cunqueiro, poeta socialahora que nace jesús en un establo en belén, es hora que den a pancho el...

12
¿ Foi algunha vez Álvaro Cunqueiro o poeta social que tanto de- nostaba no seu maxín de intelectual só comprometido coa ima- xinación e a fantasía? Probablemente si, a xulgar polos textos que compuxo para seren difundidos nas follas voandeiras que deu ao prelo, na década dos cincuenta do século pasado, na imprenta mindoniense Sucesores de Mancebo que rexentaba Xesús López Díaz e na que traballaba Ánxel Rivas Cendán, moi coñecido polo alcume de Palleiro na vila episcopal e histórica de Mondoñedo. Débolle o coñecemento destes textos a Félix Villares Montei- ra, chanceler da Curia, director do Arquivo Histórico, coengo da Diócese de Mondoñedo e agudo pescudador do noso patrimo- nio. Hai xa case dez anos, en maio de 1991, Félix promoveu unha 68 | galegos 11 | 111 / 2010 Cunqueiro, poeta social Escribiu propaganda de ZZ, panxoliñas e pedidos de aguinaldo para personaxes moi populares do seu Mondoñedo O 28 de febreiro de 2011 haberá trinta anos que morreu Álva- ro Cunqueiro, e este mesmo ano celébrase o centenario do seu nacemento. Aproxímase, polo tanto, unha celebración á que GALEGOS quere adiantarse publicando un aspecto moi pouco coñecido da súa inmensa obra: a dos textos menores que escribiu, case sempre en moi sinxela forma poética, para que varios amigos seus de Mondoñedo –pertencentes á vida menos favorecida da cidade– puidesen pedir o aguinaldo de Nadal ou mesmo a humilde esmola cotiá. Publicounos, pola década dos cincuenta do século pasado, sobre todo, nunha imprenta local coa que Cunqueiro tivo moita relación persoal, e foron conser- vados por un dos traballadores da mesma, Ánxel Rivas Cendán, alcumado Palleiro. Aínda sendo textos moi menores do gran escritor de Mondoñedo, presentan un indubidable inte- rese social e biográfico. iniciativa dos alumnos de EXB do Seminario Santa Catalina que callou na publicación dunha parte destes textos de Cunqueiro en tres números da revista educativa Amencer, que edita e publica este centro escolar. Son pezas que foron conservadas por Ánxel Rivas Cendán, Palleiro, de cando Álvaro Cunqueiro, na década de 1950, acostu- maba visitar a imprenta Sucesores de Mancebo, daquela propie- dade de Xesús López Díaz, para escribir sobre a marcha improvi- sados poemas e panxoliñas que lle pedían os seus amigos da bohemia local (Luis Villares, Panchiño do Xirolo, etc.) e tamén algúns laborantes coma os que distribuían os xornais ou vendí- an, por exemplo, insecticidas contra o escaravello. Perfecto Conde

Upload: others

Post on 22-Aug-2020

2 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Cunqueiro, poeta socialAhora que nace Jesús en un establo en Belén, es hora que den a Pancho el santo aguinaldo. Amén. Ou no que comeza simplemente co epígrafe de Muchas felicidades:

¿Foi algunha vez Álvaro Cunqueiro o poeta social que tanto de-nostaba no seu maxín de intelectual só comprometido coa ima-xinación e a fantasía? Probablemente si, a xulgar polos textos

que compuxo para seren difundidos nas follas voandeiras que deuao prelo, na década dos cincuenta do século pasado, na imprentamindoniense Sucesores de Mancebo que rexentaba Xesús LópezDíaz e na que traballaba Ánxel Rivas Cendán, moi coñecido poloalcume de Palleiro na vila episcopal e histórica de Mondoñedo.

