berri

ak la

bur

Berriaklabur

DEPRESIOA OHIKO GAIXOTASUNA DA GURE

GIZARTEAN, eta antidepresibo ugaribadaude ere, oraindik ez da lortudepresio kronikoa sendatzea.Antidepresiboek, gainera, oso geldieragiten dute;izan ere, bi edohiru astekotratamenduabehar da gaixoakhobekuntzarenbat nabaritzeko.Hori dela eta,Leioako FarmaziaFakultateanantidepresiboazkarragoaklortzekoahaleginetan ari dira. Horretarako,ohiko substantzia antidepresiboeibeste konposatu batzuk gehitzenzaizkie. Konposatu horiek ez diraantidepresiboak, bizkortzaileak baizik,eta, horien bidez, antidepresiboeklehenbailehen eragitea lortu nahi da.

Antidepresiboazkarragoak

AEBETAN ARDURATUTA DAUDE

MISSISSIPPI IBAIKO ESPEZIE BATZUK LakuHandietara iristeko arriskua dagoelaeta. Izan ere, geografikoki urrunegon arren, Mississippi eta LakuHandiak lotuta daude XIX. mendetik.Garai hartan, Chicago AEBetako hiriindustrializatuenetako bat zen,eta Michigan lakura botatzenzituzten zikinkeria guztiak.Baina lakua poluitzen ari zela eta,zikinkeriak beste norabaiteraeramatea bururatu zitzaien.Horretarako, Mississippiren adarbatean, Illinois ibaian, bukatzen zenkanal bat egin zuten: Chicago ibaia.

Hasieran, ibai hori oso poluituazegoen; ondorioz, bertan ezzegoen bizirik. 1970ekohamarkadatik aurrera, ordea, ibaiagarbitzen eta biziberritzen hasi zen.Baina orain ikusi dute Mississippikoespezie batzuek ibaia inbaditudutela, eta Laku Handietara iristekoarriskua dagoela. Horri aurreegiteko, hainbat proposamenaztertu dira, eta konturatu diraeraginkorrena Chicago ibaikobizidun guztiak akabatzea dela.Zalantzarik gabe, behin betikoirtenbidea da.

E K O L O G I A Denak akabatu eta kito!

2

ITSAS HONDOKO TXIMINIA

HIDROTERMALETAKO EKOSISTEMA

berezia eta aberatsa da.1977an lehenengoa ikusizutenetik, ikerketa ugari egindira, eta ordura arte ezagutzenez ziren bizidun asko aurkitudira bertan. Horien artean,mikroorganismo berezi batzukdaude, eta hain dira bereziak,ezen erreinu propioa izateamerezi baitute. Hori uste dutebehintzat aztertu dituztenikertzaileek.

Orain arte, mikroorganismohoriek Protista erreinuansailkatzen ziren. Duela gutxi,ordea, Atlantikoarenerdialdeko dortsaleko tximiniabatetik hurbil jasotakojalkineko bizidunen DNAaztertu eta zuhaitzfilogenetikoa osatu dute.Orduan ikusi dute jalkineandauden mikroorganismoetatik

gutxienez bi protistoetatik osodesberdinak direla genetikoki.Ondorioz, Proceedings of theNational Academy of Sciencesweb gunean haiek biltzekoerreinu berria sortzeaproposatu dute. Beraz,baliteke beste bat gehitzeaorain arteko erreinu nagusiei:Monera, Protista, Fungi,Animalia eta Plantae.

Erreinu berria itsasokotximinietan

EL H U YA R. 2003 OT S A I L A

BIO

LO

GIA

FAR

MA

KO

LO

GIA

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

ZELULA AMEK UGALDU ETA EDOZEIN

ZELULA-MOTA BILAKATZEKO GAITASUNA

DUTE. Minbizia-zelulek, berriz,kontrolik gabe ugaldu eta pertsonagaixotzen dute. Baina, antza, bietanproteina berak hartzen du parteugaltze-prozesuan. Saguetan ikusidenez, nucleostemin izena emandioten proteinak zeregingarrantzitsua eduki dezake zelulenzatiketan. Britainia Handiko etaEstatu Batuetako ikertzaileekproteina horren kantitate osohandiak detektatu dituztelaborategian hazitako saguen zelulaametan, ugaltzen ari ziren bitartean.

