documentos técnicos vih/sida de saúde pública informe do ... · nº 26. vih/sida. informe do...

Serie B

. Nº 37

VIH

/SID

A. IN

FO

RM

E D

O R

EX

IST

RO

GA

LE

GO

DA

SID

A. 1984-2003

CONSELLERÍA DE SANIDADEDirección Xeral de Saúde Pública

Nº 1. Programa Galego de Detección Precozdo Cancro de Mama.

Nº 2. Programa Galego de Rexistro XeralSanitario de Alimentos.

Nº 3. Programa Galego de Promociónda Vida sen Tabaco.

Nº 4. Programa Galego de Manipuladoresde Alimentos.

Nº 5. Programa Galego da Rededa Alerta Alimentaria.

Nº 6. Programa Galego de Control de Comedorese Restauración Colectiva.

Nº 7. Programa Galego de Controlde Residuos en Carnes.

Nº 8. Programa Galego de Controle Prevención da Hepatite B.

Nº 9. Programa Galego de Coordinaciónde Laboratorios de Saúde Pública.

Nº 10. Programa Galego de Vixilancia Sanitariadas Zonas de Baño.

Nº 11. Programa Galego de Control Hixiénico-Sanitariodos Campamentos Públicos de Turismo.

Nº 12. Programa Galego de Control Sanitariode Augas Potables de Consumo Público.

Nº 13. Programa Galego de Prevención eControl da Tuberculose.

Nº 14. Programa Galego de Eliminación de Sarampelo.

Nº 15. Programa Galego para a Detección da Xordeiraen Periodo Neonatal.

Nº 16. Plan de acción anti VIH/sida en Galicia (2003-2006).

Nº 1. Informe Técnico do Programa de ControlSanitario das Praias de Galicia 1991. Vol. 1, 2 e 3.

Nº 2. Informe Técnico do Programa Galego de ControlSanitario das Praias de Galicia 1992. Vol. 1, 2 e 3.

Nº 3. Análise da Mortalidade en Galicia. 1990.






Nº 9. Informe Técnico do Programa de Control Sanitariodas Zonas de Baño de Galicia. Ano 1994.


Nº 11. Mortalidade Evitable en Galicia. 1976-1992.

Nº 12. Enfermidades Infecciosas Emerxentes.


Nº 14. Enquisa de satisfacción das usuariasdo Programa Galego de Detección Precozdo Cancro de Mama (PGDPCM) 1996.





Nº 19. Informe Anual do Programa Galegode Prevención e Control da Tuberculose. Ano 1997.


Nº 21. VIH/SIDA. Informe do Rexistro Galego da Sida. Xaneiro 2000.

Nº 22. Mortalidade en Galicia 1980-1997.

Nº 23. Resultados da 1ª Campaña de Actualización doPrograma Galego de Detección Precoz do Cancro de Mama.

Nº 24. Anisaquiosis y Alergia.


Nº 26. VIH/SIDA. Informe do Rexistro Galego da Sida.Xaneiro 2001.

Nº 27. Informe do Programa Galego de Prevención e Control daTuberculose. 1996-1999.




Nº 31. Plan de Minimización de Riscos Microbiolóxicos no mediohospitalario de Galicia. Informe de xestión 1999-2001.


Nº 33. VIH/SIDA. Informe do Rexistro Galego da Sida. 1984-2002.

Nº 34. Estudio sobre resistencia de Mycobacterium tuberculosisen Galicia e recomendacións de manexo.

Nº 35. Informe do Programa Galego de Prevención e Control da Tuberculose.

Nº 36. Informe técnico do Programa de Control Sanitario das Zonas de Bañode Galicia. Ano 2003.

Nº 37. VHI/sida. Informe do Rexistro Galego da Sida. 1984-2003.

Serie A

Serie B

Nº 1. Manual de Diagnóstico e Tratamentoda Tuberculose en Atención Primaria.

Nº 2. Control da Calidade de Mamografías(Guía Práctica).

Nº 3. Manual de Vacinas.

Nº 4. Guías Europeas de Garantía de Calidaden cribado mamográfico.

Nº 5. Guía para o diagnóstico e tratamentodo cancro de mama.

Nº 6. Guía para a xestión de residuossanitarios.

Nº 7. Residuos sanitarios: avaliaciónre riscos.

Nº 8. Control de calidade en mamografía.Guía Práctica 2000.

Nº 9. Guía para o cribado, diagnóstico etratamento da hipoacusia neonatal 2002.

Nº 10. Guía para o diagnóstico e tratamentodo cancro de mama 2002. Ano 2002

Serie C VIH/SIDA INFORME DO REXISTRO

1984-2003

Documentos Técnicos

de Saúde Pública

Serie B. Nº 37

N.º 2.2.6

GALEGO DA SIDA.

Documentos Técnicos VIH/SIDA. INFORME DO

de Saúde Pública REXISTRO GALEGO DA SIDA.

1984-2003Serie B. Nº 37

CONSELLERÍA DE SANIDADE Dirección Xeral de Saúde Pública

Director xeral de Saúde Pública:

Jorge Suanzes Hernández

Subdirector xeral de Programas de Saúde Pública:

Ángel Gómez Amorín

Dirección técnica:

Javier Cereijo Fernández

Colaboradores:

Josefa Fernández Da Silva

Rogelio Lema Mougán

José Antonio Taboada Rodríguez

Suxestión para cita bibliográfica:

Dirección Xeral de Saúde Pública. VIH/sida. Informe do Rexistro Galego da Sida. 1984-2003

Santiago de Compostela. Consellería de Sanidade, 2004.

Edita: Xunta de Galicia. Consellería de Sanidade

Dirección Xeral de Saúde Pública

Santiago de Compostela

Maqueta, realización e impresión: Difux, S.L.

Dep. legal: C-1.851/04

ÍNDICE

PÁXINA

Presentación .................................................................................... 7

Introdución ...................................................................................... 9

A infección polo VIH e a sida ........................................................ 11

A sida en Galicia ............................................................................ 12

• Distribución xeográfica................................................ 13

• Sexo e idade ................................................................ 17

• Categorías de transmisión ............................................ 22

• Enfermidades diagnósticas .......................................... 30

• Institución declarante .................................................. 30

• Mortalidade .................................................................. 31

• Análise da evolución do intervalo de tempo

transcorrido dende a confirmación da infección

polo VIH e o diagnóstico de sida ................................ 34

• Galicia no conxunto do Estado .................................... 35

Seropositivade ao VIH en persoas doadoras de sangue

Estudos anónimos non relacionados sobre a prevalencia de

A sida en España ............................................................................ 36

A sida en Europa ............................................................................ 39

A sida no mundo ............................................................................ 45

en Galicia 1993-2003...................................................................... 48

anticorpos anti-VIH 1-2 en neonatos. Anos 1992-1994

e 1996-2002 .................................................................................... 49

Epidemioloxía molecular do VIH en Galicia e no mundo ............ 53

Abreviaturas e siglas ...................................................................... 55

PRESENTACIÓN

É para min un pracer presentar, un ano máis, o informe acerca da evolución da infección polo VIH/sida en Galicia, froito do traballo conxunto do persoal da Dirección Xeral de Saúde Pública -encargada do Rexistro Galego da Sida-, dos profesionais do Servizo Galego de Saúde, e doutras persoas que de xeito individual ou a través de institucións colaboran na importante tarefa de facer fronte á enfermidade.

Como se pode observar ao longo de todo o informe, a sida segue a ser un importante problema de saúde na nosa comunidade. Aínda que as importantes melloras que se veñen constatando nos últimos anos nos fan ver o futuro de xeito esperanzador, tamén nos obrigan a non baixar a garda na loita contra a infección polo VIH.

O sistema de vixilancia da enfermidade que leva a cabo a Dirección Xeral de Saúde Pública perdería o seu senso, se non se traducise nunha incorporación da información elaborada no proceso de posta en marcha de medidas encamiñadas a facer fronte á enfermidade, e na posterior análise do seu impacto sobre a súa evolución.

O Rexistro Galego da Sida é a principal fonte de información para a vixilancia da enfermidade en Galicia, pero faise sempre necesaria a complementariedade da información procedente tanto dos rexistros nacional, europeo e mundial coma doutras fontes de información, como poden ser estudos de seroprevalencia específica en poboacións sentinela ou estudos acerca de coñecementos, actitudes e comportamentos das poboacións, especialmente das máis vulnerables.

A nivel internacional a creación de sistemas de información sobre VIH é hoxe en día unha necesidade recoñecida para un control adecuado da infección polo VIH. Desde 1999 a creación e a extensión dos sistemas de información sobre o VIH encóntrase entre as recomendacións de todos os organismos nacionais e internacionais acreditados en materia sanitaria: a Organización Mundial da Saúde, o programa conxunto das Nacións Unidas sobre o VIH/sida (ONUSIDA) e o Centro para o Control de Enfermidades de Atlanta (CDC). Seguindo estas recomendacións a Consellería de Sanidade creou o Sistema de Información Galego sobre a Infección polo Virus da Inmunodeficiencia Humana (SIGIVIH), segundo o Decreto 33/2004, do 29 de xaneiro, co que esperamos ter unha información máis fiable sobre a incidencia da infección polo VIH en Galicia.

Tendo en conta todo ao que nos referimos con anterioridade, somos plenamente conscientes de que a Consellería de Sanidade non podería facer realidade esta publicación, se non fose pola colaboración de moitas persoas, profesionais e voluntarias, que día a día fan posible en Galicia o rexistro de casos de enfermidade e a realización de estudos, que tanto dende o ámbito da vixilancia coma da análise epidemiolóxica, fan posible que cada vez coñezamos un pouco mellor a situación da enfermidade na nosa poboación, e poidamos, polo tanto, poñer medidas de control e prevención da enfermidade máis efectivas.

Agradezo, moi sinceramente, todas esas colaboracións e animo ao lector a que achegue os comentarios que considere que poidan axudarnos a mellorar este informe para seguir avanzando nas estratexias de loita coa infección polo VIH/sida.

José María Hernández Cochón

Conselleiro de Sanidade

INTRODUCIÓN

Coa elaboración do informe anual do Rexistro Galego da Sida, a Dirección Xeral de Saúde Pública tenta facilitar o traballo daqueles profesionais ou grupos de investigación, que precisan ter información fiable e oportuna acerca da evolución da enfermidade na nosa comunidade, e contribuír, deste xeito e entre todos, á diminución do seu impacto.

Dende o ano 1981, no que se describiu o primeiro caso de sida a nivel mundial, e ata o 31 de decembro de 2003, rexistráronse en Galicia un total de 3.199 casos desta enfermidade. Na Dirección Xeral de Saúde Pública temos constancia de que 1.847 deles morreron, o que representa un 57,7% dos afectados.

No ano 1997 iníciase un descenso continuado no número de casos novos de enfermidade. O chanzo máis amplo neste descenso prodúcese entre os anos 1997 e 1998, cunha baixada que supera o 43% entre eses dous anos. No ano 2003 o número de casos novos de enfermidade na nosa poboación é de 80, o que segue a manter esa tendencia descendente dos últimos anos. Este descenso continuado atribúese fundamentalmente ao uso dos tratamentos antirretrovirais e é reflexo, asimesmo, dos esforzos preventivos dos últimos tempos. Non obstante, esta diminución da incidencia da sida non produce un efecto paralelo de diminución do número total de poboación afectada, máis ben, e debido á diminución na mortalidade, a prevalencia da enfermidade e o número de persoas afectadas polo VIH están a aumentar.

Os salubristas somos conscientes de que a prevención das enfermidades segue a ser, no momento actual, a mellor estatexia para o seu control. No caso da enfermidade que nos ocupa, isto é aínda máis importante dado que non existe unha vacina efectiva nin un tratamento curativo para facerlle fronte.

O feito de que a transmisión nai-fillo se manteña en 0 na nosa comunidade dende o ano 1998, ratifícanos, se cabe aínda máis, na consideración da grande importancia de manter unhas medidas específicas de prevención desta vía de transmisión do VIH.