Débolle o coñecemento destes textos a Félix Villares Montei-ra, chanceler da Curia, director do Arquivo Histórico, coengo daDiócese de Mondoñedo e agudo pescudador do noso patrimo-nio. Hai xa case dez anos, en maio de 1991, Félix promoveu unha

68 | galegos 11 | 111 / 2010

Cunqueiro, poeta social

Escribiu propaganda de ZZ,panxoliñas e pedidos deaguinaldo para personaxesmoi populares do seuMondoñedo

O 28 de febreiro de 2011 haberá trinta anos que morreu Álva-ro Cunqueiro, e este mesmo ano celébrase o centenario do seunacemento. Aproxímase, polo tanto, unha celebración á queGALEGOS quere adiantarse publicando un aspecto moipouco coñecido da súa inmensa obra: a dos textos menores queescribiu, case sempre en moi sinxela forma poética, para quevarios amigos seus de Mondoñedo –pertencentes á vida menosfavorecida da cidade– puidesen pedir o aguinaldo de Nadal oumesmo a humilde esmola cotiá. Publicounos, pola década doscincuenta do século pasado, sobre todo, nunha imprenta localcoa que Cunqueiro tivo moita relación persoal, e foron conser-vados por un dos traballadores da mesma, Ánxel RivasCendán, alcumado Palleiro. Aínda sendo textos moi menoresdo gran escritor de Mondoñedo, presentan un indubidable inte-rese social e biográfico.

iniciativa dos alumnos de EXB do Seminario Santa Catalina quecallou na publicación dunha parte destes textos de Cunqueiro entres números da revista educativa Amencer, que edita e publicaeste centro escolar.

Son pezas que foron conservadas por Ánxel Rivas Cendán,Palleiro, de cando Álvaro Cunqueiro, na década de 1950, acostu-maba visitar a imprenta Sucesores de Mancebo, daquela propie-dade de Xesús López Díaz, para escribir sobre a marcha improvi-sados poemas e panxoliñas que lle pedían os seus amigos dabohemia local (Luis Villares, Panchiño do Xirolo, etc.) e taménalgúns laborantes coma os que distribuían os xornais ou vendí-an, por exemplo, insecticidas contra o escaravello.

Perfecto Conde

Page 2: Cunqueiro, poeta socialAhora que nace Jesús en un establo en Belén, es hora que den a Pancho el santo aguinaldo. Amén. Ou no que comeza simplemente co epígrafe de Muchas felicidades:

Noutro poemiña de circunstancias, titulado A morte do escara-ballo porque nos toca… as patacas, Cunqueiro relata as inquedanzasdun escaravello que atopa morto o consolo da súa vida, a súa es-caravella, preguntándose: ¿Quizabes foi pulmonía ou iso que Celeirotechama urxencia e fantesía? Pois resulta que non: Foiche o DDT proba-do que lle chaman ZZ. O que aínda non estaba probado daquela éque o DDT (dicloro difenil tricloroetano) constituíse un produtoquímico que pode acumularse nas cadeas tróficas con consecuen-cias perigosas para a saúde, polo que foi excluído en 1969 da listade substancias activas autorizadas para o uso de produtos de pro-tección das plantas e prohibido tamén, tres anos despois, pola Axen-cia de Protección Ambiental (EPA) de Estados Unidos.

A vida imposibleNo titulado Pulverizando, tamén remata facéndolle a propagandaao ZZ. Nesta peza agroma unha insólita poética social do escri-tor de Mondoñedo:

A vida ponse imposiblenon se chega a mercar nada;eu xa perdín o acordocando comera empanadaVas á tenda a mercar algofaiche o conto o comerciante,que si non compras lixeiro,sube máis que un aeroplano.Os patrós, ¡que se arruinan!

galegos 11 | 111 / 2010 | 69

crónicascrónicas

Propaganda poéticaResulta, entre outras cousas, curioso ver como Cunqueiro prac-ticou algunha sorte de publicidade poética relacionada co famo-so DDT da marca ZZ que comercializaba a empresa Zeltia, fun-dada por varios amigos do escritor, entre os que estaban os irmánsFernández López, Álvaro Gil Varela, Fermín Penzol e Emilio Gon-zález López. En varios destes textos, que foron escritos a curren-te cálamo estando o autor de pé moitas veces ou paoiado sobrealgunha das máquinas da imprenta, hai proclamas publicitariascoma a seguinte:

Si non qués correr peligronin tú nin o teu gadocompra sempre ZZpara matar o escaraballo.Así con esto amostrasque eres home sensatoque non deixas engañartenin che dan por lebre, gato.Si tes que tapar a carapara matar o escaraballo,mal te vexo meu amigo:vas pasar moito traballo.Canto máis sencillo ésin peligro para ninguéno darlle con ZZy acabar nun santiamén.