Eta gauza bera behatudute gizakien zenbaitminbizi-zelulatan.Ugalketa-prozesua amaitubezain laster, ordea,proteina desagertu egitenda zelularen nukleotik.Zelulen ugalketa--prozesuan proteinaaskok hartzen dute parte,eta nucleostemin-ak ez duzertan besteak bainogarrantzitsuagoa izan, bainaikertzaileei jakin-min handia piztudie zelula amen eta minbizi-zelulenarteko antzekotasunak.

berri

ak la

bur

Berriaklabur

3EL H U YA R. 184. Z K .

EMATEK proiektu europarrak garapenteknologikoa sustatu nahi du etaprotagonismo handiagoa eman nahi dieemakumezko zientzialariei eta teknologianaritzen direnei.Proiektua bi urtekoa da eta epe motz etaertainerako ekintza-ildo berritzaileakproposatzen ditu teknologiaren etaindustriaren alorrean; adibidez, gizonen etaemakumeen arteko aukera-desberdintasunazerk sortzen duen zehaztea, horiekkonpontzeko neurrien gida proposatzea etakudeaketako eta punta-puntako teknologia--ildoetako karrera profesionalen planakgaratzea.Proiektua EAEko hainbat entitate etaerakunde ari dira garatzen (AED-Bizkaikoemakume enpresari eta zuzendarienelkartea, ASPEGI-Gipuzkoako profesional etaenpresarien elkartea, CC.OO., DEMA--Enpresa Garapena, Emakunde, TEKNIKER,LABEIN, ROBOTIKER...), eta INASMET dahorien buru.

Emakumezko zientzialarieiprotagonismo handiagoa

T E K N O L O G I A

ME

DIK

UN

TZ

A

HAMSTERREKIN EGINDAKO

IKERKETA BATEAN, behi eroengaitza eragiten duten prioiakmingainean metatzen direlaikusi da. Hortik ondorioztatudute ikertzaileek behietanere gauza bera gertatzekoarriskua egon daitekeela.Journal of Virologyaldizkarian argitaratu

dute ikerketa. Ikertzaileek prioiak injektatu dituzte hamsterren garunetan,eta prioiak mingainera joan eta bertan metatzen direla ikusi dute.Zientzialariek ez dakite behietan ere halakorik gertatzen den ala ez,baina badaezpada ere aztertu egin beharko litzatekeela uste dute.

Izan ere, Europan debekatuta dago behien garuna eta bizkarrezur-muinajatea, prioiak eduki ditzaketelako. Baina mingaina ez da arriskutsutzat jo;beraz, gainerako giharrak bezala, harategietan saltzen da. Orain, behienmingainetan prioiak dauden ala ez ikustea proposatzen dute ikertzaileek,eta, egonda ere, gaitza transmititzeko arriskurik dagoen ala ez ere ikertubeharko dela uste dute.

Mingaina: behi eroen gaitzarenezkutaleku?

Molekula bera sendatueta gaixotzeko

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

AB

ELT

ZA

INT

ZA

Bero-mikrotrukagailuarenprototipoa

4 EL H U YA R. 2003 OT S A I L A

berri

ak la

bur

Berriaklabur

TEKNIKER ZENTRO

TEKNOLOGIKOA BERO--MIKROTRUKAGAILU BATEN

PROTOTIPOA EGITEN ARI DA

CSICen Eduardo Torrojazentroaren, Carlos III.aUnibertsitatearen eta Seneringeniaritzarenlaguntzarekin. Tresnahorrek fluidozko fluxuentrukearen bidez

funtzionatzen du. Harrigarriena beretamaina txikia da. Izan ere,4 cm2-ko azaleran sartzen da,

100 mikrako kanal-zabalera du,kanal batetik bestera 100 mikradaude eta trukagailuak guztira100 kanal ditu.

Prototipoaren diseinuaz,fabrikazio-arazoez etaekoizpenerako diseinuazTEKNIKER zentroa arduratu da,Senerrekin batera. Horretarako,TEKNIKERek berak diseinatutakoeta ekoitzitako ospe handikomikrofresatzeko makina (ULPRE II)erabili du.

B O TA N I K A

Hostoak lore-lanetanEuropako palmondo nanoa intsektuez

baliatzen da polinizatzeko. Beste landareasko bezala, beraz. Baina beste landareetan

loreak egiten ditu intsektuak erakartzekoahalegin guztiak, kolore ederrez edo usaingozoz jantziz. Palmondo nanoaren loreek,

ordea, ez dute usainik eta ez dira urrunetikbereizten. Izan ere, landare honen hostoak

dira usain erakargarria isurtzeazarduratzen direnak. Frantziako CNRS

erakundeko ikertzaileek egin duteaurkikuntza.

