compostela - elcorreogallego.es · ción catedral y la fun-dación barrié en colabo- ... dras de...

72
El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 1 el Correo Gallego 25 DE XULLO 2018 COMPOSTELA APÓSTOLO 2018 SANTIAGO É MÁIS QUE UNHA CIDADE. SALIENTAR A SÚA IMPORTANCIA UNIVERSITARIA, ADMINISTRATIVA, EMPRESARIAL, CIENTÍFICA, POLÍTICA, ECUMÉNICA... É DARSE CONTA DA GRANDE E ESPECIAL DIMENSIÓN QUE ATESOURA M I R A D A S D E M U L L E R

Upload: hadiep

Post on 19-Sep-2018

217 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 1

elCorreoGallego25 DE XULLO 2018

COMPOSTELA

APÓSTOLO 2018SANTIAGO É MÁIS QUE UNHA CIDADE. SALIENTAR A SÚA IMPORTANCIA UNIVERSITARIA, ADMINISTRATIVA, EMPRESARIAL, CIENTÍFICA, POLÍTICA, ECUMÉNICA... É DARSE CONTA DAGRANDE E ESPECIAL DIMENSIÓN QUE ATESOURA

M I R A D A S D E M U L L E R

especial2El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 3

APÓSTOL 2018

Las celebraciones por el Día de Galicia ad-

quieren una especial sig-nificación en este 2018, cuando se cumplen 25 años de la inscripción del Camino de Santiago en la Lista del Patrimonio Mundial. Fue aquella la primera vez que una ruta se hacía acreedora de semejante honor –reser-vado normalmente a ciu-dades o a conjuntos his-tóricos–, y cabe admitir que pocos bienes de in-terés para la Humanidad concentran un valor tan poliédrico como esta vía, que, reconocida luego en sus distintos itinerarios, abarca cerca de 1.500 kilómetros sembrados por doquier de arte y de historia.

El Camino sintetiza el legado del tiempo y la ac-tualidad de una experien-cia que hoy se mantiene más vigente que nunca, como reflejó el récord de más de 300.000 peregri-nos alcanzado el año pasa-do. Santiago es cultura en el sentido más vivencial del término, porque significa, ante todo, un intenso inter-cambio humano en el que se involucran el pasado y el presente, la tradición y la renovación.

Esa idea viva de la cul-tura y del patrimonio

es la que parece haber encontrado un símbolo en la nueva apariencia del Pórtico de la Gloria, tras haberse presentado recientemente los re-sultados del magnífico proceso de restauración promovido por la Funda-ción Catedral y la Fun-dación Barrié en colabo-ración con la Consellería de Cultura de la Xunta de Galicia y el Instituto del Patrimonio Cultural de España.

La gran obra maestra del románico ha vuelto a iluminarse con el oro, el albayalde, el bermellón o el verde de cobre, y las di-versas figuras que pueblan el Pórtico, animadas por el color, nos miran y nos ha-blan tal como en los famo-sos versos de Rosalía:

Santos e apóstoles,

¡vedeos! parece / que

os labios moven, que fa-

lan quedo / os uns cos

outros... / ¿Estarán vi-

vos? ¿Serán de pedra?

/ Aqués sembrantes tan

verdadeiros, /aquelas

túnicas maravillosas,

/ aqueles ollos de vida

cheos.

La preocupación por conservar nuestro

patrimonio ha infundi-do nueva vida a uno de nuestros más preciados bienes, y ha renovado su significado para las generaciones de hoy y de mañana. Toda una lección para esa otra im-portante celebración que los españoles comparti-mos durante este 2018: la del 40 aniversario de la Constitución. Nues-tra Ley Fundamental es también un producto histórico, debido a la generosidad de hombres y mujeres que, con sen-tido patriótico y visión de progreso, facilitaron hace cuatro décadas el acuerdo que permi-

histórico, que ha dejado admirables muestras de coraje y de decisión. Algunas de ellas relacio-nadas con el Camino de Santiago, que conserva la memoria de pioneras como Gildeberta de Flan-des, esa misteriosa y fas-cinante peregrina citada en el Códice Calixtino.

Para la historiadora Cristina Segura, “el

Camino era un pretexto para abandonar los espa-cios domésticos y poder realizar un viaje, a pesar de los riesgos que entra-ñaba, libres de la tutela masculina”. En todo ca-so, no cabe dudar de la enorme relevancia que han tenido Galicia y las gallegas en la lucha por la libertad y la igualdad de la mujer. Bástenos mencionar –entre mu-chos– ejemplos como el de la ferrolana Ángeles

Alvariño, la exploradora de los océanos que en 1953 se convirtió en la primera mujer en llevar a cabo una investigación científica a bordo de un navío británico –ya que le resultaba imposible hacerlo en uno español–; o la coruñesa Carme-la Arias, Condesa de Fenosa, primera mujer presidenta de un banco; o la culleredense Sofía Casanova, la primera periodista española que trabajó como corres-ponsal permanente en el extranjero y corresponsal de guerra.

Todas ellas abrieron puertas para acceder a sectores de la sociedad que permanecían cerra-dos a la presencia de las mujeres. Hoy no sólo es necesario derribar comple-tamente las barreras que siguen en pie, sino consoli-dar una cultura de la igual-dad de derechos que nos permita superar injusticias como la brecha salarial y lacras tan escandalosas como la violencia ma-chista.

Como las figuras del Pórtico, nues-

tras mujeres han mostrado este año su determinación a abandonar el gris y a mostrarse en toda la plenitud de su digni-dad. Celebremos esa visión que enriquece el patrimonio de nuestros avances so-ciales, y que renueva e imprime nuevo vigor a los principios de democracia y de justicia en los que de-be fundarse siempre nuestra nación.

Tiempo de renovación

ANAPASTORJULIÁN

Presidenta delCongreso de los

Diputados

NO CABE DUDAR DE LA ENORME

RELEVANCIA QUE HAN TENIDO

GALICIA Y LAS GALLEGAS EN LA LUCHA POR LA LIBERTAD Y LA

IGUALDAD DE LA MUJER

tió a los españoles sellar un pacto de convivencia y de libertad.

Sin embargo, la Cons-titución no pertenece al pasado: es una realidad que opera eficazmente en nuestra vida diaria, y que se actualiza con el buen funcionamiento de nues-tras instituciones y con el ejercicio de los derechos que los ciudadanos sabe-mos garantizados por ese marco de respeto y de jus-ticia al que es necesario re-mitirnos siempre.

Por eso, tiene una gran relevancia la movili-

zación que se ha produ-cido en los últimos tiem-pos para conseguir, de manera plena y efectiva, el derecho a la igualdad consagrado en el artí-culo 9 de nuestra Carta Magna. Para la mujer, su conquista ha represen-tado un largo proceso

A la derecha, el Códi-ce Calixtino. Abajo de Izquierda a derecha: Ángeles Al-variño, Carmela Arias y Sofía Casanova.Fotos: ECG

especial4El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

Santiago de Compos-tela, a cidade na que

termina o Camiño de Santiago, posiblemente unha das cidades máis universais do mundo ten moito de femini-no. Algunhas das súas manifestacións máis claras o son, a Catedral de Santiago, a Praza do Obradoiro, a praza da Quintana, as Praterías, a alameda, as súas rúas máis emblemáticas co-mo a Rúa Nova ou a Rúa do Vilar; as súas fontes como a fonte do Toural, a súa Universidade, a Universidade de Santia-go… e tantas e tantas cousas.

Santiago de Compos-tela é sen dúbida unha cidade amable, afectuo-sa, cariñosa co foras-teiro. Unha cidade que coida os detalles, unha vila á que gusta volver como se volve á casa de cada un cando é nece-sario descansar, atopar afectos ou simplemente sentirse querido. San-tiago é todo iso, pero non unicamente para os composteláns senón pa-ra moitas outras persoas que poñen a meta do

seu particular camiño na vista das torres de Com-postela. Esas torres que Gerardo Diego cantaba como “xemelgos lirios de ousadía” e ás que lles desexaba, máis que man-daba creo eu, “crecede, poxade, torres de Com-postela”.

Tamén din que a choi-va é arte en Santiago,

de novo un termo femini-no ligado á nosa cidade. Se cadra este ano houbo moito arte nese sentido estrito do termo porque non deixou de chover case en todo o inverno pero, quen pode negar a beleza da néboa nas pe-dras de Compostela?

Santiago de Compos-tela é unha das innume-rables xoias de Galicia que tamén por certo ten nome de muller e na que segundo nos di a tradi-ción sociolóxica existiu sempre un gran matriar-cado, aínda que non to-das as mulleres estean seguras diso, nin o teñen estado nunca.

Pero tamén o tempo en Santiago de Compos-tela ten son de muller. É o son da torre do reloxo,

cisamente así a campá dos cuartos pois esa é a función que cumpre.

Todos estes detalles, importantes sen dú-

bida para poder situar o monumento en si mesmo a través dunha mínima parte da súa historia, non son con todo o máis importante. O máis im-portante é ao meu xuízo o que se sente ao ver a torre da Berenguela e ao escoi-tar o seu son. O realmente importante é a alma da Berenguela. Cando entras en Santiago de Compos-tela pola entrada dá Rúa do Franco, que é unha das máis tradicionais que recibe o seu nome preci-samente por ser aquela en a que se estableceron moitos peregrinos fran-ceses, chegas á praza de Praterías. Se pola contra entras pola Porta Faxeira penetrándoche cara á praza do Toural presidida polo pazo de Bendaña e logo camiñas cara á Ca-tedral pola rúa do Vilar ou pola Rúa Nova, chegas de igual maneira á praza de Praterías chamada popularmente a da fonte dos cabalos e alí se miras

cara arriba ves a torre Berenguela que alberga no seu interior a campá máis simbólica da Catedral. Á esquerda a casa dos cóen-gos coas torres cuxa for-ma é de pirámides pois se construíron con parte da prata chegada de México.

A min gústame mirar cara arriba e alí arri-

ba está a Berenguela; unha torre cuxa lonxitude permite soñar cunha ci-dade mellor, cun mundo máis solidario, cunha paz baseada na xustiza, cun país en concordia, cun mundo en xeral no que se atenda máis á empa-tía que á imposición, ao diálogo que á condena, á verdade no canto da a mentira calculada. Un mundo en fin visto en clave feminina aínda que nunca excluínte que abra-ce a todos os que sentan atraídos cara a el. Un mundo, en suma, no que teñamos cabida todos. Un mundo no que a vale-dora do Pobo de Galicia quere estar presente para seguir defendendo con limpeza, imparcialidade e transparencia os dereitos de todos os galegos.

A Berenguela ten nome de muller

MILAGROSOTEROPARGA

Valedora do Pobo de Galicia

UNHA TORRE CUXA LONXITUDE PERMITE SOÑAR CUNHA CIDADE MELLOR, CUN MUNDO MÁIS SOLIDARIO, CUNHA PAZ

BASEADA NA XUSTIZA

o canto da Berengue-la; un son que segundo din os máis expertos co-ñecedores da cidade do apóstolo é máis forte e intenso cando o tempo é máis seco, pois o vento vén do Norte.

A torre da Berengue-la é sen dúbida un belo campanario que alber-ga dentro a campá máis grande de Santiago con dous metros de alto por dous e medio de diáme-tro. O seu nome procede do bispo Berenguel de Landore, nomeado ar-cebispo de Santiago en 1317 e baixo cuxo ponti-ficado se finalizou unha construción que se ini-ciou con Rodrigo de Pa-drón que foi arcebispo de Santiago desde 1307. A súa altura é de 72 me-tros.

Máis tarde, xa no século XIX (1831)

o Arcebispo Rafael Vélez mandou construír o re-loxo da torre que presen-ta a curiosidade de ter só unha agulla, posto que as horas as marca a campá Berenguela e os cuartos outra campá máis pe-quena que se chama pre-

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 5

APÓSTOL 2018

Hubo un tiempo, mis queridas

Carla, Valle y Elena, en que ser

mujer no era tarea fácil. Quizá nun-

ca lo sea, pero, en una jornada tan

especial como el Día de Galicia,

en el que tenemos que sentirnos

orgullosas de la Galicia que hoy

tenemos, me gustaría explicaros

que el papel que veis que tenemos

las mujeres en todos los ámbitos

de la sociedad ha llegado tras un

largo y arduo camino. Y que esta

reflexión sirva de homenaje a tan-

tas mujeres que, día a día, lo han

hecho posible.

Ahora conocéis a empre-

sarias, ingenieras, profesoras,

políticas, gestoras, académicas,

deportistas, científicas…, ejem-

plos de una integración norma-

lizada de cada vez más mujeres

en la vida pública. Para vosotras

es una realidad, un espejo en el

que podéis miraros, referentes

en los que proyectar vuestras ex-

pectativas, aunque todavía que-

de mucho trecho por recorrer. Si

quieres ser juez, podrás serlo. Si

prefieres ser futbolista, también

podrás luchar por tu sueño.

Pero para llegar hasta aquí, las

pioneras tuvieron que librar

todas las batallas en tiempos muy

complicados. Superaron dificulta-

des y obstáculos, reticencias y pre-

juicios, barreras de todo tipo para

hacer valer sus derechos, nuestros

derechos. Ser mujer no debía

suponer ningún tipo de discrimina-

ción. Ninguna sociedad puede per-

mitirse renunciar al talento de la

avance era imparable. El machis-

mo, de los hombres y también de

mujeres, iba perdiendo.

Y así, paso a paso, estamos

en un momento que,

aunque todavía no es perfecto

en cuanto a igualdad, aquella

senda que fuimos trazando en

un enorme esfuerzo colectivo

es una realidad.

Incluso ha crecido la sensibili-

dad social hacia esas actitudes de

menosprecio, de discriminación

cotidianas hacia las mujeres que

antes pasaban desapercibidas: las

llamamos micromachismos. Pero

ahora los percibimos, hablamos de

ellos y, cambiando las mentalida-

des de hombres y mujeres, tam-

bién los superaremos.

Paso a paso, hemos abier-

to una vereda, un camino por

el que vosotras transitareis. Y

desde ahora, como niñas, de-

beréis estar atentas y hace-

ros respetar. Vuestras metas,

vuestros sueños, vuestras

aspiraciones serán únicas,

personales, intransferibles.

Dependerán sólo de vosotras,

de vuestro interés, de vues-

tro esfuerzo, sin que importe

el hecho de que seáis niñas o

niños, sólo personas.

Mi deseo es que dentro de

unos años, en otro 25 de julio,

viváis en un mundo mejor, aún

más igualitario, en el que todas

estas historias sean, para voso-

tras, nada más que las batallitas

que cuenta la abuela.

Las batallitas de la abuela

CORINAPORRO

Presidenta delConsello Económi-

co e Social de Galicia

mitad de la población ni prescindir

de ese punto de vista distinto que

aporta la mirada femenina.

Plantada la semilla del cam-

bio de mentalidad social, otras

generaciones tomamos el re-

levo. Los periódicos recogían

como noticia que una mujer

fuera conductora de autobús,

por ejemplo, y grandes titulares

celebraban la toma de posesión

de la primera alcaldesa de la

democracia en alguna gran ciu-

dad gallega (esa historia os la

contaré en otra ocasión).

Seguía habiendo resistencias,

claro, ya os he dicho que no

fue fácil, pero el cambio estaba

en marcha, el árbol iba dando sus

frutos, aún pequeños, sí, pero el

especial6El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

Dicimos adoito, ao pa-recer sen discrepan-

cia, que a lingua é un ben colectivo. No noso país, a lingua é o cerne da nosa cultura e identidade, un símbolo que, ao mesmo tempo, é unha ferramenta e un capital que debe ser tratado con especial aten-ción desde as nosas ins-titucións. Un tesouro vivo construído e arrequentado no tempo, xeración a xe-ración, de boca en boca, desde os albores, por un-ha comunidade, por todo un pobo.

A quen pertence ese “todo” da lingua galega? Só as persoas que a falan, escriben, usan..., as que a mantiveron e manteñen viva, as que fan que a ca-dea de transmisión non se rompa, as que gardan e arrequentan ese patrimo-nio común, herdado, para deixáreno mellorado aos herdeiros e herdeiras que han de vir? Son tamén do-nas da lingua as persoas que non a usan, mais té-ñena como lingua familiar, de herdanza, coma quen herda un moble que está no faiado? E os galegos e galegas que xa nin a te-

ñen como lingua familiar mais son da liñaxe de de-vanceiros que foron gale-gofalantes, descendentes de homes e mulleres que moito contribuíron outro-ra a esta construción co-lectiva, que ergueron o monumento da lingua galega coma quen ergue o Pórtico da Gloria ou as Cantigas de Amigo? E, por fin, é a lingua tamén das familias e persoas vidas de fóra, non galegas de orixe, que se instalaron na nosa sociedade e abraza-ron o noso idioma e/ou a nosa cultura?

Se a min me preguntasen, como lingüista ou como

cidadá, eu respondería afir-mativamente, sen dubidar, a todas esas preguntas. Si, é un ben colectivo: dunha maneira ou outra, todas as persoas aludidas teñen parte nese tesouro, non poucas sen sabéreno; e, por suposto, teñen responsabi-lidades na súa conservación e transmisión, e convén que todas e cada unha o saiban, porque ese ben só foi de-positado nas nosas/súas mans en usufruto. Engadiría, con todo, que non todas as

sorte de conseguir unha informante muller. Éranos máis difícil, porque moitas carecían de momentos de descanso ou lecer que po-der dedicar a atender as nosas preguntas, e por su-

posto de dous ou tres días que dedicarnos case com-pletos. Pero son as mello-res informantes: memoria viva e fiel de todo canto tivese que ver coa vida e cultura da comunidade, coñecedoras de toda a ampla temática e, adoito, depositarias do que tiñan escoitado ás xeracións an-teriores.

Sen prexuízos de xéne-ro sobre o seu saber:

mentres os homes eran remisos a responder pre-guntas sobre certos xogos “de nenas”, cuestións de vida doméstica, tecidos e vestido, etc., elas non, elas sabían da mariola e da billarda, da cociña e do lagar, do coidado das terras e do gando, da cos-tura e das ferramentas, das partes do tellado... E, sobre todo, engadían un plus á actitude colabora-dora xeral: a vontade de contribuír, o entusiasmo por participar, o interese por facelo ben, o esforzo por recordar... Sen dúbi-da, elas son as donas da lingua. Elas merecen máis ca ninguén a chave do tesouro.

A chave do tesouro

ROSARIOÁLVAREZ

Presidenta doConsello da Cultura

Galega

NO NOSO PAÍS, A LINGUA É O CERNE DA NOSA CULTURA

E IDENTIDADE, UN SÍMBOLO

QUE, AO MESMO TEMPO, É UNHA

FERRAMENTA E UN CAPITAL QUE DEBE

SER TRATADO CON ESPECIAL

ATENCIÓN DESDE AS NOSAS INSTITUCIÓNS. UN

TESOURO VIVO CONSTRUÍDO E

ARREQUENTADO NO TEMPO

persoas aludidas teñen os mesmos dereitos sobre ela: as que a falan ou escriben a cotío, as que a transmiten, as que gardaron as palabras e expresións, as que lle dan alento no día a día, as que crean novos modos de di-cir... esas son as que serven de fonte para saber máis do galego, as que teñen poden influír sobre a definición do modelo, as que teñen por dereito a chave do tesouro.

Como parte das miñas investigacións coñecín

moitas persoas extraordi-narias que gardan un saber ancestral: fixen deles o prin-cipio e o fin de todo o meu labor. Eles son sempre a miña fonte de información, a eles vai dirixido o resulta-do do meu traballo: recoller e dar a coñecer o tesouro que gardan e coidan. Entre os moitos donos e donas da lingua, eles, os galegofa-lantes naturais, en primeiro lugar.

E, se tiveramos que es-colmar aínda máis, as mu-lleres. Quen andase neste asunto de interrogar os falantes para capturar o seu valioso capital lingüís-tico, en Galicia, sabe da

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 7

especial8El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

(...) os estudosos su-poñen que o pulo pa-ra a creación da escrita alfabética foi de orde práctica, froito dalgunha necesidade comercial ou diplomática. E raros son os que neste eido vin-culan o nacemento do alfabeto ao fenómeno re-lixioso.

Babecos todos eles. O alfabeto foi concibido por unha muller que desexou apreixar o tempo.

(...)Zaynab, porén, non se

conformou. Como estu-dara as escritas exipcia e acádica, convenceuse de que esta era unha ar-te máxica que fixaba o pasado de maneira irre-versible. Non tardou en imaxinar a posibilidade de capturar non só o pa-sado senón o propio pre-sente no instante mesmo en que acontecía e estan-car o fluxo do tempo.

(...)

Zaynab, así conseguiu reproducir os feitos

coa escrita. Após un ar-duo adestramento, que envolvía a habilidade de trazar os signos na area cunha canivela, chegou a grafar os acontecemen-tos no exacto instante en que acontecían.

O tempo, daquela, detívose. A historia que veu despois, da cal for-mamos parte, é unha parcela ínfima, despre-zable, derivada de feitos marxinais –indignos da atención de Zaynab– que fuxiron á fixación en le-tras miméticas.

Hai que dubida disto todo. Pero a maior proba da existencia do alfabeto mimético é que non hai hoxe un único vestixio del nin hai tampouco ningún indicio nin evi-dencia ningunha de que houbese unha raíña Zay-nab de Nabat.1

Fai xa cen lustros que en Galicia a “correc-ción” equivalía á censu-ra, á marxinación dunha linguaxe, á incompren-sión, ao desprezo pola cultura. No Estado, ao mesmo tempo, o medo ao diferente acadaba a súa máxima expresión en mans interesadas e inxustas.

Os tempos modernos

cementos doutras per-soas. E outra, se cadra a máis importante, é que homes e mulleres, co-ma persoas, deben estar e sentirse incluídas ao mesmo nivel en calquera linguaxe que se postu-le coma democrática e igualitaria.

O idioma é o medio para comunicar as nosas ideas e opinións, a tra-vés do cal trasladamos ao mundo da realidade, superando o da intuición, os nosos sentimentos e emocións. Dende sem-pre os pobos téñense es-forzado na aprendizaxe da propia lingua entre as persoas que os inte-gran, porque é expresión da súa identidade, dunha personalidade propia. A linguaxe é, ante todo, a mellor ferramenta para evitar o conflito e, polo tanto, a mellor ferramen-ta para a loita.

O feminismo é unha loita, e debe usar de todas as

armas ao seu alcance. Non é posible negar a importan-cia da linguaxe inclusiva sen negar a importancia tanto das mulleres en xeral como da linguaxe en particular. Para aquelas persoas que o necesiten, vela aquí outra razón a sumar ao estrito fe-minismo: quen queira falar correctamente debe usar o idioma de modo completo, do xeito que mellor reflicta a realidade referida. Non se tratará só, entón, de que algo non exista se non se nomea, se non de nomear todo o que existe.

A linguaxe inclusiva complica a expresión ver-bal e escrita? Non deixa de ser paradoxal que sexan os sabios da lingua, os que usan o dito argu-mento, os chamados a defendela fronte a cultura do titular, dos cinto vin-te caracteres, do aki, bss, mx, tmb, xao, XD, etc.

A linguaxe de xénero é, en realidade, excluín-te? Falar en feminino e en masculino ou, mellor, usar os instrumentos que o noso idioma pon ao no-so dispor para falar in-clusivamente, so exclúe a desigualdade, a discri-minación. Nese sentido é excluínte, efectivamente, pero só coa intolerancia.

Non faltan opinións

alcance das que non somos expertas en crear opinión– vou facer un exercicio de sinceridade.

Eu non son mediadora por casualidade. Dende

a miña mais precoz infancia estiven empeñada en que a cordialidade rodeara a miña existencia, o que no meu caso, de nenez feliz e tranquila entre Asturias e Estremadura, levoume dende a xestión dos confli-tos cunha irmá xemelga de moito carácter, ao exercicio da conciliación proactiva de continuo na miña vida civil, xa fora no ámbito familiar ou do da amizade. Desprezo tanto o conflito, o considero tan negativo, que me resulta imposible non por todo o que teño para intentar que desapareza ou, a lo menos, que diminúa.

Co tema da utilización da linguaxe inclusiva ato-peime nunha encrucilla-da, dado que ten todas as características dun con-flito, e ademais ten un-ha en concreto que o fai tremendamente atractivo para unha mediadora: a existencia de dúas postu-ras radicais enfrontadas.

A miña natureza es-tivo empurrando forte-mente, cara a obrigarme a encontrar o xusto me-dio entre elas. Pero esta vez non puiden. Como xa dixen, no meu criterio, a forma mais correcta de falar pasa pola dita lin-guaxe. Pero amais, se-guindo unha estrutura de partida clásica na me-diación para a solución

de conflitos, é obrigado preguntarse que gañan os que pretenden que non se use: salvagardar o xénero masculino nos libros de historia por dez séculos mais? Impedir o avance do feminismo? Manter unha posición de poder? Ou será que en realidade non é mais que unha forma de estar aí, de tomar unha posición, utilizando unha cuestión de transcendencia vital para o desenvolvemento do país (do mundo!) co-ma si fora unha decisión a adoptar por un señor feudal?

Coido que, en realidade, non lles importa en

absoluto. Para a xente con-traria ao uso da linguaxe inclusiva, esta é unha guerra gramatical mais, como a de “cocreta” ou “croqueta”. Iso nos deixa nunha clara des-vantaxe. Volvendo a verbas típicas da análise da mesa de negociación, o noso é un-ha necesidade; o deles non pasa dunha posición, o que significa que non existen razóns de fondo para esa parte, non argumentan por motivos reais, inventan os fundamentos da súa tese en función dos que escoitan en contra dela. A reflexión, po-lo tanto, para esa parte da mesa, ven despois da argu-mentación –e iso sendo tan optimista como para crer que todos os que atacan a linguaxe de xénero pará-ronse a reflexionar sobre as consecuencias de facelo–.

A defensa da linguaxe machista non pasa por ser mais que iso, unha postura.

Así foi como a través dunha formulación propia da negociación colectiva cheguei a atopar o derra-deiro dos argumentos, o que me permitiu conxu-gar a miña propia forma de ver os conflitos cos meus sentimentos de mi-litancia na loita feminista.

Esa é tamén a razón última pola que temos que usar a linguaxe co-ma unha ferramenta mais para a nosa revo-lución, porque, ao final, sairemos vencedoras: as necesidades tenden a manterse, as posición poden diluírse.

Tendes a loita perdida. Témola gañada.

Temos a loita gañada

VERÓNICAMARTÍNEZ BARBERO

Presidenta doConsello Galego de Relacións Laborais

que basean o rexeita-mento á linguaxe non sexista nunha prioriza-ción dos motivos da loita polos dereitos das mu-lleres, na aseveración de que esta debe empezar por outros, que chaman “anteriores”, e esquecer-se de discusións pura-mente académicas que “rascan onde non pica”. A verdade, ao meu en-tender este argumento é o mais perigoso de to-dos, e só levaría a crear-mos un novo gueto, o da lingua, un campo de batalla vetado ou reser-vado. Esa estratexia es-conde claros prexuízos en relación ao que debe entenderse por femi-nismo. Sen dubida, hai temas dunha transcen-dencia innegablemente maior, se estamos a pen-sar no dano físico, non no que, en termos mais inespecíficos pero igual-mente reais, se está a causar a todo un xénero, mais alo do que sofren as persoas concretas.

Detrás da afirmación de que debemos deixar de lado o superficial pa-ra centrarnos en temas mais graves como escu-sa para atacar a linguaxe inclusiva está o sempi-terno convencionalismo na comprensión do mo-vemento feminista. As mulleres formadas cunha cultura ampla ao noso alcance, de clase media ou media alta, as mulle-res burguesas, tamén te-mos dereito á nosa loita feminista, á nosa propia revolución. Porque tamén sufrimos o machismo, en presente do indicativo (non en condicional nin en pasado). E ese ma-chismo arranca na lingua para rematar no teito de cristal.

Ata o de agora preten-dín dar argumentos,

convencer as persoas que se atreveron con este títu-lo, probablemente na súa maioría persoas partidarias da linguaxe inclusiva e que, en consecuencia, nin preci-saban escoitalos. En agra-decemento á súa paciencia por aguantar tal cantidade de lugares comúns –pido desculpas, pero sobre este tema hai tanto escrito que a innovación non está ao

e contemporáneos non escaparon as ditas prác-ticas, esta vez en forma de censura do política e ideoloxicamente inco-rrecto. E de novo, claro, a sufrir o idioma, a identi-dade colectiva.

Non me atrevo a com-parar e, polo tanto,

a cuantificar se moito ou pouco, pero a dita sandez debeu de instalarse no noso código xenético; doutro xei-to non sería posible explicar a censura á linguaxe inclusi-va, á linguaxe correctamen-te falada.

Un evo de incompren-sión e incultura, de cen-sura e represión. E para algunhas persoas, aínda non foi suficiente. Inqui-sidores, catedráticos ou académicos da lingua, tanto da, segundo os seus propios argumentos -os de fai séculos e os de agora-. Eles mesmos o din: a censura non o é po-lo nome que lle deamos, se non polas súas conse-cuencias.

As razóns para usar a linguaxe non machis-ta son moitas. Algunhas delas son ideolóxicas, dependen da militancia e do que aprendemos no camiño (o que non se nomea, non existe...). Outras están intimamen-te vencelladas a senti-mentos de solidariedade coas crenzas, cos pade-

O IDIOMA É O MEDIO PARA

COMUNICAR AS NOSAS IDEAS E OPINIÓNS, A

TRAVÉS DO CAL TRASLADAMOS AO MUNDO DA

REALIDADE, SUPERANDO O DA INTUICIÓN,

OS NOSOS SENTIMENTOS E

EMOCIÓNS

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 9

especial10El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

Galicia é terra de loita-doras e loitadores, de

xente vangardista, innova-dora, creativa, con tesón, con ganas de saír adiante e acadar un mundo e unha vida mellor e máis xusta. Hoxe, con motivo do día de Galicia, estas características que tanto nos identifican son tamén razóns para fes-texar, para celebrar que as galegas e os galegos somos únicas e únicos e que xun-tas e xuntos imos construír a Galicia do futuro.

Sen perder de vista esta perspectiva, quero centrar-me hoxe nunha situación que me preocupa e que es-tá a afectar e afectará no futuro á sociedade galega: as nosas universidades ve-ñen notando nos últimos anos un retroceso nas ma-trículas das mulleres en carreiras de STEM (Cien-cias, Tecnoloxía, Enxeñaría e Matemáticas). De feito, representamos o 25% das persoas matriculadas en enxeñaría e arquitectura e esta porcentaxe estase a re-ducir considerablemente xa que, segundo o informe PI-SA, soamente o 7% das ne-nas de 15 anos pensa cursar estudos neste campo.

Esta situación está a ter lugar, ademais, en plena

cuarta revolución industrial, a da dixitalización. Vivimos xusto no momento no que para poder construír unha Galicia de futuro preci-samos sumarnos a este cambio e ligar o noso des-envolvemento á tecnoloxía; precisamos que as mulleres, que somos o 52% da po-

boación, formemos parte da revolución para converter-nos en pezas clave e activas da transformación dixital.

Neste eido, quero apro-veitar esta ocasión

para revinidicar que esta-mos preparadas. Si, aínda que nos encasillen noutros eidos, temos creatividade e grandes ideas, somos enxeñosas e resolutivas, tamén contamos con apti-tudes e actitudes, tesón e capacidade suficiente para comezar e rematar carrei-ras de STEM e dedicarnos con éxito a este campo profesional.

Sen embargo ¿que está a acontecer? ¿En que esta-mos a fallar para que cada vez menos mozas escollan carreiras técnicas?

A principal resposta a todas estas cuestións está na necesidade de apostar pola formación en materia de igualdade de xénero den-de o berce. Temos dúas leis orgánicas que puxeron de manifesto que é necesario formar dende a infancia en igualdadade, para que me-dren cunha sólida base que lles permita construír un mundo xusto e equitativo. Sen embargo, o incum-primento desta recomen-dación está a levar, como alerta dende fai tempo a OCDE, a un grande sesgo de xénero na educación que, entre outras conse-cuencias, está a ocasionar unha infrarrepresentación feminina en eidos como o científico-tecnolóxico.

Xunto á formación en igualdade desde o berce,

como a luz sen cortes, os detectores de fume, o aire acondicionado ou os botes salvavidas; ou a construción de grandes obras da enxe-ñería como a coñecida pon-te de Brooklyn, non serían posibles sen mulleres como Ada Lovelace, Ángela Ruiz Robles, Hedy Lamarr, Emi-ly Roebling ou Edith Clarke. Mulleres que puxeron en marcha grandes inventos e mulleres que, tamén na ac-tualidade, están a liderar a revolución tecnolóxica mun-dial como Marissa Mayer, exvicepresidenta de Google e CEO de Yahoo, Virginia Rometty, presidenta de IBM, Sun Yafang, directiva de Huawei, ou Padmasree Warrior, CTO de Cisco.

Esta é a realidade. Unha realidade que, como

non sae nos medios de co-municación, non existe e se descoñece pero, sobre todo, está a trasladar unha mensaxe equivocada entre as nosas nenas e mozas. Por iso os medios de co-municación teñen unha impotante responsabili-dade e deben contribuír a trasladar os referentes de lideresas tecnolóxicas que sirvan de exemplo, modelo e inspiración para todas as nenas e mozas.

E xunto aos medios, precisamos implicar ás fa-milias, ao profesorado e á sociedade en xeral para empoderar, poñer en valor e fomentar o talento femi-nino desde a infancia. De-bemos extender vocacións científicas entre as nenas para que saiban que, a pe-

sar de haber moitos obs-táculos no camiño, poden enfrontarse a todo o que se propoñan e chegar a ser o que elas queiran.

En definitiva, é necesario apostar pola formación en materia de igualdade, por rachar cos estereotipos, por darlle visibilidade ás li-deresas tecnolóxicas, por trasladar referentes a tra-vés dos medios de comuni-cación e por empoderar ás nenas e ás mozas para que se decanten por carreiras técnicas. E digo isto por-que, segundo as análises que se están a desenvolver sobre o futuro do merca-do laboral e co avance da dixitalización, parece claro que un importante núme-ro de postos de traballo que se van crear requiren coñecemento en ciencias, tecnoloxía, enxeñaría e ma-temáticas. Non podemos permitir que as nosas mo-zas queden á marxe.

Dicía Irina Bokova, direc-tora xeral da Unesco,

que “unha sociedade sen enxeñaría e sen ciencia é unha sociedade sen progre-so”. E eu engado a esta afir-mación que unha sociedade sen mulleres na enxeñaría e ciencia é tamén unha socie-dade sen progreso. Así que fagamos que, da man das mulleres, a sociedade gale-ga progrese e sexa tamén unha referencia nesta cuarta revolución industrial que estamos a vivir. Reivindique-mos que as mulleres somos capaces, e moito, e que que-remos ser as protagonistas da Galicia do futuro.

As mulleres, protagonistas da Galicia do futuro

CARMELASILVAREGO

Presidenta daDeputación

de Pontevedra

NON PODEMOS PERMITIR QUE AS MOZAS MEDREN PENSANDO QUE

“NON VALEN” PARA ESTUDAR

CIENCIAS, TECNOLOXÍA,

MATEMÁTICAS OU ENXEÑARÍA.