Con amigos e integrantes da rondalla dirixida polo barbeiro e músico O Pallarego (Mondoñedo. Anos 50).

Page 3: Cunqueiro, poeta socialAhora que nace Jesús en un establo en Belén, es hora que den a Pancho el santo aguinaldo. Amén. Ou no que comeza simplemente co epígrafe de Muchas felicidades:

Que non gañan ni para sal.¿I os sueldos? Chegan a poucoe menos chega un xornal.¿E de aceite? ¡Nin falar!Aquí por estes contornosmesmo se lle ve voar,e chega a tales alturasque nin con fenicular.E si vas á xastreríaa mercar un pantalón,si non levas mil pesetassales con un camisón.Os xastres que che son moi listos,e che saben de retales,si che usman algún cartosalides sendo compadres.Soio un remedio nos queda:as patacas cosechar.Coindándoas con ZZAlgo se pode esperar.

Pasa igual neste outro:

Si queremos resistir,xa non queda outro medio

que empregar o ZZcomo o único remedio.Salvaremos as cosechasque se daban por perdidas,que a nadie lle quepa duda:¡é o rei dos insecticidas!

ZZ, o grande insecticidaOu nestoutro, titulado por segunda vez Pulverizando, no que llefai dicir a un piollo que sabía ler e a un escaravello que lle con-testa o seguinte:

–Eiquí dice “ZZes el gran insecticida”–Pois si Dios non o remediaeiquí perdémo-la vida.

No titulado Conferencias de Panxamón, continúa a loubanzado famoso –e perigoso– insecticida:

Dicen que aló en Panxamónhoubo unha conferenciaentre sete escaraballose sete homes de cencia....

70 | galegos 11 | 111 / 2010

Page 4: Cunqueiro, poeta socialAhora que nace Jesús en un establo en Belén, es hora que den a Pancho el santo aguinaldo. Amén. Ou no que comeza simplemente co epígrafe de Muchas felicidades:

Pediu un escaraballoa discusión do desarme:–“Mátenme con coitelosi é que pretenden matarme,pro vir armados os homescon DDT hastra os dentes,iso vai contra o tratadosobre o dereito de xentes”.…–“ZZ eso éo anti-escarabello atómico,pola mortandá que faio cañón máis económico”.…–“¡Non hai quen poida!, dice Antón.–Si, señor, no hay quien pueda!ZZ é o millor.E o escarabello traidorxa ten encargada a esquela.

Os lacós de CarnavalPero onde se atopa nestes descoñecidos poemas menores o cora-zón tenro de Cunqueiro é nos que escribiu para Panchiño do Xi-rolo, un personaxe popular de Mondoñedo que utilizaba estes

versos para pedir a esmola ou o aguinaldo. Por exemplo, o titu-lado Panchiño:

Domingo e martes lardeiroPancho sin frebas está¿Non haberá un cristianoque o queira convidar?Calquer cousa lle ven ben,que o que é pobre, pobre é.Unha propina de Antroidonon fai quebranto a ninguén.Axudade a Panchiño.Dios volo agradeceráe que pasedes contentosos lacós de Carnaval.

Ou o titulado Pascuas de Navidad:

Aquí está PANCHO, pobriño¿Non hai quen o queira oír?Botouse tan rudo invernoque non deixa ir a pedir.Fáltame zocos e roupa,fáltame todo, todiño.Agora que son as Pascuas

galegos 11 | 111 / 2010 | 71

crónicascrónicas

Page 5: Cunqueiro, poeta socialAhora que nace Jesús en un establo en Belén, es hora que den a Pancho el santo aguinaldo. Amén. Ou no que comeza simplemente co epígrafe de Muchas felicidades:

hai que axudar a Panchiño.Denme o que poidan e teñanpois a PANCHO gústalle un vasiño,hei de rezar pola xenteque responda ó meu pedido.Feliz ano que aí ven.Que lles traiga o que queiran,e ó seu amigo PANCHOdo solciño unha raxeira.