AS

TR

OF

ISIK

AT

EK

NO

LO

GIA

ESNE-BIDEAREN ERTZEAN,orain arte ikusigabeko izarrezkoeraztun bat aurkitudute. Aurkikuntzahorrek Esne-bideanola sortu zenazaltzen lagun dezake.Ikertzaileen hitzetan,eraztuna guregalaxiaren eta bestegalaxia txikiago batenarteko talkarenondorioa da. Aldiberean, horrekfrogatuko luke guregalaxiaren zati batbeste hainbatgalaxiaren zatiekinsortua dela. Gainera,ikertzaileen esanean,

eraztunak duenposizioa oso aproposada Esne-bidearen etaeraztunaren arteandagoen materia ilunaikertzeko. Izan ere,

materia ilun horrekeragiten duengrabitate-indarraksostengatzen omendu eraztuna.

Izarrezko eraztunaEsne-bidearentzat

E K O L O G I A

Uste baino katamotziberiar gutxiago

Katamotz iberiarra aspaldian dagodesagertzeko arriskuan, baina, joan den

urteko kontaketaren ondoren, egoera kritikoadela dirudi. Berrehun ale baino gutxiago

daude eta, horietatik, hogeita hamar besterikez dira eme ugalkorrak. Neurri zorrotzak

hartu ezean, hamarkada batean desagertukoomen dira. Natura eta Baliabide Naturalak

Kontserbatzeko Nazioarteko Batasunaerakundearen arabera, habitata babestea

eta untxi-populazioa leheneratzea dira neurrihorietako bi.

TEKN

IKER

Eguzkia

120.000 argi-urte

Esne-bidearen eraztuna

ART

XIBO

KOA

ERRESUMA BATUKO MEDIPURE ENPRESAK

albo-ondoriorik eragiten ez duendesinfektatzaile ahaltsu bat aurkeztudu ospitaleetan erabiltzeko.Suprox izena du, eta elektrikokiaktibatutako sodio klorurozkodisoluzio bat da. Infekzioak sortzendituzten bakterioen pareta zelularra

deuseztatzen du (Salmonella,E. coli, Staphylococcus aureus,tuberkulosiaren bakterioa...);eta bakterioek ezin dutedesinfektatzailearekiko erresistentziagaratu. Bestetik, gaixoari ez dioinolako kalterik eragiten, ez azalean,ez begietan, ez arnas-aparatuan.

Istripuz edanez gero ereez du kalterik egiten,beraz, oso segurua da.Desinfektatzailea udaberrianmerkaturatzeko asmoa dute,eta, asmatzaileen esanean,beste arlo batzuetan ereizan dezake aplikazioa,esate baterako, abeltzaintzaneta nekazaritzan.

Desinfektatzaile ahaltsua

ME

DIK

UN

TZ

A

5EL H U YA R. 184. Z K .

HEGAZKINEN HEGALDIEK BI ERATARA

AREAGOTZEN DUTE BEROTEGI-EFEKTUA.Batetik, hegazkinek karbonodioxidoa igortzen dute, eta, bestetik,atzealdean sortzen diren arrastozurixkek ez diote beroari ihes egitenuzten eta, ondorioz, tenperaturaigoarazten dute.

Epe luzera, arrasto zuriek eragitenduten kaltea karbono dioxidoakeragiten duena baino handiagoadela kalkulatu dute LondreskoImperial College-ko ikertzaileek.Eta, arrasto zuririk ez sortzeko,lurretik hurbilago hegaldatzeaproposatzen dute: 10.000 m-koaltitudean beharrean, 7.000-9.500 martean, hain zuzen. Baina tartehorretan hegazkinek erregai gehiagobehar dute eta, beraz, karbono

dioxido gehiago igortzen dute.Hala ere, guztia kontuan hartuta,ingurumenari egindako kalteagutxitu egingo litzatekeelaondorioztatu dute.