DEBEMOS CAMBIAR DE

XEITO URXENTE A PERCEPCIÓN

QUE EXISTE ENTRE A SOCIEDADE

QUE VENCELLA AS CARREIRAS TÉCNICAS CO MASCULINO

outra razón incuestionable da situación que estamos a vivir son os estereoti-pos, que tanto dano cau-san. Temos que rachar con estas etiquetas e, nova-mente, temos que facelo dende o berce porque a partir dos 11 e 12 anos xa están a marcar as deci-sións sobre o futuro profe-sional das nosas mozas.

Non podemos permitir que as mozas medren

pensando que “non valen” para estudar ciencias, tecnoloxía, matemáticas ou enxeñería. Debemos cambiar de xeito urxente a percepción que existe entre a sociedade que ven-cella as carreiras técnicas co masculino e, para isto, precisamos facer fincapé en que ser persoas intelixentes, enxeñosas, innovadoras, creativas e talentosas non está ligado ao xénero.

Ademais, existe unha marcada ausencia de refe-rentes de lideresas tecno-lóxicas debido ao dominio da cultura patriarcal, que invisibiliza o papel tan im-portante desenvolvido polas mulleres.

O certo é que no ámbito tecnolóxico e científico te-mos grandes referentes de mulleres e, sen embargo, invisibles. E iso pese a que avances tan importantes para a sociedade actual co-mo Internet, o bluetooth, a programación o GPS ou os eBooks; acontecementos de tanta envergadura como a chegada do ser humano á lúa; elementos tan coti-dianos na nosa sociedade

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 11

especial12El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

Cúmprense neste 2018 cincuenta anos daque-

la xornada histórica do 25 de xullo de 1968 en que o nacionalismo recuperou, nun contexto de feroz represión e falta de liber-dades, a celebración do Día da Patria Galega nunha Alameda de Compostela tomada polas forzas fran-quistas. A Ditadura de Franco trataba de impedir a imaxe dunha mobilización viva e popular en defensa dos nosos dereitos: a rei-vindicación do autogober-no, da democracia e da li-berdade. Non o conseguiu.

A data ficou marcada no noso particular calen-dario de vitorias, un fito no abrente que non tardaría en chegar á Quintana para convertela en epicentro da axenda política e en expre-sión multitudinaria, plural, colectiva e festiva de que somos nación, existimos, estamos e non imos renun-ciar nunca á nosa patria, en ningunha circunstancia por dura que esta for.

No Día da Patria Galega expresáronse e expré-

sanse moitos desexos e necesidades, algúns deles cumpridos, mais ao longo

dos anos reclamáronse demandas que continúan a tomar parte da nosa folla de ruta, entre elas, o obxectivo principal de de-cidirmos nós o noso propio futuro, de termos o control como pobo sobre os nosos recursos, de garantir xus-tiza, vida digna e dereitos para todas e todos, de nos expresar como un país normal, cunha lingua e unha cultura de seu.

Continuamos, cinco décadas despois, ca-

miñando man a man polas rúas de Santiago de Com-postela este 25 de xullo e facémolo con vontade de sumar. De sumar forzas, esperanzas e ilusións entre todas as persoas que queren o mellor para Galiza, co ofrecemento do BNG de sermos ese es-pazo renovado que, neste tempo novo que puxemos en marcha, é agra aberta para construír xuntos e xuntas, coas mans tendi-das e as portas abertas.

Traballamos todos os días co entusiasmo que nos dá saber que entre to-das e todos estamos a de-fender os dereitos que se nos negan, que estamos a

de temas prioritarios para a sociedade galega. E imos esixir do novo goberno de Sánchez que demostre nos feitos se opta polo conti-nuísmo no agravio a Galiza ou adquire un compromiso real na atención ás deman-das da nosa sociedade.

No entanto en Galiza abriuse xa una nova

etapa. O Feixóo que ac-tuou durante estes anos como presidente ausente, como delegado rexional de Madrid en Galiza, viu cor-tadas as súas aspiracións sucesorias. Comezou a conta atrás para propiciar o cambio político en Gali-za, un cambio político que é posíbel, que necesaria-mente será plural e que só será tal cun BNG en condi-cións de o liderar. Porque o verdadeiro cambio, o único cambio real en Galiza, con-siste en poñer os intereses da sociedade galega no centro e en actuar en fun-ción deles, sen submisións a Madrid.

As vindeiras eleccións municipais de 2019 serán boa mostra de que o BNG está á alza e está en con-dicións de ofrecer á nosa sociedade un proxecto de

país alternativo e mellor, con solvencia e capacida-de de transformación real, como demostramos desde os concellos.

Este 25 de xullo, pois, sairemos máis unha

vez da Alameda e pensa-remos que fica moito por camiñar, mais tamén que hai cincuenta anos homes e mulleres nacionalistas penduraron unha faixa nas árbores da Alameda e alí ficou máis do que estaba previsto, para que a súa imaxe formara parte da nosa memoria, para que puideramos dar pasos adiante sobre a súa ousa-día e para, collidos a ese fío de dignidade e compro-miso, facermos realidade os nosos soños, a ilusión de construír, entre todos e todas, un futuro mellor pa-ra o noso pobo, máis xusto e igualitario, en que a nosa voz se escoite no mundo e podamos gabarnos de pertencer a un país que ergueu a cabeza, mirou o futuro, loitou cun sorriso na boca e gañou a súa pro-pia soberanía.

Neste 25 de xullo, é o momento de sumar por Galiza.

Para avanzar, sumar por Galiza

ANAPONTÓN

Portavoz nacionaldo BNG

TEMOS QUE RECUPERAR

COMO NACIÓN O PESO

POLÍTICO PERDIDO

pensar o país desde nós, sen dependencias, sen ter a cabeza nin o corazón noutro lugar que non sexa Galiza. E iso resulta cen-tral nun contexto político como o actual.

A época Rajoy foi nefas-ta para Galiza. Vetos,

desatención e agravio intensificado nos temas centrais do país, das in-fraestruturas e a xestión enerxética ao financiamen-to autonómico e o local. A iso sumóuselle que Galiza estivo ausente durante estes anos dos grandes debates, sen voz propia no Congreso. A submisión de Feixóo a Madrid e a ca-rencia de voz propia foron unha combinación letal para Galiza, desaparecida e irrelevante durante toda a lexislatura de Rajoy.

A moción de censura constatou esa falta de voz propia, Galiza non tivo voz de seu nos debates. Eus-kadi, Catalunya, Valencia, Canarias..., todos defen-deron os seus intereses. Menos Galiza. Temos que recuperar como nación o peso político perdido e te-mos que poñer enriba da mesa unha axenda propia

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 13

APÓSTOL 2018

Felicidades a EL CORREO GALLEGO por esta ini-

ciativa. Es un honor para mí compartir este espacio con otras mujeres de Galicia, referentes del mundo de la empresa, de la investiga-ción, de la cultura, la políti-ca o de cualquier otro ám-bito de la sociedad. Todas tenemos, desde nuestra pequeña parcela o ámbito de responsabilidad, un pa-pel que desempeñar para avanzar en el camino hacia la igualdad de género. En los últimos años se han dado grandes pasos en ese camino. Pero conviene re-cordar que los avances no siempre fueron fáciles y que la situación actual es resultado del esfuerzo de muchas mujeres, que tu-vieron, antes que nosotras, la visión y el empeño de hacerse visibles y aspiraron a ir ganando el espacio y la representatividad que nos corresponde en una socie-dad diversa que apueste por un liderazgo compar-tido.

Parece claro que si las mujeres representamos

un 50 % de la población, no puede ser que haya niveles tan bajos de re-

o el carné de conducir. El avance de las leyes en la equiparación de los dere-chos entre hombres y mu-jeres y el hecho de definir la igualdad como un valor superior del ordenamien-to jurídico no han sido, sin embargo, suficientes para acabar definitivamente con la brecha de género. Hemos avanzado mucho, pero no lo bastante. Siem-pre hay que hacer más.

Nunca me sentí, perso-nalmente, discrimina-

ción alguna por ser mujer, pero sí que puedo decir que poco a poco hemos tenido que conquistar espacios hasta hace poco vedados para nosotras y hemos tenido que superar ciertos obstáculos que han hecho el recorrido algo más costoso. Cuando me nombraron di-rectora territorial de Galicia y Asturias en Santander fui, de hecho, la primera mujer en acceder a esta responsabilidad en una di-rección territorial. En aquel momento, aceptar ese puesto se convirtió en un desafío personal y un es-fuerzo familiar, porque tuve que trasladar mi domicilio

y quiere aumentar la par-ticipación de mujeres en puestos directivos, acabar con el techo de cristal. Para conseguirlo, el banco está impulsando medidas para apoyar y fomentar el lide-razgo femenino en todos los países donde el banco está presente. En España, por ejemplo, se está tra-bajando en ámbitos como la conciliación, con hora-rios más compatibles con el equilibrio entre la vida personal y profesional; la maternidad, con la idea de acompañar a la mujer du-rante el embarazo y para facilitar su reincorporación tras la baja de maternidad, o la selección, con medi-das como promover que en todos los procesos para cubrir una vacante haya, al menos, una mujer entre los candidatos finalistas.

No en vano, Banco San-tander ha obtenido la

puntuación más alta de las 104 empresas que forman parte del índice Bloomberg Gender-Equality Index, que evalúa el desempeño en materia de igualdad de gé-nero en las empresas.Creemos, y así lo subra-ya Ana Botín, que tener

más mujeres en puestos de responsabilidad es bue-no para todos. Tenemos el convencimiento de que cuanto más se asemeje la composición de nuestra compañía a la composición de la sociedad, más capa-ces seremos de atender a sus nuevas demandas y de identificar y satisfacer sus necesidades con nuestros productos y servicios. Al mismo tiempo, eso forta-lecerá nuestra capacidad de retener y atraer el me-jor talento, necesario para ofrecer el mejor servicio a nuestros clientes y ganar-nos su confianza, la base de nuestro negocio.

La diversidad y la in-clusión favorecen la

innovación, la colabora-ción y la motivación, nos ayuda a conectar con nuestros clientes y con la sociedad en general, y eso, inevitablemente nos lleva a mejorar nuestros resultados y ser un banco más sencillo, más personal y más justo, la filosofía que debe impregnar todo nuestro comportamiento y la manera de relacionarnos con empleados, clientes, accionistas y sociedad.

Liderazgo responsable y compartido

ROSARIOGARCÍAALONSO

Directora Territorial Galicia-Asturias del

Banco Santander

y fue complicado compagi-nar vida familiar y laboral. Sin embargo, siempre tu-ve claro que se puede con todo. Que si tienes ilusión y compromiso con tu em-presa, aceptar puestos de responsabilidad no sólo no supone un sacrificio, sino que es algo que te planteas como un reto. Y con ilu-sión, es un esfuerzo que te compensa.Para muchas mujeres, dar ese paso no habría sido posible sin el respaldo de compañías que nos entien-dan, nos apoyen, nos den las oportunidades y nos fa-ciliten este camino.

Yo he tenido la suerte de trabajar en un banco

como Santander, una em-presa comprometida con la diversidad y la igualdad de género, al menos, que yo recuerde, desde los tiem-pos en que Ana Botín era presidenta de Banesto.Santander tiene hoy un 55 % de mujeres en plantilla, un 3 3% de mujeres en el Consejo y un 21 % en la alta dirección, por encima de la media europea y de las grandes empresas co-tizadas de la Unión Euro-pea. Pero no se conforma

presentación en puestos directivos. El mundo de las finanzas, tradicionalmente territorio masculino, es un ejemplo muy claro de como han cambiado las cosas. Aun-que parezca sorprendente, todavía en 1981, hace muy poco, las mujeres nece-sitaban el consentimien-to masculino para abrir una cuenta corriente en el banco, sacar su pasaporte

especial14El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

Un ano máis respondo gusto-

sa a esta grata proposta de

EL CORREO GALLEGO para ce-

lebrar o Día Nacional de Galicia e

a universalidade de Compostela

en clave feminina e aproveito pa-

ra felicitalo por esta iniciativa.

Este ano é ademais espe-

cialmente acertado porque tralo

ocorrido o 8 de marzo, podemos

dicir que nesta celebración do

día da muller en 2018 houbo un

espertar en clave de xénero no

noso país. Á participación ma-

siva nos diferentes actos de ese

día sumáronse iniciativas de toda

índole para reivindicar a voz das

mulleres na sociedade actual,

que tanto avanza en multitude de

direccións e tan pouco noutras

como na feminización dos cen-

tros de decisión.

No ámbito da sanidade a

maioría de mulleres é incues-

tionable desde hai anos. Se

nos cinguimos ao exercicio da

medicina, en España máis do

50 por cento dos profesionais

son mulleres, cifra moi superior

noutras profesións sanitarias

como a enfermería, mentres

que se nos achegamos ata a

composición dos equipos di-

rectivos tan só o 20% están

desenvolvidos por mulleres. Se-

gundo os datos recollidos na re-

cente publicación Estudio sobre

la Demografía Médica, que ven

de presentar a Organización

Médica Colegial nacional.

E hai indicios claros de que o

futuro tenderá aínda máis á

feminización da sanidade. Entre

os profesionais en exercicio

menores de 55 anos o predomi-

nio das mulleres é aínda maior,

somos mais dun 60% e entre

seus compañeiros de profesión.

Se nos achegamos ao mun-

do da investigación, o 80 % da

produción científica no ámbito

da biomedicina se desenvolve

nos laboratorios composteláns e

cada vez temos máis recoñece-

mento nacional e internacional.

De feito somos o segundo hospi-

tal con máis patentes rexistradas

de España, por diante de moitos

centros moito máis grandes e

con máis profesionais.

Porque a vocación de servizo

aos demais e a vontade de in-

vestigar e buscar o remedio aos

males de saúde que aqueixan

aos nosos conveciños e visitan-

tes ven de lonxe. Procede de

hai máis de cincocentos anos,

cando se edificou o Hospital Real

e desde a posterior creación da

facultade de Medicina, moi vin-

culada desde sempre, como non

podía ser doutro xeito, á practica

clínica asistencial dos centros sa-

nitarios públicos da área sanitaria

compostelá, tanto nos hospitais

como nos centros de saúde.

A participación das mulleres

na sanidade da nosa área

é moi destacable, somos máis

do 54% do cadro de persoal,

experimentando unha gran

evolución nos últimos 20 anos,

cando as mulleres éramos ape-

nas o trinta por cento. Tamén

no equipo directivo actual da

xerencia integrada máis do 50

% somos mulleres.

Moito temos avanzado

neste eido tan feminizado co-

mo é o da sanidade pero aínda

quedan moitas cousas por me-

llorar para acadar unha repre-

sentatividade xusta.

Aínda quedan moitascousas que mellorar

ELOÍNANÚÑEZ

Xerente da ÁreaSanitaria de Santiago

de Compostela

alumnado das facultades de

medicina españolas máis do

70% son mulleres.

No ámbito da xestión tamén

se produciu certo avance pero,

como acabamos de ver, aínda

queda moito por facer para aca-

dar unha representación máis

xusta da muller.

Neste especial do Día de Gali-

cia de El Correo Gallego non podo

deixar de subliñar a estreita rela-

ción entre Compostela e o cami-

ño de Santiago coa sanidade.

Na actualidade a sanidade

pública compostelá conti-

núa a ser o principal referente

da medicina en Galicia, os seus

profesionais seguen a recibir

pacientes de todos os puntos da

nosa comunidade, xa que o seu

bo facer e coñecementos son

recoñecidos polos pacientes e os

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 15

especial16El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

La tan frecuentemente citada transformación

digital ha provocado y si-gue provocando numero-sos y relevantes cambios en múltiples escenarios, entre ellos, el laboral. Nuevas necesidades de profesionales que al mer-cado le cuesta proveer, en su mayoría relacionado precisamente con el ám-bito de las Stem, que se corresponde a las siglas en inglés de Ciencias, tecnología, Ingeniería y Matemáticas, con espe-cial incidencia en el sector femenino.

Y es que las dificul-tades laborales de las mujeres difieren en mu-chos puntos de las de los hombres, no sólo por su dimensión, muy superior sino también por su na-turaleza. A la brecha sa-larial, la complejidad para conciliar, los casos de acoso, y elevados índices de desempleo, se añade la existencia de cotos profe-sionales altamente mas-culinizados.

Según la UNESCO, sólo el 28 por ciento de los

investigadores del mundo

son mujeres, es decir, solo una de cada cuatro. No puede ser casualidad. Un sector con un crecimiento exponencial como es el de las TIC es claramente re-presentativo. La informa-ción de la Unión Europea nos indica en la actualidad sólo 29 de cada 1.000 mujeres graduadas tienen un grado de informática o relacionado con esta materia, pero esta cifra se rebaja drásticamente, hasta 4, si hablamos de actividades relacionadas con las TIC.

Y es que hablando de ciencias, las estadís-

ticas son abrumadoras: el 11,1 por ciento de los físicos y astrónomos son mujeres; el 33,8 por ciento de los ingenieros ambientales son mujeres; el 22,7 por ciento de los ingenieros químicos son mujeres; el 17,5 por ciento de los ingenieros civiles, arquitectónicos y sanita-rios son mujeres; el 17,1 por ciento de los ingenie-ros industriales son muje-res; el 10,7 por ciento de los ingenieros eléctricos o de hardware son mujeres;

de la mitad de la pobla-ción, ya que su fuerte masculinización le hace presa de posibles sesgos que pueden afectar a to-dos los campos, dando continuidad a situaciones de desigualdad y discri-minación. La inteligencia artificial, el big data, los desarrollos tecnológicos, la investigación y la in-novación, en definitiva, la aportación de la mujer al campo de las ciencias es un lujo que una sociedad avanzada como la nues-tra no se puede permitir. Los algoritmos también deben programarse en fe-menino.

Naciones Unidas decla-ró el 11 de febrero Día

Internacional de la Mujer y la Niña en la Ciencia, para reconocer el impor-tante papel de la mujer en la ciencia y la tecnología. Pero no es suficiente. Es necesario adoptar medi-das activas que permitan invertir la tendencia. Ne-cesitamos, cada vez más, mujeres STEM (Solidarias, Tenaces, Eficientes y Magnánimas) en las ca-rreras STEM.

Algoritmos en femenino

CONCEPCIÓNCAMPOSACUÑA

Doctora en Derecho y Directiva Pública

Profesional

A LA BRECHA SALARIAL, LA COMPLEJIDAD

PARA CONCILIAR, LOS CASOS DE ACOSO,

Y ELEVADOS ÍNDICES DE

DESEMPLEO, SE AÑADE LA EXISTENCIA DE COTOS

PROFESIONALES ALTAMENTE

MASCULINIZADOS

y el 7,9 por ciento de los ingenieros mecánicos son mujeres. Poco más que decir. Incluso en el sector que ofrece mejores datos, en química, los resultados siguen siendo inacepta-bles, tan solo un tercio de los puestos son desempe-ñados por mujeres.

Pero no debemos limi-tarnos a una visión

meramente expositiva, lamentando la situación, debemos preguntarnos ¿Por qué? Desde una posición reducciónista podría argumentarse que si la información de que disponemos arroja una cifra de estudiantes mujeres muy inferior en proporción que eligen carreras Stem, será por-que a éstas no les inte-resa. Sin embargo, esa no parece ser la realidad. Como suele ser habitual, los estudios realizados apuntan a la educación como el origen de esta asimetría.

Las barreras con que se encuentran las niñas desde la infancia, los es-tereotipos de la sociedad, fuertemente extendidos

en el campo del ocio en general y del juego en particular van lastrando las posibilidades de que acaben escogiendo una carrera relacionada con las Stem. El cambio debe empezar, como siempre, por la educación.

Pero este ámbito tan fundamental en el desa-rrollo de nuestra sociedad no puede permanecer ajeno a las capacidades

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 17

especial18El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

O TODO. Ese foi o xer-molo, o nacemento do

significado da universidade que coñecemos, no máis fondo do termo latino universitas, que xorde para expresar aquilo que é universal. Dende o seu na-cemento como institucións na Idade Media europea as universidades veñen xogando un papel funda-mental na sociedade. Foi naquel momento tamén, hai máis de cincocentos anos, cando a Universidade de Santiago de Compostela da man de Lope Gómez de Marzoa alá polo 1495 se asomou ao mundo na pri-mixenia forma de Estudo de Gramática Latina. Ese foi o comezo de todo, o particular Big Bang da uni-versitas galega.

Moito teñen mudado Santiago de Compostela e Lugo, Galicia, o país e o mundo dende que Gómez de Marzoa propiciara o que

sería o primeiro paso do que hoxe coñecemos como USC.

Hoxe en día, a univer-sidade ocupa unha

posición estratéxica, de carácter universal, e tense afirmado coma motor esencial da sociedade a di-ferentes niveis. A Universi-dade de Santiago de Com-postela camiña, hoxe máis ca nunca, con paso firme e decidido apoiada nos cinco piares fundamentais que conforman o seu ser cinco veces centenario.

MEMORIA. Porque USC é unha sorte de bóveda do coñecemento, un disco duro no que está arquiva-do todo o saber das xe-racións pasadas e no que as presentes depositan os avances propios. A clave do futuro será a capacida-de e dinamismo que requi-re a creación de sinerxías e conexión das áreas, das persoas e dos diversos

de responder ás esixencias dun futuro que viaxa ao ga-lope da man da tecnoloxía.

E será así, e non doutro xeito, como se produza

o trasfega do coñecemen-to entre a universidade e a sociedade. DIFUSIÓN. Será desta forma como a sociedade recibirá o co-ñecemento, elemento que se conforma coma unha ferramenta esencial para conseguir novos obxectivos sociais e económicos, para ir na procura do futuro e non agardar por el asumin-do un rol pasivo. TRANS-FORMACIÓN. Porque a universidade transforma, contribúe a afrontar os de-safíos que se presentan no eido social e funciona coma unha sorte de dinamizado-ra dos cambios no tecido empresarial e nos axentes que o conforman.

A USC latexa no peito de Galicia e contribúe á súa

identidade, tende pontes in-ternacionais, funciona como imán para o talento, ademais de documentar dinamiza a súa vida social e económica, xerando coñecemento e coi-dando da súa memoria.

E así, neste día vinte e cinco de xullo, a modo

de conmemoración, a USC tórnase unha vez máis en faro que alumea a costa do saber galego e o proxecta no mundo. A Universidade de Santiago de Compostela, das galegas e galegos; de quen procura respostas des-de a investigación rigorosa; daquelas e daqueles que traballan pola educación; das e dos que proxectan o seu traballo na sociedade a través da difusión; de quen busca a transformación da realidade e persigue un mundo mellor. A vosa universidade, a de todas e todos, está de celebración. Parabéns!

No Día de Galicia, universitas

MARLORENZO

Vicerreitora deComunicación,

Cultura e Servizosda USC

saberes para contribuír a xerar novo coñecemento. INVESTIGACIÓN. Xa que para crear e sedimentar novo saber é preciso in-vestigar, mergullarse na memoria e con azos reno-vados estudar a realidade que nos rodea.

Así é como se acha o coñecemento que será

proxectado nas próximas xeracións conformando a terceira das pedras alicerce desta nosa universidade. EDUCACIÓN. Que é como todas e todos as alumnas e alumnos que entran pola porta de calquera faculta-de, centro ou laboratorio desta universidade poten-cian o seu talento e dan forma ao seu futuro apoia-dos na capacidade trans-formadora coa que a USC conta como protagonista dunha sociedade moderna que demanda persoas formadas que sexan quen

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 19

especial20El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

Tres accións conforman o título para celebrar

os 50 anos do 25 de xullo: o binomio, saber ver, que move o facer.

Asociamos o calificati-vo de visionarias ás persoas que saben ver, e identificá-molas nas esferas do poder económico, político ou aca-démico. Algunhas destas persoas pasan á acción e trasforman os proxectos vi-sionados en feitos.

Eu confeso que para min a persoa inspiradora do bino-mio saber-ver é unha usuaria das liñas de transporte urbano en Compostela. Unha persoa pola que sento unha especial admiración, coincidimos na parada na que baixamos po-las mañás. Fai unhas semanas estaba pendente da parada e cando fixo ademán de timbrar indiqueille que xa estaba pe-dida a parada, respostoume que nese bus non se escoita-ba moi ben o timbre e díxen-

ferente de Saber-Ver na gran esfera da vida, ao valorar todo o camiño andado, coñecer e recoñecer o feito, e construír a partir do que hoxe temos.

Seguro que son capaces de identificar esta admiración en persoas que vostedes co-ñecen. Nas nosas contornas sempre hai persoas visiona-rias que pasan aos feitos, e que grazas a elas estamos onde estamos outras. Debe-riamos coñecer con máis de-talle as historias próximas e a das persoas que están lonxe e que sinten coma nós, para recoñecer, como diría a miña compañeira de viaxes, que melloramos tanto!

Saber-ver para min significa tamén xestionar e mistu-

rar coñecemento, intuición e sentimento, tan necesarios pasar aos feitos coa afouteza precisa para desenvolvelos.

En Galicia temos moitos referentes, e deberiamos

tados, seguir a escola do seu mestre, o matemático Ro-dríguez, e facer os cálculos sobre o terreo para dar a Ga-licia o primeiro mapa científi-co do estado, e a ferramenta para definir os trazados das estradas e do ferrocarril.

Esta gran herdanza é un estímulo para as novas xe-racións. Temos que darlles referentes, pero temos que deixarlles ser protagonistas das súas propias historias. É importante ofrecerlles as nosas valoracións e visións, pero do mesmo xeito que non sería correcto borrar, para que non sufran, das bio-grafías episodios históricos que valoramos inxustos e improcedentes, temos que saber ver con elas e eles que as frustracións e os erros son palancas para mellorar.

Entenderán o que sinto ao ler na carátula da

“Carta Geométrica de Ga-

licia”, que Domingo Fontán era “Ex-Catedrático de Ma-temáticas Sublimes”. Non perdeu a súa condición de Catedrático por falta de rigor ou coñecementos, co-mo vostedes poden intuir, foi por non saber ver o que facían os políticos e res-ponsables da Universidade de Santiago do momento.

Compartilo coas novas xeracións, e rexeitalo públi-camente lévanos a escoller o tecido do que me gusta-ría estivese feito o triángulo cos tres vértices do título: de valores!

Os valores non son nú-meros, son os principios, as prioridades e as actitudes que teñen que enfiar o sa-ber ver e facer. Son os fios para tecer o presente e o futuro de Galicia, para que quen saiba ver poida dicir, con sentidiño e afouteza, e non só un 25 de xullo, Me-lloramos tanto!

O binomio saber ver e facer

ELENAVÁZQUEZ CENDÓN

Decana da Facultade de Matemáticas da

USC

proxectar a estas persoas, pa-ra recoñecerlles que os avan-ces que vivimos conteñen o ADN do seu saber ver e facer. Desde o ámbito cientifico o Album da Ciencia do Conse-llo da Cultura Galega permite coñecer e recoñecer a case trescentas figuras, grazas a moitas persoas que os relata-ron e nomeadamente ao sa-ber facer de Xosé Fraga.

Recoñecer o feito nunca pode ser unha desculpa

para non afrontar novos desafíos e moito menos para darlle vantaxe ao medo por posibles erros ou frus-tracións. O recoñecemento feito a Domingo Fontan, adicándolle no 2018 o día da Ciencia en Galicia, supón compartir a admiración que sentimos por quen fai 200 anos soñou coa medida da comunicación de Galicia. Como matemático soubo ver a necesidade de estar conec-

lle que aparecía a mensaxe iluminada pero non soaba, o que non estaba moi ben. Ela replicoume: melloramos tan-to! Alegroume o día e dinme conta de que ela, que traballa no posto de venda da ONCE próximo nosa parada, é un re-

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 21

especial22El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

Cada vez son máis habi-tuais as noticias rela-

cionadas coas MULLERES e os lugares que ocupan nos chamados postos de poder. Tamén moitas noticias re-lacionadas con MULLERES e sector TIC, e ata sobre MULLERES e startups uni-versitarias.

As universidades teñen rostro feminino, xa que máis da metade do seu alumnado son mulleres, no caso da Universidade de Santiago de Compostela a porcentaxe de mulleres no curso 2015/2016 era de máis do 60%. Estes datos increméntanse en deter-minadas áreas (75 % en Ciencias da Saúde, 63% en Ciencias Xurídicas e So-ciais). Acceden en maior medida que os homes á universida-de e obteñen as mellores cualificacións. Isto sucede no bacharelato, e tamén na universidade. Máis da me-tade dos premios nacionais de fin de carreira do ano 2016 eran mulleres. A porcentaxe do alumnado que abandona os estudos é superior en homes que en mulleres.

Realizando unha análise das diferentes titula-

cións, podemos concluír que as mulleres están pre-sentes de forma maioritaria en Humanidades, Ciencias Xurídicas e Sociais, tamén en Ciencias da Saúde, non ocorrendo o mesmo nas áreas técnicas, principal-mente as relacionadas coa Informática. Isto reflicte a tendencia a crear modelos profesionais tipicamente femininos e modelos pro-fesionais tipicamente mas-culinos.

Si son maioría nas aulas e obteñen as mellores no-tas, onde se perden as mu-lleres? Por que non chegan a postos de poder? Que lles impide avanzar?, e Que ocorre co emprendemen-to de base científica e/ou tecnolóxica?

A resposta está no pro-ceso de socialización dife-rencial. Variables culturais e sociais explican a toma de todas estas decisións. As titulacións de perfil técnico están cargadas de estereotipos e arque-tipos que socialmente es-tán fortemente asumidos, desde a infancia, desde a contorna tanto familiar co-

Pero accedemos mulle-res e homes de igual xeito á actividade emprende-dora?. O emprendemento universitario está cargado de nesgos de xénero.

Deixemos de buscar como escusa da des-igualdade na maternida-de, como determinante biolóxico que afecta ne-gativamente ao desenvol-vemento profesional das mulleres e poñamos no centro da resposta á cons-trución social que rodea a este desenvolvemento profesional.

Analicemos as seguin-tes variables que afectan á actividade emprende-dora e analicemos cada unha delas desde o punto de vista dun proceso de socialización diferencial:

- Motivación para ho-mes e mulleres á hora de crear unha empresa. Por necesidade? Por oportu-nidade?. Probablemente cando se emprende por oportunidade hai mais po-sibilidades de acadar o éxi-to, que cando se fai para complementar os ingresos familiares, ou cando se fai para simultanear as tare-fas de coidado coas tarefas profesionais.

- Asunción de riscos. A prudencia, a administra-ción de recursos escasos, o poñer ou non poñer en pe-rigo as rendas da contorna familiar. As socialización diferencial prima nas mu-lleres actitudes pouco am-biciosas, prudentes, tomar as decisión con mais re-flexión. E no caso contra-rio moitas veces os homes asumen riscos de forma mais rápida e poden inclu-so ser excesivos.

- Tomar a iniciativa. Pa-labras como logro, domi-nio, ocupación do espazo, contrapóñense coa inicia-tiva de coidar dos demais. No caso de equipos mixtos habitualmente as mulleres deixan que os homes to-men ese tipo de iniciativa na toma de decisións em-presariais.

- A dispoñibilidade. O dobre socialización actual: o emprego e o coidado en-fróntanse á socialización focalizada unicamente no emprego. Homes e mulle-res usamos de forma moi

o modelo mais clásico co-mo o mais actual do em-prendemento tecnolóxico seguen modelos masculi-nizados.

- Coñecementos de xestión e administración. Unha cousa é a administra-ción eficiente dos recursos, moi vinculada ao feminino, outra cousa son os aspec-tos vinculados á xestión, mais relacionada coa va-riable anterior. Aínda que as mulleres son maioría nas Facultades de Admi-nistración e Dirección de Empresas, non ocorre así nos postos directivos das empresas, nin nas figuras de CEO, Interim Manager, etc. figuras relacionadas coa xestión.

- Proxectos en ámbitos feminizados. Recordemos as eleccións académicas, pero estas áreas inflúen nas oportunidades de ne-gocio. ¿Son igualmente valoradas, economica-mente, as empresas no eido social que no eido tecnolóxico?. (Outro tema é que esta valoración sexa a que a sociedade tería que primar).

- Proxectos en ámbi-tos masculinizados. Por exemplo, as empresas do ámbito tecnolóxico: infor-mática. Os estereotipos inflúen para que un entor-no sexa ou non hostil, o ámbitos masculinizados teñen unhas determina-das regras coñecidas e compartidas, discursos e aprendizaxes informais no que homes e mulleres acceden de forma moi di-ferente, sentíndose incluí-dos ou excluídas.

- Lugar do proxecto em-prendedor no proxecto de vida. Ocupa o coidado dos demais o proxecto de vida ou é a empresa o proxec-to de vida?. A maioría de homes elaboran proxectos baseados no aproveita-mento de oportunidades, que se ven reforzadas can-do ocupan un lugar central da súa vida.

- Liderados femininos: colaborativos e horizontais.

- Liderados masculinos: unidireccionais, dirección solitaria e a posteriori de-legando.

- Referentes. Nos avan-ces científicos e tecnoló-xicos que tipo de modelos figuran.

A invisibilización das aportacións das mulle-res aos avances tecnoló-xicos e sociais, así como de figuras femininas em-prendedoras xera que as universitarias non teñan referentes que lles sir-van de modelos nos que proxectarse.

- Apoio da contorna familiar, amizades... O di-ferente papel que a socie-dade asigna ás mulleres (coidado dos demais) e ós homes (autonomía social, emprego) fai que o entor-no familiar mais próximo teña reaccións diferentes para apoiar os proxectos emprendedores segundo sexan de mulleres ou de homes.

- Redes de contactos. Xerarquía destas redes de contactos no mundo empresarial. As mulle-res dispoñen dunha rede de contactos menor no que inflúe na cantidade de información da que dispoñen. As súas re-des normalmente están en posicións xerárquicas mais baixas que no caso dos homes, e iso reper-cute na capacidade de influencia.

Cando asesoramos a empresas de base científi-ca e/ou tecnolóxica debe-mos de detectar e corrixir todos estes nesgos de xénero. Analizar estas, e outras variables, e si o fa-cemos de forma correcta veremos o valor engadido que aporta a diversidade e traballar na mesma direc-ción para non desperdiciar o talento.

Conclúo dicindo que as universidades do

século XXI tamén somos axentes dinamizadores e xeradores de empren-demento integral res-ponsable e que debemos de aproveitar o talento e potencial das nosas uni-versitarias; tanto a ciencia como o emprendemento son asuntos de homes e de MULLERES, e incluír a perspectiva de xénero no noso traballo diario impli-ca ter en consideración as condicións e as diferenzas duns e doutras.

Mulleres e emprendemento na USC

EVALÓPEZ

BARRIO

Coordinadora do Programa WomanEmprende da USC

NO CASO DAS MULLERES O FEITO

DE ANTEPOÑER AS NECESIDADES

DO RESTO ÁS PROPIAS FAI QUE SE XENERE UNHA

ALTA RESISTENCIA Á FRUSTRACIÓN,

QUE NON OCORRE DE IGUAL MANEIRA

NO CASO DOS HOMES

diferencial os tempos, e os homes focalizan o seu tempo nos proxectos em-prendedores mentres que as mulleres teñen que combinar o tempo para o emprendemento co tempo para o coidado dos demais.

