“dİjİtal ÇaĞda gÜvenlİĞİn dÖnÜŞÜmÜ ve bİr İÇ gÜvenlİk...

1

“DİJİTAL ÇAĞDA GÜVENLİĞİN DÖNÜŞÜMÜ VE BİR İÇ GÜVENLİK AKTÖRÜ

OLARAK POLİS” SEMPOZYUMU

e-Bildiri Kitabı

ISSN: 978-605-07-0695-6

EDİTÖRLER KURULU

Prof. Dr. Ergün YOLCU

Prof. Dr. Ali Murat VURAL

Doç. Dr. Özgü YOLCU

Doç. Dr. Burcu KAYA ERDEM

Dr. Öğr. Üyesi Ümit SARI

Dr. Öğr. Üyesi Özlem ARDA

Araş. Gör. Dr. Derya GÜL ÜNLÜ

Araş. Gör. Oğuz KUŞ

Editör Yardımcıları

Özlem ÇAĞLAN BİLSEL

Elif KARAKOÇ

Tasarım

Araş. Gör. Caner ERDOĞAN

2

İÇİNDEKİLER

SUÇLA MÜCADELENİN İLETİŞİMSEL BOYUTU, 2018 POLİS İHBAR KAYITLARININ

İSTATİSTİKSEL ANALİZİ “İSTANBUL ÖRNEĞİ” / Atalay BAHAR ………………………… 5

UYUŞTURUCU VE UYARICI MADDELERLE MÜCADELEDE PARADİGMAL

DÖNÜŞÜMÜN ÖNEMİ: ESENYURT POLİS YILDIZI ÖRNEĞİ / Hakan BECEL, Cihan ULUÇ

…………………………………………………………………………………………………………30

2018 YILI RESMI VERILERI’NE GÖRE, İSTANBUL’DA SUÇ VE SUÇLU PROFİLİ

ÜZERİNE SOSYOLOJİK BİR DEĞERLENDİRME / Mustafa ÇALIŞKAN ……………….… 53

MOBİL EMNİYET UYGULAMALARINA YÖNELİK BİR İNCELEME: METE ÖRNEĞİ

/ Mehmet ÇATAL ………………………………………………………………………….. 79

DİJİTAL DÖNÜŞÜMDE VERİ GÜVENLİĞİ VE SOSYAL MÜHENDİSLİK / Talha GÜNAY,

Mehmet Yavuz YAĞCI, Ebu Yusuf GÜVEN, Muhammed Ali AYDIN …………………..……… 94

POLİS HUKUKU’NDA YENİ GELİŞMELER: ÖNLEYİCİ POLİSLİK VE SİBER

GÜVENLİK / Dr. Akın KARATAY ……………………………………………………………..... 107

ÖDEME SİSTEMLERİNİN DİJİTAL DÖNÜŞÜMÜ VE E-TİCARET / Özgür KARLITEPE . 128

TEKNOLOJİK GELİŞMELER VE KOLLUK FAALİYETLERİ: BİR GÜVENLİK AKTÖRÜ

OLARAK İNSANSIZ HAVA ARAÇLARI / Mehmet Ali TEKİNER, Niyazi Umut

AKINCIOĞLU ……………………………………………………………………………………... 149

TÜRKİYE’DE İÇ GÜVENLİĞİN SAĞLANMASI SÜRECİNDE DİJİTAL İLETİŞİM

SİSTEMLERİNİN ETKİN KULLANIMINA İLİŞKİN FARKINDALIĞIN BELİRLENMESİ /

Prof.Dr. Ergün YOLCU, Prof.Dr. Ali Murat VURAL, Doç.Dr. Özgü YOLCU, Doç.Dr. Burcu KAYA

ERDEM, Dr. Öğr. Ü. Ümit Sarı, Dr. Öğr. Ü. Özlem ARDA, Araş.Gör.Dr. Derya GÜL ÜNLÜ,

Araş.Gör. Oğuz KUŞ …………………………………………………………………………….… 159

3

"DİJİTAL ÇAĞDA GÜVENLİĞİN DÖNÜŞÜMÜ VE BİR İÇ GÜVENLİK

AKTÖRÜ OLARAK POLİS SEMPOZYUMU”

SONUÇ BİLDİRGESİ

3-4 Nisan 2019, İstanbul

İstanbul Emniyet Müdürlüğü Polis Eğitim ve Kongre Merkezi’nde 3-4 Nisan 2019

tarihlerinde İstanbul İl Emniyet Müdürlüğü ve İstanbul Üniversitesi ortaklığı ile “Dijital Çağda

Güvenliğin Dönüşümü ve Bir İç Güvenlik Aktörü Olarak Polis” sempozyumu

gerçekleştirilmiştir.

İlk gün gerçekleşen “Toplumun Suç Profili ve Toplum Destekli Polislik Uygulamaları”

oturumunda iç güvenliğin sağlanması sürecinde dijital iletişim sistemlerinin kullanımına ilişkin

toplumsal farkındalık üzerine yapılan araştırmanın sonuçları paylaşılmıştır. Araştırmada yer

alan katılımcıların Emniyet Müdürlüğü’nün web sitesi, mobil uygulamaları ve sosyal medya

hesaplarından kolaylıkla faydalandıkları tespit edilmiştir.

21. Yüzyılda yaşanan teknolojik gelişmeler ve bu gelişmelerin toplumsal yapı üzerindeki

etkisinin yeni suç türlerinin oluşmasına neden olduğu, suç çeşitliliğini yükselttiği belirtilmiştir.

Özellikle İstanbul gibi farklı kültürlere mensup insanların bir arada yaşadığı, göç oranının

yüksek olduğu metropollerde suç çeşitliliğinin artmasıyla toplumsal düzenin korunmasında

önleyici hizmetler kapsamında görev yapan emniyet personeli ve uzmanlaşmış birimlerin

önemi üzerinde durulmuştur. Ocak 2016 itibarıyla “Reaktif Polislik” uygulamasından “Proaktif

Polislik” uygulamasına geçilmesiyle İstanbul’daki suç oranında %17.5’lik düşüş sağlandığı

belirtilmiştir.

Suçla mücadelede tüm iletişim süreçlerinin yönetildiği koordinasyon merkezi olan 155

Polis İhbar Hattı’nın İstanbul 2018 verilerine göre incelemesi gerçekleştirilmiştir. İhbar

Hattı’na gelen %64 ihbarın doğru, %36 ihbarın ise karşılıksız olduğu bilgisine ulaşılan

incelemede kamunun bu konudaki farkındalığının arttırılmasının önemi üzerinde durulmuştur.

İkinci günün “Hukuk Perspektifinden Polis Kimliği, İmajı ve İtibar Yönetimi” başlıklı

oturumunda Emniyet Genel Müdürlüğü’nün özellikle son yıllarda büyük bir yenilenme ile

bilimsel yönetim modellerini uygulamaya geçirerek, toplumsal algı boyutunda imajının

4

yeniden yapılanmasının önünü açtığı belirtilmiştir. Polisin imajının yenilenmesi konusunda

özellikle çocukların ve genç nüfusun polise yönelik algısının biçimlendirilmesinin önemi

vurgulanmıştır.

İkinci günün “İç Güvenlikte Dijital Dönüşüm” başlıklı oturumunda İstanbul Emniyet

Müdürlüğünce, güvenlik odaklı ihtiyaçlar doğrultusunda sıralı amirlerin denetim ve yönetim

faaliyetlerini dijital bir ortam üzerinden gerçekleştirmek, personeli objektif performans

kriterlerine göre değerlendirmek amacıyla geliştirilen Mobil Emniyet Teknolojileri (METE)

adındaki dijital dönüşüm platformu hakkında bilgi paylaşılmıştır. Gelişen teknolojiyle uyumlu

bir şekilde işleyen, personel ve zamandan tasarruf sağlayarak hizmetin aksayan yönlerini

sayısal veriler doğrultusunda belirleyen projenin denetim modülü üzerinde bilgilendirme

sağlanmıştır. Yapılan incelemeye göre METE projesinden önce denetim sonuçlarının ilgili

birimlere iletilmesi ortalama yedi gün sürerken, geliştirilen dijital dönüşüm platformu sayesinde

artık denetim sonuçlarının iletilmesi eşzamanlı olarak gerçekleştirilmektedir. Geçen yıllara

göre 11 kat denetim artışı sağlandığı, yapılan denetimlerin dijital veri arşivinde saklanarak

personel performans ölçümlerinde başarı grafiği oluşturmada kullanıldığı belirtilmiştir. Elde

edilen başarı grafikleri ile başarılı personellerin ödüllendirilmesi ve motivasyonlarının

arttırılması sayesinde suçla etkin mücadele yönünde önemli adımlar atıldığının altı çizilmiştir.

Dijital dönüşümde veri güvenliği kavramı çerçevesinde sosyal mühendislik atakları

örneklerle incelenmiş, özellikle kolay erişilebilir bilgi kaynakları olarak sosyal ağlarla ilgili

olası saldırılara karşı çeşitli çözüm önerilerinde bulunulmuştur. Veri güvenliği kapsamında

güvenlik yazılımlarının güncel tutulması, kurum içi periyodik eğitimlerin düzenlenmesi, risk

analizi ve bilgi güvenliği testleri gerçekleştirme, özel veriler içeren dokümanların imhası, şifre

korumalı ekran koruyucular kullanma, temiz masa / temiz ekran politikası gibi önerilerde

bulunulmuş, özellikle kamuyu bilinçlendirme yönündeki adımların önemi vurgulanmıştır.

Prof. Dr. Ergün YOLCU

İÜ İletişim Fakültesi Dekanı

Sempozyum Koordinatörü

5

SUÇLA MÜCADELENİN İLETİŞİMSEL BOYUTU, 2018 POLİS İHBAR

KAYITLARININ İSTATİSTİKSEL ANALİZİ

“İSTANBUL ÖRNEĞİ”

Atalay BAHAR*

ÖZ

155 İhbar Hattı suçun önlenmesi, suç unsurlarının bildirilmesi, şüphelilerin yakalanması ve

yardım taleplerinin karşılanması amacıyla, tüm iletişim süreçlerinin yönetildiği, bir

koordinasyon merkezi olarak görev yapmaktadır. Toplum güvenliğinin sağlanmasında suçun

bildirilmesi, hem yasal zorunluluk, hem de vatandaşlık görevi olarak değerlendirilmektedir. Bu

bakımdan 155 İhbar Hattı’na gelen tüm bildirimler doğru kabul edilmekte, gelişmiş iletişim

teknolojileriyle titizlikle takip edilmektedir. Sistemli, dinamik ve sürdürülebilir iletişim

faaliyetlerinin başlangıç noktası olan 155 İhbar Hattı, polisin kurumsal imajını yansıtmaktadır.

Kurumsal iletişim döngüsü içerisinde etkin dinlemeyle ihbarcı tarafından verilen bilgileri

değerlendirme, genel durum analizi yapma, ihbar konusu ile ilgili görevli birimleri sevk etme

ve gerektiğinde ihbarcıya geri bildirimde bulunma fonksiyonlarını yerine getirmektedir. 155

Polis İhbar Hattı halk arasında: “İhbar Hattı”, “Polis İmdat Hattı”, “Acil Çağrı Merkezi”,

Emniyet Teşkilatı literatüründe ise: “Haber Merkezi” olarak adlandırılmaktadır. Toplumsal

huzurun sağlanabilmesi amacıyla, ihbarda bulunan vatandaşın kişisel bilgileri, ihbara

yönlendirilen polislerle görüşme talebi hariç olmak üzere, üçüncü kişiler tarafından asla

öğrenilemez. Bu nedenle ihbar hattı güven parametresi çerçevesinde, sır ve huzur hattı olarak

değerlendirilmektedir. Sorumluk alanında görevin daha etkin yürütülmesinde, kamu huzur ve

güvenliğinin sağlanmasında, polisin bilincini sürekli açık tutan, kalıcı bir bellek işlevini

üstlenmektedir. Bu bellekten elde edilen veriler ve istatistikler, polis birimlerinin suçla

mücadeleye yönelik strateji oluşturmasından, güvenlik konseptinin belirlenmesine kadar, her

aşamada çok fonksiyonlu bir etkiye sahiptir. Araştırmada incelenen İstanbul Emniyet

Müdürlüğü ihbar hattı kayıtlarının istatistiksel verileri; suç niteliğinin tespitinde, suçun

ölçülebilir hale getirilmesinde ve suç önlemlerinin belirlenmesinde önemli katkı sağlamaktadır.

Bulgular, suç oranlarının değişkenlik gösterdiği gün-saat değer aralıkları hakkında, farkındalık

oluşturmaktadır. Bu hali ile polislik uygulamalarında iletişimsel boyutun başat faktörünü, ihbar

hattı oluşturmaktadır. Ayrıca çalışmada, ihbar hattına gelen karşılıksız ihbarların oransal

*İçişleri Bakanlığı, İstanbul İl Emniyet Müdürlüğü, İl Emniyet Müdür Yardımcısı, [email protected]

6

değerleri yorumlanarak, bu tür ihbarların toplumun güvenliğinin sağlanmasında ve suçla

mücadelede olumsuz etkilerine değinilmektedir. Gelen bildirimler arasında, bireysel ve

psikolojik nedenlerle polisi harekete geçirmeye yönelik, meşguliyet verici ve görev kapsamı

dışındaki aramalara rastlanmaktadır. Ancak suç olgusu ile doğrudan korelasyon bulunan

durumlarda, toplumda hakim olan genel kanı ihbar hattının aranmasıdır. İletişimsel

perspektifte; proaktif ve reaktif suç yaklaşımları hakkında bilgi sahibi olan toplum ile huzur ve

güvenin tesisinde rol oynayan polis birimlerinin eşgüdümü, suçla mücadelede başarıyı arttıran

önemli bir faktör olarak görülmektedir.

Anahtar Kelimeler: 155 İhbar Hattı, İhbar, Suç, Polis ve İletişim.

COMMUNICATIVE DIMENSION OF FIGHTING THE CRIME, 2018

STATISTICAL ANALYSIS OF POLICE RECORDS

“ISTANBUL EXAMPLE”

ABSTRACT

155 Report Line acts as a coordination center, where all communication processes are managed

in order to prevent crime, report the crime elements, apprehend suspects and meet aid requests.

The notification of the crime in ensuring the security of the community is considered both as a

legal obligation and a duty of citizenship. In this respect, all notifications to the 155 Report Line

are accepted correctly and they are meticulously followed by advanced communication

technologies. The 155 Report Line, which is the starting point for systematic, dynamic and

sustainable communication activities, reflects the corporate image of the police. Within the

corporate communication cycle, it performs the functions of evaluating the information given

by the informer with effective listening, analyzing the general situation, dispatching the relevant

units to the subject of the notification and giving feedback to the informer when necessary. 155

The Police Report Line is called among the public: “Report Line,” “Police Help Line”,

“Emergency Call Center” and in the Police Organization literature: “News Center”. For the

purpose of ensuring social peace, the personal information of the citizen who has informed may

never be disclosed by third parties, except for the request to interview with the policemen who

have been directed to the notice. Therefore, the report line is considered as a secret and peace

line within the framework of the trust parameter. It undertakes the function of a permanent

memory that keeps the consciousness of the police constantly open in the field of responsibility

in order to carry out the task more effectively and to ensure public peace and security. The data

7

and statistics obtained from this memory have a multifunctional effect at every stage, from the

strategy of police units to the fight against crime, to the determination of the security concept.

The statistical data of the Istanbul Security Department, report line records examined in the

study; it makes an important contribution in determining the crime nature, making the crime

measurable and determining the crime measures. The findings raise awareness about the day to

hour value range in which crime rates vary. In this case, the main factor of the communicative

dimension in policing practices is the report line. In addition, in the study, the proportional

values of unrequited reports to the report line are interpreted and the negative effects of such

reports on the security of society and the fight against crime are mentioned. Among the

notifications received, there are calls to mobilize the police for individual and psychological

reasons, which are not within the scope of the task. However, in cases where there is a direct

correlation with the crime phenomenon, the general opinion is to call the report line. In

communicative perspective; The coordination of the community, which has knowledge about

proactive and reactive crime approaches, and the police units that play a role in the

establishment of peace and trust is seen as an important factor increasing the success in the fight

against crime.

Keywords: 155 Report Line, Notice, Crime, Police and Communication

GİRİŞ

İletişim, belirli yer ve zamanda, belirli koşullarda, insan faktörünün dâhil olduğu

etkinliklerin yapılmasının zorunlu koşuludur. Bu etkinlik, belli bir amaçla konuşma, yazma,

gösterme, bir davranışta bulunma, kültürel, siyasal, ekonomik veya sosyal faaliyet yoluyla

bireyin kendini ve toplumu tanımlama sürecidir (Erdoğan, 2007: 155). İletişim; bireylere etkisi,

yönü, ilişki sistemleri, kullanılan kod sistemleri, zaman ve mekân boyutuna göre

sınıflandırılabilir bir olgudur. İletişim sistemleri içerinde yer alan “kişilerarası iletişim” ise “en

az iki insanın karşılıklı olarak bilgi, duygu, düşünce ve yaşantılarını belirli yollarla paylaştıkları

psiko-sosyal bir süreç” olarak tanımlanmaktadır (Kaya, 2017: 27). Kişilerarası iletişim, kaynak,

hedef, mesaj ve kanal olmak üzere dört temel öğe ve öğeler arasındaki bağlantıyı sağlayan dört

süreçten meydana gelmektedir. Bu öğeler; kodlama, kod açma, yorumlama ve geri bildirimden

oluşmaktadır. (Kaya, 2017: 28). Bir iletişim sürecinin sağlıklı yürütülebilmesi için, belirtilen

öğelerin tamamının bulunması gerekirken, bazı iletişim süreçlerinde bunlardan bir kaçının

bulunması iletişimin sağlanması açısından yeterli olmaktadır (Başarır, 2008: 7).

8

Polis kamu düzenini korumakla, halkın güven ve huzur ortamını sağlamakla görevli

kolluk kuvvetidir. Literatürde polis kelimesi hem kurumu hem de personeli karşılamaktadır.

Genel olarak Emniyet Teşkilatı; halkın can, mal ve namusunu koruyan, yardım talebi olanlara

yardım eden ve yasal mevzuatın yetkilendirdiği diğer görevleri yerine getiren donanımlı bir

kamu kurumudur. Temel fonksiyonu suç olgusu ile etkin mücadele olan polisin; proaktif

yaklaşımlarla suç oluşumunu engelleme, reaktif uygulamalarla oluşan suçu aydınlatma,

şüphelileri yakalama ve adalete teslim etme faaliyetleri önemli görevleri arasındadır. Suç,

mevzuat hükümlerine göre karşılığında cezai müeyyidesi olan tutum ve davranış modellerini

kapsamaktadır. Kabahatler ise karşılığında idari yaptırımlar uygulanan fiillerdir. Polis birimleri,

yürürlükteki yasanın ihlalini içeren her iki hukuki olgunun önlenmesi, durdurulması, idari

yaptırım uygulanması ve bir olaya sebebiyet verenlerin yakalanmasıyla ilgili gerekli

fonksiyonları yerine getirmektedir.

Toplumun can ve mal güvenliğinin sağlanmasında, iletişim yöntemlerinin ve çeşitliğinin

önemi artmaktadır. Polisin, görevini yerine getirirken odaklanması gereken hedef kitlesi,

sorumluluk bölgesinde yaşayan tüm bireyleri kapsamaktadır. Bu görevin uygun koşullarda,

gereken özen ve ivedilikle gerçekleştirilmesi, halkın can-mal güvenliğinin sağlanması için,

polisin iletişim kanallarının sürekli açık ve hareket kabiliyetinin yüksek olması gerekmektedir.

Önleyici görevlerdeki başarı oranı, halk ile polisin sürdürülebilir etkileşimine bağlı olarak

değişkenlik göstermektedir. Bununla birlikte iletişim aşamasında, işlenen bir suçu bildirenlerle

empati kurulmalı, yaşadıkları karmaşık ve stresli süreç mutlaka dikkate alınmalıdır.

Kültürler arası farklılıklar olmakla birlikte, polisin; üniforması, rozeti, silahı ve

teçhizatıyla görünür olması, suç işleme niyetinde olanları caydırdığı gibi mağdur ve yardıma

ihtiyacı olanlar açısından iletişime hazır olma durumunu ifade etmektedir. (Watson & Gallois,

2007: 132). Oysa emniyet birimlerinin sivil kıyafetle de görev yapığı düşünüldüğünde, resmi

üniformalı bir polisin her an ve her yerde bulunması mümkün değildir. Ayrıca bazı kişiler direk

olarak polisle yüz yüze iletişim kurup sorununu anlatmaktansa, çevrede yaşanan bir olaydan

duyduğu rahatsızlığı kendisini izole ederek, telefon veya diğer iletişim araçlarını kullanarak

ihbar etme eğilimi göstermektedir. Bu durum genellikle suç ve suç unsurlarını ihbar etme

niyetindeki bireyin, yakın çevresinde ihbarcı konuma düşmekten çekinmesi ve can güvenliği

endişesi taşımasından kaynaklanmaktadır. (Watson & Gallois, 2007: 132). Bu aşamada polis

birimleriyle ihbarda bulunanlar arasında iletişim ve koordinasyonu sağlayan, polis jargonunda

“Haber Merkezi” olarak adlandırılan ihbar hattı bu görevi üstlenmektedir.

9

Polis ile fiziki olarak temas kurmaya elverişli ortamlarda, rastlanılan suç bileşenlerinin

bildirilmesinde çekinik kalarak iletişim kurulmaması, şahsi güvenliği teminat altına alırken,

olaylara müdahalenin gecikmesine neden olabilmektedir. Polis birimleri ile karşılaşılmaması

durumunda da telefon aracılığıyla iletişimin sağlanması, polisin suç türevlerine daha hızlı

müdahale etmesine yardımcı olmaktadır. İletişim faaliyetleri, birçok suç potansiyelini

engellerken, polisin kurumsal vizyon, misyon ve amaçlarını duyurmasına da olanak

sağlamaktadır. İhbar hattı aracılığıyla şüphe duyulan durumlardan ya da devam eden olaylardan

bilgi sahibi olan polis, mümkün olduğunca hızlı bir şekilde olay yerine ulaşmaya çalışmaktadır.

İhbar neticesinde müdahale edilen spesifik bir olay, polise güven mekanizmasının

perçinlenmesine olanak sağlamaktadır. Bir sorunun bildirmesi amacıyla polisle fiziki ortamda

iletişime geçilmesi veya ihbar hattının aranması, polis ve hedef kitle iletişiminde temel

basamağı oluşturmaktadır (Sage, 1999: 201). Bu aşamadan sonra sürdürülebilir iletişimle hedef

kitlenin yaşanan sorunu karakterize edilmekte, çözüm odaklı bir bilinç düzeyi oluşturulmakta

ve müdahale yöntemleri belirlenmektedir.

İhbar Mekanizmasında Kurumsal İletişim

Dünya genelinde ihbarlara cevap veren görevliler, uygun polis birimlerini yönlendirmek

ve hızlı bilgi akışı sağlamak amacıyla, ihbarcılarla tipik benzerlikte görüşmeler yapmaktadırlar.

Bu görüşmeler, çoğunlukla ihbarcılardan olayın niteliği ve kapsamı hakkında bilgi almaya

yöneliktir. Arayanlar elde ettikleri bilgileri; olayın türü, konumu ve diğer ilgili detayları

bildirirken, görevli bu bilgileri ihbara özel bir bilgisayar programı üzerinde kayda almakta,

diğer taraftan olaya yönlendirdiği polis ekibi için elverişli bilgiler oluşturmaktadır. (Drew &

Walker, 2010: 95). Kurumsal iletişim belirli bir prosedür doğrultusunda gerçekleştiğinden,

alınan ihbarlarda güvenlik konsepti değerlendirilerek, polisin ihbarcı ile bir araya gelme imkanı

ve gerekliliğine karar verilmektedir. Ayrıca diğer kurumların yardımına ihtiyaç duyulan

olaylarda, ilgili birimle bağlantı kurularak olay yerine ulaşmaları sağlanmaktadır. Aciliyet

oluşturmayan ve suç kapsamı dışında kalan konularda, arayana ilgili kurumun iletişim bilgisi

verilmekte veya bizzat bağlantı kurulmaktadır. İhbar hattıyla yapılan görüşmeler gizlilik ilkesi

doğrultusunda muhafaza edilmekte, delil niteliği taşıdığından hukuki süreçlerde adli ve idari

makamlarca uygun görülmesi halinde kullanılmaktadır.

İhbar hattı, kişilerarası iletişim fonksiyonunu yerine getirmekle beraber kaynak, alıcı,

bildirim nedenleri ve amaçları yönüyle, aslında kurumsal iletişim faaliyetlerini

gerçekleştirmektedir. Kurum tarafında aramayı karşılayan operatör, hedef kitle tarafında yer

10

alan ihbarcıyla, kurumsal bir kimlikle iletişimi sürdürmektedir. Bu açıdan kurumsal kimlikle

gerçekleştirilen iletişim, kişilerarası iletişimden farklı bir sistematik üzerine kurulmuştur. Bu

iletişim türünde, yardım talep eden bireyin sorunu öncelik teşkil ettiğinden, iletişim matrisi

kişinin bilgi aktarım sürecini hızlandırma ve gereken çabuklukta çözüme ulaşmaya odaklı, bir

yaklaşım üzerine kurgulanmaktadır (Karaman&Tuncay, 2004: 124). Bununla birlikte ihbar

hattı bireyin ihtiyaç ve beklentilerini doğru anlayıp koordine sağlarken, polisin kurumsal

tutumlarını, aktifliğini ve etkinliğini hedef kitleye yansıtan önemli stratejik iletişim

kanallarından biridir.

Kurumsal iletişim, kurumun amaç ve hedeflerine ulaşması için gerçekleştirilen bir

yönetim fonksiyonudur. Tüm iletişim süreçleri eşgüdüm içerisinde yönetilirken, kurum

görevlilerin duyarlılık düzeyi ve analiz yeteneği, kurumsal iletişimde tamamlayıcı faktör olarak

öne çıkmaktadır. Güçlükle ulaşılan bilgilerin basit veri depolama işlemi olarak görülmeden,

gerekli ve etkili analizlerinin yapılması oldukça önemlidir (Malcolm & Sparrow, 1991: 251-

274). Analiz, ham verileri kullanışlı hale getirmekte ve bilginin başarılı bir şekilde

kullanılmasına olanak sağlamaktadır. Bu nedenle kurumsal iletişim döngüsü içerisinde ihbar

hattı operatörleri; etkin dinlemeyle ihbarcı tarafından verilen bilgileri değerlendirme, genel

durum analizi yapma, ihbar konusu ile ilgili görevli birimleri sevk etme ve gerektiğinde,

ihbarcıya geri bildirimde bulunma fonksiyonlarını yerine getirmektedir.

İhbar Algısı ve Duyarlılık

Polis, suçların oluşumuna etki eden faktörlere yönelik güvenlik stratejileri

geliştirmektedir. Bu açıdan halkın katılım ve desteğinin sağlanması, toplumsal talep ve

beklentilerin karşılanması amacıyla çeşitli projelerin üretilmesi, suçla mücadelenin iletişimsel

boyutunu oluşturmaktadır. İletişimsel boyut; çözüm odaklı interaktif anlayışla, polisin

sorunlara cevap verme düzeyini belirleyen yüz yüze iletişimden, sosyal medya iletişimine kadar

kapsamlı süreci içermektedir.

Bireyler ihbar üst başlığı altında tanığı, mağduru veya bir şekilde dahil oldukları

potansiyel suç niteliği taşıyan olaylarla ilgili olarak, yardım talep etmek için polisi

aramaktadırlar (Walke & Drew, 2011: 95). İletişim parametreleri arasında, hedef kitle

tarafından yoğun olarak başvurulan ve sürdürülebilir etkileşime olanak sağlayan ihbar hattı,

güvenirlilik ve cevaplanabilirlik paradigmasıyla, polisin vakıalara yaklaşımında yol gösterici

olmaktadır. İhbar hattı, gerçekleşmesi muhtemel suçun önlenmesi, işlenen suça büyümeden

11

müdahale edilmesi, suç işleyenlerin ivedilikle yakalanması ve birey, aile, toplum

mağduriyetinin giderilmesi açısından, herkes tarafından kullanılabilen ücretsiz bir iletişim

kanalıdır. Emniyet Teşkilatı’nın görev alanı ile ilgili yapılan ihbar, müracaat, şikâyet ve yardım

talepleri kesintisiz olarak kabul edilmekte ve görevli birimlere iletilmektedir. Gerektiğinde

çözüm ortakları olan itfaiye, ambulans vb. gibi hususi birimler ile durdurma, önleme ve yardım

çalışmaları yapılması için, acil irtibat kurulmaktadır. Polisin görev ve sorumluluk bölgesinde

gerçekleşen olayla ilgili; suçun süjeleri, gözleyenleri ve yakın tanık olanlarının bildirimleri,

ihbar hattında gizlilik derecesi ile kayıt altına alınmaktadır.

Bir suç unsuruyla karşılaşılması durumunda farklı kültürlerde benzer reaksiyonlar ve

sistematikler görülmektedir. Toplumsal yaşam alanlarında fark edilen bir olumsuzluğun ihbar

edilmesi, birçok ülkede doğru bir davranış biçimi olarak görülürken, bazı ülkelerde tanık olunan

olumsuzlukların bildirimi sosyal çevre tarafından olumsuz karşılanabilmektedir. Bu sebeple

bazı ülkelerde insanlar, gördükleri suç karşısında sessiz kalmaktadırlar. (Coates, 2009: 140-

141). Birey davranışları kültürlere göre farklılık gösterse de tüm ülkelerde, bir suç hakkında

bilgi sahibi olunması durumunda, suçun önlenmesi, işlenen suçun engellenmesi ve müdahale

edilmesi için, polise bildirimde bulunulması yasal bir zorunluluktur (TCK, Md.113: 2004).

Aynı zamanda kamu görevi olan bu zorunluluk hali, yasalar çerçevesinde polisle iletişimi de

zorunlu kılmaktadır.

Polisin iletişim işlevinde, halkın desteğinin ve işbirliğinin sağlanması, oldukça önemli bir

yere sahiptir. Suç, toplumun her katmanında ve elverişli her ortamda işlenebilmektedir. Halkın

uygun iletişim kanallarıyla bildirimde bulunması, bilgi aktarması ve yardımcı olması, suç

olgusuyla mücadelede başarıyı arttıran, önemli etmenler arasında yer almaktadır. Polis-halk

işbirliğinde hukuki, kültürel ve sosyal faktörlerin yanında, polisin güven duyulan donanımlı bir

kolluk kuvveti olarak görülmesi de önemlidir. Halkın öngörülebilir suç türevlerini vakit

geçirmeksizin bildirmesi, polisin olayları engellemesi ve suçluları yakalamasında başarıyı

arttırmaktadır. Ancak toplumda bir olayı veya şüpheli bir durumu ihbar hattına iletenlere,

muhbir, ihbarcı, ispiyoncu gibi uygunsuz ve olumsuz yakıştırmalar yapılabilmektedir. Bu

durum ihbar mekanizmasının sağlıklı işlemesine engel teşkil eden, önemli unsurların başında

gelmektedir (Başarır, 2008: 70). Bu gibi olumsuzluklara karşı, ihbar mekanizmasının üçüncü

şahıslar tarafından öğrenilmesinin mümkün olmadığı vurgulanmalı, kamu güvenliğinin

sağlanmasında, bireyler aktif rol almaya özendirilmelidir. Diğer bir olumsuzluk da ihbar

hattının, gereksiz yere meşgul edilmesidir. Bu konuda en önemli örnek ihbar hattının,

15.05.2017-15.05.2018 tarihleri arasında, konuşacak kimsesi olmadığı gerekçesini öne süren

12

bir vatandaş tarafından, bir yılda 45 bin 210 defa aranmasıdır (Bir Yılda.., 2018). İhbar hattı

gereksiz meşgul edildiğinde, kamu faaliyetini engellenmesi kapsamında adli yaptırım

uygulanmaktadır (TCK, Md.278: 2004). Bir başka açıdan bu biçimdeki olumsuz davranışlar,

polisin gerçek ihbarlara ulaşmasını geciktirmekte, halkın can ve mal güvenliğini tehlikeye

atmakta ve telafisi güç sonuçlara neden olabilmektedir.

İhbar Sisteminin İşleyişi

Şema 1: İhbar Hattı İşleyişi

13

Şema 2: Fiziki Ortam İhbarlarının İşleyişi

Şema 1’de belirtilen ihbar hattına yapılan aramalar kayıt altına alındığından ihbarda

bulunanlar, bildirdikleri konu ile ilgili gelişmelerden bilgi alabilmekte ve polis birimlerince

değerlendirilme sürecini takip edebilmektedir. Şema 2’de Sorumluluk alanlarında polis

ekibinin olaya doğrudan müdahalesi ve tanık olanların fiziki ortamda polis ekibine bildirimi

mercek altına alınmıştır. Her iki durumda da olay yerinde gerekli önlemleri alan polis, Haber

Merkezi’ne ön bilgi aktarmaktadır. Polis ekibinin Haber merkezi ile kurduğu iletişim kayıt

altına alınmakta, ihbar mekanizmasının tüm aşamaları denetlenebilmektedir. Bireylerin

karşılaştığı olumsuzlular, suç potansiyelleri ve işlenmeye devam eden suç türevleri, polis ekibi

tarafından doğrudan haber merkezi ile paylaşmaktadır. İhbarın, başlangıcından sonucuna kadar

her aşamasının otomasyon sisteminde muhafaza edilmesi ve hukuksal prosedürlerin

uygulanması, polisin kurumsal itibarı açısından önemlidir. İzlenen iletişimsel metodoloji,

polisin sorumluluk bölgesindeki etkinliğini, koordinasyonunu ve çözüm ortakları ile

14

eşgüdümünü ölçmektedir (Sampson, 2017: 57). Ayrıca performans yönetimine etkisinin yanı

sıra, yetki, sorumluluk ve görevler ile ilgili şeffaflık ve hesap verebilirliği geliştirmekte, kurum

içi iletişime katkı sağlamaktadır.

İhbar Değerlendirme Süreci

İhbar hattına iletilen tüm ihbarlar en üst düzey gizlilik derecesiyle, özel yazılımlar içeren

otomasyon sisteminde kayıt altına alınmakta, ihbarda bulunanların kişisel bilgileri üçüncü

kişilerle kesinlikle paylaşılmamaktadır. Ancak bir konunun idari tahkikatında veya adli

soruşturma ve kovuşturma safhasında, yetkili merciin talebi dikkate alınmaktadır. İhbarla

başlayan iletişim süreci üç temel kategoriden oluşmaktadır. Birinci aşama ihbar, şikâyet ve

yardım talebi içerikli aramalarla başlamaktadır. İhbar hattına yapılan çağrıyı cevaplayan

operatörle, bildirimde bulunan birey arasında gerçekleşen iletişim, soruna yaklaşım metotlarını

ve kurumsal davranışları belirlemektedir. Alınan ihbarın kapsamı, konumu ve uzman personel

ihtiyacına göre polis birim ve ekipleri ile paylaşılması ise iletişim sürecinin ikinci aşamasını

oluşturmaktadır. Durum analizi yapan görevli, polis birimleriyle ve gerekli ise paydaş

kurumlarla iletişim stratejisi geliştirmektedir. Mevcut sorunun giderilmesinde görev alan

birimlerin, yatay ve dikey iletişimlerini telsiz muhaberesi, anlık mobil mesajlaşma

uygulamaları ve telefon irtibatı ile koordine etmekte ve bilgi akışını sağlamaktadır. İhbarı

değerlendirmek üzere görevlendirilen polis ekibinin, gerekli çalışmaları yaptıktan sonra, haber

merkezine geri bildirimde bulunması ise son aşamayı oluşturmaktadır.

Genel olarak ihbarların iletişimsel yönetim sisteminde, bildirimlerin içeriğine göre

hareketlenen polis ekiplerinin ve irtibat sağlanan kurumların ortak çabaları ile sorunun

sonuçlandırılması hedeflenmektedir. Bu algoritma, ihbarlara en kısa sürede ve bekletmeksizin

cevap verilmesi ön koşulu ile gerçekleştirilmektedir. İhbar hattında, dünyada yaygın kullanılan

dillere hâkim personel görev yapmaktadır. Türkçe bilmeyen ihbarcıların bildirimleri

karşılanmakta, iletişim engelleri minimum seviyeye indirgenmektedir. İletişim sağlanmasının

ardından, Haber Merkezi genel prensibi doğrultusunda ihbarcı, dikkatle dinlenmekte ve gerekli

notlar alınmaktadır. Genel prensip, tüm ihbarları gerçek kabul ederek, ortak akıl ve çabanın

yönetimini kapsamaktadır. İhbarcılar, mobil cihazlarla konumlarını paylaşarak veya

bulundukları yerleri tarif ederek polis ekipleriyle iletişim kurmaktadırlar. Arayanların

bulunduğu konum bilgisi olay mahalline intikalin sağlanması, yardımın hızlı ulaşması açısından

önemlidir.

15

İhbar hattı panik halinde arandığında öncelikle arayan sakinleştirilerek, iletişimin daha

anlaşılır ve sağlıklı gerçekleştirilmesi için çaba gösterilmektedir. Aynı şekilde arayan şokta ise

bilinç düzeyinin açılması ve olay mahallinin öğrenilmesi amacıyla irtibat sürdürülmektedir. Her

iki durumda da arayan, maruz kaldığı olayı aktarmada zorluk çekebilmekte, kekeleyebilmekte,

algıları kapalı olduğu için iletişimi sürdürememekte, hatta hiçbir karşılık verememektedir. Bu

aşamada haber merkezi operatörü iletişimin kesilmesine ve ihbarcının hattan düşmesine

müsaade etmeden, iletişim sürecinin uygun bir anında, 5N1K soruları ile ihbara açıklık

getirmeye çalışmaktadır.

Alınan ihbar otomasyon sistemine kaydedildikten sonra, olayın mahiyetine ve konumuna

göre, zaman kaybedilmeksizin polis ekipleri olay yerine sevk edilmektedir. İhbara

yönlendirilen polis ekipleri, Haber merkezi operatörünün yardımcı olmaya çalıştığı

ihbarcılardan, olay yerinde olmaları ve görüşmek istemeleri halinde detaylı bilgi almaktadırlar.

İhbara yönlendirilen polis ekibinin mesleki profesyonelliği ve yüz yüze iletişim yeteneği, olayın

çözümüne yönelik illiyet bağı kurmasında etkili olmaktadır. Olay yerine ilk intikal eden polis

ekibi haber merkezini bilgilendirmektedir. Bunun nedeni ivedilikle olayın mahiyetinin

öğrenilmesi, ihtiyaç halinde takviye ekiplerin yönlendirilmesi ve yakın bölgede bulunan diğer

ekiplerin bilgi sahibi olmalarıdır. Olay hakkında detaylı bilgi sahibi olan polis ekibi, yaptığı

işlem hakkında Haber Merkezine geri bildirimde bulunmaktadır. Olayın kısaca özeti

mahiyetinde olan bu bilgi ile Haber Merkezi, ihtiyaç halinde otomasyon sisteminden

konumlarını tespit ettiği yakın bölge polis ekiplerini yönlendirmektedir.

İletişimsel Parametreler

Bireyler arasında sağlanan karşılıklı anlayışa ve uyuma etkisi, kurumların hedef kitlesiyle

geliştirilen dengeli işbirliğine katkısı, iletişimi toplumsal yaşamda oldukça önem taşıyan bir olgu haline

getirmektedir. Küreselleşme ve teknolojik yeniliklerle kurumların sorumluluk ve görev tanımlamalarındaki

gelişmeler ve farklılaşmalar, Emniyet Teşkilatı’nda da iletişim becerilerinin ve kurumsal iletişim

çabalarının, ahenkli bir bütün içerisinde değerlendirilmesini zorunlu kılmaktadır.

İhbar hattı operatörleri, İl Emniyet Müdürlükleri’ni temsilen görev yapmaktadırlar. Bu

açıdan operatörlerden mesleki profesyonellikle çağrıları cevaplaması, sorunu etkin dinleme ile

anlamaya çalışması ve çözüm için kurumsal irtibatları sağlaması beklenmektedir. İhbar hattı

görevlisinin bir olayı bildiren kişinin telaşını anlaması ve sakinleşmesine yardımcı olması

gerekmektedir. İhbar hattı görevlisinin, belki de ilk defa maruz kaldığı ya da tanık olduğu bir

16

olayı bildiren bir kişiyle empatik iletişim sağlaması, polisin etkili iletişim becerileri arasında ilk

sırayı almaktadır. (Coates, 2009: 125). İhbarı karşılayan görevlinin empati kurabilme becerisi,

sorunu anlamayı kolaylaştırmakta ve polisin olaya müdahalesini hızlandırmaktadır.

Bir kamu kurumu olarak, yerine getirdiği vazifeleri dolayısıyla oldukça geniş bir görev

ve yetki alanı bulunan polisten, hedef kitlesinin beklentisi oldukça yüksektir. Bu bakımdan

ihbar hattı operatörlerinin ileti ve bilgi akışını yönetmesi, arayanlara net ve anlaşılır biçimde

geri beslemede bulunması, polisin başarısını belirleyen en önemli unsurlardan biridir. İhbar

dikkatlice dinlenirken, mesleki deneyimlerden de yararlanarak arayanın sorunu tahlil

edilmelidir. Arayanın psikolojik durumu göz önünde bulundurularak duygu ve düşüncelerini,

somut ifadelerle aktarmasına yardımcı olunmalı, eş zamanlı olarak polis ekibi olay yerine

yönlendirilmelidir.

Kurumsal iletişim temsilcisi olarak, ihbar hattı operatörlerince karşılanan aramalarda

gösterilen özen, kurum imajı açısından belirleyici olmaktadır. Polisin imajı olay yerine sevk

edilen polis ekibinin, konu hakkındaki bilgisi ve çözüm odaklı yaklaşımı ile ölçülmektedir. Bu

bakımdan ihbar konusunun niteliği ve ilk bilgilere göre elde edilen detaylar, olay yerine

yönlendirilen polis ekibine bildirilmelidir. Diğer taraftan ihbar hattı operatörleri cevapladıkları

ihbarlarla, senkronize kurum içi iletişimi başlatmaktadır. Tüm iletişime elverişli araçlarla dikey

ve yatay iletişim sağlayarak olay yerine polis ekibi göndermekte ve hiyerarşik düzlemde bilgi

akışı sağlamaktadır. Elde edilen tüm veriler Haber Merkezi’nde toplanmakta, iletişimin

koordinasyonu ihbar hattı görevlilerince yapılmaktadır.

Bildirilen bir olayla ilgili kurumsal yapı içerisinde, Haber Merkezi’nin etkin iletişimi

sürdürmesi ve sorun teşkil eden konularda polis ekiplerine ön bilgi ulaştırması, rasyonel

müdahale yöntemlerinin belirlenmesinde etkili olmaktadır. İhbar hattı işleyişinde arayan ve

karşılayanın kaliteli iletişimi ile müdahale ve yardım stratejilerinin üretilmesi arasında yakın

korelasyon bulunmaktadır. Operatörlerin herhangi bir konuda ilgili birimlere sağlıklı bilgi

aktarması için, öncelikle arayandan sorunun mahiyeti hakkında detaylı bilgi alması

gerekmektedir. Bir başka ifade ile operatöre, arayan kaynaktan yalın ve anlaşılabilir mesajlar

iletilmelidir. Operatörden ihbarı mesleki profesyonellikle karşılaması, ihbarcıdan da arayan

hassasiyeti ile gereksiz bilgilerden daha çok, olayın mahiyetini anlatan kesin ifadeler

kullanması beklenmektedir.

İhbarcının net bir şekilde konumu ve sorunu tanımlaması, polis ekibinin olay yerine daha

hızlı ulaşmasında ve müdahale yöntemlerini belirlemesinde etkili olmaktadır. Eşkâl

17

bildirimlerinde arayanın dikkati ve iletişim becerisiyle; yaş-boy-kilo- ten-saç-göz rengi gibi

kişisel özelikleri ile kullanılan kıyafet ve ayakkabı hakkında bilgilerin iletilmesi, şüphelilerin

yakalanmasını kolaylaştırmaktadır. Benzer şekilde gerçekleşen bir olayda veya trafik kazasında

görülen aracın; renk-marka-model-plaka bilgilerinin ihbar hattına bildirilmesi, şüphelilerin

yakalanması için önemli ipuçları sağlamakta ve kazaya ulaşma süresini kısaltmaktadır. Ancak

suçları ve hukuka aykırı eylemleri bildirmenin oluşturduğu gerginlik ve psikolojik koşullar

nedeniyle, ihbar hattı operatörü ile arayanın iletişimi, her zaman istenen ölçekte

sürdürülemediği bilinmektedir. “Burada bir cinayet olayı var” şeklinde bir ihbarda, suçun

işlendiği yer öncelikli olarak belirtilmediğinde, uzayan soru-cevap iletişimi olay yerinin

öğrenilmesinde ve polis ekiplerinin yönlendirilmesinde gecikmelere neden olmaktadır. Öte

yandan iletişimi başlatan ihbarcının yalın ifadelerle olaya ilişkin bilgi ve görgüsünü aktarması,

suç şüphelilerinin yakalanmasında ve devam eden mağduriyetin giderilmesinde hızı ve etkinliği

arttırdığı da uygulamada sıklıkla görülmektedir.

İhbar ve İletişim Teknolojileri

Teknoloji, bireylerin ihtiyaçları doğrultusunda bilimsel çalışmalarla, tüm üretim ve

kullanım alanlarında fark edilebilir yenilikler sağlayan, toplumsal hayatı kolaylaştıran, sürekli

geliştirilen bir olgudur. Günümüzde iletişim teknolojisi; sürekli yenilen ve geliştirilen araç-

gereçlerle bilginin toplanması, depolanması, işlenmesi ve çeşitli dijital ağlarla transfer edilmesi

süreçlerini kapsayan, bilişim alanındaki gelişmeler ile birlikte anılmaktadır. Bireysel, toplumsal

ve kurumsal etkileşim sürecini kapsayan, araçları sürekli geliştirilen, sosyal hayatın önemli ve

vazgeçilmez bir parçası haline gelen, iletişim boyutu da iletişim teknolojisini oluşturmaktadır.

Bilişim çağı ve bilgi toplumu kavramlarının öne çıktığı bu dönemde, iletişim teknolojilerinin

yer aldığı önemli alanlardan biri de kamusal hizmetlerin sunulmasında kullanılan dijital

mecralardır.

Emniyet Teşkilatı görevin süratli, etkin ve güvenilir bir biçimde yerine getirilmesi

amacıyla, iletişim teknolojilerini kullanmakta, diğer kurum ve paydaşlarla network oluşturmak

suretiyle hızlı erişim sağlamaktadır. İhbarlarının karşılandığı Haber Merkezi’nde gelişmiş

yazılım ve donanım sistemleri kullanılmakta, polis ekipleriyle ileti ve görüntü transferine

elverişli, teknolojik cihazlarla anlık bilgi paylaşılmaktadır. Bir kamu kurumu olarak Emniyet

Teşkilatı, stratejik hedefleri doğrultusunda kurumsal iletişim faaliyetlerini de iletişim

teknolojileri ile yönetmektedir. İletişim teknolojileriyle kurumsal iletişim aktivitelerini odak

gruplara ve kurumlara aktarırken, aynı zamanda kurum içi faaliyetlerde de etkin rol oynayan

18

stratejik bir fonksiyonu da üstlenmektedir. Polis birimleri kurumsal misyonların ve çeşitli

konuların yönetiminde, erken uyarı sistemlerinin belirlenmesinde ve karar alma süreçlerinde,

iletişim teknolojilerinden faydalanmaktadır. Polisin, yeni teknolojiler ve tekniklerle sunduğu

kamu görevinde elde ettiği başarı, kurumsal itibarını yükselttiği gibi kurum içi iletişimi

geliştirmekte, moral ve motivasyonu arttırarak, yeni projelerin gelişmesine olanak

sağlamaktadır.