Berotegi-efektuan hegaldiek duteneragina gutxitzeko modua

ING

UR

UM

EN

A

ART

XIBO

KOA

ALDIZKARIARENURTEKO ALEEN

BILDUMA EGITEKO

TAPAK

Bete eskaera-txartela eta gurehelbidera helarazi:

S ELHUYAR FundazioaAsteasuain, 14. Txikierdi auzoa 20170 Usurbil (Gipuzkoa)

"ondoko telefonoetara deitu etaIzarori eskatu:

943 36 30 40

u faxez eskaera egin:

943 36 31 44

edo posta elektronikoz eskatu:

y E-maila: elhuyar@elhuyar.com

✘ Koadernatzeko tapak nahi ditut(7 e )

Izen-deiturak

————————————————

————————————————

Helbidea

————————————————

————————————————

Hiria —————————————

Tel. ——————————————

P.K. ——————————————

Z I E N T Z I A E T A T E K N I K A

✄

ELHUYAR Fundazioa

ART

XIBO

KOA

ZO

OL

OG

IA

ART

XIBO

KOA

FRANTZIAN 1999. URTEAN IZAN ZIREN

EKAITZ HANDIEK basoetako hainbatlandare-espezie baxuren ugalketaeragin zuten: huntzarena, sasiarenaeta haritz gazteena, besteak beste.Aurreko urteetan baino % 15 gehiagosortu ziren eta aurten, adibidez,basoen azaleraren % 10 gehiagoestaltzen dute. Landare-espezie horiekdira, hain zuzen ere, orkatzek jatendituztenak.

Emaitza horiek Cemagref-ek,CNRSaren laguntzarekin batera,egin duen ikerketaren ondorioak dira.Ikertzaile horiek 1999an Frantzianizan ziren ekaitzek sorturiko ondorioaklandu dituzte, Chizé eta TroisFontaines-eko basoetan.Beren azterketaren arabera,basoetara lehen baino askoz ereorkatz gehiago hurbiltzen da elikatzeraeta bizitzera. Baina noiz arte iraungodu horrek? Landare-espezie baxuakhanditzen diren arte, hau da,hemendik 5-10 urtera arte.Orduan, orkatzek zailtasun gehiagoizango dute basoetan barna ibiltzeko.Aipatzekoa da 1999ko ekaitzek ezzietela kalte handiegirik egin animaliahoriei, zuhaitzak erorita gutxi batzukhil baziren ere. Beraz, askorentzatekaitza oso kaltegarria bada ere,orkatzei onura besterik ez die egin.

Ekaitzaorkatzarentzatona ote da?

Ilunantzeanibil ez

zaitezen...

ZIENTZIA ETA TEKNIKAREN

DIBULGAZIO-MAGAZINA

Babesleak: Eusko Jaurlaritzako Industria, Merkataritza eta Turismo Saila,Euskal Herriko Unibertsitatea, FAGOR Electrodomésticos eta Ikerlan.

ELHUYAR Fundazioaren eskutik

ETB 1en eta ETB 2n

20:00etan 12:00etan

berri

ak la

bur

Berriaklabur

B I O L O G I A

Europako Formica paralugubris inurri--espezieak inguruko pinuetako erretxina biltzendu habiak desinfektatzeko. Hori ondorioztatudute Lausanako Unibertsitateko ikertzaileek.Erretxinak osagai antibiotikoak ditu eta pinuekberen babeserako baliatzen dute; eta, antzadenez, inurriak ere ahalmen antibiotikoazbaliatzen dira.Ikerketan, bi inurritegi-mota egin dituzte:erretxinadunak eta erretxinarik gabekoak. Biakalderatuta, bigarren taldean hiru bider onddogehiago hazten dela eta gaixotasunak eragitendituzten bakterio dezente gehiago dituztelabehatu dute. Kontuan izan inurritegietanmateria organiko hil ugari izaten dela.

Erretxina:inurrien antibiotiko

A S T R O N O M I A

Nano marroien antzeko propietateak dituenizar-mota berri bat aurkeztu dute AmeriketakoAstronomia Elkartearen bileran. Izarra EFEridanus izar-sistema binarioko kideetako batda. Nano marroiek izaten duten tamaina etatenperatura du, baina oso bestela eratu zen.Astronomoek uste dute atmosfera eta barne--egitura geologikoa dituela.

Izar-mota berria

7EL H U YA R. 184. Z K .

ANEMIA FALTZIFORMEAREN ONDORIOAK gizonezkoetan emakumeetan baino larriagoakizatearen gakoa odoleko oxido nitrikoan dago, Journal of the American HeartAssociation aldizkariaren arabera.

Anemia faltziformea herentziazko gaixotasun bat da, eta gaixoak igitai-itxurakoglobulu gorriak dituela da ezaugarri nabarmenena. Desitxuratutako globulu gorrihoriek odol-hodiak buxatzen dituzte batzuetan, eta horrek krisi mingarriakeragiten ditu, batez ere gizonezkoetan. Emakumeek, berriz, nolabaiteko babesadute: krisi gutxiago izaten dituzte eta bizi-itxaropena gizonezkoena bainoluzeagoa da. Orain, zientzialariek sexuen arteko alde hori zerri zor zaion jakin dute.