No total de casos rexistrados obsérvase que por sexos os homes son os máis afectados, pois representan un 78,1% do total. A idade no momento do diagnóstico é principalmente a dos adultos novos, pois, no 73% dos casos, esta idade sitúase entre os 25 e os 39 anos. É interesante comentar tamén que a idade máis frecuente no momento do diagnóstico segue aumentando paulatinamente, manténdose nos dous últimos anos en 38.

En canto ás cohortes de nacemento, e en conxunto, as persoas nacidas na década dos 60 do século XX son as máis afectadas, cun 54,7% dos casos, seguidos dos nacidos nos anos 50, que representan un 23,1% dos casos de sida da nosa comunidade. Máis polo miúdo, as persoas nacidas entre os anos 1960 e 1964 son sobre as que a sida tivo un maior impacto en canto ao número de casos (32,1% dos casos totais), aínda que nos casos declarados a partir do ano 2000 se observa que os nacidos no quinquenio seguinte representan unha proporción lixeiramente superior.

Dende 1984 ata o ano 2003 a vía de transmisión da enfermidade máis frecuente en Galicia é compartir material de inxección para a administración parenteral de drogas, pois esta supón o 66,6% dos casos acontecidos. En segundo lugar sitúanse os casos asociados ás relacións heterosexuais non protexidas que representan un 18,8% dos casos; o 10,1% dos casos en homes son debidos a asociados a relacións homosexuais de risco.

Tendo en conta só o ano 2003, vemos que se produce este mesmo fenómeno, pois compartir material de inxección para a administración parenteral de drogas supón o 55% dos casos, aspecto que se presenta tanto en homes (54%) coma en mulleres (57%). Porén, nos últimos anos, obsérvase que a importancia relativa desta vía de transmisión vai diminuíndo respecto dos casos asociados a prácticas heterosexuais de risco. A transmisión por relacións heterosexuais non protexidas segue ascendendo un ano máis, representando no momento actual un 27% dos casos entre homes e un 38% nas mulleres. O 12% dos casos en homes amosan riscos relacionados con prácticas homo ou bisexuais non protexidas (7 casos entre os 59 homes que se rexistraron neste ano).

A Coruña é a provincia galega que presenta unha maior frecuencia absoluta de enfermidade, pois dende o comezo da epidemia rexistráronse nela 1.306 casos, sendo Lugo a de menor frecuencia, con 272 casos. Non obstante, ao calcular as taxas acumuladas por millón de habitantes, corresponde a Pontevedra a maior destas, presentando A Coruña e Ourense taxas parecidas, e sendo Lugo a provincia que sempre se sitúa por debaixo das demais.

Se comparamos a nosa situación coa do conxunto do Estado, observamos que Galicia ocupa, no total do período estudiado (anos 1981-2003), un lugar intermedio entre as diferentes CCAA, cunha taxa de incidencia situada por debaixo da do total do Estado, sen superar a esta en ningún momento do período.

No informe anterior comentábase o feito salientable, que segue a observarse no ano que estamos a analizar, que é a importante proporción de persoas (36% no ano 2003) que descoñecían ser portadoras da infección polo VIH no momento de seren diagnosticadas de sida.

Todo isto pon de manifesto que unha actividade prioritaria no noso contorno, para a prevención e control da infección polo VIH, son as intervencións destinadas ao consello preventivo e á detección precoz en poboacións con prácticas de risco de infección, en especial as parellas sexuais de consumidores de drogas inxectables ou de antigos consumidores, parellas serodiscordantes, persoas con enfermidades de transmisión sexual e as súas parellas e colectivos.

Jorge Suanzes Hernández

Director xeral de Saúde Pública

11

A INFECCIÓN POLO VIH E A SIDA

O Rexistro Galego da Sida recolle información sobre os casos de sida en Galicia que son facilitados polos profesionais sanitarios que fan o correspondente diagnóstico, tal como se cita na Orde do 4 de decembro de 1998 pola que se regula o sistema específico de vixilancia da sida en Galicia. Para a análise epidemiolóxica tamén se inclúen os casos rexistrados fóra de Galicia pero que residiron habitualmente na nosa Comunidade e, polo mesmo motivo, non son tidos en conta os casos declarados en institucións sanitarias galegas nos cales o concello de residencia habitual non é galego.

A base de datos que dá lugar ao presente informe actualízase continuamente, polo que poden existir cambios en anos pasados con respecto a informes anteriores. Ademais, é moi importante ter en conta o atraso no rexistro dos casos, sobre todo nos casos diagnosticados no último ano, debido aos lapsos de tempo que se producen entre o diagnóstico, a declaración e a introdución dos datos no rexistro. Por outra parte, sempre existe unha proporción de casos que non se notifican, que se estima no noso medio ao redor do 10%. Estes casos non son tidos en conta na actual publicación.

Dende finais da década dos 80 ata mediados dos 90, España foi o país do occidente europeo con maiores taxas de incidencia de sida, e a partir dese momento tal circunstancia correspóndelle a Portugal. A nosa Comunidade Autónoma ocupa no conxunto das 17 CCAA do Estado, o sexto lugar en número acumulado de casos e o décimo segundo en taxa de incidencia para o ano 2003. A incidencia anual sitúase sempre por debaixo da media estatal. Algúns dos datos do conxunto do Estado serán explicados ao longo deste informe.

A situación en Europa e no resto do mundo é moi heteroxénea e nalgúns lugares moi diferente á nosa. Presentamos un resumo dos últimos informes proporcionados dende o centro de vixilancia europeo e de ONUSIDA (programa conxunto das Nacións Unidas sobre o VIH/sida).

Aínda que o rexistro de casos de sida segue sendo unha fonte importante de información para a saúde pública e o sistema asistencial, resulta claramente insuficiente para a vixilancia epidemiolóxica da infección polo VIH, polo que esperamos que a partir do ano que vén podamos contar cos primeiros datos de incidencia da infección en Galicia que nos subministre o Sistema de Información Galego sobre a Infección polo Virus da Inmunodeficiencia Humana (SIGIVIH) que se puxo en marcha a comezos do presente ano.

________________________

12

VIH/SIDA. INFORME DO REXISTRO GALEGO DA SIDA. 1984-2003

A SIDA EN GALICIA

O primeiro caso de sida diagnosticado en Galicia data do ano 1984, e tratouse dun home que corresponde á categoría de consumo de drogas inxectables (CDI). Ata o ano 1996 a incidencia da sida mostra unha evolución ascendente, e a partir dese momento diminúe de forma importante, baixada que supón o 59% entre 1996 e 1998, para estabilizarse logo cunha lixeira tendencia á baixa. Esta diminución atribúese aos logros na prevención da enfermidade e, fundamentalmente, á utilización dos tratamentos antirretrovirais nas persoas infectadas polo virus da inmunodeficiencia humana (VIH). Ata o día 31 de decembro de 2003 notificáronse 80 novos casos para este último ano, o que parece seguir indicando unha tendencia á baixa xa comentada anteriormente. Esta diminución dos novos casos da sida non ten necesariamente que ir acompañada dun efecto paralelo nos casos de infección polo VIH. De feito, como consecuencia da diminución na mortalidade, a prevalencia da sida aumenta. Polo tanto, na actualidade a prevención segue sendo a mellor estratexia contra a infección.

0

50

100

150

200

250

300

350

400

0

50

100

150

200

250

300

350

400

nº casos 1 8 41 89 141 200 246 250 231 320 294 355 256 146 145 142 125 105 80 incidencia 0,4 2,9 8,8 15,0 32,6 51,6 73,2 90,0 91,7 84,6 107,3 53,4 53,1 52,0 45,7 38,4 29,2

1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Incidencia: casos/millónNº casos

(Nova definición 1/1/94)

Ano

24 117,0 129,5 93,8

Nº DE CASOS E INCIDENCIAS DA SIDA POR ANO DE DIAGNÓSTICO. GALICIA

Datos a 31 de decembro de 2003

Todas as taxas que se citan neste informe teñen en conta poboacións intercensuais calculadas polo Servizo de Información sobre Saúde Pública da Dirección Xeral de Saúde Pública, a partir da interpolación entre os datos dos censos e padróns dende 1981 ata 1998, estando referidas ao 1 de xullo de cada ano dende 1984 ata 1998; as poboacións para os anos 1999 a 2002 consideráronse segundo os correspondentes padróns; a poboación para o ano 2003 considerouse igual á de 2002.

RESULTADOS

13

Distribución xeográfica

O número acumulado de casos de sida, vivos e mortos, en Galicia é de 3.199, sendo a provincia da Coruña a que presenta maior número de casos (1.306 fronte aos 1.237 de Pontevedra). Malia isto, ao calcular as taxas acumuladas de 1984 ata 2003, por millón de habitantes, a provincia con maior taxa é Pontevedra (1.371 por millón de habitantes, polos 1.186 da Coruña), tamén debemos apreciar que a provincia de Ourense, a pesar de ter un número moi inferior de casos, presenta unha taxa próxima á da Coruña (1.097 por millón de habitantes).

384

1.097 1.306

272

1.237

3.199

1.371 1.186

721

1.171

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

Lugo Ourense Pontevedra GALICIA Nº casos Incidencia

Incidencia: casos/millónNº casos

3.500

3.000

2.500

2.000

1.500

1.000

500

A Coruña

CASOS E INCIDENCIA DA SIDA ENTRE 1984 E 2003 POR PROVINCIA. GALICIA


A incidencia anual por provincia de residencia é bastante irregular, como queda representada no seguinte gráfico, aínda que queda clara a tendencia xeneralizada ao descenso nas catro provincias, sendo Lugo a provincia que case sempre está por debaixo das demais.

0

20

40

60

80

100

120

140

160

88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03

Lugo

Ourense

Pontevedra

Casos/millón

Ano

A Coruña

INCIDENCIA DA SIDA POR PROVINCIA E ANO. GALICIA


14


CASOS DE SIDA POR PROVINCIA E ANO DE DECLARACIÓN. GALICIA

A Coruña Lugo Ourense Pontevedra GALICIA

1984 0 0 0 1 1 1985 3 0 0 5 8 1986 6 3 2 13 24 1987 14 6 7 14 41 1988 30 8 7 44 89 1989 39 9 23 70 141 1990 74 21 25 80 200 1991 103 22 34 87 246 1992 107 19 27 97 250 1993 80 18 31 102 231 1994 125 28 34 133 320 1995 108 34 40 112 294 1996 149 34 37 135 355 1997 110 21 35 90 256 1998 77 12 11 46 146 1999 66 5 24 50 145 2000 78 6 14 44 142 2001 57 14 10 44 125 2002 41 6 13 45 105 2003 39 6 10 25 80

TOTAL 1.306 272 384 1.237 3.199


FERROL SANTIAGO LUGO MONFORTE O BARCO OURENSE PONTEVEDRA O SALNÉS VIGO

1984 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1985 2 1 0 0 0 0 0 0 3 1 1 8 1986 2 1 1 0 0 3 0 2 2 3 8 24 1987 12 0 2 1 3 2 0 5 8 0 5 41 1988 9 9 13 1 5 2 1 6 14 9 20 89 1989 25 4 11 1 6 2 0 22 19 5 43 141 1990 40 19 15 3 11 7 2 22 13 10 56 200 1991 69 13 20 3 12 7 1 31 22 12 47 246 1992 68 16 25 2 13 4 0 26 31 12 44 250 1993 46 16 17 1 17 0 2 28 23 13 61 231 1994 81 24 23 2 23 1 2 31 24 18 87 320 1995 71 18 20 6 24 3 3 37 31 7 71 294 1996 67 43 42 4 23 6 0 37 42 14 75 355 1997 59 20 32 3 15 3 3 32 21 5 61 256 1998 48 17 12 3 9 0 0 11 18 4 24 146 1999 28 20 21 2 3 0 0 22 17 5 25 145 2000 39 22 16 1 4 1 0 13 13 2 26 142 2001 26 16 17 5 9 0 0 10 21 3 18 125 2002 17 9 15 0 5 1 2 9 17 6 20 105 2003 24 7 9 3 1 0 2 8 9 2 15 80

733 275 41 183 42 18 352 348 132 707 3.199

CASOS DE SIDA POR ÁREA DE SAÚDE E ANO. GALICIA

A CORUÑA CERVO TOTAL

TOTAL 311


RESULTADOS

15

Se temos en conta as diferentes áreas de saúde e períodos de cinco anos dende 1984 a 2003, a distribución tamén é moi variable, pero as máximas incidencias de sida preséntanse en case todas as áreas entre os anos 1994-1998 (no Salnés e en Monforte foi no período 89-93), cunha tendencia á baixa no último quinquenio. No último período considerado as áreas de saúde con maiores taxas son Ferrol e Pontevedra con cifras moi similares.

