D. D.DISSERTATIO MEDICA,

SISTENS

SYMPTOMATUMFEBR1LIUM

PARTEM TERTIAM,DE

DELIRIO,QVAM,

CONSENSU NOB. ATOUE EXPER. FAC. MED.IN ALMO UPSAL. LYCMO,

praüside

D:no Doct. JONASIDREN,

Anat. et Medic. Pract. Profess. Reg. et Ord.PRO GRADU DOCTOR1S,EENTILJNDAM

DANIEL WESER,Nobilium Sudermannice Med,. & Cbir. Exam.IN AUDIT. CÄROL.MAJ, DIE XIX.OCTOJBR.

ANNI MDCCLXVIII»HORIS, AKTE ET POST MERIDIEM, SÖL1T1S.

U P S A L i JEyAhjd JOHAN. EDMAN, Reg. Acad. Typogr.

n fano ffato mmafio 3 quam obje-£la extra nos pofira, in organis fen*fuum prod neunr, ad fenforium com¬mune perfertur,& in Anima ideamexcitat, obje&o conformesn. Haec

... fenforii communis mutatio, nno ecu

rum, quse olirn, vel per occidens coajunfta fenfi-mus, redeunte* redit effickque, ut res olim perce-ptas fibi repradentare queat anima, deque iis con-venienter judicare & ratiocinari. Si vero fenforiumcommune laefum fuerit, atque hinc ideae obje&o nor»conformes excitancur ; ita ut prorfus alia, quam qusefenfibus obverfantur, repraefentemus, adeoque ani¬ma deiliis praepoftere Judicium ferat & ratiocinium,delbare dicitur homo. Delirium proinde eft /latusquo , fenforio communi lafi, prorfas alia , quamqua percipit, fibi reprafentai anima♦ De hoc tan-

quam

et- x. (*>,

§. I

• ) ■* ( '•quam fymptotnate febrili, pauca diflerendi animuseft, differentem aucem aequo animo confulereTuumerit, L.B.) quem non nifi Leges Academicx fcri-ptorem agere jubent.

§. ILVario modo fe ofFerunc deliria in febribus. Ali,i

leviflime inträ verba defipiunt, & admoniti» fhtimcorrigi fe patiuntur. Alii gravius delirant, cum lo-quacicate & perpetuis vigiliis, quin audacia in ad-(fante?. Alii vix !oquuntur,fed perpetuo floccos pa»leasque carpant, fatua fub fomni ipecie. Alii Me»lancholieo modo afficiuntur , & de deli&is, qumcommifMe tibi fiitffunr, cruciantur. Alii alio modo.

HLWaec omnia proficifcuntur a mutato vel laefo fta-

tu fenforii communis; qua vero rstione id fiat,eominus deterrninare licet, quo cercius eft> intimioremcerebri nervorumque üru&uram, etiamnum in pu-teo Democriti fepulta jacere,ut omnino pauca fint,qnae cognita habemus & fere eo redeunt, quod ce-rebrurn cerebellumque conftent fubftantia corricali& medullari. Illa, ex Bavo cinerea, vafa recipit abaleero cerebri involucro» Barbaris pia Matre ditto,adeo copiofa, ut (i inje&io Anatom ica bene fucceffit,tota rubra apparear. Hsec autem alba & priori in¬time nexa erf & , licet homogenea videatur, fibris ta»men conftat, a) & vafa de cortice recipit fubti-liffima, quae lanuginem referunt, dum fiphone im-

A 2 plen-a ) Comp. Phyfiolog. ab Haller* p. 263,

• ) 4 ( •

plentur, Ftbras vcro MeduIIae colHguntor inminores fatciculos, nervorum nomine venientes &majorem, quem medullam fpinalsm vocamus c) quiad fua properantes foramina e cranio exeunt, per»que totnm corpus difperguntur, fentiendi moven-dique facukatem impertituri.

$. IV.Quae cum ita (int, tranfeamns ad eas mutatio-

nes, quae evidendores funt & fenfibus magis patent,quas ad cauffas Deliriorum proximas referunt Me-dentes, & fequentes funt:

i:a Celerior motus fanguinis per vafa encepha-U, ex velocitate fanguinis & rubore faciei cogno-fcenda« Haec caufla locum habere videtur in paroxys-mis intermittentium,d) aliarumve febrium itidemquein perturbationibus criticis, fub quibus non raromente alienantur aegri, ad fe redituri,dum per cri-fin a noxia materie fefe vindicat natura.