A Pancho escribiulle tamén en castelán, como neste Panchopide el aguinaldo:

Fui Panchito, y ahora soyel Viejo Pancho, señores,que anda por esta vida,cojo, solo y con dolores.Si les pido el aguinaldoes porque lo necesito.¡Compadézcanse de Pancho,que es cristiano el pobrecito!Otros lo gastan en chicas,otros lo gastan en vino,otros en jugar al tuteo en fumar de lo fino.Yo lo gastaré en vestirme,

72 | galegos 11 | 111 / 2010

Álvaro Cunqueiro entre José Mª Castroviejo e Fernández del Riego.

Page 6: Cunqueiro, poeta socialAhora que nace Jesús en un establo en Belén, es hora que den a Pancho el santo aguinaldo. Amén. Ou no que comeza simplemente co epígrafe de Muchas felicidades:

y algo también en calzarme.Obra de misericordia,es sin duda el ayudarme.Ahora que nace Jesúsen un establo en Belén,es hora que den a Panchoel santo aguinaldo. Amén.

Ou no que comeza simplemente co epígrafe de Muchas felicidades:

Este es Pancho, buen muchacho,obediente y servicial,que con toda ceremoniale viene a felicitar.Lo que caiga, bien venido,que el pobre lo necesita,si es de comer, lo come,y si es de bebida, a chiquitas.Rezará por sus difuntosy guardará gratitud,porque ustedes lo ayudarona llevar su esclavitud.¡Muchas gracias! ¡No hay de qué!¡Que pase un buen Año Nuevo!Acuérdese de Panchitoque anda recorriendo el pueblo.

Tamén no titulado ¡Felices Pascuas y feliz 1959!:

Este que aguinaldo pidees PANCHIÑO del XIROLO.Anda el hombre medio enfermo,sin dinero, y está solo.Y así no hay manerade vivir con alegría,sin pan, sin ropa, sin cuartosy sin buena compañía.Ahora es la Navidad,nace el Señor en Belén.Busque usted en el bolsillouna limosna, y ¡amén!Y además muchas gracias.Como Pancho es religioso,pide a Dios para ustednuevo año venturoso.

A felicidade en 1964A Pancho tamén lle dedicou este outro texto de aguinaldo, titu-lado Feliz Año Nuevo:

Temo que desparezca la bondad.¡Fíjense como anda el mundo!Cada vez que lo miro, me confundo.Hermanos, tened con Pancho caridad.

galegos 11 | 111 / 2010 | 73

crónicascrónicas

Page 7: Cunqueiro, poeta socialAhora que nace Jesús en un establo en Belén, es hora que den a Pancho el santo aguinaldo. Amén. Ou no que comeza simplemente co epígrafe de Muchas felicidades:

Lo que a unos les viene estrechoa otros les viene ancho.Denle lo que les sobre a Panchoque es pobre, enfermo y contrahecho.Si dan limosna, el alma salvarán.A mí da, dijo Jesús, el que da a un pobre.Siempre hay algo por ahí que sobre,y Pancho espera que se lo darán.Los cristianos no temerán el bisiesto.1964 les traerá felicidad,saluz (sic), alegría y prosperidad,Pancho les desea todo estoA los que con él tengan caridad.

E esta especie de panxoliña, co título de Pascua de Navidad:

Ya viene la Nochebuenaya viene la NavidadPancho a Vd humildementeLe pide su voluntad.Poco o mucho, es lo mismoque varios pocos son muchoy todo le viene biena PANCHO para su “hucho”.Los que quieran, den dinero,y otros prendas de vestirque Panchito agradecidotodo lo ha de recibir.En Pancho bien empleadava cualquiera caridad.Por aquellos que lo hacenPancho reza en Navidad.