- A resistencia á frus-tración. Quen teñen maior ou menor resisten-cia á frustración. No caso das mulleres o feito de antepoñer as necesidades do resto ás propias fai que se xenere unha alta resistencia á frustración, que non ocorre de igual maneira no caso dos ho-mes, que a consecución do mais inmediato impli-ca unha escasa resisten-cia á frustración.

- Autoconfianza. Des-de a infancia as mulleres están sendo educadas no auto concepto de insegu-ridade e a necesidade de aprobación por parte dos demais. De forma contrario o masculino está relaciona-do coa actitude activa, ex-ploratoria, os xogos desde a infancia van xerando un alto grado de seguridade e confianza nas propias ca-pacidades, sin necesidade de aprobación por parte dos demais.

- Acceso ó crédito. A reflexión neste punto es-tá relacionada co modelo social construído no entor-no financeiro. As mulleres vense condicionadas por factores internos (non asu-mir riscos de grandes di-mensións, temor ó fracaso, non querer sobreexpoñer o patrimonio familiar, etc.) ou factores externos como a visión estereotipada das entidades de crédito sobre a viabilidade dos proxectos emprendedores das mulle-res primando na súa visión o papel coidador. No caso dos homes é a outra cara da moeda. O mundo finan-ceiro funciona baixo pa-rámetros masculinizados froito, tamén, dunha cons-trución social.

- Acceso a información económica, de merca-dos, coñecementos legais. Quen están nos lugares onde se manexan estas conversacións, estas lec-turas?. Son os circuítos relacionados coa activida-de emprendedora. Tanto

mo escolar, reafírmanse e aséntanse cos medios de comunicación, e convér-tense en áreas masculini-zadas. E o mesmo ocorre coas titulacións máis re-lacionadas coa saúde, os coidados, as humanidades, áreas fortemente femini-zadas.

E toda esta construción social, desde a máis tenra infancia ata as etapas máis maduras da investigación universitaria, repercute nas empresas que se crean en base aos coñecementos ou á tecnoloxía adquirida.

No proceso de creación de empresas de base

científica/tecnolóxica par-timos do coñecemento que estas persoas universitarias teñen e queren trasladar a unha empresa, desenvolver e converter nun modelo empresarial.

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 23

especial24El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

É de todos coñeci-do que estamos xa

inmersos nunha gran revolución tecnolóxica. Aínda que a tecno-loxía non é un fin en si mesma, si é o medio para o avance da nosa sociedade. Nos últimos séculos vivimos tres importantes avances no coñecemento que viñeron en paralelo ao que chamamos as re-volucións industriais. Na primeira, que tivo lugar sobre 1800, o máis significativo foi o des-cubrimento da máquina de vapor e do primeiro tear mecánico. A segun-da revolución industrial caracterizouse polo descubrimento da ener-xía eléctrica e da pro-dución en cadea. E na terceira, a mediados do século XX, produciuse o desenvolvemento da electrónica, a informáti-ca e da automatización. Na actualidade estamos a vivir a chamada cuarta revolución industrial, que podemos dicir que é unha revolución tecno-lóxica.

Por que a cuarta re-volución industrial é

diferente? Pois, basica-mente, por tres razóns. A primeira, porque pre-senta un nivel de com-plexidade moito maior e moita máis aceleración que as tres anteriores.

Os cambios son moi rápidos. O que hoxe

é a última novidade, en menos de dous anos esta anticuado. Obser-vámolo día a día na ra-pidez con que envellece todo o tecnolóxico (o noso teléfono móbil, ta-blet, etc).

A segunda razón é que esta revolución non só afecta as industrias, se-nón que ten carácter sis-témico, afecta a todo, é global. Está relacionada con todas as facetas da nosa vida, afecta os nosos dispositivos electrónicos, á nosa roupa, aos alimen-tos, ao medio ambiente, á saúde... E a terceira razón é que se trata dunha revo-lución que está ao alcance de todos os seres huma-nos.

Pero de que cambios estamos a falar?. O Fo-ro Económico Mundial condensa en dez puntos as tecnoloxías emerxen-

tipo de drones, non só para o transporte, senón tamén para tarefas peri-gosas para os humanos; a chamada tecnoloxía neuromófica, que con-siste en crear chips de computador que imitan o cerebro humano; e, por último, o desenvolve-mento do xenoma dixital, que permitirá dar servi-zos de saúde máis per-sonalizados.

Ninguén sabe cal será o impacto real de todo isto.

Ninguén sabe como vivi-remos dentro de 30 anos. A historia demóstranos que moitas das predicións que se fixeron no pasado foron erróneas. Con todo, non podemos paralizar-nos, senón que debemos traballar e estar prepara-dos para os cambios que se aveciñan.

Galicia non pode perder este tren.

Nos últimos anos, avan-zamos moito nalgúns campos. Debemos se-guir facéndoo. Para po-der responder os retos citados é imprescindible mellorar a formación das persoas, desde a educación Primaria ata a educación universitaria.

O papel das univer-sidades é clave nesta transformación. Esta-mos preparadas para afrontalo. Só necesita-mos tres cousas. Primei-ro, dispor dos medios necesarios. Segundo, a confianza do noso Go-berno, que crea en o no-so bo facer, claramente demostrado nos últimos anos. E, terceiro, que non se limite a nosa au-tonomía universitaria.

Galicia e a cuarta revolución industrial

PILAR BERMEJO BARRERA

Catedrática deQuímica Analítica e decana da Facultade de Química da USC

NA ACTUALIDADE

ESTAMOS A VIVIR A

CHAMADA CUARTA

REVOLUCIÓN INDUSTRIAL,

QUE PODEMOS DICIR QUE

É UNHA REVOLUCIÓN

TECNOLÓXICA

tes fundamentais: No-vos vehículos con cero emisións, que funciona-rán probablemente con hidróxeno; o desenvol-vemento de robots de última xeración para a súa aplicación a tare-fas específicas; o uso de plásticos termoestables procedentes de reciclaxe; o desenvolvemento de mellores técnicas de enxeñaría xenética, que permitan producir máis alimentos para a crecen-te poboación mundial e que sexan capaces de enfrontarse aos cambios do clima; a fabricación de obxectos de todo ti-po a partir de produtos imprimibles de tercei-ra dimensión, así como a roupa intelixente; o desenvolvemento da in-telixencia artificial, que vai desde as simples fun-cións de recoñecemento de voz do noso smar-tphone ata os coches au-tónomos, a asimilación e o tratamento masivo de datos (BigData); a fa-bricación intelixente, na que empresas altamen-te conectadas xestionan grandes volumes de in-formación; o uso de todo

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 25

APÓSTOL 2018

Hace un par de años en un ta-ller de dinámica de grupos de

trabajo, el facilitador nos preguntó con qué animal nos sentíamos identificados. En el fondo se trataba de escoger algún rasgo o cualidad de nuestra personalidad que queríamos destacar sobre las demás.

Por ello surgieron todo tipo de respuestas: león, águila, cisne, perro, oso panda... En mi caso, mi elección se dirigió hacia el caba-llo, pero no aquel que demuestra su habilidad en saltos y exhibi-ciones ecuestres, sino el caballo doméstico destinado para carga y tiro. Creo firmemente que, en la búsqueda de cualquier logro per-sonal, profesional o académico, es innegable la necesidad de poner lo mejor de nuestra parte para in-tentar lograr nuestros objetivos. El resultado puede alcanzarse o no,

pero nuestro esfuerzo y motiva-ción personal es clave.

El valor del esfuerzo nunca ha sido debidamente valorado. En

un mundo sobreconectado, todo parece estar al alcance de un clic. Queremos resultados inmediatos y positivos. No queremos “perder nuestro tiempo”. En muchas situaciones personales y profesio-nales surge la pregunta: ¿Cómo puedo obtener los mejores resul-tados con la menor cantidad de esfuerzo?

Existe la creencia de que lo importante es la inteligencia de los individuos, las habilidades y capacidades supuestamente in-natas en cada uno de nosotros, pero no le damos tanto valor al esfuerzo que necesitamos para conseguir nuestras metas. Cuan-do éramos estudiantes, se con-

La actitud de “yo no sé/no puedo” puede convertirse

en excusa para no intentarlo. Acomodarse o buscar excusas sólo empeora las sensaciones de incapacidad y de falta de responsabilidad. De hecho, se ha identificado como self-han-dicapping (auto-limitación), re-conocido como mecanismo de autodefensa por Jones y Ber-glas en 1978. Se trata de una estrategia cognitiva por la cual las personas evitan el esfuerzo con la esperanza de evitar que el fracaso potencial dañe su autoestima. Algunas variables, como la importancia de las tareas, la relevancia del ego y la resiliencia frente a críticas aumentan este comportamien-to al hacer que el individuo se sienta menos seguro sobre sus capacidades.

En lugar de sentirnos abru-mados por la idea de tener que hacerlo todo perfecto en todo momento, podemos enfocar nuestras energías en compro-meternos. Por ello, deberíamos preguntarnos: ¿Qué esfuer-zo estoy dispuesto a dar para aprender, crecer y mejorar?

Esfuerzo debe entenderse como forma de actuar, no

como acción impuesta. Nos esforzamos de forma especial cuando el objetivo y la forma de llevarlo a cabo tienen sentido. Es útil plantearnos acciones con-cretas, así como reforzar la inde-pendencia y toma de decisiones de forma progresiva. Los éxitos verdaderamente trascendenta-les en nuestras vidas vienen co-mo resultado del esfuerzo que ponemos en conseguirlos.

Reivindicando el valor del esfuerzo

MARÍATERESA

MOREIRA

Catedrática deIngeniería Química

sideraba un mérito personal el haber aprobado una asignatura tras estudiar el menor número de horas para el examen en cues-tión, lo cual aportaba un status de altas capacidades intelectuales, superior al de aquellos que logra-ban altas calificaciones gracias al esfuerzo.

Tomaré prestada la reflexión de Gertrude B. Elion, Premio

Nobel en Medicina en 1988 junto a George Hitchings y James W. Black: “No tengas miedo del tra-bajo duro. Nada que merezca la pena es fácil. No dejes que otros te desalienten o te digan que no puedes hacerlo”. Sus estudios permitieron avances sobresalien-tes en el diseño de fármacos que pudieran inhibir la reproducción de patógenos sin dañar el resto de células sanas.

especial26El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

El género femenino desempeña

un papel clave en la comu-

nidad científica y la tecnología

desde hace ya varios siglos. Los

inicios se atribuyen a Hipatia de

Alejandría (370-415 D.c.), consi-

derada la primera mujer científica

de la historia y la mejor matemá-

tica del mundo greco-romano, su

imagen, por su final abrupto, re-

presenta un símbolo de la defensa

de las ciencias.

La más conocida, María Cu-

rie (1867-1934), fue pionera en el

estudio de la radiactividad y la pri-

mera mujer en recibir un premio

Nobel, concretamente el de Física,

y posteriormente, un segundo en

Química. Otras destacadas como

Emmy Noether (1882-1935), que

ocupa un lugar imprescindible

en el ámbito de las matemáticas,

especialmente en la física teóri-

ca y el álgebra abstracta; Barbara

McClintock (1902-1992), premio

Nobel por sus importantes des-

cubrimientos en el campo de la

genética; Virginia Apgar (1909-

1974), pediatra que despuntó por

sus estudios de los efectos de la

anestesia en parturientas y en de-

tectar las razones de las muertes

prematuras de neonatos, con el

famoso test que lleva su nombre y

que se aplica en los protocolos de

recién nacidos en todo el mundo;

Rosalind Franklin (1920-1958) que

jugó un papel clave en el descubri-

miento de la estructura del ADN,

aunque el premio nobel por este

descubrimiento no se le concede-

ría a ella.

considera que ya con prácticas

simples, como llevar a cabo las

reuniones importantes en ho-

rario escolar, que la mitad de

los ponentes sean mujeres, que

los proyectos que se aparcan

en el momento de la materni-

dad continúen desarrollándose,

sumado a una mayor presencia

femenina en la evaluación de

artículos supone un avance y es

esta vía la que nos lleva al pro-

greso. Conscientes de la impor-

tancia de eliminar barreras de

género y del reconocimiento de

la mujer en la ciencia, en 2015

la Asamblea General de las Na-

ciones Unidas proclamó el 11 de

febrero como el Día Internacio-

nal de las Mujeres y las Niñas

en la Ciencia.

El liderazgo y la dedicación a la

ciencia no entienden de género

y juntos, hombres y mujeres, de-

bemos contribuir a la igualdad de

oportunidades para el desarrollo

de la carrera profesional también

en el área científica. Es preciso

para ello tener una mentalidad

abierta y que existan medidas

legislativas que la favorezcan.

No cabe duda que la diversi-

dad, tanto en la vida empresarial

como en la científica, favorece

tener perspectivas desde ángulos

diferentes que nos conducen a ser

más flexibles, plurales y fuertes

y por tanto más exitosos. La cre-

ciente pero aún insuficiente incor-

poración de la mujer al ámbito de

la investigación es enriquecedora

y necesaria.

Mujer científica, papel clave

Mª LUZCOUCE

Jefe de Servicio de Neonatología y Di-

rectora de la Unidad Metabólica del CHUS.

Así una interminable lista de

mujeres cuyo papel en la

historia de la ciencia no ha tenido

en muchos casos la consideración

suficiente a pesar de su relevancia.

Gracias a la lucha incansa-

ble de nuestras antepasadas,

hoy podemos gozar de dere-

chos fundamentales y poco a

poco las barreras se eliminan

para que el binomio mujer y

ciencia se equilibre, pero aún

queda camino por recorrer. En

julio de 2015, la prestigiosa re-

vista Nature publicó un editorial

de Douglas Hilton, director del

Instituto de Investigación Mé-

dica en Melbourne, sobre las

políticas empleadas en su Cen-

tro para combatir la desigual-

dad de género en la ciencia, él

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 27

especial28El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

No es el momento de entrar

en polémicas sobre la iden-

tidad específica de la mujer ni

de hablar de la igualdad, sobre

la que algunos opinan que un

concepto no matizado de la

misma lleva implícita una con-

fesión de inferioridad, ni siquiera

de referirnos al tema gramatical

con el masculino como término

no marcado, cuestiones todas

ellas ya superadas. Pretendemos

únicamente centrarnos en la lite-

ratura, y más concretamente en

la literatura italiana por ser la que

conozco más de cerca.

Quiero empezar con rotun-

didad: no me gustan en

absoluto las denominaciones

“literatura femenina”, “literatura

feminista” ni “literatura de gé-

nero”. Por lo que se refiere a la

literatura italiana, el debate, en el

que he participado activamente,

viene de muy lejos; entre otras,

hay principalmente dos posturas

enfrentadas: los defensores de

la existencia de una literatura

femenina diferente de la mas-

independientemente de su autor.

No creo que si leemos, por ejem-

plo, una novela, sin saber quien

la ha escrito, podamos deducir

su sexo. Lo importante son los

contenidos y cómo se expresan.

No hay que olvidar que literatura

escrita “para” mujeres, como es

el caso, por ejemplo, de la novela

rosa, romántica o sentimental,

no siempre tiene una autora de-

trás, sino escritores plurales que,

por cierto, son del agrado de un

público femenino y masculino.

Hay literatura, eso sí, de con-

tenido femenino, la que de-

nuncia la poca valoración de lo

femenino frente a lo masculino.

En este tipo de literatura, aunque

no tanto como en el resto de

Europa, las mujeres italianas se

involucraron pronto en la defen-

sa de los derechos de la mujer

-contamos con mujeres periodis-

tas ya en el s. XVII, que empie-

zan un proceso de emancipación

femenina que será imparable-,

pero realmente hay que esperar

hasta finales del s. XVIII para que

que dedicó su obra maestra

a las mujeres que considera-

ba más necesitadas de “utile

consiglio”que los hombres.

En el grupo de escritoras

italianas que en el siglo

pasado escribieron obras de

tema femenino, criticando

ardientemente la situación de

la mujer está en primer lugar

Sibilla Aleramo, que ya en su

primera novela, Una donna,

publicada en el año 1906, se

convirtió en auténtica defenso-

ra de los derechos de la mujer.

De la llamada generación de

los treinta es Dacia Maraini,

con su obra Mio marito. Ambas

son de carácter autobiográfico

y en ambas se denuncia el

casi nulo papel de la mujer en

la sociedad. No se conforman

con su situación -de ellas y del

resto de mujeres-, y la recha-

zan. Pero, y aquí está el meollo

de la cuestión, no se trata de

novelas de “género”, sino de

novelas de excelente calidad,

pero que no fueron publicadas

única y exclusivamente por ser

“de” una mujer: todavía en el

siglo pasado a ningún hombre

-o a pocos-, menos a un editor,

se le pasaba por la cabeza que

una mujer pudiera escribir un

libro, y mucho menos publicar-

lo. Cuando D. Maraini mandó

a distintos editores el original

de su primera novela- una

novela de calidad-, o no le res-

pondieron o lo hicieron con la

acostumbrada carta en la que

le decían que era una obra inte-

resante pero que, de momento,

no podían publicarla.

En definitiva, defendemos la

existencia de buena o mala

literatura independientemente

de su autor. Naturalmente, hay

obras masculinas notablemente

superiores, pero también a la

inversa, sin que haya detrás

nada “particular”. Esto nos lleva

a la conclusión de que es prefe-

rible hablar de “literatura escrita

por mujeres” sin ningún matiz

de feminidad, lo que significaría

aceptar la diferencia.

Literatura ¿de género?

ISABELGONZÁLEZ

Catedrática deFilología Italiana en

la USC

las italianas tomen verdadera

conciencia de la situación y se

atrevan a dejarse oír, aunque sus

voces se escuchen poco ante el

dominio de las masculinas.

Todos sabemos que, hasta

no hace muchos años, la li-

teratura de contenido femenino

no gozaba del mismo prestigio

que la masculina y esto, natural-

mente, podría aplicarse también

a diferentes campos creativos,

como es el caso, por ejemplo,

de Artemisia Gentileschi, una

pintora romana del s. XVII, que

con su lucha logró el reconoci-

miento público de su arte.

Aunque sólo sea de pasa-

da, no quisiera olvidar que la

veneciana, afincada en Fran-

cia, Christine de Pizan (1364-

1430) inició un proceso largo

y difícil contra la misoginia,

tomando como modelo para

muchos de sus retratos feme-

ninos el De claris mulieribus

de Boccaccio (1360), una ga-

lería de mujeres famosas. Fue,

precisamente Boccaccio, el

culina y los que, por el contrario,

defienden que no hay ninguna

diferencia. En esta última po-

sición me incluyo yo, porque

sinceramente creo que nada

tiene de particular la literatura

femenina. Existen producciones

excelentes y de baja calidad,

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 29

APÓSTOL 2018

Non nacín en Santiago de Compostela, si nun dos

seus mares, Portosín, pero dende nena quedei seducida pola arquitectura, sons, olor, color... composteláns. De moi nova, coa miña nai, viña visi-tar á irmá maior que estudaba na Compañía de María, na Enseñanza, como se chamaba daquela. Ao pasar pola praza da Universidade cantaba:

Si pasas por las puertas de

la Universidad

si te llaman bonita no mires

para atrás

que son los estudiantes que

se quieren reír

de las niñas bonitas que pa-

san por allí

......

Quen me diría que anos máis tarde entraría pola es-calinata do edificio central da Universidade de Galicia para comezar os estudos de Filo-sofía e Letras, e tamén que ía formar unha familia cun com-postelán, nado a pé de catedral, na Avenida de Raxoi 16, 2º.

O meu home, Anxo Tarrío Varela, fíxome coñecer

a fondo Compostela, ós composteláns de cerna e a todos os nados nas calellas e ruelas próximas, como dixo en moitos dos artigos de opinión escritos para esta casa (EL CORREO GALLEGO, O Correo Galego, Galicia Hoxe), crítico cos seus veciños advertía:

universitario, alá polos anos cincuenta, atopouno cuberto de noite e de néboa, e que tan só ao día seguinte, cando as pedras comezaron a xurdir da tona da terra coma un milagre de ourive, puido prender nel unha paixón pola cidade que non tería cura, e tamén se fixo compostelán de adopción.

É de esperar que ninguén a derrube, pois como dicía

Eduardo Blanco-Amor, queri-do escritor, prolífico e cosmo-polita, é unha “cidade-patria” de todos os galegos e onde Galicia transcende o seu “en-canijante localismo”, cada vez máis superado pero cómpre que estarmos atento.

Compostela: cidade-patria

BLANCA-ANAROIG

RECHOU

Catedrática deLiteratura Galega

na USC

Non podemos ser así, que con esta desidia ácrata, pou-sona e secular que nos define non imos a ningures, que non podemos seguir vivindo das rendas da pedra eternamente, desa pedra que lles transmitía a ilusión de ser eternos, de es-tar no paraíso, mentres o mun-do perecedeiro sería algo que, de existir, empezaría máis alá da Senra, de Santa Clara ou da Trisca, de Sar ou de Conxo, pe-ro que non ía con eles, posui-dores da perpetuidade.

Finalmente, a miña familia asentou en Compostela.

A miña nai foi acollida con cariño e amizade na Catedral Compostelá, gozou dela e

honrouna ata a súa morte, ben recente.

Estas vivencias fixéron-me compostelá de adopción, percorrín un CAMIÑO de ad-miración por un Santiago de Compostela, con centralidade na Catedral e na Universida-de, que atraen a visitantes e estudantes debido a que, des-de a súa creación, foi cosmo-polita, acolleunos e acolleos como aos peregrinos que ve-ñen desde todas as latitudes, e para todos ten o seu recun-cho, a súa marabilla que os namora, como tivo para aquel vello profesor e amigo, esco-cés de nación, que cando che-gou a Santiago, por primeira vez, obrigado polo currículum

especial30El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

Di o escritor norteamericano

Jonathan Franzen (1959) que

a memoria permite vérmonos

en tempos que xa pasaron, pero

que sentimos como presentes.

Acontecementos, feitos, lugares

e persoas que lembramos por al-

gunha razón e que figuran na cer-

na da nosa historia persoal. Ata

tal punto que a grande relatora

de contos, Premio Nobel en 2013,

a canadense Alice Munro (1931)

chega a afirmar que, na vida, cada

un de nós temos uns poucos

sitios, ou UN SITIO senlleiro, e

logo están todos os demais. Eses

tempos evocados e eses lugares

posuídos definen a traza do que

somos, sobre todo cando os anos

cumpridos dan distancia e pers-

pectiva do camiño vital andado.

Moitos de nós temos o curruncho

da aldea cada vez máis presente,

coma se no rural estivera o noso

depósito sentimental non debi-

damente coidado por causa de

obrigas profesionais en mundos

urbanos.

Un enorme dilema de como

poder casar o rumbo laboral co

no campo pasaban polo obxecti-

vo de ter carreira. Ao cabo agar-

darían profesións non suxeitas

ás xeadas nen ao sol da seitura.

Mais desde o lonxe dos anos que

trouxeron idades maduras non

estou certa de se paga a pena

tanto abandono. Esa necesidade

de voltar ao SITIO amarga por ver

que os bacelos, os nabales, e as

hortas non son nen sombra do

que eran. Moito monte sen rozar,

árbores que non se podan, prados

cheos de fentos e fiúnchos.

Hai quen oferta bancos de

terras para cultivo, unha

iniciativa interesante se houbera

quen se fixera cargo do rural. Pero

os datos de despoboamento e de

fincas en poula son tallantes si-

nalando que son cada vez menos

os «sacrificados» (esa era a pala-

bra de meu pai) no campo.

Lembro que sendo nena an-

gustiábame a idea de ter que

marchar fóra do noso pobo. Ado-

itaba chorar ás agachadas cando

meu pai falaba de írmonos á capi-

tal para podermos facer carreira.

Hai melloras no rural galego

derivadas, entre outras cou-

sas, da concentración parcelaria.

As fincas, agora de tamaño apre-

ciable, poden «traballarse sen-

tado» (así di meu primo Senén,

o máis novo da saga Fernández

Ramos que non renunciou a ser

agricultor) con tractores e equipa-

mento que axilizan e alivian o la-

bor. No Val de Monterrei dá gusto

ver os bacelos coas cepas en

ringleiras e limpos os regos. Con

ese importante impulso das de-

nominacións de orixe para a saída

comercial dos viños, que non ten,

aínda así, borrada a parálise con-

secuencia da falta de man de obra

e das escasas vías de distribución

de froitos e produtos. O atraso

está na falta de rutas comercias

asentadas que comprometan a

balanza de beneficios. Pero tamén

na descrenza de que do campo se

pode vivir. Así que voltamos aos

inicios, ao desexo de que os fillos

teñan unha vida menos sacrifi-

cada fóra das leiras e do gando, e

agora co agravante de que non hai

pais e nais que atendan as terras,

de aí que boa parte delas estean

de poula e descoidadas.

Os cambios inevitables non

sempre conducen a mellores

estados. O progreso non adoita ser

positivo en todas as dimensións.

Meu pai gabábase de ter podido

estudiar ás fillas e de que non es-

tiveran baixo as inclemencias das

xeadas na súa profesión. Mais ta-

mén estaba con pesadume por ver

como non había gando que pacese

as gabias e os prados, nen quen

rozara os montes. O lume, que de

nena só queimaba algún que outro

palleiro, acabou convertido nun xi-

gantesco monstro de negocio con

moitos raxos. Bágoas pola desafec-

ción do natural da terra, as tristuras

dos pais trócanse en dilemas para

a miña xeración. Como se debería

proceder para coidar e conservar o

rural aínda que profesionalmente

se teñan outras ocupacións?

Á fin e ao cabo, e como canta

con apego á terra Bruce Springs-

teen, ese é O NOSO SITIO, my

hometown, é a túa aldea, your ho-

metown, mira por ela.

Dilemas dunha xeración

MILAGROSFERNÁNDEZ

PÉREZ

Catedrática deLingüística na USC

El andivo a preparar unhas opo-

sicións para “axente xudicial”,

e eu pedía para que non sacase

praza. Non quería saber nada de

ruído, coches, xente e máis xente.

Sementar e coller patacas en

regos ben dereitos. Coidar e regar

a horta á tardiña. Facer a vendima

sempre amenizada desde os

altofalantes da cooperativa con

catro únicas pezas: In the guetto de Elvis Presley, O tren de Andrés

do Barro, o Himno a la alegría ver-

sionado por Miguel Ríos, e Dalilah

de Tom Jones. Recoller as vides

(«ervidar») para armar os mollos,

leña imprescindible de braseiros.

Todos eran traballos colabora-

tivos que se transformaban en

verdadeiros xogos. Ir na bicicleta

e poder axudar eran xeitos de

divertirse. Tamén era ledicia ver o

resultado do traballo na limpeza

das terras e nos froitos da colleita.

O «capital» (esa era a palabra)

eran as terras e o que producían.

A «facenda» eran as vacas, os

porcos e as galiñas que daban

soporte engadido ás necesidades

económicas da familia.

raizame da orixe na terra. Produ-

ce dor non poder atender conve-

nientemente aqueles sitios que

son a mesma esencia dun e que

fundan o natural do país. As are-

las de nosos pais por levármonos

unha vida menos sacrificada e

librarnos da dureza de traballar

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 31

APÓSTOL 2018

Agradezco la oportunidad

que me brinda EL CORREO

GALLEGO para exponer un

aspecto de la actualidad que me

preocupa: el intento de anula-

ción del individuo por parte del

grupo. Hoy me centraré única-

mente en educación y sanidad.

El ataque explícito al indi-

viduo se produce desde el go-

bierno Sánchez (legal, por la

aritmética parlamentaria, pero

ilegítimo ante la sociedad es-

pañola), cuando se promueven

‘reformas mentales’ para que

sepamos qué pensar. Esas ‘re-

formas’ se vienen produciendo,

cuando desde la administración

se impone el uso de uno de los

idiomas cooficiales en determi-

nados niveles de educación.

En Galicia, nuestros alumnos

están sufriendo la presión

de una lengua ahora politizada,

que en la actualidad solo res-

ponde a los intereses de unos

cuantos (que por cierto viven

muy bien al amparo del erario

público, el cual, sin mostrar

sonrojo alguno, tapa sus bocas

con euros y euros, que, sin

embargo, a los beneficiarios

siempre les parece poco).

Por mucho que nos quiera

convencer el grupo de po-

líticos autonómicos que ahora

nos gobierna (ya multitud por la

cantidad que parasitan las insti-

tuciones), la realidad es tozuda:

nuestros alumnos no saben ni

gallego ni español. ¿Qué pensa-

rían Vds. del nivel de formación

de un alumno que en segundo

de carrera escribe “siglos a

lante” (sic)? Sin embargo, gra-

cias a la labor del individuo no

todo está perdido. La anécdota

es real: una querida colega de

Secundaria, nacida en un pueblo

del interior de Lugo, fue desti-

nada a las Rías Bajas. Sus com-

pañeros docentes la llamaban

la “extranjera”, porque siempre

habla español por elección.

Los alumnos le espetaron un

día que para qué les hablaba en

español, si ellos no iban a salir de

Galicia; a lo que ella les respon-

empresa, sacada adelante por

sufridos autónomos. Es más, la

aplaudo, la defiendo y afirmo

que en ella se vela por los tra-

bajadores más que en algunas

empresas públicas.

Voy a poner solo un ejemplo;

me refiero a la ‘República

independiente’ del Sergas, como

desde la Xunta llaman a ese

avispero. Nadie ignora que mu-

chos médicos llevan años enca-

denando contratos eventuales

(si eso la hace una pequeña em-

presa, le cae el pelo). La renova-

ción de su contrato depende del

criterio personalista del jefe de

servicio o de gerencia. ¿Creen

que ese médico, normalmente

ya con responsabilidades fa-

miliares, está en disposición de

ejercer libremente su profesión?

¿No tendrá que obedecer, aun-

que se le revuelvan las tripas,

para poder renovar el próximo

contrato? Y ¿qué me dicen de

las comisiones de selección

del Sergas? Una y otra vez re-

tuercen los criterios (que bien

aplicados serían correctos) me-

diante una clara desviación de

poder. Se amparan en la impu-

nidad que les otorga el “grupo”;

sin embargo, va siendo hora de

denunciar por la vía penal a los

que llevan a cabo esas actuacio-

nes arbitrarias. Una vez más, en

este caso en el sistema público

de salud, el individuo deja de ser

tal y se convierte en un “efecti-

vo” deshumanizado, intentando

cosificar al ser humano que hay

tras ese nombre.

Frente a la opresión del grupo,

mi opinión es que la fuerza

del individuo y de su libertad es

innegable; podrá estar durante

años sometida y aplastada, pero

al final, vence. La historia nos da

buenos ejemplos de ello. Esto es

lo que he aprendido de personas

como Antonio Castro Gonzá-

lez, por su integridad, honradez

y su desvelo por el más débil, y

de Ángel Gómez Moreno, por

su defensa a ultranza, desde el

republicanismo, del perdón y la

reconciliación.

Las “reformas mentales”

EVACASTRO

CARIDAD

Catedrática de Fi-lología Latina en la

USC

dió que lo hacía para que fueran

libres de decidir si querían salir o

no; para que no fuera la ignorancia

la que les obligara a quedarse. El

último día de clase, sus alumnos

le hicieron un pasillo para home-

najearla y le dedicaron un largo y

entusiasta aplauso. Como en otras

regiones de España, el reduc-

cionismo se produce en Galicia

desde hace años, donde los que

han tenido y tienen responsabili-

dad para ello se esfuerzan en que

nuestros alumnos conozcan la re-

vuelta de los Irmandiños e ignoren

a los Reyes Católicos (por cier-

to, quienes esto deciden suelen

educar a sus hijos en los colegios

más caros y elitistas de Galicia).

Veremos qué formación recibe el

hijo del presidente Feijoo; ¿hará su

papá lo mismo que cuando el niño

iba a nacer, que, según aseguró

en televisión, sería en un hospital

público, aunque finalmente lo hizo

en uno privado?

No critico la iniciativa priva-

da, sobre todo la susten-

tada por la pequeña y mediana

especial32El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

El Día de Galicia es una bue-na ocasión para reflexionar

sobre los logros conseguidos en nuestra tierra, así como so-bre las cuestiones pendientes. Se sabe que los gallegos y las gallegas somos por naturale-za, o más bien por circunstan-cias históricas, personas que, a pesar de la socorrida “morri-ña”, nos adaptamos con cierta resiliencia a las adversidades. Ya saben, “se chove, que cho-va”, “nunca choveu que non escampara”, “éche o que hai”, o “malo será”, son algunas de nuestras expresiones más enxebres.

Menciono la historia que nos ha tocado vivir, pues per-tenecemos a una tierra que ha sido castigada por las cri-sis económicas, políticas y culturales que, por ejemplo, nos han forzado y siguen for-zando a la emigración, a so-portar las consecuencias de las inclemencias meteoroló-gicas, e incluso a luchar por

solicitemos a nuestros gober-nantes que prevean las opor-tunas ayudas que necesitan nuestros marineros cuando pasan largas temporadas in-vernales sin poder salir a fae-nar, o nuestros agricultores cuando se echan a perder sus cosechas por los tempora-les; o que se establezcan las apropiadas políticas foresta-les para que nuestros montes no se incendien durante las olas de calor.

“Malo será” que el tan demandado AVE no

llegue de una vez a Galicia y por fin nos comunique diligentemente como nos merecemos y tanto necesita-mos con el resto de España, y que los aeropuertos gallegos ofrezcan una oferta razonable y estable que nos permita a todos llevar a cabo nuestros desplazamientos sin arrui-narnos o perder jornadas laborales cada vez que tene-

y contribuir a desarrollar nuestro potencial, como es el caso de los sectores pesque-ro, rural, e incluso turístico.

“Nin arre nin xo”. Dicen que los gallegos no nos com-prometemos: “tanto me ten”, que no contestamos directa-mente, que respondemos con evasivas o preguntas: “non cho sei”; pero todo ello qui-zá sea nuestra forma de ser discretos, prudentes y come-didos, como cuando a falta de calificativos usamos nues-tro “riquiño/riquiña” para no ofender a nadie. Los gallegos no aceptamos quedarnos atrás, es simplemente que más que hacer las cosas “ao chou”, preferimos ir “con sen-tidiño”, “a modiño”.

Sabemos que otras comu-nidades están consiguiendo privilegios a base de chanta-jes políticos; “así calquera” y “madia leva”, decimos. Noso-tros, en cambio, no necesita-mos “facer as beiras” a nadie,

pues pedimos lo que es justo, lo que nos corresponde, lo que necesitamos, y “morra o conto”.

Afortunadamente, mucho se ha conseguido en

Galicia en los más diversos ámbitos; y no resulta difícil señalar grandes logros indi-viduales y colectivos en sec-tores como como la industria (textil y naviera, por ejemplo), la educación, la sanidad, o la proyección turística de nues-tra tierra (sobre todo gracias al atractivo del Camino de Santiago). Las mujeres y los hombres gallegos vamos reconociendo estos éxitos. Sabemos que todos y todas estamos “no chollo”; porque, de no ser así, también po-dríamos ponernos “rabudos”. Hemos optado, por tanto, y mientras dure este “luscofus-co”, por vivir como gallegos. Veremos lo que pasa “de hoxe nun ano”.