Ih&Difficilior fanguinis ex capite reditus, digno-feendus ex delirio miti cum fomnolentia fine prae*grefla phrenefi & fine fignis inflammationis vifce-rum imi ventris, itidemque fortiori carotidum vi-brationc ante imminens delirium, dum pulfus in car-po vix fentitur, e). Reditum hunc fanguinis variafunt quae impediunt, ut decubitus fupinus, defe&usmufeulorum accumbentium & valvularum, iter fån.__

i) Albini Annotation. Acad. L. I. Tab II,c) vid. Comp, Phyl. Ab Haller, p. 224.d) Van. Swieten T. II. p. 324.f) Huxham Effays on feyers p. 54.

@ > 5 ( •

guinis per venas reliqui corporis promoventium;vires cordis infirmatae, ut in maiignis: & hinc pa-tet, cur vel unica largior vensefeöio iliis in febribusdelirium inducere potuerit? vid. Fringel Diieafes ofthe Army. p* 268.

W:a Inflammatio mem&rgnarum corticiscerebri, /J ex delirio feroci Sc Adnatse rubore, dni idicanda.

IV:a Materia acris ad cerebrwn delata, ut a re-trocedenteexanchemate,materia Arthririca vel Rheu«matica, fale & oleo urinae retentis, quas ex prx-greflis eognofci debet.

V;a Sordes primariim viarnm. Hane caufamarguunt lingua fordida, fapor amarus faftidiofus,nau-fea, vomitus & anxietas. Van Swiet. T. 11 p. 327.

VI:a Inflammatio vifcerum imi ventris, quamcaoflam determinant dolor aliaque figna phlogofinvifcerum indicantia.

5- v.Deliriorum imminentium figna, eaque plura, in

Hippocraticis libris paffim reperiuntur, e phacnome-nis in aegri corpore obviis defimta, ideo notanda?qood facilius fic imminens delirium av: rtere,quamconfirmatum impedire. Ita non longe abfunc dtli-ria, (i seger, quam fölet, expeditius Joquitor, vel iifubito loquacior fit imprudentiorque iolito, in fer-mone; fi vigiliae diudus continuant; fi aeger crebro

A3 Sc

f) Van. Swieten. I. e. T. 11. p. 6o+ Stoerk. Ann.Med. 1. p. 101.

@ ) s (gr praeter morem fpuit; fi praeter confretudinemdentibus ffridet, vel magnttm & longo tempore fa-Q:am reipirationem ducit; fi oculi, amifio naruralivigore, torvi quid oftendunt, vel fi praeter moremcrebrius moventur, aut unieo objeffco defixi tenen*tur; fi fenfus fiunc obtufiores, ut fi de doiore alicu-bi in corpore conqueftus fuerit antea aut poft or»tam febrem,eum jam non fentiat segrotus* licet nondifparuerit, vel fi Lingua arida&ficcae finnt fauces,po-tum tarnen non pofeit; fi in ventrem decumbic citraconfvetudinem & dolorem ; fi quid infveto facit, velmagno ftudio appecit non confvetum: fi rnodeftus autverecundus aeger ferociter refpondit, crura nudatjattatque vel flatus fonoros emittit; fi ante faciemmanus attollit, mufcas inani opera venatur , floccos-que carpic de parietc vel vettibus.

$. VINon ex eodem capite, ratione prognofeos, ju-

dicanda funt febrieitantium deliria; quse enirn fubparoxysmis vel exacerbationibus accedunt, & iisdemdeclinandbus recedunt, itemque quse infiante erifiapparent, non adeo mala cenferi debent; fi verodeliria fcrocia funt & continuant, peflima;nam prae-terquam quod cerebrum gravius affefhim de nun¬tiant , ex continua corporis agitatione & fomno in-tercepto, omnia exafperantur mala. Peffiraa itidemjudicari debent deliria, quae fra&is debi lita tlsque vi.ribus füperveniunt. Hippocrat. Porrhet. L. g. prae-fenim fi aeger dormientium prae fe fert fpeciem,cumpalpebris imperfe&e claufis, quas fubinde elevat,

