Download - Escaramuza 24
Revista cuatrimestral da Asociación de Acto-
res e Actrices de Galicia Presidente: Vicente
Montoto; Secretario: José Luís López «Sacha»; Voca-
lías: Antonio Durán «Morris», Camila Bossa (Audiovi-
sual); Migrello Branco (Ensino); Alberto Rolán (Servizos); Berta Ojea (Documenta-
ción); Artur Trillo, Rosa Álvarez (Teatro). w w w. a a d t e g . o rg
Colaboran neste número
c a rmen V. Vaiña, C. Campoy, Rubén Garc í a ,
A n d rea Olmedo, Sherezade Bardají,
José Prieto, o Retornado, Manolo Basoa,
Fátima Rodríguez, X. Marín.
Coa colaboración do I G A E M
Dirixe Comba Campoy
Deseño gráfico Fausto Isorna
Imprime Imagraf
Depósito legal C-2483-2000
24V E R Á N2 0 0 7
Cada quen fala dafeira como lle vai
nela. Eis unha desasverdades «de senso
común», do único sensoque se aceita como
asisado. Unha verdadedesas tan cómodas porque
non implican a ninguéndirectamente e ao mesmotempo queiman a todos. Ao
final, como quen non quere acousa, vaise minando o estadode ánimo colectivo. Como quenbota a pedra e despois agocha a
man, é un xeito de laiarse, así, enconxunto, e sen pillar os dedos. Pois
por esta vez, xa que, segundo ocalendario, chegou o verán, nós imos
falar ben da feira. Das feiras, mostras efestivais. De todo o que vai adiante,
apesar dos problemas económicos,apesar do esforzo poucas veces
recoñecido, apesar dos ánimos en picado. E, de paso, sacamos a cabeza
de debaixo das sabas, e despois a punta do pé, para deixar que
algunha raioliña nos desentumeza. Si, amigas, ainda que non o
pareza, chegou o verán!
vamosdefeirataménnestenúmero:soniagómez
teatrodossentidosadeusásalayago
Subvencionado por:
2
sumario Xaquín Marín
En portada: Vamos de feira Desta volta, mais ben é un temiña. Non por sacarlle importancia á cues-tión, senón por relaxar un pouco. Descansamos de debates peliagudose mosqueados, limitámonos a dar un paseo polo mapa galego de mos-tras, feiras e festivais. Porque é moito o traballiño que hai detrás desteseventos. Colectivos e persoas, teimudos teatre i ros tomados por tolosnas súas vilas, que turran por consolidar proxectos que se crían inviábeisno seu inicio. Inciativas recentes que veñen de eclosionar con enerx í a ,traendo unha bafarada de aire fresco a cidades e vilas que se mantiñanculturalmente ermas. E de paso, como quen non quere a cousa, falamosda Feira cos seus principais artífices nos últimos anos. E botamos de no-vo un ollo fóra. Para que despois nos chamen aburridas...
03 Reportaxe: Festivais por Carmen V. Valiña
04 Ana Vallés Entrevistada por Comba Campoy
05 Porto Alegre em Cenapor Comba Campoy
05 A Feira das Artes Escénicas de Galiza por Rubén García
06 Víctor L. Carbajales Entrevistado por Comba Campoy
09 Sonia Gomez Entrevistada por Andrea Olmedo Teatro? Danza?
Performance? A esta muller as etiquetas quédanlle peque-
nas. Meter á propia nai no teu espectáculo e levala de xira,
ofrecer experiencias dun día a descoñecidos... A súa propos-
ta non colle en dicionarios.
13 O Teatro dos Sentidos e as Cidades Invisibles
por Sherezade Bardají Outra crónica desde Catalunya, ta-
mén en carne propia. Unha invitación a soñar.
13 Dramaturgo non é (necesariamente) un insulto
por José Prieto Despois da súa presentación en sociedade,
chega a primeira lección deste curso de estratexia dramática
por fascículos. Tomade nota.
13 Estigmas do Retornadopolo R e t o rnado Estamos contentas na escaramuza de
acoller nas nosas páxinas a expresión de preocupacións estéti-
cas, políticas ou vitais deste pequeno mundo. Eis a testemuña
dun que decidiu re g resar a ese mundo, inda sendo pequeno.
14 O teatro en Ferrolterra por Manolo Basoa A p roveitando a entrada dun novo
g a s e i ro na ría, ocorréusenos botar un ollo á movida teatral da
póla máis septemptrional da órbita galaica.
15 Obituario: Sala Yago por Fátima Rodríguez A ubicación inicial para este
a rtigo era a nosa sección «Salas e Bares», mais caímos na con-
ta de que estábamos diante dunha necrolóxica. Deixemos para
aquela sección artigos máis vitalistas.
Un plan ambicioso O «Plan galego das artes escénicas» presentado po-la Consellería de Cultura da Xunta de Galicia, que á hora de peche deste número de escara-muza principiará o proceso de debate nunha serie de mesas nas que a AAAG participará ac-tivamente, é un plan ambicioso. Fala de nós, dos e das profesionais do teatro, pero fala taméndas artes escénicas no ensino a todos os niveis, do teatro amador, do teatro na acción socio-
cultural. E compromete á Administración cunha serie de iniciativas que, aínda faltas de concreción ecompromisos orzamentarios, representan un esforzo, a nivel de proposta, moi positivo.
Nos aspectos do Plan directamente vencellados á actividade profesional, este ten a virtude de asu-mir compromisos cuantificados, así como medidas decisivas de cara ao futuro.
Nun prazo de seis anos o plan comprométese a triplicar o orzamento destinado a produción e dis-tribución do 2005, que foi de 650.000 euros, acadando un orzamento, cun incremento do 20 % anual,duns 2.000.000 de euros ao final dese período.
Duplicar nos próximos anos as dotacións económicas para a Rede Galega de Teatros e Auditorios éoutra das decisións que anuncia o Plan.
E moi importantes son os compromisos para promover un convenio colectivo e a estabilidade labo-ral, o que coincide plenamente cos esforzos e reivindicacións históricas da nosa Asociación, así comoinstitucionalizar a formación permanente dos profesionais das artes escénicas. E, todo hai que dicilo,non agardamos para a posta en marcha do Plan para lanzar a nosa proposta de convenio colectivo, quexa está cubrindo as etapas necesarias para principiar a negociación.
A mellora do apoio económico ao asociacionismo profesional, ou a dotacións de locais para o de-senvolvemento da actividade asociativa, aínda que falto de concreción, é de grande interese.
O Plan fala igualmente de potenciar o diálogo e interlocución entre as asociacións representativasdo sector e a administración. O resultado das mesas de debate do mesmo Plan Galego das Artes Escé-nicas, e de como os redactores do borrador da Lei da Axencia de Industrias Culturais recollan as apor-tacións do sector, permitirá confirmar se esa potenciación do diálogo e a interlocución que se anunciaresponde ás nosas expectativas de ser tidos en conta en todo aquilo que afecta á nosa actividade, ouse é «máis do mesmo».
Falta algunha concreción relativa ao CDG e o seu futuro, sabendo como sabemos, e así o expresa oproxecto de Lei da Axencia de Industrias Culturais, que os centros de produción institucionais serán in-dependentes organicamente da Axencia.
Tamén se bota en falta no Plan, ao falar da refundación que se abre en Ribadavia, unha referenciaa que ese renacer do teatro galego consolídase coa creación dun importante sector profesional, quedende hai 30 anos ata a actualidade cambiou o panorama teatral de Galicia, cun compromiso absolu-to e colectivamente asumido pola defensa da nosa lingua e da cultura galega e universal. A resistencianas instancias oficiais a recoñecer o papel desenvolvido todos estes anos pola actividade teatral profe-sional chama certamente a atención.
E feliz verán a todos e todas. ■ Vicente Montoto Presidente da Asociación de Actores e Actrices de Galicia
E D I T O R I A L
w w w. a a a g . e s
Campo do Cruceiro do Gaio, 7, piso 1º - 15705
Tel/fax: 981 593 829 | [email protected] | www.aaag.es
3
Por Carmen V. Valiña
Tratábase de analizar o estado e a necesidade ou non dos festi-
vais. De verdade é preciso que se xunten durante uns días un
conxunto de artistas que re p resenten unha serie de obras? É esa
a definición consensuada de festival? Na e s c a r a m u z a non que-
riamos quedarnos en impresións persoais, así que diriximos as
nosas consultas cara aos festivais de teatro que se celebran ac-
tualmente na comunidade. Acepta-
ron someterse aos nosos cuestiona-
rios, ávidos de saber, re p re s e n t e n t e s
de festivais de distinta temática e
p rocedencia: desde os c l á s i c o s de Ri-
badavia, Cee ou Carballiño, aos de
tendencia máis cómica de Cangas e
o Manicómicos da Coruña, xunto ao
seu curmán máis novo e específico,
Cabaré3; o MITEU de Ourense, cen-
trado no teatro universitario, o de Tí-
t e res de Redondela ou o de danza na
rúa, En pé de Pedra; para chegar aos
máis innovadores, como o festival de
t e a t ro alternativo de Vigo e Zona Al-
t e rnativa de Compostela. Aquí van
os resultados do diagnóstico.
I m p o rtancia dos festivais e inxeren-
cias na súa programación | En primei-
ro lugar, queda claro tralas pre g u n t a s
que os festivais son considerados po-
los propios festivaleiros como unha peza importante do sistema teatral.
A razón aducida as máis das veces é que permiten amosar tendencias
e espectáculos que están normalmente fóra dos circuitos, que posibili-
tan facer diagnóstico do que se está a facer teatralmente en Galicia e
que permiten crear un público que acode logo de xeito máis ou menos
continuado ás re p resentacións. Moitos org a n i z a d o res coinciden, iso si,
en que de pouco vale reunir durante uns días un conxunto de obras se
non existe o resto do ano unha programación re g u l a r. Hai motivacións
máis concretas: por exemplo, o Festival Alternativo de Te a t ro e Danza
de Vigo permite, segundo o seu re s-
ponsábel de comunicación, Robert o
Taboada, «amosar nun espazo de
tempo moi curto o que está a suce-
der coas artes contemporáneas e
achegar creacións sen cabida nas
p rogramacións». No caso de Caba-
ré3, Nelson Quinteiro dinos que serve para manifestar a existencia dun
x é n e ro, o cabaret galego, que «hai xente que pensa que non existe».
P e ro, pese a eses puntos de partida favorábeis, non todo é un ca-
miño de rosas na configuración dun festival. Nin moito menos. Un dos
puntos spbre o que quixemos preguntar directamente, foi polas posí-
beis inxerencias que o apoio económico das institucións, vital para moi-
tos festivais, puidese ter sobre a súa programación. O pleno foi case to-
tal: ese apoio non supuxo ningún tipo de presión e, ademais, nunca as
admitirían. Unha excepción: no festival de Ribadavia recoñecen que a
súa actitude crítica durante o ano do Nunca Máis derivou en que a
Xunta retirara a subvención en vísperas da inauguración. Outra cousa
é falar do uso electoralista do evento. Así, Roberto Taboada considera
que un dos principais obstáculos para tirar adiante co ALT constitúeno
os problemas derivados dos cambios políticos que se poidan ir pro d u-
c i n d o .
Con inxerencias da Administración ou non, o certo é que a cuestión
económica é unha das principais dificultades coas que se enfrontan os
que levan adiante un festival. Vallés sinala que «o orzamento que temos
é ridículo». Aínda así, as institucións teñen un peso moi importante na
maior parte dos festivais que hoxe en día se levan a cabo, posto que a
maior parte do orzamento procede do seu apoio. Os concellos xogan un
papel moi relevante neste sentido, ademais das subvencións que pro c e-
den directamente dos organismos autonómicos. Certas empresas locais
fan ás veces achegas importantes, coma Frigoríficos do Morrazo no ca-
so do certame de Cangas. As universidades e as deputacións teñen ta-
mén un papel destacado en certos casos.
Polo de agora, as iniciativas impulsadas dende os propios org a n i z a-
d o res para conseguir cartos non parecen estar demasiado desenvolvidas:
a venda de entradas e camisetas convírtese, na maior parte dos casos, na
única vía de financiamento propia. Un dos casos máis avanzados neste
sentido é o de Zona Alternativa, que cobre o 50% dos seus gastos coa
recadación pola venda de entradas e de abonos, ingresos do ambigú da
sala, outras pequenas colaboracións e a achega da propia Sala Nasa.
Outras dificultades que se encontran para desenvolver os festivais,
menos frecuentes, foron apuntadas por outros programadores: Che
Mariño, directora da mostra de Cangas, incide na carencia de infraes-
truturas; Artur Trillo dinos respecto ao festival de Cee que o peor é
«ter a sensación de que cada ano empezas de cero», a mesma coa
que se atopan Jouse García, do festival do Carballiño e Fernando Da-
costa, do MITEU. No caso do Festival de Títeres de Redondela, as
maiores dificultades son de tipo técnico, segundo Tatán, un dos seus
responsábeis.
Así é todo, non todo son queixas. Nelson Quinteiro sinala que «de
momento todo foron facilidades, tanto no trato co persoal dos con-
celllos coma nos prazos de facturación e cobros. Coa repercusión me-
diática tamén estamos moi a gusto». E iso que falamos dun festival de
carácter itinerante, que require da implicación do concello no que se
desenvolva cada ano... E de cabaré, un xénero tradicionalmente incó-
modo e irreverente. Será que algo está cambiando?