Meslek profili ve fonksiyonları yönüyle, kurumsal iletişim ve kurum içi iletişim pratikleri

birlikte uygulanan polis birimlerinde, personel iletişim teknolojileriyle belirlenen, ölçme ve

değerlendirme kriterleri ile denetlenmektedir. Bu konuda en önemli çalışmalardan biri, İstanbul

Emniyet Müdürlüğü tarafından geliştirilen Mobil Emniyet Teknolojileri (METE) Projesi’dir.

Proje güvenlik odaklı ihtiyaçlar doğrultusunda başlatılan ve sürekli geliştirilen, operasyonel

tabanlı bilgi iletim ve denetim sistemlerini kapsamaktadır. İstanbul genelinde personelin

performansı sayısal veri tabanı ile denetlenmekte, gerçekleştirilen görevin kalitesi mobil

cihazlarla analiz edilmekte ve raporlanmaktadır (METE Projesi, 2018).

Görev Kalitesinin Ölçülmesi

Kurumlar hakkında yapılan görev kalitesi ve halk memnuniyeti araştırmaları, genel

kanaatlere ve toplumun yerleşik algılarına odaklanmaktadır. Bu açıdan polisin hedef kitlesi ile

iletişim sağladığı ihbar hattının, başka kurumların çağrı merkezleriyle aynı kapsamda

değerlendirilmesi pek mümkün değildir. Hayatın doğal akışı içerisinde kamu ve özel sektörde

bulunan birçok kurum, toplumun büyük kesimlerince bilgi, yardım ve destek almak amacıyla

aranmaktadır. Polis, halkın arama nedenleri, taleplerinin karşılanma biçimleri ve kurumsal

fonksiyonlarıyla diğer kurumlardan ayrılmaktadır. Bu bağlamda polisin İhbar hattı, güç

durumda bulunanlarca ya da bulunan kişilere yardım edilmesi ve oluşan mağduriyetin

sonlandırılması amacıyla, kurumsal aciliyeti olan spesifik konularda aranmaktadır. Bu türden

konular ile karşılaşmayan bireylerin, ihbar hattını hiç aramamış olmaları da beklenen bir

durumdur. Herhangi bir konuda bildirim yapılmasa da tüm sosyal çevrelerde, polisle

karşılaşılmakta ve varlığı hissedilmektedir.

Toplumda suç oranlarının minimize edilmesi ve suç işleyenlerin vakit geçirmeksizin

yakalanması, polisin görev kalitesiyle, hedef kitlenin memnuniyeti arasındaki korelasyonu

ortaya koymaktadır. Bu yönüyle polis kamusal işlevlerin hem merkezinde yer almakta, hem de

destekleyici ve tamamlayıcı bir rol üstlenmektedir. Dünya genelinde polislik uygulamalarında

19

görevin kalitesi; dikkat, güvenilirlik, duyarlılık ve yeterlilik kıstaslarıyla değerlendirilmektedir.

(Edward &Maguire and Johnson: 2010: 703-730). Ancak gelişmiş ülkelerde olduğu gibi,

Türkiye’de de ihbar hattıyla başlayan iletişim sürecinin, yaşam alanlarındaki polislik

uygulamalarına yansıması ve görev kalitesi, gözlemci konumundaki halk ve paydaş kurumlar

tarafından ölçülememektedir.

Polisin kompleks yönetim ve organizasyon yapısı nedeniyle, ihbarla başlayan ve

hedeflenen sonuca ulaşıncaya kadar sürdürülen, sistemli iletişimin kalitesi sağlıklı verilerle

kurum dışı çalışmalarla ortaya konması oldukça güçtür. Bunun yanında kurumsal çalışmalarla

polis; ihbarın karşılanması ve olay yerine polis ekibinin ulaşması, müdahalesi ve nihai sonucun

elde edilmesi aşamalarını, sayısal veriler ile analiz etmekte, elde ettiği verileri inovasyon ve

yönetişim süreçlerine katmaktadır. İletişim ve bilişim teknolojilerindeki gelişmelerin kurum

kültürüne yansımasıyla, görev kalitesini hedefleyen yeni proje ve iyileştirme faaliyetleriyle,

kurum içindeki alt sistemlerin işleyişini desteklemektedir. Görev standartlarının belirlenmesi,

kurum dinamizmi kazandırılması ve etkili performans yönetimi, polisin görev kalitesini ve

başarısını arttıran temel unsurlar olarak görülmektedir.

AMAÇ VE YÖNTEM

Araştırmanın amacı, istatiksel oranlar üzerinden hareket edilerek ihbar sisteminin işleyişi

hakkında bilgi verilmesi, ihbarın öneminin vurgulanması, halkın ve güvenlik güçlerinin

duyarlılığının artırılmasıdır. Çalışmada, İstanbul İl Emniyet Müdürlüğü ihbar hattına yapılan

bildirimlerin niteliksel ve niceliksel yönleri ele alınırken, halkın olaylara duyarlılık oranının

ölçülebilir hale getirilmesi de hedeflenmiştir. Halkın, ihbarın işleyişi hakkında kapsamlı bilgi

edinmesi ve ihbarın önemini daha iyi kavraması, karşılıksız ihbarların azalmasında önemli bir

fonksiyonu yerine getireceği düşünülmektedir. Ayrıca ihbarın öneminin hatırlatılmasıyla,

polisin halk ile empati kurma düzeyinin yükseltilmesi hedeflenmektedir.

İhbar kayıtları hukuken gizlilik ilkesi doğrultusunda değerlendirildiğinden, kayıtlar

üzerinden oluşturulmuş diyalogların elde edilmesi ve bilimsel çalışmada kullanılması hukuken

mümkün değildir. Bu nedenle konu ile alakalı literatür üzerinden değerlendirme yapılarak,

çalışmanın daha anlaşılabilir olması hedeflenmiş, ihbar hattına gelen ihbarların istatistiki

değerleri üzerinden analizler yapılmıştır.

20

BULGULAR

Toplumsal huzuru bozan ve bireylerin yaşam standardını düşüren hukuksuz fiillerle ve

suçlarla mücadele yöntemlerini belirlemek, Emniyet Teşkilatı’nın asli görevidir. Bu görev

polisin vazifesini ifa ettiği esnada, suç unsurlarını tespit ederek müdahale etmesi şeklinde

gerçekleştiği gibi, polisin haber alma ünitesi olan, ihbar hattına gelen bildirimler çerçevesinde

de biçimlenmektedir. İhbar hattı, kent merkezlerinde yaşanan gelişmeleri anlık olarak haber

almakta, polis ekiplerinin bildirimde bulunanlarla ve olay yerinde olması gereken yardımcı

kurumlarla koordinasyonunu sağlamaktadır. Polisi olay yerine sevk ederken, toplumun

güvenliğini daha hızlı sağlama amacıyla işleyen mekanizmanın merkezinde yer almaktadır. Bu

bakımdan Emniyet Teşkilatı’nda ihbar hattının görev aldığı birim, Haber Merkezi olarak

adlandırılmaktadır. Bu bağlamda İstanbul Emniyet Müdürlüğü’nde toplum güvenliği için

kesintisiz olarak görev yapan, kurumsal eşgüdüm sağlayan ihbar hattı operatörlerinin, 2018

yılında karşıladıkları bildirimlerin sayısal verileri ve oransal açılımları sunulmaktadır.

Tablo 1’e göre, 2018 yılında ihbar hattına yapılan 5.807.501 ihbarın, %64’üne denk gelen

3.713.066 ihbar doğru olarak nitelendirilirken, ihbarların %36’sı karşılıksız olarak kayıt altına

alınmıştır. Bu istatistikî bilgi, karşılıksız ihbarların önemli bir oranda olduğunu göstermektedir.

2018 yılı TÜİK verilerine göre, İstanbul nüfusu 15.067.724 olarak belirlenmekte ve nüfusun,

ihbar sayısına oranı % 38,5 işaret etmektedir. Başka bir ifade ile İstanbul’da bulunan nüfusun,

ihbarlara olan oranı 1/3 olup, bu parametre herhangi bir olay karşısında, halkın İstanbul polisine

verdiği desteği ve artan güven endeksini de ispatlar niteliktedir. Diğer bir açıdan değerlendirme

yapıldığında ise İstanbul Emniyet Müdürlüğü’nde görev yapan 39.000 personelin (İstanbul

Emniyet Müdürü.., 2018) İstanbul nüfusuna oranı yaklaşık bir değerle 1/400 olup, bu oran

İstanbul polisinin iş yoğunluğunu göstermesi açısından önemli bir veridir.

Buna karşın polis ihbar hattını meşgul eden karşılıksız ihbarlara da rastlanmaktadır.

Motivasyon ve performans kaybına yol açan bu türden aramalar, polisin doğru ihbarlara

odaklanmasını engellemekte ve işgücü kaybına neden olmaktadır. Sorumluluk sahasında yerine

getirmesi gereken denetim ve devriye görevlerini aksatmaktadır. Polis ekiplerinin karşılıksız

ihbarları değerlendirdiği esnada, dakikaların hayati bir önem taşıdığı doğru ihbarlarla

ilgilenememesi, telafisi güç sorunlar ortaya çıkarabilmektedir.

Tablo 2’ye göre, ihbar hattına gelen doğru ihbarlar niteliksel olarak analiz edildiğinde;

toplumun öncelikli olarak asayiş olaylarından rahatsızlık duyduğu görülmektedir. İkinci sırada,

trafikten kaynaklı sorunlar öne çıkmaktadır. Uyuşturucu maddeler ile ilgili suç ihbarları üçüncü

sırada, kaçakçılık ve organize suçlarla alakalı ihbarlar ise sıralamanın dördüncü basamağında

21

yer almaktadır. Tüm istatistikî veriler İstanbul’da; asayiş, trafik ve uyuşturucu madde

kapsamındaki suçların, öncelikli ilk üç sorunu oluşturduğunu göstermektedir. Rakamsal

değerlerin oransal karşılaştırılmasında, dikkat çeken önemli bir husus da İstanbul genelinde,

terör kapsamındaki olayların oldukça minimize edilmiş olmasıdır. Her türlü şiddet hareketlerini

içeren terör olaylarında elde edilen başarı, halkın memnuniyetini yükseltmekte ve polisin

kurumsal imajını güçlendirmektedir.

İhbar hattına, ihbarlar aranarak veya kısa mesaj ileterek yapılmaktadır. Bu bağlamada

Tablo 3 incelendiğinde, 2018 yılı itibariyle ihbar hattına kısa mesaj yoluyla yapılan ihbarların,

sesli çağrı ihbarlarından çok daha düşük bir oranda olduğu görülmektedir. Ancak sesli çağrı

yöntemiyle gelen ihbarlar ile kısa mesaj yoluyla iletilen, karşılıklı-karşılıksız ihbarların oransal

değerleri benzerlik göstermektedir. Kısa mesaj yoluyla yapılan 178.126 ihbardan %63’lük oranı

oluşturan 112.466 ihbar karşılıklı, %37’lik oranı oluşturan 65.660 ihbar ise karşılıksız ihbar

olarak kayıtlara girmiştir. Benzer şekilde mesaj yoluyla yapılan ihbarlar irdelendiğinde,

toplumun öncelikli ilk üç sorununu; asayiş, trafik ve uyuşturucu madde suçlarının oluşturduğu

anlaşılmaktadır.

Tablo 4’e göre, 2018 yılındaki ihbarların, aylara göre dağılımı incelendiğinde; yıllık izin,

okulların kapanması ve yaz tatili gibi çeşitli nedenlerle, İstanbul dışına giden nüfusun etkisiyle,

Temmuz ayından itibaren ihbar yoğunluğunun azalmaya başladığı ve kasım ayı itibariyle, il

genelindeki ortalamaya tekrar ulaşıldığı gözlemlenmektedir. Yaz aylarında trafik

yoğunluğunun azalmasına bağlı olarak, olay ve kazalarda görülen düşüşler, ihbarlarının

eksilmesinde etkili olmaktadır. Oransal olarak Mart, Nisan ve Kasım aylarında en fazla ihbar

karşılanmıştır.

Tablo 5’ten de izlendiği gibi, yıllık ihbar yoğunluğunun 24 saatlik ortalaması önemli

veriler sunmaktadır. Tablodaki veriler bağlamında; iş, görev, okul vb. gibi yerlere ulaşmak için

kent hareketliliğinin oluştuğu 06.00-08.00 saatleri arasında, ihbar karşılama sayısı maksimum

seviyededir. Bu saatler aralığında yoğunlaşan trafiğin gerginliği, hedeflenen yere yetişememe

kaygısından kaynaklanan olaylar, ihbar artışının temel nedenleri arasında yer almaktadır. Bu

yüzden belirtilen saat aralıklarında, ihbar hattı operatörleri tarafından cevaplanan aramaların

büyük çoğunluğunu, trafik kaynaklı yardım talebi oluşturmaktadır. Aynı saat kesitinde

ihbarların yoğunlaştığı bir diğer konu ise hırsızlıktır. Bireyler gündelik yaşamın başladığı bu

saatlerde, uykudan kalktıklarında fark ettikleri gece geçekleşmiş hırsızlık vakalarını, bildirmek

ve yardım talep etmek amacıyla ihbar hattını aramaktadırlar.

22

Günün başlangıcında artan ihbar karşılama oranının benzer biçimde, akşamüzeri 16.00-

17.00 saatleri arasında da yükselme eğiliminde olduğu görülmektedir. Bu artışta, gece

mesaisine ve görevine gidenlerle işten ve okuldan dönenlerin, şehir merkezi ve katılım

noktalarında oluşturduğu yoğunluk etkili olmaktadır. Kısa süreler içinde oluşan insan kalabalığı

ve araç hareketliliği, asayişe müessir olayları ve trafik ihlalleri nedeniyle oluşan suç türevlerini

tetiklemektedir. Bunun yanında 00.00-01.00 saatlerinden itibaren sabahın ilk saatlerine kadar,

operatörlerce karşılanan ihbarlarda belirgin bir azalma trendi izlenmektedir. Bu veriler sabah

saatlerinde çalışma ve eğitim hayatına başlayan İstanbul halkının, araç ve insan hareketliliğinin

azaldığı saat: 00.00 sularında, genellikle ikametlerinde ya da kapalı alanlarda bulunduğu

ihtimalini güçlendirmektedir.

Tablo 6’da İstanbul’da ilçelere göre ihbar oranlarının, TÜİK 2018 nüfus verilerine oranı

yapılmıştır. Tablo 6’daki veriler, Tablo 7’deki veriler ile birlikte okunduğunda; ilçelerdeki

nüfusun, ihbar katsayısı ile doğru orantılı seyretmediği sonucuna ulaşılmaktadır. Tablo 6 ve

Tablo 7’deki veriler doğrultusunda ihbarların, nüfus yoğunluğuna oranı incelendiğinde:

Üsküdar, Bahçelievler, Kadıköy, Fatih, Ataşehir, Şişli, Beyoğlu Bakırköy, Beşiktaş ilçelerinde

ihbar yoğunluğunun nüfusa oranı, normal değer aralıklarının üzerinde seyretmektedir.

Esenyurt, Kâğıthane, Bayrampaşa, Silivri, Çatalca ve Adalar ilçelerinde ihbar yoğunluğunun

nüfusa oranı, normal değer aralıklarında olduğu görülmektedir. Diğer ilçelerde ise, ihbar

yoğunluğunun nüfusa oranı, normal değer aralıklarında altında kalmaktadır.

TARTIŞMA VE SONUÇ

Bireyler ihbarda bulunurken içinde bulundukları sofistike durumun etkisiyle, olayı

tanımlamakta güçlük yaşayabilmektedirler. İhbarı karşılayan operatörlerin aldıkları özel

kurumsal eğitimler, iletişim güçlüğünün giderilmesinde ve arayanın sakinleştirilmesinde etkili

olmaktadır. Bir taraftan arayan psikolojisi dikkate alınarak olay dinlenmekte, diğer taraftan

sorun analiz edilerek kurumsal iletişim süreçleri yönetilmektedir. Operatörlerin tekil

çabalarının yanında, iletişim teknolojilerinin suçla mücadele parametrelerine entegre edilmesi,

halkın polise ulaşım ünitesi olan ihbar hattından başlayarak, tüm birimlerinin etkinliğini ve

derinliğini arttırmaktadır. Çalışmada irdelenen bu iletişimsel paradigma, polisin terörle

mücadele suçlarındaki başarısına katkı sağlamakta ve kurumsal imajına yükseltmektedir.

İstanbul Emniyet Müdürlüğü’nde yaklaşık olarak 39.000 personel görev yapmaktadır.

2018 TÜİK verilerine göre İstanbul’da 15.067.724 vatandaşımız ikamet etmektedir ve polis

23

sayısı İstanbul nüfusuna oranlandığında, 400 kişiye 1 polis memuru düşmektedir. Gezi, turizm,

iş ve ziyaret amaçlı nüfus dikkate alındığında, İstanbul’da görev yapan polisin yoğunluğu daha

net bir şekilde görülmektedir. Buna ek olarak içinde bulunduğumuz dijital çağda suçların sanal

ortamda artış göstermesiyle güvenlik konsepti de dönüşüm sürecine girmiştir. Polis fiziki

ortamdaki gibi sanal mecralarda da sanal devriye görevi ifa etmeye başlamıştır. Bu bağlamda

polisin görev sınırları genişleyerek, iş yükü artmıştır.

İstanbul’da demografik yapının niceliksel yoğunluğu ve niteliksel çeşitliliğinden dolayı

metropol güvenliğinin sağlanmasında, halkın rolü büyük bir önem arz etmektedir. Halkın,

polise güvendiği ölçüde ihbarda bulunduğu düşünüldüğünde, olay başına ortalama 9.5 (Tablo:

8) geçerli ihbarın alınması, İstanbul’da polise güven endeksini belirleyen en gerçekçi veri

olarak ortaya çıkmaktadır. Kamu adına görev yapan ihbar hattı görevlisinin, ihbar

mekanizmasının işleyişinde inisiyatif kullanma hakkı bulunmamaktadır. İhbar hattınca

karşılanan her ihbar, kesinlikle doğru kabul edilmektedir. Önceki aramalarda kontrol edilmiş

olsa dahi ihbarlar, doğruluk ilkesi çerçevesinde mutlaka ilgili birimlere bildirilmekte ve

değerlendirilmektedir. Karşılıksız ihbarlarla halkın can ve mal güvenliğini tehlikeye atanlara,

yanlış ihbarda bulunmayı alışkanlık haline getirenlere, kamu kurumu faaliyetinin engellenmesi

kapsamında, hukuki prosedür doğrultusunda cezai işlem uygulanmaktadır. Buna karşın ihbar

hattı operatörlerine, meşguliyet oluşturan ve performans kaybına neden olan, azımsanmayacak

sayıda karşılıksız ihbar ulaşmaktadır.

Çalışmada sunulan diyagramlardan yola çıkarak, İstanbul genelinde ihbar

yoğunluğunun, ilçelerin nüfus yoğunluğuyla doğru orantılı bir çizelge oluşturmadığı neticesine

ulaşılmaktadır. Bu durum, bazı bölgelerde olay yoğunluğu az olmasına karşın, vatandaşların

yaşanan olaylara daha etkin reaksiyon gösterdikleri ve buna bağlı olarak daha fazla ihbarda

bulundukları ihtimalini güçlendirmektedir. Bu çıkarım, ilçeler bazında ihbar sayısının, sadece

nüfus yoğunluğu bağlamında açıklanamayacağını ve geri planda pek çok sosyal faktörün etkili

olduğunu ispatlar niteliktedir.

İhbar mekanizmasının işleyişi kurum içi iletişim kapsamında denetlenmekle birlikte,

ihbar sonrası işleyişe yönelik herhangi bir başvuru durumunda, yasal zorunluluk gereğince

sadece yetkili makamlarla bilgi paylaşımı yapılmaktadır. Bu hali ile güvenli iletişim süreci,

personelin verimliliğini ve polisin kurumsal itibarını arttırmaktadır. İhbar hattı, halkın

perspektifinde bir güven ve sırdaş iletişim kanalı olarak değerlendirilirken, güvenlik

yaklaşımlarındaki dijital dönüşüm, ihbarların çok daha güvenli ortamlarda muhafaza

edilmesine imkân tanımaktadır.

24

KAYNAKLAR

Ann, W. B. & Language M. (2007). Discourse and social psychology, Edit by Imprint Palgrave

MacMillan, Publisher, Palgrave USA.

Başarır, A. (2008). 155 Polis İmdat Servisinin Kamuoyunda Polis İmajı Açısından

Değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkla İlişkiler

Anabilim Dalı Araştırma Yönetimleri Bilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi,

Konya.

Bir yılda 155 Polis İmdat Hattını 45.000 kez aradı. (2018). Erişim adresi:

https://www.ntv.com.tr/turkiye/bir-yilda-155-polis-imdat-hattini-45-bin-210-kez-

aradi,lD_z2Y7Ci0CeiqvrsInryw

Coates, G. (2009). Note on Comminication, A Few Thoughts About The Way We Interact Wıth

The People We Meet. Erişim adresi: A free e-book from www.wanterfall.com

Çalışkan, M. & Mencik Y. (2017). Polislik Mesleğinde Halkla İlişkilerin Önemi ve Polislerin

Vatandaşa Bakışı Üzerine Bir Araştırma: İstanbul Örneği, Akademik Bakış Dergisi,

60, Erişim Adresi: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/383680

Drew, P. & Traci W. Citizens. (2010). Emergency Calls Requesting Assistance in Calls to the

Police. The Routledge Handbook of Forensic Linguistics, Edit by Malcolm Couldhard

and Alison Johnson, NewYork.

Edward, R. & Devon J. (2010). Measuring public perceptions of the poliçe, Policing: An

International Journal of Police Strategies & Management 33(4), 703-730.

Erdoğan, İ. (2007). Temel Bilgiler: Eleştirel Yaklaşımlarda İletişim Anlayışı. İletişim Kuram

ve Araştırma Dergisi, 24, s.153-198.

François, C. (1999). Applying Socio-Semiotics to Organizational Communication : A New

Approach, Management Communication Quarterly, Published by SAGA 13, 294-304.

İstanbul Emniyet Müdürü Çalışkan: Suç oranlarında yüzde 17'lik düşüş var. (2018). Hürriyet,

Erişim Adresi: http://www.hurriyet.com.tr/yerel-haberler/istanbul/istanbul-emniyet-

muduru-caliskan-suc-oranlarin-41042943

İstanbul İl Emniyet Müdürlüğü (İEM). (2018), Muhabere Şube Müdürlüğü, 155 İhbar Hattı

İstatiksel Kayıtları.

https://www.ntv.com.tr/turkiye/bir-yilda-155-polis-imdat-hattini-45-bin-210-kez-aradi,lD_z2Y7Ci0CeiqvrsInryw

https://www.ntv.com.tr/turkiye/bir-yilda-155-polis-imdat-hattini-45-bin-210-kez-aradi,lD_z2Y7Ci0CeiqvrsInryw

http://www.wanterfall.com/

http://dergipark.gov.tr/download/article-file/383680

25

Karaman, R., Suavi T. & Durma M. (2004). Bir Kamu Kurumu Olarak Polis Teşkilatında

Halkla İlişkilerin Önemi, CBÜ İİBF Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 11(2), s.115-127.

Kaya A. (2017). Kişilerarası İlişkiler ve Etkili İletişim. Pegem Akademi, Ankara.

Malcolm K. S. (1991). The Application of Network Analysis to Criminal İntelligence: An

Assessment of The Prospects, Social Networks 13, pp. 251-274.

METE Projesi yılın inovasyon projesi ödülünü aldı. (22.11.2018). Erişim Adresi:

https://www.mynet.com/mete-projesi-yilin-inovasyon-projesi-odulunu-aldi-

110104555006

Sampson, F. (2017). Intelligent evidence: Using open source intelligence (OSINT) in criminal

proceedings, The Police Journal: Theory, Practice and Principles. 90(1), 55–69.

Tracy, K., & Anderson, D. L. (1999). Relational positioning strategies in police calls: A

dilemma. Discourse Studies, 1(2), 201-225.

Türk Ceza Kanunu. (2004). Madde: 113, Erişim Adresi:

https://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5237.html.

Türk Ceza Kanunu. (2004). Madde: 278-1, Erişim Adresi:

https://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5237.html.

Türkiye İstatistik Kurumu. (2018). Nüfus verileri. Erişim Adresi:

http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist

Walker, T., & Drew, P. (2010). Citizens’ emergency calls Requesting assistance in calls to the

police. In The Routledge handbook of forensic linguistics. pp. 95-110.

https://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5237.html

https://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5237.html

http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist

26

TABLOLAR

Tablo 1: İhbar Hattı Aramaları

Kaynak: İstanbul İl Emniyet Müdürlüğü, Muhabere Şube Müdürlüğü İstatiksel Verileri.

Tablo 2: İhbar Hattı Aramalarının Suçlara Göre Sınıflandırılması


2.094.435

3.713.066

0 500.000 1.000.000 1.500.000 2.000.000 2.500.000 3.000.000 3.500.000 4.000.000

KARŞILIKSIZ İHBARLAR

DOĞRU İHBARLAR

2.368.107

2.094.435

1.032.165

199.747

101.173

8.744

2.792

338

0 500.000 1.000.000 1.500.000 2.000.000 2.500.000

ASAYİŞ

KARŞILIKSIZ İHBARLAR

TRAFİK

UYUŞTURUCU

KOM

TEM

GÜVENLİK

SİBER

27

Tablo 3: İhbar Hattı İletilerinin Suçlara Göre Sınıflandırılması


Tablo 4: İhbarların Aylara Dağılımı.


100.171

65.660

1.443

409

263

6

3

0 20.000 40.000 60.000 80.000 100.000 120.000

ASAYİŞ

DİĞER

TRAFİK

UYUŞTURUCU

KOM

GÜVENLİK

SİBER

TEM

0 100000 200000 300000 400000 500000 600000

OCAK

ŞUBAT

MART

NİSAN

MAYIS

HAZİRAN

TEMMUZ

AĞUSTOS

EYLÜL

EKİM

KASIM

ARALIK

28

Tablo 5: Senelik İhbar Yoğunluğunun 24 Saatlik Ortalaması


Tablo 6: İhbarların Aylık Ortalamasının İlçelere Dağılımı


13881139

875686

507399

5391363

639822

10281367

16011868

20862094

32422150

23992466

21362354

22682261

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500

00:00-01:00

02:00-03:00

04:00-05:00

06:00-07:00

08:00-09:00

10:00-11:00

12:00-13:00

14:00-15:00

16:00-17:00

18:00-19:00

20:00-21:00

22:00-23.00

0 5000 10000 15000 20000 25000 30000

ESENYURT

FATİH

ÜMRANİYE

KÜÇÜKÇEKMECE

PENDİK

ŞİŞLİ

MALTEPE

KAĞITHANE

GAZİOSMANPAŞA

BEŞİKTAŞ

SULTANGAZİ

SANCAKTEPE

SARIYER

BAYRAMPAŞA

GÜNGÖREN

SULTANBEYLİ

BEYKOZ

ÇEKMEKÖY

ÇATALCA

ADALAR

29

Tablo 7: Ortalama Aylık İhbar Yoğunluğunun Nüfusa Oranı


Tablo 8: Adli ve İdari Yaptırım Uygulanan Olay ve İhbar Orantısı


30

UYUŞTURUCU VE UYARICI MADDELERLE MÜCADELEDE PARADİGMAL

DÖNÜŞÜMÜN ÖNEMİ: ESENYURT POLİS YILDIZI ÖRNEĞİ

Hakan BECEL

Cihan ULUÇ**

ÖZ

Madde kullanımı sorunu özellikle son dönemlerde ülkemizde sıklıkla gündeme gelmektedir.

Toplumun tüm kesimleri bu sorunun çözümü için daha fazla çaba sarf edilmesini ve devletin

bu sorunla mücadelede daha aktif rol almasını talep etmektedirler. Nitekim Türkiye

Cumhuriyeti Anayasasının “Gençliğin Korunması” başlıklı 58. Maddesi devlete; gençliğin

alkol düşkünlüğü, uyuşturucu maddeler, suçluluk, kumar ve benzeri kötü alışkanlıklardan

korunması için genel bir sorumluluk yüklemektedir. Devlet mekanizması Anayasanın bu

hükmü doğrultusunda sadece gençleri değil, toplumun tüm kesimlerini uyuşturucu ve uyarıcı

maddelerin kullanımından korumakla mükelleftir. Devlet bu sorumluluğu kurumları

aracılığıyla yerine getirmektedir. Tam da bu noktadan hareketle, Esenyurt İlçe Emniyet

Müdürlüğü, İstanbul İl Emniyet Müdürlüğünün himayesinde, madde kullanımını azaltmak

amacıyla yeni bir yöntem geliştirmiş ve uygulamaya koymuştur. Uygulama, bağımlılık

konusunda bütüncül bir yaklaşım göstererek, problemin sacayaklarını birleştirmeyi, bağımlının

aktif madde kullandığı dönemden topluma kazandırıldığı döneme kadar geçen süreci

desteklemeyi, takip ve koordinasyonunu sağlamayı hedeflemektedir. Çalışmamızda Esenyurt

İlçe Emniyet Müdürlüğünün bir yılı aşkın süredir aktif olarak sahada uyguladığı, madde

kullanımında ‘Polis Yıldızı’ projesinin/metodunun aşamaları hakkında bilgi verilecektir. Bu

bilgiler çerçevesinde uygulamanın son durumundan, ihbar ve şikâyet verileri ile bağımlılığın

yoğun olarak görüldüğü adreslerdeki esnaflarla yapılan görüşme sonuçlarından, suç ve suçlu

ile mücadelede uygulanan polisiye yöntemlerdeki paradigmal değişimin neticeleri tespit

edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Madde Bağımlılığı, Polis, Esenyurt.

Dr. Emniyet Müdürü, Esenyurt İlçe Emniyet Müdürlüğü, [email protected] ** Psikolog, Esenyurt İlçe Emniyet Müdürlüğü, [email protected]

31

ABSTRACT

IMPORTANCE OF PARADIGM ROTATION IN CHALLANGE WITH

NARCHOTICS AND STIMULANT: ESENYURT POLICE STAR EXAMPLE

The usage of narchotics became a current issue in our country lately. All segments of society

request more effort on this subject and also government to be more active on the struggle issue.

As a matter of fact 58th article of constitutional law of Turkish Republic with name ‘Protection

of Youth’ encumber the government to protect the youth from inebriety, narchotics, gamble

and similiar bad addictions. According to the provision of constitutional law the government

obliged to protect all segments of society not only the youth from usage of narchotics and

stimulant. Government fulfill this obligation over his institutions. Exactly moving from this

point, Esenyurt District Police Department under Istanbul Provincial Security Directorate has

been improved a new method and put into practice for decreasing usage of narchotics. Practice,

targeted to practice an integrated approach on addiction, combine the different steps of the

problem, support, follow up and coordinate the period passed from active usage of the

narchotics to ressettlement to the community. In our study you will be informed about the stages

of ‘’Police Star Project/Method ‘’ in drug abuse in Esenyurt District Police Department which

have been used actively more than one year in the field. According to these information; will

be tried to determine the results of pradigm rotation in police methods used in the struggle with

crime and criminals, with latest status of the practice, the datas of the denunciation and

complaint with the interview of the tradesmen in the addresses which have been strongly seen.

Key Words: Addiction, Police, Esenyurt

GİRİŞ

İnsanlık tarihi kadar eski olan uyuşturucu ve uyarıcı maddelerini kullanım sonrasında

bireyde meydana getirdiği keyif verici etki, arz-talep dengesi nedeniyle ekonomik anlamda

kendi piyasasını oluşturmuştur (TUBİM-2013). Bu cümlede en dikkat çeken ifade hiç şüphesiz

keyif verici etkidir. Bu ifadenin ilk okumada akılda bıraktığı olumlu etki yadsınamayacak bir

gerçektir. Ancak madde kullanımının sadece bireyde değil çevresinde ve sonrasında tüm

toplumda yarattığı olumsuz etkiyi görmeden, “anlık hazların-geçici heveslerin” albenisine

kapılmak, geri dönüşü çok zor ve zahmetli bir yolculuğa çıkmaya benzer. Bu öyle bir

i Çalışmada bundan sonra sadece madde ifadesi kullanılacaktır.

32

yolculuktur ki başlangıçta sizinle birlikte olan birçok kişi varken bir süre sonra kendinizi

yalnızlığın ve çaresizliğin dehlizlerinde kaybolur halde bulursunuz. Sizi maddeye alıştıran, o

ilk anı yaşatan kişi veya kişileri tekrar görmeniz artık mümkün değildir. Düştüğünüz dehlizde

kaybolmamanız hem sizin kararlılığınıza hem de sizin farkınızda olanların çabalarına kalmıştır.

Evet, madde bağımlılığı sorunu hem dünyada hem ülkemizde bireyin ve dolayısıyla halkın

sağlığını tehdit etmektedir. Başlama nedenleri ve tedavi süreçleri değerlendirildiğinde madde

kullanımı sorununun çözümü için çok yönlü bir takip ve destek programına ihtiyaç

duyulmaktadır. Madde bağımlılığının tek ve belirli bir nedeni olmadığı gibi (Ögel, 3)

standardize edilmiş bütüncül bir tedavi protokolü de yoktur. Ülkemizde hâlihazırda uygulanan

tedavi süreçleri incelendiğinde; tespit aşamasında madde bağımlılarının merkezlere başvurması

ya da adli uygulamalar neticesinde kayıt altına alınmaları mümkün olmaktadır. Tedavi

sürecinde ise tıbbi aşama sağlıklı bir şekilde yürütülse dahi hastaneden ya da bağımlılık

merkezinden çıktıktan sonra standart bir sosyal rehabilitasyon uygulamasının olmayışı yeniden

maddeye dönüşe imkan yaratmaktadır. Madde bağımlılığı kronik bir rahatsızlık olduğu için

tekrarlama ihtimali her zaman vardır ve bu durum yeniden tedavi edilmeyi gerektirir (Ögel, 11).

Nitekim TUBİM’in 2017 yılı verilerine göre tedavi merkezlerine başvuranların %51.4’ünün en

az bir defa tedavi geçmişi bulunmaktadır. Esenyurt İlçe Emniyet Müdürlüğü tarafından

yürütülmekte olan ve bu çalışmanın temelini teşkil eden Polis Yıldızı Projesinin 2017 ve 2018

yılı rakamları incelendiğinde de, tespit edilen bağımlıların %44.1’inin daha önce en az bir kez

tedavi geçmişinin olduğu görülmüştür.

Maddeye başlamak kolay fakat ondan tamamen arınmak oldukça zor ve meşakkatli bir

süreçtir. Devlet, nasıl ki vatandaşlarının sağlıklı bir ortamda yaşamlarını sürdürebilmeleri için

gerekli tedbirleri almakla ve bireyin maddeye ulaşımını önlemekle görevliyse; madde

kullanımına başlamış olan vatandaşının ondan kurtulma süreçlerine de müdahil olmakla

sorumludurii. Devlet, bu sorumluluğun gereğini kurumları aracılığıyla yerine getirmektedir.

Türk Polis Teşkilatı (TPT) ülkemizde madde kullanımının arz boyutuyla mücadelede ilk akla

gelen ve bu problemle mücadelede birinci derece sorumluluğa sahip kurumların başında

gelmektedir. Başta TPT olmak üzere tüm kolluk birimleri bu sorumluluğu yerine getirirken yeni

ve hukuka uygun yöntemleri araştırmalı, madde kullanımı problemini ortadan kaldıracak

yöntemler uygulamalıdır. Aksi takdirde rutin hale gelen kalıplaşmış davranış modelleriyle,

küresel bir tehlike olduğu sıklıkla gündeme gelen bu problemle (EMCDDA, 2007) mücadele

ii 1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 58. Maddesi, “…Devlet, gençleri alkol düşkünlüğünden, uyuşturucu

maddelerden, suçluluk, kumar ve benzeri kötü alışkanlıklardan ve cehaletten korumak için gerekli tedbirleri alır.”

33

etmek havanda su dövmeye eşdeğer olacaktır. İşte bu noktada İstanbul’un Esenyurt ilçesinde

ihbar, adli vakalar, vatandaş görüşmesi vb. kaynaklardan elde edilen veriler incelendiğinde

toplumun tüm kesimlerinin gündeme getirdikleri en önemli sorunun madde kullanımı olduğu

tespit edilmiştir. 2559 s. Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu’nun (PVSK) 1 ve 2. maddelerinde,

halkın emniyetini sağlamak ve işlenmiş bir suçu soruşturmak görevi polise verilmiştir. Polis,

başta PVSK olmak üzere diğer pozitif hukuk normlarının madde kullanımı ile mücadele

sorumluluğu yükleyen cari hükümlerini yerine getirerek, memnu kılınan maddelerin arz

boyutunu minimize etmeye çalışmaktadır. Lakin şekil-2’de Narkotik Daire Başkanlığının

yayınlamış olduğu 2016 yılına ait veriler incelendiğinde, uyuşturucu olay sayılarında bir artış

olduğu görülmektedir (NARKO, 2017:6). Bu durum madde kullanımı sorununda tek yönlü bir

çabanın kifayetsiz kaldığını göstermektedir. Bu nedenle madde kullanımıyla mücadelede

öğrenilmiş/öğretilmiş metotların dışında farklı bir perspektif geliştirmenin zorunlu olduğu bir

gerçektir. İşte bu gerçekten hareketle, Esenyurt İlçe Emniyet Müdürlüğü İstanbul İl Emniyet

Müdürlüğünün himayesinde madde kullanımını azaltmak amacıyla ‘Polis Yıldızı’ projesi ile

yeni bir yöntem geliştirmiş ve gerekli hazırlıkların ardından 2017 yılı Temmuz ayı itibari ile

uygulamaya koymuştur.

‘Polis Yıldızı’ ismiyle uygulamaya konulan bu yöntemle sadece madde satıcılarının

değil onların hedefi konumunda olan kullanıcıların da madde kullanımıyla mücadele

kapsamında değerlendirilmesi gerektiğine karar verilmiştir. Bu kararla birlikte ilk olarak madde

kullanımı sorunuyla mücadele ile ilgili aksaklıklar tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu

aksaklıkların ilki, Esenyurt ilçesinde madde kullanım geçmişiyle ilgili herhangi bir veri

kaydının olmayışıdır. İkinci olarak, madde kullanımı sorunuyla ilgili farklı kurumların

mevzuatlarından kaynaklanan sorumluların bulunduğu ve bu kurumların her birisinin kendi

çalışmalarını yürüttükleri ancak aralarında herhangi bir koordinasyonun bulunmadığı tespit

edilmiştir. Esenyurt ilçesi özelinde madde kullanımıyla mücadelede zikredilen bu aksaklıkları

ortadan kaldırmak, madde bağımlılığıyla mücadelede bütüncül bir politika geliştirmek,

kurumlar arası koordinasyonu sağlamak ve madde kullanımının talep boyutuyla ilgilenerek

tedavi süreçlerine bizzat dâhil olup desteklemek amacıyla Polis Yıldızı Projesi hayata

geçirilmiştir. Çalışmamızda Esenyurt İlçe Emniyet Müdürlüğü’nün bir yılı aşkın süredir aktif

olarak sahada uyguladığı madde kullanımında ‘Polis Yıldızı’ metodunun aşamaları hakkında

bilgi verilecektir. Bu bilgiler çerçevesinde Polis Yıldızı Projesinin son durumu ve oluşturduğu

etkiler; ihbar sayıları, başvuru sayıları ve esnaf görüşmeleriyle değerlendirilerek, suç ve suçlu

34

ile mücadelede uygulanan polisiye yöntemlerde meydana gelen paradigmal değişimin neticeleri

tespit edilmeye çalışılacaktır.

Polis Yıldızı Projesi

Madde kullanımı, Türk Ceza Kanunu’nda suç olarak tanımlanmıştıriii. PVSK’nın 2/B

maddesinde de belirtildiği üzere polisin asli görevi suç ve suçla mücadelediriv. Kısacası polisin

görevi madde kullanan veya madde ile ilgili olarak herhangi bir suç şüphesi altında olan kişileri

yakalamak ve adli mercilere teslim etmektir. Madde ile ilgili suçlar akla ilk olarak maddenin

arz boyutunu getirse de, sorunun sadece bu ayağı ile mücadele problemin berhava edilmesi için

yetersiz kalacaktır. Bu noktadan tespitle; Esenyurt İlçe Emniyet Müdürlüğü madde kullanım

probleminin talep boyutuyla da ilgilenerek, bağımlılıkla mücadelede bütüncül bir politika

geliştirmek, kurumlar arası koordinasyonu sağlamak ve tedavi süreçlerine bizzat dâhil olarak

bağımlının madde kullandığı dönemden topluma kazandırıldığı döneme kadar geçen süreci

yapılandırarak desteklemek amacıyla Polis Yıldızı Projesini geliştirmiştir. Proje; tespit, tedavi

ve rehabilitasyon olmak üzere üç aşamadan oluşmaktadır. (Şekil 1)

Tespit Aşaması

Bir yerleşim birimindeki madde kullanımı tespit çalışmaları, adli kayıtlar ve madde

kullanımı ile mücadele eden/tedavi hizmeti veren merkezlere yapılan başvuruların

değerlendirilmesiyle yapılmaktadır. Polis Yıldızı Projesi kapsamında tespit çalışmaları,

Esenyurt İlçe Emniyet Müdürlüğünün özkaynakları ve personeliyle oluşturulan Bağımlılıkla

Mücadele Ekibi (BME) tarafından yürütülmüştür. Bu ekip, diğer kurumlar tarafından ulaşılması

zor ve madde kullanımının gerçekleştiği alanlar olan parklar, metruk binalar, şehrin ıssız

alanlarında sürekli devriye ve kontrol faaliyeti yürüterek, bu alanlarda karşılaşılan bağımlıların

tespitini gerçekleştirmiştir. Bu yönüyle bağımlılığın sosyal alanda görünür olarak cereyan ettiği

ve denetiminin kısmen zor olduğu ‘sokak’ merkezli ilk çalışmadır. Tespit çalışmaları BME’nin

devriye faaliyetlerinin yanı sıra; 155 ihbarları, bağımlılıkla mücadele telefon hattına gelen

talepler ve diğer kamu kurumları ya da polis unsurları yönlendirmesi sonucu yürütülmüştür. Bu

tespit süreci incelendiğinde BME madde bağımlısına; ilk görüşme, bilgilendirme ve

yönlendirme hizmeti vermektedir. BME, bağımlıya bağımlılığın tedavi edilebilen bir hastalık

iii 5237 s. Türk Ceza Kanunu’nun 191. maddesi: “ Kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın alan,

kabul eden veya bulunduran ya da uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanan kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis

cezası ile cezalandırılır.” şeklindedir. iv 2559 s. Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu’nun 2/B maddesi: “…İşlenmiş olan bir suç hakkında Ceza

Muhakemeleri Usulü Kanunu ile diğer kanunlarda yazılı görevleri yapmak…”.

35

olduğu mesajını vererek, tedavi olmak istemesi halinde tedavi basamakları hakkında bilgi

vermektedir. Bağımlı bu görüşme neticesinde, hazırlanan broşürlerle tedavi alabileceği yer ve

tarihler hakkında bilgi sahibi olabilmektedir. Ayrıca bağımlı, bu ilk görüşmede tedavi olmak

istemediğini beyan etse dahi, BME’ye doğrudan ulaşabileceği telefon numarası kendisiyle

paylaşılmaktadır. Nitekim süreç içerisinde fikir değiştiren, ilk görüşmenin ardından aylar sonra

BME’ye ulaşarak tedavi sürecine dâhil olan vakalar olmuştur. Şekil 3’te BME’nin

bilgilendirdiği, ilk görüşmede tedavi olmak istediğini beyan edenler ile tedavi olmak için

merkeze başvuranların sayısı verilmiştir.

Tedavi Aşaması

Türkiye’de madde bağımlılığının tedavisi AMATEMv, ÇEMATEMvi, EGEBAMvii,

Yeşilayviii ve Belediyeler bünyesinde kurulan bağımlılık merkezleriix tarafından

gerçekleştirilmektedir. Polis Yıldızı Projesi kapsamında tedavi süreci ise farklı kurumların katkı

ve destekleriyle yürütülmektedir. Proje kapsamında arındırma (detoksifikasyon) işlemi

Bakırköy AMATEM, yatarak veya ayaktan tedavi ise Esenyurt Belediyesine bağlı olarak

hizmet vermekte olan Yeni Başlangıçlar Gençlik Merkezi (YBGM) tarafından yürütülmektedir.

BME, projenin tedavi aşamasında; takip, ulaştırma ve refakat hizmeti vermektedir (Tablo 1).

Bağımlının Tedavi Konusunda Bilgilendirildiği Aşama

Polis Yıldızı Projesi kapsamında oluşturulan BME, rutin devriye hizmeti yürütürken veya

kendilerine müracaat ederek bağımlı olduğunu ve tedavi olmak istediğini beyan eden kişilerle

ön görüşme yapmakta ve kendilerini YBGM’ye başvurabilecekleri konusunda

bilgilendirmektedir. Yapılan bu bilgilendirme neticesinde tedavi olmak isteyen bağımlının

v Türkiye’de hali hazırda değişik vilayetlerde faaliyet gösteren 28 adet AMATEM bulunmaktadır. Açılımı alkol

madde bağımlılığı araştırma ve eğitim merkezi olan AMATEM’de tedaviler gönüllülük esasına göre

yapılmaktadır. 10.03.2019 tarihinde (https://khgmsaglikhizmetleridb.saglik.gov.tr/TR,43007/amatem-

listesi.html) adresinden erişildi. vi Türkiye’de faaliyet gösteren 8 adet ÇEMATEM bulunmaktadır. 10.03.2019 tarihinde

(https://khgmsaglikhizmetleridb.saglik.gov.tr/TR,43005/cematem-listesi.html) adresinden erişildi.

ÇEMATEM’lerde alkol ve madde kullanım bozukluğu olan 18 yaş altı çocuk ve ergenlere yönelik teşhis, tıbbi

ve psiko-sosyal tedavi hizmetleri verilmektedir. 10.03.2019 tarihinde

(https://erenkoyruhsinireah.saglik.gov.tr/TR,87316/cematem-poliklinigi.html) adresinden erişildi. vii EGEBAM, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi bünyesinde Alkol ve Madde Bağımlılığı Araştırma ve Uygulama

Merkezi olarak faaliyet vermektedir. 10.03.2019 tarihinde (https://egehastane.ege.edu.tr/tr-

1696/cocuk_ve_ergen_ruh_sagligi_ve_hastaliklari_anabilim_dali.html) adresinden erişildi. viii YEDAM Yeşilaya bünyesinde alkol ve madde problemi bulunan kişilere ücretsiz psikolojik ve sosyal destek

sağlamaktadır. 10.03.2019 tarihinde (http://www.yedam.org.tr/ne-yapiyoruz) adresinden erişildi. ix Buna örnek olarak Bursa Büyükşehir Belediye Başkanlığı’nın GADEM projesi ile Esenyurt Belediye

Başkanlığı’nın Yeni Başlangıçlar Gençlik Merkezi gösterilebilir. 10.03.2019 tarihinde (https://www.bursa.bel.tr/madde-bagimliligi-ile-topyekn-mucadele/haber/22711) adresinden erişildi.

https://khgmsaglikhizmetleridb.saglik.gov.tr/TR,43007/amatem-listesi.html

https://khgmsaglikhizmetleridb.saglik.gov.tr/TR,43007/amatem-listesi.html

https://khgmsaglikhizmetleridb.saglik.gov.tr/TR,43005/cematem-listesi.html

https://erenkoyruhsinireah.saglik.gov.tr/TR,87316/cematem-poliklinigi.html

https://egehastane.ege.edu.tr/tr-1696/cocuk_ve_ergen_ruh_sagligi_ve_hastaliklari_anabilim_dali.html

https://egehastane.ege.edu.tr/tr-1696/cocuk_ve_ergen_ruh_sagligi_ve_hastaliklari_anabilim_dali.html

http://www.yedam.org.tr/ne-yapiyoruz

https://www.bursa.bel.tr/madde-bagimliligi-ile-topyekn-mucadele/haber/22711

36

haftanın her Çarşamba günü YBGM’ye başvurusu sağlanmaktadır. Esenyurt Belediyesine bağlı

olarak kurulan YBGM’de, uzman personelin katılım ve denetiminde her hafta Çarşamba günü

tedavi olmak isteğiyle kendilerine müracaat eden bağımlılarla ön görüşme yapılmaktadır. Bu

görüşme neticesinde bağımlının hangi yöntemle nerede tedavi olacağına karar verilmektedir.