O limpiabotas RufilanchasCunqueiro tamén lle escribiu versos a un limpiabotas local cha-mado O Rufilanchas ou Adolfo El Rufilanchas. Por exemplo, napeza titulada El nuevo “limpia botas” mesmo acada un clímax decantar de cego, arte que o escritor mindoniense practicou variasveces. Lean para comprobalo:

El “limpia” más famosoque da brillo y quita manchasténgalo por seguroque es Adolfo “El Rufilanchas”.Ofrece sus serviciosal público mindoniensesean militares, civiles,clérigos o algún castrense.Quince “perras” gordaso dos pesetas en papelsuele ser la cuotaque dispone mi arancelAumento según la “facha”el “conquibis” arancelario

caro para los caballerosy barato al “estrafalario”.Dando brillo sin igualsupongo que no exista otromucho paño y buen retoquey de crema gasto poco.Con la crema y la tinta,los paños y los cepillos,voy ganando para el “coci”de mi “chacha” y mis Ciquillos.¡Muchas gracias! Caballero:por la atención de llamarme,pague y márchese luegoy vuelva otra vez al marcharse.Pasará por su casarapidamente sin demorarecoger toda clase de calzadoel nuevo “limpia” Adolfiño.

Segundo me conta un amigo mindoniense, Rufilanchas mo-rreu vítima do uso fraudulento de alcohol metílico que comete-ron empresarios de Ourense e Vigo no ano 1963, e que deu lugara un mediatizado proceso xudicial polo gran número de vítimasmortais e persoas que perderon a vista a consecuencia do consu-mo de bebidas que contiñan o citado alcohol prohibido.

O prócer BelarminoCunqueiro tamén lle dedicou versos ao “prócer” Belarmino. Osseguintes, por exemplo, co título de Telefoto del “prócer” Belarmino:

Es Belarmino, el “PONTEVIVO”,un bohemio avilesinosesentón y muy festivocon las féminas y el vinoDe abolengo y con alcurnia

74 | galegos 11 | 111 / 2010

Page 8: Cunqueiro, poeta socialAhora que nace Jesús en un establo en Belén, es hora que den a Pancho el santo aguinaldo. Amén. Ou no que comeza simplemente co epígrafe de Muchas felicidades:
Page 9: Cunqueiro, poeta socialAhora que nace Jesús en un establo en Belén, es hora que den a Pancho el santo aguinaldo. Amén. Ou no que comeza simplemente co epígrafe de Muchas felicidades:

76 | galegos 11 | 111 / 2010

lo demuestra su apellidoDel Busto… ¡y qué pulido!Asturiano y no en vanotrotamundos el más fornido.De Yucatán a la Habanapasando por Tampicoen Miami y en PENJAMOestuvo este peregrino.Unas veces de turistay otras de señoritocuando no, saco al hombropintando ser un medigo.Va pasando sus apuroscon tragos de buen vinocon invites o con perrasque le ofrece algún amigo.Modales y pantallaofrece su siluetay en el arte de pedigallaes maestro de etiqueta.Con temple de psicólogosabe pedir la limosnaal cubano aplexigadocomo a la acopetada señora.El hogar albergueo residenia señoriales la casa de Cabanelasu protector a carta cabal.

O sermón de Luis VillaresPor outra parte, Álvaro Cunqueiro tamén fixo de negro para ou-tros personaxes que foron moi populares na cidade de Mondo-ñedo. A Luis Villares escribiulle un chamado Sermón de Luis Vi-llares con motivo del nuevo año 1959 y versos pidiendo el aguinaldo,reproducido a continuación:

Hermanos míos: Cuando vine a Mondoñedo, por ejemplo, no cono-cía a nadie. Estaba tan solo, es otro ejemplo, como ave en el monte. Peroahora ya me trato con todo el mundo, y soy apreciado. Constante traba-jador, compré brosa y cuñas para partir leña, por ejemplo, y plancha. Misservicios como planchador no furon solicitados nunca. Pero estoy a la dis-posición. Por ejemplo, soy educado, y mis ahorros los meto en vestir y cal-zar. Por ejemplo, tengo dieciocho camisas en uso, completo de pana, fluxveraniego y sombrero. Por ejemplo, cuando voy de sombrero, no me loquito al saludar porque se gasta. Digo adiós, que es un buen ejemplo. Her-manos y hermanas mías: la primera obligación del hombre es hacer reíra la mujer. Yo sigo soltero. Voy a bañarme a la piscina, allí las veo. Miropara ellas, ellas me miran y sonríen, pero ninguna se declara. Se declarana otros, pero amí no. ¿Puede seguir así, soltero y solo en la vida, un hom-bre que ya tiene el equipo? Hermanos míos, un ejemplo: el gallo tiene lasgallinas. Acordaos de Luis Villares, de Horta, Becerreá, que lo es.