Nonbait, oxido nitrikoak odol-hodiak zabaltzen ditu; beraz, buxatzekoarriskua asko gutxitzen da. Eta anemia faltziformea duten emakumeekgaixotasun bera duten gizonezkoek baino bi aldiz oxido nitriko gehiago dute

odolean. Azken arrazoia,ordea, estrogenoetan dago.Izan ere, estrogenoek oxidonitrikoaren ekoizpena sustatzendute, eta hormona hori ugariagoada emakumeetan gizonezkoetanbaino. Horregatik, gaitzarenondorioak ez dira gizonezkoetanbezain larriak emakumezkoetan,estrogenoek babestendituztelako.

Emakumeak,anemia faltziformearenondorioetatik babestuago

AS

TR

ON

OM

IAM

ED

IKU

NT

ZA

GALDERA HORRI ERANTZUTEKO,NAZIOARTEKO ASTRONOMO-TALDE BATEK

hondoko mikrouhin-erradiazioandauden tenperatura-fluktuazioakaztertzeko asmoa dauka.

Espazioaren topologiakastronomoen arreta piztu du azkenurteotan. Laua izanda ere, itxura batbaino gehiago har dezakeelakonturatu ziren astronomoak;hain zuzen ere, laua izatekotan,18 topologia posible leudeke,eta kurbadura-graduren bat izanezgero, berriz, aukerak askoz eregehiago dira.

Hondoko mikrouhin-erradiazioarenazken neurketen arabera kurbadura

ia zero dela ondorioztatubadute ere, oraindik ezinda baieztatu guztiz lauadenik; beraz, topologiaposibleak asko dira. Nolajakin zein den zuzena?

Hondoko mikrouhin--erradiazioarentenperatura-fluktuazioakneurtuta, Unibertsoa sortuzen garaiko egoera fisikoari eta gaurduen itxura geometrikoari buruzkoargibideak jaso ditzaketela ikusidute. Neurketa horiek egitekoteknologia prestatu dute, eta orainhasiko dira datu-bilketarekin.Ez dute erronka makala!

Zein itxura du espazioak?

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

MIK

RO

BIO

LO

GIA

DEINOCOCCUS RADIODURANS BAKTERIOA

GAINERAKO BIZIDUNAK BAINO askoz ereerradiazio-dosi altuagoak jasateko gaida. Hain zuzen ere, normalean 10 grayhilgarriak izaten dira, baina bakteriohorri 15.000 gray-k ere ez dioteinolako kalterik egiten. Nonbait,bere DNAn gertatzen diren kalteakkonpontzeko ikaragarrizko gaitasunadu bakterioak. Zientzialari batzuenustez, morfologiari edo itxurari zor dioerresistentzia Deinococcus radioduransbakterioak, neurri batean behintzat.

Israelgo Weizmann Institutuanegindako ikerketa batean ikusi dutebakterioaren genomak donuts-itxuraduela eta genoma berearen lau kopiadituela, bakoitza konpartimentubatean. Genoma nola konpontzen denaztertzeko, berriz, milaka bakterio dosialtuen pean jarri eta konpontze--mekanismoaren faseak aztertudituzte. Horrela jakin dute lehenfasean lau kopiek eutsi egiten dioteladonuts-itxurari. Bigarren fasean, berriz,genoma hedatu egiten da, eta kopiabakoitzak bere buruaren zatiakbidaltzen ditu gainerakokonpartimentuetara. Zati horiek bestekopiekin nahasten dira, eta kaltetutakotokiak konpondu egiten dira. Izan ere,ia ezinezkoa da lau kopietan tokiberberetan gertatzea kalteak, etakaltetu gabe dauden kopien zatiekbeste konpartimentuan kaltetuak izandirenak konpon ditzakete.

Erradiazioarekikoerresistentziarengakoa

ART

XIBO

KOA

URTARRILEAN AURKEZTU

ZEN JENDAURREAN inoizurrunen detektatu denplaneta, OGLE-56b.Kalkuluen arabera,Jupiter baino 2,6 biderhandiagoa da etaSaturnoren parekodentsitatea du.Astronomoek ustedute atmosferakotenperatura 2.300 ºCingurukoa dela eta,ondorioz, burdinazkohodeiak baino ez direlasortzen han.Gugandik 5.000 argiurtera dago eta bereizarretik oso gertu,Merkurio Eguzkitik baino14 bider gertuago. Hogeitabederatzi ordu aski ditu orbita batosatzeko.