Bu karar sonrasında bağımlıya gerekli bildirim YBGM yetkilileri tarafından yapılmakta ve

tedavi süreci başlamaktadır. BME’nin bilgilendirmenin yanında tedavinin bu aşamasındaki bir

diğer önemli katkısı, aileyi de bu sürece dâhil etmesidir. Madde bağımlılığı ile aile arasındaki

ilişki incelendiğinde; aile, madde bağımlılığının nedenleri arasında önemli bir yer tutar. Nasıl

ki başlangıç aşamasında ailenin bağımlıya karşı tutumu ve madde kullanımının

öğrenilmesinden sonraki yaklaşımı çok önemliyse tedavi aşamasında da sürecin başarıyla

tamamlanması açısından aile desteği çok önemlidir (Genç, 2018). Unutulmamalıdır ki,

bağımlılık bir aile hastalığıdırx. Aile sürece ne kadar dâhil olur ve içinde etkin bir şekilde yer

alırsa, tedavi aşaması daha verimli işlediği görülmektedir.

Bağımlının Tedaviye Başladığı Aşama

YBGM’de görev yapan uzman personel (bağımlılık danışmanı/uzman psikolog) tarafından

yapılan ön görüşme neticesinde bağımlının madde kullanım durumu ve kendisine uygulanacak

olan tedavi yöntemi tespit edilmektedir. Bu tespit işlemi ile tedavi işleminin üç farklı şekilde

yapılmasına karar verilmektedir. Bunlar; arındırma (detoksifikasyon) işlemi için bağımlının

AMATEM’e sevki, bağımlının YBGM’de yatarak tedavisi ve bağımlının YBGM’de ayakta

tedavisi şeklindedir. Bağımlı ile yapılan görüşme neticesinde arındırma (detoksifikasyon)

işleminin başlamasına karar verilmesi durumunda bağımlı kişi AMATEM’e

yönlendirmektedirxi. Bağımlı, AMATEM’deki arınma tedavisinin ardından yeniden YBGM’ye

gelerek yatılı tedavi sürecine devam etmektedir. Bağımlının kullandığı madde, bağımlılık

süresi, yaşı ve tedavi motivasyonuna göre bu süre değişkenlik göstermekle birlikte ortalama 90

gün sürmesi öngörülmektedir. Yatılı tedavi sürecinin ardından yine değişkenlik arz etmesine

rağmen 90 günlük ayaktan tedavi süreci başlamaktadır. Ayaktan tedavi sürecinde YBGM

tarafından sosyal uyuma yönelik grup terapileri, bireysel terapiler, meşguliyet terapileri gibi

yöntemler uygulanmaktadır. Ayaktan tedavi sürecinin ardından da belirli aralıklarla YBGM ve

BME görevlilerince bağımlının takibi yapılmaktadır. BME’nin bağımlının tedavi sürecine

x http://www.ogelk.net/Dosyadepo/aile.pdf, Erişim Tarihi: 15.03.2019 xi Madde bağımlılığının tedavi yöntemi üç aşamadan oluşmaktadır. Bunlar; arındırma dönemi (detoksifikasyon),

erken iyileşme ve gelişim dönemidir. Arındırma döneminde bedenin kullanılan maddeden fizyolojik olarak

arınması hedeflenmektedir. Ortalama 10-15 gün sürmektedir. Daha çok ilaç tedavisi kullanılır.

https://www.tavsiyeediyorum.com/makale_4758.htm, Erişim Tarihi: 14.03.2019

https://www.tavsiyeediyorum.com/makale_4758.htm

37

katkısı; bağımlının AMATEM’den randevusunun alınmasını sağlamak, randevuyu takip etmek

ve bu süreçte bağımlının ailesiyle devamlı irtibatta olmak suretiyle bağımlının AMATEM’e

ulaşımına yardımcı olmak; tedavi sürecinin sağlıklı bir şekilde devam edip etmediğini kontrol

ederek ailenin sürece müdahil olmasını sağlamaktır.

Bağımlının Sosyal Hayata Adaptasyonu

Madde bağımlılarının Türkiye’de madde kullanımından arındırıldıktan sonra topluma

tekrar kazandırılmasını sağlayan bir program bulunmamaktadır. Dolayısıyla madde

bağımlısının topluma kazandırılmasını (sosyal bütünleşmeyi) sağlayacak bu tür çalışmaların

olmaması bu konuda verilen birçok emeği boşa çıkarmakta ve madde bağımlılığı ile ilgili birçok

çalışma da bu sebeple akamete uğramaktadır. (Ateş, 2018)

Polis Yıldızı Projesi kapsamında bağımlıların tedavi oldukları konusunda ikna olunması

neticesinde, sürecin sonuncu ve en zor aşamasına geçilmektedir. Bu aşamanın zorluğu

bağımlının tekrar maddeye başlamasının önlenmesinden kaynaklanmaktadır. Bu aşamada BME

ve YBGM’deki görevlilerde bağımlının maddeden tamamen arındığı yönünde kanaat

oluştuktan sonra kişinin, sosyal yaşama adaptasyonu konusunda ne yapmak istediği yönünde

fikirleri alınmaktadır. Bağımlı; okuluna devam etmesi, uygun bir işle buluşturulması gibi

kendini madde kullanımından uzak tutacak ve sosyal yaşama adaptasyonunu sağlayacak

aktiviteler hususunda desteklenmektedir. Tablo 1’de proje kapsamında tedaviye düzenli olarak

devam eden, maddeden arınan ve sosyal yaşama katılan bağımlı sayıları verilmiştir.

AMAÇ VE YÖNTEM

Çalışmanın amacı, Esenyurt ilçesinde madde kullanımı suçlarında meydana gelen artış

eğiliminin minimize edilmesi için yapılan çok yönlü çalışmalardan bir tanesini oluşturan ve

polisin madde kullanımıyla ilgili başvurduğu yöntemlerden farklı bir uygulama olan Polis

Yıldızı Projesinin madde kullanımı ile mücadelede etkili olup olmadığını tespit etmektir.

Araştırmamız, nicel ve nitel verilerden oluşmaktadır. Son yıllarda yapılmış olan sosyal bilim

araştırmaları gözden geçirildiğinde; bütünü ile nitel bir yöntemle yapılan araştırmalarla, nicel

verilerin nitel verilerle harmanlandığı çalışmaların sayısında artış göze çarpmaktadır. Sosyal

bilimler doğası itibari ile değerlendirildiğinde, bir fen bilimi çalışması gibi tüm dış etkenlerden

soyutlanmış laboratuvar ortamı oluşturmak çoğu zaman mümkün olmadığından birkaç

yöntemin bir arada kullanılması da gayet doğaldır. Sadece sayısal bilgiye dayandırılan

38

araştırmalar derinlemesine yorum yapmanın önünü kapadığından, nicel çalışmaların nitel

çalışmalarla desteklenmesi araştırmaya derinlik katacaktır (Zehir Topkaya, 2006; İslamoğlu,

2011: 198). Çalışmamızın nicel veriler kısmını ihbar ve başvuru istatistikleri; nitel kısmını ise

esnaflarla yapılmış yarı yapılandırılmış görüşmeler oluşturmaktadır. Çünkü nitel araştırmalarla

ancak çevreyle ilgili, süreçle ilgili ve algılara ilişkin veri toplanabilir. Algılara ilişkin veri

toplama yöntemiyle katılımcıların sürece dair düşünceleri hakkında bilgi edinilebilir (Yıldırım

ve Şimşek, 2018: 41).

Veri Toplama Araçları

Bu araştırmada; Esenyurt İlçe Emniyet Müdürlüğüne 155 Polis İmdat hattı aracılığıyla,

2017 ve 2018 yıllarında gelen, Uyuşturucu Madde Kullanımı konulu ihbarların aylık dağılımlı

sayısal verileri incelenmiştir. 155 Polis İmdat Hattı, vatandaşın emniyet birimlerine ulaşmak

için en sık kullandığı haberleşme ve ihbar hattı olarak kabul gördüğünden, çalışmamızda bu

verilerin kullanılması tercih edilmiştir.

2018 yılına kadar BİMER (Başbakanlık İletişim Merkezi) ve CİMER

(Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi) iki ayrı ihbar, şikâyet ve talep merci olarak hizmet veren

internet portalıdır. 24 Temmuz 2018 tarih ve 30488 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 14

numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile bu iki portal, tek bir merkezde ‘CİMER’ ismiyle

birleştirilmiştir. 155 Polis İmdat Hattından sonra CİMER portalı ikinci önemli haber alma

mercidir. Çalışma kapsamında 2017 ve 2018 yılları içinde uyuşturucu ibaresi geçen tüm

başvurular sayısal olarak incelenmiş ve yıllara göre dağılımı çalışmaya dâhil edilmiştir.

Elde edilen nicel verilerin hem kontrolünü hem de derinliğini arttırmak için en çok

madde bağımlısına rastlanılan ilk 5 adresteki 44 esnafla yarı yapılandırılmış mülakat tekniğiyle

görüşme yapılmıştır. Bu adresler, Polis Yıldızı Projesi kapsamında kayıt altına alınan bağımlı

bireylerle yapılan görüşmelerin yoğunlaştığı noktalara göre belirlenmiştir. 2019 yılı Ocak

ayında; 2 Polis Memuru, 1 Psikolog/Polis Memurundan oluşan mülakat ekibi tarafından daha

önceden belirlenmiş bu adreslerde rastgele seçilen işyerlerine ziyaretler gerçekleştirilmiş,

kurumsal kimlik ibraz edildikten sonra esnaflara: ‘Son bir yılı değerlendirdiğinizde, çevrenizde

uyuşturucu madde bağımlılığı konusunda bir değişim gözlemliyor musunuz?’ sorusu

yöneltilmiştir. Alınan cevaplar daha sonra tasnif edilmek üzere kayıt altına alınmıştır.

39

Çalışma Grubu

Bu araştırmanın çalışma grubunu 44 esnaf oluşturmaktadır. Araştırma için esnaf

grubunun tercih edilmesinin sebebi; günün en aktif saatlerini hizmet verdikleri adreslerde

geçiriyor olmaları ve yaşanan olumlu veya olumsuz gelişmelerden doğrudan etkilendikleri

düşünüldüğü içindir.

Esnaflara adreslerindeki hizmet süreleri sorulduğunda en yüksek 40 yıl; en düşük 2 yıl

cevabı alınmıştır. Küsuratlı yanıtlar geriye doğru en yakın tam sayıya yuvarlanmıştır (Örneğin;

8,5 yıl 8 yıl olarak değerlendirilmiştir.). 2 yıldan daha az süredir adreste hizmet verdiğini beyan

eden esnafların görüşmeleri değerlendirme dışında tutulmuştur. Çalışmaya katılan esnaf

grubunun hizmet yıllarının ortalaması ‘8.8’ yıl olduğu, türlerine göre değerlendirildiğinde;

eczane (12), yapı malzemeleri (7), mobilya (4), perdeci (3), gıda (3), iletişim bayii (3) terzi (2),

giyim (2), kuyumcu (2) petshop (1), optik (1), çiçekçi (1), kafe (1) olduğu görülmüştür.

Verilerin Analizi

155 Polis İmdat Hattına gelen ihbarlar aylık olarak grafikler halinde (Şekil 4, 5, 6, 7, 8,

9); CİMER verileri ise yıllık olarak tablolar halinde incelenmiştir (Tablo 3).

Yarı yapılandırılmış mülakat tekniğiyle yapılan esnaf görüşmeleri ise ayrıntılı bir içerik

analizine tabi tutulmak yerine, sorulan sorunun üç ihtimalli yanıtına göre -olumlu yönde

değişim var, herhangi bir değişim yok, olumsuz değişim var- sınıflandırılarak bu yanıtların

dağılımını gösteren tablolar halinde incelenmiştir. Örneğin 1. esnafın ‘…Arkadaşlarla birkaç

hafta önce kendi aramızda bir konuşma geçti, siz buradasınız diye söylemiyorum. Son dönemde

bir düzelme var diye…’ beyanı ‘olumlu yönde değişim var’; 14. esnafın ‘…daha da kötü

durumda Esenyurt. Ben Avcılar’da oturuyorum, evimi buraya taşıyamıyorum…’ beyanı

olumsuz yönde değişim var; 35. esnafın ‘…bence bir gelişme yok. Aynı Esenyurt...’beyanı

‘olumlu veya olumsuz bir değişim yok’ kategorisinde değerlendirilmiştir. Görüşülen her bir

esnaf, numara verilmek suretiyle yeni bir adlandırmaya tabi tutulmuştur. Örneğin; 1.Esnaf, 2.

Esnaf, 44. Esnaf.

Çalışmanın Sınırlılıkları

Esnaf grubu ile projenin başlangıcında ön test mahiyetinde bir görüşme yapılamamıştır.

Bu kısıt en az 2 yıl ve üzeri hizmet veren esnaflar tercih edilerek aşılmaya çalışılmıştır.

40

Çalışmanın diğer bir kısıtı ise kullanılan hem nicel hem nitel verilerin görünürlük üzerine

oturtulmasıdır. 155 Polis İmdat Hattı ve CİMER ihbarları bölgede ikamet eden vatandaşların

uyuşturucu ile bağlantısı olan şahısları görüp ihbar etmesiyle işlemektedir. Nitekim esnafların

düşünceleri de uyuşturucu ile bağlantılı şahısları görüp görmemelerine göre şekillenmektedir.

BULGULAR

‘Uyuşturucu Madde Kullanımı’ Konulu 155 Polis İmdat Hattına Gelen İhbarların

İncelenmesi

Esenyurt İlçe Emniyet Müdürlüğüne 2017 yılı boyunca 155 Polis İmdat Hattı vasıtasıyla

‘Uyuşturucu Madde Kullanımı’ konulu 5987 ihbar gelirken bu ihbarların aylık ortalaması 498.9

olarak hesaplanmıştır. İhbar sayısının Nisan ayında 755 ihbarla zirve yaptığı, yaz aylarında

ortalamanın altında seyretse de Eylül ve Ekim aylarında 631 ve 620 ihbarla yeniden tırmanışa

geçerek ortalamanın üzerinde seyrettiği görülmektedir (Şekil 4).

2018 yılı ihbar sayıları incelendiğinde; toplam 4388 ihbar gelirken, aylık ortalamasının

365.6 ihbar olduğu görülmektedir. Mayıs ayında 641 sayısıyla zirve yapan ihbarlar, temmuz

ayı itibari 223 rakamına gerilemiş, Ağustos ve Eylül aylarında ortalama civarında yükseliş

gösterirken; Ekim, Kasım ve Aralık aylarında düzenli bir ivme ile azalmıştır. Aralık ayı itibari

ile yılı 105 ihbarla ortalamanın çok altında bir rakamda tamamlamıştır (Şekil 5).

2017 ve 2018 yılları yıllık toplam ihbar sayıları ve yüzdelik olarak artış azalış oranları

incelendiğinde uyuşturucu madde kullanım ihbarlarında %25.5 oranında azalış olduğu

görülmektedir (Tablo 2).

2017 ve 2018 yıllarının grafik üzerinden genel seyri incelendiğinde 2018 yılının

sonlarına doğru belirgin bir düşüş göze çarpmaktadır (Şekil 6).

‘Yerde Baygın Vaziyette Yatan Şahıs’ Konulu 155 Polis İmdat Hattına Gelen İhbarların

İncelenmesi

Esenyurt İlçe Emniyet Müdürlüğüne 2017 yılı boyunca 155 Polis İmdat Hattı vasıtasıyla

‘Yerde Baygın Vaziyette Yatan Şahıs’ konulu 2569 ihbar gelirken, bu ihbarların aylık

ortalaması 214 olarak hesaplanmıştır. İhbar sayısı Nisan ayında 481 sayısıyla zirve yaparken

Temmuz ve Ağustos aylarında belirgin bir azalmayla birlikte yeniden yükselişe geçmiş; Eylül,

Ekim, Kasım ve Aralık aylarında yılı ortalama civarında tamamlamıştır (Şekil 7).

41

2018 yılı ihbar sayıları incelendiğinde; toplam 1912 ihbar gelirken, aylık ortalamasının

159.3 ihbar olduğu görülmektedir. Mayıs ayında 263 sayısıyla zirve yapan ihbar sayıları, 64

ihbarla Ekim ayında en düşük seviyesine gerilemiştir. Kasım ve Aralık aylarında yeniden

tırmanışa geçse de ortalama civarında yılı tamamlamıştır (Şekil 8).

2017 ve 2018 yılları yıllık toplam ihbar sayıları ve yüzdelik olarak artış azalış oranları

incelendiğinde uyuşturucu madde kullanım ihbarlarında %25.5 oranında azalış olduğu

görülmektedir (Tablo 2 ve Şekil 9).

CİMER Başvuru Sayılarının İncelenmesi

Esenyurt İlçe Emniyet Müdürlüğüne, CİMER portalı aracılığıyla 2017 yılında, içerisinde

‘uyuşturucu’ ibaresi geçen toplamda 144 başvuru gelirken; 2018 yılında 59 başvuru alınmıştır.

2017 ve 2018 toplam başvuru sayıları kıyaslandığında %59 oranında bir azalma söz

konusudur(Tablo 3).

Esnaf Görüşmelerinin İncelenmesi

Yarı yapılandırılmış mülakat tekniği ile yapılan esnaf görüşmelerinin içerikleri ‘olumlu

yönde değişim var, olumsuz yönde değişim var, olumlu veya olumsuz bir değişim yok’ olmak

üzere 3 ayrı kategoride sınıflandırılmıştır.

44 esnafın 31 (%70.1)’i ‘olumlu yönde değişim var’ şeklinde yanıt vermiştir. 5 esnaf

(%11.3) ‘olumsuz yönde bir değişim var’ şeklinde beyan verirken, 8 esnaf (%17.6) olumlu veya

olumsuz yönde değişim gözlemlemediğini söylemiştir (Tablo 4-5).

TARTIŞMA VE SONUÇ

Önemli bir halk sağlığı sorunu oluşturan madde kullanımı problemi konusunda devlet;

gerek madde bağımlılığın önlenmesi, gerekse bağımlı olan vatandaşlarının tedavisi konusunda

sorumludur. Devlet, bu sorumluluğu kurumları aracılığıyla yerine getirir. Aynı yöntemlerle

yapılan mücadele yine alışılagelen sonuçları doğuracaktır. Uyuşturucu ile mücadele çok yönlü

çalışmayı ve kurumlar arası koordinasyonu gerektiren, geniş zamana yayılmış safhaları olan bir

süreçtir. Tüm bu sebeplerden dolayı uyuşturucu ile mücadelede yeni yöntemlerin denenmesine

ve yeni yaklaşımların ortaya konulmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Aksi halde kısır bir döngü

içerisinde ayrılan kaynaklar ve sarf edilen çaba boşa gitmiş olacaktır.

42

Uyuşturucu ile mücadele gerek reaktif gerekse proaktif yöntemlerle yapılmak suretiyle

kolluk güçlerinin temel görevlerinden biridir. Fakat uyuşturucu ile mücadele birçok değişkenin

rol oynadığı, karmaşık bir problem olduğundan; bu suçla mücadelenin çok yönlü yöntemlerle,

kurumlar arası koordinasyon sağlanarak yapılması çalışmaların başarıya ulaşması açısından

daha akla yatkındır (Bahar, 2018).

Esenyurt İlçe Emniyet Müdürlüğü, 2017 yılı Temmuz ayı itibari ile mevcut madde

bağımlısı şahısların tedavisini ve topluma kazandırılmasını amaçlayan Polis Yıldızı Projesini

uygulamaya koymuş ve mücadele yöntemini farklılaştırmıştır. Esenyurt ilçe sınırları dâhilinde

1 yılı aşkın süredir uygulanmakta olan proje sayesinde madde bağımlılığı konusunda sorumlu

olan kurumlar birbirini tanımış, aralarındaki işbirliği ve koordinasyon artmıştır. Madde

bağımlılığı konusundan yapılacak çalışmalar ve alınabilecek tedbirlere temel teşkil edecek

şekilde ilçede mukim madde bağımlıları hakkında ayrıntılı bilgi havuzu oluşturulmuştur.

Metruk binalarda, harabe alanlarda, parklarda ve şehrin ıssız noktalarında madde kullanan

bağımlı bireylere ulaşılarak onlara, bağımlılığın tedavi edilebilir bir hastalık olduğu mesajı

ulaştırılmıştır. Bu yönüyle Polis Yıldızı; sokağa inen, bağımlı bireyin madde kullandığı andan,

topluma kazandırıldığı ana kadar geçen süreci yapılandırmayı hedefleyen, tedavi sürecinde

bütüncül yaklaşmayı öneren bir projedir. Proje kapsamında 711 madde bağımlısı ile birebir

görüşme yapılarak, tedavi süreçleri konusunda bilgilendirme yapılmıştır. Görüşme yapılan

madde bağımlıların 249’u ilk görüşmede tedavi olmak istediğini beyan etmiştir. Tedavi olmak

istediğini beyan eden 249 madde bağımlısından 130’u sonraki süreçte YBGM uzmanlarınca

haftanın her Çarşamba günü düzenlenen ön görüşmeye katılarak tedavi sürecine başlamıştır.

Sürecin devamında bazı vakalar nüks durumu yaşamış, BME ve YBGM ile irtibatını

koparmıştır.

Projenin madde bağımlıları ve aileleri açısından oluşan olumlu çıktılarının sokağa ve ilçe

mukimlerine nasıl yansıdığının ölçülmesi bu araştırmanın temel amaçlarından biridir. Bu

kapsamda projenin yürürlükte olmadığı 2017 yılının ilk 6 ayı ile projenin 1 yıldır aktif olarak

uygulanmasının ardından gelen 2018 yılının son 6 ayındaki ihbar istatistikleri üzerinden bir

okuma yapıldığında; Uyuşturucu Madde Kullanımı konulu ihbarların 2017 Nisan ayında 755

ihbarla zirve yaparken 2018 yılı Aralık ayında 105 sayısına kadar gerilediği görülmektedir

(Şekil 6). Benzer bir inceleme Yerde Baygın Vaziyette Yatan Şahısxii ihbarları için yapıldığında;

xii Yerde baygın yatan şahıs ifadesi uygulamada kolluk kuvvetleri tarafından kullanılan ayırt edici bir

nitelendirmedir. Kolluk kuvvetleri bu nitelendirmeyle uyuşturucu madde kullandıktan sonra kendinden geçerek

baygın vaziyette ihbar edilen veya karşılaşılan kişileri tanımlamak için kullanmaktadır.

43

yine 2017 yılının Nisan ayında ihbar sayıları 481 sayısıyla zirve yaparken 2018 yılı Ekim ayında

64 ihbara gerilediği, Kasım ve Aralık aylarında ortalama civarında yılı tamamladığı

görülmektedir (Şekil 9).

Bir diğer önemli şikâyet ve talep mercii olan CİMER ihbarlarının yıllık istatistikleri

incelendiğinde 2018 yılında uyuşturucu madde kullanımından dolayı gelen şikâyet sayısı bir

önceki yıla göre %59’luk bir azalma göstermiştir.

Yukarıda tartışılan ihbar ve şikâyet sayılarındaki nicel verileri esnaf görüşleri de

desteklemektedir. Görüşme yapılan 44 esnafın %70.1’lik kesimi olumlu anlamda bir değişim

olduğunu ifade etmiştir (Tablo 4-5). Esnaflar, daha önce hizmet verdikleri adresler ve civarında

sıklıkla madde bağımlısı gördüklerini fakat son zamanlarda gözle görülür bir azalma olduğu

yönünde görüş belirtmişlerdir.

‘…önceden çok sıkıntı yaşıyorduk. Şimdi temizlediniz. Tek tük görüyoruz artık.

Dükkânımın önüne gelirlerdi, bıçakla tabelalarımızı çizerlerdi, gözdağı olarak. 1 yıla yakın bir

süredir iyileşme var.’ (12. Esnaf-Terzi)

‘…sanki üzerine denk gelmiş gibi oldu ama geçenlerde babamla konuştuk bu meseleyi.

Temizlendi rahatladı buralar artık diye. Gördüğümüz kadarıyla iyiye doğru gidiş var.

Çalışmaları gözümüzle de görüyoruz.’ (38. Esnaf-Yapı Malzemeleri)

‘…Arkadaşlarla birkaç hafta önce kendi aramızda bir konuşma geçti, siz buradasınız

diye söylemiyorum. Son dönemde bir düzelme var diye. Biz başka şeylere bağlamıştır açıkçası.

Esenyurt’ta uyuşturucu için böyle ekipler olduğunu bilmiyorduk. 4-5 ay öncesine kadar burada

çok fazla bayılan oluyordu hatta birkaç tanesine su filan vermiştik ama şimdi yoklar.’ (1.Esnaf-

Kafe)

‘…Biraz azaldı, geçen sene mesela devlet hastanesinin orada içip buraya gelip tak

bayılıyor. Polisi arıyorduk gelmiyordu, ambulansı arıyorduk gelmiyordu. Polis geliyor deyince

bu sefer onlar kalkıp uzaklaşıyorlardı. Esnaf olarak açıkçası onlara acıyorduk. Köşe başında

bir tane kız vardı, şuan gelmiyor ama yazın çok geliyordu. Şuan görmüyoruz.’ (2.Esnaf-Giyim)

‘…6-7 ay öncesine kadar dükkânın önünde yatanlar, içenler oluyordu, şuan yaklaşık 6-

7 aydır kimseyi görmüyorum.’ (3.Esnaf- Çiçekçilik)

‘…geçen seneye göre çok çok üst seviyede. Son dönemlerde sadece bayanlar çok.

Erkeklerden parayı alıyorlar, sonra yok olup gidiyorlar. (4.Esnaf-Perdecilik)

44

‘…apaçık konuşalım mı? Doğruları konuşalım mı? Benim polis abilerime karşı hiçbir

korkum olmadı. Geçen yıla göre kıyaslarsak, Esenyurt ne kadar toparladı kendini? Toparladı

kendini. Ben 4 yıldır buradayım, 6 yıldır Bağlarçeşme’de oturuyorum. Geçen yıl aşırı ticaret

vardı burada, içip içip kullananlar, bayılanlar her gün birini kaldırmamız… Polise

söylememize rağmen aynı manzara. Geçen yıla göre çok fark oldu, bana deseniz ki ne zaman

gördün 4 ay önce ya gördüm ya görmedim. Toparladı kendini, şükür...’ (6.Esnaf-Mobilya)

Olumlu değişimi gözlemleyen esnafların bu durumun devam etmesi yönünde

temennileri ve eski duruma geri dönme ihtimaline dair endişeleri de ifadelerine yansımıştır.

‘… şu an için güzel, sıkıntı yok. Bundan 6 ay öncesine göre gözle görülür bir düzelme

var. İnşallah hep bu artı yönde gider. Kimden geliyorsa, kimin emeği varsa işte onlardan Allah

razı olsun…’ (27. Esnaf-Yapı Malzemeleri)

‘Bir yıldır burada bonzaici gördüğümü hatırlamıyorum. İnşallah bozulmaz. Çoluk

çocuğumuz var. Kendim 1 yıl önce kapının önünden kaldırıyordum bayılanları. Kaç sefer karşı

parkta bayılanlara gittim. Satıcıları görüyordum, eve giderken korkuyorduk. Ama bu aralar

çok iyi. İnşallah böyle devam eder.’ (21. Esnaf-Gıda)

Görüşme yapılan esnafların %11.3’ü son zamanlarda Esenyurt’ta madde bağımlılığı

konusunda olumsuz yönde bir değişim olduğunu beyan etmiştir (Tablo 4-5).

‘…Daha kötü durumda Esenyurt. Ben Avcılar’da oturuyorum. Evimi buraya

taşıyamıyorum. Suriyelilerden çok şikâyetçiyim. Daha önce 15 gün önce birini şu köşeden

kaldırdılar birini. 1 ay önce 155’i aradım tinerciler için. Ne gelen oldu, ne giden.’ (14.Esnaf-

Perdecilik)

‘…Son bir haftadır kimseyi görmüyorum ama hemen hemen her gün kapının önünde

bekliyorlar. Son 1-2 yıldır hiç kesilmediler buradan. Su içmek için filan buraya giriyorlar.’ (15.

Esnaf-İletişim Bayii)

‘…En son 1 hafta önce yan sokakta bayılan oldu, müdahale ettik. Karşı taraf çok boş

bırakılmış. Özellikle geçen hafta satış çok fazlaydı. Sınır olduğunu için burası Esenyurt’u

arıyoruz topu Avcılar’a atıyor, Avcılar Esenyurt’a atıyor.’ (29. Esnaf-Eczane)

‘…3 ay kadar önce nöbetimizde polisi aradık ama gelen olmadı, karşıdaki sağlık

ocağının bahçesinde ateş yakanlar vardı. Gelen olmadı. Nöbetlerde bazen uyuşturucu içen,

alkol alanları görüyoruz. Özellikle karşıdaki sağlık ocağının bahçesi kuytu düştüğü için mesken

tutmuşlar. 3-4 günde bir bağımlı görüyorum caddede. (34. Esnaf- Eczane)

45

Esnafların %17.6’sı ise olumlu ya da olumsuz yönde herhangi bir gelişme

gözlemlemediğini ifade etmiştir.

‘…bence bir gelişme yok. Aynı Esenyurt. Özellikle mandıra caddesi oradaki okullar

civarı bir de bir kahve var alenen bu işi yapıyorlar. Bir de yine burada oto yıkama var. Özellikle

akşam saatlerinde çok hareketli gelen giden.’

Gerek sayısal veriler gerekse esnaf görüşmelerinden çıkan sonuç özellikle 2018 yılının

son aylarını işaret ederek, madde bağımlılığı konusunda olumlu yönde bir değişimin olduğu

yönündedir. Ortaya çıkan bu tablo 2017 yılının Temmuz ayında başlatılan ve istikrarlı bir

biçimde sürdürülen Polis Yıldızı Projesinin olumlu etkileri olarak yorumlanabilir.

Yerel bir ilçe emniyet birimi olan Esenyurt İlçe Emniyet Müdürlüğünün başlatıcısı ve

takipçisi olduğu bir proje olan Polis Yıldızı, ayrıca bir ekonomik kaynağa ihtiyaç duymadan

kurumun kendi öz kaynakları ile yürütülmüştür. Bölümün başında ifade edilen faydaları

sağlamış olup; diğer il ve ilçelere model teşkil edebilecek bir projedir.

KAYNAKLAR

Ateş, K. (2018). Bursa Büyükşehir Belediyesinin Madde Bağımlılığı ile Mücadele

Çalışmalarının Değerlendirilmesi: GADEM Modeli,

https://www.researchgate.net/publication/327248247_bursa_buyuksehır_beledıyesının

_madde_bagımlılıgı_ıle_mucadele_calısmalarının_degerlendırılmesı_gadem_modelı

(E.T: 10.03.2019)

Bahar, A . (2018). Uyuşturucu Madde Kullanımının Nedenleri ve Bağımlılık Oluşum

Sürecinde İletişimsel Yaklaşımların Rolü ve Önemi: Polis Kayıtları Üzerinden Olgusal

Bir İnceleme. Connectist: Istanbul University Journal of Communication Sciences,

(55), 1-36.

Genç, Y. (Eds). (2018). Madde Bağımlılığı ve Aile (1th ed.). Ankara, Turkey: Akademisyen

Kitapevi A.Ş.

İslamoğlu, A.H. (2011). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri (2th ed.). Istanbul, Turkey:

Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.

NARKO, 2017 Türkiye Uyuşturucu Raporu (2016 Verileri), İçişleri Bakanlığı / Emniyet

https://www.researchgate.net/publication/327248247_BURSA_BUYUKSEHIR_BELEDIYESININ_MADDE_BAGIMLILIGI_ILE_MUCADELE_CALISMALARININ_DEGERLENDIRILMESI_GADEM_MODELI

https://www.researchgate.net/publication/327248247_BURSA_BUYUKSEHIR_BELEDIYESININ_MADDE_BAGIMLILIGI_ILE_MUCADELE_CALISMALARININ_DEGERLENDIRILMESI_GADEM_MODELI

46

Genel Müdürlüğü / Narkotik Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı, 2017, Ankara.

TUBİM (Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi), 2013 Türkiye

Uyuşturucu Raporu, Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele Daire başkanlığı /

Emniyet Genel Müdürlüğü / İçişleri Bakanlığı, 2013.

Ögel, K. Bağımlılık Tedavisinde Temel Bilgiler.

http://www.ogelk.net/Dosyadepo/tedavi_temel.pdf (E.T: 10.03.2019)

Ögel, K. (1997). Uyuşturucu Maddeler ve Bağımlılık (1th ed.). Istanbul, Turkey: İletişim

Yayıncılık A.Ş.

Yıldırım, A., Şimşek, H., (2018). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (11th ed.)

Ankara, Turkey: Seçkin Yayıncılık San. Ve Tic. A.Ş.

Zehir Topkaya, E. (2006). YILDIRIM, Ali ve ŞİMŞEK, Hasan Sosyal Bilimlerde Nitel

Araştırma Yöntemleri Güncelleştirilmiş Geliştirilmiş 5. Baskı Ankara: Seçkin

Yayıncılık, 2005, 366 s. ISBN 9750200071. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 2(2): 113-

118.

http://www.ogelk.net/Dosyadepo/tedavi_temel.pdf

47

TABLOLAR VE ŞEKİLLER

Şekil 1: Polis Yıldızı Proje İşleyiş Şeması

TESPİT

(İlk Görüşme, Bilgilendirme ve

Yönlendirme)

(oBİLGİ

YBGM

(Her Çarşamba Ön Görüşme Günü/İlk

Müracaat/Psikolog Yönlendirmesi)

AMATEM

(Detoksifikasyon)

YBGM

(Yatılı Tedavi Süreci)

YBGM

(Ayaktan Tedavi Süreci)

REHABİLATASYON

(YBGM ve BME)

48

Şekil 2: Türkiye Geneli Uyuşturucu Suçları Olay Grafiği

Kaynak: TUBİM, 2017

Şekil 3: Polis Yıldızı Projesi Toplam Görüşme, Tedavi Olmak İsteyen Bağımlı ve Tedavi

Sürecine Başlayan Bağımlı Sayısı

71

1

24

9

13

0

T OP LAM GÖRÜŞME VE

B İLGİLENDİRİLEN

B AĞI MLI SAYI SI

İLK GÖRÜŞMEDE T EDAVİ

OLMAK İST EDİĞİNİ

B EYAN EDEN B AĞIMLI

SAYISI

T EDAVİ SÜRECİNE

B AŞLAYAN B AĞIMLI

SAYISI

POLİS YILDIZI VERİLERİ

77664

73017

81222

68000

70000

72000

74000

76000

78000

80000

82000

2014 2015 2016

Yıllara Göre Toplam Olay Sayısı

49

Şekil 4: 2017 Yılı ‘Uyuşturucu Madde Kullanımı’ Konulu İhbar Sayıları

Şekil 5: 2018 Yılı 'Uyuşturucu Madde Kullanımı' Konulu İhbar Sayıları

Şekil 6: 2017 ve 2018 Yılları 'Uyuşturucu Madde Konulu' İhbar Sayıları

370 365

489

755

446

529

374334

631620

531 543

0

100

200

300

400

500

600

700

800

OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK

370 365

489

755

446

529

374334

631 620

531

543

380 360

487

468

641584

223

310

409

258

163

1050

100

200

300

400

500

600

700

800

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

380 360

487

468

641

584

223

310

409

258

163

105

0

100

200

300

400

500

600

700


50

Şekil 7: 2017 Yılı Yerde Baygın Vaziyette Yatan Şahıs Konulu İhbar Sayıları

Şekil 8: 2018 Yılı Yerde Baygın Vaziyette Yatan Şahıs Konulu İhbar Sayıları

Şekil 9: 2017 ve 2018 Yılı Yerde Baygın Vaziyette Yatan Şahıs Konulu İhbar Sayıları

130103

197

171

263

226

142

191

9264

157176

0

50

100

150

200

250

300


170

136

201

481

320

297

36

93

215

201

216

203130

103

197

171

263

226

142

191

92 64

157 176

0

100

200

300

400

500

600

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

170

136

201

481

320 297

3693

215 201 216 203

0

100

200

300

400

500

600


51

Tablo 1: Polis Yıldızı Projesi Tedavi Sürecine Katılan ve İşle Buluşturulan Bağımlı

Sayıları

Bağımlı Danışma Gününe Katılan Bağımlı Sayısı 130

AMATEM’de Yatılı Tedavi Olan Bağımlı Sayısı 41

Yeni Başlangıçlar Gençlik Merkezinde Yatılı Tedavi Olan Bağımlı Sayısı 16

Ayaktan Tedavi Desteği Alan 20

İşle Buluşturulan Bağımlı Sayısı 20

Tablo 2: 2017 ve 2018 Yıllarında Gelen Toplam İhbar Sayısının Kıyas Tablosu

Kaynak: İstanbul İl Emniyet Müdürlüğü, Muhabere Elektronik Şube Müdürlüğü

Tablo 3: 2017 ve 2018 Yılların CİMER Portalından Gelen Başvuru Sayılarının Kıyas

Tablosu

Tablo 4: Esnaf Görüşlerinin Sayısal ve Yüzdelik Dağılımı

İHBAR KONUSU 2017 YILI 2018 YILI YÜZDELİK ORAN

YER.BAYG.VAZ.YAT.ŞAH. 2569 1912 %25.5 AZALIŞ

UYUŞ.MAD. KUL. 5897 4388 %25.5 AZALIŞ

CİMER 2017 2018 Yüzdelik Oran

‘Uyuşturucu’ İbareli Başvurular 144 59 %59 Azalış

N=44 Olumlu Olumsuz Olumlu veya Olumsuz Gelişme Yok

Esnaf 31(%70.1) 5(%11.3) 8(%17.6)

52

Tablo 5: Esnaf Görüşmelerinin Dağılımı

“Son bir yılı değerlendirdiğinizde, çevrenizde uyuşturucu madde bağımlılığı konusunda bir

değişim gözlemliyor musunuz?”

OLGU/KATEGORİ OLUMLU YÖNDE DEĞİŞİM VAR OLUMSUZ YÖNDE DEĞİŞİM VAR OLUMLU VEYA OLUMSUZ YÖNDE DEĞİŞİM YOK

1. ESNAF a

2. ESNAF a

3. ESNAF a

4. ESNAF a

5. ESNAF a

6. ESNAF a

7. ESNAF a

8. ESNAF a

9. ESNAF a

10. ESNAF a

11. ESNAF a

12. ESNAF a

13. ESNAF a

14. ESNAF a

15. ESNAF a

16. ESNAF a

17. ESNAF a

18. ESNAF a

19. ESNAF a

20. ESNAF a

21. ESNAF a

22. ESNAF a

23. ESNAF a

24. ESNAF a

25. ESNAF a

26. ESNAF a

27. ESNAF a

28. ESNAF a

29. ESNAF a

30. ESNAF a

31. ESNAF a

32. ESNAF a

33. ESNAF a

34. ESNAF a

35. ESNAF a

36. ESNAF a

37. ESNAF a

38. ESNAF a

39. ESNAF a

40. ESNAF a

41. ESNAF a

42. ESNAF a

43. ESNAF a

44. ESNAF a

53

2018 YILI RESMİ VERİLERİ’NE GÖRE, İSTANBUL’DA SUÇ VE SUÇLU

PROFİLİ ÜZERİNE SOSYOLOJİK BİR DEĞERLENDİRME

Mustafa ÇALIŞKAN*

ÖZ

Kökeni insanlık tarihi kadar derinlerde olan suç, sosyo-kültürel, sosyo-ekonomik etkenlere ve

demografik yapıya uyum sağlayan, teknolojik gelişmeler doğrultusunda kendisini her daim

yenileyebilen ve insanın yaşamına dair birçok faktöre göre şekillenebilen, canlı bir olgudur.

Emniyet hizmetlerinin varlık sebebi olan suç olgusu, insanın yaşam sürdürdüğü her coğrafyada,

her mekânda, canlılığını korumuştur ve insanlık var olduğu müddetçe korumaya da devam

edecektir. Çünkü suç, insan düşüncesinin ürünüdür ve insanlık var oldukça insanla birlikte var

olmaya devam edecektir. Türkiye’nin en yoğun nüfusunu ve demografik özellikler bakımından

en renkli yapısını oluşturan İstanbul’da, güvenliğin sağlanması da suç çeşitliliği kadar karmaşık

bir yapı arz etmektedir. Bu çalışmada, metropol güvenliğinin sağlanması aşamasında: suçun

unsurları, suç-suçlu profillemesi, suçun fonksiyonları değerlendirilmiştir. Yapılan

değerlendirmelerde, suç ve suçlu profilleri istatistiksel veriler üzerinden ölçülebilir hale

getirilmiş, demografik etkenlerin suç üzerindeki etkileri araştırılarak toplum ve suç arasındaki

bağların analizi yapılmıştır. Yılın her günü, günün her saati suçla mücadele eden Emniyet

Teşkilatı da, suç olgusu gibi sürekli kendini yenilemekte ve suçla mücadelede her daim bir adım

önde olmanın bilinciyle hareket kabiliyetini geliştirmektedir. Toplumun güvenliğinin

sağlanması aşamasında, suçun ölçülebilir hale getirilmesi ve sonuçları dikkate alarak suçla

mücadele taktiklerinin geliştirmesi, bilim ve teknoloji çağının bir zarureti haline gelmiştir. Bu

çalışmada, suç ve suç unsurlarının analizinin suçla mücadeledeki önemine değinilerek, emniyet

birimlerinin suçla mücadelesinde bilimsel yaklaşım tarzının öneminin değerlendirilmesi

hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Suç Profili, Suçlu Profili, Emniyet Hizmetleri.

* Dr., İl Emniyet Müdürü, 1. Sınıf Emniyet Müdürü.

54

A SOCIOLOGICAL EVALUATION ON CRIME AND CRIMINAL PROFILE IN

ISTANBUL

ABSTRACT

The crime is a living phenomenon, whose roots are deep as history of humanity, adapting to the

socio-cultural, socio-economic factors and demographic structure, which can always renew

itself in accordance with technological developments and can be shaped and changed according

to many factors related to human life. The crime phenomenon, which is also the cause of

existence of the security services, maintain and will maintain its vitality in every geography and

every place where people live. Because crime is the product of human thought and it will be

exist along with human as long as existence of human being. In terms of Turkey's most densely

populated and demographic features the most colourful structure, the provision of security is as

complex as the variety of crimes in Istanbul. In this study, the elements of crime, formation of

crime-criminal profiling, functions of crime and social reflexes against crime were evaluated in

the process of ensuring metropolitan security. In the evaluations, crime and criminal profiles

were made measurable through statistical data and the effects of demographic factors on crime

were investigated and the links between society and crime were analysed. Every day of the year

and every hour of the day, the police who are fighting against crime, constantly renews

themselves like crime phenomenon and act with the awareness of being one step ahead in the

fight against crime. At the stage of ensuring the security of the society, making the crime

measurable and the development of tactics of fighting against crime by scientific methods

became a necessity of science and technology age. In this study, it was emphasized that the

police units which can analyse the social structure, crime and crime elements are able to more

successful in the fight against crime and mentioned the importance of scientific analysis in city

security.

Keywords: Crime Profile, Criminal Profile, Security Services.

55

GİRİŞ

Suç, toplumdan topluma farklılık göstermekle birlikte, suçla mücadele tarihsel süreçte pek

çok aşama kaydetmiştir. Kutsal metinlerden, günümüze ulaşan anıtsal eserlere ve yazılı

anayasalara kadar kendinden söz ettiren suç ve ceza ilkeleri, geçmişte olduğu gibi günümüzde

de devinimini sürdürmektedir. Tüm yazılı anayasalarda ve yazılı olmayan toplumsal

sözleşmelerde, toplumsal normların dışında bir davranış sergileyen bireyler suçlu olarak kabul

edilmişlerdir. Suçla mücadelenin tarihsel sürecinde, devlet toplumu suç unsurlarına karşı

koruyabilme amacıyla hareket ederken, kendi otoritesini sağlamlaştırabilmek amacıyla yeni

yönetim aygıtları oluşturma ihtiyacı da hissetmiştir. Güvenlik kurumları, adli birimler, hukuk

fakülteleri, güvenlik güçlerini yetiştiren akademiler, adli tıp, uyuşturucu tanı-tedavi merkezleri,

cezaevleri ve daha birçok kurum; suçla mücadele, suçu engelleme ve suçlunun rehabilitasyonu

amacıyla faaliyet gösteren başlıca kurumlar olarak ön plana çıkmıştır. Bunlara ek olarak,

belirtilen kurum ve kuruluşların işleyişini sağlayacak yetişmiş iş gücünü oluşturan üniversiteler

de, suç ve suçluyla mücadele amacına yönelik hizmet vermekte ve devlet ise yazılı anayasalar

ile suç kavramının yasal sınırlarını tanımlamayarak, bu sözleşmenin dışına çıkanlara

uygulanacak cezai müeyyideleri belirlemektedir.

Toplum, suç unsurlarından uzak durup yaşamını sürdürme gayretindeyken; sosyal hayatında,

özel yaşamında ve hatta okuduğu eserlerde, suç ve suç emareleriyle karşı karşıya kalmaktadır.

Kriminolojiden, tarihe; edebiyattan, basın-yayın faaliyetlerine kadar hemen her alanda suç ve

suç unsurları toplumsal bir gerçeklik olarak canlılığını korumaya devam eder.

Suç olgusu, kültürler arası farklılıklar gösterebilmekle birlikte, suçun hukuki sınırları her

devletin yasal mevzuatları çerçevesinde şekillenmektedir (Ayhan & Çubukçu, 2007). Bir

ülkede suç olarak tanımlanan bir eylem başka bir ülkede suç kapsamında değerlendirilmeyebilir

(Burkay, 2008: 2) Yine benzer şekilde, geçmişte suç olarak tanımlanan bir eylem, günümüzde

suç olarak tanımlanabileceği gibi, bugün suç olan bir eylem de gelecekte suç tanımının dışına

çıkabilmektedir. Bu nedenledir ki, suç olgusunun evrensel bir tanımının yapılması pek mümkün

değildir. Genel bir ifadeyle, suç: “yanlış ya da zararlı olduğu için yasaklanan ve bazı durumlarda

cezalandırılan davranışlar, eylemler ve işlemler” olarak tanımlanırken, kanuna aykırı davranışta

bulunan kişi ise suçlu sıfatıyla adlandırılmaktadır. (Aydın, 2014: 82)

Farklı kültürlere mensup insanların bir arada yaşadığı kentlerde, kültürel çeşitlilikle doğru

orantılı olarak suç çeşitliliği de artış gösterebilmektedir. Suçun çok boyutlu ve değişken yapısı,

56

aynı suçun işleniş tarzındaki farklılıklar gibi nedenler dikkate alınarak, suç üzerine birçok teori

geliştirilmiştir. Bu durum, suçun tek bir teori çerçevesinde açıklanmasını zorlaştıran önemli bir

unsurdur (Güllü, 2014: 104).