ocu*

• ) 7 ( @oculos circumagens, fed mox eos eodcm modo com-iriittit i cerebrum enim fanguine quafi oppreflumdenotanr. Fcflima etiam deliria cum raris fanguinisde naribus vdtigiis, effceto iam corpore, qua fan»guinem de vafis capitis difficilius eludlari indigitant.Floecorum venatus malos judicant; cui quidem fen-tentiae a(Ientimur> fi viribus deftitutus ef! aeger; namtumultuofioribus aQionibus fufcipiendis imparemefle fignificant; fi vero vitae ante aftae fequela eft,utartificum quorundam,manibus mirrutiora tra&anti-um,periculum nonadeo portendit, nifi alia adfuntmala figna, quae prognofin determinant. Quidfen-tiendum fit de deliriis circa confveta, quae tantumnon femper Hippocrates damnavit, ut fcilicer deiis rebus loquatur seger intempedive, quae in pre»tio habuit, & circa quas verfatus e(l,e. gr, fi Ni-cotianae errhinae adfvetus, fi c gefiiculatur, ac (I na¬ribus pulverem Nscotranae admoveret, vel hinc pa¬té t. Fauftum contra ea eventom pollicentur fuper-veniens narium baemorrhagia, (fi vires fcilicet con-fhnt & aeger plethoricus) haemorrhoidum vel men-fium fiuxus. Bcerrh- Aph. 702. Bonurn denique ed,fi deliria fomno fedantur, itemque fi per fomnumevidentia & clara infomnia..fuerunt* quae aeger e-narrare poffit expergefactus» vid, Burner. HipptContr. p. 44*

§. VII,Praeter ordinaria diluentia & temperantia, qui-

bus in febribus uti folemus, varia commendanturin delirio remedia, jam recenfenda> ita tarnen ut

ne«

® ) 8 C •neeeffariae fobiungantur cautelse* quae ufum eorumdeterminant:

I:o Ven# [effiio, fummum illud in infiammatio-nibus prsefidiurn, quam celebrandam docent D 1 i-rium ferox, plethora, pulfus plenas & forcis, vi¬res firmse, rubor faciei, inflammatio vifcerum ab-dominis, Impune vero minime adhibetur, li febrisab initio remotior , ve I huic maligni quid fubeft;nam in hac phlebotomia unica largior, vires ni-mis frangit & delirium arceffere pocis eft. vid.f IV.

II:o Miruäines temporibus admotae, quas pre-mente delirio infigniter profuifle dicic Mead in Mo-nit. & Praecepr. Med. p. 14. Has etiam in dolo¬re capitis impenfe", latidat. Lieutaud. Prax. Med.p. 87- & Pringel in Phrasnitide i. c. p. 157. O-pportunum hae prasbent remedium, ubi venasfe-ftioni non amplius eft locus ob virium infirmitatem,languinis tarnen ad caput congedi copiam mi-nuendam monent ftgna > eundem per vafa ence-phali difficilius traduci, indicantia.

lII:o Veficantia, quas cantharides rcctpiunt,a temporibus dudum Hippocratis adhibita, ver-gente vero feculo decimo fexto, Auftore inpri-mis Mercuriali, erebrius in ufum venerum, quitarnen deinde ob infelicem eorum in febre Patavinaufum, tantum fibi exeitavit civium odium, ut ci-vitate expulfus fuerit. Varix hinc de efficaci hacMedicina nacac funt iites, & prope erat 11c profcri-bcrctur, nifi Hercules Saxonia Iii fe (bfcepiffet ean-

dem

• ) 9 C @dem defendere. Ab eo vero tempore alii vefican-tia in febribus laudarunt, alii vero non adeo sequifuerunc eorum 2efHmatores. Nos quod attinet, eautiliter orrnino sdhiberi exiftimamus in DelirioFebrJi, fi pulfus languidior & veternofi quid ad-iuerit, vel fi exanthematis ant materiae arthriticasvel Rheumnricae retrogrefise jufta adfit fufpicio. Utvero moleftise, qua: eantharides nonnunqnam, prse-fiertim in fenfibilioribus, urinariis inferre folent v i is,cohibeantur, veficatorio infpergatur camphone pul¬ver i fa tae tantillum, vel lac ex feminifeus tufis prae-beatnr aegro potandom , usque dum remcventur.His proxime accedunt,

IV. Epifpcißica , qux nonnulli Cautharidibuspneferunt, a quibus vim [pucredinem inducendi ,tamen experimemis Fringlianis non refpondentem,Exper. XXII. metuunr. Proficua caeteroquin funtiisdem in cafibus ac veficatoria, plantis pedum &furis admovenda.

