porque o 20 de

decembro de 1973 falecía vítima dun atentado de ETA (operación ogro)

levado a cabo polo comando Txikía.

- Como xurdiu a idea de execución de Carrero Blanco?

- Xabier. Moi sinxelo. Chegou a noticia á Organización de que Carrero ía todos os

días a misa de nove aos xesuítas na rúa Serrano (...). Non tiña moita vixilancia (...).

Entón foi cando se comeza a analizar o asunto: Carrero é o home clave do réxime (...)

e, polo tanto, el é a persoa indicada para un secuestro, (...) co que se podería conseguir

a liberación dos presos.

- Nun principio pensastes nun secuestro?

- Xoán. Si. Esa foi a primeira intención da Organización. Ti sabes que desde o Proceso

de Burgos a Organización propuxérase sacar aos seus militantes dos cárceres. (...)

Tiña que ser alguén que tivese moito peso dentro do Goberno (...), por iso Carrero era

a persoa idónea. (...)

- Por que lle chamabades Ogro?

- Xoán. (...) Pola pinta de bruto que tiña, as cellas moi poboadas, pelos por todas

partes, impoñía moito.

- Por que executalo?

- Xabier. Porque a execución en si tamén tiña un alcance e uns obxectivos políticos

clarísimos. (...) Carrero simbolizaba mellor que ninguén a figura do "franquismo

puro".

Eva FOREST. Operación Ogro. 1993 [cast.]

24. Fundación da UMD

A oposición ao réxime de Franco, no exército, estivo representada pola

Unión Militar Democrática, organización fundada en agosto de 1974 que

defendía que a institución militar non fose un obstáculo no camiño cara á

democracia.

Tense escrito e escribirase moito sobre a UMD. Pero se se quixese resumir o que

sucedeu coa súa fundación creo que podería valer a afirmación de que: "(...) O exército

do xeneral Franco non era monolítico; tiña fisuras". E se se quere resumir aínda máis o

que sentimos entón os alí reunidos, todo cabe nunha palabra "esperanza".

Discutiuse ata a saciedade o ideario. E discutiuse tamén o nome que había que poñer

ao proxecto que nacía. Todos estabamos de acordo en que nas nosas siglas debía

aparecer a palabra militar. Rapidamente alguén dixo unión e a partir de aí xurdiu a

necesidade de adxectivala. Alguén dixo republicana, outro monárquica. Incluso

pensouse en española -o que se desbotou de inmediato polas connotacións coa vella

UME, alma do alzamento de 1936- e, por fin, sen que ninguén se lembre de que boca

saíu a palabra, todos quedamos de acordo en democrática. Logo foi máis fácil barallar

20

as letras e, tras una unánime votación, naceu a Unión Militar Democrática (UMD).

Unión, porque sentiamos o compañeirismo; Militar, porque era a nosa fe, e

Democrática porque no nos sentiamos súbditos, senón cidadáns españois.

Guillerme REINLEIN. Así fundamos a UMD. 1983 [cast.]

25. A cuestión do Sahara

Na colonia española do Sahara xurdiu un movemento independentista

encabezado pola Fronte Polisaria. Paralelamente, o territorio foi

reclamado por Marrocos. En 1975 os acontecementos aceleráronse.

Oficialmente, o réxime de Franco recoñeceu o dereito do Sahara a súa

autodeterminación. Pero, aproveitando a feble posición internacional de

España e os problemas internos derivados da precaria saúde de Franco, o

rei Hassan II de Marrocos organizou o 31 de outubro de 1975 unha

marcha de 200.000 marroquís (a Marcha Verde) que invadiu o territorio

sahariano coa intención de anexionalo e obrigando a ceder ao goberno de

España.

Á Asemblea Xeral do Sahara: (...) O Goberno, seguindo as miñas instrucións, estudou

as aspiracións do pobo saharauí (...) e elaborou a seguinte contestación (...) que

mereceu a miña sanción:

1. O Estado español reitera que o pobo saharauí (...) é o único dono do seu destino e

ninguén ten dereito a violentar a súa vontade. O Estado español defenderá a liberdade

e a vontade de libre decisión do pobo saharauí. (...)

4. O Estado español reitera e garante solemnemente que a poboación do Sahara

determinará libremente o seu futuro. Esta autodeterminación terá lugar cando o

solicite libremente a poboación, de conformidade co exposto pola Asemblea Xeral [do

Sahara].

Francisco FRANCO. Mensaxe á Asemblea Xeral do Sahara. 21-9-1975 [cast.]

O Sahara estaba irremisiblemente perdido. Intentárase unha saída de

autodeterminación pero a precaria saúde de Franco, a tenacidade de Hassan e os

receos que a Fronte Polisaria suscitaba en occidente puxeran ao deserto a mercé de

Marrocos. O exército español, con gran moral, estaba decidido a defender a soberanía

española sobre as inmensas areas africanas. Porén, non estaba en condicións de

soportar un continuo acoso en todas as fronteiras (...); pero, sobre todo, a Facenda

Pública non podería manter unha guerra de desgaste, cuns apoios loxísticos carísimos

(...).

A única posibilidade de resolver o problema pola vía da guerra sería un conflito aberto

con Marrocos. Algo inimaxinable en 1975 entre dous veciños aliados dos Estados

Unidos. O príncipe, en funcións de xefe do Estado, e as Forzas Armadas sabían,

ademais e por riba de todo, que no deserto saharauí non se encontraba o honor nin a

dignidade de España (...). O drama do Sahara non estaba en si mesmo, senón nos

momentos en que se provocaba. Cun Franco agonizante e o príncipe en precaria

interinidade, o conflito podía dexenerar en derrotas de gran perigo. A tentación dalgún

21

militar naquela conxuntura non era descartable. E, porén, instalouse o sentido común,

unha profunda serenidade pese á crispación formal e don Xoán Carlos puido

comprobar que o pobo respondía e que a cadea de mando militar funcionaba con

disciplina.

Non entanto, o príncipe quixo cubrir o flanco exterior nos dous puntos neurálxicos:

Washington e París. Don Xoán Carlos non quería dar entón a sensación externa de

mandar como se Franco xa estivese morto. Actuaría con eficacia, pero coa máxima

discreción. Así, o 30 de outubro de 1975 encarga a un home da súa absoluta confianza

dúas delicadas misións: visitar a Kissinger [Secretario de Estado norteamericano de

Exteriores] e a Giscard d’Estaing [presidente de Francia] a título estritamente persoal

aínda que, naturalmente, da súa parte. (...) España deixaba aquel territorio, miles de

millóns de puñados de area e uns problemáticos fosfatos á voracidade internacional.

Xoaquín BARDAVÍO. O enviado do príncipe, Historia da Transición. Diario 16. 1984

[cast.]

26. Os acordos de Madrid

Para evitar o conflito bélico con Marrocos polo Sahara, e ante a

debilidade interna e internacional, o goberno de España asinou en Madrid

un acordo con Marrocos e Mauritania, aprobando o reparto do Sahara

entre eses dous países sen escoitar a opinión dos saharianos. O 28 de

febreiro de 1976 España abandonou o Sahara. A Fronte Polisaria non

aceptou o acordo e mantivo a guerra armada pola independencia.

Reunidas as delegacións que lexitimamente representan os gobernos de España,

Marrocos e Mauritania, maniféstanse de acordo nos seguintes principios:

1. España ratifica a resolución -reiteradamente manifestada ante a ONU- de

descolonizar o territorio de Sahara occidental poñendo termo ás responsabilidades e

poderes que ten sobre dito territorio como potencia administradora.

2. De conformidade coa anterior determinación e de acordo coas negociacións

propugnadas polas Nacións Unidas coas partes afectadas, España procederá de

inmediato a instituír unha administración temporal no territorio na que participarán

Marrocos e Mauritania, en colaboración coa Asemblea Xeral do Sahara, e na cal serán

transmitidas as responsabilidades e poderes a que se refire o parágrafo anterior.

DECLARACIÓN DE MADRID. 14-11-1975 [cast.]

39. A imperiosa necesidade de cambio

Os meses finais do réxime franquista foron especialmente conflitivos;

todo indicaba que o cambio estaba próximo e resultaba imparable.