21. Yüzyılda yaşanan teknolojik gelişmeler ve bu gelişmelerin toplumsal yapı üzerindeki

tesiri, yeni suç türlerinin oluşumunun alt yapısını oluştururken, teknolojik gelişmeyle paralel

olarak suç çeşitliliği de bir yükseliş ivmesi yakalamıştır ( Liu ve Messner, 2001: 5-7). Yine aynı

süreçte, köylerden kentlere göçün ivme kazanması da toplumların statüsel değişiminde etkili

olmuş ve bu durum da dünya genelinde suç oranının artmasını tetiklemiştir. (Haddad ve

Moghadam, 2011). Türkiye genelinde suç eğilimleri sürekli olarak değişim trendindedir.

2000’lerin ilk yıllarında finansal amaçlı suçlar ülke genelinde ilk sıralardayken, günümüzde

uyuşturucu-uyarıcı madde kaynaklı suçlar ve mülkiyete-kişiye yönelik suçlarda artış

görülmektedir (Bilen, Kılıç, Kuçak & Ökten, 2014: 15-16). İstanbul’da gerçekleşen suçların

ülke ortalamasının biraz üstünde olmakla birlikte, Türkiye genelindeki suç eğilimleri oransal

olarak yakın bir değer aralığındadır.

Ülkemizde suçu engellemenin öneminin anlaşılması, suç ile alakalı çalışmaların her alanda

artmasında tesirli olmuştur. Suça yönelik bilimsel çalışmalar neticesinde, suç-suçlu ve mağdur

ilişkileri ortaya çıkarılmış, toplumun suç mağduru olma korkusu ölçülebilir bir kavram haline

gelmiştir. Bu avantaj, suça karşı alınacak önlemlerin önceliğinin belirlenmesinde fayda sağlar

niteliktedir.

Durkheim (2018) ise sosyolojik yöntemin kuralları adlı çalışmasında, patolojik vakalara

yönelik değerlendirmelerde bulunmuş ve bir toplumun normalliğine veya anormalliğine

yönelik tespit yapabilmenin en önemli ölçünün suç oranları olabileceğini belirtmiştir. Sosyal

yapı teorileri, suç davranışını açıklarken sosyal yapıya ve toplum düzenine odaklanmaktadırlar.

Bu teoriler, suçun toplumsal yapının bir sonucu olarak ortaya çıktığını ve toplumsal yapının

özelliklerine bağlı olarak değişiklik gösterebileceğini esas almışlardır. Suçlu davranışlarını

sosyal yapı çerçevesinde açıklayan teoriler genel itibariyle, fonksiyonalist, gerilim, alt kültür

ve sosyal ekoloji teorileri olarak sıralanmaktadır. Fonksiyonalist teoriler; suçun toplumsal

düzen içerisinde normal ve fonksiyonel olduğu tezi üzerine oluşturulmuştur. Bu teorilerin etkili

isimlerinden Durkheim, suçun olmadığı bir toplumun asla düşünülemeyeceğini ifade ederek,

suçla mücadeleden önce, suçun niteliklerinin ve suçun hayat bulduğu toplumun çok iyi tahlil

edilmesi zaruretini işaret etmiştir (Durkheim, 1994: 112–119).

57

İstanbul’un iç ve dış göçler ile artan demografik çeşitliliği, sosyal yapı teorileri ışığında

dikkate alınınca, suçla mücadele demografik çeşitliliğin bilinmesinin önemi ortaya çıkmaktadır.

Göç ve suç oranı üzerine yapılan araştırmalar, göç alan metropollerdeki suç oranının

çeşitlenerek arttığını bilimsel olarak ispatlar niteliktedir (Shaw & McKay, 1942). Ayrıca, göç

eden bireyler yaşadıkları bölgelerdeki suçları, göç ettikleri yeni yerleşim birimlerine

taşıyabilmektedirler (Ünlü & Büyükgüçlü, 2017: 31). Tüm bu nedenlerle, İstanbul gibi büyük

bir metropolde suçla mücadele edebilmek için, suç ve suç çeşitliliğinin iyi analiz edilmesi ve

tespitlerin gecikmeye mahal bırakılmaksızın hayata geçirilmesi zaruretini ortaya

çıkartmaktadır. Suçla mücadelenin en önemli ayaklarından birisini, 155 Polis İhbar Hattı’na

gelen ihbarlar oluştururken, önleyici hizmetler kapsamında görev yapan emniyet personeli de

suçla mücadelenin önemli ayaklarından bir diğerini oluşturmaktadır. Suçun sınıflandırılması,

suça karşı emniyet tarafından alınacak tedbirlerin niteliğini belirlerken, suçla mücadeleye

yönelik uzmanlaşmış birimlerin kurulması ve uyumlu bir ekibin oluşturulması, polisin suçla

mücadelesine değerli bir katkı sunmaktadır.

Suç Profili, Suç Çeşitliliği ve Suçların Sınıflandırılması

Şekil 1’de görüleceği üzere, İstanbul’da 2018 yılı boyunca % 94’ü Türkiye Cumhuriyeti

vatandaşlarının karıştığı 390.101 olay yaşanmış, olaylar kapsamında 287.970 şüpheli gözaltına

alınmıştır. Olay ve şüpheli sayısı arasında yaklaşık bir korelasyon gözlemlense de, bu tür

rakamsal veriler yanıltıcı olabilmektedir. Bazen birden fazla kişi tarafından tek bir suç

işlenebildiği gibi, bir kişinin birçok suçu işleyebilme olasılığı bu yanıltıcılığın başlıca nedenidir.

Buna ek olarak, şüphelilerin tamamı, yıl bazında gerçekleşen olaylardan dolayı gözaltına

alınmamış olup, geçmiş yıllarda gerçekleşen suçlardan dolayı gözaltına alınanlar da mevcuttur.

390.101 olayda, 228 suç çeşidi gerçekleşmiş olup, bu suçlar arasında suç literatürüne ilk defa

giren (kripto para hırsızlığı, kobra zehri ticareti vb.) suç çeşitleri de bulunmaktadır (İstanbul İl

Emniyet Müdürlüğü [İEM], S.No:47909374.16705.[41321] 2019).

Suçların çeşitlilik arz etmesi ve sürekli kendini yenilemesi emniyet birimlerinin de

suçlara karşı mücadelede uyanık olmasını zaruri kılmakta ve bu bağlamda emniyet personeline

sık sık hizmet içi eğitimler verilerek personelin tüm suçlara karşı her an hazırlıklı olması

sağlanmaktadır (Bakioğlu & Özcan, 2003).

Şekil 2’den de gözlemleneceği üzere, suçlara yönelik istatistiki veriler hazırlanırken, suç

türüne göre çeşitli sınıflandırmalara tabi tutulmakta ve suçlar: kişilere karşı işlenen suçlar,

58

malvarlığına karşı işlenen suçlar, millete ve devlete karşı işlenen suçlar, takibinin yapılması

zorunlu suçlar, topluma karşı işlenen suçlar olmak üzere 5 ayrı kategoride

değerlendirilmektedir.

Kişilere karşı işlenen suçlar, kişinin gururunu incitici, can güvenliğini ve vücut

bütünlüğünü hedef alan suçlar olup; yaralama, kasten öldürme, tehdit, hakaret gibi suçlar

bu kapsamda değerlendirilmektedir. Bu kategorideki suçları gerçekleştiren şüphelilerin

en önemli hedefi, mağdurun kişiliğine veya vücut bütünlüğüne zarar vermek olup,

mağdurun malına karşı suç işleme eğilimi genellikle gözlemlenmemektedir. Bazı

suçlarda yer yer kişinin malının da gasp edildiği gözlemlenebilmektedir. Bu gibi

durumlarda, hem cana hem mala karşı işlenen bir suç türü meydana gelmektedir.

İkinci sırada, mal varlığına karşı işlenen suçlar olup, evden hırsızlık, oto hırsızlığı,

yankesicilik ve dolandırıcılık başta olmak üzere kişinin mal varlığını ele geçirmeyi

hedefleyen tüm suçlar bu kapsamda değerlendirilmektedir.

Üçüncü sırada, millete ve devlete karşı işlenen suçlar yer almaktadır. Rüşvet, başkalarına

ait kimlik bilgilerinin kullanılması, iftira, hakaret suçları ve anayasal düzeni ortadan

kaldırmaya teşebbüs suçları bu kapsamdaki suçların en önemli dilimini oluşturmaktadır.

Dördüncü sırada, takibi gereken suçlar yer almakta olup; intihar olayları, kayıp şahıslar,

6136 Sayılı Kanun ve 6284 Sayılı Kanun çerçevesindeki mukavemet suçları takibi

yapılması gereken olaylar kapsamında değerlendirilmektedir.

Son sırada ise, topluma karşı işlenmiş suçlar yer alır. Uyarıcı-uyuşturucu madde ve genel

güvenliğin kasten tehlikeye sokulması gibi suçlar ise bu kapsamdaki suçların en başta

gelenlerindendir.

Suçun Gün, Ay ve Mevsimlere Göre Gerçekleşme Sıklığı

İstanbul’da yıl boyunca işlenen suçların aylara dağılımıyla elde edilen sonuca göre her ay

ortalama olarak, 32.505 suç konusu gerçekleşmektedir (Şekil 3). Bu ortalamanın üzerine çıkan

ve en çok suç işlenen ay sıralaması yapıldığında şu sıralama elde edilmektedir:

34.745 suç ile ekim ayı en fazla suç işlenen ay olarak ön plana çıkmaktadır.

34.295 suç sayısı ile temmuz ayı ikinci,

33.987 suç sayısıyla ocak ayı üçüncü,

Eylül ayı 33.846 suç sayısıyla dördüncü sırada olup,

33.030 suç sayısıyla mart ayı ise beşinci sırada yer almaktadır.

İstatistiksel veriler şunu göstermektedir ki; en fazla suç işlenen mevsim 100.052 suç sayısı

ile sonbahar olup, ikinci sırada 98. 138 suç sayısı ile yaz mevsimi bulunmaktadır. Üçüncü sırada

96.318 suç sayısı ile kış mevsimi yer alırken, 64.263 suç sayısıyla ilkbahar mevsimi suç işleme

oranının en düşük kaldığı mevsimdir.

İstanbul’da suçun yıllık toplamının haftanın günlerine dağıtılmasıyla elde edilen veriler

doğrultusunda şu sonuçlar elde edilmektedir (Şekil 4):

Pazartesi günü 57.010 suç sayısı ile en fazla suç işlenen gündür.

59

Cumartesi günü 56.976 suç sayısı ile ikinci sırada,

Cuma günü 56.496 üçüncü sırada,

Çarşamba günü 55.644 suç sayısı ile dördüncü sırada yer alırken,

Perşembe günü ise 54.328 suç sayısı ile suçun en az gerçekleştiği gündür.

Diğer günler ise 55.000 suç ortalaması ile normal değer aralıklarında seyretmektedir.

Pazartesi ve cumartesi günlerinin suç ortalamasındaki yüksekliği birkaç neden bağlamında

açıklanabilir. Öncelikle, pazartesi günü Dünya genelinde evrensel bir söylemle “pazartesi

sendromu” olarak adlandırılmaktadır (Neden Pazartesi, 2018). Hafta sonu tatilinin vermiş

olduğu rahatlığın son ermesi insanlarda gerginliğe neden olabilmektedir; bu nedenle pazartesi

günü işlenen suçlar yıl boyu ortalamasında diğer günlere oranla daha yüksek çıkmaktadır. İkinci

olarak, hafta sonu tatilini fırsat bilen vatandaşlar açısından cumartesi günü, gezi ve eğlenme

amaçlı sokağa çıkma açısından en cazip gün olarak değerlendirilmektedir. Bu durum sokaktaki

insan yoğunluğunun artmasına neden olmakta ve bu bağlamda suç oranı da artış eğilimi

göstermektedir (Şekil 5).

Bazı Suç Profillerine Yönelik Sayısal Veriler ve Değerlendirmeler

Cinayet Suçu

2000 yılı dâhil olmak üzere 2018 yılına kadar geçen 19 yıllık süreçte İstanbul’da gerçekleşen

cinayet sayısı 7336 olup, bir yıla ortalama olarak 387 cinayet vakası düşmektedir (Şekil 6).

Cinayetlerin gerçekleştiği aylar incelendiğinde (Şekil 7), temmuz, mayıs, ağustos, haziran ve

mart ayları cinayet sayısının en fazla olduğu aylar olarak sıralanmaktadır. Cinayet olayları

mevsimlere göre analiz edildiğinde ise cinayet olayların en fazla gerçekleştiği ilk 5 ayın, 19

yıllık ortalamada yaz ve ilkbahar mevsimlerine denk geldiği tespit edilmektedir.

İntihar Vakaları

2018 yılı içerisinde gerçekleşen intihar olayları incelendiğinde, intihar olaylarının toplam

sayısı 463 olup, ilk 5’te yer alan ve intihar eğilimlerinin en yüksek olduğu riskli saat

aralıklarının sıralaması Şekil 7’de belirtildiği gibidir:

15:00-15:59 : 34

19:00-19:59 : 32

23:00-23:59 : 27

60

17:00-17:59 : 26

14:00-14:59 : 26

18:00-18:59 : 26

Bu değerler, gece yarısından sonra intihar vakalarına yönelimin daha az olduğunu

göstermektedir. İntihar vakalarında riskin minimum değerlere indiği saat aralığı, 00:00 ve 06:00

olurken, intihar olaylarında en riskli zaman dilimi ise 14:00 ve 23:59’dur. İkinci derecede riskli

zaman dilimi ise 07:00-13-59 olarak tespit edilmektedir.

Hırsızlık Suçu

Toplumun genel itibariyle en sık karşılaştığı suçlardan hırsızlık olayları incelendiğinde

(Şekil 9), 2018 yılı boyunca toplam 29.104 hırsızlık olayı yaşanmış olup, bu veriler 12 aya

oranlandığında, her aya ortalama olarak 2.425 hırsızlık vakası düşmektedir

Bu ortalamanın üzerinde olan aylar sırasıyla:

Ocak, şubat, mart, temmuz, aralık ve ağustos aylarıdır.

İstatiksel değerlerden yola çıkılarak, hırsızlık olaylarının kış ve yaz mevsimlerinde en

yüksek değerlere ulaştığı ve hırsızlık olaylarının %60’ının bu mevsimlerde meydana

geldiği görülmektedir.

Kış mevsiminde araçtan ve işyerinden hırsızlık olayları artış göstermekte iken, yaz

mevsiminde ise evden hırsızlık olaylarında artış eğilimi tespit edilmektedir.

Hırsızlık olaylarında mevsimsel artış ve düşüşlerin en önemli nedeni, insan yoğunluğunun

mevsimsel şartlar bağlamında az olduğu yerlerin hırsızlar tarafından daha fazla tercih edilir

olmasıdır. Kış mevsiminde geceleri sokaktaki insan yoğunluğunun çok az olması, soğuk hava

şartları nedeniyle balkonlarda vakit geçiren vatandaşların olmaması gibi faktörler, hırsızların

çevreye görünmeden hareket edebilme kabiliyetlerinin artırmaktadır. Yaz mevsimindeki artışın

nedeni ise vatandaşların tatile gitmeleri nedeniyle evlerin hırsızlığa elverişli hale gelmesi ve

yaz mevsiminde pencerelerin açık bırakılmasının hırsızlara davetiye çıkartmasıdır.

Emniyet kayıtlarına göre, 01:00-02:00 saatleri arası hırsızlığın en az gerçekleştiği zaman

dilimi olarak belirlenmiştir. Bu zaman diliminde hırsızlığın az gerçekleşmesinin nedeni ise

sokaktaki insan yoğunluğu ve uykuda olan vatandaşların henüz sesle uyanabilecek bilinç

düzeyinde olmasıdır. Bu nedenledir ki hırsızlar bu saat aralığında hırsızlığa çok daha az

teşebbüs etmemektedirler. Hırsızlık olaylarının en fazla gerçekleştiği saat aralıkları

61

incelendiğinde, hırsızlık olaylarının en yoğun yaşandığı zaman dilimi, 04:00-08:00 olarak ön

plana çıkmaktadır (Şekil 10). Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus 06:00-08:00 saat

aralığındaki değer aralıklarının yanıltıcı olma ihtimalidir. Vatandaşların işe gitmek için

uyandıklarında, hırsızlık olayını fark ederek emniyete ihbarda bulundukları saatler genellikle

06:00-08:00 saatleri arasıdır. Hırsızlık nedeniyle mağdur olan vatandaşların vermiş oldukları

ifadelerde saat aralığı belirtmekte güçlük çektikleri gözlemlenmektedir. Bu nedenle

istatistiklerin oluşturulmasında emniyete yapılan ihbar saatleri dikkate alınmaktadır. Hırsızlık

olaylarında, önleyici hizmet kapsamında polislerin en fazla hırsız yakaladıkları saatlerin, 03:00

ve 06:00 saat aralığında olması, 06:00-08:00 saat aralığında gerçekleştiği düşünülen vakaların

da 03:00 ve 06:00 saatleri arasında gerçekleştiğine dair önemli bir kanıt sunmaktadır.

Suçlu Profili

İstanbul’da, suçlu profillemesi çok geniş kapsamlı bir çalışmada değerlendirilebileceğinden,

yaş grupları, cinsiyet ve sosyo-ekonomik gelir gruplarına göre suçlu profilinin genel

özelliklerinin verilmesi hedeflenmiştir. Suçlu profili ile alakalı yapılan değerlendirmelerde,

kişilerin suç işleme sıklığı, suçta ön plana çıkan yaş aralıkları, yaş gruplarına göre suçlar ve suç

işleme sıklığının cinsiyete göre profillemesi yapılmıştır.

Yaş Guruplarına Göre Suç Çeşitliliği

2018 yılı boyunca işlenen toplam suç sayısının en üst basamağındaki yaş grubu 9-24 yaş

grubunda yer alan gençler olup, bu yaş grubunun işlediği suç sayısı 58.645’tir. 25-30 yaş

aralığındaki genç nüfus ise 57.486 suç işleme oranıyla ikinci sırada yer almaktadır. Belirtilen

bu iki yaş grubunun (19-30) işlediği suçların toplam suçlara oranı %40’tır. 31-36 yaş

grubundaki yetişkinlerin suça karışma oranı ise %17’lik dilimde yer almaktadır. 18 yaşa kadar

olan grup ile 43-48 yaş arasındaki orta yaş grubunun suça karışma oranları yaklaşık değerlere

sahip olup, bu iki grubun suça karışan toplam şüpheli sayısına oranı %19’dur. Diğer yaş grupları

tarafından işlenen suçların toplam suç sayısına oranı ise %25’tir. İstatiksel veriler üzerinde

yapılan değerlendirmeler neticesinde, yaş gruplarının suç alışkanlıkları, aşağıda maddeler

halinde sunulmuştur (Şekil 11):

0-18 yaş aralığından en fazla işlenen ilk beş suçun ilk sırasında kasten yaralama

gelmektedir. Uyuşturucu-uyarıcı madde kullanmak, kullandırtmak veya ticaretini

yapmak ise bu yaş grubunun en fazla karıştığı ikinci suç türüdür. Üçüncü, dördüncü ve

beşinci sıralarda ise hırsızlık olayları (açıktan işyerinden, kurum veya evden hırsızlık)

62

yer almaktadır. Hırsızlık olayları bu yaş grubunun gerçekleştirdiği suçların %18’ini

oluşturmakla birlikte, kasten yaralama ve uyuşturucu madde suçlarının oranı da hırsızlık

suç oranı üzerine eklendiğinde bu yaş grubunda gerçekleşen suçların %51’inin ilk beş

sıradaki suçları teşkil ettiği görülmektedir.

19-24 yaş grubunun işlediği suçların ilk sırasında, uyuşturucu-uyarıcı madde kabul etmek

bulundurmak veya satmak %26.6’lık oranla ilk sırada yer almaktadır. Kasten veya

taksirle yaralama olayları ise %17.8 ile ikinci ve üçüncü sırada yer almaktadır. Dördüncü

sırada ise uyuşturucu madde imalatı ve ticaretini yapma suçu bulunmaktadır. %4.3’lük

oranı oluşturan tehdit suçu ise bu yaş grubunun en fazla işlediği beşinci suç türünü

oluşturmaktadır.

25-30 yaş grubu tarafından gerçekleştirilen suçlar analiz edildiğinde, bu yaş grubunda da

diğer yaş gruplarında olduğu gibi, uyuşturucu-uyarıcı madde kabul etmek bulundurmak

veya satmak %23.2 oranla ilk sırada yer almaktadır. Kasten yaralama %13.4 ile ikinci,

tehdit, %7.1 oranla üçüncü, taksirle yaralama ise %5.7 ile dördüncü sırada yer almaktadır.

Bu yaş grubunun işlediği suçlar arasında, 25 yaşına kadar olan diğer gruplardan farklı

olarak: alkollü araç kullanmak, hasarlı trafik kazası, tehlikeli araç kullanmak gibi trafik

güvenliğini tehlikeye sokma suçunun beşinci sıraya yerleştiği görülmektedir.

31-36 yaş grubunda, uyuşturucu-uyarıcı madde kabul etmek bulundurmak veya satmak

diğer yaş grubuna göre azalma eğilimi göstermekle birlikte yine ilk sırada yer almaktadır.

Bu yaş grubunda da 25-30 yaş grubunda olduğu gibi kasten yaralama tehdit, taksirle

yaralama ve trafik güvenliğini tehlikeye sokma suçları iki, üç, dört ve beşinci sıralarda

bulunmaktadır.

37-42 yaş aralığındaki suçlularda, uyuşturucu-uyarıcı madde kabul etmek bulundurmak

veya satmak daha önce belirtilen yaş aralıklarına göre düşüş eğilimi göstermekte ve

üçüncü sıraya gerilemektedir. Uyuşturucu madde suçlarının yerini, birinci sırada yer alan

kasten yaralama suçu almaktadır. Tehdit suçu ikinci sırada yer alırken, dördüncü sırada

taksirle yaralama ve beşinci sırada hakaret suçu yer almaktadır.

43-48 yaş aralığında uyuşturucu madde ile alakalı suçlar beşinci sıraya gerilerken

yaralama tehdit ve hakaret suçları, sıralamanın ilk dört basamağını oluşturmaktadır.

49 ve üzeri yaş grubunda uyuşturucu madde suçları ve trafik güvenliği ile alakalı suçlar

ilk beş suç kapsamından çıkarken, kasten yaralama, tehdit, taksirle yaralama, hakaret,

mala zarar verme suçlarındaki oransal değerlerde artış gözlemlenmektedir. Öyle ki, 49

yaş sonrasında işlenen suçların %52’sini belirtilen suçlar oluşturmaktadır

Erkekler tarafından işlenen 228 değişik suç çeşidi bulunmakta olup, suçun yaş gruplarına

dağılımından da anlaşılacağı üzere, erkekler tarafından gerçekleştirilen suçların büyük

bölümünü; uyuşturucu madde konulu suçlar, kasten yaralama, tehdit, taksirle yaralama

ve trafikte işlenen suçlar oluşturmaktadır. Kadınlar tarafından işlenen suç çeşidi ise

176’dır. Kadınların işlediği suçlarda, uyuşturucu madde ile alakalı suçlar, trafikte işlenen

suçlar sıralamanın ilk beş basamağında yer almamakta ve bu suçların yerine kasten

yaralama, hırsızlık suçlarında yükseliş tespit edilmektedir.

İstanbul’da herhangi bir suça karışanların, mükerrer suç işleme yoğunluğu da bir hayli

fazladır. 10 ve üzerinde suç işleyen 49 kişi toplamda 7159 suç işlerken, 36.332 kişi ise iki

ve üzeri suça karışarak 103.621 suç işlemiştir. Tüm sayısal veriler göstermektedir ki,

63

390.101 suçun %26.5’ini gerçekleştiren şüpheliler toplam şüpheli sayısının %9’unu

oluşturmaktadır (Şekil 12).

İstanbul’da işlenen suçlarda 12-23 yaş aralığındaki her yaş değeri için dikey ve sert bir artış

söz konusudur. Öyle ki, 130.103 suç belirtilen yaş aralığında gerçekleşmekte olup, bu suç sayısı

2018 yılında İstanbul’da gerçekleşen 390.101 suç sayısının yaklaşık olarak % 33’ünü

oluşturmaktadır. 2018 yılı genelinde suçun en fazla işlendiği yaş 23 olup, 23-38 yaş aralığı

arasında işlenen 131.974 suç sayısı da toplam suç sayısının yaklaşık olarak yüzde 33.5’ini

oluşturmaktadır. Tüm bu oranlar, 12-38 yaş aralığındaki gençler tarafından gerçekleştirilen

suçların %66.5’ini oluşturduğunu ispatlamaktadır (Şekil 13).

İstanbul’da, suçların %11.2’si kadınlar tarafından, %88.8’i ise erkekler tarafından

işlenmektedir. Bu önemli fark Genel Bilgi Taramasına da (GBT) yansımakta olup, erkeklerin

GBT’si suç oranı göz önünde bulundurularak daha fazla yapılmaktadır. Kadınların yıl boyu suç

ortalamasındaki oranı Türkiye’de kadının işgücüne katılımına yönelik çalışmalarla birlikte

değerlendirilince, işgücüne katılım ve suçluluk oranı üzerine önemli neticelerin elde edilmesi

olasıdır (İEM, S. No:47909374.16705.[41321] 2019).

İstanbul’da Yaşayan Yabancıların Suç Oranları

İstanbul’da gerçekleşen suçlarda yabancı ülke vatandaşlarının oranı da azımsanmayacak

kadar fazladır. Tüm suçların %94’ü Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları tarafından işlenirken,

suçların %6’lık kısmı ise, 135 ayrı ülkenin İstanbul’da bulunan vatandaşları tarafından

işlenmiştir (İEM, S. No:47909374.16705.[41321] 2019).

Ülkemizde sığınmacı statüsünde, çalışma, eğitim veya turistik amaçlı bulunan yabancıların

suç işleme alışkanlıkları ülkemizdeki suç işleme eğilimlerine benzemekle birlikte, suçların

oransal sıralaması değişiklik gösterebilmektedir.

Yabancılların en fazla işledikleri suçlar değerlendirildiğinde ilk beş suç (Şekil: 14):

Resmi evrakta sahtecilik,

Narkotik madde suçları,

Resmi evrakta yalan beyan,

Açıktan hırsızlık ve

Reşit olmayanla cinsel münasebet olarak ön plana çıkmaktadır.

Yabancıların en fazla gerçekleştirdiği suçlardan 1. ve 2. Sırada bulunan resmi evrakta sahtecilik

ve resmi evrakta yalan beyan suçları, yabancılar tarafından işlenen tüm suçların %19,6’sını

oluşturmaktadır. Yabancıların narkotik madde ile alakalı suç oranı, İstanbul’daki narkotik

madde suç değerlerinin altında ve yaklaşık değerlerde seyretmektedir.

64

Yabancılar ülkemizde suç işlerken suçun mağduru durumuna da düşmektedirler. Yabancıların

en fazla mağdur oldukları ilk beş suç (Şekil 15):

Açıktan hırsızlık,

Kasten yaralama,

Yankesicilik,

Kayıp eşya ve

Reşit olmayanla cinsel münasebet olarak kayıtlara geçmiştir.

Reşit olmayanla cinsel münasebet suçunu gerçekleştirenlerin başında Suriye uyruklu

sığınmacılar gelmektedir. Bu durum mültecilerin hem mağduru olduğu hem de faili olduğu bu

suçun kendi içlerinde gerçekleştiğine yönelik önemli bir delildir. Resmi evrakta sahtecilik,

yalan beyan ve başkalarına ait kimlik bilgilerinin kullanılması suçlarını en fazla işleyenler

Afganistan uyruklu vatandaşlar olarak ön plana çıkarken, aynı suçu en fazla işleyenler, İran ve

Pakistan uyruklu vatandaşlardır. Uyuşturucu maddeler ile alakalı suçlarda ise Türkmenistan

vatandaşları sıralamanın başında yer almaktadırlar.

Şüphelilerin Sosyo-Ekonomik Profili

Suç işleyenlerin %21.2’si düzenli bir gelire sahip olmayan işçi sınıfından oluşmakta, işsiz

grubun oranı ise %18.5 olarak ön plana çıkmaktadır. Bu verilere göre, suçların yaklaşık olarak

%40’ı bu ilk iki sınıf tarafından işlenmektedir. 3. sırada öğrenci, 4. sırada ev hanımı ve 5. sırada

işletmeciler gelmektedir.

Ev hanımları ve öğrencilerin para kazanmayan kısıtlı gelir grubuna dâhil edilince,

İstanbul’da gerçekleşen tüm suçların %51.6’sının düşük gelirli işçiler ve düzenli bir ekonomik

geliri olmayanlar tarafından gerçekleştirildiği sonucuna ulaşılmaktadır (İEM, S.

No:47909374.16705.[41321] 2019). Hırsızlık suçunun tüm yaş ve cinsiyet gruplarında ön

planda olması, suç işleyenlerin ekonomik durumlarına yönelik önemli bir veridir. Yabancıların

gerçekleştirdikleri suçlarda, ülkelerine dönmek istemeyenlerin evrakta sahtecilik yoluna

başvurarak suç işlemeleri durumu, kendi ülkelerinin sosyal ve siyasi durumuyla alakalı önemli

ipuçları sunmaktadır. Buna ek olarak sosyal statüsü ne olursa olsun hemen her statüde suç

işlenmekte olup, ekonomik gerekçeler şüphelilerin suç işleme eğilimlerini artıran bir katalizör

görevi görmektedir.

65

AMAÇ VE YÖNTEM

Tüm suç türlerini ve suçlu profillerini incelemek uzun soluklu bir çalışmanın ürünü

olabileceğinden, bu araştırmada, toplumun karşı karşıya kaldığı ve en çok rahatsızlık duyduğu

bazı suç türlerine (hırsızlık, cinayet, intihar) değinilmiş, suç ve suçlu profillemesi yapılmıştır.

Böylece suçlar ölçülebilir ve gözlemlenebilir hale getirilerek somut bir varlığa

dönüştürülmüştür. Suçlu profilinde suçun niteliksel dağılımı, yaş gruplarına göre en çok suç

işlenen yaşlar ve kişilerin sosyo-ekonomik durumu değerlendirilirken; suç profilinde ise suçun;

yıllık, aylık, günlük ve hatta saatlik değerleri ele alınmıştır. Çalışmada, İstanbul Asayiş Şube

Müdürlüğü tarafından oluşturulan suç kayıtlarından faydalanılmış ve şüphelilerin eğitim

düzeyi, ekonomik durumu, yaşı, işlediği suçun türü, uyruğu gibi veriler dikkate alınmıştır.

Çalışmanın veri hazırlama sürecinde, kişisel bilgilerin güvenliği etik ilkesine uyulmuş ve suç

kayıtlarına yönelik dosya-evrak incelemesi yapılmamış, sadece suç ve suçlu profilini ortaya

çıkartabilecek sayısal verilerden faydalanılmıştır.

BULGULAR

Çalışmada değerlendirilen suç ve suç profili incelemeleri neticesinde İstanbul İl Emniyet

Müdürlüğü’nün suç ve suçlu profili hakkında aşağıdaki bulgular elde edilmiştir:

İstatiksel değerler bağlamında İstanbul’da gerçekleşen tüm suçlarda en riskli yaş

grubunun 23-30 yaş arası gençlerin oluşturduğu neticesine ulaşılmıştır.

Örnek olarak işlenen suçlarda, hırsızlık olayları açısından kış aylarında ev ve

işyerlerinden gerçekleştirilen hırsızlık vakalarına karşı, yaz aylarında ise evden hırsızlık

olaylarına karşı daha dikkatli olunması gerektiği sonucu elde edilmiştir.

Ekonomik olarak geliri olmayan ve düzenli gelir elde edemeyen işçi sınıfının suç işleme

oranı İstanbul’da gerçekleştirilen suçların yaklaşık olarak %52’sini oluşturmaktadır.

Yıllık ortalamada en huzurlu gün Pazar ve en huzurlu saat sabah 07:00-07:59 saat

aralığıdır.

Yıllık ortalamada suç yoğunluğunun en fazla arttığı gün Çarşamba günü saat 15:00-

16:00 saat aralığıdır.

Yıl boyunca gerçekleşen suç olaylarında en riskli saat aralığı 15:00- 16:00’dır.

İntihar eğilimlerinde gerekçesi bilinmemesine karşın, intihar vakalarında en tehlikeli

saat aralığı 15:0016:00, en riskli zaman dilimi ise 15:00-24:00 saatleri arasıdır.

66

Kış ve yaz mevsimlerin diğer mevsimlere oranla hırsızlık ve cinayet vakalarında artış

eğilimi gözlemlenmektedir.

Kadınların suç işleme oranı erkeklerin gerçekleştirdikleri suçların %9’una denk

gelmekte ve kadınlarda şiddet, kasten-taksirle yaralama ve hakaret suçları daha fazla ön

plana çıkmaktadır.

Erkeklerin gerçekleştirdikleri suçlarda uyuşturucu-uyarıcı madde suçları, kasten-

taksirle yaralama, hakaret suçları ve trafikte işlenen suçlar ön plandadır.

Erkek nüfusun 36 yaşından önce uyuşturucu madde ile alakalı suçları ön plandayken,

36 yaşından sonra uyuşturucu madde ile alakalı suç işleme eğilimleri azalmakta ve bu

suçun yerini tehdit ve hakaret suçları almaktadır.

Yabancı suçlularda resmi evrakta sahtecilik suçu, bazı yabancı uyruklu yabancıların

ülkelerine dönmeme eğimliyle hareket ettiklerine yönelik güçlü bir emredir. Buna ek

olarak yaşı reşit olmayanlar ilişki suçu ise yabancı uyrukluların kendi aralarında

geçmekte ve narkotik konulu suçların önüne geçmektedir.

Teorinin uygulandığı suç mahallinde, suç unsurlarının sembolik izlerin yok edilmesidir.

TARTIŞMA VE SONUÇ

Suç ve suçluluk arasındaki bağlantıları açıklayan pek çok kuram bulunmaktadır. Bu

kuramlar, genellikle hem bölgesel hem de kısıtlı suç araştırmaları neticesinde

oluşturulduğundan, suçların nedenlerini sınırlayıcı etkenler çerçevesinde ele almışlardır. Suç

konulu çalışmalarda araştırmacıların karşılaştıkları en önemli problem bir suça yönelik yapılan

araştırmanın diğer suç türleri için evrensel geçerliliğinin olmamasıdır. Bu nedenledir ki, suç ve

suçluluk kavramını birkaç kurama bağlı olarak açıklayabilmek pek mümkün olamamaktadır.

Suç kuramlarının bir suçun nedeni ile öne sürdükleri değişkenlerin çeşitliliği, kuramların

bütüncül düzeyde ele alınmasını zorunlu kılmaktadır. Bir suç türü, onlarca kuram çerçevesinde

ifade edilebilirken, aynı kuramlar farklı bir suç türü için geçerliliğini yitirebilmektedir.

Çalışmada ele alınan suç çeşitleri incelendiğinde, her bir suçun teorik sınırlarının farklı

etkenlere bağlı olduğu görülebilmektedir. Bu aşamada araştırmacıların yapması gereken, suç

kuramlarını tutarlı bir bütün içerisinde ele alarak, suçun öncül nedenlerine çözüm önerileri

getirmek olmalıdır. Suç ve suç unsurlarına yönelik doğru tedavi yönteminin uygulanabilmesi

için, öncelikle suç ve suçlunun niteliksel özelliklerinin ve niceliksel değerlerinin ölçülebilmesi,

yani bir anlamda teşhisin doğru yapılması gerekmektedir. Çalışmada ortaya konulan veriler,

67

toplumun günlük yaşamının, alışkanlıklarının, ihtiyaç ve beklentilerinin suçlular tarafından

profesyonelce değerlendirildiğini ortaya koyarken, suçun; saatlik, günlük, aylık ve yıllık

hareketliliklerindeki farklılıklar da suçlu profilinin kısmi olarak ortaya çıkmasına katkı

sunmaktadır.

Suç ve ceza ilkeleri doğrultusunda oluşturulan kurumlar (polis teşkilatı, adli kurumlar,

cezaevleri) ve bu kurumlara bağlı hizmet veren diğer kurumlar düşünüldüğünde, suçun devlete

ekonomik maliyetinin boyutları daha iyi gözlemlenebilir. Genç nüfusun İstanbul genelindeki

tüm suçlar kapsamındaki oranları gençlerin geleceği düşünerek yaşama bakamından çok daha

tecrübesiz olmalarıyla alakalı olabileceği gibi, genç nüfusun duygularıyla hareket etmesi ve

olaylara daha hızlı tepki vermesi de bu oranın artmasında etkili olabilmektedir. Çalışma

neticesinde elde edilen bulgular bağlamında, genç nüfusun suç oranındaki payı, eğitim

politikalarının gözden geçirilmesi gerçeğini de ortaya çıkarmaktadır.

Dünya’da güvenlik ilkelerinin önleyici hizmetlerin artırılmasına yönelik gelişmeler

doğrultusunda yeniden şekillendiği Türkiye tarafından da gözlemlenmekte ve suçun önlenmesi

için yapılan çalışmalar da bu doğrultuda yeniden şekillendirilmektedir. Demografik unsurların

bu kadar renkli olduğu bir metropolde insanların can-mal güvenliğinin sağlanması da, dikkatli,

zahmetli ve bir o kadar da titiz bir çalışma gerektirmektedir. Bu bağlamda, İstanbul İl Emniyet

Müdürlüğü suçlularla mücadeleye yönelik verileri büyük bir dikkatle gözden geçirmekte,

sayısal veriler doğrultusunda suçu ölçülebilir bir hale getirerek, suçlularla mücadele stratejisini

sayısal veriler doğrultusunda ve suç eğilimlerine göre şekillendirmektedir. Suçla daha aktif

mücadeleye yönelen İstanbul İl emniyet Müdürlüğü, “Reaktif Polislik”ten “Proaktif Polislik”

uygulamasına geçiş sürecini hızlandırmış ve yeni stratejilerin 2018 yılı boyunca sokakta

uygulanmasıyla, İstanbul’da gerçekleşen suçların oranında %17.5’lik düşüş sağlanmıştır

(İstanbul Emniyet, 2018). Emniyet teşkilatını 174 yıldır genç ve dinç tutan, denetim sisteminin

işleyişindeki dinamikliktir. Gelişen teknoloji, suçun yenidünya düzeninde yükseliş eğilimine

girmesi, İstanbul İl Emniyet Müdürlüğünü de yeni arayışlara yöneltmiştir. Bu eğilim

bağlamında, İstanbul Emniyet Müdürlüğü 2016 yılının Ocak ayından başlamak üzere

“Rasyonel Tespit-Önetkin Polislik Teorisi’ni hayata geçirmiştir.

Bu teorinin ilkeleri şu aşamalardan oluşmaktadır:

Toplumun huzurunu bozan etkenlerin güvenlikçi yaklaşım çerçevesinde tespiti,

Suç unsurlarının belirlenmesi,

Çözüm önerilerinin analizi, analiz neticesinde belirlenen ilkelerin sahada tatbiki,

68

Sahadaki ilk uygulama neticesinde, vatandaşın pozitif, suçluların negatif tepki verdiği

konularda, ileri aşamalı tedbirlerin hayata geçirilmesi,

Suçluların negatif tepki verdiği sorunların aşamalar halinde yok edilmesi,

Suç mahallinin suç işlenemez hale getirilmesi ve

Güvenlik algısının kalıcı hale getirilmesi hedefiyle, toplum destekli mücadele

aşamasına geçilmesidir.

İstanbul Emniyet Müdürlüğü’nün suç ve suçluyla mücadelesi analitik bir yaklaşım

doğrultusunda şekillendirilmektedir. Suç ve suçlu analizi neticesinde elde edilen bulgular,

halkın güvenliğine tehdit oluşturan etkenlerin belirlenmesini sağlarken, bu etkenlerin bertaraf

edilmesine ve toplumdaki güvenlik anlayışının kalıcı hale getirilmesi en önemli amaçtır.

Emniyet birimleri, suçla mücadele ederken, kurumsal mekanizmanın işleyişinde otokontrol

mekanizmasını da canlı ve dinç tutmaya gayret etmektedir. Bu otokontrol sistemi, suç

unsurlarının engellenmesi aşamasında, suça duyarsız kalma ve suçun bir parçası olmayı da

engeller niteliktedir. Bu nedenledir ki; emniyet birimleri bir taraftan dışarda suçla mücadele

ederken kendi içerisinde de suç unsurlarıyla mücadelesine devam etmektedir.

Suç oranları toplumumuzun suç işleme eğilimlerinin dönemsel analizi açısından da oldukça

önemlidir. Suçun saatlik, günlük, aylık ve yıllık değerleri göz önünde bulundurularak elde

edilen yıl boyu tüm suç ortalamasında, toplumumuzun çarşamba günleri ve özellikle 15:00-

16:00 saatleri arasında suç işlemeye daha eğilimli olduğu gerçeği gözlemlenmektedir. Bu

durum, iş stresiyle mücadelede çok başarılı bir toplum olmadığımız gerçeğine yönelik önemli

bir delildir. Tüm suçlarda en önemli nedenlerden birisi de ekonomik gerekçeler olmakla

birlikte, fark gözetmeksizin, tüm sosyo-ekonomik gruplar arasında, suç gerçekleşebilmektedir.

Özellikle narkotik suçlar, tehdit ve hakaret suçlarının hemen tüm yaş gruplarında sıklıkla

karşılaşılan suçlar olması; aile içi eğitim ve denetimin ne kadar önemli olduğunun fark edilmesi

açısından dikkate değer bir veridir.

Suç ve suçluların, devlete maddi ve manevi maliyeti çok yüksektir. Bu nedenle, toplum suçlu

bireyler yerine eğitimli ve toplumsal değerlere daha hassas bireyler yetiştirebilmeyi başarır ise,

suçların büyük çoğunluğunun teorik alt yapısı çökeceği gibi, devlet kurumları suçla mücadeleye

harcayacağı enerjiyi halkın hizmetine harcayabilecektir.

69

KAYNAKLAR

Burkay, S. (2008). Teorik Çerçevede Suç, ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde

Diyaloglar. 2(4), ss. 1-15.

Aydın, A. H. (2014). Suç Önlemenin Önemi ve Etkisi. KMÜ Sosyal ve Ekonomık Araştırmalar

Dergısi, 16 (Özel Sayı I): 82-84.

Bakioğlu, A. & Özcan, K. (2003). Polis Eğitiminin Değerlendirilmesi, Polis Eğitimcileri

Üzerinde Yapılan Bir Araştırma, M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi,

17, s.19-38.

Bilen, Ö., Kılıç, F., Kuçak, A. & Ökten, A.N. (2014). NWSA-Physical Sciences, 3A0066, 9, (2),

13-23.

Dilber, F. (2014). Kitle İletişim Araçları ve Suç Olgusu, KMÜ Sosyal ve Ekonomik

Araştırmalar Dergisi, 16(1), s. 60-66.

Güllü, İ. (2014). Suç Olgusuna Teorik Ve Eleştirel Bir Yaklaşım. KMÜ Sosyal ve Ekonomık

Araştırmalar Dergısi, 16 (Özel Sayı I): 104-107.

Haddad, G.K. & Moghadam, H.M. (2011). The socioeconomic and demographic determinants

of crime in Iran (a regional panel study). European Journal of Law and Economics. 32(1),

99-114.

İstanbul İl Emniyet Müdürlüğü, Asayiş Şube Müdürlüğü, Elektronik Belge Yönetim Sistemi

(EBYS) S.No:47909374.16705.[41321] 2019).

Liu, J. and Messner, S.F. (2001). Modernization and crime trends in China’s reform era (J. Liu,

L. Zhang ve S.F. Messner, Ed.) Crime and social control in a changing China içinde.

London: Greenwood Press. 3-22.

Neden pazartesi sendromu yaşarız? 18 Haziran 2018, Habertürk, Erişim adresi:

https://hthayat.haberturk.com/saglik/psikoloji/haber/1043771-neden-pazartesi-

sendromu-yasariz

Shaw, C. R. & McKay, H.D. (1942). Juvenile Delinquency and Urban Areas, Chicago, IL,

US: University of Chicago Press.

TCK, 5237 Türk Ceza Kanunu (2004), Millete ve Devlete Karşı Suçlar, Erişim adresi:

http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5237.pdf

Ünlü, M. & Büyükgüçlü A., (2017) Türkiye’de Suç Coğrafyası Kavramının Emniyet Teşkilatı

Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi, Marmara Coğrafya Dergisi, S.36, s.26-32.

İstanbul Emniyet Müdürü Çalışkan: Suç oranı azaldı, (07.12.218), Milliyet, Erişim adresi:

http://www.milliyet.com.tr/istanbul-emniyet-muduru-caliskan--gundem-2790903/

https://hthayat.haberturk.com/saglik/psikoloji/haber/1043771-neden-pazartesi-sendromu-yasariz

https://hthayat.haberturk.com/saglik/psikoloji/haber/1043771-neden-pazartesi-sendromu-yasariz

http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5237.pdf

70

Ayhan, İ., Çubukçu, M., Suç Ve Kent İlişkisine Ampirik Bakış: Literatür Taraması, Süleyman

Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3(5), 2007, 30-55.

Kızmaz, Z. (2006). Kriminolojide Yeni Yönelimler: Bütünleşik (Integrated) Suç Kuramları II.

Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 16(1) ss. 305-335.

Durkheim, E. (2018), Sosyolojik Yöntemin Kuralları, Pozitif Yayıncılık, İstanbul.