V. Lotiones in alvum immiffa, quae reliquiasingeflorum evacuant, fanguinem a capite avertunt& fe bris impetum mintiunt. Tanto in pretio Sy-denhamo fnerunt, ut his folis fine venapfc&ione fepofie febris vim minaere cxiftimaverit, nifi valde ple-thoricus fuerit aeger. Hinc monet juniores Medi-cos, ne harumj abufu febrem nimis frangerent ,quod anfam anomalis fymptomatibus dare; poflet.vid. SeQ:. i.Cap. 4. Qua ratione in Delirio febriliprofint> ex di&is pater.

VI. Topica capiti applicanda. Veteres in delirioB gra-

# ) w f igraviori animalia viva diffe&a capiti impofnertint,quae plurimum etiarn laudac Lindanus, Recentio-res varia aiia externe fuperhabenda commendarunt»nt Cucurbitas tufas vel in taleolos difleö-as, Pur-tidacam, Sempervivum, Mandragoram, Hyofchya*mim, opium In aqua quadam ftillaticla (blutum,fuccum cancrornm nuviatilium aliaque ejus generisalia, g) ? quse ceu inutilia aut noxia non pouumtisnon rejicere, Et fi quidquam ex topicis admicte-remus, non nifi emollientia, duce inprimis Hippo-erate, fvaderemus, qui in Phraeniiide caput multa a-qua calida lavare jubec. De afFeft. Cap. 3., quae cumvafa capitis externa laxanr, fanguinem ab internis de-rivant. Quid veficae aqua frigida repletae & capitidiligenter admotae, cum clysrnatibus fimilibus va¬kant* quse fucccflifle fibi dicit Debaux, ulcerius t-pfe experiatur, paucos interim imitatores rcpertc-rum pollicemur. vid. Journal de Medicine pro A;o1761 menf. Juix.

VI. Balnea pedum, ex quibus vaporofa com*mendat IlliA Van. Swieren C. Bcarh. T. IL pag,.330. Quo magis haec vala cutanea laxanfv eo plusSanguinis recipiunt & a capice derivant.

VII:a Emetica quae, dum delirium eonfenfuale& a faburra in ventriculo proveniyconducunt. Mo-nitus a magno Bcerhaav. Illufl. Van Swieten deliriieauflam ab hac Eepe repetendam efle, non fine vo<-luptace percepir, unicum emeticum deliria momen*to citrus falluliffe,

g- vifeg ) Ettmuller O, O. p. 4§2.

@ > ii c @§. vnr.

Nonnunguam profuit apud delirantes novasexcirare ideas, qute attentionem figcre poffent. kain A&is Parifinis narratur de Muffco, qui febre Con¬tinus remittente prehcnfus cum delirio, concentamufico reffpuit non folum , fed a febre liberatusfuit: cefTante concentu, redit utrumque,repetita ve-ro Mufica, integre fanatus eft. Iisdem in A&is a*liud proffat exemplum de artis faltatoriae Magiftro>quem itidem Mufiea a delirio liberavit. vid. VanSwieren ex A&is Parifinis T. IL p. 334. Et teftaturIlluftriffimus Idem Au&or fonum, ex aqua de altodelapfa in peivim aeneam aliquid utilicatis attulifle,Tentari poterit, quid mutationes ejnsmodi efficerequeant;; videndam tamen ne quid infoliti, quod ter*rorem injicere poffic, aegro offeratur, licet aliquan-do fuccefTi non caruerir, uti idem Illuft. Archia-ter de aegro refert, qui mente alienatus ad fe re¬dit, fuborto in vieinia incendio.

Coronidis loco monendum erit, (Telirantes aegrosnonquam folos relinquendös effe; eos enim de le-8:0 exfiluifTe, & veffibus indutos obambnlafle, quinex alro pracipites fe dediffe, triff is docuit experi-entia. Id itidem tenendum, ut arceantur omnia ob«je&a, quse deliras ideas excitare poflunt, quodqueflrepitus omnis & in cubiculo & foris removeatur.Utrum vero in tenebricofo,an in lucidiore loco de-eumbere dcfreat atger, experientiae relinquendum 5;

funt enim qui in tenebris, funt contra ea, quiin luce gravius deffpiunt vid. Van

Swieten. T- IL p. 335:# # &

Till Mia VÄN.

Mången lård och fkiklig manBlir af rygtet platt fotglåmdev,

Mången fom als intet kanBlir for lårdom högt berömder i

Men når Du med Hatten krönes,Flit och vett då rått belönes.

Lycka då min Vårda VänTill den Hatt Jpollo gijver;

Men förgät och aldrig den »Som din trogna Vån förbli/ver,

Lefve JVefer, vänners fagnad!Frifkas ro och fiukas bågnad.