Dificultades aparte, todos coinciden en que paga a pena o esfor-
zo de botar un tempo prolongado preparando os festivais. E é que hai
que ter en conta que organizalos non é cousa dun día, senón que con-
leva meses de duro traballo e un orzamento elevado que, como sina-
lamos, en moitos casos obriga a depender das institucións para que o
evento se poida levar a cabo (aínda que iso non sexa sinónimo de in-
xerencia). Botamos unha ollada rápida a tempos de preparación e cus-
tos: sete meses e 60.000 euros no Festival de Cangas; tamén sete me-
ses e 70.000 euros no MITEU; once meses e 18.000 euros no do Car-
balliño; tres meses e 50.000 euros se nos fixamos en Manicómicos…
Poden parecer cantidades e días de traballo excesivos se temos en
conta que a media de duración dos festivais é dunha semana, con cer-
tas excepcións, como o MITEU (2-3 semanas) ou Zona Alternativa, que
se prolonga durante cinco.
F E ST¡VA !S
❚ Reportaxe elaborada a partir das respos-
tas de Roberto Taboada (ALT de Vi g o ) ,
Eduardo Cunha Tatam (FIT de Redondela),
Artur Trillo (Festival de Cee); Rubén García
(MIT de Ribadavia), Che Mariño (Mostra de
Teatro Cómico de Cangas), Jouse García
(Festival de Teatro Galego do Carballiño),
F e rnando Dacosta (MITEU de Oure n s e ) ,
Nélson Quinteiro (Cabare3, itinerante), Ana
Vallés (En pé de pedra), Carlos Sante (Ma-
nicómicos) e Xesús Ron (Zona Alternativa).
Xuntamos unha chea de obras
nun lugar, concentrámolas nun
día e poñémoslles o rótulo.
É isto un festival? Como cremos
que non, decidimos adentrarnos
nas profundidades destes eventos
do sistema teatral galego,
grandes descoñecidos pese á veteranía
e aos folgos de moitos deles.
Tratamos de falar coas persoas que
están detrás de todos eles para
que a análise fose o máis achegada
á realidade posible. Imos aló
Vaide
«Os festivais son unha das patas que teñen que sustentar a mesa da
creación, exhibición e divulgación escénica no noso país, así coma
asumir certo papel de interlocutor entre os creadores, institucións
e público, ser un espazo para a reflexión.» Roberto Taboada
4
E, pese a tantos meses de traba-
llo, os programadores son os primei-
ros en recoñecer que aínda quedan
melloras que facer. Así que invintá-
molos a pedir por esas boquiñas. Re-
cibimos peticións moi diversas, pero
a máis repetida, de novo, foi a nece-
sidade dunha maior implicación por
parte das institucións, referida sobretodo ao orzamento.
Lugares diversos e nacementos dispares | No panorama dos festivais
galegos conviven iniciativas recentemente saídas do forno con outras
xa consolidadas; escenarios habituais das artes escénicas con outros
novidosos, nos que o público dificilmente podería encontrarse cunha
representación. Lugares diversos e nacementos dispares caracterizan a
nosa xeografía festivaleira.
E n t re os pioneiros, o de Can-
gas, nado no ano 1983. Xurdiu co-
mo unha iniciativa da Asociación
Cultural Xiria, que xunto co gru p o
de teatro afeccionado Mua (hoxe
Te a t ro de Ningures) decidiu org a n i-
zar unhas xornadas de teatro que
hoxe en día se caracterizan polo
seu carácter cómico e festivo. Ao
ano seguinte, e co re f e rente do
g rupo Abrente moi perto, nace un
dos re f e rentes da escena teatral
galega, o Festival de Ribadavia,
concibido coma unha mostra selec-
tiva anual dos espectáculos máis
relevantes e innovadores da tem-
porada en Galiza e no Estado. En
1988 ve a luz a Mostra de Te a t ro deC e e, que este ano afronta a súa
edición número 20 (cómo pasa o
E se diversas son as configu-
racións e datas de nacemento
dos nosos festivais, non menos
dispares son os lugares onde se
levan a cabo, aínda que os esce-
narios tradicionais para os espec-
táculos teatrais sigan tendo
grande importancia. Por iso, cen-
trarémonos nos máis atípicos: o MITEU achega as representacións aos
pubs e cafetarías de Ourense, os buses urbanos de Vigo aparecen de-
corados coas proclamas escénicas do Festival Alternativo de Teatro eDanza, un instituto e a alameda acollen a Mostra de Teatro de Cee e
a rúa tamén se converteu para moitos certames no seu campo de tra-
ballo habitual. En Pé de Pedra é un dos que a emprega de xeito maio-
ritario e que, ademais, desenvolveu toda unha teorización acerca do
seu significado: «o subtítulo de ‘Danza para paseantes’ reflite o seu in-
terese orixinal por sacar a danza
á rúa, fóra das catro paredes dun
teatro. Queremos revitalizar a ci-
dade, convertela nunha festa.
Redescubrir espazos para o pase-
ante. Facer do espectador un su-
xeito activo do festival».
Daquela, que? | Ata aquí expuxe-
mos o que hai, pero faltaría facer
unhas breves conclusións sobre
o estado actual dos festivais tea-
trais en Galicia. As claves queda-
ron apuntadas e os testemuños
dos implicados son moito máis
clarificadas que o que aquí pui-
déramos dicir, así que tomare-
mos, como peche e como refle-
xión acerca do que debería ser o
sistema dos festivais galegos, o
que respecto destes cert a m e s
nos dicía Xesús Ron: «non esta-
ría de máis debuxar un mapa dos
festivais que existen en Galiza,
intentar trazar unha xeografía
festivaleira onde cada un ocupe
o seu lugar. Os festivais deben
colaborar entre si e estar vence-
llados a outras iniciativas máis
estábeis, servir de ponte entre
administracións, empresas, artis-
tas e espectadores, entre a socie-
dade civil e os artistas. Pero en
Galiza aínda non temos un gran
festival de artes escénicas de pro-
xección estatal e internacional. É
unha carencia e unha necesidade
para o desenvolvemento do noso
teatro». ■
tempo…). Poñelo en marcha foi ta-
mén idea dunha compañía, neste
caso de Talía. A M o s t r a cultiva re-
p resentacións de todo tipo (pro f e-
sionais, afeccionadas, infantís, para
adultos…).
Entramos nos 90: dende 1996, o
MITEU achega teatro universitario e
de grupos internacionais a Ourense.
Un ano antes nacía en Pé de Pedraen Compostela, cun concepto reno-
vador da escena respecto ao que ata
aquel momento existía. O festival
anual de danza que entende o pro-
pio marco da cidade como un ele-
mento máis do espectáculo.
No século XXI o nacemento dos festivais non se detivo, senón
que se manifestou con inusitada vitalidade: en pleno paso entre sé-
culos, no 2000, aparecen o Festival Internacional de Títeres de Re-d o n d e l a, coa idea de facer chegar a esta localidade todo tipo de
manifestacións titiriteiras ao longo de sete días de actividade, e Z o-na Altern a t i v a, a part i res dun encontro entre a Sala NASA e o Te a-
t ro Galán. En 2002 xorde o Festival Alternativo de Te a t ro e Danzade Vi g o coa idea de renovar a escena mediante a creación con-
temporánea, levando a danza e as perf o rmances ao encontro dos
transeúntes que non pisan as salas de teatro. No 2004, Nove-Dous
Te a t ro e Arteficción organiza o Festival do Carballiño, que se re c u-
pera tras catro anos sen celebrarse. O mesmo ano ve a luz M a n i-c ó m i c o s, que aparece como unha iniciativa dos membros da aso-
ciación cultural do mesmo nome ante a carencia de festivais de ar-
tes escénicas que achegasen a artistas importantes da escena in-
t e rnacional. O benxamín da familia é o Festival Galego de Caba-r é, que chega coa súa irre v e rencia no 2006 cunha nova idea do
que debe ser un espectáculo teatral: o baseado na fórmula de ga-
la ou maratón.
E N P O R T A D A
Z o n aA l t e r n a t i v aéunha mostra de teatro de creación que se caracteriza por ofrecer un-
ha visión actual e comprometida das artes escénicas contemporáne-
as, confrontando propostas locais, nacionais e internacionais que en-
caran a creación desde unha perspectiva distinta e alternativa para
modificar e ampliar os seus horizontes. Traballos caracterizados pola
innovación, a radicalidade e a investigación de novas linguaxes escé-
nicas, formatos case inéditos nos escenarios e circuítos galegos. A Al-
ternativa e a Zona foron unha porta de acceso a Galiza de autores e
compañías como Rodrigo García-La Carnicería Teatro, Marcel.lí Antú-
nez, Olga Mesa, Andrés Corchero-Raravis, Fernando Renjifo-La Repú-
blica, Carmen Werner, Mal Pelo, Francesc Bravo, Willy Dorner, Roger
Bernat-General Elèctrica, Titzina Teatro, Angélica Liddell-Atra Bilis, Fá-
tima Miranda, Elena Córdoba, Carlos Marquerie, El Canto de la Cabra,
Hnos. Oligor...
Aínda que a SGAE segue sen recoñecer o feito cultural galego e as
entidades financeiras seguen demasiado ocupadas en regurxitar o seu
inmenso beneficio económico, é evidente que a situación da cultura
galega mellorou moito despois de 2005. Pero para a Alternativa xa era
demasiado tarde. Restrinxida a unha Zona un pouco máis marxinal, ten
agora un apoio moito maior por parte das administracións públicas
(cero apoio por parte de empresas ou entidades privadas), sen que is-
to significase ningún tipo de inxerencia ou intento de modificar os con-
tidos do festival. Antes ao contrario, a liña de programación é cada vez
máis radical en canto á natureza dos traballos que se presentan.
Para nós a Zona Alternativa é unha iniciativa de alto interese para
o medio cultural galego, porque actúa en realidade como unha zona de
protección medioambiental para as artes escénicas, protexe a biodi-
versidade artística, é un factor de democratización da oferta cultural e
un proxecto que cumpre cos obxectivos de Investigación, Desenvolve-
mento e Innovación Cultural. ❚ X.Ron, Zona Alternativa
«Parece que hai que ir chorar ás portas dos organismos de cara a
acadar cartos para organizar un festival que, aínda por riba de levar
os logotipos institucionais, dá prestixio internacional á cidade.
En vez de achegarse e facilitar as cousas, parece como se non lles
importara demasiado a súa celebración.» Carlos Sante
«Nos anos 90 nunha reunión certo Director Xeral de Cultura
díxonos que non era rendible investir culturalmente en Cee (!)
...e quedou tan pancho». Artur Trillo
5
Indo á orixe etimolóxica da
palabra, festival ven de fes-
ta, de celebración. En pé de
pedra mantén iso. Porque
ás veces fanse determina-
das programacións ás que
se lles pon o nome de festival,
pero non deixan de ser unha
programacíón nun tempo deli-
mitado, á que se lle pon o nome
de festival. Pero non teñen nin o
carácter de evento, de acontece-
mento público, de encontro...
Que eu considero fundamental.
Hai lugares onde lle chaman
festival á única semana do ano
na que se programa teatro, e iso
de pouco serve para crear un há-
bito no público... En Compostela
non é o caso, eu penso que ago-
ra mesmo hai unha oferta sufi-
ciente como para que teña senti-
do que se organice un festival de
tres días como En pé de Pedra.
Chegastes a xuntar 16000 es-
pectadores en tres días. Cres
que ese público despois mer-
ca unha entrada para ver un
espectáculo nunha sala?
S e m p re que se crea un intere s e
isto re v i rte nas artes escénicas.
Nós partimos de ter corenta e
pico espectadores nas funcións
da primeira edición, no 95, aos
E N P O R T A D A
Por Comba Campoy
xente que re s e rva hoteis, que
bota o día en Santiago... É un
público máis especializado que
inclúe tamén pro g r a m a d o re s
d o u t ros festivais. Propostas que
se ven en En pé de pedra x i r a n
despois por distintos festivais da
Península, ou sexa que ademais
é unha plataform a .
O festival nace como unha ex-
tensión dos obxectivos da Ga-
lán, que era difundir a cre a-
ción escénica contemporánea.
Agora que a sala pechou,
cambiou a súa razón de ser?
Eses eran os obxectivos cos que
se creou a sala, que foron va-
riando. Tamén o festival foi va-
riando. Tratábase de sacar a dan-
za á rúa precisamente para bus-
car un público non habituado. A
partir daí foise desenvolvendo, e
o festival foi medrando en ob-
xectivos e en todo o demáis. O
principal era sacalo fóra das pa-
redes do teatro, levalo ás rúas da
cidade. Pero agora a cousa cam-
biou porque o festival acadou
unha grande repercusión fóra de
Santiago. Queda un pouco mal
dicilo, pero creo que é un dos
mellores festivais que hai no Es-
tado, e polo que din as propias
compañías, en Europa. É dicir,
16000 das últimas edicións. A
mín paréceme que se foi cre a n-
do un público para a danza,
non é casual que agora cando
hai estreas ou pro g r a m a c i ó n s
de danza aquí hai un público,
un público ademáis que non é
novo, que xa ten re f e rencias, é
asiduo. Non se trata só, ade-
mais, de crear cantidade de pú-
blico, senón calidade. Iso dícen-
nolo muitas das compañías que
veñen: «que público tan ben
f o rmado, non?». É un público
con criterio. Nós estamos moi
contentos porque temos por un
lado o público da cidade, o que
podemos chamar p a s e a n t e , q u e
queda a ver as funcións e iso es-
tá moi ben, porque o que lles
o f recemos é danza contempo-
ránea e non a oferta típica de
t e a t ro de rúa, con petardos e
ruído... Senón que é unha pro-
gramación rigorosa de danza
contemporánea, que en princi-
pio podería botar para atrás ao
público non iniciado... E por ou-
t ro lado, temos un público que
cada vez máis está vindo expre-
samente a Compostela para ver
o festival, é dicir, un turismo cul-
tural importantísimo. Moita
que o obxectivo inicial xa está
superado.
Fostes quen de consolidar es-
te evento de carácter anual, e
pola contra non foi posíbel
manter a programación da sa-
la Galán.