Gaurdaino ez da izar batetikhain gertu orbitatzen duenplanetarik detektatu, baina ez dahori izan astronomoentzatkitzikagarriena, nola aurkitu denbaizik. Izan ere, orain artearrakastarik izan ez duen teknikabaten lehen fruitua izan daOGLE-56b. Teknika planetaizarraren aurretik pasa zainegotean datza. Planetak izarrarenargia estaltzen du aurretik

pasatzean eta astronomoekintentsitate-jaitsiera neurtzendute. Teknika hau orain arteexoplanetak bilatzeko erabilidena baino azkarragoa da eta,horrez gain, bilaketak askoz ereurrunago egin daitezke,160 argi-urtetik haraindi.Ohiko teknikarekin ehun batplaneta detektatu dira eguzki--sistematik kanpo. Baina teknikaberriaren lehen arrakastakdenbora gutxian beste askoekarriko dituela iragarri dutebatzuek.

berri

ak la

bur

Berriaklabur

Planeta bat5.000 argi-urtera

AS

TR

ON

OM

IA

B I O L O G I AAustraliako lur azpikoaltxorra

AUSTRALIAN ORAIN ARTE EZAGUTZEN

EZ ZEN TRUFA-GENERO BAT AURKITU

DUTE: Amarrendia. Amanitaphaloides pozoitsuaren familiaberekoa da, kolore zurikoa etapuxtarrien neurrikoa.Zientzialarien esanean,aurkikuntzak garrantzi handia du,Australiaren aberastasunarenbeste adibide bat baita trufa hori;izan ere, 90 trufa-genero eta 300espezie baino gehiago ikusi dirabertan. Gainera, genero horien% 35 eta espezieen % 95 ezdaude beste inon.

Trufak ezinbestekoak diraAustraliako ekosisteman.Eukaliptoentzat eta bestezuhaitz-espezie batzuentzatbeharrezkoak dira, lurzoruarenegituran eta osasunean eraginzuzena baitute. Bestetik,martsupialioek oso gustukodituzte, eta, horri esker, esporakzabaltzen laguntzen dute.

CSIR

O A

UST

RALI

A

ELHUYAR Fundazioa-ren 2003ko AGENDA eskuratu!

✓ Ezaugarriak:

KoloretanZientzia-efemerideekinErabilgarria: 15,5 x 21 cm

✓ Salmenta-prezioa: 10 e (bidalketa-gastuak barne)

✓ Eskariak: Izaro Lanberri. ☎ 943 36 30 40. elhuyar@elhuyar.com

D.A

. A

GU

ILA

R /

HA

RVA

RD-S

MIT

HSO

NIA

N C

ENTE

R FO

R A

STRO

PHYS

ICCS

)

berri

ak la

bur

Berriaklabur

Loaren gaitza edo tripanosomiasiagaixotasun hedatuena da Afrikanhiesaren ondoren, eta heriotzaasko eragiten ditu.Gaitzaren eragilea bizkarroi bat da,Trypanosoma brucei, eta tse-tseeulien bidez transmititzen da.Orain, triclosan antibiotikoabizkarroiaren ugalketaeragozteko gai dela frogatu duteJohns Hopskins Institutukoikertzaileek.

Oraingoz proba saiodietanegin badute ere, emaitzakitxaropentsuak dira. Izan ere,antibiotiko hori oso arrunta da,eta ez ditu gaixotasuna tratatzeko

erabiltzen diren artsenikoareneratorrien albo-ondorioak eragiten.

Ikertzaileak harrituta daudeantibiotikoaren eraginkortasuna

dela eta, antibiotikoek bakterioenaurka eragiten baitute, etaT. brucei ez da bakterioa.Alabaina, badirudi bakterioengeneen arrastoak dituelabizkarroiaren genomak etahorregatik eragiten diolaantibiotikoak.

Orain, triclosan antibiotikoakloaren gaitzaren sintomakarintzen dituen ala ez probatzenari dira. Gainera, bizkarroiakantibiotikoarekiko erresistentziagaratzen ote duen aztertzenari dira ikertzaileak.