El pasado no fue malo,ahora entra otro mejor,

–eso si no cambia el vientoy se va para peor–.Pero sea bueno o malo,habrá que seguir comiendo,y si quiero pretender,tendré que seguir vistiendo.Quisiera un pasamontañasde cuero bleu reforzadopara subir a los Picosy hacer algún mandado.Tengo reloj. Por ahí nada.También quisiera una pluma,y por descansar los zuecos (1)unas sandalias de espuma.Soy modesto y puntual.La merienda ha de ser buena,y a las siete menos cuartopara no perder la cena.También soy muy cariñoso.Pollitas: aquí os espero,sonriente y afeitadocon papeles de soltero.Hay que ayudarle a Luisa pasar alegre día.¡Un aguinaldo señores,que ya las gracias envía.LUIS VILLARES

Page 10: Cunqueiro, poeta socialAhora que nace Jesús en un establo en Belén, es hora que den a Pancho el santo aguinaldo. Amén. Ou no que comeza simplemente co epígrafe de Muchas felicidades:

galegos 11 | 111 / 2010 | 77

crónicascrónicas

Los zuecos de reglamento del joven Villares pesan cinco kilos selacien-tos (sic) gramos. Puede comprobarse. Triple suela reforzada con cámaraneumática.

Gorra Truman e gravatasA Luis Villares dedicoulle outro poemiña, tamén en castelán:

Cuando vine a Mondoñedo,vine triste y dolorido,porque aquí no teníani conocido ni amigo.Pero fui bien recibido,hice muchas amistades,trabajé, y en poco tiempome vestí con novedades:pescadora, pañoleta,gorra Truman y corbatas,de camisas dos docenasy no de las más baratas.Yo miro para las chicas,las chicas me van mirando,pero entre guiño y sonrisalos años se van pasando.Me gustaría llegara ser un predicador,que tengo voz y manerasde convincente orador.Pero he de continuar

en la leña partidor,y haciendo algunos recadosy puntual servidor.Deme usted el aguinaldo,que será agradecidoLuis Villares, de Horta,aquí está, para servirlo.

E aínda un poema máis para Luis Villares:

Este joven eleganteque le viene a saludar,es LUISITO VILLARESde Horta, Becerreá.Con su pañoleta al cuelloy flamante gabardina,es un pollo de postínque a las mujeres domina.Especialista en recados,es chico trabajador:parte leña y en la imprentaes oficial de motor.Tiene paraguas y brosa,berbiquí, gorra y viseray un traje color azulcomo el cielo en primavera.Como no cree en los bancosno quiere ahorrar dinero:quiere lucir sus andares,este mozo sandunguero.Si usted por casualidadtiene suelto en el bolsillo,dele a LUIS el aguinaldo,que anda escaso, el pobrecillo.

Álvaro Cunqueiro escribiu tamén algo para unha repartido-ra de periódicos que se chamaba Antonia. Esta é a mostra:

ANTONIA, repartidorasonriente y puntualle Felicita las Pascuasy le entrega “El Ideal”.Todo nace y se descrima,todo es moda y novedad.Sólo una cosa es la misma:las Pascuas de Navidad.En estos días notoriosse guardan las tradiciones,y surgen los petitoriosy las gratificaciones.En las horas matinaleshaga frío o calorazosalgo con mis “Ideales”metidos bajo de un brazo.

Page 11: Cunqueiro, poeta socialAhora que nace Jesús en un establo en Belén, es hora que den a Pancho el santo aguinaldo. Amén. Ou no que comeza simplemente co epígrafe de Muchas felicidades:

78 | galegos 11 | 111 / 2010

Si simpática le he sidoy el “Ideal” le llevo,gratifique las Pascuasy también el Año Nuevo.Le traigo el mejor periódicoy le doy conversación:todo esto bien mereceuna gratificación.

