DURANGOKOUDAl ARTXIBOATES UA JOSÉ ANGEl OROBIO-URRUTIA TXELU ANGOITIA

l' Artxlboaren eglnklzuna da Uda aren dokumentu-ondarea gordetzea eta zamtzea. DUAren

\Durangoko Udal Artxlboa) xedea da Udalak sortutako eta Udalera bl ahtako agmak blltzea. antolatzea.

alntzea Na zabaltzea Hon eglnez. bl zerbltzu eskalnlko Ilrateke: alde batetl , Udalaren Sallel zerbltzua

ematea, udeaketa admlnlstratlboan lagunduz. eta, beste alde batetl . herntar guztlet mformazloa

es alntzea, euren eskub,deen bern Izan dezaten eta hlstonaren Ikerketa sustatuz.

1554ko sutea

Durangon 1554an gertatutako sutearen

ondoren, ondare asko galtzeaz gatnera. ordura

arte gordetako funtsezko do umentazloa

hondatu zen. Aurreko erabakl' eta kontu­

hburuak hondatu zlren Hala ere, zononez. Erdl

Aroko agm zaharragoen zatl bat gorde dugu.

Andra Manko ehzan zeudelako.

Sute hartan kutxa banaka bat balno ez zen

onlk atera Kutxa honetan prrbllegloak. errege­

hormdurak. jabetza-agmak. oroltza-txostenak

eta auzlak gordetzen zltuzten Kutxetan akta·

eta kontu·hburuak sartzen hasl zlren. Honetan,

udalbatzetako akord,oak eta gastuak ez eZlk,

hernan agmtaldl bakOltzean Izandako gastuak

eta dlru-sarrera ¡asotzearr ekm zloten.

DURANGOKO UDAL ARTXIBOA

lehenengoinbentarioa

Gorde dugun lehenengo mbentanoa 1519ko

malatzaren 24koa da. Inbentano hark

"Durangoko hlnb"duko ontzeJu o kldeek

ondorengo arduradunel UtZI clko es ntura

eta matenal guztlen" bern ematen duo

Ondoren. 1568an: Joan Ibañez Elornagan

eman zloten beste mbentano bat eglteko

ardura. gero eta paper gehlago pilatzen

zutelako eta behar zena b¡latzea lan zalla

zelako Inbentano hartan "es nturak.

pnbllegloak. hornldurak eta salbuespen- zem

askatasun-aglflak Jaso zltuen.

.m:!astola

Erdi Aroko agiriak

Inbentano honetan alpatuta o agln gehlena

gure artxlboan daudela eta. la gehlena ,

egoera onean daudela IkuSI dugu XV.

eta XVI. mendeetako aglnen transknpzloa

ontsultatzeko aukera dago "Colew6n

Documental del Archivo MunICipal de

Durango" Izeneko lau tomoetan. Lan

hon Eus o Ikaskuntzak argltaratu zuen

1989an, Fuentes Documentales del Pai

Vasco bllduman. 400 agm halnbat galrl

buruzko arglbldeak ematen dlzklgute: hern o

blzlmodua. hernaren eta Menndadearen

arteko harremana. hernaren eta

KorreJldorearen artekoa, mugak. urraldea

-

I-'~ ..:DU=RAN:.:.:.::.O=KO UDAl ARTXIBOA

dN-eta IOguruko ellzat~kJn Izandako

Iskarrak. Ifllet"e'S Ic:omundlc: bdbe1,te¡t;o sortula o

atmak. eguneroK.O zereglnen ordenanllal,

eota abar Aipagama da . tomea. 1453an

hasltako aun bal¡ buruzloa ~ ako O5(rOSOfI

AuZl haren arrarota len -Bern.a"o et.xea hart\J.

erre eta Clmlldu pzaN.

1612ko inbentarioa

161 Zka Olsa \df'erl 24~o Udclba'zi'l drtxboaren

IlDentdno osoa tgIfPCI E'fabd 1zven. -ordura

arte<o deosordendl1 dUrA!' tqltekO" \..do hon

Oomnl90 ~Irl E"Illan roten Urte hdrtan

bertc1n • JustlZ'd1( etd hemk.o e're<]mentudl

e<J.ndako papel'. etJ1 cJgll1-lrlbentdllOa"

gotÓPtlen dugu Hdldlx>J. Gopegln ~k.dtu

ZlOle'l l:dteek efa 71~u:1ek uneen buruan

lfUlUrf<1 eg1nez ~rtulclk.o clglMk garbltzed

AruaoouHlan llan elllc:. gdlflefCl O pertsona

guzt·E'! g<llarazl t'9," zleten gordNa....o paperak

l"">lc:uralZea 1629ko IrallarPO leko udalbat1an

Udala berak ere dlllgentl1élk l"gln behar Izan

lltUt"11 art;loboan sartu eta helflarPn Itburu

ela prlhdeglO batluk aztPrtTE'ko GOpe<jlren

ondoten, Mlgeol ArtcagJK ('la Frantzl\ko Gesalakhartu 7uten halt;!.l lanpostlJd

lamdLllako papera k. 1634. uflean t;!.aman

zltuiten !ehen ald'l udaletxera Irallaren

JOeko udalbdlidn art.xIOOd eratzea erabak.