TABLO VE ŞEKİLLER

Şekil 1: 2018 Yılında İstanbul’da Gerçekleşen Toplam Suç ve Gözaltına Alınan Şüpheli

Sayısı

71

Şekil 2: İstanbul’da Gerçekleşen Suçların Niteliksel Değerleri

Şekil 3: İstanbul’da 2018 Yılında Gerçekleşen Suçların Aylara Dağlımı

72

Şekil 4: İstanbul’da 2018 Yılında Gerçekleşen Suçların Günlere Dağlımı

Şekil 5: İstanbul’da Suç Yoğunluğunun Saatlik, Günlük ve Haftalık Çizelgesi

73

Şekil 6: 2010-2018 Yılları Arasında Gerçekleşen Cinayet Vakalarının Sayısal Değerleri

Şekil 7: 2010-2018 Yılları Arasında Gerçekleşen Cinayet Vakalarının Aylara Dağılımı

74

Şekil 8: 2018 Yılında Gerçekleşen İntihar Vakalarının Günün 24 Saatine Dağılımı

Şekil 9: 2018 Yılında Gerçekleşen İşyerinden ve Evden Hırsızlık Olayları

75

Şekil 10: 2018 Yılında Gerçekleşen İşyerinden ve Evden Hırsızlık Olaylarının 24 Saate

Dağılımı

Şekil 11: Yaş Gruplarına Göre Suçların Sayısal Değerleri

76

Şekil 12: Suçun Yaş Gruplarına Nitelikli Dağılımı, Kadın-Erkek Suçluların En Fazla

İşledikleri Suçlar ve Mükerrer Suç Yoğunluğu

77

Şekil 13: İstanbul’da 2018 Yılında Gerçekleşen Suçların Yaşlara Dağılım Çizelgesi

Şekil 14: İstanbul’da Yaşayan Yabancıların Suç Oranları

78

Şekil 15: Yabancıların En Fazla Mağdur Oldukları Suçlar

79

MOBİL EMNİYET UYGULAMALARINA YÖNELİK BİR İNCELEME:

METE ÖRNEĞİ

Mehmet ÇATAL

ÖZ

Teknolojinin gelişip ilerlemesiyle birlikte bilgisayarlarla aynı fonksiyonelliğe sahip olan mobil

cihazlar, bilgisayarlar gibi pek çok işlemi yürütme olanağı sunmaktadır. Kamu hizmetlerinin

bilgisayar ve mobil cihazlarda da sunulmasıyla zaman ve maliyetin azaltılması ve hizmet

kalitesinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Devlet kurumları, sundukları hizmetlerin etkin, hızlı,

kolay erişilebilir olması ve en yüksek yararı sağlaması açısından yoğun bir çaba içine

girmişlerdir. Sosyal, politik ve hukuksal alanda kullanılan bu teknolojiler, Polis Teşkilatında,

yönetimi daha kolay hale getirmek amacıyla kullanılmaktadır. Daha yenilikçi düşünce ve bakış

açısıyla, değişimlere zamanında, doğru ve hızlı bir şekilde uyum sağlayabilen stratejilere

gereksinim duyulmaktadır. Bu çalışmada; etkin bir denetim mekanizmasının, teknolojiden en

üst seviyede faydalanarak yürütülmesi gerekliliğinden hareketle geliştirilen Mobil Emniyet

Teknolojileri Projesi (METE) incelenmiştir. Betimsel analiz yöntemi ile projenin içeriği,

kapsamı, emniyet teşkilatı içerisindeki kullanım alanları, olası etkileri incelenmiş ve güvenliğin

dijitalleşmesi çerçevesinde değerlendirilmiştir. Çalışmanın sonucunda, polis teşkilatı için

geliştirilen Mobil Emniyet Teknolojileri Projesi (METE)’nin hayata geçirilmesiyle zaman ve

personelden tasarruf sağlandığı, yapılan işlerin niteliğinin arttığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Teknoloji, Mobil Teknoloji, Dijitalleşme, Mobil Emniyet Teknolojileri

Projesi (METE)

A REVIEW OF MOBILE SAFETY TECHNOLOGIES: METE EXAMPLE

ABSTRACT

With the development and advancement of technology, mobile devices with the same

functionality as computers, provide the opportunity to execute many operations similar to

computers. It is aimed to reduce time and cost and improve service quality by providing public

services on computer and mobile devices. Government agencies have made an intense effort to

İstanbul İl Emniyet Müdür Yardımcısı, [email protected]

80

ensure that the services they provide are effective, fast, easily accessible and provide the highest

benefit. These technologies, which are used in social, political and legal fields, are used in the

Police Organization to make management easier. With more innovative thinking and

perspective, strategies are needed that can adapt to changes in a timely, accurate and fast

manner. In this study; The Mobile Safety Technologies Project (METE), which was developed

based on the necessity of the effective control mechanism to be carried out with the utmost

benefit from technology, was examined. With the help of descriptive analysis method, the

content of the project, its scope, the areas of use in the security organization, the possible effects

were examined and evaluated within the framework of the digitalization of security. As a result

of the study, it was concluded that time and the number of personnel were saved and the quality

of the works increased with the realization of Mobile Security Technologies Project (METE),

developed for the police organization.

Key Words: Technology, Mobile Technology, Digitalization, Mobile Security Technology

Project (METE)

GİRİŞ

Teknolojik gelişmeler ışığında değişen dünya şartları, güvenlik odaklı hizmetlerin de bu

değişime ayak uydurmasını gerekli kılmaktadır. Bu bağlamda, gelişen teknolojiye ayak

uydurma gerekliliğinden hareketle; zamandan ve personelden tasarruf sağlayarak, hizmetlerin

aksayan yönlerini daha hızlı ve sayısal veriler doğrultusunda belirleyebilme gibi önemli bir

imkânı elde etmek amacıyla denetim ve yönetim faaliyetleri dijital dönüşüm platformuna

taşınmaktadır.

“Akıllı Şeyler- Bilen Teknolojiler’’ ana temasından yola çıkılarak, şirketler ve ülkeler

için akıllı, zeki ve otonom bir dijital yaşam modelinin tüm dinamiklerinin tartışılması

kapsamında 2018 yılında gerçekleştirilen Bilişim Zirvesi gerçekleşmiştir. Buradan hareketle,

güvenlik odaklı ihtiyaçlar doğrultusunda başlatılmış ve gelişimi sürekli olarak devam eden

operasyonel tabanlı bir bilgi bankası olarak METE (Mobil Emniyet Teknolojileri) Projesi

geliştirilmiştir.

Bu bağlamda, yenilik ve özgünlük kriterleri çerçevesinde oluşturulan METE (Mobil

Emniyet Teknolojileri) Projesinin amacı; polis teşkilatının yönetim ve denetimini mobil

sistemlerle kolaylaştırarak hizmet kalitesini ölçmek ve arttırmak, sahadan hızlı bilgi akışı ile

81

anlık raporlama kolaylığı sağlayarak personelin performansını yükseltmek ve kurumun

başarısına katkı sağlamaktır.

METE projesinin aşağıda yer verilen nitelikleri, güvenliğin dijital dönüşümünü konu edinen

bu çalışmada temel alınmıştır:

Süreçleri dijitalleştirerek hızlandırıyor olması,

Hata katsayısını daraltması,

Operasyonel yetkinlik çerçevesinde kurum içerisindeki bölümlere fayda ve avantaj

sağlaması,

Müşteri ile olan süreçleri kolaylaştırması ve müşteri etkileşimini arttırması,

Sosyal sorumluluk projesini desteklemesi ve fayda sağlaması,

İşlevsellik fonksiyonuna sahip olması ve işleve uygun tasarımı içermesi,

Kullanıcı güvenliğini tehlikeye sokmaması, tehditlere karşı uyarıcı ve önleyici olması.

Mobil Teknoloji ve Uygulamaların Sektörel Kullanımı

Teknolojideki yeniliklerin küresel dünya üzerindeki etkisi her geçen gün artmaktadır. Bu

gelişim ekonomiyi, sosyal yaşamı ve hizmetlerin sunuş yöntemlerini değiştirmiş, bilgiye dayalı

toplumlar önem kazanmaya başlamıştır. Toplumlar bu değişime ayak uydurmak ve bilgi

çağının bir parçası olmak için birçok çalışma yapmaktadır (Terkeşli, 2013: 46).

Dijital dönüşüm şirketlerin, markaların, kamu kurum ve kuruluşlarının dijital çağa ayak

uydurmak için dijital, sosyal ve mobil teknolojilerin entegrasyonu sonucu olarak geliştirilen

yeni teknolojileri kullanarak kurum içi ve kurum dışı paydaşlara değer katacak, iş süreçlerini

geliştirerek yetkinlikleri artıracak yeni iş yapış ve düşünüş şekillerine geçiş süreci olarak

tanımlanmaktadır (infoloji.com).

Bilgisayar teknolojileri gelişip yaygınlaşmasıyla hız kazanan dijital dönüşüm, günlük iş ve

işlemleri elektronik ortamlara taşımakta ve kolaylaştırmaktadır. Son yıllarda, artık

bilgisayarlarla aynı fonksiyonelliğe sahip olan mobil cihazlar, bilgisayarlar gibi pek çok işlemi

yürütmekte ve aynı hassasiyete sahip bilgileri taşımaktadır. Genişletilmiş çevre ortamı, bilgileri

taşıma, gönderip-alma ve depolama kolaylığı gibi özellikler mobil cihazların hem kişisel, hem

de kurumsal kullanımını yaygınlaştırmıştır (Sağıroğlu ve Bulut, 2009:499).

21. yüzyılda insan hayatına giren mobilite kavramı, iletişim alışkanlıklarında köklü

değişikliklere neden olmuştur. Mobil telefonlarla birlikte iletişim altyapılarının gelişmesi ve

82

yeni nesil kablosuz iletişim teknolojilerinin yaygın kullanılması sonucunda mobil iletişim

olanakları da gelişmiş ve yaygınlaşmıştır. Günümüzün en önemli endüstrilerinden birisi olan

mobil iletişim sektörü, bir yandan ekonomik ve sosyal hayatın hızlı bir biçimde değişimine

neden olurken diğer yandan da kendi içinde önemli dönüşümler yaşamaktadır (Uğur ve Turan,

2016:53).

Mobil teknolojilerde yaşanan gelişmeler özellikle akıllı telefonları günlük yaşantımızın

ayrılmaz bir parçası haline getirmiştir. Böylece gün içinde hareket halinde olan bireyler mobil

cihazları aracılığıyla zaman ve mekândan bağımsız internete ulaşma imkânı elde etmiştir.

Bunun sonucunda mobil cihazlardan sosyal ağlara erişim dizüstü ve masaüstü bilgisayarlardan

erişimi geçmiştir (Topal ve Temizkan, 2016:1457).

Mobil teknolojilerde yaşanan bu gelişmeler göz önüne alındığında günümüzde, bu

teknolojilerin özel ve kamu kurumlarında kullanılması kaçınılmaz hale gelmiş, bu teknolojilere

adapte olunabildiği ölçüde üstünlük elde edilmiştir. Mal ve hizmetlerin üretimden sunumuna

kadar, hemen bütün süreçlerde kullanılmaya başlanan bu teknolojiler, yönetim faaliyetlerinde

de kullanılarak, kolaylaştırıcı ve basitleştirici yönde çok büyük katkılar elde edilmesini

sağlamıştır. Uygulanan kurumlarda iş görme süreçleri yeniden oluşturularak, kurum içi ve dışı

ilişkilerde önemli avantajlar sağlanmıştır (Yüksel, 2005:246).

Mobil teknolojilerin sosyal, politik ve hukuksal alanlarda etkileşim içinde kullanılmaya

başlanmasından, yenilikçi düşünce ve bakış açısıyla, yeni teknolojilere doğru ve hızlı bir

şekilde uyum sağlayabilen stratejilere gereksinim duyulmaktadır. Buradan hareketle bir

denetim mekanizmasının, teknolojinin getirilerinden en üst seviyede faydalanarak yürütülmesi

zorunluluk arz etmektedir. Bu doğrultuda İstanbul Emniyet Müdürlüğü, sıralı amirlerinin

denetim ve yönetim faaliyetlerini dijital bir ortam üzerinden yapılmasını sağlamak, personeli

objektif performans kriterlerine göre değerlendirmek amacıyla Mobil Emniyet Teknolojileri

(METE) adlı bir dijital dönüşüm platformu geliştirilmiştir.

Mobil İletişim Teknolojileri (METE) Projesine Genel Bir Bakış

Denetim Modülü

Denetim modülü ile il genelindeki hizmet binalarıyla koruma noktalarının anında

denetlenmesi ve denetimler esnasında personelin dikkat ve duyarlılığının yerinde ölçülmesi

sağlanmıştır. Denetim esnasında tespit edilen aksaklık ve eksikliklerin bir sonraki denetlemede

kontrolü açısından veri tabanı oluşturulmuştur.

83

Oluşturulan bu çerçeve kapsamında; 287.396 denetleme yapmış olup, bu denetlemelerin

%94’ü (271.706) iç denetim, %6’sı (15670) dış denetim olmak üzere; %28'i (80.575 adet)

talimatlı denetim, %72'i serbest denetimi kapsamaktadır. Bu denetimler neticesinde ortaya

çıkan 15.361 görevden, 11.744 görev tamamlanmış, 1.446 görev takipte ve 2.171 görev halen

incelenmemiş olarak görünmektedir. 39 ilçenin her gün nöbetçi amiri olarak görevlendirilen

komiser sınıfının ilçe dahilinde denetlemelerini düzenli olarak yaptıkları tespit edilmiş olup

kırtasiyecilik azaltılmıştır.

Denetim Modülünün çıktıları şu şekildedir:

İl genelinde yapılan tüm denetimlerin dijital veri arşivi oluşturulmuştur.

Konum ve zaman damgasıyla kayıt altına alınan verilerle, orantılı ve verimli denetim

yapılması sağlanmıştır.

Noktaların rütbeli personel tarafından bilinirliğini artırılmıştır.

Nicelik olarak geçen yıllara göre 11 kat denetim artırımı sağlanmıştır.

Mobil denetim kolaylığı ile denetimleri alt rütbelilere yaygınlaştırılmıştır.

Anlık istatistik ve raporlama ile mevcut durumun sağlıklı bir şekilde değerlendirilmesi

sağlanmıştır.

Yapılan iş ve işlemlerin takibinin yapılarak birim içi koordinasyon ve iletişim kolaylığı

sağlanmıştır.

Denetimlerde görülen aksaklıkların giderilme süreci kısalmıştır.

Ölçülen veriler doğrultusunda, performansı yüksek personelin ödüllendirilmesi

sağlanmıştır.

Uygulama Denetimi

Uygulama denetimi ile il genelinde yapılan tüm uygulamalar kayıt altına alınarak uygulama

sonucunda verilerin hızlı, güvenilir ve anlık olarak raporlanması, aynı zamanda sıralı amirlerin

Mobil cihazlarla denetim yapabilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda 2597 uygulama

modül üzerinden koordine edilerek 39.739 uygulama noktası denetlenmiştir. Bu uygulamalarda

ise 86.126 icraat kaydedilmiştir. Uygulamada alınan icraatların icmalin uygulama bitiminde

mobil üzerinden görülmesi sağlanmıştır.

Uygulama Denetimin çıktıları şu şekildedir:

Uygulamaların sonuçlarını görme süresini hızlandırmıştır.

84

Uygulama sonucu veri girişleri bizzat noktadaki sorumlu tarafından yapılmasını sağladığı için

uygulama sonucu verilerinin güvenilirliği artmıştır.

Uygulama yönetimini kolaylaştırmıştır.

İlçeler bazında istatistik ve raporlama kolaylığı sağlamıştır.

İstanbul il geneli uygulama istatistikleri veri bankası oluşturulmuştur.

‘Nokta Denetimi’ sayesinde sorumlu müdürlerin bizzat ilgili güvenlik noktasına giderek

denetleme yapmasını sağlamıştır.

Güvenlik noktalarının verimlilik düzeyini ölçerek daha etkin güvenlik noktası oluşturma

potansiyeli sağlamıştır.

Aranan Şahıs Alarm Modülü

Aranan şahıs alarm modülü ile terör suçlarından aranan şahısların resim ve kimlik

bilgilerinin yüklendiği görsel bir veri tabanı oluşturulması amaçlanmaktadır. Bu amaç

kapsamında; 94 aranan şahsın sisteme girişi yapılmış olup, 1.612 personel tarafından 10.269

kez aranan şahısların resmine ve bilgisine bakılmıştır.

Aranan şahıs alarm modülünün çıktıları şu şekildedir:

Sisteme terör örgütlerine üye şahıslar da dahil olmak üzere, aranan tüm şüphelilerin

fotoğrafları yüklenerek fotoğraflara anında erişim imkanı sağlanmıştır.

Terörden aranan şahıslara karşı tüm personelin duyarlılığını arttırmıştır.

Personelin şüpheli fotoğraflarına, PDA cihazları vasıtasıyla her an, her yerde ulaşabilmeleri

sağlanmıştır.

Günlük İcraat Modülü

Günlük İcraat Modülü ile; tüm birimler tarafından alınan icraatların günlük olarak

sisteme veri girişi yapılmış olup, veri girişi yapılan icraatlar ile ilgili olarak günlük, haftalık,

aylık ve seçilen tarih aralığına ait icmal çıkarılması amaçlanmıştır. Bu amaç kapsamında, 39

İlçe müdürü tarafından günlük olarak kullanılması sağlanarak, Bugüne kadar 184.552 icraat

bilgisi kaydı yapılmıştır.

Günlük icraat modülünün çıktıları şu şekildedir:

Birimlerin icraatları günlük haftalık ve aylık bazda kıyaslanabilmektedir.

Her ilçenin icraat bazında il geneli sıralaması görülebilmektedir.

85

Günlük icraatları ve kıyaslamaları mobil üzerinden anlık olarak takip etme imkanı

sağlamıştır.

Talimat Modülü

Bu modül kapsamında tüm personele mobil cihazlar üzerinden talimat verilmesi ve

verilen talimatların kayıt altına alınması amaçlanmıştır. Bu amaç kapsamında; 2.836 talimat

gönderilmiş olup, 2.626 talimata ilgilisi tarafından cevap alınmış ve 2.562 talimat "tamamlandı"

olarak kapatılmıştır.

Talimat modülünün çıktıları şu şekildedir:

Rütbeli personellerin sistem üzerinden talimat vermesi sağlanmıştır.

Verilen talimatların kayıt altına alınması sağlanarak unutulmasının önüne geçilmiştir.

Verilen talimatın, sadece talimatı veren amir pasife alınması sağlanmıştır.

Ziyaret-Olay Modülü

Bu modül ile rütbeli personel tarafından yapılan ziyaretlerin (Şehit Yakınları, Gaziler,

Muhtarlar ile Yapılan Toplantılar vb.) kayıt altına alınması amaçlanmıştır. Bu amaç

kapsamında, 9.589 kayıt yapılmıştır. Yapılan kayıtların 2.826’sı toplantı, 996’sı Şehit-Gazi

olmak üzere toplamda 9.193’ü ziyaret 396’ı olay yönetimi olmuştur.

Ziyaret- Olay Modülünün çıktıları şu şekildedir:

Rütbeli personelin yaptığı ziyaretlerin kayıt altına alınmasına imkan sağlamıştır.

Yöneticilerin bizzat yerinde yönettikleri olayları fotoğrafı ile kayıt altına alınmasına imkan

sağlamıştır.

Toplu Mesaj Modülü

Bu modül kapsamında, 13 toplu mesaj gönderilerek, 255 kişiye anında bildirilmiştir. Toplu

mesaj modülünün çıktısı ise il veya ilçe genelinde olan olaylarda yöneticiler için hızlıca iletişim

kurulmasına olanak sağlamıştır.

86

Performans Modülü

Modül kapsamında, şube ve ilçe emniyet müdürlükleriyle, bağlı büro amirliklerinin

başarı ortalamalarının kayıt altına alınması ile elde edilecek veriler doğrultusunda başarı grafiği

oluşturarak personelin performansı ölçülebilir hale getirilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç

kapsamında; 996.207 adet tutanak sisteme girilmiştir. Performans Modülü İle ilgili 30 eğitim

düzenlenerek 3.277 personele eğitim verilmiştir. Sistem üzerinde, şu ana kadar 5 dönem

değerlendirilmiş ve belirtilen dönemlerde, çalışmalarında başarılı sağlayan 1744 personel

ödüllendirilmiştir. İki dönem üst üste birinci olan 78 personelin ataması yapılmış olup 15

personelin ataması değerlendirilmek üzere alınmıştır.

Performans Modülünün çıktıları ise şu şekildedir:

Tüm personelin performansının hızlı ve güvenilir bir ortamda ölçülerek İstanbul genelinde

başarı grafiği oluşturulmuştur.

İl emniyet müdürlüğü bünyesindeki, ilçe, şube müdürlüklerinin ve bağlı bürolarının başarı

sıralaması elde edilmiştir.

İlçe- şube bazlı değerlendirme yaparak, en başarılı saha ve büro personelleri tespit edilmiştir.

Büroların puan ortalamalarını değerlendirerek sıralı amirlerin performansı ölçülmüştür.

İcraat sayılarına ve puanlarına göre, ilçe-şube bazında başarı sıralamanı elde edilmiştir.

İl genelinde yakalanan şahısların ve ele geçirilen suç materyalinin istatistiği sağlıklı olarak

yapılmış olup bu doğrultuda dijital veri arşivi oluşturulmuştur.

G(Gümüş), A(Altın), P(Platin) icraat puanları sayesinde, bağlı birimleri yöneten müdürlerin

ortaya çıkan ilk 3 soruna daha fazla eğilmeleri sağlanmıştır.

Tüm ilçeleri suç sayılarına göre 3 farklı gruba ayrılmış olup, her grup birbirinden bağımsız

olarak sınıflandırılmış ve grup içi icraatlar bakımından değerlendirilmesi yapılmıştır.

Personel motivasyonu arttırılmıştır.

Mahalle bazlı istatistiksel verilere ulaşılmıştır.

Personellerin aldıkları icraatlar ve topladıkları puanlara göre kıyaslamaları yapılmıştır.

Başarılı personelin ödüllendirilmesi sağlanmıştır.

İlçelerin büroları arasında kıyaslama yapma imkânı yaratarak başarılı birimlerin tespit

edilmesini sağlamıştır.

Spor Modülü

Spor modülü ile İl genelinde düzenlenecek olan tüm sportif faaliyetlerin veri girişi

yapılarak yerinde ve anında denetim yapılması sağlanmıştır. 5.620 spor müsabakası sisteme

girilerek müsabakaları büyüklük-küçüklük bazında sınıflandırmadan, tamamının denetimi

sağlanmıştır.

87

Spor modülünün çıktıları ise şu şekildedir:

İlçe emniyet müdürü veya yardımcılarının spor müsabakalarına gitmeleri ve sahada denetim

yapmaları sağlanmıştır.

Tüm müsabakaların Spor Güvenliği Şubesi ve Personel Şube Müdürlüğü üzerinden takibi

yapılarak eksikliklerin ivedilikle tespit edilmesine olanak sunmuştur.

Müsabaka güvenliğinde fark edilen eksikliklerin takibi sağlanmıştır.

Ulaşım Modülü

Ulaşım modülü, il genelinde ulaşım tedbirlerinin kayıt altına alınarak, uygulama

noktasındaki icraatların niteliğini ve niceliğini ölçülebilir hale getirmiştir. Bunun sonucunda,

1.185 ulaşım tedbiri açılmış olup 172.812 nokta girişi yapılarak ulaşım tedbirleri için belirlenen

noktaların 161.070 denetimi yapılmıştır.

Ulaşım modülünün çıktıları şu şekildedir:

Toplu taşıma noktalarında alınan tedbirleri hızlı bir şekilde tek merkezde toplayarak,

değerlendirmeyi daha şeffaf hale getirmiştir.

139 ulaşım noktasındaki çalışmaların, noktalardan sorumlu 30 komiser tarafından gün içinde

en az 2 defa denetlemesi sağlanarak, çalışmalarda %100 başarı sağlanmıştır. Bu modül

METE Projesinin en etkin ve en çok verim alınan modüllerindendir.

AMAÇ VE YÖNTEM

Bu çalışmanın amacı, örnek olay tekniği ile belirlenen METE (Mobil Emniyet

Teknolojileri) projesinin, dijital çağda güvenliğin dönüşümü kapsamı noktasında oluşturulan

proje üzerinden ortaya koymak ve projenin genel yapısını tanımlayarak dijital uygulamaların

sağlamış olduğu avantajları ortaya koymaktır.

Bu bağlamda araştırmada aşağıdaki sorulara yanıt aranmaktadır:

1. Dijital çağda güvenliğin dönüşümü noktasında gerçekleştirilen METE projesinin genel

yapısı ve hedefleri nelerdir?

2. METE Projesi ile dijital çağda güvenliğin dönüşümü noktasında ne tür uygulama adımları

geliştirilmiştir?

88

Çalışma, örnek olay örnekleme tekniği ve betimsel analiz yöntemini kullanan nitel ve

tanımlayıcı bir araştırmadır. Çalışmada, METE Projesinin örnek olay olarak seçilmesinin

sebebi, 2018 yılında “Akıllı Şeyler- Bilen Teknolojiler’’ ana temasında gerçekleştirilen Bilişim

Zirvesi’nde özgün ve yenilikçi yapısıyla yılın “Teknoloji Kaptanı” ödülünü almış olmasıdır.

BULGULAR

Dijital çağda güvenliğin dönüşümü noktasında gerçekleştirilen METE projesinin

genel yapısı ve hedefleri nelerdir?

Değişen dünya şartları, güvenlik odaklı hizmetlerin de bu değişime ayak uydurması gibi bir

zorunluluğu ortaya çıkartmaktadır. Bu bağlamda, gelişen teknolojiye ayak uyduran polis

teşkilatı hem zamandan hem de personelden tasarruf sağlamak için hizmetlerin aksayan

yönlerini de daha hızlı ve sayısal veriler doğrultusunda belirleyebilme gibi önemli bir imkan

elde etmek amacıyla Mobil İletişim Teknolojileri (METE) Projesi’ni geliştirmiştir.

Proje “Akıllı Şeyler Bilen Teknolojiler” ana temasından yola çıkılarak 2018 yılında

gerçekleştirilen Bilişim Zirvesi kapsamında tasarlanmıştır. Polis teşkilatının yönetim ve

denetimini mobil sistemlerle kolaylaştırarak hizmet kalitesini artırarak ölçmek, sahadan hızlı

bilgi akışı ile anlık raporlama kolaylığı sağlayarak personelin performansını yükseltmek ve

kurumun başarısına katkı sağlamak amacından hareketle, “Dijital Çağda Güvenliğin

Dönüşümü” nü sağlamak esas alınmıştır.

İstanbul genelinde güvenlik odaklı hizmeti, sayısal veri tabanı oluşturmak suretiyle, ölçmek

ve sunulan hizmeti daha da kaliteli hale getirmek ana hedefinin alt hedefleri ise şunlardır:

Yönetimi ve denetimi kolaylaştırmak,

Yapılan işi değerlendirmek, kalitesini ölçerek arttırmak için hızlı bilgi akışı ve anlık rapor

imkânı sağlamak,

Aksaklıkların tespit ve giderilme sürecini hızlandırmak,

Kurumun ihtiyaçları doğrultusunda bilgi bankası oluşturmak,

Personelin çalışmalarındaki performansını yükseltmektir.

89

METE Projesi ile dijital çağda güvenliğin dönüşümü noktasında ne tür uygulama

adımları geliştirilmiştir?

Mobil İletişim Teknolojileri (METE) Projesi kapsamında Denetim Modülü, Uygulama

Denetimi, Aranan Şahıs Alarm Modülü, Günlük İcraat Modülü, Talimat Modülü, Ziyaret- Olay

Modülü, Toplu Mesaja Modülü, Performans Modülü, Spor Modülü ve Ulaşım Modülü

sekmeleri geliştirilmiştir.

Denetim modülü kapsamında, yapılan denetlemelerin sayısı veya ortalama denetim

puanının fazla olması o denetlemelerin nitelikli denetim olduğu anlamına gelmediği

gözlemlenmiştir. Nitekim bazı ilçe emniyet müdürlerinin yaptığı denetimler incelendiğinde;

yapılan denetimlerin ilçe emniyet müdürlüğü civarında ya da ilçenin birbirine yakın merkezi

bölgelerinde yoğunlaştığı görülmüştür.

Tablo 1: Yıllara Göre Denetim Grafiği

Denetim sayılarının geçtiğimiz yıllara oranla arttığı gözlemlenmiştir. Yapılan

denetlemelerin yıllara göre dağılımı incelendiğinde 2017 yılından sonra 11 kat arttığı

gözlemlenmiştir. 172.947 adetle ilçelerde yapılan denetlemelerin %60’ının komiser sınıfı

tarafından yapıldığı görülmektedir.

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

160000

180000

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Den

etim

Say

ıları

Yıllar

Yıllara Göre Denetim Grafiği

90

Tablo 2: Denetimlerin Dağılımı

Noktaların denetleme oranına bakıldığında; tüm kontrol noktalarının %99’un

denetlendiği, denetimlerin %92’sine İlçe Emniyet Müdürlerinin gittiği tespit edilmiştir.

Tablo 3: Denetim İçeriği

46%

16%

16%

12%

4%3%3%

Diğer

Tüm ekipler faal olarak çalışıyormu? Çalışmıyorsa arızalı ekipadedi

Arızalı Kamera Sorunu

Nezarethane görevlisi yeterlieğitime sahip mi?

Haberleşme cihazına sahip mi?

Nöbetçi sayısı yeterli mi?

Çelik yelek giymiş mi?

İl Emn. Md. Yrd.1%

İlçe Emn. Md.4%

İlçe Emn. Md. Yrd.7%

Büro - Grup Amiri88%

Denetimlerin Dağılımı

İl Emn. Md. Yrd. İlçe Emn. Md. İlçe Emn. Md. Yrd. Büro - Grup Amiri

91

Denetimlerde Tespit Edilen Problemler 7 Başlıkta Toplanmıştır:

1. Arızalı KGYS Kameraları Sorunu %16

Arızalı kamera sorunlarının giderilme sürecinin uzun olduğu, sorunların giderilmesine

rağmen, farklı kameraların arızalandığı, bu sebeple belirli bir oranın üzerinde kamera arızasının

her zaman mevcut olduğu gözlenmektedir.

2. Tüm Ekipler Faal Olarak Çalışıyor mu? %16

Arızalı ekiplerin tamir sürecinin uzun olması, bazı araçların modelinin eski olması ve

sürekli arızalanması, ayrıca; personel yetersizliğinden kaynaklı olarak mevcut ekip otolarının

bölgeye çıkamaması sebebiyle tüm ekiplerin faal olarak çalışamadığı tespit edilmiştir. Ekipler

tamir edilip, faal hale getirilse bile, yeniden farklı ekiplerin arızalanması dolayısıyla bu sorun

belirli bir oranda süreklilik göstermektedir.

3. Nezarethane Görevlisi Yeterli Eğitime Sahip mi? %12

Nezarethanede bulunan personelin yeterli eğitime sahip olmadığı, eğitim şube

müdürlüğü tarafından bu konuda eğitimlerin verildiği, ancak yeterli olmadığı, dolayısıyla

personelimizin tamamının ilk yardım, uyuşturucu bağımlısı şahıslara nasıl yaklaşılması

gerektiği vb konularda eğitimlerinin tamamlanma sürecinin uzun sürdüğü

değerlendirilmektedir.

4. Personel Haberleşme Cihazına Sahip mi? %4

Yapılan denetimlerde kontrol noktasındaki personelin haberleşme cihazı olarak

telsizlerin çalışmadığı veya olmadığı tespit edilmiştir.

5. Çelik Yelek Giyilmiş mi? %3

İl genelinde koruma noktalarında bulunan çelik yeleklerin genel itibariyle yıprandığı,

nokta görevinde bulunan personele her nokta için 1 adet çelik yelek verildiği ve personelin bu

çelik yelekleri değişimli olarak giydikleri, bunun da personelimiz arasında hijyenik anlamda

sorunları doğurduğu ve nöbetlerinde zaman zaman bu sebeplerden çelik yelek giymedikleri

tespit edilmiştir.

92

6. Nöbetçi Sayısı Yeterli mi? %3

Bu sorunun denetmenler tarafından farklı açılardan değerlendirildiği anlaşılmıştır.

Özetle, Polis Merkezlerimizde bulunan çevre koruma nöbetçilerimizin, personel sayısının

yetersiz olması nedeniyle uzun sürelerde nöbet tutmaları söz konusudur. Nöbetçi sayısı yetersiz

derken bu konu anlaşılmaktadır. Gruplarda az sayıda personelin mevcut olması sebebiyle tek

personel uzun süreli nöbet tutmaktadır. Personel takviyesi yapılana kadar bu sorunun devam

edeceği değerlendirilmektedir.

7. Diğer Sorunlar %46

Diğer sorunlar günlük, sürekliliği olmayan ve çok kısa sürede çözüme kavuşan

aksaklıkları ifade etmektedir. Bu konularla ilgili olarak personelin dikkatli davranmaları

konusunda ikaz edilmesi, göreve geç gelmek vb. konulardan hukuk işleri şube müdürlüğüne

gönderilerek veya ilçe emniyet müdürlüğü bünyesinde resmen soruşturma açıldığı tespit

edilmiştir.

TARTIŞMA VE SONUÇ

Haber alma, eğlenme, bilgi edinme gibi günlük ihtiyaçlara yön veren dijitalleşme olgusu ile

değişen ve gelişen dünyaya güvenlik odaklı hizmetlerin de ayak uydurması gerekliliğini

doğurmuştur. Bu bağlamda polis teşkilatının bu dijital dönüşüme ayak uydurması zaman,

personel tasarrufu sağlayarak hizmetlerin hızını ve niceliğini olumlu yönde etkilemiştir.

Proje kapsamında geliştirilen denetim modülü kapsamında yapılan denetimlerin nitelik

profilinin çıkarılması kolaylaştırılmıştır. Aranan şahıs alarm modülü ile aranan şahısların dijital

olarak anında tüm ekiplere ulaştırma potansiyeli sağlayan bu uygulamayı sadece TEM değil,

diğer operasyonel şubelerin de kullanabileceği tespit edilmiştir.

Günlük icraat modülü geliştirilmeden önce, günlük icraatlar 39 ilçe emniyet müdürü ve

birim amirleri tarafından WhatsApp grubu üzerinden manuel olarak gönderilmekte iken, şu

anda günlük icraatların METE üzerinden yapıldığı ve üst yöneticilere daha hızlı ve güvenilir

bilgi akışı sağladığı gözlemlenmiştir.

Kitlelere anında ulaşmayı sağlayan, toplu mesaj gönderme modülünün yaygın olarak

kullanılmadığı tespit edilmiştir.

93

Ulaşım modülünün hayata geçirilmesinden itibaren ulaşım tedbirlerinde görevlendirilen 6

Emniyet Müdürü veya Emniyet Amiri görevlendirilmesine ihtiyaç kalmadığı, personelin tedbir

saati bitmesine rağmen görev yerini terk etmeyerek gelecek denetimi beklediği görev bilincinin

arttığı gözlemlenmiştir. Güven Timleri Şube Müdürünün Modülü sahiplenmesi ve alt

amirlerine kullandırması dışında yapılması gereken bir husus bulunmamaktadır. Bu modülün

METE (Mobil Emniyet Teknolojileri) Projesinin en etkin ve en çok verim alınan modüllerinden

olduğu gözlemlenen bir diğer olgudur.

Dijitalleşme anlayışı kapsamında hayata geçirilen METE (Mobil Emniyet Teknolojileri)

Projesinin daha etkin kullanılması için; METE Projesinde yetkili kurulun denetim sorularının

ihtiyaca uygun olarak güncellemesi ve ayda en az 1 kez birim METE sorumlularıyla eğitim

içerikli oturumların yapılması yerinde olacaktır.

KAYNAKLAR

Sağıroğlu, Ş. & Bulut, H. (2016). Mobil Ortamlarda Bilgi ve Haberleşme Güvenliği Üzerine

Bir İnceleme.

Terkeşli, R. (2013). Emniyet Örgütü İnternet Web Siteleri ve Yeni Bir Model Önerisi.

Topal, İ. & Temizkan, V. (2016). Tüketicilerin Mobil Sosyal Medya Kullanımının Marka

Farkındalığına Etkisi, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5/5.

Uğur, N.G. & Turan, A.H. (2016). Üniversite Öğrencilerinin Mobil Uygulamaları Kabulünü

Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma: Sakarya Üniversitesi

Örneği: Yönetim Bilişim Sistemleri Dergisi, 2/3.

Yüksel, F. (2005) Bilgi Teknolojileri ve Yerel Yönetimler. SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik

Araştırmalar Dergisi, 5/10

www.infoloji.com, Erişim Tarihi:19.03.2019.

http://www.infoloji.com/

94

DİJİTAL DÖNÜŞÜMDE VERİ GÜVENLİĞİ VE SOSYAL MÜHENDİSLİK

Talha GÜNAY*,

Mehmet Yavuz YAĞCI**,

Ebu Yusuf GÜVEN***,

Muhammed Ali AYDIN***

ÖZ

Bilginin üretilip raporlanması ve saklanması kadar güvenliği de günümüzde önemli

konularından birisi haline gelmiştir. Bilgi sistemleri bilginin her aşamada güvenliğini sağlamak

için çeşitli protokoller ve şifreleme yöntemi kullanmalarına rağmen insan faktörü üzerinden

yapılan saldırılara karşı çözüm olamamaktadır. Son kullanıcılara gönderilen bir sahte eposta ya

da bilinçsizce takılan bir USB bellek bütün bilginin kaybedilmesine ya da saldırgan tarafından

şifrelenmesine neden olabilmektedir. Bu çalışmada kullanıcıların zafiyetlerini kullanılarak

yapılan sosyal mühendislik saldırıları incelenmiştir. Saldırıların özelliklerini tanımanın yanında

alınabilecek önlemler ve yapılması gereken faaliyetler açıklanmıştır. Bireysel ve kurumsal

bazda alınacak önlemlerle sosyal mühendislik saldırılarına karşı nasıl önlemler alınabileceği

anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Sosyal Mühendislik, Bilgi Güvenliği, Siber Saldırılar

DATA SECURITY AND SOCIAL ENGINEERING IN DIGITAL TRANSFORMATION

ABSTRACT

The security of the information is becoming one of the important issues of our today as well as

the production, reporting and storage of it. Although information systems use various protocols

and encryption methods in order to provide the security of information at each level, they cannot

provide an exact solution for human factor attacks. A counterfeit e-mail sent to end users or an

unconsciously attached USB memory can cause the loss of all information or encryption of the

information by the attacker. In this study, social engineering attacks using the weaknesses of

* Öğrenci, İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Bilgisayar Mühendisliği Bölümü [email protected] ** Araş.Gör., İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Bilgisayar Mühendisliği Bölümü [email protected] *** Araş.Gör., İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Bilgisayar Mühendisliği Bölümü [email protected]

**** Dr.Öğr Üyesi, İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Bilgisayar Mühendisliği Bölümü [email protected]

mailto:[email protected]

95

the end users are examined. In addition to recognizing the characteristics of the attacks,

countermeasures to be taken and the activities to be performed are also explained.

Countermeasures against the social engineering attacks on both individual and institutional

basis are introduced.

Key Words: Social Engineering, Information Security, Cyber Attacks

GİRİŞ

Bilgi güvenliği, bilgilerin izinsiz kullanılması, izinsiz ifşa edilmesi, izinsiz yok edilmesi,

izinsiz değiştirilmesi, bilgiye yetkisiz erişimler gibi işlemlere yapılan müdahaleler olarak

adlandırılmaktadır. Bilgi güvenliğine yapılan en büyük saldırılar genellikle insanların

zafiyetlerini kullanarak oluşturulan saldırılardır. Sosyal mühendislik insanların zafiyetlerinden

faydalanarak çeşitli ikna ve kandırma yöntemleri ile istenilen bilgiyi elde etme veya insanların

kararlarında değişiklik yaptırma teknikleridir. Saldırgan kişi öncelikle saldıracağı kişi hakkında

bilgi toplamaktadır. Bu bilgiler yeri geldiğinde sosyal medya üzerinde atılan bir resim, gönderi

veya yer paylaşımı olabilmektedir. Toplanan bilgileri yapılacak bir sonraki saldırının ilk

aşamasını oluşturmaktadır. Bu bilgiler kullanılarak saldırgan inandırıcılığını artırır ve istediği

işlemi mağdura yaptırmaya çalışır.

Saldırganlar kullanıcılara doğru kurumdan geliyormuş gibi sahte epostalar

atabilmektedir. Atılan bu epostalarda sahte bağlantılar bulunmakta ve kullanıcının tıklayarak o

zararlı bağlantıya gitmesi amaçlanmaktadır. Kullanıcının bağlantıya tıklayarak sayfayı açması

bile bir veri hırsızlığına sebebiyet verirken, çoğu sayfalar sahte görünümleri ile asıl sayfa gibi

davranmaktadır. Kullanıcının bilgileri girmesi ile saldırgan sahte sayfa araçlığı ile bilgileri

almakta ve bu bilgiler ile gerçek kullanıcı gibi ilgili sisteme giriş yapabilmektedir.

Nesnelerin İnterneti cihazlarının yaygınlaşmasıyla oluşan yeni ürün ve hizmetlerden

akıllı ev içerisinde de kullanmaya başladığımız akıllı cihazlarımız da yapılanma ayarları iyi

yapılmadığında güvenlik zafiyetleri oluşturabilmektedir[1], [2]. Saldırganlar bu açık noktayı

kullanarak bilgilerimize erişebilmekte, cihazları istedikleri gibi kontrol edebilmekte ve cihazlar

üzerinden sanki gerçek kullanıcı bir işlem yapıyormuş gibi işlem yapıp bağlantı

kurabilmektedir. Kamera, mikrofon gibi kayıt aygıtı içeren bir akıllı cihaza yapılacak saldırı

sonucunda kullanıcı izlenebilmektedir. Bu izleme ile kullanıcının mahremiyeti ihlal

edebilmektedir. Ayrıca kullanıcının tüm hareketlerini depolayan akıllı cihazlardaki bilginin

dışarı sızması sonucunda kullanıcıya ait davranış analizi yapılabilmekte ve işlenmesi muhtemel

96

olan diğer suçların planlanmasında kullanılabilmektedir. Yapılan analiz kullanıcının kaçta

uyanıp kaçta uyuduğu, evde olup olmadığı gibi günlük rutinleri üzerinden asayiş kaynaklı

suçların işlenmesini kolaylaştırmaktadır.

Yapılan bu çalışmada genel sosyal mühendislik saldırıları incelenmiş ve bazı saldırı

senaryoları açıklanmıştır. Bu saldırılara karşı alınabilecek önlemlerin açıklanmasının yanında

son kullanıcıları bilinçlendirmek için öneriler sunulmuştur.

Sosyal Mühendislik

Teknolojik cihazlar üzerinde ve sosyal medya hesaplarındaki gizlilik ve güvenlik

tedbirlerini almak birinci öncelik olarak yerini korusa da zincirin en zayıf halkası olan insan

faktörü hiçbir zaman unutulmamalıdır. Medyaya ve Adliyeye yansıyan birçok sosyal

mühendislik saldırıları göz önüne alındığında toplumun her eğitim düzeyinden insanları

kandırarak para değer ve bilgi çalındığı görülmektedir. Bu da gösteriyor ki bu tür saldırılara

karşı özel eğitim ve bilinç oluşturma çalışmaları yapılması gerekmektedir. Gerek görsel gerek

yazılı medya üzerinde yapılan bilgilendirme faaliyetleri çok önem taşımaktır.

Teknoloji hayatın her alanında büyük kolaylıklar sağlamaktadır. İnsanların Hayatını

kolaylaştırmanın yanında eğlenmek ve öğrenmek içinde kullanır. Şüphesiz bu kolaylıkların en

başında verilerimizi dijital olarak saklamak gelmektedir. Dijital verileri üretmek, değiştirmek

ve raporlamak insanlığa bilgi çağının kapılarını aralamıştır. Ancak doğruluğu, güvenliği ve

gizliliği sağlanmayan veriler bilgisayar korsanlarının eline geçme tehlikesiyle karşı karşıyadır.

Nesnelerin akıllanma hızı hiçbir zaman güvenlik olgusu ile eşit olmayacaktır. Güvenlik ile ilgili

yapılan çalışmalarda da insan faktörü merkezli sosyal mühendislik atakları hep ikinci planda

kalmaktadır.

Sosyal mühendislik; insanların zafiyetlerinden faydalanarak çeşitli ikna ve kandırma

yöntemleriyle istenilen eylemi yaptırmaya çalışmak olarak tanımlanabilir[3], [4][5]. Genellikle

telaş ve acele içerisinde, insanların karar verme süreçlerini saldırgan tarafından yönetildiği

teknikler içerir. Sosyal mühendislikte ilk adımlardan biri toplanılan bilgiyle öncelikle kurbanın

güvenini sağlamaktır. Bilgi toplama sürecinde yoğunlukla kişisel hayat verisi bulunduran

sosyal medya ve IoT cihazları başta gelmektedir. Sosyal mühendislik ataklarına karşı genellikle

teknik tedbirlerden bahsedilir. Diğer atak tiplerinde teknik daha ön planda olsa da sosyal

mühendislik ve bilgi güvenliği konularında önemli olan insan faktörünün bilinçli olmasıdır.

Sosyal mühendislikte bilgiler saldırganlar tarafından toplanırken hemen kullanılmayabilir.

Toplanan bu bilgiler kişinin güvenini kazanma ve ikna etme açısından da kullanıldığı

97

görülmektedir. Güven kazandıktan sonra kullanıcının paylaştığı bilgiler maddi ve manevi zarar

verme amaçlı kullanılabileceği gibi, bir sonraki sosyal mühendislik atağının bilgilerini

oluşturabilir. Dikkatsizce etrafa dağıttığımız bu veriler bizi sosyal mühendislik kurbanı haline

getirebilmektedir.

Sosyal mühendislik saldırıları; bilgi toplama, güven kazanma, güveni kötüye kullanma

ve geri besleme olarak dört aşamadan oluşan bir döngüdür. Bu aşamalardan bilgi toplama evresi

çok önemlidir. Bilgi toplama evresinde kişinin sosyal medya hesapları kullanılabildiği gibi

akıllı telefonlar ve cihazlardan da bilgi toplanabilir. Akıllı cihazlarımıza yüklediğimiz

uygulamaları güvenli kaynaktan edinmeye ve istedikleri izinlerin gerçekten gerekli olup

olmadığına dikkat etmeliyiz. Mikrofon kullanmayacağınız bir uygulamada mikrofona

ulaşılmak istendiğinde ortam dinlemesiyle bilgilerinizin çalınma ihtimali aklınıza gelmelidir.

Özellikle Nesnelerin İnterneti ile akıllı ev sistemleri dışarıdan erişimlere açık olmaması ve bu

cihazlarda varsayılan olarak gelen parolaların değiştirilme ve doğru yapılandırma ayarlarının

yapılması gerekmektedir. Örneğin, ev içerisine hırsızlığa karşı taktırılan kamera veya hareket

sensörlerine izinsiz erişim sonucunda kötü niyetli kişi sizin evdeki varlığınız konusunda bir

çıkarım yapabilir. Eve hangi saatlerde gelip hangi saatlerde çıktığınızın istatistiğini çıkarıp

bunu hırsızlık vaktini ayarlamak için kullanabilir. Ancak kullanıcılar bilinçli olarak gerekli

önlemleri aldığı zaman akıllı sistemlerden bilgi sızdırılması engellenebilir.

Sosyal mühendislik saldırısına maruz kaldığınızı anlamak saldırı anında çok mümkün

olmayabilmektedir. Çok iyi ve kötü şeyler başınıza geldiği haberini almış olabilirsiniz.

Kapınıza bir görevli gelmiş ya da telefonla size ulaşılmış olabilir. Olabildiğince konuşmayı

yavaşlatıp vakit kazanmaya çalışın, kazandığınız vakitte size telefonda sunulan bilgilerin ne

kadar doğru olduğunu düşünüp karşıdaki kişinin güvenilirliğini test ediniz. İlk olarak sizinle

alakalı bilgiler vererek güveninizi sağlamaya çalışacaktır. Öncelikle karşı tarafa soru sorup

tepkisini ölçerek başlayabilirsiniz. Gerçek bir görevli kimliğinin sorulmasından veya size

söylediği bilgilerin sorgulanmasına sinirlenmeyecektir. Ayrıca acele ve telaş ile sizden zaten

bilmesi gerekli bilgileri öğrenmeye çalışıyorsa sosyal mühendislik saldırısına maruz kalıyor

olabilirsiniz. Kendiniz, aileniz, arkadaşlarınızla hatta yöneticinizle ilgili zaaflarınızı ya da

hassasiyetlerinizi kullanarak tehdit ve şantaj hissettiğinizde artık sosyal mühendislik saldırısına

maruz kalıyorsunuzdur. Konuyla ilgili emniyet yetkililerini bilgilendirmeniz başka insanlara

zarar vermeden suçluların yakalanmasında önem teşkil etmektedir.

Sosyal mühendislik ataklarında günümüzde en yaygın olanı telefonda bire-bir konuşma

yöntemi ile gelişen türüdür. Burada saldırgan açısından önemli olan arkanızda bıraktığınız

98

küçük kırıntıların toplanmasıdır. Toplanılan kırıntılar saldırının başlangıcında güven kazanma

aşamasında güçlü ve etkili olmayı sağlamaktadır. Bu nedenle sosyal medya ve yabancılarla ikili

ilişkiler gibi konularda kişisel bilgi paylaşımına çok dikkat edilmesi gerekmektedir. Gelen bir

çağrıda karşıdaki kişi aşırı derecede bir aciliyet hissi yaratıyorsa ve sizi hızlı karar vermeye

zorluyorsa sosyal mühendislik atağıyla karşı karşıya olabilirsiniz. Arayan kişinin aradığı

kuruma göre size bazı bilgilerinizi verip güveninizi sağlamak ve sonrasında da sizden bilgi

alması gerekiyordur. Paylaşılması istenen bilginin önceden bilinmesi gereken bir bilgi olması

veya anne kızlık soyadı gibi tamamının bilinmemesi gereken bir bilgi olup olmadığına dikkat

etmek gerekmektedir. Bu ipuçlarından yola çıkarak telefonda arayan kişiye güven duyma

konusunda kimi zaman şüpheci davranmak korunmaya yönelik bir davranış olacaktır. Size

sorulan sorulara soruyla karşılık vermek karşı tarafı kendini doğrulamak için köşeye

sıkıştıracaktır. Ve unutulmamalıdır ki telefonda arayan bir kişi sizden şifrenizi hiçbir zaman

sormaz.