Para facilitar a visualización da evolución dos casos de sida en cada área de saúde, preséntanse as tendencias correspondentes ás da zona norte nunha gráfica, e da zona sur noutra.

0 1984-1988 1989-1993 1994-1998 1999-2003

Ferrol

Lugo

Santiago

Cervo

Quinquenio

casos/millón

100

200

300

400

500

600

700

800

900 A Coruña

INCIDENCIA DA SIDA POR ÁREA DE SAÚDE E QUINQUENIO. GALICIA ZONA NORTE


0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1984-1988 1989-1993 1994-1998 1999-2003

O Salnés

Pontevedra

Ourense

Monforte

O Barco

casos/millón

Quinquenio

Vigo

INCIDENCIA DA SIDA POR ÁREA DE SAÚDE E QUINQUENIO. GALICIA ZONA SUR


16


Os datos da seguinte gráfica preséntanse de menor a maior incidencia de casos sida no último quinquenio considerado para as diferentes áreas de saúde.

0 100 200 300 400 500 600 700 800 900

Ferrol

Pontevedra

O Salnés

Ourense

Santiago

Cervo

O Barco

Lugo

Monforte

1999-2003

1994-1998

1989-1993

1984-1988

casos/millón

A Coruña

Vigo

INCIDENCIA DA SIDA POR QUINQUENIOS E ÁREA DE SAÚDE. GALICIA


RESULTADOS

17

Sexo e idade

Respecto da distribución por sexos dos casos acumulados, o 78,1 % pertencen ao sexo masculino. A evolución do número de casos de ambos os sexos ao longo dos anos queda reflectida na seguinte representación.

0

50

100

150

200

250

300

84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03

Homes

Mulleres

Casos

Ano

CASOS DE SIDA POR SEXO E ANO DE DIAGNÓSTICO. GALICIA


A razón de sexos (homes/mulleres) descende dende finais dos 80 ata mediados dos 90, pero dende 1996 o comportamento é máis irregular, aínda que a razón rolda o 3-4 a 1, sendo no ano 2003 de 2,8.

0

1

2

3

4

5

6

86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 Ano

Homes/mulleres

RAZÓN DE SEXOS NA SIDA POR ANO DE DIAGNÓSTICO. GALICIA


18


A sida afecta fundamentalmente a adultos novos. O 73% de todos os casos tiñan no momento do diagnóstico entre 25 e 39 anos, e un total dun 89% corresponden a persoas entre os 20 e 44 anos.

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 >64

Mulleres

Homes

Casos

Grupos de idade

CASOS DE SIDA POR GRUPO DE IDADE E SEXO. GALICIA


A idade no momento do diagnóstico presenta unha evolución crecente sostida. Nos anos 2002 e 2003 a mediana amosaba un valor de 38 anos, e o 75% dos casos tiñan menos de 43 anos.

24

26

28

30

32

34

36

38

40

42

44

88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03

Mediana P75 P25

Idade

Ano

IDADE NO MOMENTO DO DIAGNÓSTICO DA SIDA. GALICIA


RESULTADOS

19

En canto ás cohortes de nacemento, as persoas nacidas entre os anos 1960 e 1964 son sobre as que a sida tivo un maior impacto en número de casos, aínda que nos casos declarados a partir do ano 1995 se observa que os nacidos no quinquenio seguinte son moi similares aos anteriores. De forma que en conxunto os nacidos na década dos 60 do século XX son os máis afectados entre as distintas cohortes de nacemento (55% do total de casos rexistrados ata o 31 de decembro de 2003).

0

100

200

300

400

500

600

700

84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03

anos 1970-4 anos 1965-9 anos 1960-4 anos 1955-9 anos 1950-4 anos 1945-9

Ano

Incidencia por millón

INCIDENCIA DA SIDA POR COHORTES DE NACEMENTO. GALICIA


20


Se analizámos a idade no momento de diagnóstico de sida e as tres principais categorías de transmisión (CDI, heterosexual e homosexual entre homes), tendo en conta os últimos catro quinquenios, obsérvase que os casos asociados ao consumo de drogas inxectadas sempre son os máis novos, mentres que se comparamos os casos de transmisión hetero e homosexual, adoitan ser maiores os asociados á transmisión homosexual nos tres primeiros quinquenios, pero no último son maiores as persoas con comportamentos asociados a practicas de risco heterosexuais sen protección.

24 26

29

37

26

41

43

30

38

20

30

40

50

P25 Mediana P75

Idade

42

32

29

26

33

29

45

37

32

20

30

40

50

P25 Mediana P75

CDI heterosex. homosex.

Idade

1984-1988 1989-1993

35

43

28

32

35 30

32

39

48

20

30

40

50

P25 Mediana P75

Idade

32

35

38

47

40

34 37

43

20

30

40

50

P25 Mediana P75

Idade

1994-1998 1999-2003

IDADE NO MOMENTO DE DIAGNÓSTICO DE SIDA EN GALICIA. POR CATEGORÍA DE TRANSMISIÓN E QUINQUENIOS DE 1984 A 2003


RESULTADOS

21

Se manexamos os mesmos datos pero o que comparamos é a mesma categoría de transmisión, vendo como varía a idade con respecto aos diferentes quinquenios, temos que a idade das persoas usuarias de drogas inxectables teñen un comportamento moi regular ao longo do tempo e cunha lixeira tendencia a aumentar as idades do 50% central dos casos, pasando do quinquenio 1984-1988 dun percentil 25 de 24 anos e un percentil 75 de 29 anos ata o quinquenio de 1999-2003 cun percentil 25 de 32 anos e un percentil 75 de 38 anos.

29

2624

3835

32

20

30

40

50

P25 Mediana P75

Idade

1984-1988 1989-1993 1994-1998 1999-2003

41

26

40

47

34

20

30

40

50

P25 Mediana P75

Idade

1984-1988 1989-1993 1994-1998 1999-2003

TRANSMISIÓN HETEROSEXUAL. GALICIA

30

43

48

39

34

20

30

40

50

P25 Mediana P75

Idade

1984-1988 1989-1993 1994-1998 1999-2003

TRANSMISIÓN DE HOMES QUE TEÑEN RELACIÓNS SEXUAIS CON OUTROS HOMES. GALICIA

IDADE NO MOMENTO DO DIAGNÓSTICO DE SIDA NA CATEGORÍA DE TRANSMISIÓN DE CONSUMIDORES DE DROGAS INXECTABLES. GALICIA

IDADE NO MOMENTO DO DIAGNÓSTICO DE SIDA NA CATEGORÍA DE

IDADE NO MOMENTO DO DIAGNÓSTICO DE SIDA NA CATEGORÍA DE


22


O comportamento da idade das persoas con prácticas de risco heterosexuais é moi parecido aos anteriores pero con maiores idades (no último quinquenio P25 de 34 anos e P75 de 47 anos).

O comportamento da idade dos homes que teñen relacións sexuais con outros homes é máis irregular, observándose que no último quinquenio existe unha diminución das idades correspondentes (P25 de 34 anos e P75 de 43 anos).

Categorías de transmisión

A categoría de transmisión máis frecuente ao longo dos anos é a asociada ao consumo de drogas inxectadas, situándose no ano 2003 no 55%. Por outra parte, a transmisión heterosexual é a segunda categoría máis frecuente cun 30% no mesmo ano.

0

50

100

150

200

250

84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03

CDI

H. hom./bisex. R. hem./trans. Outros/desc.

Casos

Ano

T. heteros.

CASOS DE SIDA POR ANO DE DIAGNÓSTICO E CATEGORÍA DE TRANSMISIÓN. GALICIA


RESULTADOS

23

A continuación presentamos catro gráficas que amosan a evolución do número de casos das principais categorías de transmisión. Na imaxe que representa os casos novos de sida en usuarios de drogas inxectables observamos un descenso claro a partir de mediados dos anos 90. Na categoría de homes que teñen relacións sexuais con homes a evolución é máis irregular, pero hai que ter presente que nesta categoría estamos analizando poucos casos en termos absolutos.

0

50

100

150

200

250

84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 Ano

Casos

CASOS NOVOS DE SIDA EN USUARIOS DE DROGAS INXECTABLES. GALICIA


0

5

10

15

20

25

30

84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 Ano

Casos

CASOS NOVOS DE SIDA EN HOMES CON PRÁCTICAS HOMOSEXUAIS. GALICIA


24


Na categoría de transmisión heterosexual facemos a análise por separado, tendo en conta os homes e as mulleres. Nos homes obsérvase unha evolución similar á do consumo de drogas inxectables, pero no caso das mulleres houbo unha pequena tendencia ao aumento dos casos por transmisión heterosexual a partir de 1999.

0

10

20

30

40

50

60

84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 Ano

Casos

CASOS NOVOS DE SIDA EN HOMES POR TRANSMISIÓN HETEROSEXUAL. GALICIA


0

10

20

30

40

50

60

84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 Ano

Casos

CASOS NOVOS DE SIDA EN MULLERES POR TRANSMISIÓN HETEROSEXUAL. GALICIA


RESULTADOS

25

Se estudiamos a distribución das porcentaxes referentes ás diferentes categorías de transmisión por sexos, observamos que existen diferencias notorias. Aínda que a categoría asociada ao consumo de drogas inxectadas é a máis frecuente en ambos os dous sexos, no ano 2003 representa un 54% para os homes, e o 57% para as mulleres. A transmisión heterosexual estivo presente no 38% das mulleres diagnosticadas da sida no ano 2003, e no 27% dos homes. No 12% dos homes diagnosticados de sida neste último ano a transmisión está asociada ás relacións sexuais con outros homes.

0%

20%

40%

60%

80%

100%

84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 Ano

Outros/desc.

R. hemod./trans.

H. hom./bisex.

CDI

T. heteros.

% DE CASOS DE SIDA POR CATEGORÍA DE TRANSMISIÓN E ANO EN HOMES. GALICIA


0%

20%

40%

60%

80%

100%

84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 Ano

Outros/desc.