Non ten nada que ver unha cou-
sa coa outra. Unha cousa é un
festival e outra unha programa-
ción continuada, estábel durante
todo o ano. Aquí o que entran
son unhas determinadas políti-
cas e intereses políticos claros. O
festival interésalles moito aos po-
líticos: é a rúa, son miles
de espectadores...
Até que ponto ese apoio
pode resultar perverso, pode
chegar a devaluar os obxecti-
vos ou o espírito do Festi-
val...
Iso tamén é cuestión dos
criterios que ti mar-
ques desde a direc-
ción do festival...
Sempre se considera
que recibir unha sub-
vención significa venderse. E é
todo o contrario. Para algo exis-
ten un Ministerio, unha Conse-
llaría, unhas concellalías de Cul-
tura... Nós temos dereito a eses
PROGRAMADORADEENPÉDEPEDRA
A N AVAL L É Scartos públicos... En calquera ca-
so, os políticos sempre van que-
rer tirar un rendimento electoral
das actividades culturais, con iso
contamos.
Que dificuldades tedes atopado
para levar adiante o Festival?
Monetarias, por suposto. O orza-
mento que te-
mos é ridí-
c u l o
p a r a
o que é o festival. E xa non é só
a cantidade, senón a maneira de
facelo, a maneira de xustificalo,
cando se fan os pagamentos...
Por exemplo, agora mesmo esta-
mos a unha semana da 12ª edi-
ción, e aínda non temos un can.
Levamos meses traballando así.
Esta é a situación na que esta-
mos: o festival está hiperconsoli-
dado, e hai interese en mantelo,
pero xa vés...
Respecto ao futuro...
Non son optimista, segui-
mos tendo que limitar-
nos. As posibilidades de
desenvolvelo nas condi-
cións normais non se dan
producido. Estamos tratan-
do de manter co orzamen-
to reducido unha óptima
calidade, optando á mellor
programación... E buscando
sempre que o festival evolu-
cione, porque non tería
sentido facer un festival
igual todos os anos: as
mesmas compañías, da
mesma maneira, etc. Iso
non nos interesa, sería como
deixar morrer algo que está
vivo.
Cres que, xunto ao modelo
dos festivais de iniciativa in-
dependente teñen razón de
ser festivais promovidos en-
teiramente polas institu-
cións?
As institucións poden organizar
o que eles crean conveniente. O
que creo é que nunca deben me-
ter man en iniciativas privadas,
que dependen de equipos artísti-
cos e técnicos que nunca son
institucionais e precisamente por
iso teñen o seu selo característi-
co. Desde o momento no que
unha institución se mete a facer
algo que xa estaba facendo un
colectivo independente, isto mo-
rre. E disto teño moitos exem-
plos en todo o Estado. Creo que
se debe apoiar, pero non limitán-
dose a dar algo, senón xerando
movemento cultural desde a ba-
se... A Feira de teatro, por outro
lado, tena que organizar a insti-
tución. ■
6
BOTANDO UN OLLO F O R A
1 Selección da programación
Deixámonos levar, sen moito esforzo, polas
novas tendencias no que a programación,
feiras e festivais se refire, e ollamos ao ou-
tro lado do Atlántico. Noutra ocasión to-
cará cruzar o Miño, mais sendo os festivais
o tema que nos ocupa, tiñamos en Porto
Alegre unha cita obrigada. A escaramuza estivo alí
no 2005, convidada pola organización para partici-
par nunha palestra sobre publicacións de artes es-
cénicas, unha das moitas actividades paralelas á
mostra de espectáculos deseñadas polo equipo or-
ganizador do Festival.
Como nos explican na súa web, «o Porto Alegre
Em Cena sempre se destacou pelo ineditismo e ou-
sadia de sua programação e inestimável contri-
buição às artes cênicas gaúchas. Trazendo à cidade
alguns dos grupos mais importantes dentro do tea-
tro, música e dança, não só do Brasil, mas de todo
o mundo, o festival já é hoje ponto de referência
cultural e artística de nossa cidade. Colocando à
disposição do público, anualmente, em torno de
meia centena de espetáculos em apenas duas se-
manas, a preços populares, em praças públicas, te-
atros e shoppings centers espalhados pela cidade, o
Em Cena tem uma média de 100 mil espectadores
a cada edição. Durante um mês, a cidade vira pal-
co e mesa de debates para artistas e profissionais
de teatro que estarão conversando, interpretando,
atuando, instigando, diversificando linguagens, ex-
pandindo horizontes, semeando mudanças, discu-
tindo propostas e, acima de tudo, encantando o
E N P O R T A D A
PORTOALEGREEMCENA
público gaúcho. E o Porto Alegre em Cena tomou
para si a tarefa de anualmente ser o festival brasi-
leiro que apresenta o melhor da produção teatral
contemporânea nacional e internacional, em sua
plenitude e diversidade de estilos, contemplando a
platéia com espetáculos inéditos no Brasil». E é que
o POA em cena xuntou con acerto as facetas artís-
tica e comercial, traendo á cidade unha grande va-
riedade de propostas escénicas, fomentando o diá-
logo entre público e profesionais, e facilitando a pe-
netración dos espectáculos do outro lado do océa-
no no contexto teatral suramericano. En moitos
sentidos, un exemplo a seguir por programadores
ou mostras galegas, e, sobretodo, unha cita a ter
en conta se, como se di, queremos ollar máis cara
á Lusofonía.
Falamos con Luciano Alabarse, veterano direc-
tor de escena gaúcho (como se chama aos oriúndos
do Estado de Río Grande do Sul), e coordenador do
festival desde o seu nacemento, en 1994.
Começamos pela origem do Festival...
O Porto Alegre em Cena tem como ponto de ori-
gem um pedido do Sindicato dos Artistas e Técni-
cos de Porto Alegre ao então Prefeito Tarso Genro
para que a cidade tivesse um festival internacional
de artes cênicas. Eu, naquela época, era o Coorde-
nador de Artes Cênicas da Secretaria Municipal da
Cultura e fui chamado para pensar e organizar o
festival desde a primeira e heróica edição, quando
tive menos de dois meses para preparar a progra-
mação da primeira edição.
Com que problemas se tem atopado para sacar
adiante o Festival, desde a sua primeira
edição?
Hoje, com a participação dos maiores nomes das
artes cênicas do mundo, o festival tem um prestígio
já consolidado. Quanto maior é um festival de tea-
tro, maior é o seu custo e sua logística. Hoje trabal-
hamos o ano inteiro para realizar, sempre no mês
de setembro, o festival. Os problemas começam na
curadoria1, pois recebemos mais de quatrocentas
inscrições de grupos de todos os continentes, que
querem participar. Aí tenho de viajar muito mais do
que gosto, porque prefiro ver os espetáculos ao vi-
vo para ter a exata dimensão artística da progra-
mação selecionada.
Contam com muitos apoios economicos?
Desde a primeira edição, o festival é uma realização
da Prefeitura Municipal de Porto Alegre. Contamos
com patrocinadores importantes como a Petrobrás
e a Braskem, além do apoio de instituições bancá-
rias como a Caixa Econômica Federal.
Contam com uma equipe de trabalho estável
para a organização do Festival, em muitos ca-
sos pessoas que tambem trabalham no mundo
teatral.
Tenho um orgulho enorme de participar da equipe
que pensa e realiza o Porto Alegre em Cena. A
maioria dos envolvidos são artistas do teatro local,
o que facilita o diálogo com os grupos convidados.
Não queremos um festival de gente fora dessa ór-
bita de importância máxima, sejam veteranos ou
iniciantes. E, hoje, a cidade já sabe disso.
Como ve o futuro do Festival. Seguirá Luciano
Alabarse á sua fronte?
Pelo menos até a edição de 2008, a 15ª edição, es-
tarei à frente do festival, seguindo os meus critérios
artísticos e minha vontade de levar o Em Cena mui-
to além das fronteiras da minha cidade. Depois,
não sei. É melhor não pensar muito no futuro, dei-
xar a vida acontecer e ir decidindo ano a ano o mel-
hor para o festival. ■
Quales som as claves para conquerir apoios
privados para este tipo de eventos culturais?
Um evento consolidado e rigoroso como é o nosso
atrai a participação das grandes empresas que que-
rem associar sua marca a um momento realmente
importante da vida de Porto Alegre. A seriedade do
festival e sua ressonância na cidade é o mais im-
portante para garantir esses patrocínios.
Que significa o POA em Cena para a cidade e
para as artes teatrais de Porto Alegre?
Desde o início o festival se consolidou como espaço
de troca entre os artistas locais e os artistas do
mundo inteiro. Uma coisa é ler sobre o trabalho do
Peter Brook, outra coisa é assistir sua obra. Brook já
veio quatro vezes ao festival. Esse raciocínio se apli-
ca a todos os grandes mestres do teatro contem-
porâneo.
Quais som os principais criterios para definir a
programação?
Qualidade. Qualidade. Qualidade. Um bom festival
de teatro é aquele que não tem preconceito de gê-
nero, mas apenas rigor em sua escolha, misturando
nomes consagrados da cena internacional com gru-
pos emergentes e artistas praticamente desconhe-
cidos da mídia. Dessa mistura surge a atração do
festival. Hoje em dia, mesmo que não sejam con-
hecidos do público, todos sabem que quem partici-
pa do festival tem qualidade suficiente para aguçar
a curiosidade da platéia.
Referencia nas artesescénicas do Mercosur,este evento reúne cada
mes de setembro aartistas, programadores,
críticos e público dacidade e de todo o mundo.
Por Comba Campoy
FESTIVALCONMAÍUSCULAS
NABEIRALUSÓFONA
7
Antes de comezar a miña
reflexión do por que da
Feira, non podo deixar
de agradecer ao IGAEM
a confianza posta de
novo en min para levala
a termo. Non vou volver sobre as
causas que motivaron que des-
pois de dirixila nove anos se me
apartara dela, pois penso que de
todos é sabido que os motivos
non se atopaban nunha mala
xestión pola miña parte, senon
que se basearon no capricho e
influencias de tres señores que,
non sei a quen hai que darlle as
grazas, xa non pululan polo noso
mundo do teatro.
Así que de novo aquí estou,
con moitas ganas de seguir pele-
xando polo noso teatro, inten-
tando darlle unha nova orienta-
ción, e sendo crítico coa realida-
de das Feiras. Se botamos unha
ollada aos catorce anos que leva-
mos realizandoa, os resultados
son máis ben negativos en canto
que podemos comprobar que
para as nosas compañías, as Fei-
ras de pouco valeron. Se foron
creadas para abrir mercados e
vender espectáculos, pódense
zo de libre circulación de ideas,
artistas, creacións e iniciativas,
implicada na dialéctica da comu-
nidade que a produce, sufraga e
disfruta.
Ten que ser un punto de en-
contro e de irradación da imaxe
de Galiza e da cultura teatral ga-
lega no mundo, e unha ferra-
menta imprescindible de trans-
formación social.
Que sexa un enclave de refe-
rencia e tradición nacional, unha
cita obrigada para crear, acoller,
integrar e espallar o noso teatro.
Programadores | Hai que facer
unha selección seria e rigorosa
dos asistentes-convidados á Feira
para evitar que vaian “de relax”
e despois non asistan aos espec-
táculos e non programen.
Para isto, propoño solicitar-
lles a programación anual que
fan e ver cantos espectáculos ga-
legos mercaron da Feira. Dúas
feiras sen mercar ningún é moti-
vo suficente para non convidar
máis a un programador.
desbandada, pero citarei algun-
has para a reflexión:
A calidade da programación
ten moito que ver con que o pú-
blico veña ou non o teatro.
As malas pro g r a m a c i ó n s
son feitas por pro g r a m a d o re s
inadecuados, moitas veces polí-
ticos que, coxunturalmente,
vense forzados a pro g r a m a r. És-
te é un problema que xera ou-
t ros: descoñecemento de pro-
O importante para unha ins-
titución é a dignidade do traba-
llo escénico que se presenta.
Obxetivos xerais | ❚ Abrir merc a-
dos máis aló da súa área de in-
fluencia. ❚ Atraer produtos dou-
tras realidades culturais tanto
próximas como lonxanas. Te m o s
unhas culturas esquecidas máis
p e rto de nós, con linguas irm á s
como son os paises da área lu-
sófona: Brasil, Portugal, Angola,
postas, recurso ao máis facil,
e t c .
Unha boa programación de-
beríase ligar a un conxunto de
obxectivos claros respecto a que
tipo de cidadáns deberiamos ser
capaces de atraer.
Ao público hai que mimalo,
establecer relacións dire c t a s ,
contínuas e as veces persoais. Te-
mos que apropiarnos de tácticas
empresariais de captación de pú-
blico: distribución de localidades,
abrir canles de información e di-
fusión, etc.
O principal inimigo do teatro
é unha butaca baleira, xa que re-
p e rcute na fortaleza de cada pro-
xecto. O público ten que ser o ob-
xectivo número un. Non hai nada
pior que ver sair dun teatro a xen-
te coa sensación de que foi enga-
nada ou que lle tomaron o pelo.
Durante a Feira, hai que esta-
blecer un control rigoroso de
asistencia, para evitar a picares-
ca. Todos sabemos os escaqueos
que hai, e non se pode aprovei-
tar a Feira para coller vacacións.
Éste é un dos grandes proble-
mas, pois en moitos espectácu-
los das feiras pódese ver a pouca
asistencia de programadores-dis-
tribuidores, cousa que non se
debe consentir de ningunha ma-
neira, e ten que ser motivo sufi-
cente para non volver convidar.
De pouco vale ter un listado
de asistentes engordado, se é
irreal, e perxudica ás compañías
participantes que arriscan o seu
futuro. Por iso é importante fa-
cer unha ratio para coñecer o ín-
dice de contratación.
Público | É un feito a perda
xeralizada do poder de convoca-
toria da manifestación artística. É
difícil determinar as causas da
Sei que pode ser un risco, pe-
ro nesta vida hai que arriscar, e
se conquerimos abrir mercados
para o noso teatro con Brasil,
Cabo Verde, Mozambique e Por-
tugal, eu daríame por satisfeito.
