DiccionariotrilingüeDonostia,1745.ManuelLarramendi.

El imposiblevencido

Euskararen lehen gramatika zabala.

Salamanca(Espainia), 1729.

Manuel Larramendi.

Euskeraren Berri OnakIruñea, 1761.

Agustin Kardaberaz.

Euskal Herri osoaren lehenengo historia, latinez.

Notitia utriusque Vasconiae.Paris (Frantzia),1638.Arnaut Oihenart.

JesusenBihotzarenDebozioaDonostia, 1747. SebastianMendiburu.

Atsotitzak etaNeurtitzakParis (Frantzia),1657.Arnaut Oihenart.

Lau-UrdiriGomendiozko KartaIrakaskuntzan euskara

sartzeko lehen ahalegina.Sarako Etxeberri, 1718.

MANUEL

LARRAMENDI.

Apologistaospetsua.

Hegoaldekoliteratur mugi-

menduaren suspertzailea.

Ontsa Hiltzeko

BideaZubererazidatzitako

lehenengo obra.Ortese (Frantzia),1666.

.Joan Tartas.

Aro klasikoa-Ikas 28/11/03 09:50 Página 29

Nor da?

1. Saran jaio zen eta medikua izan zen lanbidez. . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍2. Euskara-iberiera teoriaren defendatzailea izan zen. . . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍3. Gure letretan apaiz ez den lehenengo idazlea da. . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍4. Euskararen aldeko langileak eta aldarrikatzaileak izan ziren. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍5. Neologismoak edo hitz berriak sortu zituzten. . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍6. Irakaskuntzan euskara sartzeko materialak prestatu zituen. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍7. Oiartzungoa, ospe handiko sermolaria izan zen. . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍8. Autore klasikoen aipu ugarirekin hornitzen dute azalpena. . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍9. Historialari goi mailakoa, EH osoaren lehen historiaren egilea. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍

10. Euskararen lehen gramatika idatzi zuen: El imposible vencido. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍11. Zalgiz poeta handiaren omenez hamalauko bat idatzi zuen. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍12. 1767an erbesteratu egin zituzten eta Italian hil ziren. . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍13. Euskal poesiari buruzko lehen lan teorikoa egin zuen. . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍14. Maulen jaio zen eta lehenengo idazle zuberotarra da. . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍15. Hernanin jaioa, erbestean hil zen. . . . . . . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍

Jarri hitz horien esanahiak.

1. aitzina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2. haboro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3. aratzena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4. guriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. beude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6. arrenkura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7. elesari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8. hatsarrea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9. ardura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10. eritu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11. ontsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12. estakuru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13. so bat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14. arrapostu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15. jiteko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16. jagoitikoz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17. antzatsuagorik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18. suharragorik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19. amultsuagorik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20. hurrantzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21. arta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22. abantailatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23. gutizia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24. halakotz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25. ilki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26. dabileino . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27. orobat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28. eragotzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29. soseguz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30. ezpada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zein obra da?

1. Biltzarkideei zuzendutako idazki bat da. . . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍2. Obra horretatik lehoia eta azeriaren pasartea irakurri dugu. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍3. Bi atal ditu: atsotitz bilduma bat eta poemak. . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍4. Obra kritikatua, autoreak neologismoak sartu zituelako. . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍5. Eskoletan euskara debekatzen zela aipatzen da obran. . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍6. Obra aszetikoa da: bizitzan heriotzaz oroitu behar dela. . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍7. Etxeberriren eredua aipatzen du: latina euskararen bidez. . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍8. Argia daritzanari poema dago obran. . . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍9. Latina ikasteko euskarazko obren premia argudiatzen da. . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍

10. Euskalkiak badirela, baina euskara bat dela aipatzen da. . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍11. Sermoi tankera agerikoa du, irakurleari dei eginaz. . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍12. Axularren hizkuntza moldearen eredura idatzita dago. . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍13. Eskoletan zigorrak baztertu behar direla adierazten da. . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍14. Poetaren izena ezkutuan dago obraren tituluan. . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍15. Zubereraz idatzi zen lehenengo obra da. . . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍

Kokatu mapako zenbakiakinformazioen aurrean.