R. hemod./trans.

CDI

T. heteros.

% DE CASOS DE SIDA POR CATEGORÍA DE TRANSMISIÓN E ANO EN MULLERES. GALICIA


26


Nº DE CASOS DE SIDA POR CATEGORÍA DE TRANSMISIÓN E ANO EN HOMES. GALICIA

Consumidores de drogas

inxectables

Transmisión heterosexual

Homes homo/bisexuais

Receptores hemoderivados

Receptores de sangue

Fillos de nai de risco

Outros e descoñecidos

TOTAL

1984 1 0 0 0 0 0 0 1 1985 3 0 2 2 0 0 0 7 1986 12 0 1 5 0 0 0 18 1987 23 5 1 3 0 1 0 33 1988 52 4 8 2 2 1 1 70 1989 92 5 12 5 2 0 1 117 1990 124 8 20 6 3 0 3 164 1991 141 17 24 8 3 0 8 201 1992 146 22 20 1 2 0 5 196 1993 135 16 18 4 1 1 5 180 1994 179 42 19 3 1 0 3 247 1995 144 33 26 4 0 1 2 210 1996 194 51 26 3 0 0 9 283 1997 124 39 15 2 3 0 9 192 1998 70 27 12 2 0 0 4 115 1999 73 28 8 0 0 0 6 115 2000 58 25 13 1 0 0 8 105 2001 64 22 6 2 1 0 7 102 2002 41 18 13 0 0 0 10 82 2003 32 16 7 0 0 0 4 59

1.708 378 251 53 18 4 85 2.497


Consumidores de drogas

inxectables heterosexual Receptores

hemoderivados Receptores de sangue

Fillos de nai de risco

Outros e descoñecidos

1984 0 0 0 0 0 0 0 1985 1 0 0 0 0 0 1 1986 6 0 0 0 0 0 6 1987 5 2 0 0 0 1 8 1988 18 1 0 0 0 0 19 1989 12 7 0 2 3 0 24 1990 28 6 0 1 1 0 36 1991 36 6 0 1 0 2 45 1992 37 14 2 0 1 0 54 1993 36 12 1 1 0 1 51 1994 48 20 1 3 0 1 73 1995 46 34 0 2 1 1 84 1996 33 32 0 1 1 5 72 1997 32 24 2 0 2 4 64 1998 18 9 0 0 0 4 31 1999 14 12 1 1 0 2 30 2000 19 17 0 0 0 1 37 2001 10 11 0 1 0 1 23 2002 12 10 0 0 0 1 23 2003 12 8 0 0 0 1 21

423 225 7 13 9 25 702

Nº DE CASOS DE SIDA POR CATEGORÍA DE TRANSMISIÓN E ANO EN MULLERES. GALICIA

Transmisión TOTAL


RESULTADOS

27

CASOS NOVOS DE SIDA POR GRUPO DE IDADE NA CATEGORÍA DE TRANSMISIÓN DE CONSUMO DE DROGAS INXECTABLES. GALICIA 1984-2003

Casos

800

700

600

500

400

300

200

100

0 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 >64

Grupos de idade

CASOS NOVOS DE SIDA POR GRUPO DE IDADE NA CATEGORÍA DE TRANSMISIÓN HETEROSEXUAL. GALICIA 1984-2003

Casos

140

120

100

80

60

40

20

0 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 >64

Grupos de idade

CASOS NOVOS DE SIDA POR GRUPO DE IDADE NA CATEGORÍA DE TRANSMISIÓN DE DE HOMES QUE TEÑEN RELACIÓNS SEXUAIS CON OUTROS HOMES. GALICIA 1984-2003

Casos 60

50

40

30

20

10

0 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 >64

Grupos de idade


28


Para facilitar a comparación das categorías de transmisión por sexos, presentamos os datos agrupados por quinquenios:

Homes

2% 3% CDI

H. hom./bisex.

R. hemod./trans.

Outros/desc.

88%

9%

71%

9%

7%

Mulleres

T. heteros.

11%

CATEGORÍAS DE TRANSMISIÓN DA SIDA POR SEXOS. GALICIA 1984-1988


Homes

3%

4%

4%

4% CDI

H. hom./bisex.

R. hemod./trans.

Outros/desc.

71%

21%

74%

8%

Mulleres

T. heteros.

11%



RESULTADOS

29

Homes

2% 3% 6%

3% CDI

H. hom./bisex.

R. hemod./trans.

Outros/desc.

54%37%

68%

18%

9%

Mulleres

T. heteros.



Homes

8% 1%

4% 2%

CDI

H. hom./bisex.

R. hemod./trans.

Outros/desc.

51%43% 57%

24%

10%

Mulleres

T. heteros.



30


Enfermidades diagnósticas

A enfermidade indicativa de sida máis frecuente no momento do diagnóstico nos casos acumulados de sida en Galicia é a tuberculose diseminada ou extrapulmonar (23,5% dos pacientes), seguida da pneumonía por Pneumocystis carinii (16,0%) e a candidiase esofáxica (14,4%).

425

338

322

296

172

146

55

495

287

268

127

128

51

0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000

TBD/E

TB pulm.

C. esof.

Sd. caq.

Pn. rec.

Cript. extrap.

Casos

Anos 94-03

Anos 84-93 112

Pn. P. C.

Toxop. C.

ENFERMIDADES INDICATIVAS DE SIDA MÁIS FRECUENTES NO MOMENTO DO DIAGNÓSTICO. GALICIA 1984-2003


O motivo polo cal a gráfica se presenta segundo dous períodos de tempo é que no ano 1994 se ampliou a definición de caso sida para a vixilancia epidemiolóxica, engadindo tres novas entidades: a tuberculose pulmonar en maiores de 12 anos, as pneumonías bacterianas recorrentes (2 episodios ou máis nun período de 12 meses) e o cancro invasivo de colo uterino.

Tendo en conta isto último e para o período de 1994 a 2003, a enfermidade indicativa de sida máis frecuente no momento do diagnóstico é a tuberculose (34%), seguida da pneumonía por Pneumocystis carinii (15,1%) e a candidiase esofáxica (13,2%).

Institución declarante

Os casos de sida notifícanse fundamentalmente dende os centros hospitalarios da rede pública galega. Aínda que con menor frecuencia, outras institucións tamén contribúen achegando información ao rexistro, incluso institucións non sanitarias como son os centros penitenciarios. A continuación represéntanse as institucións que notificaron un maior número de casos.

RESULTADOS

31

771

459

370

332

250

171

49

24

506

0 100 200 300 400 500 600 700 800

C. H. Juan Canalejo

C. H. Xeral-Cies

C. H. de Pontevedra

C. H. de Ourense

C. H. U. de Santiago

C. H. Xeral-Calde

H. do Meixoeiro

POVISA

H. C. da Costa

Casos

114

C. H. Arquitecto Marcide

CASOS DE SIDA NAS 10 INSTITUCIÓNS QUE MÁIS DECLARAN. GALICIA 1984-2003


Mortalidade

Do total de casos notificados ao rexistro, temos constancia do falecemento do 57,7% e case sempre entre as persoas que tiñan entre 25 e 44 anos (79% do total de persoas falecidas) no momento de diagnóstico de caso sida.

Se consideramos o grupo etario de 25 a 34 anos, a sida representou a primeira causa de morte entre os anos 1993 a 1996, para posteriormente compartir o segundo lugar en igualdade cos suicidios e lesións autoinflinxidas, e sempre por detrás dos accidentes de tráfico.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

Accidentes de tráfico VIH/sida Enf. isquémica corazón Enf. hepática/cirrose Suicidio e lesións a.

Ano

Mortes/100.000

(Os datos de 2000

Análise da mortalidade en Galicia. DXSP

son provisionais)

TAXAS DE MORTALIDADE POR IDADE E GRUPOS ESPECÍFICOS (25-34 ANOS) GALICIA 1991-2000


32


Ao analizar a mortalidade por sida no grupo etario de 35 a 44 anos obsérvase que esta diminúe con respecto ao período anterior, e as diferenzas son menos chamativas, así entre os anos 1994 e 1996 tanto os accidentes de tráfico como a sida son as primeiras causas de morte con niveis moi similares de mortalidade. A partir de 1997 a primeira causa sempre é accidentes de tráfico, mentres que a sida se iguala moito coa mortalidade polas enfermidades isquémicas do corazón e os suicidios e lesións autoinflinxidas.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

Accidentes de tráfico VIH/sida Enf. isquémica corazón Enf. hepática/cirrose Suicidio e lesións a.

Ano

Mortes/100.000


(Os datos de 2000 son provisionais)

TAXAS DE MORTALIDADE POR IDADE E GRUPOS ESPECÍFICOS (35-44 ANOS) GALICIA 1991-2000


Nas dúas gráficas anteriores amósanse as taxas de mortalidade por causa específica e por cada cen mil habitantes para os grupos etarios de 25 a 34 anos e de 35 a 44 anos. A sida correspóndese concretamente co epígrafe 279 da CIE-9 ata o ano 1998, e B20-B24 segundo a CIE-10 dende o ano 1999.

RESULTADOS

33

Se temos en conta os anos potenciais de vida perdidos (APVP), durante os anos 1995 e 1996 a sida foi a segunda causa de APVP por detrás dos accidentes de tráfico, na poboación xeral. Dende o ano 1997 descende con respecto ás primeiras causas (accidentes de tráfico, tumor maligno de traquea/pul-món, infarto agudo de miocardio, ...).

0

2

4

6

8

10

12

14

16

1995 1996 1997 1998 1999 2000 Ano

% total de causas

Accidentes de tráfico

Infarto agudo de miocardio Sida


Tumor traquea-pulmón

PRINCIPAIS CAUSAS DE APVP. GALICIA 1995-2000


34


Análise da evolución do intervalo de tempo transcorrido dende a confirmación da infección por VIH e o diagnóstico de Sida

Nos primeiros anos da epidemia na nosa comunidade, este intervalo de tempo adoitaba ser peque-no, e incluso era frecuente que as persoas soubesen que estaban infectadas polo VIH cando eran diagnosticadas de sida, porque xa aparecera algunha das enfermidades características.

Ata mediados dos anos 90 foi aumentando a proporción de persoas que cando eran diagnosticadas da sida xa coñecían dende anos atrás que estaban infectadas polo VIH.

1984 1985 1986 1989 1990 1993 1994 1995 1996 1997 1998 2001 2002 2003

Maior de 5 anos De 1 a 5 anos De 7 a 12 meses De 0 a 6 meses

Ano

8% 19%

25% 31% 31% 32%

35% 39% 38%

45% 45% 53%

45% 39% 28% 28% 33% 36% 42% 40% 47% 39% 35% 36%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

1987 1988 1991 1992 1999 2000

EVOLUCIÓN DO INTERVALO DE TEMPO ENTRE A CONFIRMACIÓN DE VIH(+) E O DIAGNÓSTICO DE SIDA. GALICIA 1984-2003


Malia isto, hai que salientar que nos últimos anos unha proporción importante, algo máis da terceira parte, das persoas que son diagnosticadas da sida non sabían que estaban infectadas polo VIH ou o coñecían, como moito, con 6 meses de antelación.

Isto indícanos que, a pesar dos grandes avances na abordaxe da infección polo VIH/sida, hoxe en día unha proporción importante das persoas afectadas non se benefician das vantaxes do diagnóstico precoz en termos de ganancia en cantidade e calidade de vida, ademais da prevención da transmisión a outras persoas.

Así pois, a promoción do diagnóstico precoz entre as persoas con prácticas de risco debe ser unha actividade prioritaria para a prevención e o control da infección no noso contorno.

RESULTADOS

35

Galicia no conxunto do estado

No conxunto do Estado, Galicia ocupa no ano 2003 o décimo segundo lugar no conxunto das 17 CC.AA. españolas, cunha taxa de incidencia de 22,6 casos por millón de habitantes, situada por debaixo da do total do Estado de 32,5 casos por millón, e moi distanciada das comunidades máis afectadas.

0

50

100

150

200

250

300

350

400

88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03

Baleares

Cataluña

Madrid

España

Galicia*

Rexistro Nacional de Sida

País Vasco

INCIDENCIA DA SIDA DE 1988 A 2003 EN GALICIA, ESPAÑA E NAS 4 CC.AA. CON MAIOR INCIDENCIA NO ESTADO

Datos a decembro de 2003

(*) Os datos de Galicia aquí referidos son os que constan no Rexistro Nacional de Sida a decembro de 2003, mentres que os datos comentados en páxi-

nas anteriores refírense á data de referencia exacta no Rexistro Galego da Sida que é o 31 de decembro, polo que consta unha incidencia algo supe-

rior de 29,2 por millón de habitantes.

36


A SIDA EN ESPAÑA

Dende que comezou a epidemia, en 1981, acumuláronse un total de 67.466 casos de sida, dos que xa se notificou o falecemento en algo máis da metade dos casos. No ano 2003 notificouse, ata decembro de 2003, o diagnóstico de 1.363 casos, o que corresponde ao 64% dos casos estimados para ese ano, e que suporía un total de 2.250 persoas afectadas pola sida.