Vivir como gallegos

MARGARITAESTÉVEZ-SAÁ

Profesora titular de universidad

mos que viajar por motivos profesionales.

Nuestra población enveje-ce y nuestros jóvenes se ven obligados a buscar su pan más allá de nuestras fron-teras; y aunque hoy por hoy “éche o que hai”, todos sabe-mos que se deben y pueden incentivar políticas sociales y demográficas que impidan la fuga de cerebros, planes de conciliación, y ayudas que vayan más allá de miserables migajas a las familias que se animan a tener descendencia.

Somos una comunidad tradicionalmente hospi-

talaria, que acepta de buen grado a los inmigrantes y a los extranjeros; y aunque nosotros y ellos sabemos que en las circunstancias actuales no será “chegar e encher”, no se nos escapa a unas y otros que hay secto-res y oportunidades en los que todos podemos convivir

reivindicar nuestra lengua y nuestra cultura.

“Se chove, que chova” decimos los gallegos, y se-guimos adelante, a pesar de temporales o épocas de se-quía, pero eso no impide que

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 33

especial34El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

Es muy paradójica la sensa-ción que despierta en mí

encontrarme ante de un folio en blanco para escribir sobre mi querida Compostela. Lo que, a priori, parece una tarea fácil, se complica por ser una ciudad en la que se cruzan caminos, llena de claroscuros, de vericuetos, de contrastes, de tintes, de personajes, de idas y venidas, de nómadas y de sedentarios. A todo ello se suman amores, presencias, recuerdos, ausencias, deseos e, incluso, algún que otro se-creto inconfesable. Es, enton-ces, cuando hago mías las pa-labras de Mihaly Csikszentmi-halyi y trato de fluir, siguiendo un ritmo de jazz, dejándome llevar por mis razones y mis sinrazones, por mis alegrías y mis penas, por mis querencias y mis desavenencias, por mis gustos y mis disgustos, y doy paso a las palabras.

Santiago es, ante todo, una ciudad asentada, le dan solidez sus piedras, le dan

ca, cual suerte de magia, una ciudad empática, a la vez que desconfiada por idiosincrasia, una ciudad de acogida cálida, a pesar de su clima gris. San-tiago es cantar de cantares, armonía de acordes, a pesar de sus silencios casi ensor-decedores y tenebrosos en algunas noches de luna llena invernal, una ciudad que se abre al mundo, a pesar de esa inercia centrípeta que le lleva a esconderse, humildemente, en un exceso de recato mo-nacal para no dar demasiadas algarabías, no vaya a ser…

Santiago es luz para el que llega y añoranza para el

que se va, aunque, en oca-siones, no brilla lo suficiente, como, si temerosa de lucirse en todo su esplendor, enmas-carase su poder detrás de los grandes muros.

Santiago es más para el visitante y menos para el anfitrión que ha de partir para valorar lo que pierde.

Mezcla de aromas, de sabores, de texturas,

esa es Compostela, mez-cla de verdes y ocres, de losas y herrajes, de gaitas y mandolinas, de fuegos de artificio y pantallas gigantes, de aturuxos y milongas. Esa es Compostela, la tuya, la mía, la de todos. Esa es Compostela, contemplada, soñada, palpada, imaginada, reinventada, interpretada, tuneada. Esa es Compostela única y repetida, joven y vieja, honesta y pícara, seria y juguetona, pero siempre in-édita, esperando a ser vivida, una y otra vez.

Xa chove en Santiago, meu doce amor, e as pingas da choiva deste mes de Xu-llo deixan pegada nas follas do magnolio que vexo desde a miña casa, polo lugar do Carme de Abaixo. Pingas de choiva que deixan pegadas nos meus ollos e deixan pe-gadas no meu corazón, chove en Santiago meu doce amor.

Santiago, meu doce amor

CARMENPOMAR

TOJO

Profesora daFacultade de

Psicoloxía da USC

Santiago es bule bule, es ruxe ruxe, pero, a veces, pa-rece adormecerse, perezo-sa y resignada, conformista e inapetente, y eso, a quie-nes la queremos, nos parte el alma. Despierta, habla, muévete, no te quedes ahí, de tan pétrea, petrificada.

Dice Robert Sternberg que la creatividad de

una sociedad se demuestra comprando bien y vendien-do mejor, algo así, en térmi-nos menos técnicos, como aprovechar lo que se tiene y transmitirlo con estética y con ética. Ahí vamos, paso a paso, intentando acomodar tantos siglos de pasado con un apresurado presente y un incontrolable futuro.

Ahí va Compostela, entre el folclore y la contemporanei-dad, sin acabar de hacer amal-gama, sin acabar de ver la fusión como señal ineludible de la adaptación a los nuevos tiempos que llegan impara-

tradición sus ritos, le dan ve-racidad sus siglos de historia, le dan sabiduría sus escritos, le dan nobleza sus fachadas y le dan pábulo sus legenda-rios testimonios. Santiago es, además, una ciudad emocio-nal en la que corazón y razón se mezclan, cortical y límbi-

bles, perdiéndonos en inmo-vilismos que ven apuntalar paredes y envejecer emble-mas con los que, generación tras generación, los compos-telanos nos hemos identifi-cado. Y qué pena da cerrar capítulos en forma de letreros, en cuestión de segundos mi-les de momentos se ponen a la venta o, quizá, en alquiler, momentos que pertenecen a un álbum intransferible, ligado a la experiencia vital individual o, quizá, a la familiar, o, quizá, a la colectiva que fue casi fa-miliar algún día.

El paseante de aquí, el pa-seante de allá, mezclados

en un baile ora sincrónico, ora caótico, buscando el compás, anhelando el mestizaje. El pa-seante de ahora, el paseante de siempre, mezclados en la versión pixelada de un cuadro costumbrista. El paseante que vuelve, año tras año, para hacerse con la ciudad y sus escenarios.

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 35

APÓSTOL 2018

Compostela, cidade de pedra florida, imán de peregrinos que

vagan polos camiños da devoción, da cultura, da emoción, da diver-sidade e de tantas outras cousas, ten a virtude de derribar fronteiras –cicatrices da historia- que que-bran de maneira artificial espazos con profundas raíces comúns. Este 25 de Xullo, día do Apóstolo que da nome a Santiago e festa grande da Patria, vese engalanado pola recuperación –vía restauración– do Pórtico da Gloria. Máis dun cento de estatuas de granito policromado volven a acadar un esplendor que paga a pena admirar no momento en que o sol de poñente se cola entre as vidreiras da Catedral. Alá fican os Apóstolos e os Santos, cun sorriso que semella a felicidade da-queles que contemplan a arte dos que aloumiñan os instrumentos e o sufrimentos dos que pagan as súas penas no inferno:

“¿Estarán vivos?, ¿serán de pedraAqués sembrantes tan verdadeiros,

Aquelas túnicas maravillosasAqueles ollos de vida cheos?

Vós que os fixeches de Dios coa axuda,De inmortal nome, Mestre Mateo:

Xa que ahí quedaches homildementeArrodillado, faláime de eso:

Máis co eses vosos cabelos rizosSanto dos croques, calas… i eu rezoAquí está a Gloria, máis naquel lado,Naquela arcada, negrexa o infernoCas almas tristes dos condanados,Donde as devoran tódolos demos.”

Este marabilloso legado envolto no halo do misterio prisciliano

evoca hoxe, igual que o facía an-tano para Rosalía de Castro, dúas almas, dúas forzas ou dúas debi-lidades –como se queira ver– que se tensan no arco que as acolle. Un arco que, lonxe de ser unha figura perfecta, foi descrito por da Vinci coma unha fortaleza causada por dúas debilidades, composto por

os populismos que alentan as ilu-sións e utopías imposibles á marxe da economía. Nin unha cousa nin a outra, política e economía son un binomio indisoluble.

Temos aprendido que medrar non é sinónimo de cumprir os

obxectos macroeconómicos, se-nón que o crecemento ha de acom-pasarse dun reparto equitativo da riqueza. Deste guindo pareceu caer a política económica europea, que trata de virar agora e dar un golpe de temón para reconduci-lo rumbo cara a melloras no eido social e medioambiental. O Acordo de Pa-rís, a Axenda 2030, a declaración das Nacións Unidas son só algún dos exemplos que están a marcar a nova estratexia de crecemento. E, se Keynes tiña razón –que a tiña– cando indicaba que o freo no cambio económico e no progreso social non está tanto na dificultade de desenvolver novas ideas, coma

na capacidade para desafacerse das servidumes que esixen as vellas, vai sendo hora de comezar a soltar lastre.

Cómpre desafacerse con valen-tía desas vellas servidumes

e afrontar o desafío cunha dobre forza capaz de supera-las debili-dades, de xeito que permitan con-formar un arco tan perfecto coma o Pórtico da Gloria. Os retos, por difíciles que sexan, han de tornarse en oportunidades e as políticas públicas que acompañan ás priva-das, precisan ser selectivas, cunha aposta valente e ben definida cara a sectores que poidan encabeza-lo cambio produtivo do noso país. Non é doado, certo, os problemas estruturais ameazan o desenvol-vemento futuro, máis o verdadeiro “heroísmo consiste en trocar os anceios en realidades e as ideas en feitos” xa o dicía Castelao.

Da Vinci e Keynes tiñan razón

MARÍACADAVAL

Profesora deEconomía Aplicada

da USC

dous cuartos de círculo opostos o un ao outro, moi débiles en sí mesmos, que por separado tenden a caerse, pero que xuntos se con-verten nunha fortaleza única.

Algo semellante sucede coa política económica. Nos ali-

cerces da crise foron correntes os argumentos que avogaron pola ne-cesidade de gobernar a economía á marxe da política, tratando de se-parar eses dous cuartos de círculo. Os tecnócratas convertéronse nos primeiros espadas dos postos exe-cutivos, erixíronse nos garantes da consecución das metas macroeco-nómicas e de consolidación fiscal que tiña marcado Europa, pero fracasaron. Este ideario –tildado de moderno para a xestión económica dos asuntos públicos– tense revela-do incapaz para acadar a paz social e corre o risco de facer pendular a política cara o extremo contrario:

especial36El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 37

especial38El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

A primavera é a estación do ano que nos permite saír

do inverno, da escuridade e do frío. Nela aparecen decenas de matices verdes nas primeiras follas, a policromía floral é espléndida, as cerdeiras e as amendoeiras en flor inundan a paisaxe, é o período no que os animais se xuntan para procrear... En resumo, a vida rexurde e espállase con maior forza que no resto do ano. Sem-pre me preguntei se será por iso que as revolucións sociais tamén se levan a termo nela? Sirvan, a modo de exemplo, o Maio do 68, en Francia; a Revo-lución dos Caraveisen, Portugal; ou a Primavera Árabe no Orien-te Próximo.

Non debe ser pura casua-lidade. A primavera é a única das catro estacións feminina; o inverno, o verán e o outono son masculinos, a pesar de seren estacións. Esta singularidade terá algo que ver coa saída ma-siva das mulleres á rúa, para rei-vindicar igualdade, no pasado 8 de Marzo? Xa de por si resultan interesantes esas dúas palabras cando se fala do 50% da huma-nidade.

Reivindicar é algo que á mu-ller lle corresponde (nos corres-ponde) por dereito propio, por dignidade e respecto a toda a xente e a nós mesmas. Resul-ta curioso, son os dereitos que ninguén pon en dúbida cando se fala dos homes. Recordo que xa de adolescente resultábame difícil comprender que se con-memorara un Día da Muller; hoxe paréceme máis singular e anacrónico, por iso, continúo a preguntar cando é o Día do Home? Ao mellor non existe, porque para el deben ser todos os días.

Nun ano no que o tan nomeado, e non sempre

aceptado por algunha xente, cambio climático parece que xogou ao despiste con nós, alongando o verán ata decem-bro e o inverno ata maio e no que a primavera tardou tanto en chegar (non é metafórico), estes actos de marzo foron como o «disparo» de saída para gañar valor e intentar facer vi-sibles unha serie de problemas que competen á sociedade en xeral e ao mundo feminino, en particular. Así, no Primeiro de Maio tamén se fixo especial fin-capé na denuncia da desigual-dade feminina a todos os niveis, incluída a violencia de xénero.

En Galicia, o día das Letras Galegas dedicóuselle a unha muller, María Victoria Moreno Márquez, dato importante, por-

tomara conciencia da presencia deste grupo de persoas que, ate este ano, eran consideradas po-la OMS como doentes mentais.

Vendo estas expresións do «feminino» e se non se

afonda moito, o 2018 podería parecer o «ano da muller». En fin, semella que algo se avanza, pero non se fagan (nos fagamos) ilusións e non baixen (baixemos) a garda, non é tanto así. Só hai que dar unha ollada aos xornais para darse conta da crúa realidade. Hai países, apa-rentemente civilizados, nos que as mulleres non poden legal-mente dispoñer do seu corpo e facer aquilo que consideran mellor para si mesmas, porque están (estamos) rodeadas de «salvadores» impolutos, que apoiados en pseudoargumen-tos médicos ou en crenzas relixiosas e éticas deciden prohibir controles de embarazo, abortos, etc. etc. Resulta cu-rioso, que os que máis enchen a boca con estes conceptos contan nos seus grupos mediá-ticos con matanzas xenófobas ao longo da súa historia institu-cional, pederastias toleradas ou corrupcións de todo tipo. Que doado é «ver a argana no ollo alleo e que difícil ver a viga no propio»!

Ás veces, demasiadas, es-quecemos que a «felicidade non é unha estación cara a que viaxamos, senón que é o cami-ño que todos os días andamos» e por iso, para ocultar as pro-pias frustracións, intentamos impedir que os/as outros/as al-cancen os seus soños.

Levamos case vinte anos no século XXI, ese século que hai 40 anos nos parecía tan lonxano e nos prometía tanto bo, tanto benestar! Democra-cia, traballo e vivenda dignos, liberdade, acceso á educación superior, ... para todos sen ex-cepción. Tamén para as mu-lleres! Pero, no ano 2018, son moitas as que seguen a ter difi-cultades para desfrutar idéntica pensión e cobrar o mesmo sol-do que os homes, facendo (ou tendo feito) o mesmo traballo. «Teñen menos forza, traballan ben, pero son máis inconstan-tes», se xustifican os patróns. A muller nova continúa a ter pro-blemas para que a contraten. «Pode ter fillos e terá que aten-delos», afirman os empregado-res, como se os fillos foran só da nai. As funcionarias temos algo máis de sorte, aparente e legalmente somos a excepción.

Con estes atrancos que se lle poñen ás mulleres para rea-lizarse profesional e persoal-

responsabilidade. So o 20 % das mulleres profesionalmente preparadas están neles.

As universidades non son unha excepción, teñen, na maior parte das carreiras, máis rapa-zas que rapaces, e os mellores expedientes tamén son cada vez máis para elas; pero conti-núan a ter reitores, en masculi-no, que por iso da igualdade (a lei da paridade impón) inclúen algunha que outra muller para ocupar vicerreitorías. Que lonxe se continúa do recoñecemento real por mérito propio!

As mulleres téñeno (témolo difícil). A través de compa-

ñeiras e amigas, non é o meu caso, sei que a nai é a que se ergue de mañá para preparar os fillos, a que recolle a casa, a que se vai traballar 8 horas e axusta o mellor que pode os seus horarios para recollelos á saída da escola e, cando regresa ao fogar, pon a lavadora, pran-cha, limpa, axuda cos deberes, prepara a cea, etc. etc. Por favor, respóndanse, e non se enganen a si mesmos, despois de ler isto, non lles causa estres ver a actividade dunha destas mulleres, destas super-woman? Si? Pois é moito máis común do que se pensa. Bendito sexa o ‘sexo débil’, senón que sería das familias! Aínda ben que por moito que desvaloricen ao sexo feminino, a muller non vai deixar de loitar polo que quere facer e, de alcanzar o que se merece, o que é dela.

Cada semana, na prensa, temos noticia dun ou dous fe-minicidios a mans dalgún ho-me, e digo feminicidios, porque vítimas por violencia de xénero ou por ser muller, segundo a lei son cousas diferentes, existen moitas máis en todas as clases sociais e de todas as nacionali-dades. Por un lado nin sempre se denuncia e, por outro, a vio-lencia que chama a atención é a que deixa marcas físicas, as que toda a xente pode ver; sen em-bargo, é moito máis frecuente a psicolóxica, difícil de demos-trar porque rara vez se aprecia desde fora e, bastantes veces, tampouco a vítima é consciente desde dentro.

Unha muller que continua-mente é humillada e reprimida para que non faga a súa vida e non poida ter as súas propias amizades, ou á que o seu com-pañeiro lle fai sentir constan-temente que precisa dela ou que non pode vivir se lle falta, un home que, en definitiva, se fai a vítima para esixir cariño e impoñer submisión, pode chegar a confundir psicoloxi-

camente á persoa e facerlle pensar que o «compañeiro» a ama sobre todas as cousas.

Ao principio, semella ser iso, pero o tempo vai pasando e as esixencias por parte do «amador» non mudan ou, peor, aumentan ata virar a mensaxe e facerlle crer que quen nece-sita é ela, que sen el nada pode conseguir, que se a deixa non vai ser capaz de sobrevivir ou que se decide marcharse vaille quitar os fillos... A muller acaba interiorizando e facendo seu o que, día a día, ouve. Nese mo-mento, xa é unha vítima difícil de axudar, só se poderá facer algo cando por algunha circuns-tancia sexa capaz de analizar a situación ou cando ese maltrato psicolóxico pase a ser físico, se vexa, e ela consiga pedir axuda. Estas mulleres non se conta-bilizan, ademais, as que pasan desapercibidas crean menos problemas de conciencia á so-ciedade. É verdade que as leis, e ás veces os xulgados, están lonxe de defendelas e de poñer no sitio que lles corresponde aos agresores. É o día a día. In-felizmente, isto tamén puide-mos comprobalo neste 2018.

O machismo impera cada minuto e en todo tipo de

estratos sociais e traballos, ás veces un tanto encriptado por feitos, palabras e frases social-mente ambiguas. Estamos tan habituadas a el que non se ana-liza o que se ouve, por exemplo, cando un home di que «as mu-lleres para min son iguais a nós ou mellores, ata o punto que na miña casa, manda a miña muller». Danse conta que entre tanto posesivo non cabe dema-siada liberdade e respecto.

O problema está socialmen-te tan interiorizado que aínda non resulta raro ouvir a unha nai dicir: «fillo deixa de recoller iso, a túa irmá dálle máis xeito e xa o fai ela» ou «filla como vas estudar esa enxeñaría, o mundo laboral nese campo é dos ho-mes» ou «filla tes que coidarte e non engordar, senón vas que-dar sola», así poderíase conti-nuar indefinidamente. Tamén nas escolas cando se orienta aos alumnos de cara aos es-tudos superiores é frecuente que ás nenas se lles aconselle ir para carreiras «menos compli-cadas», é dicir, menos tecnoló-xicas e científicas e, rara vez, se lles orienta cara a módulos de formación profesional de elec-tricidade, carpintería, mecánica, ... Nenos e nenas están xuntos na aulas, pero non existe co-educación!

pasa á páxina seguinte

A primavera fíxose máis feminina

MARISACASTRO

Bióloga, profesora da Universidade de Vigo

mente, gobernantes e políticos, aqueles que non vixían o cum-primento da lei, teñen a ousadía de falar de baixo crecemento demográfico, diminución de na-cementos ou envellecemento da poboación. Si, en efecto hai que dar volta a esta situación, pero quen corre cos gastos mo-netarios e o desgaste físico e psicolóxico?

Outra clara desvantaxe vese nos postos de responsabi-

lidade directa, quérome referir aos cargos ben pagos e con prestixio social e non aos «en-cargos», aos que semellan ser cargos e non o son, aqueles que esixen moito esforzo, pero nin están tan ben remunerados, nin permiten facer visible a figura feminina tanto coma os primei-ros. De feito, senón fora polo recen estreado goberno estatal, diríamos que en España, en xeral, y Galicia, en particular, os postos políticos desenvolvidos por mulleres continúan a ser moi escasos e/ou de menor

que despois de 56 anos cele-brando este día, que comezara no ano 1963 homenaxeando curiosamente a unha muller, Rosalía de Castro, só dúas ve-ces máis foron escritoras as escollidas (Francisca Herrero Garrido, 1987 e María Mariño, 2007).

Como se ve, a visibilización do traballo literario femini-

no tamén é escasa e nesgada. Ata o punto, que a grande loita-dora e feminista Rosalía de Cas-tro, continúa a coñecerse como unha muller morriñenta e triste, como a segunda na súa familia, sempre detrás do seu ilustre esposo; sen embargo, por todo o que tivo que superar na vida esta galega, con maiúsculas, resulta fácil deducir que tamén foi muller e nai con maiúsculas e un exemplo a ter en conta polas galegas de calquera época. Hoxe estas afirmacións están perfectamente probadas con documentos que perma-neceron ocultos ata hai poucos anos, intencionadamente? Quen sabe. Vendo isto, aínda hai quen pensa que só se dis-crimina ás mulleres no mundo tecnolóxico e científico, que no humanístico non ocorre!

No resto da Península, nas festas do «orgullo gay» reivin-dicouse expresamente o reco-ñecemento dos/das «trans», especialmente das mulleres, as máis maltratadas socialmente cando conseguen mostrar aqui-lo que son. Nin toda a xente é capaz de entender o sufrimento psicolóxico dun destes homes que ten que vivir nun corpo de muller ou dunha muller que se sente atrapada nun corpo de home e, en consecuencia, obrigábaselles socialmente a ser como o que aparentan, non como o que senten e son. Re-sulta curioso que só en 2018 se

Rosalía de Castro

María Victoria Moreno

Francisca Herrera

María Mariño

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 39

APÓSTOL 2018

Ven da páxina anterior

Este efecto discriminatorio continúa a facerse sentir,

e estase agravando. Os graos universitarios en ciencias notan, afortunadamente aínda pouco, a diminución de mulleres nos últimos anos, pero os tecnoló-xicos están a diminuír entre un 2 e un 5 % de ano para ano. A información subliminal daque-las formacións entra facilmente nas cabezas adolescentes. É un período no que todos soñan (soñamos) con ter traballo ben remunerado e unha vida satis-factoria, por iso, cando se ouve repetidamente que so o vamos conseguir de certa maneira, o/a alumno/a, o/a fillo/a interiorízao e, de forma case inconsciente,

bilidade os/as docentes que non conseguimos que o alumnado vexa e coñeza modelos femini-nos que estimulen ás rapazas para que loiten polo que real-mente queren conseguir, inde-pendentemente do sexo.

É grave, gravísimo, que, como nos mostran as redes sociais

e nos mesmos podemos ver, en-tre a xente nova todos os vellos patróns se perpetúen e repitan sen que nos inmutemos ou, peor, os xustifiquemos. E, algo que considero máis chocante, é que as rapazas cando queren demos-trar que están liberadas e que fan o que lles apetece, repitan os peores patróns masculinos que viron, e ven, na sociedade que

o importante do superfluo?, a buscar o que facer para evolu-cionar cara a un mundo mellor? Con esas actitudes parece que non. Pois non conseguir isto é facer realidade aquela coñecida frase «a rapaza (o rapaz) estu-dar, estudou, pasou pola univer-sidade, pero a universidade non pasou por ela (el)» Sen cultura, sen coñecemento non se pode

conseguir igualdade, non se po-de conseguir a liberdade.

Por estas e moitas máis razóns é necesario e de xus-

tiza intentar facer visible cada día, cada momento, a figura feminina en todos os estratos sociais e profesionais, defender, aínda que algúns lles pareza caricaturesco, a igualdade intelectual, salarial e laboral, o respecto ás decisións tomadas por rapazas e non tan rapazas e, sobre todo, saber que cando unha muller di NON é NON e que por usar escotes, saias cortas, saír con grupos de rapa-ces ou dicir si, non perde a súa decencia, simplemente actúa como unha persoa.

Rosalía, exemplo para os galegoslles rodea: abusos, humillacións, brutalidade, ... O bulling nos cen-tros escolares así o demostra.

De feito, na actualidade o patrón educacional parece estar en crise. O tempo de memorizar todo como se aínda non se in-ventara a imprenta, o de pensar que nas escolas, nos institutos, nas universidades só hai a obri-ga de comunicar coñecemen-tos e esquecerse de educar, culturizar e axudar a madurar psicoloxicamente aos alumnos, é claramente un erro. Vivimos no mundo da comunicación, das novas tecnoloxías, temos infinidade de datos á nosa dis-posición, medios innumerables, pero incúlcase espírito crítico para discriminar o bo do malo,

axústao a esas observacións: «auga branda en pedra dura, da e da ata que a fura».

O descoñecemento da exis-tencia de mulleres científicas ao longo da historia obsérvase fa-cilmente cando nun aula de ba-charelato (itinerario de ciencias) se pregunta o nome de premios Nobel masculinos. Poden con-seguir nomear 8 ou10 persoas, pero se trasladamos a pregunta en feminino, probablemente só coñezan a Marie Curie, nin tan sequera á súa filla Irene, tamén premio Nobel. Iso pasa coas estranxeiras, nacionais non co-ñecen ningunha. Que significa isto? Está claro, as mulleres en ciencia son aínda máis invisibles e niso temos parte de responsa-

EXISTE CLARA DESVENTAXA

NOS POSTOS DE RESPONSABILIDADE

especial40El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

Estariamos en condicións de exa-

minar o labor político do noso

presidente se tivésemos un ponto

de partida exclusivamente político,

quer dicer, análise das súas accións

de dirección política dun goberno,

pero existen cuestións prepolíticas,

como a que pretendemos expor.

A nosa achega poderíase ter

titulado: “A.N. Feixóo, fala galego”,

pero existiría o risco certo de se-

mellar que é a expresión dun des-

exo persoal, e nada máis lonxe. Por

min, A.N.F., ou A.B.C., ou Z.X.S., ou

calquer persoa, está no seu libre al-

bedrío de se expresar en que, e no

que, lle dé de si a súa capacidade.

Pero no caso do presidente

desta nosa comunidade, sería

conveniente se expresar no idioma

do país sobre o que ostenta repre-

sentatividade pública. E non é so

unha cuestión que atinxa ao idioma

proprio, legal, representativo da ma-

neira máis evidente do país, senón

que é tamén cuestión de contido,

de formas que representan o fondo,

de pundonor (punt d’honor) profi-

sional e mais de elegancia do ser e

saber estar.

Perguntei a un amigo entendido

nas cuestións da expresión oral

das persoas en sociedade e deume

luz abonda sobre un aspecto que

na nosa relación cos restantes hu-

manos a través da fala é medular. O

noso discurso, querse dicer, a forma

e o contido da nosa fala cos conxé-

neres (do xénero humano) obede-

ce, débese, a unha forma construída

fóra do modo en que utilicemos

a nosa fala, os constructos repre-

sentativos da realidade material

só se acompasan coa realidade

social construída e vivida na

conformación da personalidade:

nunha palabra, podemos estar

falando español –dese que imita

aos locutores/locutoras das

estacións de autobuses- pero

os significantes que funcionan

no noso íntimo responden a

unha realidade galega. Cando

en Madrid se criticaba ao sr.

Raxoi utilizando cualificacións

racistas dicíase: exerce de galego.

Exactamente iso foi notado como

proba de elaboración cultural

independentemente da expresión

en español oral que tivese usado

na súa alocución.

Dicer nada se dicía, xa que os

fustrigadores de natureza

racial mal sabían que no seu caso

estaban exercendo de madrile-

ños rabudos, iso si, con sotaque

“neutro”, vale dicer, un tipo de fala

inventado como de ton aceptado

en sociedades de estándar urbano

“fino”. Por estas razóns, que son

máis interesantes que o que pode

ser cualificado de simple idioma,

permítome pedir, agora si, sr. Presi-

dente dos galegos, fale galego, por

favor, aquí, é dicer, no noso país, en

Portugal, en Cataluña, en Euskadi…

e en Madrid, xa que, cando teñan

que pór tradutor e máis lexenda

traducidos nas declaracións en

televisión, teremos, en conxunción

coa defensa da dignidade propia,

ascendido de categoría.

A. N. Feixóo e o idioma

MARÍA DO CARME GARCÍA-NEGRO

Doutoraen Economía

de acordo cunha estrutura previa

á forma das palabras que usamos,

e esa estrutura é filla da realidade

material e simbólica que correspon-

de coa nosa socialización froito das

vivencias familiares e do entorno

social compartido/vivido.

Si, pódese facer defección, ma-

tar o entramado construído da

nosa socialización, pero sempre

vai ter algúns custos, primeiro

no plano persoal e logo no da

nosa integración como membros

dunha determinada sociedade.

Aprendín que non é nen sequer

un acto voluntario a muda dunha

a outra sociedade, por moito que

nos empeñemos en cambiar de

forma da fala, de idioma. Mesmo

comprendín que por riba e por

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 41

APÓSTOL 2018

Este Pórtico da Gloria fulgurante

como recén estreado que temos

perante os ollos coa riqueza cromá-

tica das orixes débenos encher de

autoestima e estimularnos a volver

os ollos para encontrármonos coa

Historia no momento da súa cons-

trución. Inda sometido aos cambios

esixidos para lle colocar diante a

fachada barroca do Obradoiro, é

ben doado percibir nel a grandeza

arquitectónica dunha época de gran

esplendor que permitiu mostrar

ao mundo o ambiente social e

económico elevado que a sostiñan.

Só desde o poder que propicia unha

cultura refinada e exportable a toda

Europa se pode explicar esta com-

plexa creación que, inda acontecen-

do nun contexto relixioso, serve os

intereses temporais dun reino que

estendía a súa cultura e ao mesmo

tempo recibía e incorporaba outras

influencias europeas. A restauración

do Pórtico da Gloria é unha ocasión

propicia para descubrir cal era a

Galicia da época do Mestre Mateo e

que papel desempeñaba desde este

confín da terra. A súa recuperación

cobraría así un sentido pleno.

No Reino de Galicia durante a

época medieval –a denomina-

ción de Reino estenderase moito

máis no tempo- desenvolvéronse

ata brillaren todas as artes. A lingua

contemporánea da construción do

Pórtico é a lingua galega innda moi

nova mais literariamente tréfega e

vizosa, na que sobresaíu a poesía

de carácter relixioso e, sobre todo,

profano. A música e os músicos son

elementos destacables de integra-

ción neste escenario pétreo que ser-

recibiu unha pensión vitalicia a cam-

bio do seu valioso traballo. Decisivo

resultou tamén para a culminación

de tal proxecto outro rei de Galicia,

Afonso VIII. Ambos están enterra-

dos no Panteón Real da Catedral de

Santiago.

Este Reino foi poderoso e, como

tal, tiña cultura e lingua propias

que recibimos en herdo. E nada

mellor para nolo recordar que o

esplendor dunha esmeradísima obra

que debera utilizarse, alén do seu

significado relixioso, como unidade

didáctica para explicar a nosa his-

toria e as nosas raíces. En definitiva,

para transmitir coñecemento sobre

Galicia e o seu desenvolvemento

histórico. O himno que soará neste

día grande fálanos de Breogán como

mito fundador, mais non precisamos

ir á figura de Breogán para basear-

nos nun pasado cheo de vitalidade

para camiñar cara ao futuro con to-

da a dignidade dun pobo afortunado

nas orixes. Abóndanos con mirar es-

te anovado Pórtico da Gloria que nos

volve ao Medievo para caer na conta

de que temos o deber histórico e

moral de conservármolo e canda el,

sen ser menos importante, o de pre-

servar a lingua que falaban os nosos

reis e na que trobaba Alfonso X de

Castela, O Sabio. A lingua galega

foi o vehículo comunicativo normal

entre o Mestre Mateo e os canteiros

que creaban esta xoia. Hoxe, libre

dos prexuízos históricos que se dei-

taron sobre ela, debe seguir sendo

o idioma de comunicación normal

entre os habitantes deste vello Reino

para perdurar tanto como o Pórtico

da Gloria.

O Pórtico na historia

HELENAVILLAR

JANEIRO

Escritora

ve como lección a quen chegaba á

catedral. Vinculado coa música está

o canto e de aquí saen para o mun-

do as cantigas de amigo, un autén-

tico monumento literario de noso, e

chegan de Occitania, outro centro

cultural do sur de Europa con lingua

romance vigorosa no momento, in-

fluencias doutras cantigas de amor

cortés e de sátira que atoparán aquí

grandes cultivadores.

As políticas dos nosos reis foron

decisivas para que o Mestre

Mateo puidese obrar esta marabilla

de transición entre o románico e

o gótico, movementos ambos que

deixaron obras salientables no Reino

de Galicia. Foi Fernando II quen

promocionou a creación do Pórtico,

correndo o erario público cos gastos

do obradoiro do Mestre Mateo que

especial42El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

O Goberno da Xunta de Galicia asumiu un

firme compromiso coa sociedade galega en prol da igualdade de dereitos e oportunidades entre mulle-res e homes, compromiso que se ven materializando desde hai anos no desen-volvemento de medidas e instrumentos xurídicos, políticos, económicos e so-ciais orientados á supresión dos obstáculos que aínda persisten nos distintos campos e que impiden que a igualdade entre os sexos sexa real e efectiva.

Conscientes do camiño que queda por percorrer, a pesar dos avances conse-guidos, o actual Goberno galego fai unha vez máis unha aposta clara e decida para derrubar as barreiras que dificultan que as mu-lleres gocen dos dereitos e oportunidades intrínsecos á plena cidadanía. Á fin e ao cabo, unha sociedade que se defina como xusta, social e economicamen-te desenvolvida non pode consentir que a metade da poboación siga tendo que enfrontarse a miúdo á des-igualdade e á discrimina-ción por razón do seu sexo.

A incorporación das mu-lleres ao mercado laboral, a permanencia no emprego e as súas condicións de tra-

ballo aínda están lonxe de producirse en condicións de igualdade.

As estatísticas seguen revelando unha reali-

dade desigual nas retribu-cións salariais, na promo-ción profesional, no acceso a sectores e ámbitos aínda fortemente masculinizados, así como tamén na presen-za nas esferas de decisión.

E a este escenario con-tribúe, certamente, a per-sistencia dos estereotipos de xénero; por iso é polo que é preciso seguir traba-llando en favor dun cambio cultural e de valores que modifique as actitudes, os roles e os estereotipos que sustentan a desigualdade de xénero, sen esquecer que esta importante tare-fa comeza desde as idades máis temperás, para que as futuras xeracións de ga-legas e galegos constrúan unha sociedade verdadeira-mente igualitaria.

Sen dúbida, outro dos grandes retos para os próximos anos é a con-ciliación da vida persoal, familiar e laboral e a co-rresponsabilidade no ám-bito doméstico e familiar. A desigual repartición das responsabilidades familia-res e das tarefas do fogar constitúe un dos principais

É fundamental seguir apoiando o liderado

feminino e a presenza das mulleres en todas as esfe-ras da sociedade, incluíndo os postos de decisión e influencia.

Os líderes pasan o 5 % do tempo no problema e o 95 % do tempo na solución.

O éxito é o resultado das decisións acertadas, as decisións acertadas son o resultado da experiencia e a experiencia adoita ser o resultado das decisións equivocadas.

Anticiparse é o poder máis importante. Os perde-dores reaccionan, os líderes anticípanse.

Hai un poderoso mo-tor dentro de cada ser humano que, unha vez liberado, pode facer rea-lidade calquera visión, soño ou desexo. A única viaxe imposible é o que nunca se empeza.