Só pido á profesión un voto de
confianza, pois nos meus miolos
teño o convencimento que este
pode ser o camiño a seguir.
Directrices da Feira das Artes es-
cénicas de Galiza | A Feira ten
que abranguer diversas discipli-
nas escénicas que garantan a
innovación e a difusión art í s t i c a .
Contribuíndo á dinamización da
industria das artes escénicas e a
sua promoción, facilitando a
contratación e a posible circ u l a-
ción das compañías galegas po-
los circuitos de exhibición gale-
gos e estranxeiros; pois o noso
t e a t ro ten que poder viaxar e
competir cos das outras comu-
nidades; co mundo
hispano–americano e os paises
l u s ó f o n o s .
A Feira ten que ser un espa-
Medios de comunicación | Información contí-
nua nos medios de comunicación das compañías partici-
pantes e dos obxetivos da Feira. Empregando todas as
canles: TV, Radio, Prensa escrita, Internet.
Acreditación:
❚ Cumplimentar formulario de acreditación
❚ Presentar identificación personal para retirala acre-
ditación.
❚ Medio de comunicación.
❚ Sección ❚ Programa.
❚ Enderezo profisional.
❚ Teléfono ❚ Fax ❚ E.mail
❚ Asi como os programadores se lles solicita a progra-
mación anual e número de compañías galegas que pro-
gramen, aos medios hai que solicitarlles e ver os traballos
que sobre a Feira realizaron.
E N P O R T A D A
Por Rubén García
AFEIRADASARTES
ESCÉNICASDEGALIZA
Cabo Ve rde… Cuns espectácu-
los de grande nivel e descoñeci-
dos en Galiza. ❚ A Feira ten que
ter unha vocación clara de cre a r
m e rcado, polo que ten que pri-
mar a calidade e a novidade. ❚
Os pro g r a m a d o res e xestore s
culturais profesionais que asis-
ten, teñen que ter capacidade e
responsabilidade para pro g r a-
m a r. ❚ Ten que ser un Foro de
I n t e rcambio e Cooperación.
Que potencie o mercado e axu-
de as compañías a achegarse a
novas prazas. ❚ Este merc a d o
ten que funcionar, e por iso xus-
tifícase que as empresas acodan
a Feira investindo cartos e esfor-
zos que posteriormente re c u p e-
rarán en forma de contratos. Ás
compañías non deben valorar a
re p resentación na Feira como
un bolo máis, senon como unha
posible opción de saída a novos
m e rcados. Hai que arr i s c a r, pre-
sentar propostas innovadoras
s e m p re dende o rigor e a digni-
dade, pois hai que considerar o
t e a t ro como un produto que es-
tá no mercado e que se ofrece a
unha clientela potencial. Hai
que propor un nivel de re n d a b i-
lidade: cultural, social e econó-
mica. ❚ A Feira ten que ser unha
ponte para a intern a c i o n a l i z a-
ción do sector do espectáculo
de raigame galega coa part i c i-
pación e presenza doutros pai-
ses. ❚ Un Foro anual para o con-
tacto, o intercambio e a difu-
sión entre os profesionais do
noso teatro .
Punto de encontro | Lugar de en-
contro entre os profesionais que
participan: Compañías, Progra-
madores, Distribuidores, Prensa
e Empresas de Servizos para o
espectáculo.
Que sexa un lugar de inter-
cambio cara o desenvovemento
e a mellora do traballo de uns e
outros, que sirva de: Espazo de
encontro, Sala de presentacións,
Sala de prensa, Buzón de progra-
madores, Sala de debates. ■
contar cos dedos das mans as
compañías galegas que saíron e
venderon a traves da Feira.
Non me vale o de que os es-
pectáculos sexan malos, que o
idioma é un obstáculo… Porque
en catorce edicións houbo es-
pectáculos malos, regulares, bos
e moi bos. E eu que asisto a moi-
tas Feiras, vexo espectáculos,
malos, regulares, bos e moi bos,
pero ningún galego, e isto ca-
bréame e téñoo dito publica-
mente en varios foros. É por iso
que, cando me convidaron a le-
var a nosa Feira de novo, puxen
unhas condicións que mais abai-
xo expoño, de maior esixencia
cos pro g r a m a d o re s - d i s t r i b u i d o-
res convidados, máis protagonis-
mo ao público, máis presenza da
prensa, e o obxectivo de abrir
uns mercados novos para o noso
teatro nos paises da área lúsofo-
na, máis próximos de nós que as
comunidades do Estado.
8
Deixei a Feira ao día se-
guinte de rematar a edi-
ción do ano pasado, e
desde entón desvincu-
leime, ainda que sigo
vencellado ao Igaem, a
c a rgo da programación do Salón
Te a t ro. Non podo profundizar so-
b re o rumbo que vai coller agora
a Feira; non sei se vai supoñer
unha ruptura co anterior ou vai
continuar na mesma liña.
O que sí che podo dicir é que
cando collín a Feira eu tiña un
proxecto para 3-4 anos. O pri-
meiro ano non foi unha feira
rupturista...
Collíchela no 2004...
Sí, eu fixen as edicións XII, XIII e
XIV. E o primeiro ano houbo moi-
ta xente que me machacou por-
que non me diferenciaba do que
se levaba facendo até ese mo-
mento, pero eu entendín que,
así como había cousas que había
que cambiar, tamén había outras
que estaban funcionando ben,
que se podían manter perfecta-
mente, e de feito continuaron.
Fixéronse algúns cambios, como
por exemplo o de abrir a Feira a
determinados programadores e
a compañías de fóra, e sobreto-
do abrila á danza. Despois, á
parte de facer a programación,
que é o gordo da Feira, a exibi-
ción de espectáculos, propuxen
unha serie de actividades parale-
las. Mesas de diálogo, unha ex-
posición... E no que si que me
quería diferenciar, porque a miña
maneira de traballar é en equi-
po, era en que quería un equipo
medianamente estábel de traba-
llo. E necesitaba un director téc-
nico, para min era fundamental
poderlles ofrecer ás compañías
as mellores condicións técnicas.
E o director técnico foi Miguel
Soto, a persoa que traballou co-
migo máis cercanamente drante
eses tres anos. Empezaba a tra-
ballar comigo cinco meses antes
do inicio da Feira. De feito, á ho-
ra de deseñar o programa, can-
do eu facía a selección de com-
pañías, a grella facíamola os
dous xuntos, para así ubicar ca-
da espectáculo no espazo tecni-
camente máis conveniente. E o
mesmo respecto aos horarios..
Por outra banda, eu quería unha
persoa de confianza que fose co-
ordenadora de todo, que foi Na-
talia Balseiro e que traballou co-
migo os dous primeiros anos, o
terceiro xa non puido. Ela está
agora no Centro Coreográfico, e
era a miña man dereita, de feito
moitas das decisións artísticas to-
mábamolas entre os dous. Os
tres formábamos o equipo forte,
despois estaba o persoal do Iga-
em, para asuntos de comunica-
ción e administrativos. O segun-
do ano quixen ampliar o equipo
cun axudante de dirección técni-
ca, que era necesario, e foi Car-
me Va rela, que máis tarde sería
xefa de produción no CDG; e ta-
mén se contratou unha persoa
para todas aquelas actividades
paralelas. Dicíache que o primei-
ro ano non foi rupturista, pero
d e n t ro do meu proxecto estaba
c l a ro que o segundo si que o tiña
que ser. Foi cando se montou na
sede da Fundación To rrente Ba-
llester o M e rc a d o , e outras activi-
dades paralelas, e iso levábao Ro-
b e rto Taboada, que actualmente
o rganiza o FestivALT en Vigo. Es-
tas cinco persoas conform a ro n
un equipo moito máis estábel.
O terceiro ano eu considero
que tampouco foi unha feira mi-
ña. Houbo problemas coa Aso-
ciación de Compañías, Natalia e
Roberto xa non traballaron comi-
go, Carme Varela xa estaba coa
produción do CDG... Era unha si-
tuación un pouco anómala, e
máis ou menos fixen unha Feira
para sair do paso. Había un go-
berno novo, un proxecto distin-
to, e finalmente decidiuse conti-
nuar co meu proxecto provisio-
nalmente, pero contando con
que se ía cambiar. E iso condicio-
na moito para traballar. Sabes
que ao día seguinte rematas e a
motivación xa non é a mesma.
E non puideches culminar o
teu proxecto...
A miña idea era darlle o relevo
no cuarto ano a outra persoa,
que estivésemos xuntos durante
esa edición e promocionar a esa
persoa... Facer un pase de pa-
peis, dunha forma práctica. Ben,
ese era un proxecto que eu pre-
sentara co anterior goberno e é
lexítimo que os novos responsá-
beis tivesen outro...
Cal era a filosofía da túa pro-
posta?
Nós o que fixemos, sobretodo o
segundo ano, foi asinar varios
convenios de colaboración con
outras comunidades para inter-
cambiar compañías. Por exem-
plo, o que asinamos coa Fira de
Por Comba Campoy
Formado como xestor cultural e con experiencia naprogramación teatral, dirixiu as tres edicións pasadas da Feira de
Teatro de Galiza. As circunstancias nasque foi cesado o seu predecesor (Rubén
García, quen agora regresa ao cargo)enturbiaron a súa chegada. Lamenta que asumir
un posto de responsabilidade nas institucións culturaisimplique necesariamente devir diana das críticas máis
lacerantes e menos construtivas. Deixa o seu posto no Salón Teatro para dedicarse a outros proxectos e desconectar
(confesa que durante os vindeiros meses fará unha cura de desintoxicación a base de prensa deportiva). Así é todo,
amósase satisfeito do seu paso pola Feira. Agora, sixelamente, toca emprender outros proxectos.
«Actuar diante
de cento cincuenta
programadores obrígate
a asumir uns riscos e
xustifica que teñas que
rebaixar o caché»
9
Tárrega, a través do cal catro
compañías galegas puidero n
participar na edición do 2005.
Unha sorte de intercambio...
Nós tiñamos a idea de que o
mercado interno estaba cuberto,
ben pola Feira, ben por outros
mecanismos de distribución; que
as compañías aquí xa tiñan fun-
cións, e que a Feira tiña que es-
tar máis enfocada para fóra, ser-
vir para establecer acordos de
exportación. Pero exportar impli-
caba tamén importar; as compa-
ñías queixáronse de que abrimos
demasiado a compañías de fóra,
sen pensar que iso conlevaba
unha contraprestación, que era
que as compañías galegas tamén
saísen. Cal foi o problema? Que
as compañías que non entraron
na selección protestaron. Non di-
go todas, pero moitas das que
non foron as cinco elexidas si
protestaron.
Cales eran os criterios de se-
lección?
D e t e rminábaos a Comunidade
coa que asinábamos o convenio.
Eu fun a Baleares e decidín que
compañías baleares viñan para
aquí, e os de baleares viñeron á
Feira e decidiron que compañía
de aquí ía ir alá.
E os criterios para entrar na
Feira...
Estritamente de calidade. O pri-
meiro e o segundo ano tíveno
que facer só, porque non fun ca-
paz de montar unha comisión de
selección. O terceiro ano xa hou-
bo unha comisión de cinco per-
soas, que vían todo, teoricamen-
te. Como mínimo, dúas persoas
da comisión tiñan que ter visto o
espectáculo. Aqueles que podía-
mos, os espectáculos que non ti-
ñan funcións era imposíbel. E
discutíase en termos de calidade,
desde o nivel do texto ao nivel
actoral, a posta en escena, a di-
rección, a escenografía, a produ-
ción en xeral...
Pero sempre con vistas a es-
coller espectáculos que pui-
desen ser exportábeis...
Con vistas a ter os mellores es-
pectáculos, os de mellor calida-
de, e para todos os pro g r a m a-
d o res. Sabiamos que ao mellor
de todos só catro ou cinco po-
dían ser exportados É verd a d e
que quixemos dar un impulso á
danza. O primeiro ano moitas
compañías de teatro criticáro n-
me porque o feito de incluír
danza lles restaba dous ou tre s
postos... Por outro lado, desde
que traballo en xestión cultural
tá ben o feito de que durante
unha semana poden ver 25 es-
pectáculos. Ainda que sospeito
que moitos deles, dos que levan
máis anos, sen a Feira farían a
mesma programación. Pódelles
sorprender unha cousa nova que
vexan, pero ao final van optar
polas compañías de sempre.
E durante os días da Feira hai
unha serie de programadores
que exercen de líderes de opi-
nión, que determinan a selec-
ción dos seus compañeiros...
Sen dúvida, pero iso téñoo visto
en todas as feiras. Dúas ou tres
persoas marcan as seleccións.
Cara a onde ten que ir a Fei-
ra? Non me gustaría que desa-
p a recese porque é un pro x e c t o
no que eu investín moitos
anos... Pero é certo que ten que
evolucionar cara a outro lado.
Un festival cunha componente
máis comercial podería ser unha
boa fórmula. Un dos pro b l e m a s
fundamentais é a excesiva pro-
que algunha compañía das de
s e m p re quedou fóra. Ese ano
f o ron catro ou cinco montaxes
de danza, e catro ou cinco
compañías que ninguén coñe-
cía e non foron ben acollidas.
Foi moi duro para eles, non só
para min.
Fálase moitas veces da necesi-
dade de repensar a Feira, de
se, por exemplo, debería tirar
cara a unha maior especializa-
ción da programación.
Desde o primeiro ano que collín
a Feira, e collina con ganas, xa
tiña claro que o concepto f e i r a
é un modelo un pouco caduco.