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03

Casos/millón

Ano


INCIDENCIA DE SIDA POR ANO DE DIAGNÓSTICO. ESPAÑA 1984-2003

Datos a decembro de 2003

O sexo predominante no ano 2003 segue sendo o masculino (80%). A relación entre o número de casos por sexo queda reflectida na gráfica seguinte:

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

7.000

81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 97 98 99 00 01 02 03

Homes Mulleres

Casos

Ano


93 94 95 96

CASOS DE SIDA POR SEXO E ANO DE DIAGNÓSTICO. ESPAÑA 1981-2003

Datos de decembro de 2003

RESULTADOS

37

A idade media no momento do diagnóstico mantén a tendencia crecente dos últimos anos, sendo de 39,8 anos no ano 2003.

As prácticas de risco máis frecuentes seguen estando asociadas a compartir material de inxección para administración parenteral de drogas (50%), o que se confirma tanto en homes (51%) coma en mulleres (43%). A transmisión por relacións heterosexuais non protexidas ascende ao 28%, adquirindo especial importancia nas mulleres, onde representa o 49% dos casos. A terceira vía de transmisión máis frecuente foi a das relacións homosexuais non protexidas entre homes, supoñendo o 15% de todos os casos e o 19% tendo en conta só os homes.

CDI

H. Hom./bisex.

Outros/desc.

Homes

8%

19%

22%

51% 43%

49%

8%


T. heteros.

Mulleres

CATEGORIAS DE TRANSMISIÓN NA SIDA POR SEXO NO ANO 2002. ESPAÑA


38


A enfermidade diagnosticada con maior frecuencia dende 1994 é a tuberculose seguida da pneumonía por pneumocystis carinii, a continuación preséntase a porcentaxe das máis observadas:

TB pulm.

TBD/E

C. esof.

Sd. caq.

Pn. Rec.

S. Kaposi

Encefalopatía 3,6%

4,2%

6,0%

7,1%

10,2%

14,3%

18,5%

19,0%

20,6%


Pn. P. C.

Toxo. C.

ENFERMIDADES INDICATIVAS DE SIDA MÁIS FRECUENTES NO MOMENTO DO DIAGNOSTICO. ESPAÑA 1994-2003


TAXAS DA SIDA POR MILLÓN DE HABITACIONES SEGUNDO A COMUNIDADE AUTÓNOMA DE RESIDENCIA E ANO DE DIAGNÓSTICO

CC.AA. <1983 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Andalucia 0,3

-

-

-

-

-

-

0,4

0,2

-

-

-

0,2

-

-

-

-

-

-

0,1

0,2 0,5

-

-

3,0

0,7

1,9

-

1,2

1,8

0,5

-

0,4

4,0

1,0

-

1,9

-

-

-

1,3

2,7 5,2

8,3

7,1

20,9

6,3

3,8

1,2

4,2

20,3

10,1

0,9

8,6

30,9

3,0

7,7

24,7

11,5

-

18,0

12,7

19,3 32,2

30,1

37,8

85,8

26,0

47,4

22,8

23,2

95,7

50,1

27,0

32,2

123,5

24,4

46,3

83,9

45,7

59,6

71,2

58,3

54,4 67,9

57,1

43,7

47,6

73,9

40,4

47,0

89,9

39,5

73,0

48,0

84,7

106,4

-

-

100,6

135,7

166,6

186,3

137,9

68,0 90,7

58,7

94,3

74,5

82,8

53,9

60,3

52,7

92,3

91,3

120,3

146,9

51,7

200,1

188,6

106,3

251,8

187,7

117,6

130,0

112,1 154,8

135,5

131,6

118,5

70,5

102,8

94,0

117,9

112,5

186,2

149,6

259,1

138,1

255,0

153,4

353,7

170,0

249,0

174,1

187,9

152,3 126,8

119,1

83,3

112,7

126,1

106,2

116,0

247,0

116,9

216,8

127,0

131,5

310,1

124,1

140,1

209,4

170,8

432,0

129,2

168,0

101,1 75,9

53,5

54,2

72,4

51,0

35,5

48,0

80,9

71,7

53,5

70,1

79,5

90,7

94,5

91,0

157,4

108,8

171,7

102,2

128,5

64,2 51,3

56,0

57,4

62,9

37,6

22,5

60,9

80,1

49,0

30,2

52,4

64,7

43,7

96,9

77,9

84,3

61,0

68,2

132,0

117,8

47,9 36,9

24,0

50,9

86,1

35,5

24,2

25,9

34,2

59,8

41,0

29,3

37,1

81,4

48,5

55,3

59,9

35,8

97,8

60,1

48,7

36,2

Aragón - 3,3 8,3 41,9 85,7 91,3 107,8 84,5 55,2 25,0 14,7

Asturias - - 15,2 46,2 71,3 89,9 133,1 54,9 43,2 32,9 20,8

Baleares 1,5 4,5 56,2 114,3 148,7 212,5 283,7 202,8 143,4 96,1 48,2

Canarias - 1,4 11,8 39,2 57,5 91,4 132,8 89,4 74,4 49,5 17,1

Cantabria - 1,9 17,1 70,2 91,0 104,1 96,4 87,0 33,9 18,7 14,8

Cast.-A Mancha 1,2 2,4 7,8 31,9 46,9 45,3 84,3 53,2 34,2 22,9 14,4

Castela e León - 1,9 15,4 31,1 53,1 80,3 97,9 75,0 50,2 34,2 24,8

Cataluña 0,3 4,7 45,0 131,6 177,0 191,0 252,8 151,4 89,8 71,6 30,6

Com. Valenciana - 3,7 20,6 64,3 105,6 113,7 130,7 104,2 63,9 42,5 28,6

Estremadura - - 8,4 33,7 33,0 60,2 82,7 106,5 48,2 35,9 24,6

Galicia - 2,9 14,8 51,3 90,4 84,7 107,9 95,2 53,6 45,3 22,6

Madrid 1,7 12,9 57,2 166,0 233,5 269,1 331,1 217,7 127,8 100,4 51,5

Murcia - 3,0 16,7 33,8 61,9 85,7 112,4 91,5 75,4 65,9 41,7

Navarra - 3,9 23,1 38,5 96,0 153,9 167,1 81,8 66,1 34,3 29,9

País Vasco - 8,4 42,5 119,3 175,0 197,2 242,6 156,7 95,2 72,1 41,1

A Rioxa - - 11,4 45,6 121,4 91,2 178,5 90,9 86,3 69,4 56,3

Ceuta - - 15,0 74,3 59,1 116,7 289,3 315,5 127,4 42,0 27,9

Melilla - - 35,8 3535 17,5 67,6 163,9 111,7 46,5 15,1 75,1

Total 0,4 4,5 27,9 81,1 116,8 140,3 180,7 122,6 76,0 56,8 32,5

Os casos con ano de diagnóstico descoñecido repartíronse segundo a data de notificación e o atraso na declaración. Rexistro Nacional de Sida As poboacións usadas son estimacións intercensuais do INE Datos a decembro de 2003

39

RESULTADOS

A SIDA EN EUROPA

Na rexión europea da OMS notificáronse ata o trinta de xuño de 2003 un total de 273.468 casos, dos cales se sabe que polo menos faleceron un 57%.

DIFERENTES PAÍSES DA REXIÓN EUROPEA DA OMS

ÁREA OESTE ÁREA CENTRAL ÁREA LESTE

Alemaña Albania Armenia Andorra Bosnia e Hercegovina Azerbaidzhan Austria Bulgaria Belorrusia Bélxica Croacia Estonia Dinamarca Eslovenia Federación Rusa España Hungría Kazakhstan Finlandia Iugoslavia Kirgizistan Francia Macedonia Letonia Grecia Polonia Lituania Holanda República Checa República de Moldavia Irlanda República Eslovaca Tadzhikistan Islandia Romanía Turkmenistan Israel Turquía Ucraína Italia Uzbekistan Luxemburgo Xeorxia Malta Mónaco Noruega Portugal Reino Unido San Marino Suecia Suíza

A incidencia da sida é maior na área oeste pero temos que constatar que a área na cal aumenta o número de casos de sida nos últimos anos é a zona dos países do leste de Europa.

0

20

40

60

1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002

Ano de diagnóstico

Oeste

Leste

Centro

EuroVIH

Casos por millón

INCIDENCIAS DA SIDA 1986-2002 NA REXIÓN EUROPEA DA OMS

Datos notificados ata 30-06-2003 axustados por atraso da notificación

40


Dos casos diagnosticados en Europa destaca a área oeste cunha incidencia de 24,4 casos por millón en 2002, aproximadamente 8 veces máis alta ca no centro e 2 ca no leste de Europa (centro 3,0 e leste 11,8). A pesar de que a incidencia da sida descendeu en case todos os países da Unión Europea existen casos coma o de Portugal onde segue existindo unha incidencia próxima aos 100 casos por millón de habitantes en 2002 (Portugal: 82; España: 59; Francia : 33, Italia: 31), feito de importancia para nós polas relacións sociodemográficas que compartimos.

0

50

100

150

200

1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002

Ano de diagnóstico

España

Italia Francia

Reino Unido

Portugal

Alemaña

EuroVIH

Casos por millón

INCIDENCIA DA SIDA 1986-2002 POR MILLÓN DE HABITANTES NALGÚNS PAÍSES DA ÁREA OESTE DA REXIÓN EUROPEA DA OMS


Na zona central da rexión europea da OMS a incidencia da sida varía de ano a ano con peque-nos ascensos e descensos continuos dende mediados da última década do século pasado, sendo Romanía o país máis afectado. Pero na zona leste desta rexión segue aumentando, aínda que lentamente, esperándose que a incidencia da sida aumente de forma importante en países como Rusia, Ucraína e os Estados bálticos polo grande incremento observado nas infeccións por VIH recentemente diagnosticadas, tal como se ve na seguinte imaxe.

RESULTADOS

41

0

50

100

150

200

250

300

350

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Centro

Oeste

Ano

Leste

EuroVIH

Casos por millón

INFECCIÓNS RECIENTES POLO VIH DIAGNOSTICADAS POR CADA MILLÓN DE HABITANTES ENTRE OS ANOS 1993-2002 E ÁREA XEOGRÁFICA. REXIÓN EUROPEA DA OMS


Cando se fala dos mecanismos de transmisión, obsérvase un descenso no número de novos casos da sida que se producíu en todos os grupos de trasmisión dende mediados dos 90, salvo no caso das prácticas heterosexuais de risco que se estabilizan e tenden á alza, e representan cada vez unha maior proporción de casos sobre todo en persoas que proceden de países en situación de epidemia polo VIH xeneralizada –prevalencia maior do 5% en mulleres embarazadas en medio urbano-, sendo a categoría de transmisión máis importante nalgúns países coma Dinamarca ou Suecia.

Persoas infectadas heterosexualmente

0

3000

6000

9000

12000

1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002

Ano de diagnóstico

Casos

Inmigrantes de países con

EuroVIH

Cons. drogas inxectables

Homes homo/ bisexuais Risco non rexistrado

epidemia xeneralizada

CASOS DE SIDA 1986-2002 EN ADULTOS/ADOLESCENTES POR GRUPO DE TRANSMISIÓN ÁREA OESTE DA REXIÓN EUROPEA DA OMS


42


Así mesmo, o número de casos de sida en nenos infectados verticalmente vai diminuíndo progresivamente, reflectindo o éxito das intervencións preventivas nas mulleres embarazadas, coa excepción do Reino Unido onde houbo un repunte no período 2000-2001 con respecto a 1999.

0

10

20

30

40

50

60

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Italia

Francia

Reino Unido

España

Casos

Anos

Portugal

EuroVIH

INCIDENCIA DA SIDA 1996-2002 EN NENOS INFECTADOS POR TRANSMISIÓN NAI-FILLO, POR MILLÓN DE HABITANTES. NOS 5 PAÍSES DA ÁREA OESTE DA REXIÓN EUROPEA DA OMS CON MAIOR INCIDENCIA

Datos notificados ata 30-06-2003

Os cambios na proporción das categorías de transmisión asociadas aos casos de sida reflicten fundamentalmente na evolución dos patróns de transmisión do pasado, do mesmo modo que os datos de infeccións recentes por VIH influirán nos modelos do futuro.