Sosyal mühendislikte e-posta üzerinden gerçekleşen yöntemlerden biri de oltalama

saldırılarıdır. Bu saldırıda genellikle aslına benzetilmeye çalışılan bir e-posta hesabından, aynı

taslağı kullanarak bir e-posta atılır. Buradaki amaç e-postanın doğruluğu sorgulanmaz bir

kaynaktan geldiğine kullanıcıyı inandırmaktır [6], [7]. Kullanıcının e-posta içerisinde bulunan

linke tıklaması istenir. Bu linke tıklanmasıyla beraber kullanıcının web tarayıcısındaki oturum

bilgileri çalınabilir. Çalınan oturum bilgileri ile kullanıcı taklit edilip hesaplarına giriş

yapılabilir. Başka bir senaryoda tıklama sonrası kullanıcıya çıkan formun doldurulması

gerektiği bilgisi verilip, kullanıcının kişisel bilgilerinin paylaşılması sağlanabilir. Bu noktada

kaynağından emin olunmayan e-postalara dikkat edilmesi son derece önemlidir. Benzer

yöntemlerle bilgisayarınıza virüslü uygulamalar yükletilmesi ile verileriniz çalınabilir veya

bilgisayarımızı kendi amaçları doğrultusunda kullanabilirler. Özellikle son zamanlarda

oltalama saldırılarıyla beraber bilgisayarımıza kurduğumuz uygulamalara dikkat etmemiz

gerekmektedir. Son zamanlarda fidye yazılımı olarak bilinen yazılımlar bilgisayara bulaştıktan

sonra dosyaları dışarı sızdırmak yerine yerinde üzerinde işlemler yapmaktadır. Bu yazılımlar

dosyalarımızı kendi imkânlarımızla çözmemize olanak vermeyecek şekilde şifrelemektedir. Ve

bu şifreleme aşamasından sonra kullanıcıdan para isteyerek şifreyi çözmesi için gereken anahtar

değeri satılmaya çalışılmaktadır. Bu noktada yedekli çalışılmıyor ise verilerimizin,

dosyalarımızın önemine göre kurban durumuna düşmemiz kaçınılmaz hale gelmektedir.

Sosyal mühendislik ataklarında en rahat bilgilerin edinebildiği sosyal ağlar kısmına

dikkat edilmelidir. Bu kapsamda gereğinden fazla bilginin paylaşılmaması son derece

99

önemlidir. Özellikle sözlük tabanlı saldırıların temelini oluşturan kişiye ait bilgilerin

edinebildiği mecra genellikle sosyal ağlar olmaktadır[8][9].

Sosyal mühendislik atakları sadece bireysel değil kurumsal olarak da ele alınması

gerekmektedir. Kurumlarda en güçlü güvenlik bileşenleri kurulurken kişiler üzerinden

rahatlıkla bilgilerin edinilebileceği unutularak farkındalıklar bir kenara bırakılmaktadır. Bu

kapsamda kurumun tüm çalışanları bilgi güvenliğinin bir parçası olduğu düşünülerek güvenlik

ile ilgili farkındalık eğitimleri periyodik olarak düzenlenmeli, yoksa güvenlik politikaları ve

prosedürleri oluşturulmalı, verilen eğitimlerin geri dönüşümü test edilmeli, çalışanlar ile bilgi

güvenliği çerçevesinde gizlilik sözleşmesi kesinlikle imzalanmalı, kurumun iç sayfasına bilgi

güvenliğiyle ilgili görsel tasarımlar ve posterler asılmalı, güncel ataklar ile ilgili belirli

aralıklarla e-posta ile bilgilendirme yapılmalı ve belirli periyotlarda kurum içi risk analizi ve

bilgi güvenliği testleri yapılmalıdır.

Bireysel anlamda özellikle güvenlik yazılımlarının güncel tutulması, çöpe atılması

gereken dokümanların imhası, şifre korumalı ekran koruyucular kullanma, size özel bilginizin

(örneğin şifreniz) kimseyle paylaşılmaması, kullanılan şifrelerin her yerde aynı olmaması ve

açık bilgi veritabanlarında bilgilerinizin paylaşılmamasına özen gösterilmelidir [10].

Sosyal Mühendislik Yöntemleri

Yöntemler verinin kaynağına, verinin gizliliğine, verinin nasıl korunduğuna göre

değişmektedir. Saldırganlar hedef sistemden bilgi toplamak için mümkün olan her yolu

denemektedirler. İnsanları aldatmak için oluşturmuş oldukları senaryolarda mümkün olduğunca

çok veri toplayıp güven kazanıp bu güveni kötüye kullanmaya çalışmaktadırlar.

Sosyal Mühendislik Saldırılarında Temel Sık Kullanılan Yöntemler:

Sahte senaryolar uydurmak (pretexting)

Genellikle telefonla veya bire-bir tarzda gelişen saldırı yöntemidir. Hedefin belirlenmesi,

hedefe dair bilgi toplanması, hedefle iletişim/ilişki kurulması aşamasından sonra saldırıya

geçilir. Amaç, sahte bir senaryo/hikâye uydurarak hedeften istenilen bilgiyi almaktır. (kişisel

bilgiler, şifreler, özel bir sır vb.)Saldırı başlangıcında güçlü ve etkili olabilmek için hedefe dair

bazı bilgilerin elde edilmesi gerekir.

100

Güvenilir olduğuna ikna etmek (phishing)

Oltalama Saldırısı olarak bilinen en etkili saldırı yöntemlerinden biridir. Genellikle e-posta

üzerinden ilerleyen bir sosyal mühendislik yöntemidir. Güvenilir ya da doğruluğu

sorgulanamaz bir kaynaktan geldiğine inandırır. Saldırganın hedefleri arasında hassas bilgi

vermeye zorlamak, ya da kullanıcıyı hatalı bir hareket yapmaya (sahte web sayfasına tıklamak,

virüslü yazılım kurmak vb.) yönlendirmektir.

Zararlı Yazılımlar (Truva Atları vb.)

Cihazlara bulaştırılan zararlı yazılımlar üzerinden veri sızdırma işlemidir. Bu aşamada

saldırgan mümkün olduğunca hedef cihaz üzerinde kalıcı olmaya çalışır. Mümkünse güvenli

arka kapılar oluşturarak sürekli veri akışını açık tutmaya çalışır. Enfekte olmuş cihaz üzerinde

tutulan dosyalarda hesap bilgisi ve parola gibi verilere ulaşarak saldırgana ulaştırmaya çalışır.

Antivirüs ve firewall gibi güvenlik yazılımı ve cihazlarına yakalanmamak için çeşitli gizlenme

yöntemleri kullanır. Bilindik şifre çalmak için kullanılan ve klavye girişlerini kaydederek

saldırgana gönderen keylogger virüsleridir. Bu virüslerin hedefi kullanıcı adı şifreler ve kredi

kartı bilgileridir. Bu tür saldırılara karşı ekran klavyeleri geliştirilmiş olmasına karşın ekran

klavyesi kullan kişilerin verileri çalmak için ekranın resmini çekerek saldırgana gönderen

screanlogger zararlı yazılımları bulaştırılmaktadır.

Güven kazanarak bilgi edinmek

Saldırgan kullanıcıya kendisini yetkili bir görevli gibi tanıtarak bilgi sızdırmaya çalıştığı birebir

sosyal mühendislik aşamasıdır. Bu noktada kullanıcıdan yeni bilgiler elde etmek için daha

önceki aşamalarda elde etmiş olduğu bilgileri kullanır. Kullanıcıyı ikna ettikten sonra hedefini

direk kullanıcıdan ister. Hedefler para, mücevher ya da bir eposta hesabının şifresi gibi çeşitlilik

göstermesine karşın zincirin en zayıf halkasının üzerinden ikna yöntemleriyle elde etmektedir.

Bu aşama genellikle telefonda gerçekleştiği görülmesine karşın az da olsa birebir senaryoların

gerçekleşmesi mümkündür.

Omuz Sörfü

Saldırgan mağdura fiziksel olarak yakın olduğu aşamalarda yapılması mümkün olan aşamadır.

Omuz sörfü otobüste omuzun üzerinden başkasının telefonundaki içeriği okumak durumundan

esinlenerek bu isim verilmiştir. Market sırasında girilen kredi kartı şifresi ya da bir sisteme

oturum açarken girilen şifrenin klavyeden gözle belirlenmesi bu kapsama girmektedir. Böyle

101

durumlarda saldırgan genellikle samimiyeti kullanarak ya da ilgilenmiyormuş gibi yaparak

hedef kullanıcıların rahatça şifresini girme aşamasını gözlemlemeye çalışmaktadır.

Çöpü Karıştırmak

Kullanıcılar için kıymeti olmayan ve okunmayacak şekilde imha edilmeden çöp kovasına atılan

kâğıtlarda T.C. kimlik numarası, vergi numarası gibi önemli bilgiler bulunabilmektedir.

Kullanıcı adları ve şifreler unutulmaması için yazıldığı kâğıtların kâğıt öğütücüler

kullanılmadan çöpe atılması saldırganlar için çöpleri bilgi toplamak için kıymetli alanlar haline

getirmiştir. Mümkün olduğunca kullanıcı adı parolalar kâğıtlara yazılmamalı ve işi bitirildikten

sonra iyi imha edildiği kontrol edilmelidir.

Eski Donanımları Karıştırmak

Eski donanımlar çoğunlukla yenisi geldiğinde temizlenmeden çöpe gidebilmektedir. Çöp

karıştırma adımında fiziksel olarak karıştırılan çöpler bu aşamada dijital olarak

karıştırılmaktadır. Ayrıca dijital verilerin silinmiş olmasına rağmen üzerine yazılma işlemi

yapılmadıysa verilerin kurtarılabildiği unutulmamalıdır. Bu nedenle özellikle USB bellek ve

hard disk gibi kalıcı depolama aygıtları hurdaya ayrılırken üzerlerinde veri kalmadığından emin

olunmalıdır.

Kolay erişilebilir bilgi kaynakları

Sosyal ağlar geçtiğimiz yılların en popüler kitle iletişim araçları haline dönüşmüş durumdalar.

Özellikle gizlilik ayarları iyi yapılmamış ağlar dışarıya önemli kişisel verileri sızdırmaktadır.

Örneğin hırsızlar için ev sahibinin tatile gidip gitmediği kontrol edilerek öğrenilmesi

mümkündür.

Sosyal Mühendislik Saldırılarının Sonuçları

Sosyal Mühendislik kullanılarak yapılan saldırılar doğrudan sisteme yasal erişim hakkı

olan kullanıcı üzerinden gerçekleştiği için etki alanı çok geniş olabilmektedir. Anlatılan atak

vektörleri bağlamında karşılaşılan sonuçlar:

Yetkisiz Erişim

Sosyal Mühendislik saldırıları gizli ya da kişisel bilgilerin olduğu eposta hesapları, kurum bilgi

sistemleri, kredi kartı bilgileri gibi maddi manevi zarara uğratabilecek yetkisiz erişimlere neden

olabilmektedir.

102

İtibar ve Güven Kaybı

Yetkili kişilerin güven ve itibarını zedeleyecek bilgilerin ifşası ya da yetkisiz erişimle yapılan

işlemlerin sonucunda kişi görev ve sorumluluklarını kötüye kullanma olarak

sonuçlanabilmektedir.

Hassas Bilgiye Erişim ve Veri Kaybı

Saldırgan bir hesapta ya da cihaz üzerinde yetkiye sahip olduğu anadan itibaren hassas bilgileri

kopyalayabildiği gibi sistem üzerindeki verileri kullanılamayacak hale getirebilir hatta

tamamıyla yok edebilir. Ünlü kişilerin sosyal hayatlarını ve mahrem görüntülerinin sızdırılması

bu konuya örnek olarak verilebilir.

Yasal Yaptırıma Uğramak

Mağdur kişinin sosyal medya hesapları üzerinden haberi dışında paylaşılan içeriklerle yasal

yaptırımlara maruz bırakabilir. Ele geçirilen cihazları siber saldırılarda kullanarak kullanıcıyı

bu saldırıların yasal sorumlularından biri haline getirebilir

Sosyal Mühendislik Saldırılarını Belirlemek ve Durdurmak

Sosyal mühendislik saldırılarının belirlenmesinde birinci aşama mağdurların tehditle

yüz yüze olabileceği ihtimalini düşünmeleriyle başlamaktadır. Özellikle aşırı derece aciliyet

hissi yaratıyorsa, eğer kendinizi hızlı bir karar verme noktasında buluyorsanız, birisi

ulaşmaması gereken ya da zaten önceden bilmesi gereken bir bilgi soruyorsa, inanılmayacak

derecede iyi bir şey olmuşsa bir sosyal mühendislik saldırısıyla yüz yüze olduğu akla gelmedir.

Kullanıcıların öncelikle şüpheci davranarak soru sormaları istenmelidir. Çünkü saldırganın

elinde sınırlı bilgi olduğu unutulmamalıdır. Sorulan sorularla bir açık vermesi beklenmelidir.

Soru sormak sosyal mühendislik saldırılarının nasıl engelleneceğini, durdurulacağını ve nasıl

tespit edileceğini öğrenmek kendinizi korumak için uygulayabileceğiniz en etkili adımlardan

biridir. Kurumun tüm çalışanları bilgi güvenliğinin bir parçası, eğitimler periyodik olarak

düzenlenmelidir. Bu eğitimlerde mutlaka uygulamalı sosyal mühendislik senaryoları

denenmelidir. Verilen eğitimlerin geri dönüşümü sağlanmalıdır. Çalışanlar ile bilgi güvenliği

çerçevesinde bağlayıcı gizlilik sözleşmesi yapılarak konunun ciddiyeti ve yasal bağlayıcılığı iyi

anlatılmalıdır. Kurumun iç sayfasına bilgi güvenliğiyle ilgili görsel tasarımlar, posterler

hazırlanarak farkındalık sağlanmalıdır. Belirli aralıklarla e-posta ile bilgilendirme yapılmalı

konu güncelliği korunmalıdır. Risk analizi ve bilgi güvenliği testleri düzenli olarak yaptırılmalı

103

ve uluslararası bilgi güvenliği sertifikasyon süreçleri takip edilmelidir. Kurum içi cihazlarda

lisanssız yazılım kullanılmamasına dikkat edilmeli güvenlik yazılımlarının güncel tutulmasına

dikkat edilmelidir.

Yapılmaması gerekenler;

Şifrelerin asla kimseyle paylaşılmaması,

Çok fazla bilgi paylaşılmaması,

İrtibatta bulunulan kişilerin doğrulanması,

Sorulan sorulara sorularla karşılık verilmesi,

Güvenlik politikaları ve prosedürleri oluşturulması,

Çöpe atılması gereken belgelerin imha edilmesi,

Şifre korumalı ekran koruyucuların kullanılması,

Temiz masa / temiz ekran politikası uygulanması,

Kişiye özel bilgilerin(Şifre, kredi kartı güvenlik kodu vb.) kimseyle paylaşılmaması,

Kullanılan şifrelerin her yerde aynı olmamasına dikkat edilmesi,

Açık bilgi veri tabanlarında çok fazla kapsamlı bilgilerin paylaşılmaması

gerekmektedir.

TARTIŞMA VE SONUÇ

Teknoloji çağında bilgi güvenliği konusu insanlığın en temel problemleri haline

gelmeye başladığı görülmektedir. Kullanıcıların akıllı şehirler, evler ve araçlar ürün hizmetlerle

hayatımıza giren yeni dijital nesneler kültürüne hazırlanması sağlanmalıdır. Nesnelerin

İnterneti cihazlarının da güvenlik zafiyeti oluşturabileceği ihtimali düşünülerek iyi

yapılandırılmasına dikkat edilmelidir. Akıllı cihazların da güvenlik zafiyeti doğurabileceği

hakkında kullanıcılar bilgilendirilmedir. Kullanıcıların özelikle sosyal ağlar üzerinde yaptıkları

aktiviteleri kimlerle paylaştıklarına dikkat etmelidir. Çalışma alanlarında kullanılan cihazlara

bulaşabilecek virüslere ve kurumsal epostalara gelebilecek oltalama saldırılarına karşı

kullanıcılar senaryolar üzerinden tatbikatlar yapılmalıdır. Bize bir şey olmaz yargısı yerine her

ihtimale karşı tedbirler ve farkındalıklar oluşturulmalıdır. Saldırganlar zekâ seviyenizi değil

merak ve endişe gibi duygularınızı kötüye kullandığı unutulmamalıdır.

KAYNAKLAR

104

Jing Q., Vasilakos A. V., Wan J., Lu J., and Qiu D., Security of the Internet of Things

perspectives and challenges. “The Internet of Things: a security point of view”, 2016.

Waz I. R., Sobh M. A., and Bahaa-Eldin A. M., “Internet of Things (IoT) security platforms,”

in 2017 12th International Conference on Computer Engineering and Systems

(ICCES), 2017, pp. 500–507.

Mouton F., Malan M. M., Leenen L., and Venter H. S., “Social engineering attack

framework,” in 2014 Information Security for South Africa, 2014, pp. 1–9.

Rabinovitch E., “Staying Protected from "Social Engineering",” IEEE Commun.

Mag., vol. 45, no. 9, pp. 20–21, Sep. 2007.

Grande C. E. L. and Guadron R. S., “Social engineering: The silent attack,” in 2015 IEEE

Thirty Fifth Central American and Panama Convention (CONCAPAN XXXV), 2015,

pp. 1–6.

Ferreira A. and Lenzini G., “An analysis of social engineering principles in effective

phishing,” in 2015 Workshop on Socio-Technical Aspects in Security and Trust, 2015,

pp. 9–16.

Gupta S., Singhal A., and Kapoor A., “A literature survey on social engineering attacks:

Phishing attack,” in 2016 International Conference on Computing, Communication and

Automation (ICCCA), 2016, pp. 537–540.

Algarni A., Xu Y., and Chan T., “Measuring Source Credibility of Social Engineering

Attackers on Facebook,” in 2016 49th Hawaii International Conference on System

Sciences (HICSS), 2016, pp. 3686–3695.

Jamil A., Asif K., Ghulam Z., Nazir M. K., Mudassar Alam S., and Ashraf R., “MPMPA: A

Mitigation and Prevention Model for Social Engineering Based Phishing attacks on

Facebook,” in 2018 IEEE International Conference on Big Data (Big Data), 2018, pp.

5040–5048.

Zingerle A., “How to Obtain Passwords of Online Scammers by Using Social Engineering

Methods,” in 2014 International Conference on Cyberworlds, 2014, pp. 340–344.

Biljanovic P. and E. and M.-M. Croatian Society for Information and Communication

Technology, MIPRO 2011 : 34th International Convention on Information and

Communication Technology, Electronics and Microelectronics : May 23-27, 2011,

105

Opatija, Croatia : proceedings. Croatian Society for Information and Communication

Technology, Electronics and Microelectronics, 2011.

Algarni A., Xu Y., Taizan Chan, and Yu-Chu Tian, “Social engineering in social networking

sites: Affect-based model,” in 8th International Conference for Internet Technology

and Secured Transactions (ICITST-2013), 2013, pp. 508–515.

Bakhshi, T., “Social engineering: Revisiting end-user awareness and susceptibility to classic

attack vectors,” in 2017 13th International Conference on Emerging Technologies

(ICET), 2017, pp. 1–6.

Huber M., Kowalski S., Nohlberg M., and Tjoa S., “Towards Automating Social Engineering

Using Social Networking Sites,” in 2009 International Conference on Computational

Science and Engineering, 2009, pp. 117–124.

Wilcox H. and Bhattacharya M., “A framework to mitigate social engineering through social

media within the enterprise,” in 2016 IEEE 11th Conference on Industrial Electronics

and Applications (ICIEA), 2016, pp. 1039–1044.

Aldawood H. and Skinner G., “Educating and Raising Awareness on Cyber Security Social

Engineering: A Literature Review,” in 2018 IEEE International Conference on

Teaching, Assessment, and Learning for Engineering (TALE), 2018, pp. 62–68.

Sawa Y., Bhakta R., Harris I. G., and Hadnagy C., “Detection of Social Engineering Attacks

Through Natural Language Processing of Conversations,” in 2016 IEEE Tenth

International Conference on Semantic Computing (ICSC), 2016, pp. 262–265.

Kotenko I., Stepashkin M., and Doynikova E., “Security Analysis of Information Systems

Taking into Account Social Engineering Attacks,” in 2011 19th International

Euromicro Conference on Parallel, Distributed and Network-Based Processing, 2011,

pp. 611–618.

Wilcox H. and Bhattacharya M., “A framework to mitigate social engineering through social

media within the enterprise,” in 2016 IEEE 11th Conference on Industrial Electronics

and Applications (ICIEA), 2016, pp. 1039–1044.

Huber M., Kowalski S., Nohlberg M., and Tjoa S., “Towards Automating Social Engineering

Using Social Networking Sites,” in 2009 International Conference on Computational

Science and Engineering, 2009, pp. 117–124.

Mouton F., Nottingham A., Leenen L., and Venter H. S., “Underlying finite state machine for

106

the social engineering attack detection model,” in 2017 Information Security for South

Africa (ISSA), 2017, pp. 98–105.

Ghafir I., Prenosil V., Alhejailan A., and Hammoudeh M., “Social Engineering Attack

Strategies and Defence Approaches,” in 2016 IEEE 4th International Conference on

Future Internet of Things and Cloud (FiCloud), 2016, pp. 145–149.

Pokrovskaia N. N. and Snisarenko S. O., “Social engineering and digital technologies for the

security of the social capital’ development,” in 2017 International Conference “Quality

Management,Transport and Information Security, Information Technologies”

(IT&QM&IS), 2017, pp. 16–18.

Gallegos-Segovia P. L., Bravo-Torres J. F., Larios-Rosillo V. M., Vintimilla-Tapia P. E.,

Yuquilima-Albarado I. F., and Jara-Saltos J. D., “Social engineering as an attack vector

for ransomware,” in 2017 CHILEAN Conference on Electrical, Electronics

Engineering, Information and Communication Technologies (CHILECON), 2017, pp.

1–6.

Li S., Yun X., Hao Z., Cui X., and Wang Y., “A Propagation Model for Social Engineering

Botnets in Social Networks,” in 2011 12th International Conference on Parallel and

Distributed Computing, Applications and Technologies, 2011, pp. 423–426.

Laribee L., Barnes D. S., Rowe N. C., and Martell C. H., “Analysis and Defensive Tools for

Social-Engineering Attacks on Computer Systems,” in 2006 IEEE Information

Assurance Workshop, pp. 388–389.

107

POLİS HUKUKU’NDA YENİ GELİŞMELER: ÖNLEYİCİ POLİSLİK VE SİBER

GÜVENLİK

Akın KARATAY*

ÖZET

Bu çalışmada önleyici polis hizmetlerinin hukuku incelenmektedir. Son dönemlerde

uluslararası, bölgesel ve ulusal gelişmeler, güvenlik sektöründe iç ve dış tehdit ve risklerin daha

çok hissedildiği bir döneme girildiğini göstermektedir. Risk ve tehditlere karşı devletler

emniyet ve düzenin bozulmaması, ileriye dönük önleyici faaliyetlerin artırılması ve tehlikeyi

bertaraf etmek için polisin görev ve yetkilerinde bir dizi yasal düzenleme gerçekleştirmişlerdir.

Kamu hukuku ve Ceza adalet sistemi araştırmacılarının tüm yönleriyle Polis hukukunu - polisin

ve kendi teşkilatını düzenleyen yasa, talimat ve emirlerin ortaya koyduğu hukuk sistemi –

gözden geçirerek son zamanlarda yapılan düzenlemeleri önleyici polislik temelinde ele alarak

uygulamada yaşanan problemlerin tespiti ve tartışılması gerekmektedir. Polis Hukukunun

ilişkili olduğu Anayasal, idari, cezai yasal düzenlemeler ile ceza adalet sisteminde yapılan

değişikliklerin temel hak ve hürriyetler ile genel güvenlik ve kamu emniyetinin sağlanması

açısından konuya yaklaşmak yerinde olacaktır. Yeni bir tehdit olarak siber faaliyetler diğer tüm

tehdit ve riskler kadar risk taşımaktadır. Önleyici polislik hizmetlerinin kural ve ilkeleri

ışığında, bu çalışmada polis hukukunun önleyici polislik gelişmeleri ile ilgili tespitlerde

bulunarak öğretiye katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler: Polis Hukuku, Önleyici Polislik, İç Güvenlik Paketi, Polisi İlgilendiren

Yasal Düzenlemeler

ABSTRACT

In this study the law on the preventive policing is argued. Recently, international, national and

regional challenges have remarked a period of time in which threats and risks from outside and

inside to security sector is immensely experienced more than before. Overcoming to threats and

risks, states enact series of resolutions empowering and controlling the police in order to

maintain order and peace, eliminate the danger. Scholars interested in Public Law and Criminal

Justice should explore the full “the law of police”— the web of interacting articles, regulations

and ordinances that control the police and their departments. Constitutional, Administrative and

* Dr., Emniyet Genel Müdürlüğü, [email protected]

108

Criminal law provisions and regulations concerning criminal justice that related to the law of

police would be worthwhile to explore and further discuss their relationships between basic

human rights and maintaning order and peace. As a new threat, cyber activities have currently

posed as much risks as all other volume of threats and risks. Therefore new provisions and

regulations should be assessed how to maintain order and security. Looking at rulings and

regulations concerning on preventive policing, this study will focus to the findings on the

preventive policing aspects on the law of police.

Keywords: Preventive Policing, the Law of Police, Police Duties and Responsibility Act,

Articles, Resolutions and Ordinances Ruling The Police.

GİRİŞ

Son dönemde güvenlik konusunda yaşanan olaylar kamuoyu gündeminden düşmemiş,

bölgesel, ulusal ve uluslararası tehdit ve terörizm ülkemizde ceza hukuku ve ceza adalet sistemi

ve özelde polis hukuku - polis ve polis teşkilatını düzenleyen mevzuatın bütün olarak polisin

görev yetki ve sorumluluklarını inceleyen hukuk sistemi - ile ilgili düzenlemeleri de

beraberinde getirmiştir. Güvenlik endişesi özellikle ileriye dönük alınacak tedbirler ve önlemler

alınmasını mecburi kılmıştır. Polisin, çok geniş bir alanda tehlikenin önlenmesi ve suçun

meydana gelmeden önünü alma ve tedbir geliştirmesi amacıyla düzenlemeler getirilmiştir.

Maguire and John (2006: 82) haklı olarak, yaşadığımız süreçte gelecekle ilgili belirsizlik,

güvenlik tehditlerinin devam ettiği, modern toplumun değişen karakteristiğinin bizi; suç ve

tehditlere karşı nasıl karşılık vereceğimizi belirleyen düşünce, paradigma ve modellerde ani

değişim yaşamamıza neden olduğunu belirtir. Özellikle tehlikeyi önleme ve suç öncesi polisiye

tedbirler olarak da ifade edilen önleyici polislik hizmetlerinin öneminin arttığı ve ülkelerin suç

öncesi bu durumlara karşı hazırladıkları planların içeriğinde polisin nasıl faaliyet göstereceği

nasıl hareket edeceği ve önceliklerinin neler olacağına yönelik çeşitli düzenlemeler ve kararlar

alınmıştır (Yenisey, 2015; Yenisey & Nuhoğlu, 2018). Aynı şekilde, ülkemizde son

zamanlarda yaşanan iç ve dış güvenlik tehditleri yaşanması da yeni yasal düzenlemeleri

beraberinde getirmiş ve polise ilave yetki ve sorumluluklar verilmiştir. Özellikle önleyici

tedbirler konusunda getirilen düzenlemeler polis erkinin ve hukukunun incelenmesini

beraberinde getirmiştir (Örn. 2016 yılı 6638 sayılı yasa,; 2018 yılında 7145 sayılı yargı paketleri

gibi). Yasa koyucunun gelecekte muhtemel risklerin önünü almak amacıyla getirdiği

düzenlemelerin içeriğinden ziyade sahada uygulanması ve bıraktığı sonucun daha önemli

olduğu aşikârdır. Ayrıca getirilen her yeni düzenlemenin hak ve hürriyetlere yine müdahale

109

olarak görülmesi de bu çalışmada varılmak istenen sonucu daha kritik duruma getirmektedir.

Her yeni düzenleme hukuk otoritelerince güvenlik - özgürlük dengesinin bozulduğuna dair

tereddütlerin ortaya çıkmasına bu çerçevede akademik tartışma başlamasını da beraberinde

getirmektedir. Yeni yasal düzenlemelerin iletişim aracı olduğu düşünüldüğünde bıraktığı etki

ve varılan sonuç da önleyici hizmetlerle amaçlanan sonucun aynısı olduğu gerçeği karşımızda

durmaktadır.

2004 yılında Yeni Türk Ceza Yasası (TCK) ile Yeni Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK)

ile polisin görev ve yetki ve sorumlulukları da değişime uğramıştır. Polis bir yandan kamu

düzeni ve güvenliğini sağlayan bir yandan da suç ve suçlu ile mücadele ederken yasal

düzenlemelerle getirilen yeni hukuki zemine de uygun bir şekilde değişim göstermeye

çalışmaktadır.

Özellikle idari-adli polis ayrımı polisin yetkilerinin demokratik hakların güvencesi

konusunda hukukçular arasında başlayan tartışma son zamanlarda getirilen yeni düzenlemelerle

daha da ilerlemiş, polisin önleyici faaliyetlerinin kapsamının hukuki açıdan incelenmesi ihtiyacı

yapılan bir dizi değişiklikler sonrası daha da önemli hale gelmiştir. Bu çalışma son zamanlarda

Anayasa, İdare hukuku, ceza hukuku ve ceza muhakemesi hukuku ile Ceza Adalet sistemi

alanındaki düzenlemeler ile gelişen polis hukukunun süreçlerini ele almak, özellikle polisin

aldığı önleyici tedbir ve faaliyetler konusunda değerlendirme yapmayı amaçlamaktadır.

Türkiye’de Polis ve Polislik

Devletin temel görevleri arasında kamunun güvenliğini sağlamak emniyet ve asayişin

tesisi gelir; yürütme erkinin içinde olan polis teşkilatı da toplumu oluşturan bireylerin barış ve

huzur içinde yaşaması ile iç güvenliğin tesisinden sorumludur. Polis Teşkilatının kurulması

Osmanlı döneminde 1845 tarihinde gerçekleşmiş olup “polis” ifadesi resmi olarak aynı tarihte

yürürlüğe giren Polis Nizamnamesi’nde yer almıştıri (Tongur, 2016: 149-51).

Polis Teşkilat Yasası 04/06/1937 tarihli 3201 sayılı “Emniyet Teşkilat Kanunu” adıyla

yürürlükte olup polisin kuruluşunu ve devletin idari yapısındaki yerini belirten temel

metinlerdendir. Polis görev bakımından idari, adli ve siyasi bölümler olarak yapılandırılmıştır

(3201 sayılı Emniyet Teşkilatı Kanunu (ETK), 1937). İdari polis genel asayiş ve düzeni

i 21 Rebiyülevvel 1261 (M. 30 Mart 1845) tarihli Polis Nizamnamesi 17 maddeden ibaret olup Türk Polis

Teşkilatının kuruluşu, görev ve yetkilerine dair mevzuatımızın ilk resmi belgesidir. Söz konusu Nizamnamenin ilk

maddesinde polisin görevleri olarak “İç Emniyet ve asayişle ilgili kanun ve nizamların ittihaz ve icralarına nezaret”

belirtilmiş o zamandaki anlamıyla emniyet, asayiş ve düzenin sağlanmasına yönelik adli, idari görev ve denetleme

gibi yetkilerle donatıldığı söylenebilecektir (Tongur, H. 2016: 149-51). Bunun yanında 1982 Anayasasında “polis”

terimi yer almazken “Emniyet Teşkilatı” terimi bir kez (AY md. 132) yer almıştır (Anayasa, 1982).

110

sağlamakla, siyasi polisii genel emniyetini sağlamakla ve adli polis ise adli işlerle

görevlendirilmiş olup adli polisin adli görevlerin yerine getirilmesi dışında üstlerinin emrinde

olduğu belirtilmiştir (3201 sayılı ETK, 1937).

Polise görev ve yetki veren Polis ve Vazife Salahiyet Kanunu (PVSK) 1,2 ve 4. maddeleri

de Anayasal ilke ve esaslara göre polisin görev, yetki ve sorumluluğunu tanımlamıştır. PVSK

md 1’de polisin sorumluluk bakımından bir anlamda tanımı yapılarak kamu, şahıs ve tasarruf

emniyetini ve mesken dokunulmazlığını koruma ile halkın yaşam hakkını ve ekonomik

değerlerinin muhafazasını ve kamunun geceleyin de sükûnetini temin edeceği; bir başka deyişle

Anayasada yer alan devletin temel amaç ve görevlerinin (AY madde 5), polis eliyle güvenlik

hizmeti verecek şekilde yerine getirileceği belirtilmiştir. Polis, Anayasada yer alan toplumun

ve kişilerin huzur ve refahının sağlanması ile konut dokunulmazlığı ile mülkiyet haklarının

korunması başta olmak üzere temel hak ve hürriyetlerin korunmasını ve devamını sağlamakla

da görevlidir. PVSK md. 2, polisi görevleri bakımından düzenleyerek ‘genel emniyet’ terimini

kullanmıştır. Bu terim eminlik, asayiş, güven ve itimat olarak da ifade edilebiliniriii. Polise genel

emniyeti sağlamak amacıyla iki ana görev verilmiştir: Kamu düzeninin sağlanması ve

korunması ile işlenmiş suç ile ilgili adli görevlerin yerine getirilmesi. Ayrıca polis kamu düzeni

ve güvenliğini sağlarken kanunda 13 hal sayılarak bu hallerde alınacak emir ve talimatın derhal

yerine getirileceği belirtilmiştir. Söz konusu 13 hal genel olarak belirtilmesine rağmen tekrar

edilmesinin amacının; 1) Kanun koyucunun bu hallerde bozulan düzenin emniyetin ve

kamunun asayişinin sağlanması için polisin daha etkin ve şartsız görev yapması, adeta

cankurtaran gibi olması, 2) Bu durumlarda polisin mevcut görev ve çalışma şartlarından

bağımsız olarak her şart ve halde göreve hazır olması gerektiği şeklinde açıklanabilir. PVSK

md 4 “Polise vazifesinden başka hiçbir surette emir verilemeyeceği” belirtilmiştir. Bu hükümle

polisin görevleri dışında gelişigüzel emir ve talimatlarla keyfi görevlendirilemeyeceği, görevin

meşru ve kanuni olması ilkesine atıf yapılmış ve vazifesinin kapsamının genel olarak kanunla,

istisnai hallerde ise yetkili amir tarafından belirleneceği belirtilmiştir.

ii 3201 sayılı kanun Madde 9; “A) İdari polis, içtimai ve umumi intizamı temin etmekle mükellef olan kısımdır.

B) Siyasi polis, Devletin umumi emniyetine taallük eden işlerle mükellef olan kısımdır.” Demek suretiyle idari

polisin iç düzen huzur ve sükûnu temin ve tesis etmek; siyasi polisin ise genel emniyetin tesisi sağlanması ve

devamının sağlanması ile görevli olduğunu belirtmekle asayiş ve devriye polisi, trafik hizmetleri, çevik kuvvet

polisi, Polis Merkez Amirliği gibi birimleri ile idari polis; genel emniyetin sağlanması ile de güvenlik, terörle

mücadele, istihbarat, özel harekât gibi birimleri kastettiği belirtilmektedir. Kanunda geçen “…genel emniyet…”

“1: Güvenlik, 2.Güven, inanma, itimat, 3.polis işleri, 4.Güvenlik işlerinin yürütüldüğü yer ve 5.Bir araçta güven

sağlayıcı parça” anlamlarına gelmektedir (TDK, 2019). iii Emniyet terimi arapça kökenli olup emniyet olarak; asayiş bakımından eminlik, korkusuzluk, itimat

bakımından inanma, güvenme ve polis teşkilatı kavramlarını ifade etmektedir (Develioğlu F., 2015)

111

2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyetleri Kanunu (PVSK) madde 1-2 ve 4’te polisin

görev yetki ve sorumluluk bakımından açıklayan hükümler genel anlamda polislik olarak

kavramlaştırdığımız teşkilat, görevli, görev, yetki, sorumluluk ve yerine getirilen idari, adli,

siyasi ve hizmet götürme odaklı tüm süreçleri ifade eder (2559 sayılı PVSK, 1934). PVSK’nın

ilgili maddelerdeki görev yetki ve sorumluluk kapsamının yasa koyucu tarafından geniş

tutulması görev ve yetkilerinin genel olarak belirtilerek ucu açık bir sorumluluk verilmesi;

polisliğin aynı zamanda polisin içinde olduğu tüm süreçlerden daha geniş bir alanı olduğunu

ifade eder (Bittner, 2005: 150). Polislik güvenlik, emniyet asayiş, temel hak ve hürriyetlerin

korunması, insan hakları gibi birçok çalışma ve yaklaşımlarla olan ilişkisi nedeniyle polisin

dahil olduğu birçok alanın polislik süreçlerinde söz konusu olduğu görülmektedir: kamu

düzenini sağlama ve koruma, suça yönelik faaliyetler, vatandaş hak ve özgürlüklerini koruma

ve gözetme, sosyal destek faaliyetleri, çocuk ve yaşlılara yönelik koruyucu ve gözetici

faaliyetler, uluslararası işbirliği faaliyetleri, yasadışı göç ve göçmenlere yönelik tedbir ve

düzenlemeler, yaşlı, engelli, çocuk ve kimsesizlere yönelik sosyal faaliyetler, trafik hizmetleri,

pasaport ve diğer sınır dışı ve geri çevirme faaliyetleri, koruma ve seçim güvenliği faaliyetleri

ve Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesi gibi kanunlarla getirilmiş başlıca

düzenlemelerdir. Polis çalışmalarındaki en önemli düşünürlerden David Bayley de, polisin

uluslararası ölçekte ele alındığında dahil olduğu süreçlerin: suç önleme, suça karşı mücadele,

suç soruşturması, bireysel ve sosyal çatışma ve kavgaları önleme ve kontrol altına alma, sosyal

destek taleplerini yerine getirme ve trafik düzenlemesi olduğunu belirtir (Bayley, 1985: 150).

Türk Hukukunda Polisin Yeri

Anayasal İlkeler

Kuşkusuz polis hukuku ile yukarıda polisin temel kuruluş ve görev ve yetki yasasında yer

alan polis eylem ve faaliyetlerinin konusu itibariyle gerek idari, adli ve siyasi birimlerin

faaliyetleri olsun; gerekse de kamu düzeni ve kamu emniyetinin sağlanması temel hak ve

hürriyetlerin korunması ve devamı olsun polisin teşkilatlanma, eğitim, görev ve yetkilerini

düzenleyen normlar dayanağını anayasadan almaktadır. Özellikle polis hukukunun idari,

önleyici ve istihbari görevleri açısından 1982 Anayasası madde 5, 13, 19 ve 20, 21 ve 22.

Maddeler ile md 38 polis hukuku için temel metinlerdir (Anayasa, 1982). Devletin temel amaç

ve görevleri başlıklı madde 5iv, devletin toplumda güven ve düzeni sağlamak ile görevli

iv Devletin temel amaç ve görevleri başlıklı bölüm madde 5 “Devletin temel amaç ve görevleri, Türk milletinin

bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kişilerin ve

112

olduğunu bunun temel amaç ve görevinin olduğunu belirtmekle toplumda kamu düzeni ve kamu

emniyetinin tesisi devletin temel amaç ve görevlerinden olduğu bunun yerine getirilmesi için

yine Anayasa’daki ifadesiyle Yürütme yetkisi ve görevi başlıklı madde 8v, hükmüyle kamu

düzeni ve kamu emniyeti tesisi devletin yürütme erkinin en önemli unsuru olan polis tarafından

yapılacağı gerçeğini göstermektedir. Hak ve özgürlüklerin ancak kanunla sınırlanabileceğini

düzenleyen Madde 13vi; kötü muamele yasağını düzenleyen madde 17vii; yakalama ve

tutuklama yoluyla kişi özgürlüğünün sınırlanmasının şartlarını ve yakalanan ve tutuklanan

kişilerin haklarını düzenleyen madde 19; arama elkoyma ve haberleşmenin denetlenmesi yolu

ile özel hayatın gizliliğine müdahalenin şartlarını düzenleyen madde 20-21-22; masumiyet

karinesini, suçların ve cezaların kanuniliğini, kanuna aykırı olarak elde dilen bulguların delil

olarak kabul edilemeyeceğini, ceza sorumluluğunun şahsiliği gibi birçok prensibi düzenleyen

madde 38; Kişi hürriyeti ve Güvenliği başlıklı 19. Maddede “Herkes, kişi hürriyeti ve

güvenliğine sahiptir.” İfadesiyle kişi hürriyetini ve kişi güvenliğini temel bir insan hak ve

dokunulmazlık kapsamında ele almış olmaktadır. Özel hayatın Gizliliğinin Korunması başlıklı

ve Özel hayatın gizliliği alt başlıklı 20. Maddesinde ise kişinin özel hayatını ve toplumun temeli

olan aileyi ve aile hayatının gizliliğini temel almış ve güvence altına almış bulunmaktadır. Yine

Anayasa 125. Madde ile “İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır”

ifadesiyle devlet kurumlarının eylem ve faaliyetlerinin hukuki denetimini esas alarak her türlü

işlem ve eylemin yargı denetimi vasıtasıyla hukukiliği denetlenmiş olacak “… takdir yetkisini

kaldıracak biçimde yargı kararı verilemez” hükmüyle de idarenin takdir yetkisine ‘yerindelik

denetiminin’ yargı tarafından yapılamayacağını esas almıştır. Böylece idarenin hem hukukun

üstünlüğüne riayet etmesini sağlamış hem de idari iş ve eylemlerde yasaların ve normların etkin

bir şekilde yerine getirilmesi ve uygulanmasını sağlamıştır. Polis yukarıda ifade edildiği gibi

devletin güç kullanma yetkisine haiz kamu düzeni ve güvenliği başta olmak üzere kaynağını

anayasadan alan bir dizi hak ve değerlerin korunması ve sağlanması konusunda yetkili ve

toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak…” şeklinde hüküm altına alınmış devletin kendisine bağlı güç

kullanma yetkisine haiz organı polis marifetiyle yerine getireceği kapalı olarak belirtilmiştir. v AY madde 8“Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı tarafından, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak

kullanılır ve yerine getirilir.” vi Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması başlıklı 2. Bölüm madde 13 “(Değişik: 3/10/2001-4709/2 md.) “Temel

hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı

olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum

düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz.” viiKişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı Madde 17 “Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma

ve geliştirme hakkına sahiptir… Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir

cezaya veya muameleye tabi tutulamaz. meşru müdafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlarının yerine

getirilmesi, bir tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi, bir ayaklanma veya isyanın bastırılması veya

olağanüstü hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanması sırasında silah kullanılmasına kanunun cevaz

verdiği zorunlu durumlarda meydana gelen öldürme fiilleri, birinci fıkra hükmü dışındadır.”

113

sorumlu kılınmıştır. Yukarıdaki temel düzenlemelerin polisiye eylem ve faaliyetlerin konusunu

belirlediği; kişi ve toplumun huzur ve refahının sağlanması ile temel hak ve hürriyetlerin

korunmasının yürütme yetkisinin ve görevinin Anayasa ve kanunlarla kullanılarak yerine

getirileceği (AY md 8) de hüküm altına alınmıştır.

Anayasada yer alan yukarıda belirtilen temel ilkelere ilişkin genel kurallar Polis Hukuku

alanındaki kanun ve düzenlemelere yansıtılmıştır. Ancak uygulamada bazen kanun ve

düzenlemelerle Anayasadaki temel ilkelerin çeliştiği ya da anayasadaki genel çerçevenin

dışında olduğuna dair yorumlar olabilmekte bazen de iki kanun ya da düzenlemelerin hangisinin

uygulanmasının isabetli ve anayasaya daha uygun olduğu tereddütleri meydana gelmektedir.

Polisin karşılaştığı günlük olaylarda hukuki danışmanlık alma imkanı olamayacağı ayrıca

olayın adli mi yoksa idari boyutta mı olduğu konusunda da tereddüte düştüğü durumlarda

üstlerini ya da adli yetkiliye başvurma seçenekleri konusunda kararsız da kalmış olabilir. Bu

durumda anayasadaki temel ilkeler özellikle temel hak ve hürriyetlerin hukuken korunan değeri,

kamu düzen ve emniyetinin sağlanması ile suç ve ya suçlunun önlemesi ve engellenmesi gibi

farklı davranış tarz ve usullerini aynı anda muhakeme etmeli vereceği kararın belirli, ölçülü,

amaca uygun, orantılı ve toplum yararını gözetecek şekilde sonuçlarının arzu edildiği bir tutum

gösterilmesi uygun olacaktır. Örneğin bir toplumsal olayda grubun içinde provokatör olarak

bulunan, cebir ve şiddete başvurma ihtimali üzerine araştırılması ve grubun içinden

çıkarılmasının genel emniyet ve düzen açısından gerekli olduğu için yakalanan kişinin

Cumhuriyet savcısının bilgisi dahilinde mi (CMK md. 90/5), yoksa re’sen mi gözaltına

alınacağı (CMK md. 91/4) konusunda tereddüt oluşabilir. Bu durumlarda kanun koyucunun

amacı, olayın mahiyeti, temel hak ve hürriyetlerle ilgili prensipler ve idari, adli ve kurumsal

genelge, emir ve düzenlemeler doğrultusunda yukarıda belirlenen hukuki kıstaslar gözetilerek

karar verilecektirviii.

İdare Hukuku

İdare hukuku, polisi 3201 sayılı emniyet teşkilatı kanunu kapsamında, kamu düzenini

toplumun güvenliğini kamu yararını gözetirken bireysel temel hak ve özgürlükler arasında bir

denge sağlayan idari, adli ve siyasi faaliyetler altında inceler. İdari polisin güvenlik, emniyet,

viii Uygulamada bazen PVSK ile CMK da bulunan hükümlerin çelişmesi söz konusu olabilir. Bu durumda da adli

idari makamların talimatları ile hukuki kıstaslar göz önüne alınmalı başka bir ifadeyle verilen kararın

“gerekçesi” istendiğinde esas teşkil edecek ilke ve prensipler ortaya konulmalıdır. PVSK ve CMK hükümlerinin

uygulanmasında salt PVSK’nın CMK’ya göre özel kanun olduğu öncelikle uygulanması gerektiği kıstası ile

yetinilmemelidir. Özellikle el konulan olayın adli ve idari boyutları ile birbirine geçmiş adli ve idari nitelik

taşıyan hususiyet arz eden durumlar olabileceği göz önüne alınmalıdır.

114

genel sağlık ve ahlakın korunmasından sorumlu olduğu, kamu yararının her zaman üstün

tutulması gözetilmesi gerektiği idare hukukunun ilgilendiği kritik hususlardandır. Siyasi polis

devletin genel güvenliğinden sorumlu olup idari polisin kamu düzenini korumak ve

sağlamaktan farklı olarak devletin en üst düzeyde varlık ve birliğini korumak amacıyla

görevlendirilmiştir (Gözübüyük, 2010: 304). İdare hukukunun asıl amacı olan kamu hizmetinin

sağlanmasını esas alan ilke ve prensipleriyle, siyasi polisin önleyici ve istihbarat faaliyetlerinin

bütünün bir parçası olduğu ortaya çıkmaktadır. Kısaca anayasa hukukunun polise emredici

sorumluluk ve görev yükleyen karakterine karşılık; idare hukuku polis ve hukuk ilişkisine

bütünün parçaları olarak yaklaşmaktadır.