Non só en Galiza, porque desde
que nos metimos na Coord e n a-
dora de Feiras do Estado e co-
mo membro da directiva eu visi-
tei moitas. Para min a difere n z a
cun festival é que a feira é un-
ha plataforma comercial, onde
o público son profesionais; e o
festival é máis un evento para a
cidade, para a sociedade. Pero
nos últimos tempos empezan a
a p a recer festivais que tamén ti-
ran dun público pro f e s i o n a l .
Por exemplo, o festival de Va l l a-
dolid, que é un dos máis impor-
tantes neste momento, verás
que hai acreditados uns tre s-
centos pro g r a m a d o res. Cre o
interésame promocionar os no-
vos cre a d o res. Así que tenta-
mos mirar con outros ollos as
p roducións de xente nova. Iso
suscitou moitas queixas de par-
te das compañías de toda a vi-
d a . Eu, os dous primeiros anos
s o b retodo, valoraba moitísimo
que unha compañía fixese o es-
f o rzo de montar o espectáculo
sen subvención. Sempre valore i
moito a iniciativa de xente nova
e sen diñeiro, e que se atre v í a n
a facer determinadas cousas.
Iso tampouco foi ben visto. So-
b retodo o terc e i ro ano, que se
fixo unha aposta un pouco máis
dura, con espectáculos de xen-
te nova, que viñan de ámbitos
que non eran estritamente o te-
a t ro, de Belas Artes, e estaban
na fronteira entre a perf o rm a n-
ce e o teatro, e que foron ade-
mais destruídos por parte da
p rofesión, que dicía que aquelo
non era o que tiña que estar na
Feira. Ese, o 2006, foi o ano
máis duro, polas críticas re c i b i-
das, porque tamén foi o ano no
que a Feira de Galiza debería
camiñar cara aí. Porque re a l-
mente, e podo dicilo, isto con-
v e rteuse en semana de re u n i ó n
de pro g r a m a d o res. E tamén é
un dos obxectivos da Feira que
os pro g r a m a d o res se xunten
durante unha semana, e que
p ro g r a m a d o res, distribuidore s ,
e x i b i d o res, falen dos seus pro-
blemas. Pero ten habido unha
c e rta deixadez por parte dos
p ro g r a m a d o res, que veñen aquí
para ver aos colegas... Non to-
dos, estou xeralizando. Pero é
que ademais, gran parte da
p rogramación da Feira xa está
p rogramada. Eles xa saben o
que van pro g r a m a r.
Os galegos polo menos...
Claro, se unha compañía como
Sarabela non ven á Feira pouco
habían variar as súas vendas.
Porque xa ten un mercado, xa
hai xente que vai apostar por
eles sen ver o espectáculo, entón
non hai ningunha variación.
Eu recoñezo que para os pro-
g r a m a d o res dos concellos pe-
quenos, que o teñen máis difícil
para viaxar e ver espectáculos,
polas circunstancias do seu tra-
ballo... Os da Rede B si que apro-
veitan a Feira, para eles si que es-
dución que hai en Galiza, e que
todo o mundo quere estar na
F e i r a .
Nunca pensastes en ampliar a
duración...
Se ti queres concentrar aquí aos
programadores non podes pre-
tender que boten máis dunha
semana fóra do seu centro de
traballo. Non lles podes pedir
que veñan, por exemplo, catro
fins de semana seguidos, porque
non poden dispor dese tempo,
sobretodo os programadores dos
concellos pequenos. Outra difi-
culdade eran as datas, eu propu-
xen cambialas xa o primeiro ano,
e para esta edición vaise facer.
Dinme conta de que no primeiro
semestre os programadores xa
non teñen cartos, e normale-
mente xa teñen a programación
do seguinte semestre máis ou
menos pechada, co cal os resul-
tados sempre son para o ano se-
guinte. De feito o primeiro que
lle propuxen ao novo xerente do
Igaem foi o cambio de datas, pe-
ro o ano pasado non foi posíbel
porque as compañías pensaban
que a feira ía ser no primeiro se-
mestre e tiñan os seus plans de
produción organizados en fun-
ción diso. Eu creo que é total-
E N P O R T A D A
«[Na edición do 2006] Había un goberno novo, un proxecto distinto, e finalmente decidiuse continuar co meu
proxecto provisionalmente, pero contando con que se ía cambiar.E iso condiciona moito para traballar. Sabes que ao día seguinte
rematas e a motivación xa non é a mesma».
mente acertado cambiar a Feira
para outubro, e que os resulta-
dos poden ser distintos. Os pro-
gramadores xa contan con orza-
mentos novos, poden programar
para todo o ano. Ainda que os
resultados da Feira tamén de-
penden da produción que haxa
cada ano. Penso que a produ-
ción do ano pasado foi bastante
mediocre, non houbo ningún es-
pectáculo que destacase, como
no 2005, onde houbo un par de
espectáculos moi bos e nos que,
por fin, as compañías galegas se
a n i m a ron con producións de
gran formato... Penso que o ano
pasado houbo un baixón na cali-
dade.
Despois a min moitas com-
pañías me recriminaron que que-
daran fóra por traermos espectá-
culos de fóra. Pero eu sempre
defendín, que os espectácuos
que eu traio nunca son de for-
mato moito máis grande que os
que se poden facer aquí, para
evitar que se dea unha compe-
tencia desigual. Podía ter traído
cousas con moitísmo máis caché
e moitísimo máis orzamento que
lle pasasen por riba a todas as
galegas... Pero cando realmente
a compañía que ven de fóra
arrasa, entón hai que pararse a
«Sempre valorei moito a iniciativa de xente nova e sen diñeiro, e que se atrevían a facer determinadas cousas.
Iso tampouco foi ben visto.»
10
pensar, facer un pouco de auto-
crítica. Tamén é certo que eu es-
collía vinte compañías galegas
de oitenta propostas, e cinco
compañías de fóra de duascen-
tas propostas... Efectivamente,
seleccionaba o mellor que vía,
pero coas mesmas condicións de
formato e de orzamento...
Volvendo aos comport a m e n-
tos dos pro g r a m a d o res. Cal é,
segundo a túa experiencia, a
d i f e renza entre o perfil habi-
tual do programador dun con-
cello galego e os foráneos?
A profesionalidade, ou se cadra
é mellor dicir a especialización.
Os programadores de fóra que
veñen son exclusivamente pro-
gramadores de teatro. Igual que
algúns programadores galegos.
Pero en moitos casos os progra-
madores son técnicos de cultura
que valen para todo. Entón non
se poden especializar en teatro,
nin programar só teatro, que é
algo que moitas compañías lles
recriminan. Dise moito «ese pro-
gramador non programa nada»;
pero é que igual esta persoa só
ten seis millóns de pesetas para
todo o ano, dos cais só pode re-
servar un millón para a progra-
mación de teatro. Os orzamen-
tos de cultura en moitos conce-
llos son lamentábeis. Moitas re-
criminacións das compañías: que
se o programador non está aten-
to a isto, que non está no seu
posto de traballo... Ao mellor
esa persoa está facendo dúas mil
cousas a un tempo, e non se po-
de ocupar de recibir a unha com-
pañía ou de ter o teatro máis
acondicionado por falta de tem-
po e de diñeiro.
Iso por defender aos progra-
madores. Tamén é certo que hai
moitísima deixadez. Hai xente
que ten ao seu cargo teatros e
auditorios que están caendo, e
miran para outro lado. Cando
acompaño ao CDG nas súas xi-
ras vexo en que condicións están
os teatros. Chegar a un sítio e
que os de carga e descarga se-
xan os de protección civil, que se
tión cultural. Despois hai comu-
nidades que están coma nós.
En Andalucía, ademáis, están
conseguindo ter os teatros en
condicións. Por parte da Junta
están facendo un esforzo moi
importante. O Igaem está empe-
zando a facelo. Desde o ano pa-
sado hai subvencións para o
equipamento de espazos escéni-
cos. Outra cousa é como se ten
que facer ese seguimento. De
nada vale dar cartos para equi-
par un teatro se despois volve
pasar o mesmo, que ninguén no
teatro sabe cambiar unha lente,
ou o que é un dímer. Pero creo
que se están dando bos pasos
nese sentido. Agora falta o paso
de formar.
En canto á grande preocupa-
ción dos últimos tempos, a
creación de público, que pa-
pel pode xogar a Feira?
Nunca estivo entre os seus ob-
xectivos. É a diferenza entre fes-
tivais e feiras. Ademais, nós non
podíamos ter máis público do
que tíñamos, porque tíñamos
tres espazos escénicos onde o
máis grande era a Sala Yago que
tiña 200 butacas. A Galán tiña
100 e a Nasa 150. Só cos pro-
gramadores enchíamos. Non po-
díamos ofertar eses espectáculos
puidese expresar a súa opinión
a través doutros mecanismos,
para que os pro g r a m a d o res pui-
desen tomalo como re f e re n c i a .
Iso tamén foi mal visto por al-
gunha compañía, porque impli-
caba expoñerse a unha vota-
c i ó n .
A impresión que me está dan-
do ao falar contigo, é de con-
fusión de obxectivos. Por un-
ha banda van os dos progra-
madores e por outra os das
compañías...
A Feira é un proxecto moi difícil.
Eu estoulle moi agradecido ao
Igaem porque profesionalmente
crecín moito grazas a dirixir a Fei-
ra. Viña de Ferrol, de programar
durante catro anos, nunhas con-
dicións malísimas porque non ti-
ñamos teatro, aínda non abrira o
Jofre... Traballar na Feira permi-
tiume traballar con xente moi
boa, e ter liberdade para progra-
mar. Pero é verdade que é unha
responsabilidade moi desagrade-
cida. Nunca vas ter contentos a
todos: os programadores recri-
mínanche que a Feira é mala,
«como imos programar isto?»; e
as compañías sempre teñen al-
gunha queixa. Aínda que estean
seleccionadas, non lles gusta o
espazo nin o horario que lles to-
cou... Eu penso que por parte
das compañías principalmente
falta autocrítica. Estou un pouco
canso de que as compañías criti-
quen a Administración, o Igaem,
o CDG, a Feira... Hai un debate
sobre todo, principalmente nos
bares, pero nunca hai un debate
sobre a creación. Non se está fa-
lando de que é o que estamos
facendo, e por que cada vez hai
menos público. Mentres non se
dea esa autocrítica...
E creo que respecto á Feira
hai un problema de deixadez
por parte das compañías, que
non entenden ben o que é. Non
entendían que lles pagásemos
un 75% do caché. Para eles era
un bolo máis. Pro p ú ñ a m o s l l e s
que, á parte da súa re p re s e n t a-
ción, tivesen unha persoa pre-
sente na Feira durante toda a
semana, xunto dos pro g r a m a-
d o res, e non querían: «Eu veño
facer o meu bolo, ti págasme e
eu marcho». Iso é non saber o
á cidade, era meterse en proble-
mas.
Pero para os programadores
podería servir como baremo
ver o comportamento do pú-
blico diante dos espectáculos,
podía ser interesante que
compartisen butaca con es-
pectadores da rúa...
Faciamolo no Salón Te a t ro e no
Te a t ro Principal, nos outros es-
pazos era imposíbel. De feito era
unha reivindicación de moitas
compañías, porque para elas su-
puña moita presión ter só pro-
g r a m a d o res na platea. Pedían-
nos que deixásemos entrar a ou-
t ro tipo de público. Pero tam-
pouco podías deixar fóra aos
p rofesionais. Por iso non nos
p ropuxemos difundir máis a Fei-
ra. Estábamos limitados para
medrar a nivel público.
Eu sei o que é a soidade do
p rogramador; non saber se es-
tás facendo ben ou mal as cou-
sas, se acertas contratando esta
compañía ou non, e poder con-
sensuar co público sempre é in-
t e resante. No segundo ano
[2005] creamos uns premios: un
do xurado e outro do público. A
idea era que en anos seguintes,
á parte do premio, o público
hai un accidente te deixan tira-
do... As condicións de traballo
son moi malas.
Falta máis profesionalización
entre os programadores, e so-
bretodo faltan proxectos cultu-
rais nos concellos. Eu coñezo
bastante ben as realidades cata-
lana e andaluza e vexo como es-
tán formados os técnicos. E aquí
fáltanos moita formación. A
maioría é xente que ven da ani-
mación socio cultural, manexan
conceptos de hai case trinta
anos. En Catalunya empezouse a
falar de xestión cultural hai trinta
anos, e aquí hai dez anos, como
moito. E hai moitos vicios adqui-
ridos dos antigos animadores so-
cioculturais que non son quen
de reconvertirse en xestores, que
son dous conceptos próximos
mais totalmente distintos. Desde
a Deputación da Coruña xa le-
van dous ou tres anos cun plan
de formación, Interea, que polas
últimas noticias que teño está
medio parado; bastantes progra-
madores da provincia estiveron
facendo eses cursos. Eu formei-
me fóra, fixen un máster de xes-
tión cultural en Madrid. En An-
dalucía cónstame que hai máis
formación, e en Catalunya, que
foi onde naceu todo isto da xes-
E N P O R T A D A
«...Se unha compañía como Sarabela non ven á Feira poucohabían variar as súas vendas. Porque xa ten un mercado, xa haixente que vai apostar por eles sen ver o espectáculo, entón non
hai ningunha variación.»
que é a Feira. Actuar diante de
cento cincuenta pro g r a m a d o-
res, potenciais merc a d o res do
espectáculo, obrígate a asumir
uns riscos e xustifica que teñas
que rebaixar o caché. Pero non
valoraban o esforzo que supuña
traer a todos aqueles pro g r a m a-
d o res.
E a proxección internacional
tal vez non é un dos obxecti-
vos primordiais das compañí-
as galegas...
É unha decisión deles. Creo que
hai compañías que están ao nivel
de compañías de fóra, e podían
saír perfectamente de Galiza.
Depende moito do proxecto em-
presarial que teña cada compa-
ñía. A algunhas non lles interesa,
e eu enténdoo, facer unha ver-
sión en castelán para facer dous
bolos en Murcia. Ou conseguen
unha xira en condicións, ou non
interesa... Eu estou convencido
de que unha saída é Portugal. De
«Falta máis profesionalización entre os programadores, e sobretodo faltan proxectos culturais nos concellos. Aquí
fáltanos moita formación. (...) E hai moitos vicios adquiridos dos antigos animadores socioculturais que non son
quen de reconvertirse en xestores».
11
E N P O R T A D A
feito, na Feira do ano pasado
chegouse a un acordo co Institu-
to Camões para que trouxesen
unha compañía portuguesa, e na
programación do Salón Teatro
tamén estamos traendo espectá-
culos portugueses, por outro
convenio co mesmo Instituto. A
intención daquí en diante é posi-
bilitar que as compañías galegas
viaxen a festivais e teatros de
Portugal. E penso que na Feira
deste ano tamén se vai mirar
moito cara a Lusofonía, véxoo
positivo. Tamén son un pouco
escéptico, porque moitos pro-
gramadores son reacios aos es-
pectáculos en portugués: «o
meu público non vai entender».
Pero é que ademais de en Portu-
gal, no Brasil e en Cabo Verde
estánse facendo cousas moi sor-
p rendentes. Temos moito que
aprender.
Explícanos o teu proxecto ac-
tual como programador do
Salón Teatro.
Eu deixo de traballar o 30 de xu-
ño. É algo normal entre os xesto-
res culturais. Presentas un pro x e c-
to, apróvancho, lévalo a cabo e
cando rematas emprendes outro
n o u t ro sitio. Ademais, eu son un
xestor un pouco atípico, porq u e
non quero ser funcionario, quero
ter a liberdade de poder estar ho-
xe aquí e mañá onde queira, con
quen queira, dentro dos que me
chamen, claro. Hai momentos
que se acaban e tamén hai que
descansar un pouco.
Este ano estiven coa progra-
mación do Salón Teatro. O noso
obxectivo non era conseguir
moito público o primeiro ano,
senón situarnos dentro dos espa-
zos escénicos de Santiago como
un espazo máis, de programa-
ción de calidade e estábel; e creo
que o conseguimos. Estou pe-
chando o ano e programamos
case 140 días; case 240 de en-
saios e montaxes, asi que con-
tando co descanso estival isto
significa un 70% de actividade
da sala, e rondando un 50% de
ocupación. Para o primeiro ano
os obxectivos están máis que
cumpridos.
E cales foron os criterios de
programación?
Estritamente de calidade. Tendo
en conta que somos o teatro da
Consellaría, tíñamos un orz a-
mento que nos permitía traer
cousas que outros teatros non
podían asumir. Entón intentamos
seleccionar moito o tipo de es-
pectáculos que traíamos con ese
criterio, intentando tamén ser
s i n g u l a res, difere n c i a rnos dos
outros espazos da cidade, buscar
o noso propio camiño sen pisar
as programacións dos outros es-
pazos. Coa desaparición da Ga-
lán, nós empezamos a incluír
bastante danza. E despois inten-
tar ser re f e rencia en Galiza
dunha programación que non
vai a outros espazos. Este primei-
ro ano foi un intento, estamos
contentos. Eu marcho agora pe-
ro deixei meio deseñado o pro-
xecto para o ano que vén. Cristi-
na Domínguez e eu estábamos
p e rfectamente coordenados, e
aceitei levar o Salón Teatro can-
do deixei a Feira, propúxomo ela,
porque os nosos criterios estéti-
cos eran moi semellantes. Así
que imaxino que continuará na
mesma liña deste ano, coa axu-
da doutro programador. Pero a
idea de programar no Salón foi
súa. Ela é a responsábel de todo
o que houbo aquí este ano, so-
bretodo para ben.
Como ves o proxecto do
CDG?
Ben. A min paréceme que era
unha das únicas maneiras viábeis
para facelo. O CDG estivo moi
pechado, durante moitos anos,
estaba moi apartado da profi-
sión. Eu penso que Cristina, en
cambio, non é nada individualis-
ta; ela quere ter aí un consello
re c t o r, está montando o seu
equipo... As producións deste
ano creo que funcionaron, para
o que ela quería, e creo que as
do ano que vén tamén poden
funcionar. Hai un esforzo en dis-
tribuír, en chegar a máis sitios,
con máis días de función en ca-
da praza... Espero que o ano que
vén os espectáculos do Centro
teñan máis estabilidade nas cida-
des. Eu creo que se están facen-
do ben as cousas. Moita xente
descalificou o seu proxecto des-
de o principio, e deberían deixar-
lle un pouco de tempo. É lexíti-
mo deixar traballar un par de
temporadas con tranquilidade e
con apoio. E no Igaem tamén
acaban de facer unha restrutura-
ción da Rede e creo que non é
xusto que se empece a cuestio-
nar xa ese cambio, que se fixo co
consenso de toda a profesión.
Vamos ver o que pasa, e dentro
de dous ou tres anos xa mirare-
mos se vai ou non vai. ■
12
O catálogo de posibilidades expándese, é infinito.
Cal foi a primeira das experiencias? ❚ Femenino o La
chica de la película. Mesturo ficción, realidade, realida-
de… Trátase de personaxe, e da Reconstrución do ob-
xecto desexo.
Que é o que propos con Experiencias…? ❚ O título
indica máis toda a complexidade entre o cliente, o des-
coñecido e eu... A realidade mesturada coa ficción. Sa-
írse de un mesmo. Inventar e entrenar as posibilades
contemporáneas no día a día.
Como se desenvolven estas performances? ❚ O
proceso para construír a túa performance persoal co-
menza de maneira simple. Escollemos unha experiencia
adaptada ao descoñecido, e realizo un cuestionario vía
internet, tamén propoño conversas vía telefónica. Un-
ha cita co notario, ensaios, e realizamos a experiencia.
Que achega de novo esta serie de traballos? ❚ Nes-
te percorrido facendo espectáculos escénicos, Expe-
riencias... permite traballar cun cliente que é á vez pú-
blico e co-autor.
Mantés un discurso común ao longo dos teus tra-
ballos. Onde estás como creadora? ❚ Basicamente,
traballando. Sacando material con pico e pá, ás veces,
e outras de xeito máis lúdico. Hai que estar esperta...
Que ten por dicir —por berrar— Sonia Gómez? ❚
Imaxino que outras partes da biografía que estou pou-
co a pouco escribindo.
Cal é a conexión de Egomotion, a primeira trilo-
xía, con Natural2? ❚ Ah! Que divertido, nunca o pen-
sara. Pero contéstoche co título dunha canción de Julio
Iglesias: De niña a mujer…
Mesturas as disciplinas en cada traballo... ❚ É máis
divertido e san para min traballar con xente cercana e
intercambiar vivencias a través das distintas disciplinas.
En realidade son bastante zoupona, por exemplo coa
tecnoloxía. Pero por outro lado dáme pena perder a
posibilidade de facer cousas que imaxino polo simple
feito de non saber facelas, así é que chamo a outros
colaboradores para que me boten unha man.
Estudas danza no Institut del Teatre de Barcelona
e tamén te formas no Performing Arts Research
and Training Studios. Cando te propós apostar por
outras disciplinas? ❚ Durante cinco anos de estudos
practiquei todas as técnicas de danza contemporánea
do momento con moito aínco e sen obter grandes re-
sultados. Despois din uns cantos saltos e mantí-
venme esperta e hai catro anos empecei a
pensar e a escribir.
Algunhas das túas obras son máis pezas de gale-
ría de arte. Precisas reinventar cada día o teu es-
pazo escénico? ❚ Por suposto. Sobretodo gosto de ver
o público perto e de vez en cando falarlles todo o ti a
ti da peza que o cliente, espectador, estea disposto a
compartir.
Falas te ti, das túas experiencias e da túa vida. No
último traballo incorporas o masculino. Era xa ne-
cesario? ❚ Si. O masculino. En realidade é unha das ba-
ses das pezas escénicas. A curiosidade polo home e as
súas debilidades.
«Las Vicente matan
a los hombres»? ❚ Isto dicíao a miña avoa sobre as mu-
l l e res da nosa familia. É unha frase que escoitei moito
na infancia, período no que case non tíñamos contacto
con homes… Un acto de La casa de Bern a rda Alba, p e-
ro todas en bragas princesa…
Túa nai en Egomotion é unha revelación. Cal é o
seguinte proxecto de «Las Vicente»? ❚ Hai unha
idea moi vaga de facer un espectáculo novo, non me
adianto. Desde o anterior traballo, Egomotion, decidi-
mos que traballaríamos xuntas. No proceso de creación
da peza, as viaxes e pasar tanto tempo xuntas foi unha
experiencia francamente interesante.
Unha imaxe, unha imaxe unha imaxe… Cando ve-
mos os teus traballos hai algo hiperreal. Existe un
proceso de metamorfose? ❚ Un pouco, pero facendo
ver que non, jejeje, pero BERRANDO para conseguilo.
«Me gustan tus huesos, tu alma y tu cerebro». Un
obxecto de desexo, un suxeito que desexa ou vi-
ceversa, ou todo a un tempo? ❚ Todo a un tempo e
con faíscas.
Vimos a primeira parte de Natural II na NASA, can-
do volves? ❚ Perdón, non teño as coordenadas. Envia-
rei noticias sobre Experiencias con desconocidos.
Un día nunha hora concreta vostede poderá en-
trar na vida doutra persoa que vostede descoñe-
ce. Non é unha persoa calquera, é unha ar-
tista que vai traballar para vostede cun-
has regras que ela propón e que voste-
de segue e improvisa tendo en conta as si-
tuacións. Bondage, disiplina, dominación
e submisión ao vivo. Alguén se resiste? ■
E N T R E V I S T A
Traballaches con General Elèctrica, La Carnicería
Teatro e La Fura dels Baus, escollécheste a ti mes-
ma… ❚ Resposta autobiográfica (coma os espectácu-
los): Sempre me gustou moito facer as cousas soa.
Cal é o papel das tecnoloxías nos teus espectácu-
los? ❚ Hai situacións de ficción que só se poden crear
con imaxes xa rexistradas.
A tecnoloxía é unha compañeira na ficción. É en
Natural 2 onde queda máis clara a multiplicidade
de lecturas das túas propostas? ❚ Pode ser. En N2
quería que pasase algo grande ou pequeno cada tres
minutos e tiña moitas ganas de explotar en escena bai-
lando e establecer unha relación directa co público de
vez en cando, como saltándome o guión e volvendo a
el. Natural 2 estreouse no Festival Escena Contemporá-
nea, alí estábamos en Arco, rodeados de xente que pa-
saba e pasaba sen parar. Pode ser.
Searchingfore x p e r i e n c i a sa l t e r n a t i v a sc o nd e s c o ñ e c i d o s Unha muller encapsulada nun
corpo atlético. Un arrabato de poder do
feminino/humano. Unha lectora que
crea conversas adaptadas ao perfil do
usuario. Unha moza que provoca situacións
pintorescas. «La chica de la película». Unha
elegant gogó. Sonia, de La Sénia, máis súa nai
degustan os produtos típicos da rexión e
falan de intimidades e de Sophie Calle. Un día
de shopping ben chic ben específico por
Barcelona co propio obxecto de desexo.
Chegamos a crer que non habería
candidatos, pero o proxecto «Experiencias
con Desconocidos», a segunda parte da
triloxía «Natural2» está en marcha. Sitúa a
Sonia Gómez, blogger de P.U.T.A por un teatro
amateur, coma unha artista que electriza as
posiblidades contemporáneas do día a día.
Sonia Gómez presentou na Galiza unha serie de performances dentro de Natural2. Bondage,
disciplina, dominación e submisión ao vivo.
Por Andrea Olmedo
13
Ocronista da cidade recíbenos.
Está sentado na súa mesa
chea de libros, no medio da
nada. Leva un sombre i ro ,
chaleque, e escribe nun folio
que parece interminable. Mí-
rame e segue coa súa tarefa, a curiosi-
dade faime mirar a folla que di «leva
os zapatos vermellos e sorrí»; dirixo a
vista aos meus zapatos, vermellos, e
sen poder evitalo sorrío máis. «Sorrí
máis», sigo sorrindo; «sorrí máis máis máis». Indícame sen palabras, só coa picardía
dos seus ollos, que podo sentar ao seu lado, e así empeza a nosa viaxe. O teatro dos
sentidos proponlle ao público transformarse en viaxeiro para ser o protagonista da
súa propia experiencia creativa viaxando por un labirinto.
A través do papel o historiador indícanos que debemos continuar e aparece dian-
te un coche verde cos cristais cubertos, a porta ábrese, o interior está cheo de ma-
pas, postais... O coche móvese, pero non vexo ao condutor, só escoito a radio e ob-
servo o espazo. De repente nótome observada por unha mirada sutil e sedutora re-
flexada no retrovisor. O actor en realidade é un habitante, unha personaxe que non
o conta todo e niso reside a súa riqueza. Dá credibilidade ao traballo coa verdade
sempre presente, está cheo de matices, ten unha historia propia (o subtexto do ac-
tor) e móstrase tremendamente xeneroso e humilde ofrecendo a posibilidade de via-
xar polo seu espazo. O condutor convídame a caramelos e ábreme a porta do coche;
e na saída vexo ao lonxe una arañeira de fíos que invade o espazo. Achégome e cru-
zo entre os fíos ata chegar ao final, onde hai unha muller con roupas brancas que se-
gue tecendo máis e máis. Eses fíos son os que unen ás persoas, que constrúen as no-
sas relacións día a día, momento a momento. O habitante de cada espazo escolle os
elementos axeitados para cada momento, lembrando sempre que cada obxecto ten
memoria e nos vai contar historias. Por isto só elixe aquelo que realmente lle resulta
imprescindible. A muller dos fíos móstranos os camiños que podemos coller, e men-
tres o percorro doume conta de como todos están xogando coa miña curiosidade, fa-
cendo así que non perda a expectativa polo labirinto. Xa estou na entrada do Polvo-
rí, onde empezamos a crear este labirinto coas cidades invisibles de Italo Calvino.
outro lugar. Os habitantes constrúen
as cámaras a partir da experimenta-
ción física, saír da cabeza, falar con to-
do o corpo. O corpo non esquece, so-
bretodo se lle deixamos recordar. O
novo espazo que está cheo de caixas
brancas e teas brancas que cubren o
teito e as paredes, incrible. Xogo con
ela e ela comigo, agóchase, xogamos
moi seriamente como se fósemos ne-
nas e de repente aparecen nas miñas
mans uns zapatos pequenos, emociónome, doume conta de que «a cidade que bus-
co foise co tempo». Subo nunha caixa e fanme pechar os ollos, móvenme para atrás
e cando os abro teño unas escaleiras diante que me levan a una cámara escura. Un-
ha gran cama que ocupa todo o espazo é o seu habitante. Encántame. Él arróupa-
me, cóidame, cóntame un conto e xoga cos meus soños. Non sei se soño esperta ou
esperto mentres soño, creando así un equilibrio perfecto entre a instalación plástica
e a acción teatral. Saio da súa cámara e atopo un corredor lonxe coa luz e a escuri-
dade esculpidas, vou avanzando até chegar á outra cámara e cando abro as cortinas
contemplo un mar de palabras. Polo chan, polas paredes, no chapeu da muller que
habita ese espazo. Amósame cómo as cidades están feitas por nós mesmos e o si-
lencio. O silencio que o invade todo porque está cheo e que o son só ten valor can-
do é máis elocuente que o silencio. Cando saio do Polvorí sinto a mesma voz do mu-
ro indícadome que mire a través dun tixolo. Vexo a cidade de Barcelona e una mu-
ller sentada nunha cadeira morada mirado para ela, déitome, son eu. É o meu espa-
zo neste labirinto. Pasei tantas horas habitando este espazo, observando un lugar,
que me transporto conmovida e amósoo. Teño a teteira o meu lado para invitar aos
viaxeiros a que ulan os aromas, que perciban sensacións, recordos. Escoito os pasos,
é o meu primeiro viaxeiro, ofrézolle o coxín e senta ao meu lado. Escoito, sen cortar
os seus pensamentos, mirando xuntos unha Barcelona tan incrible, converténdonos
así nun só, comprendendo que as cidades somos nós mesmos e deixando a historia
aberta. Menos é máis.
Todo iso empeza hai uns cantos anos en Colombia. Un neno chamado Enrique
Vargas miraba o río desde a xanela da súa habitación, e soñaba con chegar até a au-
A primera vez que cheguei era un día de moita choiva en Barcelona. Collín o
autobús, cando baixei empezaron os lóstregos e os tronos, non levaba paraugas e
nunca visitara esa parte da cidade. Camiñaba sen atopar a ninguén e empezaba a
estar enchoupada. Por fin unha enorme casa de pedra, o Polvorí, no cumio da mon-
taña de Montjuic. Parecíame incrible que eses espazos aínda foran posibles. Chamei
ao timbre, pero non podía cruzar a porta porque a auga rodeaba o lugar. Volvín pa-
ra atrás co meu corpo empapado pero sentindo que atopara un sitio moi especial,
m á x i c o .
Una voz que está lonxe enriba dun muro, pero parece que me murmura na ore-
lla, anúnciame que cheguei ás portas da cidade e que debo cruzalas. Avanzo até a
seguinte porta, unha tea branca, onde unha caixa se aburre no chan, e de golpe...
Pum! Abriuse, saíndo dela una rapaciña que me invita a entrar con ela e cruzar para
ga voando. Para ir ao río deslizábase pola súa fiestra e cruzaba unha selva de café.
Nas pólas daquelas plantas deixaba xogos, contos... Creando así os primeiros labirin-
tos para os nenos que pasaran por alí. Anos despois este neno descobre nos recor-
dos daquelas follas da infancia unha linguaxe nova para contar, vivir, para abrir a ima-
xinación, a creatividade, e como non os sentidos...
Nada é o que parece, só o esencial é invisible aos ollos. ■
■ www.teatrodelossentidos.com
OTEATRODOSSENTIDOSeascidadesinvisibles
C R Ó N I C A
Por Sherezade Bardají
14
1. No tren/ hora meiga: Vou no
tren, póñame un café, con leite,
si, grande. Intento tomar notas
enriba da barra do coche-bar. As
notas do retornado. Viaxamos
rumbo a Ghalisia… Escoita, és
aquel tipo que está diante dunha
folla chea de anotacións, estás a
piques de pasar de fase, xa o ves,
despois destas montañas e dos
lagos entrarás en Ghalisia, esta-
rás de volta, é claro. Quero dicir,
segues tendo que viaxar, cami-
ñar ata onde sexa preciso para
que sigan pasando cousas, pero
cando as cousas rematan retor-
nas, rachou o meigallo, tes unha
casa que está ao norte, á esquer-
da, ningún problema, meu, un
lugar onde remata todo.
—Que escrebes?
—…
—En que estarás pensando
meu, tantas notas!
2. Edificio institucional/ int.día: Estamos sentados diante do
Había unha ver un dra-
maturgo galego que es-
cribiu unha peza de te-
atro en galego. A peza
foi dirixida por un direc-
tor galego, interpretada
por actrices e actores galegos,
iluminada por iluminadores gale-
gos, escenografiada por escenó-
grafos galegos, musicada por
músicos galegos e producida e
subvencionada por produtores e
subvencionadores galegos.
A peza foi promocionada por
promocionadores galegos e di-
fundida por medios de difusión
galegos.
A peza foi estreada nun tea-
tro galego cheo de público (na
súa maioría) galego.
reloce (?). Pero xa digo, non o di-
go, consigo, conseguimos non
quedar no páramo das confron-
tacións, recelos, frustracións, bu-
racos negros, simas abisais, e
tras un bo anaco, moita concen-
tración, declaracións mutuas de
mimo e coidado, o poli bo e nós
comenzamos a comunicarn o s ,
chegamos á entelequia, isto é in-
crible, realmente inaudito, de ve-
ras, estamos a facer historia, mi-
ra, os pelos erizados, comunicá-
monos, mesmo co poli malo,
que en realidade non é tan ma-
lo, representa o seu papel, qué
carallo, coma nós, diante do seu
ser humano, pero el quérenos,
coma nós o necesitamos, coma
nós o amamos, non minto, xuro
que é verdade, é certo que non
minto, son moi emotivo iso sí, é
o que pasa, a miña nai dicía que
demasiado, pero coma escarpias
digo, é un feito, completamente
de punta, será posible? Porque é
excitante falar en prata, sen me-
do, ese milagre, conseguir con-
fluir coas nosas historias respec-
tivas nun mesmo punto que di
que si, que é verdade, que a bo-
tella estivo pechada durante du-
cias de anos e que por fin foi
desrollada, isto é o bo, estamos
dacordo, claro que sí, mais que
bo, necesario, diría eu, impres-
dutores galegos e representada
en moitos teatros e auditorios da
xeografía española cheos de pú-
blico (na súa maioría) español.
A peza xirou durante varios
anos con bastante éxito entre o
público e aceptable éxito entre a
crítica.
E por fin, un día, un domin-
go ás oito e media, nun teatro
asturiano, a peza foi representa-
da por última vez, e tódolos
componentes da equipa artística
e da equipa artística comezaron
novos proxectos.
E así remata este conto que
non funciona porque non ten
conflito, e polo tanto resulta pla-
no, aburrido, soso, ñoño e ca-
rente de interese dramático. Que
Ghalisia saíu á superficie, rema-
tou a idade media, a idade dos
submundos, e un novo aire bule,
desbocado e libre, osixenado,
desenfadado e enchido de para-
doxas que buscan desinhibirse,
soltar o pelo, mesmo contradicir-
se, será posible aprehendelo?,
eu que sei, facer «cuéntame lo
que pasó» sin que Galiza, a dos
mil nomes, pareza os mundos de
Yupie?, que os caciques na fic-
ción de época aparezan falando
en castellano para credibilidade
da historia?, que se represente a
Valle Inclán na súa versión orixi-
nal? Dramatizar as nosas incri-
bles, portentosas polémicas, no
canto de buscar o noso ideal de
estilo noutras latitudes? que os
mozos ao namorarse falen en
galego, digo namorarse, espon-
taneamente e sen proclamas?,
Que sei eu, tantas cousas…
Agardo que triunfe ese aire, creo
que eles tamén, con matices, iso
sí, benditos matices que nos
multipliquen, non nos ceguen,
falo comigo agora, moi baixiño,
coma se rezase, espero que sexa
verdade, que remate dunha vez
o secuestro da arte nas mans da
política, os desaires, as feridas no
tempo, e que algún día, dunha
santa vez, a cultura por fin non
sexa patrimonio de ninguén.■
A peza foi criticada e/ou co-
mentada por críticos e/ou co-
mentadores galegos e distribui-
da por distribuidores galegos.
A peza foi programada por
programadores galegos e moitos
teatros e auditorios galegos che-
os de público (na súa maioría)
galego.
A peza foi seleccionada para
ser representada na Feira de tea-
tro de Galicia, onde foi vista por
programadores asturianos, cán-
tabros, castelán-leoneses, caste-
lán-manchegos, canarios, cata-
láns, vascos, extremeños, anda-
luces, rioxanos, valencians, mur-
cianos, madrileños, aragoneses e
baleares.
A peza foi traducida por tra-
O P I N I Ó N
Dramaturgo non é (necesariamente)
un insulto
Por José Prieto
Estigmas do Retornado
Por O Retornado
podemos facer? Coloquémoslle
un conflito.
Por exemplo, se de partida
rescribimos a primeira frase e co-
mezamos o conto dicindo que
«Había unha vez un dramaturgo
galego que escribiu unha peza
de teatro en galego que era moi
mala, moi mala, moi mala...» a
historia cambiaría radicalmente,
pero pode que nos interese maís
colocar o conflito noutro punto
da narración. Velaiquí algúns
exemplos dos múltiples exem-
plos posibles.
A peza non está mal pero o
director é malo e o elenco regu-
lar. A equipa artística é boa pero
falla a parte técnica. O proxecto
semella interesante pero non hai
p rodutor nin subvencionador
que produza ou subvencione.
Hai produtor pero non hai pro-
moción. Hai produtor pero non
hai difusión. Hai produtor pero
non hai distribución. Hai produ-
tor pero non hai público. Hai pú-
blico, e ao público gústalle, pero
á crítica non. Á crítica gústalle
pero ao público non. Os progra-
madores, polas razóns que sexa,
non a programan. A peza non é
seleccionada para participar na
Feira de teatro de Galicia. A peza
é representada na Feira de teatro
de Galicia pero na Feira non hai
programadores vascos, nin ara-
goneses, nin canarios, nin de
ningún sitio. A peza só ten dez
funcións durante todo un ano, o
elenco ten que buscar outras op-
cións de supervivencia, comezan
as disensións internas... etcétera,
etcétera, etcétera, etcétera... ate
o infinito e máis alá...
En fin, que cada quen colo-
que o conflito onde lle pareza
máis oportuno, porque, como
adoito decirlle ás veces aos meus
alumnos, o que para a vida real é
unha putada, resulta que ao fin
é o que funciona dramaticamen-
te. E nós, os teatreiriños e entor-
nos varios, andamos sobrados de
elementos dramáticos. Non se
chora, é o que hai. ■
tarde e achegará o seu para que
a reunión constitúa un encontro
operativo, pero nestes primeiros
momentos temo o pior, vaime
soltar, deus, vainos soltar o que
xa sabemos, que existe un siste-
ma de subvencións (e o seu co-
rrespondente sistema de pun-
tuación para que lle dean a par-
te que corresponde a quen co-
rresponde, accidentes os xustos),
que son menos de cincuenta os
que programan e hai que coñe-
celos, xa, que… Non, non, non,
un momento, perdoa, non que-
remos cartos, non vimos por iso;
iso é o que di C. que está comi-
go, hostia, a estratexia gústame,
non sei se tería collóns para sus-
cribila ata os restos, pero agora
mesmo é verdade, nós trouxe-
mos o noso —baleiramos os pe-
tos— estamos co cu ao aire- pe-
ro co material creativo preparado
e listo, articulado, nese sentido
non queremos nada, xa temos
en pé o chiringuito, a nave está
recibimos ( para calcular as posi-
bilidades de permanecer a flote,
medir o risco, dominar o medo),
é dicir, necesitamos que nos pre-
cisedes a información que as ins-
titucións puxeron en órbita, que-
remos saber se é verdade real-
mente que a porta está aberta
(?); ou se pola contra o medio te-
atral, por exemplo, si, iso é, vou-
no dicir, non, non, mellor non,
ainda non, non o digas, non o
digas!, pero é o que estou pen-
sando; ou se pola contra o me-
dio teatral realmente é o que se-
mella: unha fortaleza infranque-
able na que resulta case imposi-
ble introducirse en termos de
axudas a produción, ainda que
agora non queremos iso, xa di-
go, percorridos en termos de dis-
tribución si, iso si queremos, in-
tercambios, colaboración, recep-
tores, cómplices se os houbese,
mesmo institucionais, onde es-
tán? Enfin: Se o material creativo
se ve sometido a unha política
mais proteccionista que a da in-
dustria americana ou se pola
contra hai ouro en todo o que
en porto e a piques de iniciar a
marcha, quero dicir, só quere-
mos saber se é certo o sinal que
tipo que «corta o bacallao», o
que nos recibíu o outro día non
está, chegará uns minutos mais
cindible: Temos o privilexio, ami-
gos, de vivir nun momento da
historia onde todo é posible,
Unhasdecaloutrasdearea
C o n t oq u en o nfunciona p o rq u en o nt e nc o n f l i t o
15
era que cada Concello de Ferrol-
terra organizara un mes de tea-
tro coa participación dos Grupos
da Comarca. Segundo aquela
idea, cada concello contrataría
unha actuación a cada un dos
grupos afeccionados de Ferrolte-
rra, de xeito que cada grupo fa-
ría un mínimo de oito actua-
cións. Desta maneira fomentarí-
ase a montaxe de obras tea-
trais.evitando que pase o habi-
tual: grupos que montan unha
obra e despois non fan mais que
dúas ou tres actuacións; unhas
por intercambios, nas que non
lles da nin para os gastos de
montaxe, e algunha, poucas, po-
los Circuítos da Deputación. A
posibilidade de representar máis
veces unha obra é o mellor xeito
de compensar os esforzos de en-
saiar durante 7 ou 8 meses a
xentes que fan teatro por afec-
ción e que despois de vir do seu
traballo de 8 horas, adican o seu
tempo libre a practicar esta Arte
da que os que facemos teatro
nos sentimos tan orgullosos. ❚
Manuel Basoa Vizoso, actor, dirixe a numero-
sos grupos de teatro de Ferrolterra.
no que Luís G. Ramos está a fa-
cer moi boa labor, creando inclu-
so dous ou tres grupos de Teatro,
a Asociación de Veciños de Li-
modre, a Asociación de Veciños
de Meirás, a Asociación de Veci-
ños do Ensanche, a Sociedade
Amigos da Paisaxe Galega de O
Seixo e moitas mais que non qui-
xera esquecer, dada a súa impor-
tancia para o desenvolvemento
do teatro na comarca.