RESULTADOS

43

0

2000

4000

6000

8000

10000

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002



Outros/descoñecidos

Consumidores de drogasinxectables

Casos

Anos

0

200

400

600

800

1000

1200

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002



Outros/descoñecidos*

Consumidores de drogas inxectables

Casos

Anos

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Persoas infectadas heterosexualmente Homes homo/bisexuais

Outros/descoñecidos Consumidores de drogas inxectables

Casos

Anos

EuroVIH

INFECCIÓNS RECENTES POLO VIH DIAGNOSTICADAS EN ADULTOS/ADOLESCENTES POR GRUPO DE TRANSMISIÓN 1996-2002. ÁREA OESTE DA REXIÓN EUROPEA DA OMS

INFECCIÓNS RECENTES POLO VIH DIAGNOSTICADAS EN ADULTOS/ADOLESCENTES POR GRUPO DE TRANSMISIÓN 1996-2002. ÁREA CENTRO DA REXIÓN EUROPEA DA OMS

INFECCIÓNS RECENTES POLO VIH DIAGNOSTICADAS EN ADULTOS/ADOLESCENTES POR GRUPO DE TRANSMISIÓN 1996-2002. ÁREA LESTE DA REXIÓN EUROPEA DA OMS

(*) case a metade das infeccións proceden de Romanía Datos notificados ata 30-06-2003

________________________

44


As características principais dos comportamentos epidémicos da infección polo VIH e os retos na súa prevención e control nas diferentes áreas europeas é como segue:

– • Marcado descenso da incidencia e das mortes por sida, actualmente téndese ao estancamento • Aumento da prevalencia de VIH

– Cambios nas poboacións afectadas

nosticados de VIH • Persoas procedentes de países con epidemia xeneralizada por VIH constitúen unha parte

importante dos novos diagnósticos de VIH

– Aumento das condutas de risco entre os homes homo/bisexuais • Séguense producindo infeccións por esta práctica de risco • Os datos sobre outras infeccións de transmisión sexual (ITS) e comportamentos, suxiren a rein

cidencia nas condutas de risco para infectarse polo VIH

*–Grobalmente baixo nivel de epidemia coa expepción de: • Romanía: gran número de adolescentes novos infectados a finais da década de 1980, come

zan a ter condutas de risco para a transmisión do VIH • Polonia: epidemia de VIH en consumidores de drogas inxectables a finais da década de 1980

– Os factores de risco na propagación do VIH están presentes en todos os países • Incluíndo conductas de risco e migración por causas económicas dende países afectados do

Leste

• Rápida expansión a todos os páises

– Perigo da transmisión sexual do VIH a grande escala • Incremento do número de casos rexistrados de infeccións heterosexuais

tir a ausencia de epidemia VIH en homes homo/bisexuais

– Inevitable e severa epidemia de sida nun futuro próximo • Como resultado da actual epidemia VIH

EuroVIH

EuroVIH

EuroVIH

ÁREA OESTE: CONCENTRADA*, MADURA, ENDÉMICA

Introdución a gran escala de terapia antirretrorival de grande actividade (TARGA) en 1996

• A transmisión heterosexual representa unha porcentaxe en aumento entre todos os novos diag

ÁREA CENTRO: EPIDEMIA INCIPIENTE (BAIXO NIVEL DE EPIDEMIA**)

ÁREA LESTE: EPIDEMIA RECENTE E CONCENTRADA*

– A epidemia VIH afecta maioritariamente os consumidores de drogas inxectables

• O baixo número de infeccións rexistradas por transmisión heterosexual non ten por que reflec

• Alta prevelencia doutras infeccións de transmisión sexual (ITS)

* Prevalencia de VIH: sistemáticamente >5% en polo menos unha poboación de alto risco e <1% en embarazadas. ** Prevalencia de VIH: menor do 5% en poboacións de alto risco.

45

RESULTADOS

A SIDA NO MUNDO

A decembro de 2003, e tendo en conta os datos de ONUSIDA e a OMS, a situación é de 40 millóns de persoas afectadas polo VIH/sida no mundo. En moitas partes do mundo en desenvolvemento, a maioría das novas infeccións prodúcense en adultos novos, sendo particularmente vulnerables as mulleres novas. Na súa maior parte non saben que son portadoras do virus. Moitos outros millóns de persoas non saben nada ou saben moi pouco sobre o VIH para protexerse a eles mesmos.

RESUMO MUNDIAL DA EPIDEMIA DE VIH/SIDA, A FINAIS DE 2003

Persoas que viven co VIH/sida TOTAL Adultos Menores de 15 anos

40 MILLÓNS (34-46 m.) 37 millóns (31-43 m.)

2,5 millóns (2,1-2,9 m.)

Novas infeccións polo VIH en 2003 TOTAL Adultos Menores de 15 anos

5 MILLÓNS (4,2-5,8 m.) 4,2 millóns (3,6-4,8 m.)

700.000 (590.000-810.000)

Defuncións causadas pola sida en 2003 TOTAL Adultos Menores de 15 anos

3 MILLÓNS (2,5-3,5 m.) 2,5 millóns (2,1-2,9 m.)

500.000 (420.000-580.000)

África é o continente máis afectado polo problema, pois nel viven máis do 70% dos adultos e máis do 90% dos nenos afectados polo VIH no mundo, e soterrou as tres cuartas partes dos 3 millóns de persoas que morreron en todo o mundo a causa da sida no ano 2003.

520.000 790.000

1,3

Europa occidental

25

África subsahariana

1,2

4,6 Asia

12.000

Australia

350.000 Caribe 700.000

470.000 – 730.000

Organización Mundial

de la Salud

– 680.000 – 1,2 millóns

– 1,9 millóns – 28,2 millóns

– 1,8 millóns

Europa oriental e Asia central

– 8,2 millóns meridional e sudoriental

– 18.000 e NovaCelandia

América do Norte

– 590.000

América Latina

- 1,3 millóns Asia oriental e Pacífico

África do Norte e Oriente Medio

Total: 40 millóns (34 – 46 millóns)

NÚMERO ESTIMADO DE ADULTOS E NENOS VIVINDO CO VIH/SIDA A DECEMBRO DE 2003

As defuncións causadas pola sida no ano 2003 foron 3 millóns de persoas, ocorrendo 500.000mortes no grupo de menores de 15 anos (a sexta parte das mortes totais).

En todas as partes do mundo, excepto en África subsahariana, hai máis homes ca mulleres infec-tados polo VIH e que morren a causa da sida. En total, estímase que durante o ano 2003 se infectaron4,2 millóns de adultos, o que eleva a 37 millóns o número de adultos que, a finais de ano, viven coVIH/sida. A mortalidade entre as persoas infectadas seguirá aumentando nos próximos anos, inclusoaínda que os programas de prevención consigan evitar novas infeccións.

46


Total: 2,5 – 3,5 millóns

2.600 – 3.400

Europaoccidental

2,2 - 2,4 millóns

Áfricasubsahariana

23.000 - 37.000

Europa orientale Asia central

330.000 – 590.000Asia meridional e sudoriental

< 100

Australiae Nova Celandia

12.000 – 18.000América do Norte

30.000 - 50.000Caribe

49.000 - 70.000América Latina

32.000 - 58.000Asia oriental e Pacífico

35.000 – 50.000

África do Nortee Oriente Medio

OrganizaciónMundial

de la Salud

NÚMERO ESTIMADO DE MORTES CAUSADAS POLO VIH/SIDAEN ADULTOS E NENOS DURANTE O ANO 2003

Total: 4,2 – 5,8 millóns

30.000 – 40.000

Europaoccidental

3 - 3,4 millóns

ÁfricaSubsahariana

180.000 - 250.000

Europa orientale Asia central

610.000 – 1,1 millóns

Asia meridional e sudoriental

700 – 1.000

Australiae Nova Celandia

36.000 – 54.000América do Norte

45.000 - 80.000Caribe

120.000 - 180.000América Latina

150.000 - 270.000Asia oriental e pacífico

43.000 – 67.000

África do Nortee Oriente Medio

OrganizaciónMundial

de la Salud

NÚMERO ESTIMADO DE CASOS NOVOS DE INFECCIÓN POLO VIH EN ADULTOS E NENOS, DECEMBRO 2003

RESULTADOS

47

En toda Europa do leste e Asia central, a epidemia está afectando especialmente a mocidade. Estímase que ata o 1% da poboación destes países se inxecta drogas, o que expón as persoas e as súas parellas sexuais a unha situación de alto risco de infección. Moitas das persoas consumidoras de drogas intravenosas teñen entre 13 e 14 anos.

A continuación preséntase unha táboa resumo das principais estatísticas e características rexionais do VIH/sida, actualizadas a decembro de 2003.

ESTATÍSTICA E CARACTERÍSTICAS REXIONAIS DO VIH/SIDA, DECEMBRO DE 2003

Inicio da epidemia (referidos ao século XX)

Adultos e nenos que viven co

VIH/Sida

Adultos e nenos recentemente

infectados polo VIH

Prevalencia entre

adultos*

Principais modalidades de

transmisión**

África subsahariana

finais dos 70/ comezos dos 80

25 - 28,2 millóns 3 - 3,4 millóns 7,5% - 8,5% Heterosexuais

Norte de África e Oriente Medio

finais dos 80 470.000 - 730.000 43.000 - 67.000 0,2% - 0,4% Heterosexuais, CDI

Sur e surleste asiático

finais dos 80 4,6 - 8,2 millóns 610.000 - 1,1 millóns 0,4% - 0,8% Heterosexuais, CDI

Asia do leste e Pacífico

finais dos 80 700.000 - 1,3 millóns 150.000 - 270.000 0,1% CDI, Heterosexual,

HSH

América latina finais dos 70/

comezos dos 80 1,3 - 1,9 millóns 120.000 - 160.000 0,5% - 0,7%

HSH, CDI, Heterosexual

Caribe finais dos 70/

comezos dos 80 350.000 - 590.000 45.000 - 80.000 1,9% - 3,1% Heterosexual, HSH

Europa do Leste e Asia Central

comezos dos 90 1,2 - 1,8 millóns 180.000 - 280.000 0,5% - 0,9% CDI

Europa occidental


520.000 - 680.000 30.000 - 40.000 0,3% HSH, CDI

América do Norte finais dos 70/

comezos dos 80 790.000 - 1,2 millóns 36.000 - 54.000 0,5% - 0,7%

HSH, CDI, Heterosexual

Australia e Nova Celandia


12.000 - 18.000 700 - 1.000 0,1% HSH

TOTAL 40 millóns (34 - 46) 5 millóns (4,2- 5,8) 1,1% (0,9% - 1,3%)

* Proporción de adultos (15 a 49 anos de idade) que viven co VIH/Sida en 2003, baseada nas cifras de poboación de 2003 ** HSH: homes que teñen relacións sexuais con outros homes – CDI: transmisión a través do consumo de drogas inxectables

48


SEROPOSITIVIDADE AO VIH EN PERSOAS DOADORAS DE SANGUE EN GALICIA 1993-2003.

A importancia do estudo dos doadores de sangue radica en que son considerados unha poboación de baixo risco de ser VIH(+), de modo que poderíamos tomalos como exemplo da prevalencia de VIH na poboación xeral. Na seguinte táboa quedan reflectidos os datos procedentes das doazóns de sangue en Galicia entre 1993 e 2003.

SEROPOSITIVIDADE AO VIH EN PERSOAS DOADORAS DE SANGUE EN GALICIA. ANOS 1993 A 2003

Nº de unidades testadas

Nº de unidades positivas ao ELISA

Nº de unidades confirmadas

Unidades confirmadas por 100.000 mostras

Nº de doadores seroconvertidos

1993 73.000 85 25 34,2 0

1994 82.662 149 9 10,9 0

1995 87.518 60 17 19,4 0

1996 93.228 187 11 11,8 6

1997 96.392 167 3 3,1 1

1998 98.378 128 7 7,1 1

1999 102.320 117 8 7,8 1

2000 112.322 93 5 4,5 3

2001 111.516 160 2 1,8 1

2002 115.799 116 5 4,3 2

2003 121.654 122 6 4,9 5

Fonte: Centro de Transfusión de Galicia

A prevalencia observada é de 4,9 casos por cada 100.000 habitantes para o ano 2003. Un aspecto importante a ter en conta é o feito de que case todos os anos se presenta algún caso de persoa doadora que seroconverte -pasa de ser VIH(-) a VIH(+)-, en concreto 11 casos dende o ano 2000 ao 2003.