lule!"'. Andra M.m ehldko paperak bertiln

qOfeifotl('ko Hurrenqo urtE"an "udaletxek.o

clretok.o tlorma bOlcltlca {'rabelk. zllten.

Pclpt"fa... gOfdetzelo artlllboa berldn eg'teko".

Hdla eta qUlt•• 1640'a arte ellitunen dglflak

le,;u7 elldatu

Diego Lorentzo Urkizu,"Durangoko jainkozalea"

Ehun urterM ondofen. 1735f.an. Udala

bemro konturatu lffl cl9lnen egoera barraz

Izan l"I't". agln batzuk. Iruzurra l"<JlneZ 5.d1tzer'

lItUltefl. bí>st@ bal1'Uk !aportu €.'<J'" 1.luzten,

beltt>fl balruk honddtutaz~ Pla, C1UiI't'O

hal le'<JOE'f1'Nn, elln aullulutd ,btluen lIrHl

1736ko rnaLcltledn Ped"O BasSf"lar p.:tpef

batzuf... .tzultzelo ag odod eman ootl'fl.

a.eglc1. ar.'(lbodn egon bet)drrE'an. berciK

gordeld zeunan paperaf... .llU1ut'l.o HaIclbef.

- aurrerantlean itgJ(ldi( ordt'naluta ('{a Of'do

zclJOdutd egon lileZefll1C'Url'ldk- haruecl

traball ruten Hdoo'k une betNeJ. 0.4.."'90

asto6a~

DURANGOKO UDAL ARTXIBOA1-----------------------

Lorentzo Ur IZU Glsasa hartu zuten a Ibozaln.

Glzon har NDurangoko jaln ozalea" (El

devoto duranguéS) esaten zloten Unbarn o

mablfJlnaren bederatzlurrena gln zuen,

eus araz emanda o bertsoak ere sartu zltuen

lan hartan. Ondare do umentala handltzea

herma o garran!ZllSua zela onturatunk,

U Izuk hernarekln zen usaa zuten aglnak

batzean ekln zlon (Ahaldun Naguslen,

Korrejldorearen eta Jaurernko Slndl oen

aglnduak, pohtlkaren eta ekonomlaren

Ingurukoak). Agtrl honek zenbalt paper-sortatan

gorde dltugu gaur egun arte. 1744. urtera arte

eUlSl Zlon lanpostuan. Ordurako, bere esku

egonda o agtrlen Inbentano berna egln zuen.

Nahlz e a oso glzon erhjlosoa Izan, Istllu

gogorra Izan zuen garal hartako kleroare In.

1740 o olSallean, Udala Joan Bautista Vlllar

abokatuan eman Zlon herna abeste o ardura

Kontua da, Ehza-kablldoa hern o art Ibo o

ermlt - eta elrza-hburu guz!lak es uratu nahl

zltuela, ostantzean Diego Lorentzo Ur IZU

art Ibozalna es uml atuko zuen Artxlboan

gorde dltugun hburu honetan ( fabn akoak

esaten dlegu) Andra an o, Santa Ana o,

ermltetako eta hern o antzlna o kofradletako

kontuak agen drra Udalak, ehzen patronoa

den aldetlk, kleroaren soldatak eta ehzetako

lana ordalntzen Zl uen Ondoren, honen

bern ematen zuen fabnka-hburu honetan.

Ordaln etara o drrua herntarrek ematen

zuten, zergen eta erramen bldez. Llburu

horretan ondasuna ere Inbentarratzen

Zl uzten, horn es er Jakln zlte een ondarea

txarto erablh zltuzten eta saleros etan rruzurra

eg n zu en ala ez

artxoan, bermo ere Urkazuren alde egltea

eraba I zuten Ur IZU eskuml atuta zegoen

ordurako Handl gu Ira, Udala IrabaZI egJn

zuen Kablldoaren aur a o auzla Ondonoz,

eskumlkua ndarnk gabe Utzl uten eta

hburue le u ego lan Jarraltzen zuten

XIX. mendea

Frantzlarren aur a o gerran, anta Luzlako

basern batean gorde zltuzten liburuak eta

paper-sortak, hondatu ez zltezen Gauza bera

gertatu zen blgarren Karhstadan Leku aldaketa

honen era Inez, aglfl batzuk galdu eta hondatu

egln Zlren. Gauzak horrela, XIX mendean

.ehar Udalak behln balno gehlagotan esan zlon

pregollanan hona o del hau zabaltze o hernko

Ina auzkaten herntarre (eta horren bern

dakltene ) .. artxlboan ez daudela onturatunk,

Itzuh edo eman dlezaz letela agtrlak artxlboaren

glltza dauz atenel (hrrueta o edozelnl), dena

de ako eraba la hartu aurretl ..