Arnaut Oihenart jaio zen.Larramendi bertan kokatu zen.Joan Tartas jaio zen. Oihenarten Notitia obra.Ontsa Hiltzeko Bidea argitaratu zen.Euskeraren Berri Onak argitaratua.Larramendi jaio zen.Kardaberaz jaio zen.Joanes Etxeberri jaio zen.Lapurdiko Biltzarrari gutuna.Matalasen matxinada.Hegoaldeko mugen aldaketa.El imposible vencido argitara.Larramendiren Diccionario trilingue.

Mendiburu jaio zen.Joanes Etxeberri hil zen.Atsotitzak eta Neurtitzak obra.

Ortese, 1666.Sara, 1668.Oiartzun, 1708.Maule, 1592.Sohüta, 1611.Salamanca, 1729.Paris, 1638.Loiola, 1734.Azkoitia, 1749.Paris, 1657.Maule, 1661.Andoain, 1690.Hernani, 1703.Uztaritze, 1718.Donostia, 1745.Iruñea, 1761.Ebro, 1718.

15

2

7

89

4499

610

11

12

14

17

15

16

3 4

13

1

1

Aro klasikoa-Ikas 28/11/03 09:51 Página 49

Zati aukeratuak. Nor da bakoitzaren egile? Osa ezazu grafiko kronologiko hau.

«Duela ehun eta hogei urte idazten zuen MosenBernat Etxeparek, Garaziko herrialdean apaizazelarik...»

«Egunero ikusten dugun gauza daeuskaldunak gauza guztietan bere buruaezagutzera emanarazten duela.»

«Nabusi lehenek lan berri guzietan / anitz elesarijardiesten dute / hatsarrea zeren emaitenbaitute / zein erdia baita gauza gehienetan»

«Lepo arrai miratzeko / goxo besarkatzeko»

«Esku eta zango biak / zuri bezain guriak»

«Euskaraz frogatzeko ontsa hiltzeko bidea delaherioaz eta hiltzeaz ardura oroitzea.»

«Ene erregea, eri bazira, sendo zite ordu onian.Hementik zure ikusteaz kontent niz; ez naitehaboro abantza.»

«Hau da gerla eder eta miragarri hura, zeine-tan jakintasunak nahi baitu gizona altxatu etaabantailatu, hala nola ignorantziak nahi baituaurtiki eta ostikatu.»

«Nihoren gogoko berri jakitekotzat beharditugu gogoko mandatariak, eta Aristotelefilosofoen printzeak dioen eredura, mandatarihoriek dira hitzak.»

«Eskuarazko lehenbiziko hatsapenak latinikasteko, zeren horiek baitira zein-nahi hiz-kuntzaren zimenduak, zainak eta erroak.»

«Beste batzuk dituzu gure euskeran nahi ezluketenak beste hizkundeetatik hiztxo bat ere.Bedereko ergelkeria!»

«Eta badirudi, neka ez dadin, haizeak hartzenduela bere besoetan, eta daramala nahi aldeeta bazterretara.»

«Gure jatorrizko edo jaiotzako hizkera ezbalitz bezala, eta euskaraz hitz egiteabekaturik handiena balitz bezala, giza artetikkendu eta lurpean hondatu nahi dute.»

«Itsu-itsuan askok esan ohi du euskara askodirela, edo herri bakoitzean bere euskara dela;baina zer dioten ez dakite. Ez da hori egia;euskara bat da. Euskara bat honetan, egia dadialekto edo hizkera asko direla.»

«Bakoitzak bere dialekto edo hizkerari jarraituondo. Ohitura, usu eta kostunbrea hala da, etaaurrera ere hala izango da.»

1596

XVI

Nafar Erresuma konkistatua

1545

1657

XVII1643

1761

XVIII1745

Diccionario Trilingüe Manuel Larramendi

Osa itzazu zatiok.

1 Hatsarrea zeren emaiten baitute, zein erdia

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2 Zalgiz, euskaldun poeta, burura

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3 Jainkoak gizonari eman zion gauzarik abantai-

latuena eta premiazkoena. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4 Mirua, lurra uzten duenean, goratzen da

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5 Jendeen artean beste lengoajerik euskera baino

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6 Bizkaian beren hizkeran zein ederki iraun duten

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .

50

Aro klasikoa-Ikas 28/11/03 09:51 Página 50