121.654

73.000 82.662

87.518 93.228 96.392 98.378 102.320

34,2

4,94,310,9

19,4

3,1 7,1 7,8

4,5 1,8

0

20.000

40.000

60.000

80.000

100.000

120.000

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 0

5

10

15

20

25

30

35

40

Nº DE UNIDADES UNIDADES CONFIRMADAS POR 100.000 MOSTRAS

115.799 112.322 111.516

11,8

TESTADAS

SEROPOSITIVIDADE AO VIH EN PERSOAS DOADORAS DE SANGUE EN GALICIA. ANOS 1993 A 2003

Fonte: Centro de Transfusión de Galicia

RESULTADOS

49

ESTUDOS ANÓNIMOS NON RELACIONADOS SOBRE A PREVALENCIA DE ANTICORPOS ANTI-VIH 1-2 EN NEONATOS. ANOS 1992-1994 E 1996-2003.

Unha das estratexias máis importantes da vixilancia epidemiolóxica da infección polo VIH basé-ase nos estudos de seroprevalencia en poboacións sentinela. As enquisas serolóxicas de VIH anónimas non relacionadas, realizadas en mostras de soro sobrantes recollidas con fins diagnósticos rutineiros, son consideradas a metodoloxía de elección para coñecer a prevalencia da infección polo VIH. Este método foi recomendado pola Organización Mundial da Saúde e polos CDC (Centros para o control e a prevención de enfermidades, EE.UU.), porque achega estimacións non nesgadas, non afectando a intimidade dos pacientes ao non ser posible asociar resultado-paciente.

A aplicación deste método a distintos niveis, tales como autonómico ou internacional, permite dispoñer de resultados comparables para unha mesma poboación (neonatos, pacientes con enfermidades de transmisión sexual, ...). Distintos países recóllenos dentro dos seus sistemas de vixilancia epidemiolóxica, dende EEUU a Europa occidental.

Todos os neonatos de nais infectadas polo VIH presentan anticorpos anti-VIH recibidos delas, pero moitos destes nenos non están infectados, desaparecendo os ditos anticorpos antes do primeiro ano de vida. Os programas de detección precoz de metabolopatías teñen unha cobertura dun 99% no estado español, xunto cun gran nivel de implantación entre a poboación xeral, polo que as enquisas serolóxicas de VIH anónimas non relacionadas cuantifican a prevalencia de anticorpos anti-VIH en neonatos, informándonos do nivel de infección nas súas nais. Por todo isto, son unha boa poboación sentinela para estimar e monitorizar a taxa de infección polo VIH na poboación feminina sexualmente activa. As taxas de infección nesta subpoboación, ademais de constituír un bo indicador da penetración da epidemia de VIH na poboación xeral, son unha información valiosa para avaliar a efectividade das medidas de prevención destinadas a reducir a transmisión sexual, e para estimar a evolución dos casos de transmisión vertical.

Na nosa comunidade realizouse un primeiro estudo, en colaboración co Hospital Universitario La Fe de Valencia, no marco dun proxecto do US National Institute of Child Health and Human Developent e o Theobald Smith Reseach Institute. O período de recollida de mostras dos nacidos vivos abarcou dende decembro de 1991 a febreiro de 1994, analizándose un total de 36.066 mostras. A prevalencia de VIH(+) por cada 1.000 nacidos vivos oscilou entre 1,610 para o ano 1992 e 0,961 para o ano 1994, sendo o valor medio deste período de 1,442.

GALICIA: 1992-1994

Ano Prevalencia VIH(+) por 1.000 nacidos vivos

1992 1,610

1,407

0,961

1,442

1993

1994

Media

Total de mostras do período = 36.066

50


Posteriormente, a Secretaría do Plan Nacional sobre a Sida comezou, no ano 1994, a impulsar a realización dos estudos anónimos e non relacionados en poboacións sentinela en España. O primeiro en implantarse, e do que se ten unha maior referencia temporal, foi o de neonatos. Dende 1996 vense realizando este estudo en sete comunidades autónomas: Baleares, Canarias, Castela-A Mancha, Castela e León, cidade de Melilla, Murcia e Galicia, que representan o 26,5% da poboación española e o 25% dos nacementos en España.

Obtivéronse dúas gotas sobrantes de sangue seco de todos os neonatos que participan nos programas autonómicos de detección precoz de metabolopatías, entre 1996 e 2002. Estas mostras foron analizadas para o VIH-1 e para o VIH-2 no Centro Nacional de Microbioloxía do Instituto de Saúde Carlos III, seguindo o procedemento anónimo e non relacionado.

A prevalencia de VIH en nais de neonatos galegos do período en estudo está resumida na seguinte táboa:

ESTUDO ANÓNIMO NON RELACIONADO EN NEONATOS. PREVALENCIA DE VIH(+). GALICIA: 1996-2002

Ano Número de mostras VIH(+) Prevalencia/1.000 IC 95%

1996 17.765 21 1,18 0,75-1,84

1997 17.734 31 (*) 1,75 1,21-2,51

1998 17.718 23 1,30 0,84-1,98

1999 17.874 32 1,79 1,25-2,56

2000 18.425 31 1,68 1,16-2,42

2001 17.852 22 1,23 0,79-1,90

2002 17.664 35 1,98 1,40-2,79

(*) Dous VIH-2 positivos

A prevalencia no total das CCAA participantes, para todo o período en estudo, segundo o tipo de VIH corresponde a unha situación endémica no caso do VIH-1, mentres que o VIH-2 presenta un patrón de casos esporádicos:

ESTUDO ANÓNIMO NON RELACIONADO EN NEONATOS. PREVALENCIA DE VIH(+). GLOBAL E GALICIA. 1996-2002

VIH(+) Prevalencia/1.000 IC 95%

Datos totais das CC.AA. participantes no estudo 856* 1,37 1,28-1,47

195* 1,56 1,35-1,80Datos de Galicia

(*) 6 VIH-2 (2 corresponden a Galicia)

RESULTADOS

51

A seroprevalencia do VIH en nais de neonatos no conxunto das CC.AA. do estado pasou do 1,00 por mil no ano 1996 a 1,57 en 2002, experimentando unha tendencia significativamente crecente (p=0,004). Neste período de estudo producíronse ascensos destacables en varias CC.AA. (Canarias incrementou significativamente a súa prevalencia cunha p=0,0001, pasando de 0,41 a 1,16).

No ano 2002 a prevalencia global obtida de 1,57 por mil é aplicable soamente ao conxunto de CCAA que participan neste estudo nese ano, pero non para o conxunto do Estado, xa que na composición territorial do Estado existe unha sobrerrepresentación de comunidades con baixas taxas de sida, en detrimento daquelas en que se concentran as taxas máis altas. Así, podemos citar outros estudos, como o levado a cabo no ano 1997 na Comunidade Catalana onde se estima unha prevalencia de 2,3 por mil, e o realizado na Comunidade de Valencia no ano 1998 onde se estimou unha prevalencia de 2,5 por mil.

ESTUDO ANÓNIMO NON RELACIONADO EN NEONATOS. PREVALENCIA DE VIH(+). GLOBAL E 7 CC.AA. 1996-2002

Comunidade Autónoma Prevalencias de 1996 e 2002 Incremento prevalencia

Baleares 2,69 e 2,69 0 %

Canarias 0,41 e 1,61 293 %

Castela-A Mancha 0,52 e 1,00 92%

Castela e León 0,98 e 1,27 27%

Galicia 1,18 e 1,98 68 %

Melilla 1,52 e 0,80 - 47 %

Murcia 1,08 e 1,27 18 %

Global 1,00 e 1,57 57,0%

En comparación coa prevalencia doutros estudos europeos anónimos non relacionados en neonatos, as cifras de prevalencia do estado español obtidas no conxunto destas comunidades autónomas deben considerarse altas, pois no estudo predominan as áreas xeográficas de baixas taxas de VIH. A comunidade de Baleares segue a manter as taxas de prevalencia máis altas ano tras ano, situándose de forma destacada por riba das demais comunidades autónomas, pois rexistra niveis de infección moi superiores aos obtidos en distintas cidades europeas.

En España a infección polo VIH e a sida afecta fundamentalmente a homes, representando sobre o 80% dos casos de sida. Así mesmo, a frecuencia de condutas de risco entre eles é maior ca entre as mulleres. A tendencia ascendente entre as mulleres encontrada nestes estudos podería atribuírse a distintas causas:

• A un aumento da incidencia da infección polo VIH en xeral, e especificamente nas mulleres sexualmente activas e en idade reprodutiva, especialmente nas áreas con baixas taxas de infección. As altas prevalencias en nais de neonatos e a súa evolución temporal con carácter ascendente debe ser considerado coma un indicador indirecto de extensión da epidemia entre a poboación sexualmente activa e, máis en concreto, entre as mulleres.

O peso específico que a transmisión heterosexual exercería neste aumento da incidencia quedaría por determinar, polo que sería importante, dentro da vixilancia epidemiolóxica desta enfermidade, a existencia de sistemas de información sobre a incidencia do VIH e as súas vías de transmisión no momento actual.

52


• A existencia de subdiagnóstico de infección polo VIH en mulleres, antes ou durante o embarazo. Este descoñecemento ten influencia sobre a decisión de quedarse embarazadas, sobre a opción de interromper voluntariamente o embarazo e sobre a posibilidade de beneficiarse das profilaxes cos fármacos antirretrovirais e a cesárea electiva, técnicas que reducen notablemente o risco de transmisión maternofetal.

Na rexión de París identificáronse prevalencias de VIH dúas veces superiores nas mulleres que interrompían voluntariamente o embarazo ca nas nais de nacidos vivos, polo que a seroprevalencia do VIH entre todas aquelas mulleres que inician o embarazo será probablemente maior ca a encontrada nas nais de neonatos. No estado español non existen estudos sobre este tema pois as taxas de mortalidade relacionadas co VIH, e a frecuencia de interrupcións espontáneas e voluntarias de embarazo non son facilmente cuantificables a través dos sistemas de información existentes.

• Os recentes avances no tratamento da infección, non só conseguiron unha melloría na calidade de vida e na supervivencia das mulleres afectadas, senón tamén unha redución importante da transmisión vertical. A incidencia de embarazos que chegan a termo en mulleres VIH+ está aumentando, consecuencia da efectividade dos tratamentos na redución da transmisión vertical e da maior predisposición destas mulleres ante o embarazo trala extensión das terapias combinadas. Ao mesmo tempo, o consello dos infectólogos e xinecólogos no tema do embarazo podería tamén ter experimentado algún cambio, non descartando a posibilidade dun embarazo e, se é o caso, favorecendo a súa continuidade. Non obstante, á vista dos resultados por CCAA, este factor non parece influír por igual en todas elas ou o seu efecto non é todo o homoxéneo que se debería esperarse.

É probable que a tendencia descrita nas nais de neonatos se deba a unha combinación dos factores arriba mencionados, que poderían estar incidindo de forma diferente en cada lugar e no tempo.

Un dos efectos máis importantes a curto-medio prazo do ascenso nas taxas de prevalencia de anticorpos anti-VIH en neonatos é o incremento da demanda asistencial, tanto polos nenos que nacen con anticorpos e necesitan diagnóstico e seguimento, como polos embarazos que chegan a termo en mulleres infectadas polo VIH.

En Galicia non se rexistran casos de sida por transmisión vertical dende o ano 1998, o que remar-ca un balance global favorable ata o momento, nesta vía de transmisión do VIH.