DURANGOKO UDAl ARTXIBOA

José María larrakoetxea

Durangoko a lboaren hlstona han amotz

geratu o IItzate e José Maria Larrakoetxea

Bengoaren e arpena alpatuko ez bagenu.

Larrakoetxea berak dio Cuaderno de Hlstona

Duranguesa aldlzkanan, gerra zlbllaren ondoren

hartu zuela artxlooaren ardura. 1937an,

Mola ¡enerala Durangora etorn balno egun

batzu lehenago, hernko aglntanek artxlboko

paperak ateratzea eta Santanderrera amlOIZ

eramatea erabakl zuten. Gerra amaltu ondoren,

artxlboa hernra ekarn zuten bernro. Dena dela.

lite eena da paper-sarta batzuk bldean galtzea

larra oetxea (Udaleko fondoen Interbentorea

garal hartan) eta Pablo Ortuetak egoera honetan

aurkltu zltuzten "Udale e zaharre o ganbara

kutxaz beteta zegoen eta utxetako aglna

halzee eta halzetee astlntzeko moduan

zeuden" Larrakoe ea , fondoak garbltu,

antolatu eta katalogatu ez eZlk, Durangoko

hlstonan buruz Idaztean ere ekln zlon. Bera

Izan zen lehenengoetakoa artxlboko ¡atornz o

agmetan Olnarntula Idatzl zuena Lan haren

emaltza dlra aldlzkanetan eta ¡al-egllarauetan

argllaratuta o artlkuluak, eta, batez ere,

Kurutzlaga bllduman argltaraluta o "NotICias

hlstóncas de la lila de Durango" dentzen bost

tomoak. 1985. urtean Etxezarreta Jauregtra,

Arte eta Hlslona Museoaren egoltzara haln

zuzen ere, eraman zltuzten fondo "hlslon oak"

Bernro anlolatu ela katalogatu zltuzten,

Inbentano berna eglnez. Besleak beste, Erdl

Aro o dokumenla7loa ere (artean argllaragabea)

lransknbatu zulen XVI. mendelJk . mendera

arteko a ta-lIburuak ere hustu egln zltuzten. Une

honetan lan hon burutzen an gara.

astola

FONDOAK

8i artxiboak

Durangoko udal artxlboa bl atalelan berelztuta

dago gaur egun

Alde batetl , admlnlstrazlo-art Iboa dago,

Udaletxean bertan ko aluta; eta beste alde

batetl . hlstona-artxlboa dago, Arte eta Hlstona

Museoan okatuta 1985 urtea geroztlk.

2000. urtean, udaletxearen eraberntze-Ianak

Zlfela-ela, le u bakarrean gorde genttuen

admlnlstrazlo-agln guztlak. Dokumentazlo hura

halnbat salletan sakabanatuta egon zen ordura

arte Era horretan, do umentazlo-sarrera

eta -transferentzlak arranlZlaren arabera

-

ela ordenan b,deratzen dltugu; gordetzeko

e a entzeko arauak ez eZlk, eskuratzeko eta

ontsultatze o batdlntzak ere ezarriz.

Akta- eta kontu-liburuak

Durangoko hlstona-artxlboa Euskal

Hernko garrantzltsuenetako bat dela esan

dalteke. Fondo aberatsa Izateaz galnera,

ba arrenetakoa da XVI. mendetlk aurrera

a ta- eta kontu-hburuen sall osoak dltuena.

Lehenengo akta-hburua 1553ko Irallean

hasten da, nahlz eta ¡asotako azkenengo

saloa 1554ko ekatnekoa Izan Lrburu hon

esknbauaren etxean egongo zen segur askl

eta, ondonoz, ez zuen sutearen kaltenk

nOZltu Hurrengo hburua 1567ko urnan hasten

da. Antztnako osoko bilkura hartan hasl eta

1980ra arteko udal-erabakr guztl-guztlak

¡asota daude 60 hburu ano

Lehenengo kontu-hburua 1550. urtekoa da.

