ENERGIA

ENERGIA

Lehen da bizi energiaren definizioa azalduko dugu.

Eta gero gauza hauek :

Energia motak :Elektrikoa

Argi-energiaBero-energiaMekanikoa

Nuklearra

Energia iturriak :BerriztagarriakBerriztaezinak

Argia : Definizioa Sorrera

Ezaugarriak Gorputz motak

Soinua : Definizioa Sorrera

Ezaugarriak

Eta azkenik galdera batzuk ia zenbat ikasi duzuen.

Energia eta energia motakEnergia da aldaketa sortzeko duen guztia. Aldaketa izan daiteke, zerbaiten mugimendua aldatzea edo tenperatura igo edo jaistea.

Energia elektrikoa: korronte elektrikoarekin erlazionatuta dago. Halakoxea da ekaitzetako tximista.

Argi-energia:argiaren bidez transmititzen da. Eguzkiak edo bonbilla piztuak energia mota hori ematen dute.

Bero-energia: beroa ematen duen gauzak sortzen dute. Adibidez, suak.

Energia mekanicoa: mugitzen ari den gauzen energia da. Ibaiko urak energia hori dute

Energia nuklearra: material batzuek beren osagaietan duten energia da eta desintegratzen direnean lortzen da. Uranioak duen energia hori da.

Energia mota bat eraldatu egin daiteke eta beste mota bateko energia bilakatu.

Energia-iturri gizakiok energia lortzeko erabiltzen ditugun naturako gauzak dira. Bi mota daude berriztaezinak eta berriztagarriak.

Petrolioa sortzeko urte asko behar ditu.Eta lurraldearen barrualdean sortzen da.

BERRIZAEZINAK : energia-iturri berriztaezinak amaitu ahal dira. Eta sortzeko denbora handia behar da.

Gas naturala petrolioa eratzean sortutako gasaren nahastea da. Eretzen da eta etxeetan beroa emateko eta elektrizitatea egiteko erabiltzen da.

ENERGIA-ITURRIAK

Milioika urte behar dira ikatza lortzeko. Landareen hondarrez osatuta dago.Industrian eta elektrizitatea eratzeko erabiltzen da.

Mineral erradiaktiboak energia nuklearra lortzeko elementuak dira. Elektrizitatea sortzeko zentraletan erabiltzen dira.

Guri iruditzen zaigu hobeto izango zela berriztaezinak ez erabiltzea hain beste, asko kontaminatzen eta gutziago erabili ahal dugu,baina beharrezkoak dira.

Berriztagarriak : energia-iturri berriztagarriak era iraunkor eta naturalean berritzen dira. Horregatik, ez dira inoiz agortzen. Gure inguruan dauzkagun energia-iturri berriztagarri nagusiak hauek dira : ura, haizea, eguzkia eta materia organikoa.

Eguzkiak argi-energia eta bero-energia ematen ditu Lurrera. E- nergia mota hori eguzki-plaken bidez jaso daiteke.Energia elektrikoa lortzeko erabili daiteke,baita ura eta etxea berotzeko ere.

Materia organikoak energia kimikoak dauka., Landare-hondakinak,biorregaiak sortzeko erabil daitezke edota zuzenean erretzeko

Ibaietan mugitzen hari den urak energia mekanikoa dauka. Energia hori elektriko bihur daiteke.

Haizea mugitzen ari den airea da. Beraz, energia mekanikoa da. Haizea balia daiteke eta energia elektriko bihurtu erroten bidez.

Argia gorputz batzuek sortzen duten energia da. Ikusmenaren bidez hautematen dugu. Gure planetako argi-iturri nagusia Eguzkia da;beste batzuk daude :bonbillak, izarrak … Argiaren abiadura segundoko 300.000 km da. Materialetan argia nola den ikusita bi multzotan banatzen dira: gorputz argidunak eta gorputz argi-gabeak.

•Gorputz argidunak berezko argia dute, eta naturalak edo artifizialak izan daiteke.

• Gorputz argi-gabeak ez dute berezko argia gorputz argidunen argia jasotzen dute.

Gorputz argi gabeak gardenak, zeharrargitsuak eta opakuak izan daiteke:

ARGIA

Gardenak: argi guztiari pasatzen uzten diote. Ederto ikusten da haietan zehar.

Opakuak: ez diote pasatzen usten argiari; ondorioz, haien zehar ez da ikusten eser.

Zeharargitzuak: ez diote argi guztiari pasatzen uzten. Haietan zehar gauzak lauso ikusten dira

Argia norabide guztietara doa. Argi izpiak lerro zuzenetan doaz, baina gorputz bat jotzean norabidea aldatzen du. Norabide aldaketak fenomeno batzuk eragiten dute : islapena eta errefrakzioa.

Islapenean, gainazala jotzen duen argi izpiak izpi erasotzaileak errebotatu eta izpi islatua bihurtuz itzultzen da. Gorputz gehienak ez dute argi guztia jasotzen, baina ispiluak bai.

Errefrakzioa da argi izpiaren norabide aldaketa, leku batetik bestera pasatzean. Bi gauza arteko tartea zeharkatzen duen argi izpia izpi erasotzailea deritzo. Eta norabidea aldatzen duenari izpi errefraktatua

Leiarrak iritzi zaien argia errefraktatzen duten gorputz gardenak dira. Honako hauek izan daitezke :

Konbergenteak : puntu batean bilatzen dituzte argi izpiak eta errealitatea baino irudi handiagoa eratzen dute (lupa, betaurrekoak …)

Dibergenteak : mota onetako leiarrek argi izpiak zabaltzen dituzte baino errealitatean baino irudi txikiagoak eratzen dute.