As mulleres son po-derosas catalizadoras de cambio. As mulleres tra-ballan en industrias, es-colas, hospitais, etc. Case non existen áreas onde o xénero feminino non haxa incursionado.

Nese sentido, as mulle-res para ser recoñecidas como líderes debemos enfocarnos nunha serie de características, a cales

nos encamiñan a desen-volver esas habilidades innatas de líderes de ma-neira exitosa.

O Liderado Feminino significa dalgún modo

humanizar as organiza-cións. A muller nun cargo directivo pode achegar o seu talento e ademais modelos nos que razón e emoción poidan traballar de forma eficiente.

Tanto as mulleres co-mo os homes estamos capacitados para ser grandes líderes, aínda que é verdade que o lide-rado do século XXI re-quire de grandes doses de empatía, intuición, creatividade e capacida-de de transformación.

Á parte das calidades necesarias para ser un bo Líder: boa vontade, con-fianza, formación, dar importancia ás persoas, auto-liderado, autoestima, escoita, colaboración, rela-ción, etc., as mulleres ache-gamos outras máis que suman, e fan que a nosa capacidade para o Liderado sexa brillante.

“Os teus pasos queda-rán, mira para atrás pero ve sempre cara adiante, pois hai moitas que nece-sitan que chegues para po-der seguirche”.

Muller e liderado “avanzando en igualdade”

SUSANALÓPEZ

ABELLA

Secretaria Xeral da Igualdade

O CRECEMENTO INTELIXENTE E SUSTENTABLE

QUE PROCURAMOS PARA GALICIA PRECISA DO POTENCIAL DE TODAS E DE TODOS.

AS MULLERES SUMAMOS TALENTO E

ABRIMOS CAMIÑO

obstáculos para que a par-ticipación, a permanencia e a promoción das mulleres na esfera laboral prodúzase de forma plena.

Desde o firme conven-cemento de que o avance socioeconómico, cultural e social de Galicia vai de-pender ineludiblemente de que mulleres e homes par-tan do mesmo lugar para poder alcanzar as mesmas metas, sen que os obstá-culos de xénero constitúan unha limitación para o des-envolvemento persoal nos distintos ámbitos da vida das persoas.

Establecer metas é o primeiro paso para

converter o invisible en vi-sible. E as metas son como imáns. Atraen as cousas que os fan realidade.

O crecemento intelixente e sustentable que procura-mos para Galicia precisa do potencial de todas e de to-dos. As mulleres sumamos talento e abrimos camiño, polo que continuaremos traballando no fomento da creación de postos de traballo para a poboación feminina e favorecendo o emprendemento desde a innovación, como motor de cambio e progreso do conxunto da nosa comuni-dade.

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 43

especial44El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

Decía a teórica do urba-nismo e divulgadora

científica Jane Jacobs que non hai ningunha lóxica que poida ser imposta á cidade, que é a xente a que fai ci-dade, e é a esa xente, e non aos edificios, aos que as ad-ministracións e institucións debemos adaptar as polí-ticas públicas e actuacións que impulsamos.

Partindo desta premisa, e tendo en conta que o termo de mobilidade sostible aú-na o dereito dunha persoa a un libre movemento e a gozar de calidade no medio ambiente no que vive, debe-mos pensar se o modelo de cidade deseñada para o ve-

hículo é propia, ou non, do século XXI.

É innegable que urbanismo vai da man da mobilida-

de, xa que a configuración dunha cidade determina o modo de transporte dos seus habitantes. En Lugo vimos defendendo nos úl-timos anos outra forma de “facer cidade”, na que cre-mos que é preciso invertir as pautas e prioridades da mobilidade urbana, facén-doo través dun cambio no xeito de entender a cidade, que non sexa feita para os coches e o caos, senón que sexa para as persoas, para facer vida no espazo público.

disuasorios, son algunhas das accións, que impulsa-mos tamén en Lugo; pero sen dúbida, o importante é a concienciación de to-dos os actores implicados na mobilidade: cidadanía, empresas e institucións.

Está claro que se que-remos ser cidade do

século XXI temos que equilibar a mobilidade, a sostibilidade e a so-cialización. Porque xa o aseguraba Jan Gehl, que primeiro é a vida social, despois o espazo público e, finalmente, o edificio. E nunca funciona cando as prioridades se invirten.

Obxectivo: meter a Lugo no século XXI

LARAMÉNDEZ

LÓPEZ

Alcaldesade Lugo

Hoxe en día ninguén pon en dúbida que un dos

desafíos máis importantes é conseguir esta ansiada mobilidade sostible, que a grandes rasgos é a res-posta ao maior problema ao que se enfronta a so-ciedade co actual modelo de desprazamentos da ci-dadanía, dependente, case por completo, do vehículo privado. Co concepto de mobilidade sostible non vou só aos beneficios am-bientales, que tamén. Vou máis aló, ao benestar da cidadanía, do tránsito de persoas polas cidades.

Está claro que a xente vai a onde hai xente. Por

eso é a nosa obriga crear as condicións necesarias para que veciños e veci-ñas poidemos experimen-tar algo tan natural como camiñar sen preocupación polas rúas da nosa cidade, ou xuntarse nos espazos públicos cos nosos fami-liares ou os nosos amigos. Para cambiar este para-digma atopamos unha oportunidade na humani-zación de rúas e prazas, na recuperación de espa-zos públicos para o seu uso público, no impulso do transporte público... Peonalizacións, límita-cións de velocidade, ca-rrís bici ou aparcadoiros

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 45

APÓSTOL 2018

Quienes recientemente han

asumido la responsabilidad

de gobernar España, –y quienes

les apoyan– andan empeñados en

mover los marcos del territorio,

de la historia, la lengua, e incluso

enredarnos en cuestiones éticas,

en un afán de permanente con-

frontación –confirmando así los

análisis del profesor Cipolla–.

En este marco de incertezas y

tribulaciones varias, a que nos so-

mete el recién estrenado gobierno

de la nación, se impone recuperar

el valor de la “paciencia”, o la ac-

titud de soportar contratiempos,

para finalmente conseguir el ob-

jetivo deseado. Y entretanto, re-

flexionar, reconsiderar y reordenar

lo necesario.

No se me escapa que la pacien-

cia no cotiza al alza en este mundo

de la inmediatez, no solo política.

Los héroes duran un telediario, las

tragedias también. Incluso las con-

denas, son también de telediario.

La impaciencia rige en esta mon-

taña rusa de acciones y emociones

que es nuestra vida actual.

Por esa razón, en este Día de

Galicia, es obligado recordar a

los miles de peregrinos, pacientes

caminantes, que eligen la tranqui-

lidad y el silencio de los caminos

rurales gallegos, sorteando todo

tipo de dificultades en su objetivo

de alcanzar Compostela.

Permítanme, –en un ‘pro domo

sua’ que espero sepan disculpar–

que me refiera especialmente, a

quienes optan por el sosegado

Camino de Invierno. Conduce a

Compostela, atravesando la ex-

traordinaria Ribeira Sacra, que,

con sus más de 200 monumentos

Nunca generalizar es bueno,

y no se si los gallegos en

conjunto, en este tiempo com-

plejo que vivimos, somos o no

pacientes. Sé que veo gente a mi

alrededor enfrentarse a la adversi-

dad, tratando de superarla, con pa-

ciencia, con la confianza de que lo

conseguirán. No se conforman, ni

están resignados o parados. Están

tenaces y perseverantes.

También sé, que como pue-

blo, hemos luchado y seguimos

luchando contra nuestras dificul-

tades, tratando de superarlas, con

trabajo, esfuerzo y dignidad, con la

confianza de que lo conseguiría-

mos, sin tomar atajos extraños. Y

lo conseguimos.

Ahora, que quienes han utili-

zado esos atajos en tantas oca-

siones, y han provocado graves

conflictos nacionales, pretenden -

otra vez- poner en riesgo los logros

que tanto nos ha costado conse-

guir, permítanme que siga invo-

cando la paciencia. Nos hará falta.

Pero permítanme también, que,

reproduciendo las interpelacio-

nes de Cicerón a Catilina, quiera

saber,

¿Hasta cuando abusarán de

nuestra paciencia?

¿Hasta cuando esta locura su-

ya seguirá riéndose de nosotros?

¿Cuando acabará esta desen-

frenada osadía suya?

Mientras estas preguntas no

tienen respuesta, y frente a quie-

nes nos quieren mover los marcos,

desde Galicia seguiremos traba-

jando, con diligencia y perseve-

rencia, para conseguir nuestros

objetivos.

Paciencia. Feliz Día de Galicia.

El valor de la paciencia

JULIARODRIGUEZ BARREIRA

Diputada del Grupo Parlamentario

Partido Popular

románicos, da cuenta de la mayor

concentración de construccio-

nes religiosas de aquel período

en Europa. Hay algo espiritual y

benigno en la Ribeira Sacra. En los

claustros de sus monasterios, que

nos transportan a unas vidas si-

lentes y a un lento transcurrir del

tiempo. En el paciente esfuerzo de

sus gentes, que fueron cincelando

una difícil orografía, para aprove-

char sus escarpadas laderas.

El peregrino que se dirije a

Santiago, –como el viticultor, co-

mo el cantero que labró esas

piedras–, soporta frío, calor, tor-

mentas, cansancio, sendas an-

gostas y caminos difíciles. Es la

actitud que permite sortear y

superar las dificultades, en la con-

vicción y confianza de conseguir

su objetivo, lo que le lleva a Com-

postela.

especial46El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

“Adrián lía nomes de montes, de

ríos, de pobiños, de ermidas. A

luz ía seguindo o trazado dos cami-

ños…”, Otero Pedraio.

Despois de tanto tempo os

nosos ollos seguen buscando esa

luz vendo o fermoso dos nosos

montes, as nosas paisaxes verdes,

os vales, esas complicadas serras,

altos cumes e costas laberínticas

con fermosas praias e acantilados,

as nosas comarcas, as parroquias

o meu pobo, si o meu A Patria do

Autor que ven a ser a Terra Peque-

na de Fontán tamén. Hoxe, Día de

Galicia, temos que falar dun dos

máis grandes da nosa terra, un Ilus-

tre que amou sen límites a Galicia e

que posibilitou en gran parte o seu

progreso, que mellor día para lem-

brarnos del?

Deputado, astrónomo, promo-

tor do ferrocaril, industrial á fronte

da primeira fábrica de papel e do

primeiro mapa topográfico e tri-

gonométrico de Galicia esta é a

carta de presentación deste Ilustre

portense.

As enseñanzas do seu mestre, o

matemático do Bermés Xosé

Rodríguez, a forza de vontade, o

seu entusiasmo e o compromiso e

amor por Galicia levouno durante

máis de 17 anos da súa vida a

percorrela toda a pé. Non que-

dou anaco que os seus ollos non

viran, dende a Torre Berenguela

onde estableceu a posición exacta

inicial logo de 144 observacións

astronómicas a Estrela Polar e case

200 a Orión, ata áreas limítrofes

exteriores de Galicia co obxetivo de

trazar con acerto vías de acceso a

nosa terra.

Dende os campanarios das

Igrexas parroquiais Fontán obser-

vou as distintas paisaxes com-

En 1845 imprimen en París o ma-

pa de Fontán porque non había

onde facer un traballo semellante.

Como é posible que ante esto

sexa descoñecido para moitos?

Como é posible ?

Castelao, dicía: “Para uns a Te-

rra é o pequeno berce no que nace-

mos: apenas un fermoso val... Para

outros, a Terra é tan grande que

soamente alcanzan a vela no mapa

de Fontán”. Dende Portas, asocia-

ción e institución, só esperamos

que a súa grandeza sexa recoñeci-

da e coñecida.

Un longo camiño lévase feito

para que este Ilustre teña tamén o

seu espazo de recoñecemento e

honra na súa terra que o viu nacer,

xogar e estudar terra onde pouco

a pouca medraba refuxiándose

no seu pequeno mundo, que non

deixaba de ser máis que un gran

penedo que hoxe garda os secretos

dese xoven Domingo Fontán.

Despois de moitos anos segui-

mos recordando a súa figura

aínda que ás veces parece que non

avanzamos e que seguimos sem-

pre no punto de partida pero, sen

embargo, outras veces vemos que

si sumamos neste longo camiño.

Esperamos chegar ó final des-

ta etapa do camiño moi pronto no

que Fontán teña o seu pequeno es-

pazo de recordo, estudo e encontro

na súa Casa Biblioteca no seu lugar

onde viu nacer e que se divulge a

figura como se merece dende os

máis cativos.

Este ano 2018 no que se deron

grandes pasos e no que se lle adica

o ano da Ciencia a Domingo Fontán

nos seguiremos DESCUBRINDO A

FONTÁN e recordando porque re-

cordar estes homes Ilustres é hon-

rar a Galicia.

Descubrindo a Domingo Fontán

ISABELNOVO

FARIÑA

Deputada do Grupo Parlamentario

Popular de Galicia

plexas como el dicía “ofrece

Galicia moi poucas chairas onde

poidan medirse grandes bases”.

Pero sen embargo, a pesares dos

atrancos físicos e económicos

foi quen de debuxala de poñerlle

rostro, o rostro que hoxe vemos.

Un enorme sacrificio de cara a un

noble e loable obxetivo de progre-

so cultural e económico do noso

pobo.

Como foi posible que un home

a comezos de século XIX conse-

guira debuxar con tanto rigor, con

tanto detalle o mapa de Galicia?

Aínda a día de hoxe non nos

damos conta da magnitude

deste traballo que foi útil e preciso

para coñecer a xeografía e promo-

ver o ben común, un traballo de

tal envergadura feita por unha soa

persoa cun cabalo e armado cun

teodolito que trouxo de París.

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 47

APÓSTOL 2018

Mal chamadas, xa que serían “as nais contra a droga”,

aquelas que non poucos tachaban de loucas e chaladas. Mulleres fortes, como somos as mulleres galegas, que loitaron con todo e contra todo por reivindicar a xusti-za, a equidade e o AMOR. Si, con maiúsculas, porque así é como o sinte unha nai polos seus fillos.

Elas viven, máis non todos os seus nenos, asasinados polas inxustizas desta sociedade moder-na e pola desesperanza, propia do momento vital de cada un deles, de cada un de nós, onde os cami-ños as veces son moi diferentes.

Xa non hai solución, pero é ben certo que hai un antes e un des-pois dese momento Que impor-tante é o momento!

E aquí estamos, preto de 40 anos despois dese balbordo saín-do ás rúas, solicitando o noso e amosando a todos que queremos máis, que queremos o que nos co-rresponde, e que non nos cruzare-mos de brazos vendo pasar o noso momento, que é este.

Moito por facer e moito feito, fra-ses xa manidas pero ben cer-

tas. Estamos en Galicia, na cúspide no eido lexislativo con respecto ao Convenio de Estambul, lexislación contra a violencia de xénero, regu-lamentación por e para a igualdade que abrangue tódolos espazos, e podemos presumir de ter sido a primeira comunidade autónoma en España, no 2014, en contar cunha Lei pola igualdade de trato e non discriminación de lesbianas, gays, transexuais, bisexuais e intersexuais.

Foi na Asemblea de 1919 cando os membros das Irmandades da Fala acordaron celebrar o Día de Galicia. Sería o 25 de xullo. Dentro deste grupo de grandes impulso-res da nosa lingua estaba Venancio Ferreiro, pai de Celso E. Ferreiro.

As nais contra a droga

MARIÁNGARCÍAMÍGUEZ

Deputada do Grupo Parlamentario

Popular de Galicia

Xa no ano 1962, o noso vigués de adopción, clarexaba nun fragmento do seu poema Longa noite de pedra a busca dunha nova realidade:

“O teito é de pedra.De pedra son os muros

i as tebras.De pedra o chan

i as reixas.As portas,as cadeas,

o aire,as fenestras,

as olladas son de pedra.”

Empapámonos coas súas inque-danzas e hoxe, Día de Galicia, face-mos deste poema a nosa voz. Esa

que xa non é muda. Que xa nos anos 80 esas “tolas” amosaron o paso.

Non hai cores políticas, nin es-pazos extremistas, contamos

todos. E chora, cando saen os nenos do colexio e non chegas a velos, un día tras outro, un ano tras outro.

E berra, se tes que darlle a man

ao teu avó e non estás un intre, tampouco noutro él mañá estará. E protesta, se queres ir pasear e soñar esperto camiñando polos sendeiros de Galicia. E reivindica, se non tes tempo para namorar, para vivir con voz propia. E canta alto, se queres brillar sen que a levada marque o teu camiño.

especial48El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

Estas liñas pretenden ser unha homenaxe ás mulle-

res do porvir, porque son elas as que van facer unha socie-dade máis igualitaria e xusta.

Por iso, unha das miñas preocupacións é a educación para “dirixir con sentido a pro-pia vida” que diría Giner de los Ríos. Unha educación en valo-res, non só en coñecementos, para os homes e as mulleres do noso mañá, onde a liberda-de sexa o valor máis prezado.

Unha liberdade para elixir, para tomar decisións sobre a propia vida sen complexos, sen modas, sen ataduras e sen convencionalismos so-ciais, con dereito a equivocar-se pero desde o respecto máis absoluto ao pensamento con-trario, con paixón e tolerancia.

Esta sociedade máis igua-litaria e xusta debe nacer do convencemento de que os homes e mulleres deben ca-miñar xuntos, desenvolver os proxectos de vida, persoais ou profesionais, en colaboración,

acadar cotas de igualdade en todos os ámbitos da socieda-de actual! Como foi preciso desenvolver normativas que amparen e equiparen a homes e mulleres!..., pero a sociedade das mulleres do porvir recita-rán a Rosalía “Eu son libre. Na-da pode conter a marcha dos meus pensamentos e eles son a lei que rexe o meu destino”. E será verdade.

A sociedade das mulleres do porvir será unha socieda-de onde os seus homes non necesitarán dunha norma pa-ra a conciliación familiar por paternidade que lles indique que teñen que implicarse na vida familiar cando nace un neno; onde non haberá “listas cremalleira”, porque o poder político recoñecerá por igual a valía dun home ou dunha muller para exercitar a repre-sentación popular; onde non haberá salarios diferentes polo mesmo traballo, porque o sector económico e empre-sarial valorará a cualificación

piar fundamental para a so-ciedade futura.

Esta educación non é a educación regrada. As fa-milias, e particularmente as mulleres, temos unha alta responsabilidade nesta tarefa, porque debemos de esixir o noso espazo tamén no ámbito familiar e persoal.

Eu síntome privilexiada. Debín nacer empoderada. Os homes do meu arredor con-tribuíron ao meu crecemento persoal e profesional. Debo recoñecer que todas as opor-tunidades de desenvolvemen-to profesional viñeron da man dun home, mesmo no ámbito persoal o apoio constante e a responsabilidade compartida foron determinantes para po-der aceptar os retos laborais.

Desde a miña experiencia, coa miña actitude e o

meu exemplo intento trans-mitir a unha desas mulleres da sociedade do porvir que o empoderamento das mu-

lleres non é sobre os homes se non sobre si mesmas, tal e como nos recordaba Mary Wollstonecraf.

Entre todos, debemos ser quen de transmitir aos mozos e mozas que todo é posible, con esforzo, con perseveranza, con solida-riedade, con tolerancia, con integración. Recuperar valo-res humanísticos que rexan a sociedade na procura da excelencia social. Dignidade, lealdade, responsabilidade, integridade, honestidade, compromiso, respecto...

Conceptos que deben ani-ñar na personalidade dos

que van a escribir o futuro, a vivir e transformar a socieda-de. Conceptos que deben ser utilizados sen ambaxes polí-ticos, porque non son nin de esquerdas nin de dereitas.

Parabéns a EL CORREO GALLEGO por permitirme participar neste especial, no Día Nacional de Galicia.

Empoderamento sobre nós mesmas

MARÍAANTÓN

VILASÁNCHEZ

Deputada do Grupo Parlamentario

Popular

profesional e o desempeño no traballo por riba do sexo…. Onde non haberá….

Todas estas cuestións aparecerán nos anais da

historia como reminiscencias dun pasado que tivo que ser, onde as mulleres tomaron conciencia e reveláronse con-tra un sistema, contra unha forma de vida, contra una cul-tura social. Pero non o fixeron soas. Os homes desas mulle-res e os homes doutras mulle-res ou, simplemente, homes sen mulleres e mulleres sen homes apoiaron esta causa, como unha causa xusta, como unha causa necesaria, porque non se pode silenciar á metade da sociedade.

Como tampouco se po-de regular normativamente toda a vida, toda a conviven-cia, todos os aspectos e rela-cións nos que se desenvolve unha persoa.

Por iso, na miña opinión, a educación en valores é o

coas mesmas regras e condi-cións. En pé de igualdade.

A igualdade non se con-quista desde a legalidade.

A legalidade é un instrumen-to, un soporte, que se fixo ne-cesario e imprescindible para

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 49

especial50El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

Algunha vez parouse vos-tede a pensar o que nos

custou conquerir o dereito a votar?

A Guerra Civil e a Di-tadura suprimiron o voto libre, que non se recupe-rou ata as eleccións xe-rais de 1977, despois do pasamento de Francisco Franco.

Fai só 41 anos que se celebraron en España as primeiras eleccións xe-rais democráticas e li-bres, para escoller os nosos representantes nos distintos estamen-tos.

Un dereito polo que toda a humanidade leva séculos loitando.

Os tempos nos que os “mandamáis” nombra-ban “a dedo” aos nosos gobernantes e decidían o noso futuro, sen sequera pedir a nosa opinión, pa-saron xa a historia.Canto tempo fai que non vota

vostede?Cal foi a última ocasión na que votou?Faino vostede habitualmen-te? ouForma parte dese tercio da poboación que renuncia a ese dereito?Sabe vostede que unha de cada tres persoas con dereito a voto, non o exerce?Parecelle xusto deixar que so dous tercios da poboación decidan o futuro de todos os cidadans?

Por suposto, esto non pre-tende ser unha enquisa,

non imos pedir respostas a estas cuestións, simplemen-te pretende que adique un instante a pensalo, e despois decida o que considere mais oportuno facer na vindeira ocasión na que sexa convo-cado a exercer o seu dereito a votar.

Unha obriga?: claro está que ninguen nos pode obri-gar a exercer un dereito, pero

Clara Campoamor argumen-taba, entre outros motivos:

Non pagan os impostos para soster o Estado do mes-mo xeito que os homes?

Non sofren as consecuen-cias da lexislación?

Non repercuten sobre elas as consecuencias da lexislación que aquí se ela-bora para os dous sexos, pero so dirixida e matizada por un?

Algún político da época, contrario ao sufraxio femini-no, atrevíase a declarar:

Que era unha idea ridí-cula

- Que o cerebro da muller era menor que o do home, polo que as mulleres son menos intelixentes.

- Son propensas a actitu-des extremistas, asocianse a campañas sen consultar an-tes cos seus esposos.

- A súa natural modestia impídelles ir a votar cando están embarazadas, e como as mulleres do campo ado-

itan a ter mais fillos, terían unha desvantaxe inxusta sobre as mulleres que viven nas cidades.

Parte da esquerda negá-base a apoiar ese dereito,

argumentando que a influen-cia da Iglesia sobre a muller, ocasionaría un aumento con-siderable do voto a dereita.

Aínda quedan bastantes paises nos que non se permi-te o voto as mulleres, incluso algúns nin aos homes, prin-cipalmente situados en Asia e Africa.

En conclusión, a inten-ción deste relato non é outra que agradecer e felicitar os que adoitan a participar nos comicios, e facer pen-sar, reflexionar ou recapa-citar aos que se absteñen, animándoos a expresar a súa opinión cando se lle da a oportunidade de facelo: non desperdiciar un dereito que custou tanto esforzo con-querir.

Votar. Dereito ou obriga?

MARÍA SORAYA SALORIOPORRAL

Deputada do Grupo Parlamentario

Popular de Galicia

con qué valor imos protestar ou reclamar aos nosos repre-sentantes que cumplan coas suas obrigas cando ante-riormente nos mesmos non cumplimos coa nosa parte do proceso?

Mención especial e es-pecífica merece o voto

feminino, posto que foi moito mais complicado: desde 1931 a lei permitía as mulleres ser parlamentarias, pero non participar nas votacións. Foi na Segunda República cando Clara Campoamor se dirixía as Cortes Españolas para pedir o sufraxio feminino, formando parte da Comisión encargada de elaborar a co-rrespondente Constitución. Con esta intervención, o 1 de outubro de 1931, conseguiu que se aprobara ese dereito, e dar, por primeira vez en España, voz e voto as mu-lleres nos comicios do 19 de novembro de 1933.

Na súa reivindicación,

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 51

especial52El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

Chegou tarde, e a pesa-res de que se notaba

que viñera case correndo, alixeirou o paso ao entrar e sentouse ó fondo da sala con discreción. Cando esta-bamos a piques de rematar, levantou a man cun toque de timidez para afirmar con rotundidade que o 8-M a ela tamén lle gustaría facer folga, pero que non podía. A súa pregunta era clara: “Quen coidará mentres tan-to do meu fillo?”

Rosa ten un neno de no-ve anos valorado como gran dependente, cunha disca-pacidade física psíquica e sensorial do 85 %, cuxa vida quedou supeditada a do seu fillo cando tivo a súa primei-ra crise epiléptica. Conta que ese día o tempo parouse, e que tivo que reinventarse, forxarse un novo futuro con novas prioridades; facer polo camiño e de maneira atro-pelada un curso rápido para aprender a coidalo, case sen

tempo sequera para chorar; pararse era un luxo, facíalle falta ao seu fillo e non tar-dou en decatarse de que a partires dese momento, An-gel dependía dela e ela del. Como necesita atención 24 horas, porque precisa dal-guén que lle dea para comer, a medicación, lle cambie o cueiro, o bañe… ela, como case todas as súas compa-ñeiras de ‘non profesión’, ti-vo que renunciar á súa vida laboral para atendelo, e xa non recorda cando foi a úl-tima vez que foi o cinema, ou que puido deixar de estar pendente do reloxio.

A historia de Rosa é moi semellante a de miles

de mulleres do noso país, onde hai unha elevada por-centaxe de dependentes debido a que máis da cuarta parte da poboación supe-ra a idade de xubilación. Mulleres que tiveron que renunciar aos seus postos

poden valer por si mesmas a ser atendidas polo Estado, un importante balón de osíxeno para as coidadoras, que comezaba polo máis básico, recoñecer laboral e socialmente o traballo que realizan. No ano 2012, seis anos despois da aprobación desta lei, o Goberno pinchou ese balón con, entre outros retallos, deixando de coti-zar á Seguridade Social en nome de quenes coidaban dun familiar dependente. O anuncio por parte do novo Goberno de España de vol-ver cotizar por estas persoas supón a devolución duns dereitos que nunca deberon de serlles arrebatados, pero sobre todo, e pesares de todo o que aínda queda por facer, é unha cuestión de dignidade e xustiza.

O 8 de marzo Rosa pasou o día como sempre,

atendendo ao seu fillo, pero pegada ao transistor escoi-

tando en directo a crónica dun día que foi histórico na loita polos dereitos das mulleres. Mentres atendía na cociña as potas que tiña ao lume, os berros que se escoitaba a través da ventá chamaron a súa atención. Cando descorreu a cortiña e abriu a fiestra puido ver un regueiro de mulleres de todas as idades baixando a rúa, e entre as moitas pan-cartas que había, unha que lle espertou un enorme so-rriso: ”Polas que non poden estar”.

Neste Día de Galicia temos que reclamar

que se recoñeza o esforzo de miles de galegas, que contribúen co seu traballo e dedicación silenciosa ao benestar de persoas que non poden valerse por si mesmas, reclamar para elas un futuro estable e digno, porque se elas paran, o mundo, párase.

Heroínas silenciosas dos coidados

NOELABLANCO

RODRÍGUEZ

Vicevoceira 3ª Grupo Parlamentario dos

Socialistas de Galicia

de traballo para atender aos seus fillos e fillas, nais e pais, sen que a sociedade vexa recoñecida a súa labor por-que se dá por sentado que esa é a súa obriga; coma se polo feito de ser muller tiveramos un xene extra que nos marcase como coida-doras. Non debería ser esta unha ocupación case exclu-sivamente feminina (máis 90% das coidadoras son mulleres), pero a realidade é que cando hai que decidir quen queda na casa para atender a un familiar, a res-posta sae soa: quen menos cobra (nós, as mulleres). E volven á casa deixando atrás anos de avances en igual-dade, abandoando os seus soños, a súa vida laboral, para converterse de novo en coidadoras da tribo.

A Lei de Dependencia supuxo, ademais do

establecemento do dereito das persoas que non se

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 53

especial54El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

Na procura de referencias

históricas e vitais como

muller, veñen á miña memoria

tres nomes: Louisa May Alcott

do século XIX e Clara Cam-

poamor e Lee Miller do XX.

A primeira por ser a nai no-

velística da miña admirada Jo

March, personaxe de ficción

que, hai 200 anos, cortaba o

seu cabelo ao masculino por

unha boa causa e reivindicaba

o dereito das mulleres a votar e

a estudar (“Señorita March, te-

ría sido vostede unha magnífica

avogada...Tería que ter sido tan-

tas cousas!”).

A segunda por ter a valentía

de defender o dereito ao voto

para as mulleres no Congreso

dos Deputados hai case 100

anos e gañar a votación (“Como

se pode dicir que a muller non

ten loitado e que necesita unha

época, longos anos de Repúbli-

ca, para demostrar a súa capaci-

dade? E por que non os homes?

Por que o home, ao advenimien-

to da República, ha de ter os

seus dereitos e han de se poñer

nun lazareto os da muller?”).

A terceira, grande fotógrafa

surrealista e reporteira da Se-

gunda Guerra Mundial –dúas

profesións de homes–, que aca-

dou que o século XX se fixe-

ra muller cando ela mesma,

deixando as súas botas suxas de

barro no chan, se metía espida,

con toda a súa fermosura, na

bañeira no búnker de Hitler ocu-

pado polos aliados.

Alcott, Clara Campoamor e Lee

Miller non tiveran no seu tempo.

E así, as protagonistas pasa-

ron a ser as milleiros de mulle-

res do mundo do cinema que se

atreveron a denunciar ataques

sexuais coa campaña “MeeToo”

(quen non lembra o discurso

de Oprah Winfrey na entrega

dos Globos de Ouro?). Fomos

protagonistas esas milleiros de

mulleres que saímos á rúa sen

complexos o día 8 de Marzo,

mulleres novas e non tan novas

que, xuntas, berramos Igualdade

nun canto coral que aínda me

provoca un sorriso cando o lem-

bro e que ridiculizou a frase dun

dirixente do Partido Popular

de Galicia cando afirmara

que “A folga do 8M é o máis

machista que se pode facer”.

Acto seguido, en pleno sé-

culo XXI, o destino fixo un

quebro en España, unha moción

de censura que colocou ás

mulleres onde sempre deberon

estar, que nos levou a falar de

“Consello de Ministras”, incli-

nando a balanza da paridade

ao lado feminino e atopando ás

primeiras Presidenta do Conse-

llo de Estado e Fiscala Xeral do

Estado da historia. Entón o azar

volveu facer un milagre en New

York, levando a unha muller no-

va, socialista e latina, Alexandria

Ocasio-Cortez, ao Congreso dos

Estados Unidos de América.

E niso estamos, traballando

para facer do século XXI o sécu-

lo das Mulleres.

Século XXI, século das mulleres

PATRICIAVILÁN

LORENZO

Deputada doGrupo Parlamentario

dos Socialistas de Galicia

Cando comezou o século XXI,

aí estaban estas tres mu-

lleres relativamente coñecidas,

pero pouco reivindicadas ata

moitos anos despois dos seus

pasamentos. Eran tres referentes

(literario, xurídico e artístico),

tres espellos nos que me mirar

sen estridencias. Pero nunca

chamaban a atención pola invi-

sibilidade.

Houbo que agardar máis

dunha década para que

aparecesen en masa as referen-

tes femininas deste século XXI

reivindicando idéntica presencia

para as mulleres en postos de

responsabilidade política, social,

cultural e económica, reivindican-

do a visibilidade que Louisa May

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 55

especial56El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

Que queremos as mulleres galegas?

Somos algo máis de 1,4 millóns, cunha idade media de 47,8 anos, nivel educativo superior aos homes, maior espe-ranza de vida –86 anos– e accedemos á materni-dade aos 32 anos, unha das taxas máis elevadas do mundo.

A desigualdade no emprego a respecto dos homes condiciona as no-sas vidas: sendo máis poboación activa, a no-sa taxa de actividade e ocupación é inferior á dos homes e, aínda así, sufrimos máis paro e maior parcialidade, tem-poralidade e rotación de contratos. Ademais, un 13,5% das mulleres acep-tamos traballar a tempo parcial para atender a menores ou dependen-tes, fronte a un 2% deles. Engadámoslle a realidade de quen, directamente, non busca emprego por adicarse a coidados no ámbito familiar (o 4,8% das mulleres que non tra-ballan, fronte a un 0,6% dos homes).

Deste xeito, a incor-poración incompleta

4.513 € que, de media, cobramos as mulleres menos que os homes anualmente.

Somos as precarias do precariado.

A fenda salarial agrándase coa ida-de, aumentando tras o acceso á maternidade e, sobre todo, unha vi-da laboral precaria tra-dúcese en pensións de miseria: as nosas avoas tamén están na loita na defensa de pensións dignas, xa que a miseria das pensións galegas é o máis para as mulleres.

As medias son abondo significativas, pero ago-chan a faciana concreta das mulleres galegas, que a nosa labor parlamen-tar nos dá posibilidade de coñecer de preto.

As realidades de Olga e das pensionis-

tas de Chantada, que tendo traballado toda a vida canda os seus homes nas explotacións agrarias teñen pensión inferior; as das traballa-doras das residencias privadas da terceira idade, con rateos im-posibles de usuarias por traballadora, que

e acoso da empresa; a realidade das vidas per-didas asasinadas polo machismo.

As realidades de tantas das anónimas heroínas do cotián, prisma de reivindi-cacións que conflúen nun

escenario común: a nece-sidade de poñer os recur-sos ao servizo da maioría social o que, na nosa na-ción galega, implica que teñamos soberanía política para decidir sobre os mes-mos.

Cales son, pois, os desexos das mulle-

res galegas? Que conci-liar sexa máis que unha quimera, ter emprego digno e a igualdade real, unha rede pública de escolas infantís ou recursos efectivos para o desenvolvemento da lei de dependencia. En definitiva, unha redistri-bución de riqueza a prol das maiorías sociais que traia consigo un cambio cultural que signifique poñer a vida no centro das políticas.

Cando o fascismo se fai máis presente na Eu-ropa que deixa morrer a persoas no Mediterrá-neo, o feminismo estase a converter no move-mento social que, como tal, máis simpatías ten entre o conxunto da ci-dadanía galega. Non é casualidade: os avances sociais non son eternos, se non se defenden.