M E D I K U N T Z A Antibiotiko arrunta loaren gaitzaren aurka

Elhuyarren gainerakoproduktuak

% 20 merkeago

Kioskoetan baino% 10 merkeago

Euskal Herria eta Espainia:40 euro

Gainerako herrietan:60 euro

2003koharpidetza-saria(11 ale)

ELHUYAR FundazioaAsteasuain poligonoa, 14. Txikierdi auzoa. 20170 Usurbil (Gipuzkoa).tel. 943 36 30 40. Fax-zk. 943 36 31 44.h el : elhuyar@elhuyar com http://www elhuyar com

Harpidetuzgero,

Izen-deiturak

Helbidea

Hiria Posta-kodea

h. elektronikoa Jaiotza-urtea

IFZ/ENA zk. Telefonoa

Nork eraginda harpidetu zara?

Ikasketak derrigorrezkoak erdi-mailako titulazioa goi-mailako titulazioa

Lanbidea

Ordaintzeko era

VISA-zk. Epe-muga

Sinadura

Bankua edo aurrezki-kutxa

Kontu-korrontea/libreta(20 digituak ipini, arren) Entitatea Sukurtsala K.D. Kontu-zenbakia

Euskal Herriko eta munduko informaziozientifiko eta teknikoa zure etxeanjasotzeko aukera.

EL

HU

YA

Rzientzia eta teknika

ART

XIBO

KOA

SUPERNOBA BATEN ONDORIOZ ARI DA

GRO J1655-40 ZULO BELTZA MUGITZEN.Astronomo frantziarrek etaargentinarrek detektatu dute Hubbleteleskopioaz, eta horrekin bateraleherketak suntsitu ez duen izar batbehatu dute; elkarrengandik gertudaude, eta, horregatik, zulo beltzaizar horren gasa irensten ari da.

Izar-bikotea Lurretik 6.000-9.000argi-urtera dago, Scorpiuskonstelazioaren norabidean, eta400.000 kilometro orduko abiaduranmugitzen da. Galaxiaren planoan

abiadura handianmugitzen denzulo beltzik ez daorain arte inoizdetektatu.

Zulo beltzakisurtzen dituenpartikulek zuzihigikor batentankera ematendiote sistemari.Astronomoek mikroquasar hitzaproposatu dute sistema horiekizendatzeko.

O Z E A N O G R A F I A

Miraria Australiakoarrezifeetan

E L E K T R O N I K A

Etxean telebista analogikoa edo irratianalogikoa dutenek arazo bat izango dute2010. urtean. Urte horretan, itzalaldianalogikoa deiturikoan sartuko gara eta,ondorioz, telebista eta irrati guztiak seinaledigitalean emititzen hasiko dira. Horrek biaukera uzten ditu: telebista aldatzea edo,bestela, TECNUMek aurkeztu berri duenbihurgailua erostea. Bihurgailua zirkuitu integratuekin egin denlehenengoa da, eta etxe-komunitateetakoantenan jarri beharko da. Bihurgailuakseinale analogikoa seinale digital bihurtzendu eta, gainera, seinalearen kalitateahobetzen du.

Telebista analogikotikdigitalera

11EL H U YA R. 184. Z K .

AS

TR

ON

OM

IA

Esne-bidean azkar mugitzen denzulo beltz bat detektatu dute

berri

ak la

bur

Berriaklabur

ART

XIBO

KOA

ERLATIBITATEAREN

TEORIAREN ARABERA,grabitatearen efektua'mugitu' egiten daespazioan, argiarenabiaduran.Orain, fisikarienneurketek baieztatuegin dute hori.

Newtonek uste zuengrabitatea bat-batekoadela, hau da, masadagoen unetikgrabitatea erebadagoela.Baina Einsteinek,

erlatibitate orokorrarenteoriaren bidez,grabitatearen 'izaera'azaldu zuen: teoriahorren ondorioetakobat da grabitazio--eremua 'zabaldu'egiten dela.

Ondorio horretarairisteko, Jupiter aztertudute, Lurretik ikusitaquasar baten aurretikpasatzen ari zenunean. Planetarenmasak quasarrakigorritako irrati-uhinen

ibilbidea okertu egitendu. Lurreko behategibatetik efektu hori noizantzematen den neurtudute zientzialariek,eta, neurketa horretatikabiatuta, Jupiterreksortzen duengrabitazio-eremua zeinabiaduratan hedatzenden kalkulatu dute.

Dena dela, fisikaribatzuek zalantzan jarridute emaitza zuzenadela. Izan ere,esperimentuarenoinarriak dituenhainbat suposizio okeregon daitezkeela‘salatu’ dute. Beraz,beste ikerketa askokbezala, argitaratu berriden artikuluakeztabaida sortu duzientzialarien artean.