LEIARRAK

Soinua da gorputzek bibratzean igortzen duten energia transmititzeko modua.

Soinua sortzen da objektua osatzen duten partikulen bibratu eta soinu-uhina eratzen dutenean.

Soinu-uhin hori onbjektuaren inguruko airean hedatzen da, gure belarrira iritzi arte.

Belarria soinua entzuten du

Soinua 340m/s-ko abiadura hedatzen da airean barrena,eta 1500m/s-ko abiadura urpean.

Soinuaren ezaugarriak dira intentsitatea, tonua, tinbrea eta iraupena.· · Intentsitatea hautematen dugun soinuaren indarra da. Gogorra edo ahula izan daiteke. Intentsitatea dezibeliotan dezibeliotan neurtzen da.· · Soinuaren tonuak tonuak soinu altu altu eta baxuetan baxuetan bereizten dira. Ezaugarri horren bidez bereizten ditugu musika - tresna batek igortzen dituen notak . · · Iraupena Iraupena soinuak irauten duen denbora da, eta soinu labur labur eta luzeetan luzeetan bereizten dira. · Tinbrea · Tinbrea intentsitate, tonu eta iraupen berdineko 2 soinu bereizteko ezaugarria da.

Soinua lerro zuzenetan hedatzen da. Baina soinu-uhinek oztopo batekin topo egiten dutenean, islatu egiten dira , hau da, itzuli eta norabidea aldatzen dute.2 fenomenotan errepikatzen da soinua: oihartzunean eta erreberberazioan.

Gertatzen da soinua igortzen duen gauzaren eta islatzea eragiten duen oztopoaren arteko tartea 17 metrotik gorakoa denean.

Halakoetan, igorritako soinua eta islatua zein bere aldetik iristen dira gure belarrietara, eta argi bereiz ditzakegu.

Hala, mendi baten aurrean oihu egiten dugunean, oihartzuna entzun dezakegu.

Erreberberazioa soinu-uhina igortzen duen gauzaren eta islatzen duenaren arteko tartea 17 metrotik beherakoa denean gertatzen da.

Igorritako soinua eta islatua nahasia iristen dira gure belarrietara.

Hutsik dagoen gela batean oihu egiten dugunean, erreberberazioa gertatzen da.

1. Zer da energia?

a)Sortzeko gaitasuna duen guztia.

b)Aldaketa sortzeko gaitasuna duen guztia.

c)Aldaketa duen guztia.

2.Zerekin erlazionatuta dago energia elektrikoa?

a)Korronte elektrikoarekin.

b)Argiarekin.

c)Mugimenduarekin.

3.Zer dira energia iturriak?

a)Naturako elementuak eta ez dira inoiz ez amaitzen.

b)Naturako elementuak eta amaitzen dira.

c)Gizakiek energia lortzeko erabiltzen diren naturako elementuak.

4.Energia-iturri berriztagarriak hauek dira: ura, eguzkia, materia organikoa … Zein falta da? a)Ikatzab)Urac)Haizea

5.Zenbat argi pasa ahal da gorputz zeharargitzuetan?a)Guztiab)Gutxic)Ezer ez

6. Nora joaten da argia?a)Iparralderantzb)Norabide guztietarac)Mendebalderantz

7.Zenbat abiadura du soinua airean(a) eta lurrean(l)?a)340m/s-koa(a) eta 1500m/s-koa(l)b)340m/s-koa(a) eta 2500m/s-koa(l)c)220m/s-koa(a) eta 1505m/s-koa(l)

8.Lupa bat zer motatako leiarra da?a)Konbergenteab)Dibergentea

9.Zer da hautematen dugun soinuaren indarra?a)Iraupenab)Intentsitateac)Tinbrea

10.Erreberberazioa soinu - uhina igortzen duen gauzaren eta islatzen duenean arteko tartea zenbateko metrotik beherakoa denean gertatzen da?a)15 metroetatikb)16 metroetatikc)17 metroetatik

Eskerrik asko power point-a ikusteagatik

Liburuko 50.orr. Ikusi ahal duzu eta gure power point-ko 3. diapositiban.

Begiratu 56. orr.a EDO GURE POWER POINT-EKO 12. DIAPOSITIBAN

EZ BADUZU SINESTEN BEGIRATU 56. ORR. – ANEDO GURE POWER POINT-KO11. DIAPOSITIBAN.

EZOKER

ZAUDEBAINA BEGIRATU ONDO 13. DIPOSITIBAN!

BEGIRATU ONDO 10. DIAPOSITIBA

BAIOSO ONDO

Argia argi energiarekin erlazionatuta dago ez konorte energiarekin

50. orr. Ikusi ahal duzu eta gure power point – ko 3. diapositiban

Mugimendua ez da energia mota bat. 50. orr. Ikusi ahal duzu eta gure power point – ko 3. diapositiban

Amaitu ala ez amaitu ahal dira

52-53 orrialdetan ikusi ahal da eta gure power poit- eko 4., 5., 6. eta 7. diapositibetan.89*

54. Orr.-aurkitu ahal duzuEdo power point-ko 8. orr.-ean.

55. orr. –an ikusi ahal duzu edo power point-ko9. diapositiban

Ondo begiratu ura ba dago ipinita galderan.

Ikatza ez da energi iturri berriztagarria.