AMAÇ VE YÖNTEM

Amaç

Polis ve Hukuk sistemini bir bütün olarak görmeye çalışan bu çalışmada; polis hukukunu

önleyici polislik faaliyetleri açısından ele almakta bu trendin gelişimi incelenerek güvenlik

sektöründeki gelişme ve dönüşüm ve buna paralel olarak polisin etkinliğinin ve hizmet

kalitesinin nasıl sonuçlandığının ortaya konulması amaçlanmaktadır. Polisiye hizmetleri

ilgilendiren son dönemlerde yapılan mevzuat değişiklikleriyle polis hukukunun gelişimi ve

önleyici hizmetlerinin önemi vurgulanacak polis hukukunun gelişimi ortaya konacaktır.

Şu sorulara yanıt aranacaktır:

1- Bugüne kadar öğretide fazla tartışılmamış polis hukukunun kapsamı,

2- Önleyici hizmetlerin polisiye hizmetlerde neden daha ön plana çıktığı,

3- Son dönemdeki polisi ilgilendiren mevzuat değişikliğinin bir iletişim aracı olarak polis

hukukunu etkileyip etkilemediği,

4- Önleyici hizmetlerin yasa değişiklikleriyle nasıl bir gelişme gösterdiği,

5- Siber suçlara karşı önleyici hizmetler ve yeni düzenlemelerin polis hukukunu nasıl

etkilediği,

6- Polis hukukunun gelişimi ile adli-idari polis ayrımımın polisiye hizmetlerde ortaya

çıkaracağı sakıncalar ile çözüm önerileri sorularına cevap aranacaktır.

Yöntem

Çalışma, son dönemdeki polisi ilgilendiren ve önleyici hizmetleri konu eden mevzuatı

kronolojik olarak inceleyerek ceza hukuku ve ceza adaletinde yaşanan gelişmeleri inceleyecek

ve polis hukukunun önleyici polislik açısından gelişimini tartışacaktır.

115

Polis Hukukunda Önleyici Faaliyetler Ve İstihbarat

Kamu düzeni ve asayişin sağlanmasının temel şartı, suçların işlenmeden önlenmesidir

(Bıçak, 2018: 314). Kanunlara emir ve talimatlara aykırı hareket eden kamu düzenine uygun

olmayan hareketlerin “önünü almak” görevi, polisin görevleri arasında sayılmıştır (PVSK md.

2). “Kolluk hukuku” ile “düzeni sağlama hukuku” bir bütündür bölünemez (Yenisey, 2015:

120). Suçun önlenmesine yönelik gerekli tedbirleri almak devletin sorumluluğundadır. Avrupa

İnsan Hakları Mahkemesi Opuz v. Türkiye kararında başvuranın kendisinin ve ailesinin aile içi

şiddete karşı korunmadığı iddiasında bulunarak hak ihlali başvurusu sonucu mahkeme iddiayı

yerinde bularak ihlal olduğunu tespitle Türkiye’yi sorumlu kabul etmiştir (Opuz v. Türkiye;

2009). Suçun önlenmesi için; şehir yapısı mimarisi kültürel özellikler halkın güvenlik

hizmetlerine desteği ile polis hizmetlerinin sunuluş tarzı önleyici güvenlik planlarının

hazırlanması ile suçun ortaya çıkmasını ve suçluyu engelleyecek birtakım mekanizmaların

geliştirilmesi polisiye tedbirlerin alınması ve cezalandırma politikalarının getirilmesiyle suç

şüphesi öncesi alanda tehlike ve risk ihtimallerine karşı ileriye dönük çalışmalar yapılması

gerekir (Bıçak, 2018).

Suçun önlenmesi; etkili bir önleyici istihbarat, güvenlik sektöründe etkin bir işbirliği ve

hızlı iletişim, suçun oluşabileceği her türlü alanda (deniz, hava, kara, uzay ve dijital dünya)

önleyici faaliyetler açısından yetkin ve etkin olma (Küçüksolak, 2018, p.27), polis ve diğer

güvenlik birimlerinin ileriye dönük analiz ve tutarlı öngörüde bulunma kapasitesi, önleyici

tedbirlere olan halk desteği, iktidarın politikalarının desteği ile mücadele edilen coğrafyanın

ulusal, bölgesel ve uluslararası konumu gibi faktörlerle doğrudan ilişki içindedir. Suç

işlenmesinin önüne geçilmesi amacıyla suçların meydana geliş süreçleri, suç işlemeye eğilimli

kişilere karşı caydırıcı ve kapasitelerinin zayıflatılması ve diğer suç faktörlerinin izale edilmesi,

suç işlenebilecek mekanlarda fiziki tedbirler, bilgi akışı ve teknolojinin verdiği avantajların

kullanımı, polisin devriye gibi görünür kılacak tarzda halkla birlikte suç ve suçluya karşı

mücadele etme isteği ile polisin sürekli olarak önleyici tedbirleri uygulayacak şekilde görev

anlayışı geliştirmesi toplumun farklı kesimlerine polislik faaliyetlerini yansıtarak halkla beraber

güvenlik hizmetini verecek bir halkla ilişkiler ağı geliştirilmesi başlıca taktik ve metotlar olarak

karşımıza çıkarlar. Suçun önlenmesine yönelik tedbir almak devletin görevidir.

Polis hukuku bir anlamda somut tehlikenin önlenmesi ve ortadan kaldırılması

gerekliliğine dayanmaktadır (Yenisey & Nuhoğlu, 2017: 299). Ön alan araştırmaları suç

116

şüphesi derecesinde olmayan şüpheli eylemler ile soruşturulmaya değer olayı içine alır (Tepe,

Doğan, Bacaksız, Özbek, 2018: 148). Ancak ön alan araştırmaları uzak ve yakın tehlike

kavramları ile de açıklanabilir (Yenisey, 2015). PVSK ek md 7 ile ön alan araştırmaları kavramı

hukuka girmiş ve polisin bilgi edinme, bilgileri saklama ve analiz etme imkanı doğmuştur

(Yenisey & Nuhoğlu, 2018: 270). Kural olarak CMK 160/1 suç işlendiği izlenimi veren haller

yani başlangıç şüphesi adı da verilen durumlarda savcı soruşturma başlatır (Yenisey &

Nuhoğlu; 2018: 271) ancak tehlikenin önlenmesi ve ya bastırılması ile suç işlendikten sonra

başlayan soruşturma süreçleri arasında yer alan ön alan araştırmalarından oluşan alan bazen

net olarak belli değildir; ön alan araştırmalarında bazen delil elde etmek bazen de suç önleme

faaliyetleri ağırlık kazanabilir, birincisi adli görev ikincisi ise idari anlamda görev oluşturur

(Yenisey & Nuhoğlu, 2018: 271).

Ön alan araştırmalarına örnek verecek olursak örgütlü suçlarda suç işlemek için örgüt

kurmak ve örgütün amaçları doğrultusunda suç işlemek adli alanı ilgilendirirken, örgütün

kurulması ile işlenmeyen suçlar bakımından ise önleyici görevler kapsamındadır (Yenisey &

Nuhoğlu, 2018, p, 270). Mesela adam öldürmek amacıyla kurulan suç örgütünün silah temin

etme arayışları bu kapsamdadır. Suç öncesi polis araştırmaları “ön alan araştırmaları” olarak

nitelendirilmiştir (Yenisey & Nuhoğlu, 2018: 270). Bunun için de başlangıç şüphesi öncesinde

somut olgulardan yola çıkılarak “endikatör” seviyesinde bir tehlikenin varlığı gerekmektedir

(Yenisey & Nuhoğlu; 2018: 270). Ayrıca “inceleme” adı verilen ancak niteliği itibariyle “ön

alan araştırmaları” yapılarak soruşturma başlatılıp başlatılmamasına karar verme işlemi

(Yenisey & Nuhoğlu, 2018: 270) de ceza muhakemesi hukukumuza girmiş olup CMK 158/6

da soruşturma yapılmasına yer olmadığına dair karar verme kurumu oluşturulmuştur. Bu aynı

zamanda re’en araştırma ilkesi gereği soruşturma başlamadan önce yapılan bir inceleme

yapılmasını gerektirdiğinden soruşturma başlatılmasına gerek olmayan durumlarda savcı bir

karar verecektir.

Polisin tecrübelerine göre suç oluşması muhtemel kritik bölgeler (hot-spots) ya da belli

saatlerde olay ya da suçlu kişilerin faaliyette bulunabilme ihtimali ya da suç işleme ya da

suçlularla irtibat kurabilecek potansiyelde olan kişiler ve ya eylem ya da suç işlenecek yerin

öngörüldüğü ancak failin tespit edilemediği durumlarda yer ile ilgili gerek fiziki gerek se de

iletişim anlamında olan trafiğin denetlenmesi ve son olarak polisin yaptığı analiz ve elde ettiği

bilgilerden geçmiş tecrübelerden yola çıkılarak yapılan tahmin ve ihtimal sonra öngörü

düzeyinde gelecekle ilgili beklentilerin yer zaman ve ya kişiler üzerinde önleyici olarak

yoğunlaşılması kararı üzerine yapılan araştırmalar ön alan araştırmalarına girmektedirler.

117

Önleyici hizmetler; devriye hizmetleri, nokta hizmetleri, koruma hizmetleri gibi

hizmetlerin yanında durdurma, kimlik sorma ve yoklama Polis Vazife Salahiyet Kanunu

(PVSK) md 4/A; AY md 27, parmak izi alma PVSK md 5, Mobese kameraları ile izleme ile

PTS sistemi kurma, önleme araması şeklinde tedbirler yanında denetim, men etme, istihbarat

toplama, önleme amaçlı elektronik haberleşmenin izlenmesi, elektronik verilerin izlenmesi ve

incelenmesi, önleme yakalaması, sınır dışı etme ve sınır kapısından geri çevirme, BM

Konseyince Mal varlılarının dondurulması kararı ile Terörizmin Finansmanının Önlenmesine

Dair Kanun (2013 tarih ve 6415 sayılı kanun), internet ortamına erişimin engellenmesi gibi bir

dizi tedbir ve faaliyetleri içine alır.

Türk hukukunda “adli kolluk” ile Cumhuriyet savcısı birlikte çalışması ilkesi

benimsenmiş CMK 160-165. Maddelerde adli sorumluluk ve Cumhuriyet savcısının yetkileriix

belirlenmiştir (CMK, 2004). Mülga eski CMUK md. 156 ile polis acele hallerde kendiliğinden

araştırma ve soruşturma yapabilmekteydi. Alman hukukunun aksine Türk hukukunda ceza

muhakemesinin “araştırma mecburiyeti” ilkesinin de bir gereği olmasına rağmen polise

kendiliğinden araştırma yapma izni verilmemiştir (Yenisey, F. 2015: 126). Polis yeni

düzenleme karşısında (eski CMUK 156 yerine yeni CMK md 160/1) adli araştırma ve

soruşturmalar yerine suçun önlenmesi, istihbarat gayretleri ve önleyici araştırmalara ağırlık

vermiştir. Türkiye’de suç ve suça karşı sert polislik tarzı ile bazı bölgelerde yaygın görülen

kişilere ve mala karşı suçların soruşturulması, faillerin yakalanması ve olay istatistiklerinin

azalması yönünde yöneticilerin baskısı da polisi adli olmayan araştırma ve soruşturmalara

yönlendirmiştir. Son düzenlemeler de polisin idari denetim ve kontrol yetkilerinin

güncellenmesi de aynı paralelde gerçekleşmiştir. Özellikle suçun artış ve yoğunluğunu gösteren

istenmeyen suç istatistikleri polis yöneticilerini illerde farklı taktik ve metotların

uygulanmasına yöneltmektedir. Bu çalışmalar istihbarat toplama, veri depolama, veri analizi,

mobese kameraları ile dijital verilerin analiz ve incelemesi gibi idari mahiyette şüphe

oluşturmayan ancak ileriye dönük suç haritaları ve risk değerlendirmeleri ortaya koymak

amacıyla yapılan önleyici mahiyette faaliyetlerdir. Kendiliğinden araştırma yetkisinin

olmaması, gelecekte polisin idari/önleyici mahiyette tehlikeyi önleme amacıyla, adli nitelik

taşımayan araştırma ve soruşturmalara daha çok yöneleceğini göstermektedir. Son yıllarda

çeşitli verilerin analizinin yapılarak muhtemel suç ve suçlu haritalarının/gruplarının

ix Bir görüşe göre ise PVSK Ek madde 6’da yapılan düzenleme (2/6/2007-5681/5 md.) ile Diğer kolluk birimlerinin

adlî kolluk görevi başlıklı CMK 165 de “…gerektiğinde…” ibaresi ile olay yerinde görevle sınırlı olmak şartıyla

önleyici kolluk görevlilerinin de savcı ile çalışması gerektiği belirtilmiştir (Öztürk,B. 2018:sf 272 dpn.).

118

oluşturulması, suç ve suçlunun işlenebileceği/bulunabileceği riskli bölgelerin tespitinin

yapılarak önleyici tedbirleri ön plana almak, yol uygulamaları, genel asayiş kontrollerine

başvurmak gibi bir dizi metot ve taktik geliştirilmeye çalışılmaktadırx. Halbuki suç ve suçlu ile

birlikte mücadele eden savcı ve polisin, suç öncesi araştırma ve soruşturmalarda da polisin

kendiliğinden hareket edebilmesi bu süreçlerde savcı ile diyalog mekanizması geliştirilmesi

(polis tarafından başlatılan suç öncesi ön alan araştırmalarının savcıya bilgi verilmesi ancak

soruşturma öncesi inceleme ve denetleme süreçlerinin oluşturulması gibi) adli soruşturmalarda

suç meydana geldikten sonra harekete geçilen reaktif yaklaşım tarzından ileriye dönük proaktif

yaklaşım tarzına geçilerek etkinlik ve verimlilik yaratacağı düşünülmektedir. Önleyici ve

caydırıcı olduğu ve halkta güven yarattığı düşüncesiyle özellikle büyük illerde yapılan huzur

operasyonları ile il ve ilçe giriş çıkışlardaki kontrol noktaları uygulaması yukarıdaki muhtemel

tehdit ve risk yaratacak suçların önlenmesine yönelik olduğu bilinmektedir.

Önleyici faaliyetler genel olarak ön alan çalışmaları olarak da ifade edilmektedir (Tepe

vd., 2018). Son zamanlarda demokratik ülkelerde Yeni nesil önleyici faaliyetler olarak ifade

edilen, suçun işlenmeden önce önlenmesi ve ya işlendikten sonra muhtemel risk ve tehditlerin

azaltılması ve ya yok edilmesi amacıyla, yani yakın ve muhakkak tehlike ile uzak tehlikenin

doğmadan önlenmesi arasında kalan önleyici/ ön alan araştırmaları ortaya çıkmıştır (Yenisey,

2015: 246). Günümüzde istihbarat odaklı (intelligence-led policing) polis hizmeti suçluların ve

faaliyetlerinin analizi, bilgi toplanması, kayıtlarının tanımlanması, organize bağlantılarının

tespit edilmesini ve profil suçluların etkisiz hale getirilip onları hedefleyen devriye ve suç

araştırması yoluyla en iyi sonuç alacak şeklide yapılan polis faaliyetidir. Aynı zamanda bilgi

paylaşımına dayalı koordineli çalışmaya dayalı polis faaliyetlerinde sorun çözmeye odaklı

(intelligence-led/problem-oriented policing) polislik yaklaşımıdır (Bacon, 2016).

Önleyici faaliyetler ile suçun önlenmesi daha suç işlenmeden ileriye dönük (proaktif)

polisiye faaliyetler hazırlık soruşturmasındaki savcının hakimiyeti ilkesini etkileyeceği elde

edilen delillerin kullanılıp kullanılmayacağı ve soruşturmanın başlaması için gerekli olan

şartların önleyici soruşturmalar bakımından ne derecede yerinde olduğu gibi tartışmalar,

önleyici ceza hukuku ile polis hukuku ve savcı-polis ilişkilerini, adli polis uygulamalarını

etkileyeceği şüphesizdir. Yukarıda değinildiği üzere polislik, polisin görev yetki ve

sorumluluklarından daha geniş bir alanı ifade etmektedir. Polis halkın huzurunu ve asayişi

x Ayrıca huzur operasyonları (Razzia) genel aramaların hukukumuzda yer almadığı mevcut düzenlemelerin geniş

yorumuyla bu yetki olduğu çıkarılabilirse de açık bir düzenleme yapılması görüşü için bknz. (Yenisey & Nuhoğlu,

2017: 300)

119

korumak; kişinin temel hak ve özgürlüklerini – en başta yaşam hakkı- korumak; suçu önlemek

ve suç tespiti; korkuyu azaltmak ve halka yardım ve hizmet sunmakxi (Bruce & Neild; 2005:

33), bunun yanında adli nitelikte olmayan ancak son zamanlarda çok savunulan toplumdaki her

kesime karşı bireysel, toplumsal ve ulusal güvenlik beklentilerini cevaplamak (AGİK,1990)

(AGİK, Avrupa Güvenlik Şartı (İstanbul, 1990) durumundadır. Ayrıca polis yasal

düzenlemelere riayet ederek eylem ve faaliyet göstermesi yanında yasal gereklerin dışında

polisin tabiatı gereği çok yönlü görev alanları ve süreçlere dahil olma mecburiyeti gerçeği polis

hukukunun getirdiği bir başka ikilemdir.

Ön alan araştırmaları PVSK ek md 7 de belirtilmiştir. Ön alan araştırmaları ve istihbarat

faaliyetleri çalışmalarında denetleyici ve objektif kriterlerin getirilmesi hukuk devleti ilkesinin

ve ceza muhakemesi belirlilik açıklık ilkesinin bir gereğidir (Tepe vd., 2018).

Önalan soruşturmalarının ortaya çıkardığı sorunlar olarak; savcının polis üzerinde

hakimiyetini kaybetmesi, delil elde etmenin idari nitelik kazanması, soruşturma dosyaların gizli

nitelikte kalması, sanığın savunma hakkının CMK anlamında kullanılmasının engelleme, ceza

muhakemesi ilkelerinin uygulanmasını imkansız kılmakta olduğu ileri sürülmektedir (Tepe vd.,

2018).

Önleyici Faaliyetler ve Mülki Amirin Yetkileri

27/03/2015 tarihli 6638 sayılı yasa ile (İç güvenlik paketi) İller İdaresi Kanunu 11.

Maddesine eklenen fıkraxii ile Valiye adli nitelikte yani suçu araştırma talimatı verme yetkisi

verilmiştir. Ancak bu yetkinin genel emniyet ve kamu düzeninin sağlanması ve yeniden tesisi

amacıyla da kullanılacağı savcının yerine geçerek her suç ve ya olayda kullanılmasının yerinde

olmayacağı kanaatindeyiz. Aksi halde Ceza Muhakemesinde re’sen araştırma ilkesine (Suç

Soruşturmasını Başlatma (araştırma) Mecburiyeti İlkesixiii) aykırılık oluşturacağı

gözlenmektedir. Ayrıca Vali, kamu düzeni ve güvenliğini sağlanması, alınan kararların tedbir

xi Ayrıca Bkz. Birleşmiş Milletler, İnsan Hakları evrensel Beyannamesi (1948), 19 ve 20.madde; Avrupa

Konseyi, Polis Hakkında Bildiri (1979), Kısım A s:1; Birleşmiş Milletler, Kolluk Kuvvetlerinin Davranış

Kuralları (1979) 1. Ve 2. Madde; AGİK Paris Şartı (1990), s:3; Avrupa Konseyi, Rec (2001) 10 European Code

of Police Ethiscs (Avrupa Polis Etiği Yönetmeliği Rec (2001) 10 sayılı tavsiye Kararı (2001), s. S. 1 ve

12;İngiliz Milletler Topluluğu İnsan Hakları Girişimi, Police Accountabiltiy:Too İmportant to Neglect, Too

Urgent to Delay (Yeni Delhi,2005),s18 ve 31. xii 5442 s. K. Md 11 fıkra G) “Vali, lüzumu hâlinde, kolluk amir ve memurlarına suç faillerinin bulunması için

gereken emirleri verebilir. Kolluk bu emirleri, mevzuatta belirlenen usule uygun olarak yerine getirir.” xiii CMK md 160 ve 161 ile PVSK Ek madde 6 metinleri incelendiğinde savcının ve adli polisin suçu öğrendiği ve

ya suçla karşılaştığı zaman derhal harekete geçmesi yükümlülüğünün olduğu bunun savcının görev yetki ve

sorumluluğu olduğu hükmü ile polisin derhal suç soruşturması için derhal alması gereken tedbirler yanında

Cumhuriyet savcının bilgisi ve yetkisi doğrultusunda görev yapacağı hükmü karşısında uygulamada Vali’nin

vereceği talimatı yetki kargaşası doğurabileceği…

120

ve uygulanması için kamu kurum ve kuruluşlarının araç ve personeline görev verebilir bu emir

mecburidir (5442 sayılı Kanun md 11/H). Bu yetki kaymakamlar tarafından da kullanılabilir.

2018-7145 sayılı kanunla İl İdaresi Kanunun 11. Maddesinin C fıkrasında yapılan

değişikliklexiv Vali’ye önleyici tedbirler alma amacıyla huzur ve güvenliğin temel hak be

hürriyetlerin ve kamu esenliğinin sağlanması bakımından bakımından gerektiğinde “…karar ve

tedbir alır…” ile kamu düzeni ve emniyetin sağlanması amacına matuf ve önleme amaçlı tedbir

ve karar alacağı, “…kamu düzeni veya güvenliğinin olağan hayatı durduracak veya kesintiye

uğratacak şekilde bozulduğu ya da bozulacağına ilişkin ciddi belirtilerin bulunduğu hâllerde

…” temel hak ve hürriyetlere kısıtlama getirebilecektir. İl sınırları dahilinde giriş ve çıkışların

sınırlanması, belli yerlerde ve saatlerde dolaşmalarını toplanmalarını, araçların seyirlerini

kısıtlama ve ruhsatlı da olsa silah taşıma ve naklini kısıtlayabilme yetkisi verilmiştir. Bu yetki

ile geçmişte 6-7 Ekim olaylarında yaşanan ya da benzer toplumsal olaylarda yaşanan kamu

düzeninin ve emniyetin aksamaması için gelecekte benzer bir olayın daha meydana gelmeden

önünün alınması amaçlanmaktadır.

Burada Valiye verilen önleyici yetkilerin adli yetkililerin birtakım yetkisiyle üst üste

geldiği durumlar yaşanmasına neden olacağı (Örn. mevcut durum hakkında alınacak kararların

adli boyutu ve suç soruşturması süreci olabileceği ihtimalinin bulunması) bunun ise her iki

makamın karar alma süreçlerinde ve alınacak tedbirlerde daha çok istişare etmeleri gerekliliği

ortaya çıkmaktadır. Üstünde durulması gereken başka bir konu da Valinin bu kararı alması için

ortada bulunması gereken “şüphe” (kamu düzeni ya da kamu güvenliği bozabileceği şüphesi)

ise yine ön alan araştırmaları ve istihbarat gayretleri sonucu elde edilecek olgulara dayanılarak

alınacağı açıktır. Dolayısı ile ön alan çalışmalarında elde edilecek sonuçlar ileri ön alan

faaliyetler ve ya tedbirler için gerekçe teşkil edecektir. Bu durumda “tehlike ihtimali”

bulunduğuna dair tespitler ile önleyici araştırmalar bir nevi “endikatör” (Yenisey & Nuhoğlu,

2018) olarak ileri önleyici faaliyetler ve tedbirlerin alınmasını sağlayacaktır.

xiv 5442 s. K. Md 11 fıkra C) “kamu düzeni veya güvenliğinin olağan hayatı durduracak veya kesintiye uğratacak

şekilde bozulduğu ya da bozulacağına ilişkin ciddi belirtilerin bulunduğu hâllerde on beş günü geçmemek üzere

ildeki belirli yerlere girişi ve çıkışı kamu düzeni ya da kamu güvenliğini bozabileceği şüphesi bulunan kişiler için

sınırlayabilir; belli yerlerde veya saatlerde kişilerin dolaşmalarını, toplanmalarını, araçların seyirlerini

düzenleyebilir veya kısıtlayabilir ve ruhsatlı da olsa her çeşit silah ve merminin taşınması ve naklini yasaklayabilir”

121

Önleyici Faaliyetler ve Siber Alan

Şüphesiz siber faaliyetlerin giderek büyümesi neredeyse günlük hayatımızın içinde

vazgeçilmez bir olgu olarak yer almaktadır. Siber alanda meydana gelen suçların niteliği ve

niceliği de her geçen gün toplum ve bireye tehdit ve risk oluşturmaktadır. Hukuksal değerlerin

yeni ihlal modellerinin ortaya çıkması durumunda, devletin bu ihlalleri engellemek, konuya

dair gerekli düzenlemeleri yapmak ve ihlalin varlığı durumunda ilgili kimseleri kovuşturarak

cezalandırmak yükümlülüğü vardır (Ünver, 2001: 62). Polis, 2559 sayılı kanunun ek 7.

Maddesixv ile telekomünikasyon yoluyla yapılan iletişimin Önleme amacıyla tespiti,

dinlenmesi, sinyal bilgilerin derecelendirilmesi ve kayda alınması yetkisi almıştır. Böylece

düzenleme ile iletişimi önleme amacıyla tespiti ve iletişim ile ilgili dijital bilgilerin alınarak

önleme amaçlı kullanılması ve istihbarat faaliyetlerine dahil edilmesi polis hukukuna girmiştir.

Önceki mevzuatta İstihbarat faaliyetleri Polis Teşkilatında İstihbarat Daire Başkanlığı ve illerde

bağlı birimleri tarafından yürütülüyordu.

2/1/2017 tarih ve 680 sayılı KHK’nın 28. Maddesi ile değişik ile internet bağlantı

adresleriyle internet kaynakları arasındaki veri trafiği ile iletilen verilerin denetimi de önleme

amacıyla tespit edilebilmesine imkan tanınmıştır. Böylece Siber Daire Başkanlığıxvi ve ilgili

birimlerinin de önleyici faaliyetler ve sanal ortamda istihbarat yetkisi verilmiştir.

Önleme amaçlı iletişimin denetlenmesinden elde edilen bilgiler PVSK ve JK suçların

işlenmesinin önlenmesi amacıyla kullanılabilecektir. Burada kanun “delil yasağı” ortaya

koyduğu delil olarak kullanılmayacağı (Yenisey & Nuhoğlu, 2018, p. 278) ayrıca bu bilgi ve

kayıtların delil değil kayıt olarak kabul edilmesi gerektiği belirtilmiştir (CGK E. 2011/9-93 K.

2011-95 T. 17/05/2011).

xv Polise istihbarat, analiz ve değerlendirme görevi PVSK ek madde 7’de ayrıntılı olarak gösterilmiştir: PVSK Ek md 7 fıkra 1 “Polis, Devletin

ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne, Anayasa düzenine ve genel güvenliğine dair önleyici ve koruyucu tedbirleri almak, emniyet ve asayişi sağlamak üzere, ülke seviyesinde ve sanal ortamda istihbarat faaliyetlerinde bulunur, bu amaçla bilgi toplar, değerlendirir, yetkili mercilere veya kullanma alanına ulaştırır. Devletin diğer istihbarat kuruluşlarıyla işbirliği yapar” demektedir. 2/1/2017 tarihli ve 680 sayılı KHK’nin 28 inci maddesiyle, bu fıkrada yer alan “ülke seviyesinde” ibaresinden sonra gelmek üzere “ve sanal ortamda” ibaresi eklenmiş, daha sonra bu hüküm 1/2/2018 tarihli ve 7072 sayılı Kanunun 27 nci maddesiyle aynen kabul edilerek kanunlaşmıştır. Böylece 7072 sayılı kanun ile poliste istihbarat yapma tekeli kalkmış Siber Suçlarla Mücadele Birimlerine de “sanal ortamda yapmak şartıyla” istihbarat faaliyetlerinde bulunma yetkisi verilmiştir. İki birim arasında (İstihbarat birimleri & Siber suçlarla Mücadele Birimleri) istihbarat faaliyetlerinin görev açısından nasıl belirleneceği, ilkinin genel istihbarat görevi, diğerinin sanal ortamda istihbarat görevi yetkilendirildiği ayrımı tartışmalıdır). xvi Ayrıca 2018/7072 sayılı kanunla da “bilişim suçları” (aynı zamanda siber suçlar olarak da ifade edilmektedir) da önleme amaçlı iletişimin

denetlenmesine konu olabilen suçlar arasına alınmıştır. PVSK EK madde 7, 2/1/2017 tarihli ve 680 sayılı KHK’nin 28 inci maddesiyle, bu fıkrada yer alan “görevlilerince” ibaresi “görevlileri ile bilişim suçlarıyla sınırlı olmak üzere bilişim suçlarıyla ilgili daire başkanlığı görevlilerince” şeklinde değiştirilerek birimi bilişim suçları olarak belirtmiştir.

122

BULGULAR

Polis Hukukunun özellikle önleyici faaliyetler açısından gelişimi 2004 yılında yapılan

Ceza Hukuku ve Ceza Yargılaması Hukukunda yapılan köklü değişiklik ve reformlarla

başlamıştır. Yeni Türk Ceza Kanunu (TCK) ile Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) polisin ne

yapacağını ve nasıl çalışacağını da konu edinen ve bir anlamda Polis Hukukunun gelişiminde

dönüm noktası sayılacak düzenlemelerdir. eski Türk Ceza Kanunu ile eski Ceza Muhakemeleri

Usulü Kanunu mülga olmasıyla polisin ve diğer mevzuatın gözden geçirilerek uyum sağlaması

için kanunlaştırma ve torba paket olarak da bilinen bir dizi düzenlemeler hayata geçirilmiştir.

Tablo 1’de kronolojik olarak yapılan tespitlerde önemli tarihler ele alınarak Polis Hukuku ve

önleyici faaliyetler boyutu açısından incelenmiştir:

Tablo 1: Hukuki Düzenlemeler

Polis Hukuku ve Önleyici Polislik Önemli yasa paketi ve

kanunlaştırmalar Açıklama

1

-Adli polis - idari polis ayrımı

kurumsallaşmış,

-Polisin suç araştırmalarında savcı

koordinesinde faaliyet göstermesi

(savcı hakimiyeti prensibi)

26/09/2004 tarihli Yeni

Türk Ceza Kanunu ile

04/12/2004 tarihli Yeni

Ceza Muhakemesi Kanunu çıkarılmıştır.

(Suç Öncesi ve

Suç sonrası alan):

Polisin Kendiliğinden

araştırma yapma

yetkisi alınmış,

bazı suçların kamu

görevlisi (polis)

tarafından

işlenmesi halinde

ağırlaştırıcı

hükümler

getirilmiştir

2

-Adli Polisin hareket tarzı,

sorumluluğu ve fonksiyonu

belirlenmiştir.

-Arama faaliyeti adli ve önleme

aramaları olarak iki ayrı kategoride ele

alınmıştır.

-Önleme Faaliyetleri (Önleme

Araması)

01.06.2005 tarihli Adli

Kolluk Yönetmeliği ile

21.06.2005 tarihli Adli

ve Önleme Aramaları

Yönetmeliği

-Suç araştırmaları

artık savcı

gözetiminde ve

idaresinde

yapılacaktır.

-Suç soruşturması

amacıyla yapılan

arama dışında

genel güvenlik ve

toplu halde

bulunulan ve ya

kamuya açık

yerlerde önleme

amacıyla polise

belli şartlar altında

123

önleme araması

yetkisi verilmiştir.

3

Önleyici faaliyetlerde düzenleme

(PVSK): Önleme Araması

2/6/2007-5681/3 md. İle

PVSK md 9 Önleme

Araması yetkisinin

kapsamı genişletilmiştir

PVSK: Önleme

Araması

4

Polise istihbari faaliyetlerde

bulunacağı iletişimin takibi dahil

önleyici faaliyette bulunma suç öncesi

araştırma faaliyeti amacıyla

idari/Önleme faaliyeti yetkisi

verilmiştir.

2559 sayılı Polis Vazife

ve Salahiyet

Kanununda yapılan

3/7/2005 tarih ve 5397

sayılı kanunla yapılan

Değişiklikler

İdari/İstihbari

Polislik Yetkisi

5

Önleyici faaliyetlerde düzenleme

sorumluluk ve yetkilendirme:

Durdurma-kimlik sorma-sıvazlama-

parmak izi alma ve arşivleme-Polisin

zor ve silah kullanma şartları

Uluslararası ilke ve evrensel ilkelere

uyumlu hale getirildi, bunun yanında

adli görev ve yetkilerde sorumluluk

suça ilişkin görevler yeniden sayılmış

ve Cumhuriyet savcısının koordinesi

ve yetkisi PVSK’da belirtilmiştir.

Adli Polis (Savcı Hakimiyeti) –

İdari/Önleyici Polislik (Mülki Amir-

Res’en, Takdir yetkisi)

02/06/2007 tarihli 5681

sayılı yasa ile PVSK 4/A

maddesi ile durdurma

kimlik sorma ve

sıvazlama tedbiri getirildi, PVSK md 5

parmak izi ve

fotoğrafların kayda

alınması tedbiri, PVSK

md 9 Önleme Araması

tedbiri, PVSK md 16 ile

Zor ve silah kullanma

şartlarında düzenleme,

PVSK Ek mad 6 ile adli

görev ve yetkiler

Getirilen

düzenleme ile

önleyici

faaliyetlerin

kapsamın

genişletilmiş, silah

kullanma yetkisi

üçüncü şahıslara

karşı taarruzu

önlenmesi,

Önleme araması ile

günlük hayatın

düzenini

sağlanması ile suç

ve suçluya karşı

önleme, ile parmak

izi kayıtlarıyla ön

alan çalışmalarda

veri elde etme

analiz yetkisi

6

Adli polisin Terörle Mücadele ve

Organize Suç örgütleri başta olmak

üzere suç işlemek amacıyla örgüt

kurma gibi devlet ve toplum aleyhine

suçlarda soruşturma ve diğer tedbirler

daha etkin hale getirildi. Bu durum

Önleme faaliyetlerini ve polisin

kendiliğinden araştırma

faaliyetlerini artırdı.

21.02.2014 6526 sayılı

kanunla özel yetkili

mahkemeler kalktı

Koruma tedbirleri ile

ilgili kapsamlı

değişiklikler yapıldı

Terörle Mücadele ve Adli/İdari-

Önleyici Polislik

yetki ve

sorumlulukları

7

Adli polis ve Adli soruşturmalarda

savcının yanında Sulh Hakimi de adli

polis ve soruşturmaları koordine etme

etkin ve hızlı soruşturma kabiliyeti

getirildi

18.06.2014 6545 sulh

ceza mahkemeleri kalktı

ve sulh hakimliklerine

yetkiler verildi

8

Mülki Amire suç araştırma ve

toplumsal olaylarda suça ilişkin ve

İdari/Önleyici faaliyetler ile ilgili

yetki verilmiştir.

27/03/2015 6638 sayılı

kanun ile CMK TEM

Yasası ve İller İdaresi

6-7 Ekim 2014

Kobani Olayları:

Polise önleyici

aramanın detaylı

124

Kanununda yapılan

değişiklikler

yapılması

amacıyla kolluk

amirine yetki

verilmiş,

PVSK 13 polisin

yakalama yetkisi

muhafaza altına

alma, uzaklaştım

gibi önleme

tedbirleri, CMK

91/4 ile polise belli

şartlarda ve

suçüstü

hallerinde re’sen

gözaltı yetkisi,

9

Polisin başta terörle mücadele ile diğer

devlete ve kamu düzenine karşı

suçlarda önleme faaliyetleri ile

devletin genel güvenliğine aykırı

faaliyet gösteren terör örgütü mensubu

ve ya müzahir kişi ve kuruluşlarla

ilgili idari/önleyici faaliyetler

20.07.2016 tarihinde

olağanüstü hal ilan edildi.

Bir çok KHK çıkarıldı ve

kalıcı değişikler yapıldı

kanun haline getirildi

15 Temmuz 2016

Darbe Girişimi:

Adli-

İdari/Önleyici

Faaliyetlerin

yoğunlaştığı süreç

10

Siber Faaliyetler: İdari/Önleyici

Faaliyetler yetkisi

2559 sayılı PVSK EK

mad 7’de siber

istihbarat ve iletişimin

denetlenmesi yetkisi

verilmiştir. 2/1/2017

tarihli ve 680 sayılı

KHK’nin 28 inci

maddesiyle, bu fıkrada

yer alan “ülke

seviyesinde” ibaresinden

sonra gelmek üzere “ve

sanal ortamda” ibaresi

eklenmiş,

Siber

Faaliyetlerin

artması: Suç ve

örgütlerin yoğun

olarak bu alanı

kullanması

11

Önleyici faaliyetler ve Vali’nin

yetkileri bir araya getirildi, Vali ve

Kaymakamların suç araştırma ve

genel güvenlik ve emniyetin

sağlanmasında idari/önleyici yetkiler

ve tedbirler alma yetkisi verildi.

31.07.2018 sayılı 7145

sayılı yasa ile CMK ve

İller İdaresi Kanununda

değişiklik yapıldı.

17/07/2018 Ohal

uygulamasını

kaldırılması

Tablo 1’de görüleceği üzere gerçekleştirilen hukuki düzenlemeler Polis Hukukunun Anayasa,

İdare Hukuku, Ceza Hukuku ve Ceza Yargılaması Hukuku gibi önemli hukuk disiplinlerinin

bir parçası olarak ortaya çıktığı görülmektedir. Önleyici polisiye hizmetlerinin önemi ve

kapsamı da getirilen düzenlemelerle ortaya konmuş olmaktadır. Getirilen düzenlemeleri devlet-

halk-polis düzleminde bir iletişim süreci olarak da ele alabiliriz. Bu çalışmanın başında da

125

belirtildiği üzere, yasa koyucu genel güvenlik ve emniyeti sağlama gereğini yasal

düzenlemelerle yerine getirmekte, halka bir anlamda deklare etmekte ve silahlı ve güç kullanma

yetkisine haiz organına (polis) görev ve sorumluluk vermektedir.

TARTIŞMA VE SONUÇ

Tehlikeyi önleme amaçlı polis uygulamaları ile mevzuatta önleyici polislik odaklı yapılan

değişikliklerle adli - idari polislik ayrımı uygulamada polis hizmetlerini etkileyecektir. Yasal

düzenlemeler kurumsal değişim ve gelişmeyi hızlandıracak mülki amirin polislik hizmetlerine

idari bakımdan suç araştırmalarına girmesine yol açacak polislik faaliyetlerinde idari ve adli

polislik uygulamaları arasındaki duvar kalmayacaktır.

Özellikle önleyici polisiye görevlerin önemi ve mahiyeti hakkında yapılan tespitlere

rağmen yapılan yukarıdaki düzenlemeler toplumun farklı kesimlerinden seslerin ortaya

çıkmasına sebep oldu. Akademik alanda başlayan tartışmalar özellikle polisin yetkilerinin

artırıldığı, demokratik hakların geriye çekildiği ve adli kolluk uygulamasının etkin olmadığı

hakkında yorumlar kamuoyunda sıkça işlenmeye başlanmıştır. Kanaatimizce polisin

çalışmasını düzenleyen yasalar gerçekte polisin yetkilerini artırmaktan çok görevlerini

artırmakta ve yeni sorumluluk vermekte sonuç olarak polisi değişme ve gelişmeye

zorlamaktadır. Polis alanında çalışan düşünürlerden yola çıkarak polisi ilgilendiren her yeni

yasa polisin daha etkin çalışmasını gerektirecek kurumsal, işlevsel, insan kaynakları ve eğitim

yönünden gelişmelere zorlamakta sadece yasaların kendisi polisin etkin çalışmasına yeterli

olmamaktadır (Dixon, 2005). Ayrıca siber faaliyetlerde ortaya çıkan yoğunluk da polisin hem

adli hem de idari bakımdan siber faaliyetlerde değişim ve gelişime yol açacaktır.

Polisin getirilen düzenlemelerle görev ve etkinlik ve kaliteli hizmet sunmasının

artırılması toplumda güvenlik algısının olumlu artması, suçtan dolayı korkunun ve tedirginliğin

azalması ile suç öncesi tehlikenin önlenmesi ile suçluların kapasitelerinin zayıflatılması

sonucunu doğurduğuna yönelik ampirik çalışmaların ve saha araştırmalarının yapılması ile yeni

düzenlemelerin ne kadar isabetli olduğu ortaya çıkarılacaktır.

Adli Kolluk üzerinde yapılan eleştiriler konusunda ise adli hizmetlerin yerine

getirilmesinde uygulamada adli polis idari polis ayrımı belirgin değildir her iki birimde bir

bütün olarak teşkilatlanmış görev yönünden ayrılmıştır (Gözübüyük, 2010, p. 304). Görev

bakımından idari ve adli kolluğun birbirini etkilediği kamu düzeninin iyi sağlandığı bir yerde

suç ve suçlu istatistiklerinin azalması, adli polisin suç ve suçluya karşı etkin çalışması

muhakeme evrelerinin daha hızlı işlemesine toplumda adalete ve polise olan güvene, güvenliğin

126

kalitesinin artmasına ve dolayısı ile kamu düzeninin bozulmasının da önlenmesine yolaçacağı

öngörülmektedir.

Hukukun polislikle ilişkisi hukukun kendi özelliğine, polisliğin karakterine, sosyal ve

politik hususiyetlere bağlıdır (Dixon, 2005). Amerikan hukukunda Miranda kararı ile polisin

ne kadar etkilendiği yapılan araştırmalarda halen çözülememiş bir konu, 2005 yılında TCK

CMK da yapılan köklü değişikliklerle polisin re’sen araştırma yapabilmesinin savcının emriyle

olması CMK md 160 ve Koruma tedbirlerinden tutuklama için şartlar getirilmesi ile poliste

ortaya çıkan “biz yakalıyoruz adliyeden salıveriyorlar” alt-kültürü de polisin hukukun getirdiği

yeni sisteme ne kadar adapte olduğunun bir başka görüntüsüdür. Tüm bu nedenlerle hukuk ve

polis arasında çift taraflı bir akış ve aynı zamanda karşılıklı etkileşim içinde yer alan süreçlerin

toplumda kamu düzeni, güvenlik ve vatandaşın beklediği güvenlik hizmetinin de seviyesi ve ya

değeri belirlenmiş olacaktır.

KAYNAKLAR

Andrade, N. N. G. (2012). The application of future-oriented technology analysis (FTA) to

law: the cases of legal research, legislative drafting and law enforcement Foresight

Vol. 14 NO. 4, pp. 336-351, Emerald Group Publishing

Bacon M. (2016). Taking Care of Business Police Detectives, Drug Law Enforcement and

Proactive Investigation Oxford Un press.

Beck, C. (2009) Predictive policing: what can we learn fromWal-Mart and Amazon about

fighting crime in a recession?, The Police Chief Magazine, available

at:www.policechiefmagazine.org/magazine/index.cfm?fuseaction ¼

display_arch&article_id ¼ 1942&issue_id ¼ 112009.

Bittner E. (2005). Florence Nightibgale in pursuit of Willie Sutton: A theory of the Police in

Policing Key Readings (Ed.) Tim Newburn. (pp.150-173) Willian Publishing.

Bruce, David & Neild Rachel (2005). The Police That we want. A handbook for Oversight of

Police in South Africa (Şiddet ve Uzlaşma Çalışmaları merkezi, Johannesburg, 2005).

http://juticeinitative.org/db/resource2?res_id=102519.

http://juticeinitative.org/db/resource2?res_id=102519

127

Centel,N.& Zafer,H. (2018). Ceza Muhakemesi Hukuku 15.Bası.Beta.

Develioğlu F. (2015). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat. 2015 Aydın Kitabevi.

Dixon, D. (2005) The Legal Regulation of Policing. In Policing:Key Readings Ed. Tim

Newburn (pp.636-671), 2005 Willian Publishing.

Gözübüyük,Ş. (2010). Yönetim Hukuku 29.Bası. Ankara Turhan.

Kirsten C. (2013). City of law International Journal of Law in Context, 9,2 pp. 192–212

Cambridge University Press 2013.

Küçüksolak, Ö. K. 27 Cyberspace (2018). The Fifth Domain of Escalating Security Challenges

In Current Debates in International Relations & Law (Ed. Ö. K. Küçüksolak & A. M.

Yıldız) First Edition, April 2018 IJOPEC Publication No: 2018/15

Mike M. & John T. (2006). Intelligence Led Policing, Managerialism amd Community

Engagaement: Competing Priorities and the Role of the National Intelligence Model in

the UK. Policing and Society, vol.16 Issue1,67-85,2006.

Opuz – Türkiye, (2009). No.33401/02,&128,ECHR 2009.

Tongur, H. (2016). Türkiye’de Genel Kolluk Teşkil ve Görevlerinin Gelişimi, Polis akademisi

Yayınları Ankara 2016.

Tepe İ., Doğan K., Bacaksız P., Özbek V. Ö. (2018). Ceza Muhakemesi Hukuku 11. Baskı

2018 Ankara Seçkin Yayınları

TDK, (2019). Büyük Türkçe Sözlük; www.tdk.gov.tr adresinden 20/03/2019 tarihinde

erişilmiştir.

Yenisey,F. (2015). Kolluk Hukuku 2. Baskı. İstanbul Beta Yayıncılık.

Yenisey, F. & Nuhoğlu, A. (2017) Ceza Muhakemesi Hukuku 2017 Seçkin Yayınları Ankara

Vahit B. (2018).Ceza Muhakemesi Hukuku Ankara Seçkin 2018

Yenisey, F. & Nuhoğlu A., (2018) Ceza Muhakemesi Hukuku 2018 Ankara Seçkin Yayınları

Ünver Y. (2001). Türk Ceza Kanunu’nun ve Ceza Kanunu Tasarısı’nın İnternet Açısından

Değerlendirilmesi, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt: LIX, Sayı: 1-

2, 2001, s. 62.

Yargıtay Ceza Genel Kurulu Kararları (2011). (CGK E. 2011/9-93 K. 2011-95 T. 17/05/2011)

http://www.tdk.gov.tr/

128

ÖDEME SİSTEMLERİNİN DİJİTAL DÖNÜŞÜMÜ VE E-TİCARET

Özgür KARLITEPE*

ÖZ

Bu çalışmada, teknolojideki değişim ile beraber ortaya çıkan dijital dönüşüm sonucunda ticaret

sistemlerindeki yeniliklerin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Dijital alandaki hızlı dönüşümün,

e-ticaret sistemleri alanına da katkılarının olduğu görülmektedir. E-ticaret sistemlerini kullanan

kişilerin sayısının artması ile beraber e-ticaretin ticari alandaki payı da yükselmektedir. Ticari

hayatın tüm alanlarına yayılmış olan çevrimiçi sistemler, dijital dünyanın tüm paydaşları

arasında uyulması gereken bazı kurallar yaratmaktadır. Bundan dolayı yeni hukuki

düzenlemeler yapılması ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Bilişim suçlarını engelleme kapsamında

uygulamaya konulan bu düzenlemeler yeni ihtiyaçlara uygun olarak güncellenebilmektedir.

Çevrimiçi ortamlardaki suçun azaltılması için yapılan hukuki düzenlemelerle beraber

kullanıcıların bu suçlara karşı uyarılması amacıyla bilgilendirme faaliyetleri de yapılmaktadır.