Unha vida laboral precariason pensións de miseria

PAULAVÁZQUEZ

VERAO

Deputada deEn Marea

as conduce ao sobrees-forzo e ao stress; as mulleres limpadoras dos edificios da Xunta, ás que o Grupo Norte dis-crimina de xeito directo ao non recoñecerlles os pluses e ascensos que si teñen os seus com-pañeiros homes; o día a día de Ánxela, que loita para que recoñezamos a todas as persoas con diversidade funcional o dereito a exercer o poder de decisión sobre a súa existencia, tamén sobre a súa sexualidade; a situación que viviu María de la Fuente que, coa súa denuncia de que nas becas de inves-tigación o permiso de maternidade computa como tempo curricular baleiro de contido, abriu camiño para deixar de discriminar ás investi-gadoras por seren nais; as dificultades de con-ciliación das familias monoparentais, que xa representan 1 de cada 4 nacementos en Galiza, e que son maioritariamen-te fogares sostidos por unha muller, moitos en risco de pobreza; as te-leoperadoras de Atento, en folga polas presións

Se penso neste 25 de xullo, vénme á cabe-

za que vai ser o primei-ro tras o 8 de marzo do 2018: ese día no que a voz das mulleres asal-tou o planeta. Por fin viuse o peso, a unión, a forza; escoitouse o que pensamos do mundo e evidenciouse, con argu-mento de sentir social, canta falta fai cambialo.

Porque non todo vai ben: non nos sentimos satisfeitas cun sistema patriarcal fosilizado.

Ese “todo vai ben”que escoitamos como

unha cantadela cons-tante non atende ás cifras contundentes da precariedade, da fenda salarial, da emigración nin da violencia ma-chista.

Estamos ante un mo-mento histórico mar-

cado pola conciencia global e unha singular cegueira ante o momen-to presente. Gozamos e/ou sufrimos a era da sobreinformación. E temos dúas opcións: ou seleccionar o modo realidade e loitar por cambiar un sistema

nos sumemos -todas e todos- para acadar o ben común, coa con-ciencia de que todas as persoas temos os mesmos dereitos e os mesmos deberes. Esa crenza comeza en nós.

Feminizar a política implica empezar por

aí: por ver seres huma-nos (sen discriminación de xéneros, razas...), por atender a un pla-neta que se asfixia entre contaminación e guerras, por poñer por diante o respecto á vi-da. Saber ver e escoitar.

Cando a patria vólvese matria

JULIATORREGROSA

Deputada deEn Marea

ESTAMOS ANTE UN MOMENTO

HISTÓRICO MARCADO POLA

CONCIENCIA GLOBAL E UNHA

SINGULAR CEGUEIRA ANTE

O MOMENTO PRESENTE

inxusto ou optar polo modo virtual, debuxan-do unha vida imaxinaria na que “todo vai ben”, e andariamos cun pé que segue ao outro nun rit-mo case perfecto pero sen levantar a vista ao horizonte.

A ese 8 de marzo, cando a patria vól-

vese matria, chegouse tras moitos días de calado traballo, de loita en silencio, de aturar violencias e abusos... Coido que non se pode dicir que esaxere.

Chegará o día en que

da muller ao emprego asalariado, a feminiza-ción dos empregos máis precarios e a maior ocu-pación da muller en tra-ballos de coidados e do fogar non remunerados nin valorados fai que te-ñamos unha intolerable fenda salarial, que mes-mo ten medrado dende 2014, o ano de inicio da recuperación dos datos macro da economía:

A INCORPORACIÓN INCOMPLETA DA MULLER

AO EMPREGO ASALARIADO, A FEMINIZACIÓN

DOS EMPREGOS MÁIS PRECARIOS

E A MAIOR OCUPACIÓN

DA MULLER EN TRABALLOS DE

COIDADOS E DO FOGAR NON REMUNERADOS NIN VALORADOS

FAI QUE TEÑAMOS UNHA

INTOLERABLE FENDA SALARIAL

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 57

APÓSTOL 2018

El británico Richard Ford recorría Galicia

en 1832, viaje enmarcado en una larga estancia en España que luego recogió en uno de los más inte-resantes libros de viajes del XIX, el Manual para Viajeros por España y lecto-res en casa, publicado en Londres en 1845 y prác-ticamente desconocido en nuestro país hasta tres cuartos de siglo después. Además de una guía turís-tica de Galicia, articulada a través de once dife-rentes rutas, el Manual es un implacable retrato de nuestras miserias, un mordaz recopilatorio de hábitos y formas de pensar, premonitorio en muchos casos y siempre crítico con determinadas actitudes de los gallegos. Ford tumba mitos. Des-cribe sin tapujos lo que va viendo y huye de la hipo-cresía, de la visión román-tica que se transmitía en obras coetáneas similares.

Evidentemente es la visión de un británico educado en un entorno privilegiado que muy po-co tenía que ver con Gali-cia. Pero en el Manual se

percibe un extraordinario manejo de los clásicos y muchos conocimientos que solo se explican des-de un minucioso trabajo de documentación. Sus agrios comentarios se perciben por ello como opiniones subjetivas de un observador externo, pero nunca como sentencias gratuitas.

Entre otras muchas re-flexiones Richard Ford

destaca las disputas entre las ciudades, haciéndonos ser conscientes de que ese modo actual de proyectarse, en contra de otros más que en beneficio propio o del conjunto, no es para nada nuevo en Galicia, y que las rencillas entre A Coruña, Santiago y Vigo llamaban ya mucho la atención en el primer cuarto del XIX. Del mismo modo, refleja nuestra incapacidad para, por ejemplo, unirnos y hacer frente común al enemigo, o para sacar rendimiento de nuestras muchas y buenas condiciones naturales. Los celos y envidias locales, la ineficiencia de los jefes o la falta de aspiraciones, son para Ford algunas de las

en su mayoría en un casco histórico saturado y cada vez menos habitado, mien-tras el resto de la ciudad, en casos con un potencial extraordinario, vive, como decía Ford, de espaldas a la Catedral.

Eso sucede cuando los pueblos no creen en sí mis-mos ni en su capacidad para transformar las cosas. Per-demos las energías en dis-putas. Seguimos sin coger el toro por los cuernos y defi-nir un modelo para Santia-go que vaya más allá de los atractivos de ser Patrimonio de la Humanidad, o de po-ner en marcha proyectos que nos sitúen en el mapa por algo más que por nues-tra Catedral. Echando la vis-ta atrás, llevamos ya más de una década sin iniciativas. La nuestra es una ciudad universal pero muy atascada en su pasado, en una oferta anclada en la historia.

Por no saber, ni siquiera hemos sabido conectar

la Ciudad de la Cultura con el centro, ni mucho menos sacarle el rendimiento que merece. Si Richard Ford vi-sitase hoy Santiago segura-mente diría algo muy similar y, seguramente también, continuaría destacando las luchas fratricidas y nuestra dificultad para unirnos y encontrar el camino para relacionarnos mucho más y mucho mejor con nosotros mismos y con los forasteros.

Creer en Compostela

ELENAGOYANES

Periodista

CADA VEZ ES MAYOR LA

AFLUENCIA DE VISITANTES

DE UNA ÚNICA JORNADA

QUE COPAN NUESTRAS RÚAS CENTRALES CON UN RENDIMIENTO CUESTIONABLE

Y QUE PROPORCIONAN

A LA CIUDAD ASPECTO DE ZOCO AFRICANO, PERO SIN LA ALEGRÍA,

EL COLORIDO Y EL EXOTISMO QUE

LOS CARACTERIZA

razones que impedían el desarrollo.

Sobre Santiago en concre-to, Richard Ford destaca

nuestro mal hábito de apro-vecharnos del entusiasmo de los forasteros mientras vivimos de espaldas a la Catedral, algo que en cierto modo continúa sucediendo. Seguimos sin creérnoslo. Insistimos en proporcionar a los forasteros medallitas, apóstoles y cuentas de rosario pero sin saber en-tregarnos realmente a ellos, como sí sucede en ciudades con recursos similares. No somos capaces de articular otros atractivos, de ofrecer un Santiago que obligue a la gran mayoría a permanecer al menos los tres días de rigor. Cada vez es mayor la afluencia de visitantes de una única jornada que co-pan nuestras rúas centrales con un rendimiento cuestio-nable y que proporcionan a la ciudad aspecto de zoco africano, pero sin la alegría, el colorido y el exotismo que los caracteriza.

En Santiago el sector del turismo vive de rentas. Las iniciativas diferentes son muy pocas y se concentran

Recentemente falaba cunhas amizades so-

bre as posibles medidas a levar a cabo para evitar as agresións ás mulleres. Unha conversa habitual na actualidade, posto que se verbaliza moito máis que precisamos actuar de maneira urxente para cambiar a situación, sen embargo, continúa a ser moi complexo atopar respostas que nos fagan avanzar.

Como atallar un proble-ma tan amplo, estrutural, algo que nos acontece a todas e en todos os es-pazos da nosa vida? Que facer mentras non somos capaces de cambiar por completo o paradigma das actuais relacións desiguais entre homes e mulleres? Resulta innegable que avanzamos no último pe-riodo, xa que se colocaron no centro da axenda as

violencias e desigualda-des que vivimos as mu-lleres polo feito de selo, pero, quizais faltou visibi-lizar as estruturas sociais, as redes de dominación, que operan detrás des-te conxunto de vivencias persoais.

Pode que agora sexa o momento de facelo e de centrarnos en tarefas cru-ciais.

Por unha banda, rachar con todos os falsos

estereotipos creados entorno as violencias ma-chistas, e por outra, darlle voz ás invisibles, as que continúan sendo silen-ciadas. Tamén temos que poñer no centro o traballo de coidados, fundamental para a reprodución da vida, e cuxo peso recae desproporcionadamente sobre nosoutras.

Coa primeira cuestión

moito máis complexo. Con respecto ao segundo

caso, é aínda maior o esfor-zo que debemos facer xa que a pesar de que nos últimos tempos houbo unha visibili-zación de certos sectores de mulleres, moitas seguen sen-do invisibles.

Agora coñécense moito máis as dificultades e

as diferenzas salariais de actrices e actores ou como opera o teito de cristal de dirixentes políticas e de em-presarias.

Pero, pola contra, a maioría seguen sen ocu-par portadas de periódicos ou abrindo telexornais. As precarias que non chegan ao salario mínimo, as tra-balladoras internas que deixaron de ter unha vida propia para dedicarse aos coidados dos outros, as temporeiras migrantes, as vítimas da trata, e así po-

deríamos seguir cunha lis-ta moi longa de mulleres que cargan sobre as súas costas explotación, violen-cias e opresións múltiples.

En relación con isto, as mulleres tamén cargamos sobre nós o peso do traba-llo de coidados, polo que temos que camiñar cara un mellor reparto que pa-se tamén por unha sociali-zación dos mesmos.

O feminismo actúa como resposta a es-

tas cuestións, pero aínda temos moitos retos por diante. O 8 de marzo foi un avance importante, amosamos que o noso medo non nos fai máis dé-biles nin cobardes, orga-nizámonos e respostamos con máis forza.

Demostramos que se nos paramos, párase o mundo. O noso momento é agora, aproveitémolo!

O noso momento é agora

PAULAQUINTEIRO

Deputada do Grupo parlamentario

En Marea

temos que facer un gran esforzo de aprendizaxe, xa que as mensaxes que nos inculcaron non se corres-ponden coa realidade. Por citar só un exemplo dos múltiples que existen: Dixé-ronnos que non debíamos camiñar soas pola noite, que era perigoso, pero as enquisas, os estudos e as nosas propias vivencias en-sínannos que non é nesas circunstancias cando temos máis probabilidades de su-frir violencias. Pero si, non o nego, eu tamén sigo tendo medo cando vou a casa por unha rúa escura, ou acelé-raseme o corazón cando es-coito pasos achegándose.

Ogallá a solución fóra tan sinxela como loi- tar para rematar contra esas agresións en rúas sen iluminar, un par de medidas paternalistas bastarían. Pero por des-graza, o problema é

especial58El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

Lembrando o aconte-cemento literario que

supuxo en 1976 a edición de “Unha ducia de galegos”, en-trevistando a doce homes de ben, coa que se consagrou o mozo Víctor Fernández Freixanes, articulista dende os seus primeiros anos en EL CORREO GALLEGO, gusta-ríame recordar, nesta data tan significativa para Galicia, unha ducia de mulleres galegas que deixaron a súa marca ao longo de varios sé-culos. Hai moitas máis, den-de logo, pero as que se citan a continuación, sen dúbida, deixaron pegada.

1A indiscutible, por enriba de todas as demais, é RO-SALÍA DE CASTRO (1837, Santiago - 1885, Padrón). Foi única, e por todos é considerada a primeira da-ma da nosa terra, símbolo dun pobo esquecido por aquel entón. Poeta, nove-lista, nai do Rexurdimento, profundou na alma dos ga-legos conmovendo a xera-cións durante séculos. Foi unha innovadora da poesía. Dicir Rosalía é sinónimo de dicir Galicia.

2EMILIA PARDO BAZÁN (1851, A Coruña - 1921, Ma-drid) pasou á historia como outra muller excepcional. Foi a primeira catedrática de Linguas na Universida-de de Madrid. Políglota, novelista, periodista, dra-maturga, poeta, viaxeira impenitente, feminista ac-tiva, activista, valente, tra-balladora incansable... unha adiantada á súa época

3SOFÍA CASANOVA (1862, A Coruña - 1958, Poznan-Po-lonia). Viviu 96 anos apaixo-nantes. Porque xa era moito ser muller e periodista na-queles anos, pero moito máis aínda ter exercido como co-rrespondente de guerra, cu-brindo informacións dende as trincheiras nas dúas con-tendas mundiais e publican-do os seus artigos no famoso New York Times. Ademais

de escribir sobre a persecu-ción dos xudeus polos na-zis, foi candidata ao premio Nobel de literatura. Unha fó-ra de serie, sen dúbida.

4MARÍA PITA (1565-1643, Sigrás). A heroína por ex-celencia da Coruña, que al-canzou a gloria vingando a morte do seu home en ple-na batalla e coa súa lanza cravada no inglés invasor. Co seu xesto e alentando as tropas coruñesas liderou unha vitoria non só no cam-po de batalla senón ao lon-go do tempo, perpetuando a súa valentía e o seu nome ata os nosos días.

5ISABEL BARRETO (1587, 1612, Pontevedra). Sorpren-dente a súa vida. Foi a pri-meira muller galega (e crese que no mundo) que osten-tou o cargo de Almirante da Navegación Española, oficio propio de homes e non de mulleres. O seu marido, ao caer ferido, como almirante nomeouna sucesora no car-go. Tomou o mando, actuou con man dura e logrou o seu obxectivo de chegar a Filipi-nas, destino da flotilla de bu-ques que mandaba.

6MARUJA MALLO (1902, Viveiro - 1995, Madrid). Co-etánea de Dalí, García Lorca, Neruda, Miró ou Magritte,

esta viveirense escritora da Xeración do 27 foi un mito vivinte que, como non, sendo muller, impactou na súa épo-ca, destruíu mitos e a súa fa-ma chegou aos nosos días.

7CONCEPCIÓN ARENAL (1820, Ferrol - 1893, Vigo). Esta extraordinaria ferrolá, malia as presións sociais xe-rarquizadas nas que viviu, acadou o que quería, aínda que fose a conta dun disfraz de home. Así vestida acce-deu ás tertulias literarias, xurídicas e políticas e tamén como oínte na Facultade de Dereito. Abandeirada do feminismo, foi a primeira muller premiada pola Aca-demia de Ciencias Morais e Políticas, defendeu o ac-ceso das mulleres ás aulas, adiantándose á realidade que tardaría século e medio en darlle a razón. A súa frase favorita foi “Abride escolas e pecharanse cárceres”.

8/9Dúas irmás, ELISA (1898-1933) e JIMENA FER-NÁNDEZ DE LA VEGA (1898-1984), xemelgas, pa-sarán á historia de Galicia por ser as primeiras mulle-res en cursar Medicina na Universidade de Santiago, na que se licenciaron en 1919. Médicas e investiga-doras, polo seu traballo pio-neiro recibiron a Gran Cruz de Alfonso XII. Unha das súas sobriñas é María Te-resa Fernández de la Vega, por todos coñecida como vicepresidenta do goberno con Rodríguez Zapatero.

10Xa nos tempos actuais de-bemos mencionar a ANA PASTOR JUNCAL (1957, Cu-billos-León, pero galega de corazón). Hoxe en día é pre-sidenta do Congreso dos de-putados. Antes, doutorouse en Medicina, foi subsecre-taria de Educación, ministra de Sanidade e máis tarde de Fomento. En todos os cargos encarnou as mellores virtu-des da alta política, que exer-ce con exemplar honestidade e admirable entrega ao servi-

Unha ducia de mulleres galegas que fixeron historia

MARÍAOFIR

ABOYGARCÍA

Secretaria deAdministración Local

zo público. Ata na oposición é respectada; por algo será. Un luxo de muller.

11MARÍA EMILIA CASAS (1950, León, aínda que ga-lega de pura cepa, xa que o seu pai exercía de rexis-trador da propiedade en Monforte). Foi a primeira muller en ser catedrática de Dereito de Traballo. A máis nova en incorporarse (1998) ao Tribunal Constitucional, cuxa presidencia exerceu entre 2004 e 2011. Duran-te a súa etapa rexistráronse avances significativos en igualdade e antidiscrimina-ción feminina, apoiando ás mulleres na súa loita.

12FLORA PÉREZ MARCOTE (1954, A Coruña). Vicepre-sidenta da Fundación que leva o nome do fundador de Inditex, Amancio Ortega, o seu home dende hai 33 anos. Esta entidade doou 320 mi-llóns de euros para investir en hospitais e contribuír con alta tecnoloxía a combater o cáncer, e máis de 500 para proxectos de educación e be-nestar social. O seu traballo en favor das grandes causas e de quen máis o necesita é incuestionable. A súa sinxe-leza é proverbial.

Non se pode dicir, pois, que escasearan na

nosa historia moitas mu-lleres grandes en todos os aspectos, e máis que virán. As galegas temos moito que dicir. E de seguro que o diremos.

O meu desexo neste día tan significativo é ser escoi-tadas por todos e todas. O soño desta ducia de galegas que fixeron historia en Gali-cia, representa a cada unha das mulleres de toda condi-ción que se esforzan día a día nos seus traballos e nas súas vidas. Aspiro a que esta pe-quena mostra de orgullo e le-dicia que supón para todos a grandeza desta ducia de mu-lleres, se multiplique no tem-po, engrose a lista e entre todas alcancemos o protago-nismo e a xustiza que se nos negou ao longo de séculos.

Rosalía de Castro

Sofía Casanova

Isabel Barreto

Concepción Arenal

Jimena Fernández de la Vega

María Emilia Casas

Emilia Pardo Bazán

María Pita

Maruja Mallo

Elisa Fernández de la Vega

Ana Pastor

Flora Pérez Marcote

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 59

APÓSTOL 2018

Reflexionar como cada 25 de xullo sobre os

retos de Galicia require analizar a situación do sector agroalimentario, un dos piares da nosa economía e a prol do que temos que traballar día a día para aproveitar todo o seu potencial.

Despois das dificul-tades dos últimos anos –especialmente nun sector con problemas específicos como o agro-gandeiro–, as perspec-tivas que reflicten os principais indicadores económicos apuntan a unha situación de me-llora e crecemento. De feito, a economía galega rexistrou no ano pasado un comportamento po-sitivo, cun incremento do 3,1 % do PIB e unha destacada evolución das exportacións, que me-draron nun 4,8 %. Igual-mente, o sector primario

creceu un 1,7 %, como froito dos esforzos das políticas desenroladas para a dinamización da agrogandeiría, que se están traducindo na in-corporación de mozos ao sector e na xeración de novos proxectos que di-namizan o rural.

Tralas duras transfor-macións do sector

primario nas últimas dé-cadas, os esforzos para o redimensionamento do sector e para a súa pro-fesionalización están a dar resultados e cada vez máis mozos atopan o seu futuro este ámbito. En Coren temos un exemplo de iso, coa incorporación de novas xeracións á nosa cooperativa, porque ven este sector unha oportunidade de traballo digno, a diferencia do que ocorría ata hai ben pouco, cando non confia-

Permítanme pechar cunha referencia ao

cooperativismo como instrumento clave para o desenvolvemento da agrogandeiría galega. Dende hai máis de 55 anos, en Coren aposta-mos polo cooperativismo como o modelo a través do que estruturar a ac-tividade agrogandeira, e demostramos o seu éxito a pesar do tópico do individualismo dos galegos. As claves para acadalo foron a unidade e forza de equipo, xunto cunha visión empresarial enfocada á ao mercado para ser competitivos no entorno globalizado no que vivimos. Seguin-do estas pautas, estou firmemente convencida que modelo cooperativo será un instrumento fun-damental para o futuro da agroalimentación na nosa terra.

A dinamización do rural clave para o futuro

MARÍAGÓMEZ-

FRANQUEIRA OTERO

Vicepresidenta do Grupo Coren

A ECONOMÍA GALEGA

REXISTROU NO ANO PASADO UN

COMPORTAMENTO POSITIVO, CUN

INCREMENTO DO 3,1% DO PIB E

UNHA DESTACADA EVOLUCIÓN DAS EXPORTACIÓNS, QUE MEDRARON

NUN 4,8%.

ban neste sector para o seu futuro.

Galicia reúne unhas condicións especialmen-te boas para a produción de alimentos da máxi-ma calidade, que temos que aproveitar, poñendo en valor os nosos recur-sos, para extraer todo o seu potencial, sempre cumprindo as normati-vas do sector en canto a benestar animal, medio ambiente e seguridade alimentaria. Deste xeito, podemos ser punteiros no ámbito agroalimen-tario.

Por iso, a nosa aposta para os vindeiros

anos pasa por seguir realizando novas inver-sións e reforzar o I+D, co obxectivo de potenciar os produtos de alta cali-dade e diferenciándonos do resto de competido-res do noso sector.

Hoy es el Día de Gali-cia, una fecha seña-

lada en el calendario por todos los compostelanos y gallegos.

Era el año pasado, más o menos por estas fechas, donde el Grupo Caeiro también estaba de fiestas. Celebrábamos el recibir dos de los pre-mios RSE Galicia 2016 en las modalidades de Ambiental y de Social.

Entiendo la Res-ponsabilidad Social Empresarial como un planteamiento que in-tegra preocupaciones sociales, medioambien-tales y éticas, que cana-lizan y acompañan las inquietudes de nuestra sociedad. La RSE es pa-ra el Grupo Caeiro algo que ya hemos conse-guido interiorizar. Hace dos años que decidimos abordar este ambicioso plan basado en diferen-tes pilares y en el que

namente comprometida por la mejora constante, tanto en la gestión de los servicios como en ve-lar por las personas que los aportan y las que los demandan, tenemos en cuenta sus preocupa-ciones, que evolucionan, como ha evolucionado Grupo Caeiro hasta lle-gar al Siglo XXI.

Identificamos clara-mente entre los grupos

de interés a la comuni-dad local de la zona, por-que queremos contribuir en la medida de lo posi-ble al desarrollo econó-mico de nuestro entorno. Tenemos detrás una gran historia de casi setenta años en Santiago de Compostela, veinte en A Coruña y ya en toda Galicia, con una impli-cación proactiva en todo lo relacionado con la creación de valor social, comprometidos con el

De acuerdo con nuestro sistema de gestión am-biental certificado plani-ficamos, controlamos y mejoramos cada una de las actuaciones medio-ambientales. ¿El objeti-vo final? Hacer frente al cambio climático a tra-vés de un consumo res-ponsable de la energía mitigando nuestro im-pacto ambiental.

En cuanto a la igual-dad entre hombres y

mujeres, el año pasado en estas mismas pági-nas me extendí sobre mi experiencia como una de las primeras mujeres en España en un sector tradicionalmente mascu-lino. Yendo a los hechos, en el Grupo Caeiro in-trodujimos directamente esta cuestión en el plan de RSE, con hechos y objetivos. El camino es largo y difícil, pero irre-nunciable.

Asumimos esta responsabilidad

introduciendo en nues-tra gestión empresarial la sensibilidad por la igualdad efectiva entre mujeres y hombres, en aspectos como las con-diciones laborales, la selección, la promoción profesional, las retribu-ciones, la vigilancia de la salud laboral, la estabili-dad laboral, la formación o la conciliación que se materializa en ofertas de selección con lenguaje no sexista, entre otras.

Con estas iniciativas pre-tendemos mejorar tanto el ambiente laboral de la empre-sa como colaborar en la crea-ción de un sistema gallego socialmente justo, en el cual todas las personas tengan las mismas posibilidades de ac-ceder al bienestar social y po-sean los mismos derechos.

Para ello trabajamos ca-da día.

Feliz Día de Galicia.

Feliz Día de Galicia

MARÍACAEIRO

REY

Consejera delegada del Grupo Caeiro

medio en el que desarro-llamos nuestra actividad, apoyando las políticas públicas y del tercer sec-tor, estableciendo alian-zas y participando en las diversas actividades que se organizan.

Pero centrándonos más, quiero hablar de

dos aspectos que, dentro de este plan integral, más esfuerzo requieren en los próximos tiempos: el medioambiental y la plena igualdad entre hombres y mujeres.

Respecto al plano medioambiental hay que resaltar que Grupo Caeiro fuimos la prime-ra empresa gallega del sector de automoción certificada en ISO 14001, aspecto que nos permite establecer alianzas con la administración pública gallega y con otras orga-nizaciones, entre ellas la Universidad de Santiago.

todas las personas del grupo somos contingen-tes, así como los grupos de interés que nos ro-dean: socios, clientes, proveedores y comuni-dad local. Porque somos una organización ple-

especial60El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

“Los pesimistas tienen razón pero

a los optimistas les va mejor”

“No se puede ser em-prendedor siendo un ce-nizo”. Oí esta frase a un colaborador hace unos días, durante su parti-cipación en un acto del Círculo y no pude más que darle la razón.

En no pocas ocasio-nes, he reparado en que una característica innata del empresario es su optimismo. ¿De qué otra manera, si no, puedes sacar adelante un negocio, especial-mente en tiempos de crisis?

Y, sin embargo, la imagen del empresario ha estado tan denos-tada que generó des-confianza, y la vocación empresarial fue vista con malos ojos por bue-na parte de la sociedad, ‘demonizada’ como con-secuencia de ejemplos de malas praxis que nos han perjudicado a todos,

comenzando por los propios empresarios.

El cierre de empresas (más de 115.000 en

la última crisis, 7.700 en Galicia), la destrucción de puestos de trabajo (más de tres millones, 200.000 en Galicia), las pérdidas de recaudación tributaria (en torno a los 200.000 millones de euros), la puesta en riesgo de nuestro estado de bienestar, han sido consecuencias no de-seadas de una crisis que nos obligó a repensar la situación y a animar al surgimiento de una vocación que se dio en llamar ‘emprendedora’.

Muchas de aquellas iniciativas emprende-doras fracasaron debi-do a inmadurez, falta de equipo o de formación. Las estadísticas son crueles y apuntan que solo un diez por ciento de los nuevos proyectos llega a superar el tercer año de vida.

les va mejor en la vida y aun encima tienen suer-te. A mí me gusta pen-sar que el optimismo es la única manera de ha-cer las cosas, de afron-tar los retos.

Quizá debamos dar un paso más.

Debemos dar un pa-so más.

El mundo de la empre-sa ha de implicarse

en la recuperación de

valores tradicionales, involucrarse en la so-ciedad en la que se desarrolla, imponerse una ética que merme los desmanes e indique cómo actuar en casos de mala praxis. Si todos fuimos afectados por la mala praxis de unos pocos, estamos obliga-dos a poner contención y muros de defensa que salvaguarden la reputa-ción e imagen del em-presario, esencial para el desarrollo económico y el bienestar social.

Y otro paso más: es preciso alimentar el

espíritu crítico de los ni-ños, animar su ansia de experimentar, fomentar su vocación aventurera, enseñarlos a emprender. Apostar, en fin, por una educación más vital y optimista que permita aprovechar el enorme potencial creativo del que a lo largo de su his-toria ha hecho gala la sociedad española.

Reputación empresarial

PATRICIAGARCÍA

Presidenta del Círculo de Empresarios de

Galicia

Son, por tanto, pocos los emprendedores

que consiguen sacar sus proyectos adelante y convertirlos en empre-sas que crean empleo en una economía trans-formada. Una economía que, al igual que la tradicional, no puede sobrevivir sin hombres y mujeres que creen en sus propias ideas, se ilusionan con ellas, ge-neran confianza, ofrecen soluciones de todo tipo a una sociedad cada vez más exigente, crean empleo y buscan, obvia-mente, un rendimiento económico con el que atender la remuneración de sus plantillas, las obligaciones tributarias y la compensación al es-fuerzo propio.

Nada de todo esto se hace sin ilusión, sin op-timismo, sin confianza en el futuro.

Dice Antón Costas que posiblemente los pesimistas tienen razón, pero a los optimistas

Santiago de Compos-tela es un libro mo-

numental -escrito con fe, simbología, arte, cultura, relaciones políticas y ac-tividades comerciales- en el que se explicitan los contenidos ideológicos de Occidente, y de lo que la Baja Edad Media concibió como expresión paradig-mática de la Cristiandad.

Su primer capítulo es la conversión de la tra-dición iniciada en los Catálogos Apostólicos, escritos en griego y men-cionados por San Jeró-nimo, en una invención sacramental del cuerpo de Santiago Zebedeo, que regresó a Galicia, ya decapitado, para des-cansar eternamente, en el monte Libredón, junto a la Iglesia que él mis-mo había fundado. En este capítulo colabora-ron, entre otros, el texto anónimo del Braviarium Apostolorum; el libro De ortu et obitu patrum que se le atribuye a Isi-

doro de Sevilla; Aldhel-mo de Malmesbury –con su Poema de Aris Bea-tae Marie et Duodecim Apostolis dicatis- que fue el primero en apun-tar la posibilidad de que Santiago Apóstol estu-viese enterrado cerca del mar gallego; y Beato de Liébana, a quien se le re-conoce la composición del himno O Dei Verbum que, ya en el siglo VIII, entronizó a Santiago co-mo patrón de Hispania.

El segundo capítulo lo escriben Teodomiro,

el obispo de Iria que dio crédito a las señales divinas del Libredón, y Alfonso II el Casto, el rey asturiano que, con la fundación del Señorío de Santiago, dio origen al centro de peregrina-ción más importante del Medievo.

El tercer capítulo -el más complejo, simbólico y político- lo iniciaron los teóricos del Imperio Ca-

El cuarto capítulo lo es-cribieron los millones

de peregrinos que con-fluyeron sobre Santiago, oficiando la articulación y sacralización de su te-rritorio; expandiendo la primera cultura globaliza-dora del espacio europeo posterior a la caída de Ro-ma; y dando sentido a al enorme inversión en arte, infraestructuras, servicios asistenciales y leyes de tránsito y seguridad que, a decir del mismo Goethe, construyeron Europa. El éxito de las peregrina-ciones hizo universal a Compostela; levantó la impresionante catedral que sirve de meta al Ca-mino; y originó un conjun-to urbano que, abarcando todas las épocas del saber y todos los estilos artísti-cos, generó los símbolos de unidad y solidaridad de los que hoy disponemos.

Compostela, reconocida como ciudad singular

y simbólica en todas las

culturas actuales, y visi-tada constantemente por personalidades, sorprende a casi todos por la enorme contradicción que exhibe entre su importancia y su tamaño. Pero nadie debe-ría extrañarse por ello si supiese que esta ciudad de menos de 100.000 habi-tantes, se hizo universal, desde su nacimiento, en competencia con lo que ya eran los emporios urbanos de Roma, Constantinopla y París; o, sin salir de España, Córdoba, Sevilla y Toledo.

Porque Santiago nunca apostó por lo cuantita-

tivo, sino por lo cualitativo, y por eso pudo superar dos problemas que parecían insalvables: ser un centro de peregrinación universal a pesar de estar situada en la extrema periferia de Europa; y convertirse en un mojón de la Cristiandad –el del Fin del Mundo-, gracias a su riqueza espiritual y simbólica. Y nada de eso se escribe a base de cantidad.

Compostela: la meta de Occidente

JOSEFINAFERNÁNDEZMIGUÉLEZ

Consejera Delegada de DomusVi

rolingio, Alcuino de York, director de la Escuela Pa-latina, y Turpín, consejero áulico de Carlomagno y arzobispo de Reims, que fabuló la Historia Turpi-ni, en la que se detalla el programa político para la construcción de Occiden-te, se legitima la idea de un Reino Cristiano que abarca desde Jerusalén a Santia-go, con centro en Roma, y se establece la cosmología europea entorno a la Vía Láctea.

LAS ESTADÍSTICAS

SON CRUELES Y APUNTAN QUE SOLO UN DIEZ

POR CIENTO DE LOS NUEVOS PROYECTOS

LLEGA A SUPERAR EL

TERCER AÑO DE VIDA

ESTA CIUDAD DE MENOS DE 100.000

HABITANTES, SE HIZO

UNIVERSAL, DESDE SU

NACIMIENTO

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 61

APÓSTOL 2018

Hoxe festexamos o Día de Galicia, o Día da Patria.

Está claro que, máis aló dos simbolismos, a patria formá-mola as persoas, comprome-tidas e orgullosas desta terra. Os galegos caracterizámo-nos pola nosa capacidade de traballo, honorabilidade, hospitalidade, humildade, preserverancia e polo noso pragmatismo; cualidades que nos permitiron sobre-poñernos as dificultades de cada época. Entre todos construímos a Galicia actual, unha rexión de oportunida-des que recorre esperanzada o século XXI.

Galicia é unha comuni-dade chea de recursos (na-

turais, humanos, culturais, gastronómicos...) que a con-verten nunha importante meta turística para milleiros de visitantes procedentes de todo o mundo, sendo San-tiago o centro neurálxico. Compostela segue batendo récords en cifras de peregri-nación. O pasado ano máis de 301.036 persoas recorre-ron as diferentes rutas xaco-beas, superando o número de peregrinos recibidos no último Ano Santo.

Cabe sinalar ademais o carácter internacional

que adquiriu o Camiño de Santiago. Desde fai uns anos os españois deixamos de ser

hereditario das grandes ci-dades de Vigo e A Coruña.

Compostela ten a opor-tunidade de renovar as

liñas de acción estratéxicas que determinan o valor comercial e industrial da cidade e que permiten reformular, con criterios racionais e ben orientados, os modelos de vertebración que, dividindo as súas forzas entre un norte e un sur que algúns describen como “as dúas Galicia”, impiden a arti-culación efectiva do sistema produtivo galego e o recoñe-cemento das oportunidades e recursos do conxunto da sociedade galega.

Santiago, punto de encuentro

ROSABLANCA

RODRÍGUEZ

Administradorasolidaria de

Espina & Delfín

maioría (44 %) e son os ci-dadáns estranxeiros os que predominan nas estatísticas. A presencia internacional é cada vez maior, non só de estadounidenses, senón tamén de italianos, alemáns, portugueses ou franceses e de lugares tan alonxados como Corea do Sur, Xapón, Rusia ou Taiwan. Isto mostra a dimensión universal do Camiño e, por extensión, tamén de Santiago, cidade que seduce cada vez a máis persoas, atraídas pola súa riqueza cultural, artística e histórica.

Pero Santiago é hoxe en día moito máis que un

lugar de peregrinación. É tamén capital política e ad-ministrativa que concentra a actividade institucional galega; é ademais unha des-tacada cidade universitaria debido ao recoñecemento internacional dos seus cen-tros que aportan un impor-tante número de estudantes nacionais e estranxeiros que fan de Santiago unha urbe xoven e multicultural.

Con todo, Composte-la debe insistir hoxe no seu recoñecemento como eixo vertebrador e conciliador entre o norte e o sur galego. Hai que romper coa idea tan arraigada de que a Galicia empresarial é un privilexio

especial62El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

Un año más, EL CORREO GALLEGO me ha invita-

do, junto a otras mujeres, a colaborar en el suplemento que publica con motivo del 25 de Julio y de nuevo, agradezco la oportunidad que nos brinda de transmitir nuestras inquietudes y pen-samientos.

Siempre es difícil escoger un tema sobre el que es-cribir pues en la actualidad todo sucede de forma tan rápida, que cuando estás tratando de asimilar una no-ticia, inmediatamente surge otra que casi te hace olvidar la anterior. Pero creo que es de justicia señalar que hay un hecho en este año 2018 que merece que nos paremos a reflexionar: SE CUMPLEN 40 AÑOS DE LA CONSTITUCIÓN.

Quizás los más jóvenes no sean conscientes de los que La Constitución significa, ni lo mucho que nuestro país ha sufrido hasta lograr este instrumento fruto de un con-senso no fácil de conseguir, que devolvió a los españoles la soberanía arrebatada du-rante los 40 años anteriores.

Con frecuencia los po-

cho, para conseguir una es-tabilidad que les permitiera vivir en democracia.

El profesor y catedrático Roberto Blanco Valdés en

el estupendo ensayo incluido en la colección editada por nuestra editorial de las 7 Constituciones españolas, describe nuestra historia Constitucional como un lar-go proceso histórico de 168 años de un constante hacer y deshacer, de un recurrente marchar hacia delante para luego recular. Las Cortes de Cádiz aprueban La Constitu-ción de 1812, conocida como La Pepa y desde entonces, ha habido un movimiento pendular caracterizado por la ausencia de consenso entre las fuerzas políticas, imprescindible para que cualquier sistema político se asiente. Entre el texto que abre el ciclo y el que lo ha cerrado felizmente para bien, los pueblos y ciudades españoles han contemplado como en sus plazas se pro-clamaban o se declaraban abolidos, hasta un total de 7 textos constitucionales (1812, 1837, 1845, 1869, 1876,

en parte, a nuestra Constitu-ción que el 6 de diciembre de este año cumple 40 años.

Cuando celebramos con amigos y familia nuestros cumpleaños es frecuente proyectar un resumen de imágenes que reflejan los momentos más especiales vividos a lo largo de todos esos años que celebramos, bodas, nacimiento de los hi-jos, graduaciones, viajes…. Y quizás todos los españoles deberíamos hacer lo mismo con nuestra Constitución y visionar todo lo que hemos conseguido, dentro del mar-co constitucional. Creo que no debemos olvidar que la

Constitución nos ha pro-porcionado espacio para

avanzar en nuestros dere-chos, acabar con el terroris-mo dentro de la legalidad, disfrutar de la seguridad ju-rídica necesaria para llevar a cabo proyectos empresaria-les, crecer, convivir, prospe-rar… En definitiva, España es un país en el que se respetan los derechos y libertades, pero debemos tener claro una cosa, para que realmen-te sea así, es imprescindible

que todos respetemos las reglas del juego y esas reglas las marcan la Constitución y las leyes.

Es cierto que han pasado muchos años y que las cosas han cambiado mucho desde 1978 y que probablemente haya cosas puntuales en la Constitución que deben ser modificadas, pero ello debe hacerse siguiendo el ejemplo de aquéllos que en compli-cadas circunstancias fueron capaces de integrar posturas, en muchas casos opuestas, y redactar un instrumento integrador capaz de ofrecer a España estabilidad, unidad, paz y prosperidad, al menos 40 años más.

Por todo ello, desde aquí quiero felicitar a todo los

españoles, gallegos, cata-lanes, vascos, andaluces...a todos sin excepción, por haber sabido convivir, crecer y respetar la constitución que tantas cosas buenas nos ha deparado y solo espero y deseo que seamos lo su-ficientemente inteligentes para saber conservar los pilares sobre los que se sos-tiene nuestra democracia.

La Constitución, 40 años de convivencia

LOURDESAGRA

Empresaria

1931 y 1978) y si a ellos se añaden el Estatuto Real y los documentos constitucionales que no llegaron a aplicarse (los de 1856 y 1873) la cifra llega hasta diez. Pero en 1978 España paró el péndulo…

Los que hoy tanto critican nuestra Constitución no

son conscientes o no quieren reconocer, que el sistema de 1978 ha sido el único que ha logrado configurar un au-téntico régimen de derechos fundamentales y libertades públicas, extensos y exce-lentemente protegidos, ha asentado un Estado no con-fesional en el que están cla-ramente separados la iglesia y el Estado, que ha hecho compatible la democracia y la Corona, que ha sometido al ejército al mando de un gobierno responsable ante el parlamento y salido de él mediante el voto popular y que ha descentralizado el Estado, mediante un sistema autonómico comparable a cualquier modelo federal.

España goza de una demo-cracia de una muy alta

calidad y ello se lo debemos,

Antes del ingreso de mi hijo a la universi-

dad, teníamos una rutina compartida: ir al cine los sábados por la tarde. Aunque ya se asomaba el éxito que luego tendría You Tube, coincidíamos en que no se equiparaba al encanto de sentarse frente a la pantalla gran-de. Acepté ver, un tanto a regañadientes, una de las películas que en su mo-mento me propuso. Era Hijos de los hombres, de Alfonso Cuarón. Ambien-tada en 2027, luego de veinte años de infertilidad humana, me pareció un tanto fantasiosa. Mos-traba una dictadura con un Londres pavoroso, en un ambiente de invierno nuclear donde los refu-giados que llegaban eran confinados en jaulas. La antítesis de la ciudad que consideramos, al menos hasta hoy, una de carácter global.

Esa ficción serpentea

han sumado últimamente países como Italia, Hun-gría y Polonia, pero no es esa su única forma de expresión. Tiene su co-rrelato en los intentos de imposición de una iden-tidad esencialista y ex-cluyente donde una parte habla como si represen-tase a todos, universali-zando sus pretensiones de secesión. Es el caso de la fractura que vive Cata-luña.

Galicia, en ese contex-to, es una excepción.

No dejan de tener razón los que postulan que re-presentamos un modelo distinto. Alrededor de 70% de los gallegos se siente también español porque entiende que sus posibilidades de futuro pasan, no por la resta, sino por la suma con España. Un modelo que no se entiende sin la emigración, que ha hecho de nuestro pueblo uno

Sigmund Freud llamó al-guna vez un “sentimiento oceánico”, una sensación de eternidad no nece-sariamente religiosa, de dilución de límites y de ba-rreras, una expansión del ser que lleva a confundirse con la totalidad del mundo exterior y de latir con el universo. Dicen de ello que sería un estado propio de la infancia, especialmente al momento del nacer, pe-ro también de situaciones de intenso placer e, inclu-so, de tipo místico. Lo sien-to cuando, caminando por sus calles, puedo recono-cerme como gallega, espa-ñola, venezolana y chilena, iberoamericana toda, lejos de emplazamientos por abrazar una identidad por sobre otra que terminarían por cercenar una parte de mí misma.

Se trata de un senti-miento poderoso y

único, un imán que ha atrapado y sigue atra-

pando a muchos, pero que no alcanza para re-tener a los nuestros. Una noticia reciente, previa a la celebración del Día Nacional de Galicia, en-trega una señal de que las cosas no se están haciendo bien. Seis de cada diez jóvenes galle-gos ven su futuro laboral como sombrío. Según una encuesta realizada en adolescentes de entre 15 y 21 años de edad de todo el Estado reflejada en el Informe Young Bu-siness Talents de 2018, de ESIC y Praxis MMT, solo un 39,51% piensa que la situación laboral irá a mejor o a mucho mejor en el próximo lus-tro, lo que convierte a nuestra autonomía en la menos optimista. Apare-cen, además, en la cola en ganas de emprender, son los segundos que más aspiran a ser funcio-narios y con alta disposi-ción para emigrar.

Santiago, ciudad oceánica

MARÍA DE LOS ÁNGELES FERNÁNDEZ-

RAMIL

Politólogadel Grupo Colmeiro

curtido en mil parajes dis-tintos, tolerante y abierto, pero tampoco sin la San-tiago de Compostela que cobija en su seno. Se trata de una ciudad que, por origen y vocación, repre-senta justo lo contrario del populismo xenófobo. Conocemos por estos días la última entrevista realizada a Fernández Albor, expresidente de la Xunta de Galicia fa-llecido recientemente, donde captura bien esa condición de paradigma de urbe universal cuando afirma: “Es que somos muy grandes, somos los creadores de Europa, por-que las peregrinaciones son la cuna de Europa”.

Su vocación trasnacional y de encuentro, como

punto final del Camino, genera sensaciones que explican la reincidencia de peregrinos en 2018: 69 % decide volver. Llegar a ella posibilita aquello que

líticos, los tertulianos y los medios de comunicación hablan de la necesidad de re-formar nuestra constitución, incluso algunos desprecian y ningunean la Carta Mag-na, argumentando que ya no nos vale, que los tiempos han cambiado y que debe-mos empezar de nuevo….y cuando oigo estas afirma-ciones tengo serias dudas de que sus autores conozcan de verdad nuestra historia. Los españoles han sufrido y mu-

la realidad cuando asis-timos al avance de un populismo que amenaza la democracia liberal y su promesa de sociedad abierta mediante el re-chazo al extranjero. A esa ola, donde el voto al brexit en el Reino Unido no es más que un eslabón, se

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 63

APÓSTOL 2018

Conmemorar el 25 de julio

implica poner en valor la

universalidad de Galicia, una

universalidad que encuentra en

el Camino de Santiago su máxi-

mo exponente como símbolo de

unidad europea y fuerza tractora

de crecimiento. Pero también

como motor de transformación

que permitirá a Galicia jugar

un papel clave en el cambio del

sistema actual. Porque nuestra

Comunidad debe liderar no sólo

la transformación económica y

social sino también la transfor-

mación medioambiental de este

siglo. Una transformación que

avanza hacia un nuevo modelo

sostenible con la economía cir-

cular como bandera.

Una transformación que ha

llegado al Camino de Santiago

donde se habla ya de ‘ecoalber-

gues’ o ‘ecoperegrinos’ tras la

puesta en marcha de la campa-

ña “Camino del Reciclaje” para

lograr un Camino más soste-

nible. Un fin compartido por la

economía circular que persigue

un futuro sostenible.

La economía circular surge

como alternativa al sistema

de producción y consumo de

nuestros días. Un sistema que

se basa en un modelo lineal de

fabricar, usar y tirar. Lograr cam-

biarlo significa otorgar a la eco-

nomía circular el papel que se

merece como opción para des-

ligar el crecimiento económico

del deterioro medioambiental.

Así lo reconoce la Unión

Europea quien considera esta

transición una prioridad que

conlleva numerosos bene-

ficios asociados. Beneficios

económicos, con la creación

ambiental por ello reducimos un

35% el consumo energético a

través de nuestro nuevo modelo

de tiendas sostenibles; reutiliza-

mos a través de la implantación

de nuestra política de economía

circular, y reciclamos aprove-

chando los recursos para reducir

al máximo los residuos y dán-

doles una nueva vida. Además,

desde hace años hemos hecho

una apuesta por las bolsas de la

compra reutilizables para reducir

el consumo de plástico, dándo-

les a nuestros clientes la posibili-

dad de cambiarlas sin coste.

Y es en nuestro cambio de

paradigma de la economía

lineal a la circular donde entran

en juego nuestros pilares es-

trella: el programa “Desarrollo

Sostenible, Residuo Cero”, el

programa “Desperdicio Cero”,

nuestra Plataforma Logística

Medioambiental y el reciclaje

textil para proyectos sociales.

Un cometido que no afron-

tamos solos, sino que lo impul-

samos de la mano de nuestros

clientes, algo que nos llena de

especial satisfacción. Con sus

acciones, colaborando en nues-

tras campañas para transformar

el reciclaje de ropa en donacio-

nes económicas para proyectos

sociales de nuestro entorno más

próximo, que en 2017 se cifró en

más de 22.100 euros, o reciclan-

do a través de los puntos lim-

pios habilitados en nuestra red

comercial, alcanzando más de

7,2 millones de kilos en el último

año, logramos construir juntos

una sociedad más sostenible.

Porque la economía del futuro

o será circular o no será ya que

nuestro planeta así lo demanda.

Motor de transformación social

GABRIELA GONZÁLEZ

Responsable de RSE, Comunicación y Área

Cliente de Vegalsa-Eroski

de nuevas oportunidades de

negocio; sociales, con la gene-

ración de nuevos puestos de

trabajo, y ambientales, garan-

tizando la protección y con-

servación del entorno natural.

Conseguir que sea una rea-

lidad está en la mano de

todos. Supone un cambio de

visión institucional, empresarial

y social ya que implica no sólo

modificar las formas actuales

de producción sino también de

consumo. Por ello como compa-

ñía de distribución alimentaria

asumimos nuestro compromiso

con este cambio de paradigma

defendiendo un modelo de

empresa sostenible en el que

impera la regla de las 3R: reducir,

reutilizar y reciclar. En Vegalsa-

Eroski tenemos un firme com-

promiso con el cuidado medio-

La pescadería con mayor proyección en Santiago y área

especial64El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

Hace solo unos días, un encargado de seguridad

en el acceso a una aduana de un aeropuerto en otro continente, al ver mi pasa-porte europeo cerrado en la mano me preguntó, –Are you from Galicia?– Y ante mi sorpresa cuando le estaba afirmando que si, añadió a continuación, –From Com-postela?–

No es que el hombre tu-viera dotes adivinatorias, quiero pensar que antes nos escuchó hablar entre noso-tros y reconoció como cer-cana la cadencia suave de nuestro acento y fue capaz de apuntar con certeza. Co-mo nos explicó después, y aunque él lamentablemente ya no hablaba castellano, su padre era originario de –“Caramiñal, una ciudad con mar, cerca de Compos-tela”–, así lo dijo, y aunque su padre ya había fallecido y él nunca había estado en

Galicia, tenía muchas ganas de poder venir aquí, algún día, a lo que por supuesto le animamos efusivamente.

La cuestión es que más allá de la anécdota de que alguien averigüe tu origen sin necesidad de abrir tu pasaporte, nos resultó enor-memente agradable que a miles de kilómetros de nues-tra casa una persona fuera capaz de situarnos directa-mente en Compostela y nos manifestase su deseo de co-nocerla al fin alguna vez.

A lo largo de toda mi vida profesional he

constatado en infinidad de ocasiones la atracción y la capacidad de convocatoria que Santiago genera. He comprobado como eventos profesionales de distinta naturaleza multiplicaban la participación cuando nuestra ciudad era la anfi-triona. Como la asistencia

mí con esa sensación apre-miante de “quiero volver”.

Por muy agradable que esté resultando el viaje, por más enriquecedor o atrac-tivo que esté siendo, llega ese instante en el que a la suma de los días se le im-pone con rotundidad ese deseo de volver.

Volver a mis calles de

piedra majestuosas. Al ru-mor del viento que enreda las hojas que caen. Al so-nido de esa lluvia que es la imprescindible banda sonora de esta ciudad. Vol-ver a mis sabores diarios, a los aromas que transporta el aire, a los sonidos de la ciudad al despertarse, a las caras conocidas y a la ruti-na acogedora de los días.

Volver a mi Compostela. A su abrazo, a su poesía

y a su magia. A su historia milenaria, a la luz de sus estrellas, a la calidez de sus gentes, a la cadencia de su habla, al frescor de sus calles empedradas, a su espiritualidad profunda, a su rotunda belleza, a su capa-cidad de atracción, al eco de otras pisadas más antiguas difuminadas en el alma de este paisaje eterno.

Volver a Compostela. Siempre.

Volver a la eterna Compostela

CHAROBARCA

Presidenta de laFundación Andrea

de apoyo a los niños con enfermedades de larga duración, cróni-

cas o terminales

POR MUY AGRADABLE

QUE ESTÉ RESULTANDO EL VIAJE, LLEGA ESE INSTANTE EN EL QUE SE IMPONE

CON ROTUNDIDAD ESE DESEO DE

VOLVER

a congresos o reuniones científicas aumentaba signi-ficativamente siempre que Santiago fuera la sede que los acogiera.

Abstraerse a todo lo que representa esta ciudad,

esta tierra, a tanta belleza, historia, religión, tradiciones, cultura, a tanta luz, es impo-sible. Que haya sido y sea destino de tantos y tantos visitantes de toda clase y condición a lo largo de tan-tos siglos no solo es com-prensible, es casi obligado.

A mí me sucede siem-pre, cuando estoy lejos de casa más de diez días, que tiendo a empezar a evocar mi hogar, esta ciudad y mis paisajes cotidianos de una manera recurrente. Es una morriña cadenciosa y ro-mántica que de algún mo-do, al cabo de una semana de distancia, se va insta-lando profundamente en

Me llena de satisfacción en el Dia de Galicia

tener la oportunidad de dar mi punto de vista sobre las cosas que me preocupan como mujer y es un honor intentar dar respuesta con estas líneas.

Como dijo Wirginia Woolf, una de las roman-cistas innovadoras de la literatura inglesa y precur-sora del feminismo con-temporáneo, en la preciosa obra La Señora Dalloway ”...because is a great pity never to say what one feels (por-que es una lástima muy grande no decir nunca lo que uno siente).

Me preocupan , “In no particular order”, que dirían los ingleses:

La creciente desigualdad en el mundo entero. Có-

mo se agranda cada dìa la brecha entre “tener” y “no tener” y las consecuencias que ello tiene en la ma-croeconomía ( injusticia y menor eficiencia , desapa-rición de las clases medias, étc) y en la microeconomía ( genuinos y auténticos dramas humanos ).

Ligado a lo anterior, la crisis de la Socialde-

mocracia y el Estado del Bienestar. El éxito de la Socialdemocracia fue su identificación con el Estado del Bienestar, basado en la universalización de los de-rechos sociales y laborales, financiados con políticas progresistas.

Ligado a lo anterior , la crisis de la derecha libe-ral y democrata-cristiana en un mundo que parece no creer en Dios ni en la dignidad individual, y esto complica hablar de valo-res humanos universales , precisamente cuando más los necesitamos , entre otras cosas, para defender los derechos de las muje-res . Esto es así, si no hay valores universales nun-ca podremos promover la liberación de la mujer de lacras como la mutilación genital, etc.

Ligado a lo anterior, la crisis de la Educación y de valores. La economía mundial crece y grandes sectores de la población mundial salen de la pobre-za, pero, paradójicamente, en los países desarrollados se pierde en Educación y no digamos ya de la edu-cación en valores que sos-

Administración Trump.

Me preocupan los dra-mas humanos en los

flujos migratorios. El calen-tamiento del planeta. Que se hace para que las futuras generaciones hereden un mundo mejor.

La guerra civil de Siria y la situación de Irak, que pa-san en primer plano en las noticias sin que para nada se acaben de resolver , no digamos satisfactoriamen-te. Arabia Saudí, con un ré-gimen preocupante al que en Occidente contamos co-mo aliado acríticamente.

La evolución de China, principal economía del si-glo XXI.

El deterioro del sistema internacional basado en el Derecho, en particular pero no únicamente en materia comercial.

La crisis en Occiden-te del concepto de justicia constitucional

El estado de La Infancia, por mi trabajo en Unicef durante muchos años he podido enterarme directa-mente en el terreno como la infancia que tenía que ser la primera beneficia-ria sigue siendo la primera perjudicada. Y me preocu-

pa, en fin, la facilidad con la que ocupamos la agenda política con todo tipo de cuestiones , acaso secun-darias y que no parece que atiendan a ninguna de las anteriores.

Releyendo la lista podía pensarse que no es una

agenda muy femenina y no seria cierto, la supervi-vencia de la especie y de la democracia son cuestiones que atañen a las mujeres.

Se celebra este año el bicentenario del nacimien-to de Carlos Marx . En su Manifiesto Comunista, Marx y Engels decían que “los obreros no tienen patria “ y yo añadiría (acaso no gus-te a todos) que tampoco origen.

Dicho todo esto , se de-duce que estoy muy pre-ocupada y es cierto , pero también optimista, los se-res humanos hemos hecho frente en el pasado con éxi-to a problemas y amena-zas tanto o mas graves que estas. Eso sí, como mujer y como gallega prefiero que resolvamos las cosas en el Siglo XXI con algo más de sentido que lo hemos he-cho en el XX.

Las cosas que me preocupan

MARÍA ESTHER REGUEIRO

FERNÁNDEZ

Economista yAuditora

Expresidenta del Co-mité Galicia de Unicef y Presidenta de Honor

ME PREOCUPA LA FACILIDAD CON LA QUE OCUPAMOS

LA AGENDA POLÍTICA CON TODO TIPO DE CUESTIONES

tienen la sociedad. Ligado a lo anterior, los populis-mos y nacionalismos a ambos lados del Atlántico. Escuchando a determina-dos partidos y posiciones políticas pareciera que no hubiera habido un Siglo XX o, que si lo hubo, no dejó lecciones qué aprender.

Ligado a lo anterior, y por razones y en grados distintos, los gobiernos de EE UU, Turquía, Hungría, Polonia, Corea del Norte, China, Italia , Reino Uni-do (brexit). No igualmente preocupantes, pero pre-ocupantes.

– Ligado a lo anterior , la crisis de la Unión Euro-pea. La posibilidad de que la descripción de la UE que hace Yanis Varufakis en Adults in the room de que la UE esté controlada por una serie de burocracias que en el fondo siguen lo que orde-na Berlin. sea cierta.

Cómo pueden resis-tir las democracias occi-dentales y la UE a la crisis económica que podría derivarse del “recalenta-miento “ de la economía estadounidense y a las guerras comerciales que pueden desencadenar la

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 65

APÓSTOL 2018

Hasta hace no muchos años,

vivíamos en una sociedad en

la que prácticamente la totalidad

de los puestos relevantes de la

economía y la política se los repar-

tían los hombres, mientras que las

mujeres ocupábamos un papel se-

cundario. Esta situación está cam-

biando, cada vez más las mujeres

somos protagonistas, por méritos

propios, en los puestos destacados

de las principales compañías y

poderes públicos.

Vamos por buen camino, pe-

ro todavía nos queda mucho por

recorrer. Las instituciones y em-

presas reaccionan ante un movi-

miento social imparable, en el que

las mujeres salimos al mercado

con talento, formación, ganas y ca-

pacidad de trabajo, de lucha y de

esfuerzo. Las armas necesarias pa-

ra revertir una situación histórica

en la que encontrábamos nume-

rosos obstáculos para poder desa-

rrollar una carrera profesional.

Según el Monitor de Género

2017 de ESADE, sólo el 9% de

las empresas españolas cuenta

con un Comité de Dirección equi-

librado de género (se considera

que existe equilibrio cuando el

género menos representado llega

al 40%). A estas alturas, todavía

en el 13,7% de las empresas en

España los Comités de Dirección

siguen siendo únicamente mas-

culinos. Y en el 77% restante, hay

mujeres, pero no suficientes….

Según Forbes, en China el 51%

de los puestos directivos en

empresas son ocupados por mu-

jeres, también en este tema nos

están tomando la delantera. En los

Países Bálticos, el 41%; en Europa,

el 25%, y en USA incluso están por

detrás… con un 21% de mujeres en

empresas e instituciones para di-

señar juntos la sociedad en la que

queremos vivir.

Está claro que una de las

condiciones necesarias para

desarrollarnos en cualquier ámbito

o sector es tener las cualidades, la

preparación y el talento necesario.

La otra condición es creer en no-

sotras mismas. La participación de

la mujer en los puestos de alta res-

ponsabilidad no es solo un asunto

de justicia social. Es una realidad

que las empresas que funcionan

con diversidad y equilibrio de

género obtienen mayores bene-

ficios: La integración enriquece la

forma de trabajar y el nivel cultural

y organizativo, tanto de manera

interna como en la relación con los

clientes y demás grupos de inte-

rés. Cuanto más diversos seamos,

más ideas nuevas y diferentes

podremos aportar, y esto mejorará

nuestra toma de decisiones.

En Galicia no somos en absoluto

ajenos a esta situación. Una de

las acciones que podemos poner

en marcha las directivas de las em-

presas para empezar a romper el

techo de cristal es apoyarnos entre

las propias mujeres, cultivar redes,

colaborar en fomentar nuestra

propia formación para poco a poco

dejar de ser transparentes. Varias

mujeres nos hemos unido en el

Grupo Nueva Pescanova y hemos

puesto en marcha el proyecto WIP

(Women in Pescanova), que nace

como grupo de reflexión y debate

en el que podamos colaborar para

detectar y apoyar el talento feme-

nino dentro de la organización.

Juntos sumamos más y somos

más fuertes. Y, las mujeres, tene-

mos muchísimo que aportar.

¿Rompemos juntos el techo de cristal?

TESADÍAZ-FAES

Directora deComunicación del

Grupo Nueva Pescanova

puestos de alta dirección.

Estamos evolucionando, sí,

pero a este ritmo, según la Orga-

nización Internacional del Trabajo,

la igualdad de género en la alta di-

rección será una realidad en 2133

(dentro de 115 años…).

Nos equivocamos si pensamos

que esto va de hombres o muje-

res. Va de seres humanos, que lu-

chamos por nuestra sociedad. Es

un trabajo conjunto, de socios. La

sociedad del SXXI donde lo único

permanente es el cambio requiere

de la construcción de un modelo

de Liderazgo Compartido entre

mujeres y hombres, donde prime

la inclusión en ambos sentidos. Ni

la mujer debe integrarse en un mo-

delo empresarial que fue diseñado

sin ella, ni el hombre en un modelo

de hogar que fue diseñado sin él.

Necesitamos un diálogo abierto y

sosegado entre mujeres, hombres,

especial66El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

Fai ano e medio, tiven a honra de asumir a

Xerencia da Fundación Cidade da Cultura de Galicia. Cómpre lem-brar que , desde a súa apertura, o Gaiás contou sempre con mulleres á fronte da súa xestión, como moitas das insti-tucións con sede neste espazo: a AMTEGA, a Biblioteca e o Arquivo de Galicia, o Depar-tamento de Acción Cultural ou o Centro de Emprendemento, institucións e servizos dirixidos por mulleres que lideran as preto de setecentas persoas que traballamos acotío na Cidade da Cultura.

Neste 25 de xullo, no que conmemoramos o Día de Galicia, gustaría-me suscitar unha cuestión para a reflexión colectiva: está a Cidade da Cultura a cumprir coa súa misión de contribuír ao progreso da cidadanía galega?

Ben coñecidas son as dúbidas que rodea-

ron este proxecto nos seus inicios, incerti-dumes que xeraron un debate longo e intenso. Coa Cidade da Cultura construída e pagada, entendimos que a prio-ridade debía ser investir os esforzos en sacarlle o máximo rendemento e non deixarse atrapar por outro tipo de cuestións estériles. Esta etapa conseguiuse deixar atrás aplicando fondas trans-formacións no proxecto orixinal, cambios cos que prentendiamos dar resposta á demanda de utilidade da sociedade.

Nos seus primeiros anos de apertura,

a Cidade da Cultura foi quen de xerar un eco-sistema de traballo con capacidade para atraer a multinacionais como In-dra, Telefónica, Vodafone ou HP, que contan con

mentarios, periodo no que articulouse un mo-delo de xestión baseado na contención do gasto e na apertura de novas canles de financiamento a través dun programa de captación de patroci-nios e colaboración con empresas privadas.

A Cidade da Cultura é hoxe un espazo dife-

rente ao que se proxec-tou no 1999, pero que está a desenvolver unha actividade tan intensa como ás veces des-coñecida. Superada a fase de consolidación, o Gaiás afronta agora re-tos que o farán medrar: a conexión directa coa Autopista do Atlántico, a construción do Edificio Fontán , centrado no impulso á universidade, ou a xeración de novos espazos verdes, como o Parque do Lago, o Par-que da Balea, o Xardín do Teatro ou o Bosque

de Galicia, no que se teñen plantado máis de doce mil árbores de es-pecies autóctonas.

Neste 25 de xullo, no que un ano máis

tivemos a honra de aco-ller no Museo Centro Gaiás o acto de entrega das Medallas de Galicia, gustaríame reafirmar a vocación da Cidade da Cultura de converterse nunha ferramenta ao servizo da sociedade ga-lega, o noso desexo de traballar para achegar á cidadanía unha imaxe actualizada dos proxec-tos que levamos a cabo, dos servizos e activida-des que ofrecemos no eido cultural, tecnolóxi-co, de emprendemento ou da natureza, con fin de que cada quen atope argumentos e achegue a súa propia resposta á cuestión de se estamos ou non a ser útiles a Galicia.

Estamos a ser útiles a Galicia

ANAISABEL

VÁZQUEZ REBOREDO

Directora-xerente da Fundación Cidade da

Cultura de Galicia

servizos instalados nos seus espazos. O Gaiás ten prestado apoio, neste tempo, a máis de 600 persoas cun proxecto de emprendemento, oferta unha media de 200 acti-vidades culturais ao ano e organiza 300 eventos.

Desde a Cidade da Cultura diríxese a ad-ministración dixital da comunidade, coordína-se a rede pública de bi-bliotecas e arquivos e presérvase a memoria bibliográfica de Galicia. Ademais, conta co Mu-seo Centro Gaiás, insti-tución que, neste curto espazo de tempo, foi quen de relacionarse con referentes culturais como o MoMA de No-va York ou Rijksmuseum de Amsterdam, entre outros moitos.

Todo isto levouse a cabo ao longo de

anos da crise, marcados por fortes recortes orza-

Viaje. Fin del recorrido. Entrada a Compos-

tela. El último impulso echa mano de la reserva energética. El cielo im-pasible de transparente verde claro matizado con vaporosos cirros purpura da techo. El ritmo de los pasos marca la sucesión de los propios presente. El resuello modulado por el bamboleo de la mochila atrae miradas alarmadas. El ascenso continuo de San Lázaro resulta más severo de lo pensado. La pendiente cómoda la Rúa de San Pedro aceleran el ritmo desaparece el jadeo. Súbitamente el compas de bastones golpeando las losas del suelo. Los densos y calientes eflu-vios de sudores, sobacos, pies ocupan el aire quieto. Somos aluvión humano que llega. Sentarse poner en orden en los mojados calcetines.

La exaltación de la llegada. Los sellos que certifican el éxito del proyecto minuciosa-

to, el recogimiento, la meditación. El intenso, denso, extraño olor de la niebla de incienso. La percepción de lo que el sitio es. Evolución histó-rica que no se ha deteni-do desde que Almanzor el “victorioso” en el año 1000, le perdonó, al se-pulcro, la destrucción, después de su increíble peregrinación en bus-ca de una solución a su enfermedad, aunque, posiblemente, se haya disfrazado de una corre-ría destructiva del sig-nificado.

Vitalidad universal, evidente por todas

partes. La potencia del mensaje cada vez mas global transciende. La actividad ordenada au-menta continuamente el entendimiento, enrique-ce, involucra a toda esta ciudad, garantizando la continuidad, el creci-miento del peso cultural que impulsa el cambio necesario para evolucio-

compartir el esfuerzos, hablar, contar, reír, ca-minar, trotar, arrastrar los pies, sudar, sudar, jadear, los calcetines mojados se deslizan y arrugan hacia la planta de los pies. Agua. Una familia de desconoci-dos, alegres, que, a ve-ces cantan juntos, otras se ríen de todo: La expe-riencia interior con otros siempre animándose “ya falta menos”.

Viaje continua a dia-rio. Una actividad de

solo y/o con otros, en la naturaleza, acoplado a la real periodicidad del tiempo medido en luz y oscuridad. Termina, se-gún lo esperado, cuando cesa la fatiga, el dolor, la paz, la plegaria y queda en recuerdo de los suce-sivos existido, visto, mi-rado, observado, vivido, comprendido, aprendido, que nada ocupa, pero recuperable en cualquier momento.

Abur.

Entrada a Compostela

SOLEDADPENALTA

Escultora y Acadé-mica Numeraria

(electa) de la Real Academia Gallegas de

Bellas Artes

LA POTENCIA DEL MENSAJE CADA

VEZ MAS GLOBAL TRANSCIENDE. LA ACTIVIDAD

ORDENADA AUMENTA

CONTINUAMENTE EL ENTENDIMIENTO,

ENRIQUECE, INVOLUCRA A TODA

ESTA CIUDAD, GARANTIZANDO LA CONTINUIDAD, EL CRECIMIENTO DEL PESO CULTURAL

QUE IMPULSA EL CAMBIO

NECESARIO PARA EVOLUCIONAR

nar, con una propuesta cada vez más y más exuberante, de máxima calidad, de categoría adecuada.

Tiene sentido el con-solidar una identidad

compostelana conser-vadora de la persona-lidad, abierta a todos los puntos cardinales y no solo a ellos. Que confronta y afronta la existencia de la belleza que hay, con la belleza ahora contemporánea y la mejor belleza por ve-nir. La belleza perenne y la efímera de la delicada flor de Santiago (Nar-cissus indicus jacobeus) que solo nos deleita un día al año. Verdadera esperanza basada en el conocimiento del cono-cimiento, del todo Com-postela en un museo solo y múltiple y en el interior de cada uno.

Siete confluimos en Sarria, sólo dos espa-ñoles. Gente normal, madrugar, desayunar,

mente elaborado. Úl-timas fotografías. Los rituales necesariamente coordinados permiten li-bertad y tiempo, para la observación, la admira-ción, el ensimismamien-

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 67

APÓSTOL 2018

Una de las obras maes-tras de Dalí es Santiago

el Grande, una pintura de considerables dimensiones: 407 cm de alto por 304 de ancho. Datada en torno al año 1957, se exhibió en la Exposición Universal de Bruselas en 1958, y actual-mente, forma parte de las colecciones de la Beaver-brook Art Gallery, de la ciu-dad canadiense de Frederic-ton, en el condado de New Brunswick. Esta impactante pieza fue adquirida por Lady Dunn, filántropa de origen inglés, viuda del empresario James Hamet Dunn, y más tarde, donada a esa institu-ción artística.

En esta pintura se inte-gran las preocupaciones del artista, los temas que en aquellos años le inquie-taban y sobre los que había investigado de un modo ex-haustivo y hasta obsesivo. Esas cuestiones vienen a sumarse al núcleo principal de su universo creativo, o daliniano. La obra se incluye dentro de la etapa denomi-nada Místico-Nuclear, que el artista inicia a mediados de los años cuarenta. Ese interés tiene que ver con un acontecimiento dramático que sobrecoge a la socie-dad internacional en agosto de 1945: los bombardeos atómicos sobre las ciuda-des japonesas de Hiroshi-ma y Nagasaki. Ese hecho, impresiona de tal modo a Salvador Dalí, que tendrá consecuencias en su obra, efectos en su pensamien-

interés, sumándolas a su ideario temático de índole religioso-místico. Ya desde muy joven, Dalí sintió una viva curiosidad por los te-mas científicos que incor-porará a sus conocimientos y a sus estudios. Posterior-mente, establecerá rela-ciones entre la ciencia, la religión y el arte. Esas cues-tiones seguirán presentes en su pensamiento y fueron reflejadas en su Manifiesto Místico, publicado en 1951. En él, alude claramente a la relación ciencia-religión, un concepto que ha de desa-rrollar a su modo, siempre genial, y cuyos resultados quedarán plasmados en su pintura.

Santiago el Grande se sitúa en ese momento

Místico-Nuclear”, un pe-riodo creativo de la década de los cincuenta que dará extraordinarios resultados. Son tiempos en los que se inclina por el clasicismo renacentista, ahonda en la obra de Rafael y se vuelca en la temática religiosa, in-terpretada desde los nuevos hallazgos científicos, par-tiendo de sus obsesiones, iconográficamente repre-sentadas. Cabe citar algu-nas obras realizadas en ese periodo, entre ellas, La Ma-donna de Port Lligat (1951), Corpus Hipercubus (1954) o La Última Cena ( 1955 ). En ellas, el artista traslada el sentimiento místico-re-ligioso, y hasta patriótico, en sus composiciones

iconografía de raíces hispa-nas inspirada, seguramente, en el sueño del rey Ramiro I y en la leyenda de la Batalla de Clavijo, sustentada por los conocimientos científi-cos, descrita con la simbo-logía propia. La explosión de los cuatro pétalos de jaz-mín, la flor preferida de Dalí, la imagen de Gala ataviada con una túnica, situada en la parte inferior derecha, o la representación de las con-chas de vieira, conviven en un espacio local y universal. Dalí sintió una especial fascinación por los temas xacobeos, por la historia milenaria del Camino. No lo ha recorrido, aunque exis-ten datos y manifestaciones escritas suyas, acerca de ese fuerte deseo de pere-grinar a Compostela, que llevaría a cabo siguiendo las indicaciones de la Via Láctea. En los primeros días de este mes de julio, la her-

mana de John Lennon, Julia Beard, llegaba a la Catedral compostelana después de recorrer el Camino Inglés, expresando haber cumplido un antiguo sueño de juven-tud.

Recordaba en sus ma-nifestaciones como su

hermano John quiso realizar ese itinerario junto a Salva-dor Dalí. No llegó a mate-rializarse el sorprendente proyecto en el que el artista vendría a Compostela. Recordemos sus palabras: “Si bien puse en órbita a Santiago, jamás me moví del centro de lanzamiento, para peregrinar hasta él. Lo voy a hacer bien cuando me ponga al frente de cien hippies y convertirlos a la re-ligión católica, apostólica y romana. Para ello mantengo contacto con John Lennon que desea participar en la organización“. Dalí quería avivar en los jóvenes de aquellos años setenta el espíritu religioso y de este modo alejarles de los males de la droga. El periodista gallego Antonio de Olano, amigo de Picasso y Dalí, autor del libro Dalí secreto, publicado en 1975 por El Círculo de Lectores, conocía perfectamente ese episodio daliniano, y lo recordaba en el año 2009 en las páginas de la revista Gallegos. Deje-mos volar hoy, 25 de julio, la imaginación y veamos la llegada de esa asombrosa comitiva artístico-espiritual al Pórtico de la Gloria.

Dalí, Santiago el Grande y el Camino

PILAR CORREDOIRA

Historiadora de Arte Contemporáneo

DALÍ QUERÍA AVIVAR EN

LOS JÓVENES DE AQUELLOS

AÑOS SETENTA EL ESPÍRITU RELIGIOSO Y

DE ESTE MODO ALEJARLES DE

LOS MALES DE LA DROGA

marcadas por la geometría. La estructura geométrica de Santiago el Grande es poderosa. Dalí estudió a los pitagóricos, descubrió en el orden geométrico y numérico una fuente de en-señanzas que aplicará a su pintura, basando una buena parte de sus creaciones en ambos tratados. Profundiza en los conocimientos de la Divina Proporción a raíz de la relación y amistad que mantiene, durante su es-tancia en EE UU, con Matila Ghyka, aristócrata rumano, poeta y matemático, autor de diversos estudios sobre la estética de las proporcio-nes en la naturaleza y en las artes, quien le introduce en dichos conocimientos. Una de las primeras obras a las que aplica la Proporción Au-rea es Leda Atómica (1949), que fue pintada en base a esas pesquisas.

Volviendo a Santiago el Grande encontramos,

de nuevo, como los resul-tados de sus indagaciones se manifiestan en esta extraordinaria pintura en la que la figura del caballo con el Apóstol Santiago, portando una espada con la imagen de un Cristo crucificado, surge del mar y se eleva al cielo en medio de una bóveda nervada. El cielo azul, confluyente con la presencia del mar, y las alusiones al perfil rocoso de Port Lligat sitúan el escena-rio en la costa gerundense de su proximidad. Toda una

to y en los planteamientos iconográficos que otorgará a su pintura. Años después, le confesaría a André Parin-aud : “La explosión atómica me había estremecido sís-micamente. Desde aquel momento, el átomo fue mi tema de reflexión preferi-do”.

Mas allá de aspectos formales y estéticos, Dalí acostumbraba a seguir los avances de la ciencia leyen-do revistas científicas como Scientific American y Nature, estrechando lazos con los investigadores. Siguió de cerca los descubrimientos de James Watson y Francis Crick sobre la estructura del ADN, la doble hélice, cues-tión que le fascina y traslada a sus obras. La psicología, la física nuclear, la biología o las matemáticas han si-do objeto continuado de su

especial68El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

En febrero de 2003, asistí en San Peters-

burgo a la inauguración de una exposición en el Museo de Historia, pa-trocinada por la Unesco y el Consejo de Europa, en la que estaban se-leccionados dos de mis cuadros.

En los quince días que permanecí en aque-lla maravillosa ciudad, de entre todos sus teso-ros, en los sótanos os-curos y fríos del Museo del Hermitage, a donde ni llegaban los visitan-tes, descubrí fascinada los restos de un gue-rrero tatuado, que ha-bía sido sepultado bajo túmulo, en el extremo más oriental de Siberia, con los máximos ho-nores. Suntuosamente vestido, adornado con ricas joyas, seis caba-llos sacrificados enjae-zados con bridas de oro, y un rico ajuar de armas y pertenencias, en el si-glo V a.C. Se percibía en aquella sobria estancia, algo sagrado, solemne, que trasmitía la sole-dad, la tranquilidad y el sosiego de una muer-te heroica tras una vida digna.

Tiempo después, mer-ced a los análisis de

ADN, se descubrió que aquel guerrero merece-dor de tan monumental sepultura, era una mujer,

sobre el 1200 a.C., fue comandante supremo de los ejercitos imperiales chinos, como lo ates-tigua, además, su es-pléndida tumba. Si bien ella no fue la única, las inscripciones mencionan a más de un centenar de mujeres, que des-empeñaron con éxito, importantes funciones en diversas campañas militares. Artemisia, fue almirante y consejera del rey persa Jerjes, y se distinguió en la batalla de Salamina en el siglo V a.C. También en la necrópolis de Brocavum (200-300 a.C.) al no-roeste de Inglaterra, se han encontrado impor-tantes enterramientos femeninos, como corres-ponde a oficiales de ran-go del ejército romano.

Todo ello no es más que una pequeña

enumeración de hechos históricos, resultado de una educación iguali-taria, en las sociedades nómadas euroasiáticas, en las que las niñas y los niños se formaban, desde tempranas eda-des en la equitación y el tiro con arco, impres-cindibles para sobrevi-vir de la caza, en unas durísimas condiciones de vida. La rapidez y eficacia de los arqueros ecuestres fue muy apre-ciada en los ejércitos

profesionales, en los que se consideraban los buenos resultados independientemente del género.

¿hemos ganado en consideración las

mujeres luchadoras de hoy, de los países diga-mos industrializados, con respecto a estas lejanas antepasadas? In-dudablemente sí, en las sociedades avanzadas que se rigen por la justi-cia, y el nivel profesional se obtiene en virtud de la valía. Sin embargo, no ocurre lo mismo en donde aún predomina la mentalidad picaresca de astucias, tejemanejes y cambalaches. Así en nuestro país, en el que abundan la inteligencia y el talento, en ocasiones, un dirigente de mérito, elige para desempeñar una importante función a un incompetente, por considerarlo, errónea-mente, más manejable y apto para sus fines, que suelen ser buenos. Pero ocurre que el que no es competente en su profesión, es casi siem-pre un acomplejado, y así se rodea de gente peor, si cabe, que él, a los que la sociedad ha-ce el favor de tildar de mediocres, porque en realidad no son nada, ni a nivel profesional, ni mucho menos personal.

Y ¿Qué ocurre cuando una mujer admirable, bella, deseable y valien-te (cualidades atribuidas a las amazonas) sor-teando el laberinto de favores, amiguismos y parentelas, entra y sale adelante, por una serie de milagros encadena-dos, en una institución dirigida por uno de estos “jefes de tribu”? . Pues que se le hace el abso-luto vacío, se la carga de trabajo, se la menos-precia, critica, difama, incluso el “graciosillo” de turno, se permite proposiciones obscenas, que repugnarían al caba-llo de la más aguerrida amazona.

Podría decirse que gozamos de éxito so-

cial, y los amigos se dan cuenta de nuestras vici-situdes laborales, pero nadie apoya a una mujer valiente, así debemos capear los temporales de envidiosos y mez-quinos, cuyas maldades se traducen en unos cuerpecillos desmedra-dos y rostros atezados, feos, de miradas torvas. Mientras las que sabe-mos resistir ganamos en sabiduría y paciencia, pero pobres las que se lo toman en serio.

¡Gloria a Santiago en su día y loor a nosotras! Dignas de un grandioso monumento, en vida.

De amazonas a acosadas

ROSA ELVIRACAAMAÑO

FERNÁNDEZ

Pintora y profesora titular de Técnicas

Pictóricas

MERCED A LOS ANÁLISIS DE ADN

SE DESCUBRIÓ QUE AQUEL GUERRERO

TATUADO, QUE HABÍA SIDO SEPULTADO

BAJO TÚMULO, EN EL EXTREMO MÁS ORIENTAL DE SIBERIA ERA

UNA MUJER, A LA QUE SE LLAMÓ ‘PRINCESA DE LOS HIELOS’.

a la que se llamó Prin-cesa de los hielos. Tam-bién, mediante pruebas científicas, se llegó a la conclusión que del más de un millar de enterra-mientos escitas, exca-vados desde Bulgaria a Mongolia, la población armada femenina re-presentaba el 35 % del total. Así como el 25 % de las suntuosas tumbas con caballos sacrifica-dos ornados de ricas pa-noplias y arreos, restos de banquetes funerarios, armas y valiosos ob-jetos, correspondían a guerreras de alto status. Mujeres de piernas ar-queadas, como resulta-do de una vida ecuestre, dedos deformados por la utilización del arco, y le-siones que les produje-ron una muerte violenta en el campo de batalla. Eran las famosas amazo-nas, descritas por Heró-doto e Hipócrates, cuya cronología arqueológica más antigua va desde el 1000 a.C. hasta la época romana.

No tuvieron suerte, en la cultura medite-

rránea, Pentesilea, Hipó-lita o Antíope, muertas a manos, no de hombres vulgares, sino de los hé-roes Aquiles, Heracles y Teseo. Por el contrario, sus hermanas orientales, casi siempre salieron victoriosas. Así Fu Hao,

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 69

APÓSTOL 2018

Un síntoma de la muerte de nuestros

sueños son nuestras certezas. Como no queremos mirar la vida como una gran aventura a ser vivida. Nos juzga-mos sabios en lo poco que pedimos de la exis-tencia. Y no percibimos la inmensa Alegría que se halla en el corazón de quien lucha. (Paulo Coelho. El peregrino de Compostela)

Avanzando por este hermoso Camino que conduce a Composte-la, millares del personas todos los días de cada año van dejando, vamos dejando, las huellas de unos pasos con la espe-ranza de llegar a nuestro destino geográfico, y a nuestros destinos espi-rituales, y soñando que algún día volveremos a pisar por esta ruta má-gica que atrae a tantas personas desde lugares tan lejanos. Con la espe-ranza, unos de revivir las mismas historias y otros

de encontrar esa paz que todos buscamos en nuestro interior y en el de las personas que nos son más queridas. Es esta la historia de una búsqueda personal.

Recuerdo con añoran-za aquella noche de

verano por estos mis-mos senderos xacobeos, con música de grillos y salpicada de luciérna-gas, con una tenue luz plata que nublaba mis pequeños pasos en la oscuridad. Recuerdo sentirme mucho más pequeña de lo que en realidad era, y recuer-do una lección que no olvidaré nunca: “Non teñas medo da noite, senón donde pos os teus pes”, me dijo mi padre, que me pareció en ese momento mucho más grande a cada paso que daba.

Por ese mismo Ca-mino, veo hoy hom-bres, mujeres y niños, de todas las razas, de

rándome fijamente me dijo: “Yo también voy a Compostela, pero las huellas del camino no son las de mis pies, sino mis vivencias, mi alma y

mis ilusiones”. Toda una lección de superación de un ser admirable que incluso durante la noche trataba de avanzar para completar su sueño y dejar unas huellas bien distintas a las del resto de los peregrinos.

Vivencias, almas e ilusiones se agolpan

en mi mente en unos momentos duros y quiero seguir avanzan-do por el Camino de la esperanza para que las huellas de otros pies que me son muy cerca-nos sigan pisando con la entereza, con la fuerza, con la que me han ve-nido protegiendo hasta ahora, que me prote-gieron, que me hicieron sentir… que xa non lle teño medo á noite sobre todo cuando voy camino a Santiago, la ciudad de mis sueños. Buscando, como decía Paulo Co-elho, la inmesa alegría que se halla en el cora-zón de quien lucha.

Un Camino de vivencias

MERCEDES SALMONTE

COUSO

Abogada

nacionalidades dispa-res, colocando cuida-dosamente sus pies, y avanzando sin detenerse hacia su meta: hacia mi querida ciudad de Com-postela. Ellos no tienen miedo a la noche y po-san sus pies con esa fir-meza que da el ver tan cerca la meta, el poder llegar a la ciudad de las estrellas con el objetivo cumplido.

Hace tan solo unas noches, y en el mis-

mo punto de antaño, también con música de grillos y salpicada de lu-ciérnagas, en otra noche de verano pero ahora mucho más oscura, vi como brillaba algo, me-tálico, extraño. Cuando pude fijar mi mirada, me di cuenta de que era una silla de ruedas, un peregrino admirable (como tantos otros) que devoraba kilómetros con tanta dificultad co-mo fortaleza. Ante mi sorpresa el hombre mi-

AVANZANDO POR ESTE CAMINO QUE CONDUCE

A COMPOSTELA, MILLARES DEL

PERSONAS VAN DEJANDO, VAMOS

DEJANDO, LAS HUELLAS DE

UNOS PASOS CON LA ESPERANZA

DE LLEGAR A NUESTRO

DESTINO

«Lugar máis hermoso non houbo na terra que aquel que eu miraba, que aquel que me dera. Lugar máis hermoso no mundo n’hachara que aquel de Ga-licia, ¡Galicia encantada!»

Con estas verbas ho-menaxeaba Rosalía

de Castro á súa amada Galicia, esa Galicia á que adicou unha parte importante da súa obra, a esa Galicia tan única coma os seus poemas. Esa Galicia repleta de beleza, de encanto, de maxia e de paisaxes.

Esa Galicia heteroxé-nea que bebe da tradi-ción para reivindicar o seu espazo no mundo. Porque Galicia é tra-dición, é terra, é mar... Galicia é cultura e pa-trimonio.... Galicia é di-versidade e tamén é a riqueza que aportan ca-da un dos seus territo-rios, dende o litoral, ata o interior, dende o rural

ás áreas máis urbanas, coas súas singularida-des e cada un dos seus valiosos recursos.

Hoxe, 155 anos máis tarde dos «Canta-

res» de Rosalía, Galicia é tamén a Galicia da in-novación, do emprende-mento e da exportación. Hoxe a marca Galicia é moito máis que a sau-dade que debuxaba a poetisa, porque Galicia é hoxe máis competitiva e faise máis grande e máis próspera cada vez que alguén escolle este territorio para vivir, para emprender ou para me-drar. Galicia faise máis e máis grande cada vez que se reivindica coma orixe nos seus produtos, porque a marca Galicia constrúese grazas ao or-gullo, o traballo, o tesón e a valentía a súa xente.

Galicia hoxe é tamén industria, é tecnoloxía, modernidade e univer-

salidade. Dicir Galicia é dicir apertura, tolerancia e respecto.

Vivimos na época da globalización, ese

fenómeno imparable que irrompeu na nosa sociedade, na nosa eco-nomía e, quizais o máis relevante, na nosa forma de vivir. A globalización ten múltiples vantaxes, fomenta o coñecemen-to e a tolerancia entre tradicións e territorios; agora ben, a globali-zación mal entendida sitúanos ante o risco da estandarización, da per-da da diversidade e da imposición dun mesmo modelo cultural para tódolo habitantes do planeta.

Por iso, hoxe máis que nunca é un día pa-ra deixar a un lado a autocrítica e procurar a sostibilidade da nosa identidade, daquilo que nos fai seguir sendo au-

tenticamente únicos, de procurar manter as par-ticularidades e a cultu-ra que nos identifican e nos definen, daquilo que nos convirte en nación.

Por iso hoxe, no día de Galicia, a mellor

homenaxe é seguir apos-tando por Galicia e facelo co orgullo de reivindicar a nosa procedencia, o noso patrimonio e a grandeza da nosa xente. De reivin-dicar as nosas empresas, os nosos emprendedores e o talento autóctono. De reivindicar que Galicia siga sendo para sempre auténtica, porque só os territorios auténticos permanecerán como tales nun escenario máis cam-biante e máis vertixinoso que nunca.

Celebremos o día de Galicia como faría Rosa-lía, dignificando Galicia, o seu modo de ser e a súa identidade. ¡Feliz 25 de xullo!

Galicia: auténticamente única

CARMENJOSÉ

LÓPEZ

Abogada

GALICIA É TRADICIÓN, É TERRA, É

MAR... GALICIA É CULTURA E

PATRIMONIO.... GALICIA É

DIVERSIDADE E TAMÉN É A

RIQUEZA QUE APORTAN CADA

UN DOS SEUS TERRITORIOS,

DENDE O LITORAL, ATA O INTERIOR,

DENDE O RURAL ÁS ÁREAS MÁIS

URBANAS

especial70El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018

APÓSTOL 2018

Santiago de Compostela é un lugar idóneo para

volvermos, máis unha vez, ao controvertido tema das mulleres e a participación política, ás veces unha tea de araña que todo o apaña..., sen que nada mude. Foi no veciño Concello de Conxo, hoxe parte do de Santiago, onde tivo lugar o Banquete reivindicativo de democracia e liberdade en que se dubida se participou ou non Rosalía de Castro.

Estivese ela presente ou non, o certo é que Ro-salía tivo vontade de inter-vención social e política e mantivo sempre un com-promiso con Galiza e coas mulleres desde ideas moi avanzadas para a época. Non é indiferente que sexa unha muller o símbolo do noso espertar literario e po-lítico e, por tanto, a pesar de estaren en demasiadas ocasións nun menos visí-bel segundo plano, hoxe sabemos que a presenza das mulleres nas Irmanda-des da Fala, que acaban de cumprir os seus primeiros cen anos de vida, foi moi relevante, na Coruña de maneira moi singular, como berce do movemento, mais tamén na capital do país.

E foi en Santiago onde, tras o Mitin das Arengas

convocado por Castelao e o Partido Galeguista en 1934, tivo lugar unha manifesta-ción espontánea liderada por mulleres que rematou, non podía ser doutra manei-ra, perante a estatua de Ro-salía na Alameda, cantando o himno galego.

E cando en 1968 o nacio-nalismo decide tomar as rúas e convocar primeiro concen-tracións e logo manifesta-cións por unha Galiza ceibe e socialista, alí tamén había mulleres a reivindicaren os nosos dereitos como pobo.

Cando cheguei a Com-postela, hai máis de

trinta anos, e xa coa con-ciencia feminista petando fortemente na miña caluga, estrañoume a escasa pre-senza de mulleres na polí-tica. Eramos bastantes no movemento estudantil, moi-tas a traballaren no ámbito cultural, no educativo, no feminista, claro. Porén, tanto como referentes destacadas como no nivel de militan-tes de base, as mulleres sempre representaron unha porcentaxe moi inferior á dos homes na vida política. E refírome á vida política

a caída dos privilexios.Afortunadamente o na-

cionalismo ten en 2018 moi-tas máis mulleres actuando en primeira liña desde unha práctica feminista trans-versal.

Porque, ao contrario do que se pensa desde deter-minadas instancias, o nacio-nalismo como movemento de liberación en constru-ción, xustamente por par-tir do respecto á soberanía dos pobos, posúe todas as características para se constituír no marco idóneo para desenvolver un poder político que rompa co siste-ma patriarcal. E desde o na-cionalismo recoñécese hai tempo que o feminismo é a chave para entender, diag-nosticar e, por tanto, estar en condicións de transfor-mar as relacións de depen-dencia e desigualdade, en relacionamentos xustos e igualitarios.

Hoxe, tras tres anos nunha representación

institucional como a Vice-presidencia da Deputación, continúo en ocasións a contar até dezasete homes e unha muller (“eu”, digo con estrañeza e rabia) nun-ha xuntanza en que non

entenden porque murmuro -o suficientemente alto como para que me escoiten- “catorce, quince, dezaseis, dezasete”. Mais hoxe tamén asistimos (así son as ten-sións e os avances) a un in-cremento relevante da con-ciencia feminista, sobre todo nas rapazas máis novas. Por iso espero, máis que nunca, que esa vontade de querer mudar todo se traduza nun-ha maior participación de mulleres feministas na vida política. Porque só así pode-remos cumprir, por fin, co Eu/Nós tamén navegar que Xohana Torres nos indicou.

Mais as mulleres, feliz-mente, temos hoxe

tamén responsabilidades de goberno, exercemos a máxi-ma representación dunha organización política como o BNG que ten á súa cabeza Ana Pontón, voceira nun gru-po parlamentario con maio-ría feminina e que conta, en-tre outros moitos referentes, con Ana Miranda como voz en Europa. O nacionalismo escríbese en feminista, por-que é, ao noso ver, a única maneira de dar pasos adian-te en dereitos, igualdade e xustiza. E ese é, sen dúbida, o noso obxectivo.

O nacionalismo escríbese en feminista

GORETTI SANMARTÍN

REI

Vicepresidenta daDeputación da

Coruña e concelleira do BNG en Santiago

de Compostela

O FEMINISMO É A CHAVE PARA

ENTENDER, DIAGNOSTICAR

E ESTAR EN CONDICIÓNS DE TRANSFORMAR

AS RELACIÓNS DE DEPENDENCIA E DESIGUALDADE

xeral, tanto no nacionalismo como nas forzas estatais. Non quero dar nomes mais sobraban os dedos dunha man para dar conta delas. Fixemos moitas análises das causas desta situación (os horarios, os ritmos, a ruptura coas relacións de subordinacion e cos lidera-dos, as eleccións persoais, o xeito de participar na vida pública, os coidados...) e pasamos por etapas dunha intensa e necesaria concep-tualización teórica.

A Universidade foi unha escola extraordinaria

para investigar, para ler, para coñecer, para debater. Con todo, sempre soubemos que o importante era a ac-ción, a praxe, conseguir que houbese moitas mulleres feministas en todos os luga-res, mais tamén nos postos onde se toman as decisións. E conseguimos tecer redes, primeiro entre as mulleres, coa sororidade que sempre practicou a gran Begoña Caamaño, e logo tamén con compañeiros cómplices na que é, sen ningunha dúbida, a transformación máis re-levante para o conxunto da humanidade. Sábeno e té-ñenlle medo, porque temen

En un olvidado muro, no de una red social, sino de

ciudad, leí que la mayor de las revoluciones sociales es aquella que uno vive en su interior. Es ahí donde se su-merge el conocimiento pro-fundo, el verdadero conector o haz de relaciones huma-nas. Más que a las palabras habría que prestar atención a los sonidos, como un arte de naturaleza única, porque son un hilo conductor, un metarrelato que intenta ver-se a sí mismo en el mundo de los fenómenos anticipan-do el paisanaje. Pensémoslo por un instante. Si sólo pu-diésemos escuchar Galicia sin verla: ¿Cuáles serían sus voces?¿Cómo sonarían sus fonotopías?¿Habría más ruido que convivencia armónica?

Más allá de los mares y las gaviotas, la brizna

de hierba mecida por el

viento o los oficios tradicio-nales como arquetipo atem-poral y eterno de la memo-ria, las ideas y la vanguardia, también se revelan como un experimento misterioso que absorbe todas esas esen-cias al tiempo que se vuelve impulso y pulso de nuestros días convertido en arte con-temporáneo. Mientras se explora el ámbito maker, la programación o la robótica no hay una iniciación a la fonografía mediante el uso de software con micrófonos de contacto para registrar las resonancias internas de los objetos. La técnica aquí también es la materia prima del conocimiento tanto de los transductores acústicos como del procesamiento de los audios.

Es posible que queden pocas moradas para el

alma, pocos lugares donde habitar, que conserven la

verberaciones de hechos involuntarios. Espacios en blanco que retienen la ri-queza de un instante y que más adelante dejarán su im-pronta en el espacio, como mi pluma al escribir este ar-tículo, cuyos trazos también van resonando como un lenguaje sin palabras.

El observatorio de la escucha, Aurales, Arte

Sonoro o escoitar.org son algunos de esos proyectos

que convierten la escucha activa en una capacidad de abstracción que revaloriza un sentido infrautilizado, porque oímos más de lo que escuchamos. Una verdadera patología sonora. Por este motivo celebro que exista el Mapa sonoro de Galicia promovido por el Consello da Cultura Galega porque todos podemos colaborar brindando nuevos escena-rios y poniendo más voces contemporáneas a este fon-do documental, como canto colectivo a la vida en estado naciente que sigue reinter-pretándose a diario como una coral polifónica de los sentidos. El valor de estos archivos es que son una voz en tránsito que dialoga con nosotros, del mismo modo que el silencio, entendido como acontecimiento en el que los elementos primor-diales se convierten en los señores del aire.

Reverb-acciones sonoras

ARANTXA SERANTES

Humanista digitaly doctora por la USC

SI SÓLO PUDIÉSEMOS

ESCUCHAR GALICIA SIN

VERLA: ¿CUÁLES SERÍAN SUS

VOCES?

capacidad de conmover-nos porque la progresiva desaparición de ciertos en-tornos implica una pérdida de riqueza sonora, que no es mimética, como en el caso de otras expresiones culturales, sino fiel a su ori-gen. Importa demasiado la imagen, porque nos parece testimonial y fidedigna. Los métodos de acústica expe-rimental son un abordaje desconocido, una materia que todavía sobrevive en laboratorios porque se promueve la escucha con-textual y acústica, mediante estrategias creativas con grabaciones de campo.

Pero hay que trascender la expresión oral y mu-

sical como única represen-tación válida del patrimonio inmaterial en favor de otras expresiones aurales que para nada son residuales o secundarias. No son re-

El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018 especial 71

APÓSTOL 2018

Yo no deseo que las mujeres tengan poder

sobre los hombres, sino sobre ellas mismas. Este principio-que convertiría en dogma de fe lo suscri-be la filósofa y escritora Mary Wollstonecraft. Y lo hizo hace ya algunos si-glos. Varios eclipses des-pués, todavía seguimos en ello. Podemos vestirlo con muchos epígrafes: educación, sociedad, va-lores, estigmas, machis-mo… etc. Incluso cabe la posibilidad de escribir una lista de teóricos cul-pables. La realidad es la que es: equiparación para igualdad. Bella Abzug, abogada y política esta-dounidense, pronunció: “La prueba para saber si puedes o no hacer un trabajo no debería ser la organización de tus cro-mosomas”. Sólo falta que lo entendamos de una vez por todas.

El informe Gestha, elaborado por técnicos de Hacienda y publica-do a principios de año, recoge que las mujeres cobramos una media de 4.636 euros menos al año que los hombres; es

decir, casi un 29% me-nos. Esto significa que no está disminuyendo la brecha salarial. Pode-mos leer además que las mujeres son (somos) las que ocupan gran parte de los puestos de trabajo que están por debajo de los sueldos mileuristas. Otro aspecto bastante alarmante es que la edad también es un lastre pa-ra las mujeres a la hora de cobrar. Conlleva que una vez incorporadas al mercado laboral, la dife-rencia salarial entre am-bos sexos se incrementa paulatinamente de mane-ra negativa hacia el lado de la balanza femenino al aproximarse a la jubila-ción (otro capítulo sobre el que reflexionar).

Muchos ensayos co-inciden en señalar

a la maternidad como uno de los condicionan-tes fundamentales de la brecha salarial; de hecho, apuntan a este factor como el principal cau-sante de la importante escasez de mujeres en puestos de responsabi-lidad. En España-y por

familiar nos lleva de la mano hacia ansiolíticos y estrés. Y facilita la vida de los demás. Y la nuestra, señoras mías? Dejemos de ser nuestras peores enemigas.

Miren, la Directiva Eu-ropea que regula la

baja por maternidad tiene 25 años. Saquen ustedes sus propias conclusiones. Debemos regular esa implementación e incor-porar (mucho) la corres-ponsabilidad parental. De no hacerlo, las desigual-dades laborales se van a

seguir manteniendo y con ellas, las salariales. Les aporto un dato más para que me entiendan mejor. A lo largo de 2017, casi 270.000 mujeres recu-rrieron al permiso íntegro por maternidad. Hombres fueron 4.930.

Hay un proverbio que dice que las palabras

crean las cosas. Creemos que podemos con todo y no creamos igualdad con esa postura. Por tanto, lo primero que tenemos que hacer las mujeres, gallegas o no, es analizar nuestra forma de pensar y actuar; pequeños pa-sos nos acercan a donde queremos estar. Y a partir de ahí, organizarnos y colaborar sin zancadillas para ir transformando empresa, vida y socie-dad. Comenzaba esta reflexión con una filósofa y escritora y voy a po-nerle punto final con una fantástica frase de otra mujer similar, en este ca-so Ayn Rand. Dice así: “La pregunta no es quien va a dejarme; la pregunta es quien va a detenerme”.

Somos enemigas íntimas

MARÍAJOSÉ

GÓMEZ

Periodista

ende en Galicia-seguimos perpetuando un modelo laboral que identifica un mayor número de horas con una mayor producti-vidad. Y es necesario un importante cambio en la concepción empresarial, implementando modelos de otras regiones (léase el norte de Europa), para no ir en detrimento de la difícil, poco comprendida y siempre sacrificada conciliación. Sin ir más lejos, el 96,04€ (vuelvan atrás y digan de nuevo la cifra) de las personas que trabajan a tiempo parcial por tener que cuidar a los hijos o a enfermos son mujeres.

Hagamos entender a empresarios que el

hecho de tenernos 8 ho-ras físicamente en nues-tro puesto de trabajo no es sinónimo de éxito. Que bien organizado, nues-tro rendimiento podría aumentar con otro tipo de fórmulas que se apli-can desde hace mucho tiempo en otras regiones. Entendamos que el título de experta en equilibrios horarios y organización

LAS MUJERES COBRAMOS

CASI UN 29 % MENOS QUE

LOS HOMBRES. ESTO SIGNIFICA

QUE NO ESTÁ DISMINUYENDO

LA BRECHA SALARIAL

Aunque la evolución tec-nológica ha supuesto

la simplificación de muchas tareas y aspectos de nues-tras vidas, también es cierto que nos ha abocado a una segunda vida virtual que puede resultar muy poco positiva a largo plazo. Así, podemos observar como a menudo, todos enar-bolamos la bandera de la tolerancia, la igualdad y el altruismo en redes sociales, pero a la hora de acometer nuestra otra vida, la real, no sólo no somos tan ecuáni-mes o generosos, sino que nos estamos volviendo cada vez más individualistas y menos tolerantes.

Esta desconexión de la realidad ha provocado una apatía y un desinterés gene-ral por los problemas ajenos, que se reduce a un ataque feroz en la red, pero que nos separa cada vez más en nuestra vida diaria.

Por este motivo, fenóme-nos sociales como el que

ocurre casi a diario en San-tiago de Compostela resul-tan dudosamente valorados o se asimilan como algo normal. El hecho de que es-ta ciudad de más de 96.000 habitantes, reúna cada año a miles de peregrinos de todas partes del mundo, en un ambiente pacífico e igua-litario, no tiene parangón en ningún otro lugar.

Para hacernos una idea de la magnitud de esta fies-ta multicultural, la Oficina del Peregrino recibió a más de 300.000 personas du-rante el año 2017, y sólo en junio de 2018, más de 45.000 peregrinos habían llegado a Santiago. Mi-les de personas de diversa procedencia, con diferen-tes motivaciones, culturas, costumbres…, pero con un mismo fin e integrando sin proponérselo, una de las

culos imposibles, afectos, historias para siempre. El objetivo común de visitar Compostela construye sin pretenderlo, un ambiente de fraternidad invisible, pero palpable desde el primer día.

Y mientras los peregrinos caminan asombrados

por las empedradas calles de Compostela, dejándose enamorar por las iglesias y los jardines, es la pro-pia Catedral la única que asiste, boquiabierta, a este singular espectáculo de culturas, donde los propios protagonistas no saben que lo son. Un espectáculo del que gallegos como yo no podemos formar parte desde hace años, porque la vida nos ha llevado lejos de nuestro hogar. Por eso, con la ‘morriña’ bajo el brazo, no podemos evitar sentirnos identificados con todos esos peregrinos que se acercan

a Santiago, que vuelven a los orígenes. Compartimos ganas, camino y destino, pero los obstáculos no son los mismos. Mientras ellos van de la mano del esfuerzo y la ilusión, nosotros lo ha-cemos entre la nostalgia y la memoria.

A nosotros nos toca ver el camino de lejos,

en la distancia, como una promesa de vuelta a casa. Es un rastro a seguir para que, algún día, todos los que tuvimos que dejar lo que conocíamos en busca de otro camino, encontremos el auténtico. El de regreso a ese lugar donde duermen nuestros mejores recuerdos.

Álvaro Cunqueiro decía que, “A Compostela se acer-ca uno como quien se acer-ca a un milagro”. Algunos empezamos a pensar que el verdadero milagro, es con-seguir acercarse a Galicia.

En busca del otro Camino

ROCÍOGUTIÉRREZ

DÍAZ

Periodista

reuniones más diversas y multiculturales de todo el mundo.

Todos hemos sido tes-tigos de historias de

lo más variopintas que se entrecruzan en esta ciudad gallega. Hemos visto el afán de superación de personas discapacitadas, las prome-sas y penitencias cumplidas con esfuerzo, ancianos ha-ciendo realidad sus sueños, niños empezando a descu-brir, adultos buscando un desafío. Personas que nunca se encontrarían si no fuera por esta experiencia y que, sin pretenderlo, comparten el esfuerzo, las ganas, la ilu-sión. En este lugar la igual-dad se impone con la misma rudeza que las piedras del camino, aquí eres sólo un caminante, despojado de tus dudas y complejos, uno más entre la multitud. Pero también aquí se crean vín-

especial72El Correo Gallego. MIÉRCOLES 25 de JULIO de 2018