Unha comarca con tradición tea-
tral | Na vila de Mugardos fíxose
teatro desde hai moitos anos.
Antes da guerra, na Pedreira, os
irmáns Romero, sobre todo An-
drés Romero, que dirixiu os rapa-
ces do Colexio Loyola. Tamén en
Redes aló polos anos 20 xa re-
presentaron pezas clásicas. Can-
do despois un mugardés, Agus-
tín Iserne foi vivir a Redes, orga-
nizou unha serie de representa-
cións teatrais. En Barallobre, Don
Elías, o crego, fixo así mesmo te-
atro polos anos cincuenta. En Li-
modre o Sr. Ardá e despois Suso
Bello e tantos outros que estarán
na memoria de moitos dos seus
veciños.
Non podemos esquecer a la-
bor do Real Coro Toxos e Froles
no que Amor Soto, Charlón,
colexios se poña en marcha al-
gún programa de Te a t ro para
que os rapaces integren a Art e
Teatral, Arte que na miña opi-
nión debía ser obrigatoria nas
escolas, pois daríalles as rapaces
unha soltura e expre s i v i d a d e
que se aprende no escenario,
diante do espectador.
Xornadas e festivais | Hai Socie-
dades Culturais, como Amigos
da Paisaxe Galega do Seixo, que
dende o ano 1990 organiza as
Xornadas de Teatro en Galego, e
nas que durante 5 ou 6 días gru-
pos de Teatro fan as delicias da
xente e enchen o local social. No
Seixo xa se facía teatro na déca-
da dos vinte do século pasado,
con obras que dirixía o pintor Be-
llo Piñeiro, alma e vida da Socie-
dade e fundador da mesma no
ano 1927. Outro lugar onde
dende hai dez anos se está a ce-
lebrar un Mes de Teatro é en
Santa Mariña do Vilar, onde a
Asociación de Mulleres Amistad
trae grupos de distintos lugares
de Galicia que representan du-
rante catro ou cinco días ao lon-
go dun mes. Outro dos labores
importantes é o Certame Ate-
nea, que organiza o Ateneo Fe-
rrolán, e no que boa parte dos
colexios de Ferrol e comarca re-
presentan obras teatrais, nalgún
caso creadas polos propios alum-
nos e case sempre dirixidos polos
seus mestres como Angeles Seo-
ane no Instituto Concepción
Arenal; Belén Roca no Instituto
de Formación Profesional Rodol-
fo Ucha; Carlos Basoa, en varios
colexios do Concello de Fene e
tantas outras mestras e mestres.
Os grupos | Hai moitas Socieda-
des que teñen un Grupo de Tea-
tro e unha das mais importantes
neste eido é a Sociedade Agari-
mo de Sillobre, na que Andrés
Pícallo leva toda a súa vida diri-
xindo actores, primeiro en Fene e
agora en Sillobre, así mesmo en
Magalofes fan teatro dentro da
Sociedade Cultural, a Asociación
de Mujeres Amistad, as Mulleres
de Esmelle, o Real Coro Toxos e
Froles, a Sociedade A Pombiña
de Pedroso, o Grupo de Bazán
Hermida e tantos outros fixeron
do Teatro a segunda actividade
de Real Coro.
E que dicir de Quintanilla,
Masdías, Comellas, Carvalho Ca-
lero? Xa mais recentemente, das
obras que escribe Fra Molinero e
dun debuxante que comezou a
facer a súa andaina no mundo
teatral, Siro López... Moitos ac-
tores e actrices saíron desta co-
marca: Luma Gómez, Elina Lua-
ces, Mabel Ribera, Roberto Cas-
teleiro «O Caladiño», Pepe Soto,
Mos, Paula Carballeira, María
Bouzas, Lino Braxe, Deibe, Iolan-
da Muíños, Xosé Luís Prieto, Car-
los Basoa, Bonome e tantos ou-
tros que poderíamos nomear.
Dende estas liñas quero cha-
mar a atención dos concellos da
comarca. para que se decidan a
organizar algún certame ou pro-
gramación de Teatro Afecciona-
do, como fai o Concello de Fe-
rrol cos seus Domingos a Escena.
Cando no 1995 o Ateneo Ferro-
lán retomou os Xoves Teatrais
nos que participaron 16 Grupos
de Adultos e cinco de rapaces,
recordo que unha das propostas
Por outra banda, hai na
C o m a rca varios Conce-
llos e Sociedades Cultu-
rais que organizan Xor-
nadas de Te a t ro ou Me-
ses de Te a t ro. Algúns
destes Concellos, hai uns anos
non tiñan ningunha tradición te-
atral, o que significa que están
tomando conciencia da impor-
tancia do teatro para a dinami-
zación cultural dos seus cida-
dáns. Mesmo tentan que nos
Actualmente o Teatro en Ferrolterra ten unha forzaconsiderable, pois debido a unha serie de feitosimportantes, como pode ser a recuperación dos
Xoves Teatrais por parte do Ateneo Ferrolán no ano1995 e que despois retomou a Concellería de
Cultura de Ferrol; a creación dunha EscolaMunicipal de Teatro no Concello de Narón (que
agora se transformou nunha Escola paraProfesionais do Teatro), os Sábados Teatrais de
Narón, e mesmo os Domingos a Escena do Concellode Ferrol, deron unha forza inusitada aos grupos deafeccionados que van coas súas montaxes a toda a
provincia, ben nos Circuítos da Deputación ou enprogramas da Xunta como “Galicia nos sentidos”
ou “Tempo de lecer” e mesmo en certames teatraisque se fan en moitos Concellos da nosa terra.
Por Manolo Basoa Vizoso
OTEATROEN
C R Ó N I C A
«No Seixo xa se facía teatro na década dos vinte do séculopasado, con obras que dirixía o pintor Bello Piñeiro»
morias, que ben poderían substituír un día o titiriteiro
en caso de necesidade; nenos que coleccionan o reper-
torio dalgunhas compañías e que se dan conta dunha
frase que se omite ou que antes non se dicía.
A Sala, ademais de dirixirse aos nenos co programa
de títeres, centrou a atención nos adolescentes co pro-
grama «Teatro para o ensino medio», dirixido a grupos
de educación secundaria. Así, pouco a pouco, foise cre-
ando un público que recollía todos os sectores de ida-
de, e ó que se lle ofertaban multitude de propostas es-
cénicas de diversas compañías e de culturas tan dispa-
res como a galega, a finesa, a cubana, a brasileira (e a
súa música), a belga (e o seu chocolate), a inglesa, etc.
E é que pola Sala pasaron compañías de todas as
partes do mundo con percepcións do teatro moi dife-
rentes. Isto foi, sen dúbida, unha das cousas que máis
Cando me propuxeron escribir un artigo sobre a
Sala Yago para escaramuza quixen contar to-
da a actividade que alí se fixo: teatro, títeres,
concertos, debates, cine en versión orixinal
subtitulada, cursos. Quixen falar de cifras, de
número de espectadores, de número de fun-
cións. Quixen expoñer o baleiro que pode supoñer o
peche deste espazo (sobre todo, no mundo dos títeres).
Pero non me saíu nada diso. Porque aprendín a traba-
llar na Sala Yago, porque alí fixen grandes amigos, e
porque me namorei na Sala Yago. Non me saíron cifras,
só estas poucas vivencias deslabazadas.
Agora, a día 20 de xuño, a dez días do peche da Sa-
la Yago, todos nos apoiamos con frases destas presen-
tacións de power-point que os amigos, ás veces tamén
os descoñecidos, envían por e-mail: a vida é un camiño
dade que se desenvolvía era intensa. Unha semana na
Sala Yago comezaba o luns pola mañá con «Títeres pa-
ra a escola» (programa dirixido a centros de educación
de infantil e primaria), función que se repetía o martes
á mañá; e o mércores e o xoves, tamén pola mañá, fun-
ción de «Teatro para o ensino medio» (programa de te-
atro dirixido a centros de ensinanza secundaria); xoves,
venres, sábado e domingo, teatro para público adulto,
e o domingo pola mañá, outra vez os títeres.
É certo que ó principio (todos son duros, seica), a
Sala non tiña público. A hora que pasaba despachando
na billeteira facíase eterna e os exercicios de visualiza-
ción positiva dirixindo a mirada cara a un viandante e
repetindo mentalmente: «ven e compra unha entrada,
ven e compra unha entrada», non funcionaban. Pero
pouco a pouco, a través da prensa, da páxina web, dos
e-mails que se enviaban cada semana coa programa-
ción, do traballo, do paso do tempo... A xente foinos
coñecendo. Agora xa temos o noso público, un públi-
co sen teatro. É certo que hai outros, o Salón Teatro, o
Teatro Principal, a Sala Nasa. Van poder seguir indo ao
teatro. Pero os nenos, onde van poder ir aos títeres?
Eles foron, sen dúbida, o noso público máis fiel e en-
tregado, levantándose impacientes cando a obra non
lles gustaba e meténdose de cheo na historia cos ollos
como pratos e a boca aberta cando a proposta conse-
guía enganchalos. Hai nenos que saben obras de me-
enriqueceu o
noso traballo,
p o rque ade-
mais de traer á
Sala unha pro-
posta escénica
d e t e rm i n a d a ,
traían unha
lingua, uns costumes, unha cultura, unha visión da vi-
da. É o que máis vou botar de menos, os cafés no Su-
so antes ou despois da función coa compañía... e as
miñas compañeiras e compañeiros. Eses cafés cheos de
risas e confesións cos que tantos amigos fixemos. Que-
do con eles, co que aprendín de todos eles. Non só no
ámbito da comunicación, tamén no da xestión e pro-
dución de espectáculos. Quedo coa axuda dos meus
compañeiros, tanto dos da Sala coma dos xornalistas
cos que me comunicaba case a diario, coas críticas que
fixeron que mellorara o meu traballo, con todo o que
aprendín dos que levaban moito tempo facendo o que
eu empezaba a desenvolver. Quedo coas risas nerviosas
cando as cousas non saían como queriamos, coas co-
pas despois dunha longa xornada que celebraban un
traballo por fin rematado. Quedo coa comunicación, co
teatro, coa vida.
Porque iso é, para min, a Sala Yago, un anaco de vi-
da que pecho planeando un corte de pelo radical e
convencéndome de que, efectivamente, o universo es-
tá todo conectado e de que as cousas pasan por algo.
Nos power-point teñen razón. Que outra cousa podo
pensar? ■ Fátima Rodríguez foi responsábel de comunicación da Sala Yago
até o seu peche.
O B I T U A R I O
TEATRO
COMUNICACIÓN
VIDA...
Asívivíneua
Por Fátima Rodríguez
cheo de etapas, este é
un ciclo que se pecha
pero ábrese outro no-
vo cheo de posibilida-
des, estamos nun
punto de inflexión pe-
ro todo vai ir ben, as
cousas non pasan
porque si, o mundo está todo conectado, hai unha ra-
zón para todo... E si, hai unha razón, que o edificio ten
uns propietarios que non nos queren aí. Todo iso da
enerxía e do mundo conectado está moi ben, pero o
día 30 temos que marchar, e a nós gústanos este sitio.
Este edificio grande e maxestuoso en pleno centro da
cidade, con ese aire señorial dos cines que reservaban
o dereito de admisión, dos cines con porteiro debida-
mente uniformado. A alfombra dourada con «Cine Ya-
go» en letras grandes e granates, as lámpadas, as vis-
tas desde as xanelas da sala de proxección, o sofá ver-
de do hall do primeiro piso ...
Empecei a traballar na Sala Yago a primeira semana
de outubro do 2002, un par de días antes de que co-
mezase o Festival Internacional de Títeres Galicreques.
Foi entón, con esa oportunidade de ver espectáculos de
títeres de tan diversos estilos, cando comecei a intere-
sarme polos monicreques. Recordo as ceas do Festival
como un momento case máxico, cinco idiomas distin-
tos nunha mesa e entendiámonos todos (aparente-
mente, pois vai ti saber os malentendidos que xurdiron
sen nós nos decatar). A música, o baile, as conversas,
as aprendizaxes: hai grandes historias que, ordenada-
mente, caben nunha maleta. Como todos os persona-
xes, os de trapo e os outros.
O Galicreques rematou e a Sala quedou un pouco
máis tranquila, aínda que non moito, xa que a activi-
salayago16