A partir de mediados dos anos 90 é posible o tratamento das mulleres embarazadas con fármacos antirretrovirais, o que diminúe substancialmente as probabilidades de transmisión vertical. Por isto comezouse a recomendar a oferta sistemática da proba de detección de VIH, coa finalidade de realizar un diagnóstico temperán e proporcionar consello. En Galicia, no ano 1997 elaboráronse, co consenso da Sociedade Galega de Obstetricia e Xinecoloxía e da Sociedade Galega de Pediatría, unhas normas de actuación correcta ante a muller embarazada ou con intención de procrear, sendo remitidas estas a todos os centros sanitarios de Galicia. Esta actuación completouse coa edición dun folleto informativo dirixido ás mulleres en idade fértil e, concretamente, ás embarazadas. A finais do ano 1998 comunicáronse, mediante unha circular, as normas xerais de actuación ante a muller embarazada en relación coa infección polo VIH. Os destinatarios foron os centros de atención primaria e os hospitais do Sergas, hospitais e centros médicos privados, e os centros de orientación e planificación familiar.

Por último, recordar que no estado español o risco de transmisión vertical do VIH é alto en relación con outros países europeos, feito polo que o diagnóstico prenatal do VIH debe constituír unha prioridade nos programas de control de xestantes, de persoas afectadas polo VIH e de saúde materno-infantil en xeral.

RESULTADOS

53

EPIDEMIOLOXÍA MOLECULAR DO VIH EN GALICIA E NO MUNDO

O axente etiolóxico da sida está representado por un conxunto de virus (VIH) con elevada taxa de variabilidade xenética (a grande heteroxeneidade xenética dos virus RNA, entre eles o VIH, é o resultado da elevada taxa de mutación durante a replicación do RNA viral), que se agrupan en dous tipos: VIH-1 e VIH-2.

O VIH-1 é o tipo máis estendido, é o responsable da maior parte dos casos de infección por VIH no mundo. Clasifícase en 3 grandes grupos tendo en conta as análises filoxenéticas baseadas nas secuencias xénicas (principalmente nos xenes gag e env). Estes son a comezos do século XXI: grupo M (main ou principal), grupo O (outlier), e grupo N (non M, non O). O grupo M subdivídese, ata o momento, en 11 subtipos (A: 25%; B: 16% –pero é o máis frecuente en Europa e EEUU-; C: 48%; D; E; F1; F2; G; H; J; K).

VIRUS DA INMUNODEFICIENCIA HUMANA

tipo VIH-1 tipo VIH-2

grupo M grupo O grupo N

Subtipo A Subtipo B Subtipo C Subtipo D Subtipo E Subtipo F Subtipo G

Subtipo A Subtipo B Subtipo C Subtipo D Subtipo E Subtipo F1 Subtipo F2 Subtipo G Subtipo H Subtipo J Subtipo K

É importante sinalar que a presenza nun individuo de varios subtipos de VIH dá lugar á recombinación do VIH. Isto require a infección simultánea na mesma célula de dúas ou máis cepas diferentes dando lugar a formas recombinantes, tamén chamadas CRF (circulating recombinant forms).

Situación dos diferentes tipos e subtipos do VIH-1 en Galicia:

O subtipo circulante máis frecuente no mundo é o subtipo C, pero en Galicia e no estado español é, maioritariamente, o B (no noso medio debido á escasa frecuencia dos subtipos diferentes ao B, chámanse subtipos non B). Un estudo multicéntrico realizado no Estado español a finais do século pasado sitúa ao redor do 2% os subtipos non B do VIH en España. Outro estudo realizado cunha mostra representativa das persoas afectadas por esta infección en Galicia nos anos 1999 e 2000, atopou unha prevalencia do 5,1% dos subtipos non B na nosa comunidade. Esta porcentaxe vai en aumento e sitúa-se a 31 de marzo de 2003 nun 7% dos pacientes estudiados en Galicia.

54


SUBTIPOS B E NON B DAS INFECCIÓNS VIH-1 EN GALICIA

1.177 subtipo B (93%) 89 subtipo non B (7%):

19 CRF02_AG (21,3%) 17 G (19,1%)

3 F1 (3,4%) 3 UAJG (3,4%)

NUNHA MOSTRA REPRESENTATIVA DE 1.266 VIH(+)

11 BG (12,4%) 11 C (12,4%) 11 CRF14_BG (12,4%)

Datos a 31 de marzo de 2003

Se temos en conta os subtipos non B e formas recombinantes en casos novos de persoas VIH(+) entre maio de 2000 e abril de 2003 o 25,7% de todos os casos incidentes eran diferentes ao tipo B.

84 subtipo B (74,3%) 29 subtipo non B e recombinantes (25,7%):

8 CRF02_AG (27,6%) 6 C (20,7%) 5 BG/B (17,2%) 4 G (13,8%) 6 outros (20,7%)

SUBTIPOS B, NON B, E RECOMBINANTES NAS 113 NOVAS INFECCIÓNS VIH-1 EN GALICIA ENTRE MAIO DE 2000 E ABRIL DE 2003

Grazas ao Sistema de Vixilancia Microbiolóxica e Molecular do VIH en Galicia, atopouse e describiuse, en colaboración cos hospitais do Servizo Galego de Saúde e co Instituto Carlos III de Madrid, unha forma recombinante circulante nova BG, que foi a última aceptada dentro das descritas na literatura científica, e que foi exposta na XIV Conferencia Mundial da Sida celebrada en xullo de 2002, na cidade de Barcelona polo Dr. Rafael Nájera, xefe de Área de Patoxenia Viral deste instituto.

Esta forma recombinante BG non representa, ata agora, novos problemas na transmisibilidade e tampouco se pode afirmar que leve consigo implicacións engadidas sobre o éxito ou o fracaso terapéutico do tratamento dos afectados por este virus.

RESULTADOS

55

ABREVIATURAS E SIGLAS

CIE: Clasificación Internacional de Enfermidades

IAM: infarto agudo de miocardio

ITS: infeccións de transmisión sexual

ND: non dispoñible

P25: percentil 25

P75: percentil 75

Sida: síndrome de inmunodeficiencia adquirida

Suicidio e lesións a.: suicidio e lesións autoinflinxidas

T. traq/P.: tumor maligno de traquea/pulmón

VIH: virus da inmunodeficiencia humana

Categorías de transmisión:

CDI: consumo de drogas inxectables

HSH: homes que teñen relacións sexuais con outros homes

H. hom./bisex.: homes homo/bisexuais

Outros/desc.: outros/descoñecidos

R. hem./trans.: receptores hemoderivados/transfusións

T. heteros.: transmisión heterosexual

Enfermidades diagnósticas:

C. esof.: candidiase esofáxica

Pn. P. C.: pneumonía por Pneumocystis carinii

Pn. rec.: pneumonía recorrente

S. Kaposi: sarcoma de Kaposi

Sd. caq.: síndrome caquéctica

TB pulm.: tuberculose pulmonar

TBD/E: tuberculose diseminada ou extrapulmonar

Toxop. C.: toxoplasmose cerebral

Institucións e organismos:

CDC: Centros para o control e a prevención de enfermidades

C.H. Arquitecto Marcide: Complexo Hospitalario Arquitecto Marcide

56


C.H. de Ourense: Complexo Hospitalario de Ourense

C.H. de Pontevedra: Complexo Hospitalario de Pontevedra

C.H. Juan Canalejo: Complexo Hospitalario Juan Canalejo

C.H.U. de Santiago: Complexo Hospitalario Universitario de Santiago

C.H. Xeral-Calde: Complexo Hospitalario Xeral-Calde

C.H. Xeral-Cíes: Complexo Hospitalario Xeral-Cíes

DXSP: Dirección Xeral de Saúde Pública

H.C. Costa: Hospital Comarcal da Costa

H. do Meixoeiro: Hospital do Meixoeiro

OMS: Organización Mundial da Saúde

ONUSIDA: Programa Conxunto das Nacións Unidas sobre o VIH/sida

POVISA: Policlínico Vigo S.A.

VIH/SIDAINFORME DO REXISTROGALEGO DA SIDA.1984-2003

Documentos Técnicos

de Saúde Pública

Serie B. Nº 37

Serie B

. Nº 37

VIH

/SID

A. IN

FO

RM

E D

O R

EX

IST

RO

GA

LE

GO

DA

SID

A. 1984-2003

Nº 1. Programa Galego de Detección Precozdo Cancro de Mama.

Nº 2. Programa Galego de Rexistro XeralSanitario de Alimentos.

Nº 3. Programa Galego de Promociónda Vida sen Tabaco.

Nº 4. Programa Galego de Manipuladoresde Alimentos.

Nº 5. Programa Galego da Rededa Alerta Alimentaria.

Nº 6. Programa Galego de Control de Comedorese Restauración Colectiva.

Nº 7. Programa Galego de Controlde Residuos en Carnes.

Nº 8. Programa Galego de Controle Prevención da Hepatite B.

Nº 9. Programa Galego de Coordinaciónde Laboratorios de Saúde Pública.

Nº 10. Programa Galego de Vixilancia Sanitariadas Zonas de Baño.

Nº 11. Programa Galego de Control Hixiénico-Sanitariodos Campamentos Públicos de Turismo.

Nº 12. Programa Galego de Control Sanitariode Augas Potables de Consumo Público.

Nº 13. Programa Galego de Prevención eControl da Tuberculose.

Nº 14. Programa Galego de Eliminación de Sarampelo.

Nº 15. Programa Galego para a Detección da Xordeiraen Periodo Neonatal.

Nº 16. Plan de acción anti VIH/sida en Galicia (2003-2006).


Nº 2. Informe Técnico do Programa Galego de ControlSanitario das Praias de Galicia 1992. Vol. 1, 2 e 3.









Nº 11. Mortalidade Evitable en Galicia. 1976-1992.

Nº 12. Enfermidades Infecciosas Emerxentes.


Nº 14. Enquisa de satisfacción das usuariasdo Programa Galego de Detección Precozdo Cancro de Mama (PGDPCM) 1996.





Nº 19. Informe Anual do Programa Galegode Prevención e Control da Tuberculose. Ano 1997.




Nº 23. Resultados da 1ª Campaña de Actualización doPrograma Galego de Detección Precoz do Cancro de Mama.

Nº 24. Anisaquiosis y Alergia.


Nº 26. VIH/SIDA. Informe do Rexistro Galego da Sida.Xaneiro 2001.

Nº 27. Informe do Programa Galego de Prevención e Control daTuberculose. 1996-1999.




Nº 31. Plan de Minimización de Riscos Microbiolóxicos no mediohospitalario de Galicia. Informe de xestión 1999-2001.


Nº 33. VIH/SIDA. Informe do Rexistro Galego da Sida. 1984-2002.

Nº 34. Estudio sobre resistencia de Mycobacterium tuberculosisen Galicia e recomendacións de manexo.

Nº 35. Informe do Programa Galego de Prevención e Control da Tuberculose.

Nº 36. Informe técnico do Programa de Control Sanitario das Zonas de Bañode Galicia. Ano 2003.

Nº 37. VHI/sida. Informe do Rexistro Galego da Sida. 1984-2003.

Serie A

Serie B

Nº 1. Manual de Diagnóstico e Tratamentoda Tuberculose en Atención Primaria.

Nº 2. Control da Calidade de Mamografías(Guía Práctica).

Nº 3. Manual de Vacinas.

Nº 4. Guías Europeas de Garantía de Calidaden cribado mamográfico.

Nº 5. Guía para o diagnóstico e tratamentodo cancro de mama.

Nº 6. Guía para a xestión de residuossanitarios.

Nº 7. Residuos sanitarios: avaliaciónre riscos.

Nº 8. Control de calidade en mamografía.Guía Práctica 2000.

Nº 9. Guía para o cribado, diagnóstico etratamento da hipoacusia neonatal 2002.

Nº 10. Guía para o diagnóstico e tratamentodo cancro de mama 2002. Ano 2002

Serie C

N.º 2.2.6

Dirección Xeral de Saúde Pública CONSELLERÍA DE SANIDADE

documentos técnicos vih/sida de saúde pública informe do ... · nº 26. vih/sida. informe do...

Documents