Cantares de cegoAdemais de todo isto, o autor de Escola de menciñeiros e de tantosoutros diamantes da literatura galega, naqueles anos cincuentanos que imperaba o peor franquismo, escribiu para varios desti-natarios cantares de cegos como o que lle fixo a un dos derradei-ros cegos que percorreron as feiras, mercados e festas de Galicia,o Cego de Abadín, baseado nun famoso crime cometido por aque-las datas en Zamora. O escritor e xornalista Ramón Loureiro, cun-queirista confeso e coñecedor das cousas de Mondoñedo, quenaceu en 1965 chegou a ver e a escoitar a este cego, que andabacunha sobriña que lle levaba o violín, cando aínda percorría asterras de Mondoñedo, A Chaira e Miranda cos seus romances.

O propio Cunqueiro ten dito moitas veces que bebeu nas fon-tes populares que lle transmitiron, por exemplo, na farmacia min-doniense do seu pai, os curandeiros e outros personaxes da vario-pinta nómina de andareiros galegos sobre os que tan ben souboescribir na súa novela Os outros feirantes. Todos eles queríanlle a Cun-queiro, e Cunqueiro adorábaos a eles. Unha mostra dese cariño edesa admiración humana é a dedicación poética que lles prestou.Os textos escritos para Luis Villares, Pancho do Xirolo, que foi ca-zoleiro, a repartidora Antonia, o limpiabotas Rufilanchas, o “pró-cer” Belarmino e algún máis, son unha proba desa vocación popu-lar de Álvaro Cunqueiro, que amosou tamén de maneira moi intensana fascinación que sentiu por outro personaxe popular do seu Mon-doñedo natal e fundamental, O Pallarego.

O Pallarego é Manuel Ledo Bermúdez, un barbeiro que lledaba ben á música e do que dixo Cunqueiro que foi o seu maes-tro. “Con el aprendín –dixo algunha vez– filosofía, música, literatu-ra, xeografía”. Cunqueiro ía case todos os días á esta barbería “alerlles o xornal a todos os que estaban, inventando a metade das noticiasmentres que O Pallarego as glosaba”. Sobre feitos acontecidos no díaanterior nesa barbería escribiu algunhas pezas de teatro, e formouparte de rondallas.

Na mesma imprenta dos sucesores de Mancebo na que se im-primiron os textos presentados anteriormente, tamén se deu aoprelo un poema de Cunqueiro sobre os “maios”, que foi musica-do precisamente polo Pallarego, en 1934, e cantado polo coro in-fantil da rondalla local O Eco:

Maio está entrando por portas,o Maio de namorar.Maio desfolla nas rosaspara ver con quen casar.Todas as mozas lle dicenenvites de doce amor.

Maio vai mirando as mozascon aquel de gran señor.–Eu casar ben casaríacontigo Maio galán.Teño nos labios, frolida,unha noite no batán.–Señor Maio cantareiro,vivo na beira do río.Nunca terás sede, Maio,si ves o meu amorío.–Outra lle di: Señor Maio,conmigo boda non fas?Téñoche unha Primaveirade moza por toda edá.Maio está entrando por portas,o Maio de namorar.Maio desfolla nas rosas,sin saber con quen casar.

En Mondoñedo, cidade “rica en pan, en augas i en latín”, esta-bleceu Cunqueiro a súa Oficina Lírica do Este Galego, e fundoua revista Papel de Color na que, segundo Francisco Fernández delRiego, ofreceu algunhas “sorpresas literarias”. Alí soñou ideas e pro-xectos compartidos con Aquilino Iglesia Alvariño, Bernardino Vi-darte, Xosé Díaz Jácome, Xosé Trapero Pardo, etc. O Mondoñe-do que, como dixo o propio escritor, dunha maneira ou doutra,está sempre presente nas súas obras. G

Perfecto Conde é xornalista.

Page 12: Cunqueiro, poeta socialAhora que nace Jesús en un establo en Belén, es hora que den a Pancho el santo aguinaldo. Amén. Ou no que comeza simplemente co epígrafe de Muchas felicidades: