ENCOL DA PROSA GALEGApor A. LOUSADA DIÉGUEZ

Antr'os inéditos do naso inesquecentc companclroatopamo~ iste. que fora ndo por 11 no Seminario d'Estu·dos Galegos e que, t?nto por recoller todal-os seus tra·bailas canto poi-o grande valor intrlnseco qu'iste tendende moltos puntos de vista, damos hoxe 80S nososleitores. Lousada Diéguez fixo iste traballo preocupadopoi-o probrcma da formaci6p en idioma Kalcgo. da Iin-goaxe filosófica, e coslilue pra elo lInha boa aportazón.

Este trabano ten de escomenzare por unhaespricación do traballo mesmo. O eixo d-estoqu-hoxe presento con todo agarimo ti Semi·nario d·Estudos galegos é un eixemplo, y-oeixemplo é unha tradución d-un escrito queningunha cousa ten de preto con Galiza eco-as 'cousas galegas. Emporeso, abofel1ascoido, que pode acaer moi ben co·a finalida·de d-esta moza, galeguisima e variJ Socie-dade. Direivos prome de que.

Xa é sabido qu·a lingua galega tan froito·sa n·a súa literatura cancioneira, ten sidopouco traballada n-a prosa. Ainda facendoconta d-os escritos qu-en prosa galega té-flens~ feito dende o século XIII o cair doXV, traduciós os mais d·efes coma os ana-cos atopados das Partidas do Rey Sábeo, deCrónicas, da Leyenda aurea e demais (1) esendo outras mostras, testamentos, contra·tos, regras de Cofradia~ e Congregaciós, ocerto é qu-a prosa galega non tifla unha va·luación quente de pensamento orixinal co-aemotividade percisa pra lIe dar pulo a unhafala enriquecendo-a con parolas e xiros, atachegar a ser tamen dona dos termos técni-

{t) Véxase antr·outras as novas que da o P. Atana·sio López n·a páxina 30 dos seus Estudlos critico·hist6t'icos deGalicla.

cos que de cote andan na comunidade centi·fica universal.

Non sei se serei moi afouto o dicir que seten.escrito en prosa galega milis n·o poucoque vai de século qu-en toda l\ vida d·a nosafala (1). Lembrarvos da rivista «A Nosa Te-rra», do novo teatro en prosa tan xurdio c-omestre Cotarelo, d-as pubricaciós de «Célti-ga», das novelas, y-a mais da rivista NÓS.onde tanto e tan ben se traballol!.

Non hai quen non seipa qu-a parola musi-cale, a literatura cancioneira vai sempre ca·miilo adiante da prosa, e que esta da porfeito un longo traballo da língua y·é eispre·sión d·unha cultura. Escadasf a fala gale-ga dempois da súa vida poética e do IlImecultural do séC'ulo XII deberla ter unha axei-tada prosa enxebre. Deixo ese estudo pr-osesbigoadores da historia da literatura gale·ga. O canto é qu hoxe slntese un valeiroqu-é perciso encher.

Si é verdade a probeza da nosa fala no te-rreo centifico non se pude dicir qu-ela teflaun orixe n·a probeza do pensamento. (1 pen-samento ten moitas manifestaciós, todas ou-

(1) Non se pode esqllecer A Tecedelra de Bonavaldo inmorrente López Ferreiro. novela-guia de prosa galega pu-bricada nos fls do século que pasoll.

NÓS

tas e d·un valor humán. O pensamento ~alego tense crarexado con toda forza en ma-nifestaciós artístecas, pois non sornentes afilosafia y·a cencia son concepciós do mun-do e da vida, que tamén o son o arte dos es-collidos y o arte do pobo.

O desenrolo da cencia e da Filosofía é fi110de moitas circunstancias alleas que col1enmillar a uns pobos qu a outros e determiñann-eles un pensamento y-un xeito de traballo.Non foron moi amorosas e"as circunstan-ceas pr-o pobo galego. Na Edade Medea fa·ron os conventos, foi Roma, foi o infruxodos seguidores árabes d Aristóteles, as es·colas y-as Uni versidades os que deron movi·mento e intrés as especulaciós centificas, efoí o latín ata moi medeada a Edade nova oistrumento lingua de que se valía a cultura.Xeográficamente Galiza estaba leixacla,y-económicamente era un asento cativo, praunha actividade -qu-anque somel1e para·doxa- supon requezas a eito.

Por moito qu-un pobo s-afeizoe a unha cul·tura, si esta ha ser traballada n·unha falaal1ea seguindo os usos do tempo, como nocaso do latin non é dificile decatarse do re·traso qu-ha levar o desenvolvemento da falapropea. Viñeron lago pr·a lingua galegatempos de contrariedade no asoballamentoque ímpuxo O castcláll c-o poder politeco, eco a fuxida dos poderosos galegos aguilla·dos poi-os praceres da cortesanía en derre-dor dos Reises. Dend·entón acobexouse anasa fala n-a homildanza das aldeas e dosprobiños coma cousa cativa e de mal cria-dos. Con todo, os groriosos Feijóo e Sar-miento souperon ver toda a forza de vitali-dade que latexaba n·aquela fala esmorecidae no pobo dormiñento. Si aqueles dous gran-des homes non viviran baixo o alentar doermo universalismo do século XVIII, teria-mos hoxe ben acimentada de novo a prosagalega.

E xa estamos postas de cara O probremada vitalidade das lingoas y o valor da súadiversidade diante do universalismo da culotura. Todos sabem"s qu-é un fondo degarode moitos homes o chegar a unidade da falan-o mundo, e qu-a cencía camiña a esa uni-dade c-o linguaxe matemático e c-o empre·go das parolas técnicas, as mesmas pra

3

todal·as falas. ¿A que ven lago, diráse, o es-forza pra avi vecer, y·anovar n-unha talaamortecida?.

Dous erras fundamentaes, coido eu qu-hain-a teoria universalista. O pirmeiro e tel-Olinguaxe por un istrumento pra nos enten-der mil10r uns homes c-os outros, y-o derra-deiro erro é apuar a importanza das falasno ,-ocabulario, é decir nas parolas mesmas.

Unha língua é diante nada un istrumentopra a-aución, é unha eispresión do pensa-mento c-unha finalidad e, y-esto non do pen-samento ispido senon cheo de sentímento,como n·unha resposta afectiva 1Is chamadasdo mundo esterior ou da concencia propia.Dous homes poden falar n-a mesma linguae non s-entender o un c-o outro n-os seuspensamentos, mais as súas parolas decoteservirán pra que s-entendan en col d-os fei-tos e das causas. Ningunha idea xunta Oshomes tanto como a igualdade de senti-mentos.

As parolas de por si non fan tanto unhalíngua -y-esto é ben craro- coma os xiros,as voltas, revoltas, froleos e misturas dasparolas mesmas e dende logo a pronuncia-ción, o xeito da fala, qu-é a ánima y·o arre-cendor da língua. Pol·o mesmo hay y-haberáJínguas martas e linguas vivas.

E dempois d·esquirbir o que vai dito, n·undescanso leo periódicos e doume canta deque pra moitos espritos vale iros de sentí-mento, a realidade non ten sinificado enningures, e somentes l1es fan latexar, as pa-rolas vacias, as ideas martas, que nada dínOcurazón, brétemas qu·amortaxan o porvir.Nin~uén pode dubidar qu-a cencia é uni-

versale, y·é mais que probabel a unidade dacultura humán como un desexo, y-o langacom-un feito. Mais isto nada di pra que nonse traballe a cencia e se faga cultura con is·trumentos humans, como son as Jínguas,que non serian humans senon tiveran a va-riedade das manifestaciós da psicoloxia dohome. c-o seu di frente xeilo de reacionardiante do medeo, tral-as lembranzas y-alu-meado poi-os degaros.

Un ideal é tanto mais ample, pra nós ho-mes, canta mais quentura d· humanidadeteña, quentura que da un sentimento, poisun ideal non é a idea·esquema, é a idet!

4

vi va, enfeitizada pol·a emoción. Eisí podeser un ideal pequeno a idea de fraternidad ee pode ser un ideal mais grande c-o mundoo lle dar un bico a un vello podre que pregaunha esmola. Os ideaes non tellen medición,ou ideaes de forza vi va ou son ideaesmortos.

Anovar a Iíngua galega será consecuenzad-unha necesidade si esta necesidade ten asúa nacencia n-un degaro de verdade, deben, e de beleza, n-un degaro que mova oesprito car-o esforzo y-o sacrifizo levandoosi é posibel a unha renacencia, que si é unhacreación será a millor mostra do froito dosacrifizo.

Como Pascal a xu ven tu de galega d-hoxepode dieir Os homes d-esprito doente: Nonnos pergl1ntedes poI-as novas razós. Nonhay razOs frías pr-o sentimento, as labara-das do curazón tellen as súas razós tamén,mais van alcendidas por un fogo qu·has levatan de presa que non da tempo a un parra-feo, pois tojo lle cumpre pra a-aución.

Canta cativeza leva en si a codia -do pen-sar! Hai moita xente que non se decata qnese pode remedar o pensamento con parolasy-estar lis portas do esprito fora do seu aga-rimo.

Namentras os aires da Nosa Terra nostrayan n-o seu zoar unha armonía e-o falardos homes qu~ sementan o pan e recollen osangue da terra. Namentras as lembranzasdas nosas nais tellan o queixume do falargalego, namentras as vountades sintan oforte desexo dun mais alá, non se pode du-bidar da necesidade da renacencia galega.

Deixei de ler os periódicos, e sigo camiíloadiante.

Fai pouco tempo, escribía Vicente Risco-un dos bós- sobre da superioridade uaslínguas virxes en comparanza das línguastraballadas. Mais esto somentes é compren-sibel pra aqueles que se decaten ds> que hayde feitizo, de enerxía emocional acobexadanas falas do pobo. Y-eu quero que lembre-des eiquí o .Elogi de la paraula. do grande]ohan Maragal!.

Tamén se ve eisí a dificultade do traballoescrito na prosa onde pra avivecer a parolafalla a musicalidade do verso y-é percisoazorollar por antr-a fala pra fuxir de todo

N6s

o ql1-está ermo e buído. Mais toda a dificul-tade do traballar unha fala, un escrito, veseben pagado poI-o que ten de creación, derexurdimento do esprito que s-acogula deenerxia humán, pra espallar axilla os froi-tos ben madurados do pensamento ou co-m-as polas ben cheas de sangue do albrebicados poi-o sol da primaveira comenzan 11agramar.

A prosa galega é certo que tropeza moi-tas veces co-a cati veza do seu vocabulario.I-esto é ainda tendo uo tesouro n-as nosasmans e ben preto de nós. Témol-o tesourodo pobo que non s·aproveita canto debíamos.

O feito indiscutibel eo ql1-a fala gaJega éenxebremente labrega, y-as mais das paro-las nosas son de labranza e de todo o quen-as aldeas hai, e n-os eidos, n-as touzas,n-as fragas ou n-os montes. Mais esto é nnfeito n-a historia de todal-as falas. As paro-las desenvolvense e collen sinificados novosde moitas maneiras. Na sua nacencia asmais das raíces de parolas tillan unha sinifi-cación abstrata (1) o latín avis, castelán avee grego OLOYOS queren decir, algunhaconsa que voa e como este centos de eixem-pros. Foi despois canelo adequiríron os ter-mosa siniflcaciónconcretad-hoxe. Pro dondecollen as parolas a sua mais grande riquezaé n-as metáforas. !I. calquer parola por benlabrega e ben enxebre qu-ela sexa podese·lle dar un outo siniticado e levala d-aldea 11cidade, d-unha correcloira l\ bioloxía, d-un-ha ruada 11 filosofía. O termo iJlsar qu-oslabregos empregan pra sinificar com·as raí-ces de cenos albres s-estenclen a eito e todoaxifla, ou como certas herbas s-espallann-un terreo, é nnha parola que tamén podesillificar o espallamenlo d·unha idea. Ecomo en castelán se fala do campo ou terre-no d-unha cencia podemos decir en galegoo terreo da Física ou do Analisis. Coido quenon cumpla amorear mais eixempros, y-es-te termo amorear eixempros é un eixempromais.

Son moitas as persoas, sinxeliflas dosmiolos, com-os pieariflos, pra non lles cha-

(1) Max MUller: The Sclcnci of thought - Londres,1887, cap. VIII - Referencia O est ..do tóxico do linguaxe y·asteorlas do Max MUllcr en Mercler: LogiGue: Chapo 11.53.

N6s

mar parvas, que xuzgan da nobreza e darianza da nova fala poI-as parolas aldeans

lu·emprcga e poI-os labregos qu·a sosteñenoma si todol os días esas xentes bien non

puxeran n os seus beizos malas parolasmoitas veces de orixen non tan limpo, nintan humán com·as parolas que cheit:an ax -ta y·o vento mareiro. l-abonda de laber-'adas.

A fala galega ten dereito como todal asIIngoas a facer colleita n-o lenguahe técni-

filio o mais d'él das ¡íngoas crásicasauoando as parolas ó seu mesmo xeito, Nin-gunha fala se chama probe por facer tal!I heg-o.

nue s·ergue a mais grande dificulrade éO dccatarnos de que moitos levados porunha costume y·uroha infruenza poi-o d-ago-,'" inevitabeJ remo~n o seu pensamento conv 'rbas caslcláns qu-os libros y o insiño se-mentaron y afondaron, y-ala a feitura doralar leixase pouco a pouco do aire gaJego.Todos temas visto como s·enfouza a prosa~alega empregando a eito o verbo haber entcmpos compostos d-un xeito que non ade-mite a gramática galega. E moitas vecesranno os que falando en castelán, empreganas formas gaJegas, camlo n os mesmos de-feutos do seu falar castel1in teñen unha boaguia.

De conseguinte ningunha causa millarpra avivecer a nosa feiticeira fala que o es-luJo da f'lla labrega, y·o estu.lo da gramáti-a galega. l·os que remexen n·a historia de

Galiza poden dar o mais grande amparo ór xurdimcnto da língoa, traba liando n-o 1'0-

5

ca bulario da prosa galega da Edade Medeafonte e deloiro O mesmo tempo da nasaliteratura.

Facer traduciós ó galego de cousas qu-omerezan coido qu-é tamén abranguer re-quezas e domear a fala adoandoa 1\ diversi-dade dos pensamentos e u-as cuestiós maisalleas,

O eixempro qu-agora vos paño diante éunha tradución Ogalego d· un artigo de crí-teca filosófica. Non é a primeira vés qu·ogalego achégas~ os eidos da Filosofía e dacencia. Juhan Viqueira, meu colega do lsti-tuto da Cruña co·a forte cultura ten traba-llado n-ese camiño. Meu out ro colega quefoi do lstituto d·Ousense Johan Aznar fixosair en 11'65 a sua tradución do tratado Quodnihil scitur do filósofo de Tuy FranciscoSánchez c-un estudo fermoso en col do au-tor. Tamén nos arti-gos do CasteJao-nonfan falla as loubanzas-sohr'o arte novo ato-panse traduciós d-anacos de Pla.ón e d·es-téticos d-hoxe. C:uasementes non hai n-adita revista 11'65 artigos do benemérito Ris-co en qu·a lingua gaJega non s-estenda pornovas y,oUlos terreas. l-eisí Otero Pedra-yo, Y·o Cuel'illas n-a Historea, y-outros quefan a!umear a espranza.

O escrito que vos dou é tirado da Revistada Filosofia neo-scolastica de Milano e n-elo mesl re Proff Lodovico Necchi baixo osnomes de Spazio e tempo fai unha ben in-tresante aliada das teorias do Einstein, queganaron en fondo intrés dende qu os perio·distas deixaron en acougo o grande centifi-ca alemán.

ESPAZO E T E M P O

Ehí temas un eido n-o que se traballoua mais fonda revolta. PoI-as especulaciósphilosóficas dende Descartes a Kant e deKant Os nasos días, e baixo o infruxo dosbigoar fisiolóxico e psicolóxiclJ, o probre-

ma do espazo e do tempo collera unha caraben determiñada e ben corecida pr-os estu-dosos. De súpeto interven un feilO nol'O defondamentale imporranza. PoI (S trabal!osdos físicos e dos matemáticos Fitz Gerald,

Loventz, Minkowki, e por riba de todo doAlberte Einstein, o~ termos da custiól1 fo-ron trocados, y-a matinadura foi levada dotan-ea speculativo e fisico-fisiolóxico lis re·xiós outa;' e ben difices da matemática supe-riore. f: ben fácile decatarse d-este muda-mentO, o camiñar poI a mais nova phi loso-fía. Esquecense agora, ou topan pequenaacolleita as loitas anlr·os seguidores y-osnegadores das cOl1crusións da Estética tras-

6

cendentale kantian; y-alnda de rifa de coteantr-os nativistas y-os empiristas en col doorixen das representaciós espaciaes e tem-poraes non aparescen mais que poucas mar-cas: o intrés dos estudosos vol ven todp ca-r·as tcorlas einstenianas.

Non é iste o lagar d-espor as tales teorlas-causa ben langa e difice.... -A custiónque nos intresa diante da teorla da relativi-dade é a que mira As suas relaciós co-a phi·losofla-Tellen as novas do mnstein que tanprofondamente firen as ideias das mais dasxentes sob·o espazo y-o tempo un valorephilosófico? Ou debense ter por valeiras as·trauciós matemáticas sen ningunha relaciónco·a realidade? Os pateceres dos estudososainda están enfouzados: as tesis mais alleas,sostellense ca-a mesma forza, y-ende porIso non é fácile o arranxo. Parécenos qu-oprobrema ten de sere posto distinguindodiantes nada as posicións das difrentes di·reciós philosóficas.

Pr-os idealistas Einstein persenta un xur·dio tropezo. D·unha banda co·a relativiza·ción dos concetos de tempo, e d·espazo, fei·to con datos enxebremente centifieos, paré-celles que reeoUen novas materiaes pr'a erl-teca radical e da cencia qu-o idealismo pro-move e fai sua. Mais poi-a outra bandacom·esquecer qu-a teorla da relatividade,percisamente porqu·arrinea dos feitos espe-rimentaes, a esperencia de Fizeau, de Mi-chelson e Morley, de Maiorana, non podefuxir da valoración qu·o idealismo fai, dia,n-te os métodos y-a esperencia centlfieos? Osidealistas tópanse ó cabo cara iste ehamantedilema: ou acoUer e valorizare philosófiea-mente as esperencias devanditas, en cantaas secuenzas que d·ilas foron tiradas y·en-tón vai de seu ó esqueeemento da crlteea dacencia e dos métodos esperimentaes-ou neogare todo valor a aquilas esperencias, fa-cendo forza n-a oUada idealista sobre dacencia e da esperencia centffica en xeral. en·iste caso é perciso conformarse a ver es-fumegarse a autoridade qu·a teorla einste-nian somellaba traguer pra unha eonceciónrelativista do universo, e logo indiretamen·te do idealismo.

Poi-o dito non é milagre que n·a valora-ción da teorla einstenian os idealistas tópen-

NÓS

se antr-eles desviados e devididos. Namen·tres o Bonucci (1) o Caor (2) e n·o seu propeoaviscar o AlIiotta saúdan n·a teorla da rela·tividade unha feiticeira confirmación dasteorlas idealistas que ven do tarreo da cenocia' por todo tempo traballado pol·o asolu·tismo, Ugo Spirito (3) estránase moito d-is·te afervoamento que xuzga adiantado e sin·xelo, advirtindo ós colegas tellan oUo pois-a cencia interprétase idealistícamente so·mentes canto que se nega-. Nós facendoastración d·ista premisa idealista, non pode·mos decir que vai malo Spirito cando aie·gura, que n-a teorla do Einstein somentesa codia é relativista, sendo o cerne crara·mente realista. l·é o feito. pois o cantinaespazo·tempo do Minkowski. os campos gra-vitacionaes, as dés ecuaciós do Einstein,queren \'erdadeiramente repersentar a rea·lidade como é, a unha veira do embercelloque nasee da maneira como a realidadeaparesce pra nós. A teoría da relatividadeé somentes n-a aparenza unha teorla relati-vista; ela verdadeiramente está car-ó asolu·to. Certamente podemos coller as parolasd·un autor o Alliota-qu·ainda s·erforza entirar da teorla mesma consecuenzas d·unverdadeiro senso relatil'ista. «O postuladorealista está pois verdadeiramente no fondodo pensamento do Einstein porque a suateoria pretende donar unha formulación dasleis do mundo en si mesmo, Ningún cieaisollou (¡ asoluto mais de cote qu·o teórico darelatividade no seu esforzo pra libertar anosa visión do mundo de todo o que n·elaestá engarrado 11 nasa perspetiva hu-mán-, (4)

Mais si é abrouxante a posición do idea-lismo diante do Einstein, .lamén é poueoleda a da teorla kantián da idealidade tras·cendentale do tempo e do espazo-o espazoy·o tempo kantian «son relativos e asolutos

(1) A. Bonueel: La teorla di Einstein Del suo slgnlfi-tato Idealistlco • Rlvista trlmeltralt di sludl fil090fici e religto-sI. S.o trlm. 1920.

(2) Caor: The general prfnclpe of relativlty In Itspbllosopblcbe and hlstorlcal aspecto London, 19'20.

(S) Ugo Splrlto: Le Interpretazlonl ideal1stlcba delleteorle di Eiostein. GiornaIe critico della filosofia ItBllana·Glug·no 1921.

(4) Antonio AOlotta: La teorla di Einstein e le mu-tavoli prospettlve del mondo - 1922.

NÓS

a unha. Relativos no que penduran da no·sa feitura mentale; asolutos no que son foromas a priori das nosas sensaciós. N-estesenso o espazo (euclídeo) e o tempo eiquíderon unha volta pra sempre (1). AgoraEinstein co-as suas terribels fórmulas mate-máticas escorrenta istas formas a priori: oespazo y-o tempo velien relativos pr'o avis-cador seu, relativos Opunto de referimento.O qu·all hay d-asoluto é un deseguido espa-zo-tempo que non acertamos a nos repre-sentar e que de ningún xeito pode ser unhaforma a priori das nosas sensaciós.

Queda agora por ver· cal ha ser o xuizoen col da teoría da re1atividade dos que de-fendemos un dexergar' realista do mundo.Non hay mals que pensar no valore qu·asnosas repersentadós espadaes e temporaestenen n-unha semellante ollada. pra se de-nta·r do que intresa asentar as relaciós da

n sa teoría e-os vellos e comúns concetos.Pra non nos enganar ternos que decrararnxilla qu-a relativización dos concetos d-es-pazo e tempo n-a teoría d-Einstein é feitaeln toda enriba da necesidade que s·atopad ter un punto de referim~nto pra facerUnl1a medida calquer. Como pr'o espazo (epr' tempo) falla un punto de referimento/1 Oluto (corpo n·o asosego asoluto, trasminoelOn súpeta de seliaes) lévase d·ehí qu·os. netos de movimento y-asosego, de si-

multaneidade, d-antecedenza ou consequen-Zll lemporaes, venan a sere relativizadosm t máticamente. Mais ista relativizaciOn

Il mática ten éla mesma un valore philo-')phl o? Pm dar unha resposta afirmativa

hll qu-abesullare com·un mecanicista en·breo Agora, que non ademjtindo mals

1111' I mentos materiaes e movimento de lo-1', débese chegar As consequenzas ditas

poi· 'instein. No caso, dende logo, qu asI n 'Ias dos Michelson e Morley sexanrdad iramente concluintes e se -podian

ti fazer as dúbidas en col do AugustoHI hl (2).

Mal a conceción mecánka do mundo éIlt'I, Non se pode deixar do mundo a quali-

(1) C. Cerf: Pour l'intelllgence de la relativité ~Berna1111 IOphIQu.C]ull-Aout) 1922.

(g, Lulgl Carto Masslni: Le opere di un fisico Italia·IlIt TltiO Wtllt. Elnsteln's RelatlvlUttstheorie.

7

dade pra considerare somentes a quantida-de se non por un artificio. A matemáticaemprega a treu o artificio e tén qu-empre-galo, pois a qualidade non é mensurabel deseu, y·é un empre~o lexítimo xa qU-é útilecon tal que se decate dos seus lindeiros.Cando saile d-istes lindeiros e quérese levaro tirado dos cálculos matemáticos a outrostarreos traducíndos, por eixempro en con-cetos philosóphicos fanse teorías que danun pequenimento do universo eivado e in·sosteníbel. Como ben alvirte o P. Gianfran-ceschi «O movimento d'un corpo non é...o topar o corpo en posiciós deseguida di-frentes, mais é unha certa maneira de seredo corpo ou unh~ súa qualidade ou un seuestado. O sucesivo coller posiciós difrentesé un efecto d-aquel estado». (1) Non pode·mos decatarnos do movimento (locale) duncorpo, mais que poi-o seu efecto ou cambea-mento da súa posición «mals o conceto demovimento en sí mesmo, el outro do concetodo efecto devandito».

E xa Morus respondíalle a Descartes: «sieu estou s~ntado en acougo y-outro correcamilio leixándose de mín y·esmorece defaterna, iI el quen se move y-eu son quenapouso» (2). Eisí é como n·este caso, pravaluare fixamente o feito d'un sucesivoalonxarse antre dous ouxetos (o individoque corre y-o que apousa) hay que ter contados fenómenos (senso d-ampeo etc.) que noncanxan n as fórmulas matemáticas espre-santes das relaciós locaes dos dous corpos.Proa mateinática é indifrente parar n·o mo-vimento dun d-i1es ou d-o outro, mais nonel o mesmo pros que queiran ter unha olla-da philosófica, cju:é dicir compreta do fe-nómeno.

A teoría da relatividade el logo-pechan-do e-o P. Gianfranceschi-«relativa As con-diciós en que nos topamos y-A necesidadeque ternos de nos servir dos fenómenos lu-miosos y·en xeral dos fenómenos cletro-manéticos en todal·as medidós que fag-a-mos-. Pra un aviscador que non tivera a

(1) Gluseppe Glanfrancescht: La teorla deBe rela-tivitá.

(2) H. Morus: Scrlp phllosophica: 1679, t. II, pg.2.J8.Descartes: Principes, n. 29 - Citata de Bergson: Durée et si-multaneite: Parls 1922, pg. 37:

8

dita necesidade, pra o aviscador Alfa, arelatividade einstenian non eisistiria.

A maneira como o tal oservador vira y·ote:npo qu-il medira, terían de sere cada uno movimento y-o tempo asoluto.

A aliada do Einstein, xustamente por se-1'6 relativa non pode ter un valor no tarreophilos6fico.

A philosophía no estudo da realidade hafacer canta de todo o donado, e non podetarar o elemento qualitativo Jo mundo-dende lago, por eixemplo na oservaci6ninteriore. A qualidade non é unha valeiraaparenza que deba ser interpretada en fun-

NOTA:

Dempois de lido o artigo do Prof. Necchicumpria faguer algunhas advertencias so.bre das ideas n-el espostas. Non era isto prapouco e non é agora a ocasi6n mais contodo quera deixar dito qu-a parola idealis-mo ten n·a historea da Filosofía un comple·xo sinificado. Unha