1824ra arte, Udalaren dlru-sarrerak eta gastuak

ez eZlk, kontsumo-produktuel ezarntako anelak

ere hamabost Ilburutan Jasota daude. Galnera,

DURANGOKO UDAL ARTXIBOA

1755. urtetlk aurrera hbramlentuak (gastu

guztlen ordalnketa-aglnak) ere gordetzen hasl

zlren. Joan zen mendearen 80ko hamarkadara

arteko !>all osoa daukagu Museoan (blgarren

Karhstadakoak eta gerra zrbltekoak Izan eZlk).

Fabrika-liburuak

Alpamen berezla merezl dUle aresllan

alpatutako hernko ehzelako, ermllelako eta

kofradletako fabnka-Ilburuek. Unbarnko

Andra Man ehzaren 9 kontu-hburu dauzkagu,

1577tlk 1851 ra artekoak dlra; Santa Anaren

bost hburu, 1560tlk 1793ra artekoak; Tablrako

San Pedrorena , bl hburu 1584t1k 1676ra

artekoak ela bat 173911k 1801 era artekoa.

Hernko laugarren ehzarena, Magdalenako

Andra Manaren hlru konlu-hburu dauzkagu;

1690tlk 1810era arleko kontuak ¡asotzer

dltuzte. Besle fabnka-hburu balzuk ere

badauzkagu: Sakramentu GUZIIZ Santuaren

Kofradlarenak (1670-1844), ermllenak

(Axpeko Sanla Luzla, San Roke eta San

Fausto) eta kofradlenak (Anmak, Vera Cruz,

San Martln Lonatsua, Arrosanoko Amabll]lna,

Mlkeldlko San Blzente eta Ospltare San ua).

astola.

Obra-txostenak

XIX mendearen azkenetan emandako aglndu

baten arabera, obra berna eglteko eta eralkln

bat zaharberntzeko balmena eskatu be ar da

Udalean, burutu nahl den lanaren marraz la,

rokrsa eta planoa aur1<eztuz Hon dela-eta,

admlnlstraZlo-artxlboan gorde dltugu 1877tlk

gaur egun arte eralkltako etxe gehlenen planoa .

Mila a txosten dlra Honetako batzue bailO

handkl dute hlstonaren aldetlk, desage uta o

eralklnen erreferentzla bakarra dlrelako.

Karpeta batzuen olumen I usm ,

garrantzltsuak dlra honako hauek: Gorte-,

udal- eta problntzla-h uteskundeel buruzkoak,

memonalak (era undeek eta glzabanakoek

Udalera bldaltzen dltuzten eskutltzak);

klntel eta soldaduskan dagozklen arpetak;

beneflzentzlan, osasunan, ¡alel, blztanleen

erroldel dagozklenak, eta beste halObat

Udalekoa ez den dokumentazioa

Udale oa ez den do umentazloaren artean,

batalo-, ezkontza- eta henotza-hburuak

dauzkagu mi rofllm formatuan. Inforrnazlo

hon Andra Manko, San Anako eta lurreta o

San Migeleko ehzel buruzkoa da. Halaber,

formatu berean, Indleta o A(1)uboko halnbat

dokumentazlo dago. fral Juan de umarragan

eta frantzls o de Ibarran buruzkoa gehlenbat.

Azkenl , Erdl Aroko dokumentazloaren

garrantzla azplmarratu behar da. Arestlan esan

dugunez, Informazlo hon Eus o Ikaskuntzaren

hburuetan aurkltu dalte e

DURANGOKO UDAl ARTXIBOA

Erronka bat: digitalizazioa

Jatornzko aglna zalOlze o eta

es uragarntasuna zelO kontsulta errazteko

asmoz, aglnak dlgltahzatzen haSI gara.

lehenengo fasean osoko bilkuren A ta-hburuak

dlgltahzatzean e 10 dlogu Oso sall adlerazgarna

eta Informazlo handlkoa da 1553tlk 1832ra

arte o Ilburuak dlgltahzatu dltugu dagoene o.

Udalaren web ornan ¡arnko dltugu, edozelOek

aukera Izan dezan 12000 Irudl Inguru

aztertzeko (Irudl bakOltzak hburuetako foho

bat Islatzen du). Galnera, ontsulta ez da

eglngo kronologlko I solhk, ontsufta errazte o,

datu-base bat Izango du, bllkura bakoltzean

landutakoa laburtuta es alnlko duena

Blgarren fasean, artxlbodn gordetako Erdl

Aroko dokumentazloa dlgltahzatzeko asmoa

dugu. Horre ere 18.000 Irudl IOguru Izango

dltu eta, besteak bezala, datu-basea Izango du

kontsulta errazteko.

Hurrengo faseetan salatu o gara erabiltzallean

artxlboko galOerako do umentazloa

dlgltahzatuta es alOtzen.

Jose Angel Orobio-Urrutia

asto,alill