Grabitatea ez da bat-batekoa

FIS

IKA

Australiako koral-hesia osasun beteandagoela iragarri du hango Itsas ZientzienInstitutuak. Berria pozteko modukoa da,mundu osoan koralak hiltzen ari zirelakoazken urteetan, giza jardueraren erruz, ustez.Australian, koral-hesiaren % 60 zegoengaitzak jota, baina, antza, neurriak garaizhartu dira eta denbora gutxian hesia iaerabat leheneratu da. Orain, % 6 baino ezdago gaixo.

NA

SA

AS

TR

ON

OM

IA

Ilargiak Lurretikeraman zuena

berri

ak la

bur

Berriaklabur

LURRAK ETA ILARGIAK

OSO BIKOTE BITXIA

OSATZEN DUTE: ez dagoeguzki-sistemanezaugarri berdinakdituen bestebikoterik.Ezaugarri horietakonabarmenena bientamainen artekoproportzioa da;Lurra Ilargia bainohandiagoa izanik ere,aldea ez da

hainbestekoa. Agian Pluton-Karonsistemarekin konpara daiteke, bainaKaron ez da Plutonen inguruanbiraka ari; aitzitik, biek sistemabikoitz moduan egiten dute bira,bata bestearen inguruan.

Ilargia Lurraren grabitazio-eremutikihes egiten ari da, pixkanaka. Lurretikgero eta urrutiago dago. Eta, ihesean,Lurretik lapurtutako materialadaramala dirudi, Lurraren konposiziobera duelako Ilargiak.

Nola sortu zen bikote bitxia?Ezaugarri horiek eta beste hainbatkontuan hartuta, zientzialariek bihipotesi nagusi plazaratu zituzten.Batzuen ustez, bi planetaren artekotalka batean sortu ziren biak. Bestebatzuek uste dute biak batera sortu

zirela, material beretik, eta ez zelatalkarik gertatu. Orain, lehenhipotesia zuzena dela frogatu duteSwiss Federal Institute of Technologyerakundeko astronomo batzuek.

Horretarako, zientzialari suitzarrekIlargitik ekarritako harriak etaLurrean jasotakoak konparatudituzte, eta ezberdintasunesanguratsu bat aurkitu dute;burdinaren isotopoen proportzioaasko aldatzen da batetik bestera.

Hipotesi horren arabera, planetenarteko talkan 1.700 ºC-ko tenperaturaizango zen, burdina-atomoaklurruntzeko adinakoa, hain zuzen ere.Isotopo arinenak astunak baino lehenlurruntzen dira prozesu horretan.

Ondorioz, talka izan bazen, isotopoarinak Ilargitik lurrundu eta Lurraeratu zuen materialean pilatu ziren.Hipotesi hori baieztatu egin duzientzialari suitzarrenesperimentuaren emaitzak,Ilargiaren harrietan burdina--57/burdina-54 proportzioaLurrekoetan baino handiagoa delako.Talkaren hipotesiak bakarrik azaldezake emaitza hori.

Ilargiak, beraz, Lurretik lapurtutakomateriala darama harrietan, bai etaLurrak Ilargitik lapurtutakoa ere.

12 EL H U YA R. 2003 OT S A I L A

Institute of Physicson line

Britainia Handiko Institute of Physicserakundeak Interneten jarri ditu

bere aldizkariaren edukiak, doan. 1874tikgaurdaino 100.000tik gora ikerketa-

-artikulu argitaratu dituzte, horien arteanBragg aita-semeek idatzitako batzuk.

Artikulu guztiak http://www.iop.orghelbidean kontsulta daitezke.

A R G I TA L P E N A K

Zelula ametatik bihotz--ehuna sortu dute

Lehenengo aldiz, enbrioien zelulaametatik abiatuta, giza bihotz-ehuna

sortu dute laborategian. IsraelgoTechnion Teknologia Institutuan egin

dute ikerketa eta, diotenez, ehun horrekez du soilik ehun kaltetuak ordezkatzeko

balioko; botika berriak probatzeko,ikerketa genetikoak egiteko eta bihotzarieragiten dioten faktoreak aztertzeko ere

erabil omen daiteke.

B I O L O G I A

NA

SA

BAT soziolinguistika aldizkariaren44. zenbakia kalean

Kale ErabilerarenIV. Neurketa

Emaitza guztiak, interpretazioak, iritziak

Ezinbestekoa euskararen egoera zertan den ezagutu nahi duenarentzat!