Çalışma kapsamında Türkiye’deki internet kullanım alışkanlıkları, e-ticaret sitelerinden yapılan

alışverişin dağılımı incelenerek yaşanan dijital dönüşüm özetlenmiştir. İnternetin hızının,

yaygınlığının artması, mobil cihazlar aracılığıyla kitlesel hale gelmesi ile beraber, bilişim

alanındaki suçlarda da bir artış gözlemlenmektedir. Ortaya çıkan bilişim suçlarının farklı

şekillerde çeşitlendiği görülmektedir. İnternetin hızı, çoklu ortamlı yapısından kaynaklı suçların

takibi zorlaşabilmektedir. Yine ülkelere göre hukuki sistemlerin farklılık göstermesi, suçun ve

suçlunun takibi konusunda bilgi alışverişini yavaşlatan bir engel olarak gözükmektedir. Bu

duruma karşı çeşitli önlemlerin alınmaması durumunda, suç ve suçlu takibindeki güçlüklerin

artacağı düşünülmektedir.

Anahtar kelimeler: Dijitalleşme, Dönüşüm, Çevrimiçi, Bilişim, Ticaret

ABSTRACT

In this study, it is aimed to identify innovation in commerce systems which have been evolved

as result of change in technology and digital transformation. It is observed that fast

* İstanbul Emniyet Müdürlüğü, Siber Suçlarla Mücadele Şube Müdürlüğü, [email protected]

129

transformation in digital-sphere contributed in e-commerce systems too. E-commerce increases

its share in commerce due to number of individuals who uses increased. Online systems that

spreads to all field of commerce creates rules which must be adopted by all stakeholders of

digital-sphere. Wherefore, need for new legal arrangements arised. These legal arrangements

transferred into practice in order to prevent information technology crimes can be updated based

on new needs. In addition to legal arrangements for decreaseing online crime, informative

activities have been realised for warning users on these crimes. Within the context of study,

usage habit of internet in Turkey and share of internet shopping have been reviewed and the

ongoing digital transformation has been summarized. Rise in crime in information technology

field has been observed due to increase in inter speed and diffusion of mobile devices in massive

scales. It has been observed that information technology crimes vary. Tracking crime might be

hard as result of internet’s speed and multimedia structure. Tracking crime and crime might

slow down due to different countries have adopted different law systems. Hardness in tracking

crime and criminal might increase in case of not making various provisions against this

situation.

Keywords: Digitalization, Transformation, Online, Information Technology, Commerce

GİRİŞ

Dünya üzerinde meydana gelen dijital gelişmeler insanlar üzerindeki toplumsal

ihtiyaçlarında değişimlerin ortaya çıkmasını sağlamaktadır. Teknolojinin gelişen döngüsü ve

tekniği taşınabilir bir anlama dönüştürmektedir. Bundan dolayı tekniğin insanların ihtiyaç

alanlarında kullanılabilir anlamlar üretmesini sağlamaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinde

meydana gelen gelişmeler ile birlikte ortaya çıkan dijital dönüşüm insanlık üzerinde iş gücünün

alanını da değişime uğratmakta ve tahmin edilemeyen bir teknik yaratmaktadır.

Teknolojinin insan hayatında yerleşikleşmesiyle birlikte tüketim tarzlarında da belli

değişimler ortaya çıkmıştır. Tüketimin öz niteliksel anlamı tekniğin dolayımıyla birlikte

geleneksel bağlamından evrilerek yeni anlamların ortaya çıkmasını mümkün kılmıştır. Bu

bağlamda geçmişin “ticaret” olgusu teknolojiyle birlikte yeni gelişmelerin paralelinde anlam

kazanmıştır. İnternetin 1990’lı yıllardan itibaren kullanımının artması ve 2000’li yıllarla birlikte

değişen web kavramıyla birlikte insanların internet üzerindeki eylemlerinin etkileşim ve

dönüşüm kazanması ortaya çıkmıştır. Pasif konumda konumlanan geleneksel yapıdaki tüketici

130

bireyler internet kullanıcısı olduktan sonra aktif bireylere dönüşerek kullanıcı eylemlerinin

ortaya çıktığı görülmektedir.

İnternetin gelişimi ve kullanıcı pratiklerinin ortaya çıkması sanayi toplumundan bilgi

toplumuna geçişte yeni iş imkanlarının ortaya çıkışında öncü olmuştur. İnternetle birlikte

küreselleşen dünya ticaretin yapısında da değişimler ortaya çıkarmaktadır. Bu anlamda

geleneksel yapıda gözlemlenen ticaret eylemeleri internetin yakınsayıcı gücüyle birlikte

evrilerek sayısal merkezli bir şekilde “e-ticaret” kavramını ortaya çıkarmıştır. Markalar

internetin hızlılığını ve tüketilebilirliğini göz önünde bulundurarak ürünlerin internet üzerindeki

küresel dolaşımı için geleneksel mağazalarının yanında çevrimiçi mağazalar da

oluşturmaktadırlar. Bunun yanında sosyal medyaların tüketiciye kolay ulaşabilir unsurlara

sahip olması nedeniyle bu alanlarda da etkin faaliyetler ve alışveriş imkanları için alanlar

yaratmaktadırlar.

2000’li yıllarda web kavramının ortaya çıkmasıyla birlikte dünya üzerindeki insanlar

internet ağları (wikiler, bloglar vs.) üzerinden küresel kalabalıklar oluşturarak ortak etkileşim

yaratımlarının ortaya çıkması sağlanmıştır. Sosyal ağlar kullanıcılar için iletişim aracı olmanın

dışında ticari faaliyetlerin, alışveriş imkanlarının yapılmasının önünü de açmaktadır. Şirketler

online alanlarda açtıkları mağazalar üzerinden zengin içerikler ve uygun/kolay ödeme

seçenekleri sunarak “sosyal ticaret”i ortaya çıkarmıştır. Akıllı telefonlara entegre olan

elektronik ticaret hareket halinde iken kullanıcıların alışveriş yapmasına imkan sağlamaktadır.

Böylece herhangi anda ürünün fiziksel alanı içerisine girmeden hareket halinde iken alışveriş

yapılması insanlara zaman tasarruf yapmasını sağlamaktadır. Çevrimiçi eylemlerin artması

alışverişin gözlemlenen yüz yüze iletişimi değiştirerek, tüketicilerin çekingenliğini de

azaltmaktadır.

İnternetin kolaycı ve erişebilir unsurları kullanıcılar için çevrimiçi alışveriş imkanını

yaratmaktadır. Günlük hayattın çalışma pratiklerinin çok olması insanların zaman

ihtiyaçlarından dolayı bu kavram ve bu kavramının doğurduğu eylemler önemli bir yeti olarak

karşımıza çıkmaktadır. Sosyal ağlar üzerinden gerçekleşen eylemlerin davranış biçimi insanları

yüz yüze iletişimden uzaklaştırması önemli sorunların ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

Ayrıca sayısallaşan döngüde internetin olumlayıcı anlamaları dışında olumsuz anlamların da

ortaya çıktığı görülmektedir. Özellikle soyut ve sayısal internet ortamında yapılan eylemler;

131

hakaret, dijital verilerdeki hırsızlıklar ve kişisel verilerin çalınması, birtakım hack eylemleri,

dolandırıcılık gibi durumların ortaya çıkması bilişim alanında yeni suç unsurlarını doğurmuştur.

Özellikle sosyal medya kullanımının artması paralel olarak suç unsurlarının niteliğinde ve

nicelinde değişimlerin olduğunu göstermektedir.

İnternet üzerinden işlenen bilişim suçları “amaç” ve “araç” olarak sınıflandırılmaktadır.

Bu bağlamda bu çalışmanın çıkış noktası “Bilişim Suçları” ve “Bilişim Yoluyla İşlenen Suçlar”

olarak göze çarpmaktadır. Geleneksel yapıdan farklı olarak sanal ortamda; casus yazılımlar

(spyware), aldatma (IP spoofing), servis dışı bırakma (DoS), yemlemeler (phishing), istem dışı

elektronik postalar (spam), klavye işlemlerini kaydeden programlar (key loggers), virüsler,

Truva atları, kurtçuklar (worms), zombie, botnet, şebeke trafiğinin dinlenmesi (sniffers) gibi

unsurlar siber saldırı araç ve yöntemleri olarak gözümüze çarpmaktadır. Bu bağlamda bu

çalışmada Türkiye’deki internet kullanım alışkanlıklarının ortaya çıkardığı bilişim suçlarının

unsuları yarattığı dijital dönüşüm ortaya koyulmaktadır. İnternetin hızlı, kolay ve tüketilebilir

olması insanların e-ticaret sitelerini sorgulamadan kullanarak belli suç unsurlarının ortaya

çıkmasına neden olmaktadır. Bilişim suçları belli şekillerde çeşitlendiği ve hukuki normlara

uygulama şekillerinin farklılık göstermesi suçun ve suçu oluşturan unsurların takibini

yavaşlatmaktadır. Bu anlamda bu makale internet eksenli olarak işlenen bilişim suçlarının

önemine dikkat çekerek bilimsel alanyazına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Dijital dönüşüm artık dünyanın önemli bir gerçeği olarak görülmektedir. Hızla gelişen

bilgi ve telekomünikasyon teknolojilerinin sunduğu imkanlar ile değişen toplumsal ihtiyaçlar

bağlamında organizasyonlar daha etkin, verimli hizmet vermek ve maksimum memnuniyet

sağlamak üzere dönüşmektedir. Bu dönüşüm başta insan olmak üzere, iş süreçleri ve teknoloji

unsurlarında gerçekleştirilen bütüncül bir dijital dönüşümdür. Günümüzde teknolojinin

kullanılmadığı, takip edilmediği ve geliştirilmediği bir platform neredeyse kalmamış

durumdadır. Eğitimden sağlığa, ulaştırmadan sanayiye, tarımdan madenciliğe kadar akla

gelebilecek her alanda veya sektörde teknoloji ve onun getirdiği yenilikler göze çarpmaktadır.

Dolaysıyla dünyanın artan entegrasyonu ve dijital dönüşüm, teknoloji ve iş için önceden hayal

edilemeyen bir potansiyel üretmektedir.

Teknoloji ve ihtiyaçlar, tüketim tarzının belirlenmesinde aktif rol oynamaktadır.

Bireysel ihtiyaçları gidermeye yönelik alışveriş biçimi, geçmişten günümüze kadar birçok

esaslı dönüşüm geçirmiştir. Basit değiş-tokuşla yani takasla başlayan ticaret, paranın icadıyla

gerçek bir devrim yaşamıştır. Geleneksel ticareti başlatan bu süreç günümüzde internet tabanlı

132

teknolojilerin ortaya çıkışıyla çevrimiçi ticareti doğurmuş; “ticaret” olgusunu çeşitli açılardan

değiştirmiştir. Geleneksel ticaretle eş zamanlı varlığını sürdüren bu elektronik ticaret modeli,

tüketicilerin ihtiyaç ve talepleri doğrultusunda farklı durum ve ortamlara yayılmış durumdadır.

Bilişim teknolojilerinin temel faktörü internetin 1990 sonrası yaygınlaşmaya başlaması,

bir yandan öncesi ile kıyaslanamayacak şekilde hayatı kolaylaştırmıştır. Bir yandan bireylerin,

toplumların; bilgi edinme yöntemleri, yaşam biçimleri, çalışma koşulları, iletişim modelleri

değişirken, diğer yandan beraberinde bir takım riskleri ve ihlalleri getirmiştir. Riskler

kullanıcılar tarafından sosyal ağlarda ve diğer mecralarda paylaşılan bilgilerin elde edilmesi ile

oluşurken, ihlaller kullanıcılar tarafından iletişim alanının kötüye kullanılması ile

gerçekleştirilmektedir. Bu bağlamda sürdürülebilir gelişim ve sağladığı geniş olanaklarla,

bilişim teknolojileri ve internet, çağımızın en önemli buluşu olmasının yanı sıra, suçla birlikte

anılan bir olgu haline de gelmiştir. (Bahar, 2018).

Internet teknolojileri, gündelik yaşam pratiklerinde çeşitli değişikliklere yol açmıştır.

İnternet; iletişim, eğlence ve diğer ihtiyaçları kolayca karşılamanın bir yolu haline gelmiştir.

Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş sürecinde öne çıkan internet, yeni iş modellerinin

ortaya çıkışını da hızlandırmıştır. Toplumsal gelişimi ve küresel ticaret kültürünü

etkilemektedir. Ticari işletmeler internet sayesinde faaliyetlerini elektronik ortamlara

taşımaktadır. Elektronik ticareti ortaya çıkaran ve geliştiren internet altyapısı, tüketicilere yeni

alışveriş alışkanlıkları kazandırmaya devam etmektedir. Elektronik ticaret günümüzde satış-

pazarlama sektörünün yeni ve hızlı bir alanı olarak kendisini göstermektedir.

Dünya Ticaret Örgütü (WTO) E-Ticareti, “Mal ve hizmetlerin üretim, reklâm, ve

dağıtımlarının telekomünikasyon ağları üzerinden yapılması” olarak tanımlamaktadır. E-

Ticaret tanımını, İktisadi İşbirliği ve Çalışma Örgütü (OECD) ise, “sayısallaştırılmış yazılı

metin, ses ve görüntünün işlenmesi ve iletilmesine dayanan, kişileri ve kurumları ilgilendiren

tüm ticari işlemler” biçiminde açıklamaktadır. T.C. Ulaştırma Bakanlığı, Türkiye Ulusal

Enformasyon Alt Yapısı (TUENA, 1998) raporunda doğrudan elektronik ticareti; fiziksel

bağlantı kurmaya veya fiziksel bir değiş tokuş işlemine gerek kalmadan tarafların elektronik

olarak iletişim kurdukları her türlü ticari iş etkinliği olarak görülmektedir (Küçükyılmazlar,

2006). Üç tanıma da bakıldığında ticaretin online ortamda yapıldığına ve fiziksel bağlantı

olmaksızın iş akışının ilerlediğine vurgu yapılmaktadır. Online ortama taşınan ticaret kişi ve

kurumların yaşamlarında da pek çok değişikliği beraberinde getirmiştir.

133

Bugün birçok markanın hem geleneksel mağazası hem de çevrimiçi mağazası vardır.

Ayrıca işletmeler, sosyal medya hesaplarına önem vermekte ve sosyal ticaretin varlığını

güçlendirmektedir. Mobil cihazların gelişmesi yeni çevrimiçi alışveriş ortamının oluşmasını

sağlamıştır. Öyle ki akıllı cihazlar, giyilebilir teknolojiler ile günün her anında çevrimiçi olarak

bağlantı sağlanabilir, ister bilgiye erişim ister eğlence istenirse de alışveriş gerçekleştirilebilir.

Mobil alışverişin kişiselleştirme özelliği, elektronik ticari işletmelerin dikkatini çekmiş ve

birçok mobil ticaret uygulamasının geliştirilmesine yol açmıştır. Günümüz çevrimiçi

alışverişlerde mobil alışverişin hızlı yükselişi gözlemlenmektedir.

Tüketicinin elektronik ticareti benimsemesi, yeni çevrimiçi alışveriş ortamlarının

yayılmasını hızlandırmıştır. Özellikle Web 2.0 teknolojileri ve sosyal medyanın kullanıcıların

gündelik yaşamlarında etkin biçimde rol oynamaya başlaması yeni imkanlar yaratmıştır. Web

2.0, ikinci nesil web olarak adlandırılmaktadır. Dale Dougherty tarafından 2004 yılında bir

okuma-yazma ağı olarak tanımlanmıştır (Berners Lee, 1998). Web 2.0 teknolojileri, sosyal

etkileşimlerde ortak ilgi alanlarına sahip büyük küresel kalabalıklar kurulmasına ve

yönetilmesine izin verirmiştir. Web 2.0 ikinci nesil internet hizmetlerini, toplumsal iletişim

sitelerini, vikileri, iletişim araçlarını, internet kullanıcılarının ortaklaşa ve paylaşarak yarattığı

sistemleri kapsamaktadır.

Ticari faaliyetlerin sosyal medyaya genişlemesiyle Facebook, Twitter ve Instagram gibi

büyük sosyal medya ağları, iletişim aracı olmanın ötesine geçmiştir. Sosyal medyada

kullanıcılar yalnızca paylaşımda bulunmamakta, aynı zamanda alışveriş de yapmaktadırlar.

Şirketlerin mağazaları için açtığı sosyal medya hesapları, tüketicilerin ürünlere ulaşmasını

kolaylaştırmakla birlikte zengin çevrimiçi ödeme yöntemi ile ürüne sahip olmayı

kolaylaştırmaktadır. Çevrimiçi ticaret, Web 2.0 araçları ile birlikte sosyal ortamlar aracılığı ile

gerçekleştirildiğinde “sosyal ticaret” haline de dönüşmüştür. Sosyal ticaret, 2009 yılında

yükselişe geçmiş görünmektedir; küresel ölçekte ise Amerika Birleşik Devletleri içerisinde

bulunan işletmelerin büyük çoğunluğu, Facebook hesaplarında kendi işletmelerini tanıtmıştır.

Benzer şekilde Türkiye’de de her ürün markasının aktif sosyal medya hesapları bulunmakla

birlikte küçük işletmelerin de bu ortamlarda faaliyet gösterdiği görülmektedir.

Teknolojinin gelişimi ve akıllı telefonların yaygın kullanımına paralel olarak gelişen

elektronik ticaret insanların gündelik yaşamlarında çeşitli değişimlere yol açmıştır. İnternetin

belirli bir yerde olma zorunluluğunu bağımlılığı ortadan kaldırdığı, bunlara dair yeni bir bakış

açısı getirdiği ileri sürülmektedir. Bu yeni dijital platform, hayatımızın en önemli unsurlarından

134

biri olarak elektronik ticaretin hacim ve etkinliğini artırmıştır. Günümüzde artık eski mağazalar,

dükkânlar, alışveriş merkezleri gibi mekânsal yerleşkeler internet ağı ile kullanıcılara daha

yakın hale gelmiştir. Geleneksel yolla yapılan ticaretteki pek çok engel elektronik ticaret

ortamında kalkmaktadır. Alıcı ve satıcı elektronik ticarette bir araya gelmek zorunda

olmadığında işlem maliyetleri de oldukça azalmakta, Web aracılığıyla firmalar pek çok faaliyeti

daha düşük maliyetle yapmaktadır (Sarısakal & Aydın, 2003: 83-90).

Bu bağlamda çevrimiçi alışveriş bireylerin gündelik yaşamında çeşitli etkilere de yol

açmıştır. Günümüzde Türkiye’de çevrimiçi alışveriş incelendiğinde Türkiye’de çevrimiçi

alışverişin gerçekleştirilmesine bağlı olarak alışverişte yüz yüze iletişim azalmış, tüketici

çekingenliğinin kaybolduğu gözlenmiştir. Ayrıca bireyler küresel ürünlere daha rahat

erişebilmektedir. Çevrimiçi alışveriş ile ödeme ve lojistik imkânlar olduğu sürece dünyanın her

bölgesinden alışveriş yapılabilmektedir. Geleneksel mağazalar sisteminde yalnızca yakın çevre

bazlı alışveriş ve ürün bulma imkânı varken, artık insanlar internet ile erişebildikleri her

bölgeden diledikleri ürünlere sahip olabilmektedir. Bunun dünyada en büyük örneğini gösteren

Amazon.com ve Ebay.com’un, çevrimiçi alışverişin küreselleşmesinde bir etken olduğu

söylenebilir.

Son yıllarda yapılan araştırmalar, çevrimiçi alışverişlerde ihtiyaç harici tüketimin gün

geçtikçe büyüdüğü, buna bağlı olarak da çevrimiçi tüketime harcanan zamanın da arttığını

göstermektedir. Günümüzde, çoğunlukla özel sektör başta olmak üzere yoğun çalışma saatleri,

işe gidiş dönüş trafiği ve bu süreçteki fiziksel ve ruhsal yorgunluklar, insanları teknoloji

kullanımına daha fazla itmektedir. İstanbul gibi kalabalık ve trafik problemi olan şehirlerde

yaşayan insanlar için, tek tatil gününde alışverişe zaman ayırmak vakit kaybı gibi

görülmektedir. Bu noktada elektronik ticaretin zamandan tasarruf diye anılan avantajı devreye

girmektedir. Kişiler, ihtiyaç duydukları ürünü mağazaya giderek satın almak yerine, oturdukları

yerden akıllı cihazları yahut bilgisayarları aracılığı ile satın almaktadır. Ayrıca alışveriş sonrası

destek ve iade konuları bağlamında da çözümün sağlanmasına yönelik önermeler söz

konusudur. Örneğin, Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu, ilk kategori olarak fiziki

malların seçimini, siparişini ve ödemesini internet aracılığı ile yapmaya dikkat çekmektedir. Bu

yönteme ilişkin tüketici sorunları posta veya doğrudan satış yoluyla yapılan alışverişlerde

karşılaşılan sorunların çözümüne benzer yollarla çözülebileceği önerilmektedir.

(Küçükyılmazlar, 2006). Bir diğer deyişle internet üzerinden satın alınan ürünün seçimi, siparişi

ya da ödemesiyle ilgili herhangi bir sorunla karşılaşılması durumunda posta yoluyla veya

doğrudan satış yoluyla alışverişlerdeki sorunlarının çözümü ile aynı davranmalıdır.

135

Elektronik ticaretin kolay ve hızlı erişim avantajı, birçokları tarafından zaman ve

mekândan bağımsız olma biçimindeki bir avantaj olarak yorumlanmakta fakat çevrimiçinde

geçirilen sürenin artışı, bu iddianın yeniden gözden geçirilmesini zorunlu kılmaktadır.

Teknolojik gelişmelerin gün geçtikçe artması ve bunun en büyük sonuçlarından

internetin birey yaşamında büyük yer kaplaması gündelik hayatta çeşitli değişikliklere yol

açmıştır. Bu değişiklerden biri olan alışveriş ortam değişikliği, elektronik ticaret ile çevrimiçi

alışveriş kavramının oluşması sağlanmıştır.

Çevrimiçi alışveriş geçmişten günümüze hızla artış göstermişken son yıllarda bu artışın

azalan ivme ile arttığı gözlenmiştir. Elektronik ticaretin durağan döneme girebileceğini iddia

edenler olsa dahi çevrimiçi alışveriş her geçen yıl bir öncekine oranla artışını sürdürmekte ve

önemini korumaktadır. İnternet üzerinden kişisel kullanım amacıyla mal veya hizmet siparişi

veren ya da satın alan 16-74 yaş grubundaki bireylerin oranı, 2017 yılı Nisan ayı ile 2018 yılı

Mart aylarını kapsayan on iki aylık dönemde %29,3’tür. Önceki yılın aynı döneminde (2016

Nisan- 2017 Mart), bu oran %24,9 olarak gözlenmiştir (TÜİK, 2018).

Çevrimiçi alışverişe bağlı olarak insanların gündelik yaşamda alışveriş alışkanlıklarında

da çeşitli değişimler meydana gelmiştir. İnsanların internet ve sosyal ağlardaki aktifliğinin gün

geçtikçe hızla arttığı gözlenmektedir. Dünya ortalamasının üzerinde internet aktifliği gösteren

Türkiye, internet teknolojisini aktif olarak kullanan ülkeler arasında yer almaktadır.

Tüm bu hızlı gelişmeler ışığında günümüzde siber âlem gerçek yaşamın birebir aynısı

olmaya başlamıştır. Sürekli gelişen dünyamızda hızlı iletişim kurma ve bilgiye ulaşma ihtiyacı

toplumların vazgeçilmezi haline gelmiş, internet de bütün birey ve toplumlara çözümler

sunabilen bir araca dönüşmüştür. Elektronik ticaretin kolay ve hızlı erişim avantajı, birçokları

tarafından zaman ve mekândan bağımsız olma biçimindeki bir avantaj olarak yorumlanmakta

fakat çevrimiçinde geçirilen sürenin artışı, bu iddianın yeniden gözden geçirilmesini zorunlu

kılmaktadır. Teknolojideki baş döndürücü gelişme aynı zamanda bu alanda işlenebilir suçları

da beraberinde farklı yollarla kolluk kuvvetlerinin önüne getirmeye başlanmıştır.

Mobil cihazların artması, akıllı telefonların ve internetin yaygınlaşması, sosyal ağların

da kullanıcı sayısında, büyük ivme kazanmasına neden olmuştur. Gün içerisinde zaman

kısıtlaması olmadan, aktif olarak kullanılan bu ağlar, bireylerin iletişim kurma biçimlerinin de

dönüşmesine neden olmakla beraber bireylerin sosyal medya kullanım sürelerini büyük oranda

arttırmıştır. Özellikle Facebook, Twitter ve Instagram, yüz yüze iletişimin dahi önüne geçecek

136

kadar tehlikeli noktaya gelmiştir. Kendini rahatlıkla ifade etme noktasında, kullanıcılara büyük

avantajlar sağlayan bu ağlar, sanal iletişim olgusunun ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Bireylerin, sosyalleşme adı altında yüz yüze iletişimden uzaklaşarak, sosyal medya üzerinden

interaktif ve çok boyutlu olarak, kendilerini ifade etme süreçleri, çoğu zaman olumsuz sonuçları

da beraberinde getirmektedir.

Tüm bu teknolojik gelişmelerin artışına bağlı olarak, bilişim suçlarında da yüksek

oranda çeşitlenme gözlenmektedir. Hakaret, dijital veri hırsızlığı, kişisel verilerin ele

geçirilmesi, sosyal medya hesaplarının ve Web sitelerinin hacklenmesi, dolandırıcılık,phishing

vb. çok sayıda bilişim suçu yaygın olarak işlenmektedir. Geleneksel yöntemlerden uzaklaşan

suç, sanal ortamda çeşitlenmekte ve kontrolü güçleşmektedir. Casus yazılımlar (spyware),

aldatma (IP spoofing), servis dışı bırakma (DoS), yemlemeler (phishing), istem dışı elektronik

postalar (spam), klavye işlemlerini kaydeden programlar (key loggers), virüsler, Truva atları,

kurtçuklar (worms), zombie, botnet, şebeke trafiğinin dinlenmesi (sniffers), propaganda siber

saldırı araçları ve yöntemleri arasında sayılabilir (Varoğlu & Çınar, 2016).

Beyaz yakalı suç örgütleri ve organize suç grupları, birbirleri ile bağlantılı suçları işleme

eğilimi göstermektedirler. Suç ile mücadele eden yetkili organların takiplerinden kurtulmak için

yazılım geliştirmeden, kötü amaçlı kişisel bilgileri elde edilmesine kadar birçok illegal

faaliyette ortaya çıkmaktadırlar. Sürekli karmaşıklaşan bilişim teknolojileri ve internet

üzerinden işlenen suçlar, uluslararası ve ulusal kurumlar ile uzmanlar tarafından farklı

şekillerde kategorize edilmektedir.

Gelişen teknoloji sayesinde bilişim sistemleri, internet ve sosyal medya kullanımı

istatistiki verilere göre her yıl artmaktadır. Çoklu sanal ortamın kullanımı ile suç arasında doğru

orantı mevcuttur. Diğer bir ifade ile sosyal ağlar ve bilişim sistemlerinin kullanımı arttıkça suç

işleme oranı da artmıştır.

Bilişim suçlarının içeriği, oldukça kapsamlı ve karmaşıktır. Bu suçlar; iletişim

teknolojileri kullanılarak kişilere, topluma ve devlete karşı, kanunlarla yasaklanmış fiillerin

gerçekleştirilmesi şeklinde ifade edilebilir. Bilişim alanında meydana gelen değişimler, internet

bağlantılı taşınabilir modern araçların, özellikle de akıllı telefonların, tüm bilişim mecralarında

rahatlıkla ve yaygın biçimde kullanılmaya başlaması, bunlara bağlı olarak ücretli ve ücretsiz

uygulamalarla mobil ve PC kullanıcıların kendisini gizlemesine, konumunun bulunduğu yerden

farklı bir yerde göstermesine olanak sağlamaktadır. Bu uygulamaların herhangi bir kontrolünün

137

bulunmaması, kullanıcıların kendisini gizlemesine olanak sağlayarak anonimlik kavramını ön

plana çıkarmaktadır. Bu durum suç soruşturmalarında suçlunun tespitinin giderek zorlaşmasına,

kontrol mekanizmalarının zayıflamasına ve sanal dünyada suç işlenmesine olanak sağlamış

beraberinde tüm dünya ülkeleriyle eşgüdüm hareket etmeyi zorunlu hale getirmeye başlamıştır.

Avrupa Konseyi Siber Suç Sözleşmesi'ne göre bilişim suçları, bilgisayar veri veya

sistemlerinin gizliliği, bütünlüğü ve kullanıma açık bulunmasına yönelik suçlar, bilgisayarlarla

ilişkili suçlar, içerikle ilişkili suçlar ve fikri mülkiyet haklarının ihlali ile ilgili suçlar şeklinde

sınıflandırılmıştır (Avrupa Konseyi, 2001).

Birleşmiş Milletler tarafından İtalya'da düzenlenen "Symposium on the Occasion of the

United Nations Convention Against Transnational Organized Crime" sempozyumu bünyesinde

14 Aralık 2000 tarihinde düzenlenen "The Challenge of Borderless Cyber Crime" panelinde

bilişim suçları ile ilgili bir takım fiillerin üye ülkeler tarafından cezai müeyyide ile karşılanması

tavsiye edilmiştir. Bunları bilişim sistemlerine yetkisiz giriş, bilgisayar veya bilişim

sistemlerinin hukuka aykırı olarak kullanımına engel olunması, bilişim sistemleri içerisindeki

verilerin değiştirilmesi veya tahrip edilmesi, veri veya program gibi soyut birtakım değerlerin

ele geçirilmesi, bilişim sistemleri ile sahtekarlık fiilleridir (Pallı, 2008: 68).

Avrupa Topluluğunda ise bilgisayar suçları şöyle tasnif edilmektedir (Kurt, 2005: 78).

Bir kaynağın veya herhangi bir değerin gayri kanuni olarak transferini sağlamak için

kasten bilgisayar verilerine ve/veya programlarına girmek, bozmak, silmek ve/veya yok

etmek

Bir sahtekarlık yapabilmek için kasten bilgisayar verilerine ve/veya programlarına

girmek, bozmak, silmek ve/veya yok etmek;

Bilgisayar ve/veya telekomünikasyon sistemlerinin çalışmasını engellemek amacıyla

kasten bilgisayar verilerine ve/veya programlarına yahut bir bilgisayar sistemiyle bir

bağlantı bir bağlantı sağlayan mekanizmaya girmek, bozmak, silmek ve/veya yok

etmek,

Piyasaya sürmek ve ticari olarak yararlanmak amacıyla bir bilgisayar programının yasal

malikinin sahip olduğu hakları zarara uğratmak,

Bir bilgisayar ve/veya telekomünikasyon sistemi sorumlusunun izni olmaksızın veya

mevcut emniyet tedbirlerini aşarak bu sistemlere kasten girmek veya müdahalede

bulunmaktır.

Bilişim suçları ile ilgili diğer bir sınıflandırma da şu şekilde olabilir;

Veri Suçları (a-Verilerin durdurulması, b-Verilerin değiştirilmesi, c- Verilerin

çalınması),

Ağ Suçları (a-Ağ engellenmesi, b-Ağ sabotajı),

Yetkisiz Giriş Suçları (a-Bilişim sistemine izinsiz giriş, b-Virüs yayma),

İlgili Suçlar (a-Bilgisayar yoluyla sahtecilik, b-Bilgisayarla bağlantılı dolandırıcılıklar)

138

Bilişim suçlarının tasnifi konusundaki yaklaşımlar incelendiğinde genel olarak ayrımın

bilişim teknolojilerinin "amaç" ve "araç" olarak kullanılmasından çıktığını görmekteyiz.

Çalışmamızın da temel çıkış noktasını oluşturan bu ayrımın sonucu olarak genel bir tasnif

yapmak istersek;

Bilişim Suçları

Bilişim Yoluyla işlenen Suçlar

Şeklinde bir ayrımın yapılması hemen hemen bütün görüşlerle örtüşmektedir.

Birleşmiş Milletler 10. Kongresinde Bilişim Suçlarını;

Dar anlamda bilişim suçları

Geniş anlamda bilişim suçları olmak üzere iki alt kategori içinde değerlendirmektedir.

Dar anlamda bilişim suçları bilişim sisteminin güvenliğini veya veri işlemini hedef alan

eylemler, geniş anlamda bilişim suçları ise bilişim sistemi ve ağı marifeti ile bu sistem veya

ağda gerçekleşen herhangi bir hukuk dışı eylemlerdir şeklinde sınıflandırılmıştır. (Yazıcıoğlu,

2004).

Avrupa Sanal Ortamda İşlenen Suçlar Sözleşmesi ve Birleşmiş Milletler 10.

Kongresinde Bilişim suçlarının sınıflandırılması konusunda farklılıkların olduğu

gözlemlenmekle beraber dijital dünyanın hızla gelişmesi, teknolojide oluşan yenilikler, bilişim

alanında işlenen suçlarda da kendisini göstermiş ve çeşitliliğini arttırmıştır. Aynı zamanda Türk

Hukuk Sisteminde meydana gelen değişiklikler neticesinde günümüzde siber suçların

sınıflandırılmasını dört ana başlık altında değerlendirebiliriz.

Siber suçlar işleniş yöntemlerine göre dört ana başlıkta sınıflandırılabilir (Ekizer,

2014):

Bilişim Bağlantılı Siber Suçlar

Bilişim Vasıtasıyla İşlenen Siber Suçlar

Kritik Altyapılar ve Endüstriyel Kontrol Sistemlerine Yönelik Suçlar

Bilişim Sistemlerini Hedef Alan Siber Suçlar

Bilişim Bağlantılı Siber Suçlar

Bilişim sistemlerinin hayatımızın her alanına girmesi ile birlikte teknolojinin gelişmesi,

akıllı telefonların gün geçtikçe daha çok kullanılması, özellikle e-ticaret, internet / mobil

bankacılık uygulamalarının yaygınlaşması, sosyal medya kullanıcı sayısının artması,

139

kullanıcıların günlük yaşantılarında kolaylık sağladığı gibi, suç ve suç örgütleri tarafından da

bilişim sistemleri kullanılarak hırsızlık, dolandırıcılık ve sahtecilik yolu ile banka ve kişisel

bilgilerin ele geçirilip haksız kazançla birlikte kullanıcıların mağduriyetine de sebep

olmaktadır.

Bilişim Bağlantılı Siber Suçlara Örnek Vermek Gerekirse;

Skimming (Banka/Kredi Kartı Manyetik Şerit Kopyalama) (TCK Md.245)

Banka/Kredi Kartı Sahteciliği (TCK Md.245)

Mail Order(TCK Md.245)

İnternet Banka Dolandırıcılığı (Havale/EFT) (TCKMd.158-1/f,l)

Phishing (voice-çağrı merkezi dolandırıcılıkları, web phishing-kimlik, şifre ve kart

bilgisi hırsızlığı) (TCK Md.158-1/f,l)

Nitelikli Hırsızlık (TCK Md.142-2/e) (5237 Sayılı Türk Ceza Kanunun İlgili Maddeleri)

Bilişim Vasıtasıyla İşlenen Siber Suçlar

Teknolojinin gelişimi ile birlikte bilişim sistemlerinin hayatımızın her alanına girmesi

ve aynı zamanda teknolojinin sağlamış olduğu kimlik, konum bilgisi gibi verilerin gizlenerek

anonim hale getirilebilme imkanının bulunması ve sınırlarla kalmayıp uluslararası boyutta

işlenebilir hale gelmesi ile yeni suç tiplerinin ortaya çıkmasıyla beraber özellikle hakaret,

sövme, terör propagandaları, uyuşturucu trafiğinin yönlendirilmesi gibi klasik suç tiplerinin de

daha kolay işlenmesine imkan sağlamaktadır.

Bilişim Vasıtasıyla İşlenen Siber Suçlara Örnekler:

Çocuğun Cinsel Yönden İstismarı (TCK Md.103,226)

Özel Hayatın Gizliliğini İhlal (TCK Md.134)

Tehdit, Şantaj, Hakaret vb. (TCK Md.106,107)

Terör Propagandası (3713 SKM)

Devlet Büyüklerine Hakaret (TCK Md.299)

Uyuşturucu Madde Temin ve Satışı (TCK Md.188)

Bilişim Sistemlerini Hedef Alan Siber Suçlar

Bilişim sistemleri suçun mağduru konumundadır. Bir bilişim sistemine yetki dışı erişim,

sistemin işleyişinin aksatılması veya kesintiye uğratılması, bilişim sistemi üzerindeki verilerin

140

silinmesi, değiştirilmesi söz konusudur. Zararlı yazılımların hedef bilişim sistemine

bulaştırılması sonucu sistemin işleyişinin durması, sistem üzerindeki verilerin zarar görmesi

maddi ve manevi birçok zarara yol açabilir.

Örneğin istihbarat teşkilatlarının sistemlerine erişim ile bilgilerin çalınması, hastane

veri tabanlarındaki bilgilerin veya havayolu firmalarının uçuş planlarının değişmesi, banka

verilerinin çalınması veya iletişimi sağlayan servislerin durdurulması inanılmaz derecede

zararlar meydana getirir. Burada hedef direk olarak bilişim sistemleridir.

Kritik Alt Yapılar Ve Endüstriyel Sistemlere Yönelik Siber Suçlar

Avrupa komisyonu kritik altyapıları; insanların hayati sosyal fonksiyonlarının,

sağlıklarının, emniyetlerinin, güvenliklerinin, ekonomik ve toplumsal refahlarının devamı için

gerekli olan ve aksama veya yok edilmesi bu fonksiyonları sürdürmede yetersiz kalma

sonucunda bir üye ülkede belirgin etki gösterecek varlık, sistem veya ilgili parçaları şeklinde

tanımlamaktadır.(Avrupa Komisyonu, 2004)

Yapılan tanımlama doğrultusunda devletin vatandaşlarına sunmuş olduğu kritik öneme

sahip altyapılara (Enerji, Sağlık, Ulaşım, Aselsan, Tübitak, Havelsan vb) yönelik yapılan

gelişmiş ve hedefli siber saldırılardaki amaç ülke ekonomisine zarar vererek siyasi yönden

hükümetleri güçsüz bırakmaktır (Avrupa Komisyonu, 2004: 3).

Ülke kanunumuza bakıldığında Türk Ceza Kanunu 10. Bölüm Bilişim Alanında Suçlar

başlığı altında Bilişim sistemine girme (Madde 243), Sistemi engelleme, bozma, verileri yok

etme veya değiştirme (Madde 244), Banka veya kredi kartlarının kötüye kullanılması (Madde

245), Yasak cihaz veya programlar (Madde 245/A) suçları ile ilgili hüküm bulunmaktadır.

Banka veya kredi kartlarının kötüye kullanılması kapsamında yoğun olarak kullanılan

banka veya kredi kartlarının ATM, pos veya sanal pos cihazlarıyla kullanımlarından

kaynaklanan suçlara değinmemiz mümkündür. Bu doğrultuda;

Banka veya Kredi Kartlarının ATM’de kullanımları sırasında kopyalandığı ve ele

geçirilen bilgiler kullanılarak üretilen sahte kartlar vasıtasıyla gerçekleştirilen suç yöntemidir.

Şüpheliler tarafından üzerinde kart manyetik şerit bilgilerini okumaya yarayan düzeneklerin

bulunduğu elektronik sistemler, ATM kart giriş haznelerine birebir benzer ve fiziki görünüşte

farklılık göstermeyen düzenekler üzerine yerleştirilerek, vatandaşın ATM’ye kartını

yerleştirdiği sırada manyetik şerit bilgileri elde edilmektedir. Ayrıca ATM’nin farklı

141

yüzeylerine kart şifresinin ele geçirilmesi amacıyla üzerinde mikro kamera düzeneğinin

bulunduğu aparat yerleştirilmektedir. Bu aparatlar aracılığı ile ATM’den işlem yapan banka

müşterisinin kart bilgileri kopyalanmaktadır. Kopyalanarak manyetik şerit bilgileri ele geçirilen

bilgiler kampanya kartları, akaryakıt kartları, beyaz plastik kartlar gibi üzerinde manyetik şerit

alanı bulunan kartlara msr adı verilen cihazlarla entegre edilerek sahte kart üretilmektedir.

Üretilen sahte kartlar, ele geçirilen kart şifreleri ile birlikte fark ATM’lerde kullanılarak

şüpheliler tarafından para çekim işlemi gerçekleştirilmekte ve vatandaşlar mağdur

edilmektedir.

Banka veya Kredi Kartlarının fiziki olarak ATM kullanımları dışındaki diğer kullanım

alanı pos cihazları aracılığı ile alışveriş işlemleridir. Bu yöntemde yine yazılımı değiştirilmiş

veya mini msr cihazları aracılığı ile müşteri kartını kullandığı sırada kart manyetik şerit bilgileri

ele geçirilmektedir. Şifre kimi zaman yazılımlı pos cihazı marifeti ile kimi zaman ise görsel

hafıza ile ele geçirilmekte, neticesinde temin edilen bilgileri ile yukarıda anlatıldığı gibi sahte

kart üretilerek kullanılmaktadır.

Banka veya Kredi Kartlarının fiziki kullanımları dışında gelişen teknoloji ve verilen

hizmetin internet üzerinden sağlanması neticesinde e-ticaret sitelerinde kullanımları

gerçekleştirilmekte, bu sırada da gerek bilgilerin çalınarak kullanılması gerekse çalınan

bilgilerin e-ticaret sitelerinde kullanılması ile suç oluşmaktadır. E-ticaret siteleri üzerinden

alışveriş yapmak artık çok kolay hale gelmiştir. Cüzdanımızda bulunan kredi kartı fiziken hiçbir

şekilde kullanılmaksızın üzerinde bulunan 16 haneli kart numarası, kart son kullanım tarihi ve

kart CVV numarası girilerek alışveriş yapılabilmektedir. Günlük hayatta e-ticaret hayatın

vazgeçilmez bir unsuru olsa da suça maruz kalma ihtimalimiz de yüksektir. Harcama yapılan

internet sitesi güvenliğini ön planda tutmamız gerekmektedir. Sahte açılan hizmet siteleri

aracılığı ile ele geçirilen kart bilgilerimiz farklı e-ticaret siteleri üzerinde kullanılarak şüpheliler

tarafından kullanılabilir ve bizde sonucunda mağdur olmuş olabiliriz. Belirtilen kart bilgilerinin

e-ticaret sitelerinde de kullanıldığı gibi az da olsa pos cihazlarına manuel bilgiler girilerek te

kullanılabilmektedir.

Ayrıca Türk Ceza Kanunu Nitelikli hırsızlık başlıklı 142. Maddesinin e fıkrası Bilişim

sistemlerinin kullanılması, Nitelikli dolandırıcılık başlıklı 158. Maddesinin 1/f fıkrası Bilişim

sistemlerinin, banka veya kredi kurumlarının araç olarak kullanılması hükümleri de bilişim

sistemleri kullanılarak işlenebilmektedir.

142

Banka veya kredi kartlarımızın güvenliğini üst seviyede tutsakta günümüz bankacılık

hizmetlerinde yetersiz kalabiliriz. Çünkü sadece kart kullanılmakla banka hesaplarımız ele

geçirilmemekte olup, internet bankacılığı ve mobil uygulamalarla da tüm banka hesaplarımız

ele geçirilebilmektedir. Bu doğrultuda gerek girmiş olduğumuz banka web sayfasının, gerekse

mobil cihazımıza indirmiş olduğumuz bankacılık uygulamasının güvenilirliğini sağlamamız

gerekmektedir. Ayrıca sadece internet bankacılığı ve mobil bankacılık uygulamalarında

güvenliğin dikkate alınması bankacılık hesaplarına saldırı olmayacağını ifade etmemektedir.

Gerek kullandığımız bilgisayar, gerekse mobil cihazlara indirilen uygulamalar da güvenliğimizi

sağlamamız gerekmektedir. Şöyledir ki bilgisayar ve mobil cihazımıza yerleşen bir virüs veya

uygulama ile bankacılık hizmetlerinden faydalandığımız sırada bilgilerin şüphelilerin ele

geçmesi de muhtemeldir. Şüphelilerce çeşitli zararlı yazılımlar, bankacılık hizmetlerine

tanımlanan cep telefonu numarasına ilişkin sim kartın ikizlenmesi (yedek simkart temini) veya

orijinal görünüm verilmiş sahte web siteleri aracılığı ile bankacılık bilgileri ele geçirilebilir, bu

bilgiler kullanılarak ta şüphelilerce banka hesaplarına erişilerek şüpheli hesaplara para transfer

etmek suretiyle banka müşterileri mağdur edilebilmektedir. Bu suça maruz kalmamak amacıyla

kullanılan bilgisayar ve mobil cihazlarda bulunan yazılımlara özellikle dikkat edilmeli, işlem

yapılan web sitelerinin güvenilirliği ön planda tutulmalıdır.

SONUÇ

Bankacılık bilgilerinin yukarıda açıkladığımız zararlı yazılım, sahte web sitesi, sahte

bankacılık uygulaması veya banka hesabında tanımlanan sim kartın yedeklenmesi suretiyle ele

geçirilebileceği gibi sosyal mühendislik yoluyla vatandaşlardan kart ve bankacılık bilgileri ele

geçirilmektedir. Sosyal mühendislikte ikna kabiliyeti yüksek şüphelilerce başvurulan bu

yöntemde yanıltma ve dolandırma amaçlı VOİP tabir edilen internet üzerinden aramalar

neticesinde vatandaşın mobil cihazında banka müşteri hizmetleri numarasının gösterildiği, ikna

edici bir görüşme neticesinde de vatandaştan bankacılık bilgilerinin ele geçirildiği

görülmektedir. Hatta bu görüşmeler sırasında müşteri mobil cihazına gelen kısa mesajlarında

telefonda söylenmesi sağlanmaktadır. Bu suça maruz kalmamamız açısından kesinlikle banka

görünümlü gelen çağrılara dikkatli cevaplar vermeliyiz, tereddüt yaşadığımız durumlarda hiçbir

bilgi paylaşmadan görüşmeye son verilmelidir. Görüşmede yaratılan korku ve panik havasına

kesinlikle girilmemelidir.

143

Gelişen teknoloji sayesinde bilişim sistemleri, internet ve sosyal medya kullanımı

istatistiki verilere göre her yıl artmaktadır. Çoklu sanal ortamın kullanımı ile suç arasında doğru

orantı mevcuttur. Diğer bir ifade ile sosyal ağlar ve bilişim sistemlerinin kullanımı arttıkça suç

işleme oranı da artmıştır.

İstanbul ili ele alındığında bu tür suçların işlenme oranı arttıkça, bu suçlara bağlı

yakalanma oranlarının da arttığı gözlenmektedir. İnternet ve iletişim teknolojilerinin gelişimi

ve dönüşümü, tüm dünyada klasik iletişim standartları ile kıyaslanamayacak ölçekte sosyo-

kültürel, ekonomik ve siyasal etkileri beraberinde getirmiştir. İnternet bağlantı hızının ve

kapasitesinin çok hızlı artmasıyla beraber günümüzde teknolojide gerçekleşen dönüşüm, mobil

teknolojinin yaygınlaşması, 5G teknolojisi ile nesnelerin internetinin hayatımıza girecek

olması, yıllara oranla bilişim suçlarının çeşitlenmesine ve artmasına etkisi olacaktır.

Ancak çok hızlı bir şekilde büyüyen sosyal ağlar ile bilişim sistemlerinde, henüz ön

denetim veya kontrol mekanizmaları yeteri kadar oluşturulmadığından, sanal ortamın takibinin

yapılmasında güçlükler yaşanmaktadır. Meydana gelen suçların artık sınır tanımaz halde

ülkeler ve kıtalar arasında çok kısa süre içerisinde işlenebilmekte yine ülke ve kıtalararası

hukuki sistemlerinin değişiklik göstermesi suç ve suçlu takibinde aynı zamanda bilgi

alışverişlerinde zorluklar yaşanmasına sebebiyet vermektedir. Önlem alınmaz ise sürekli

değişim ve gelişim gösteren bu çoklu sitem ortamında, suç ve takibindeki güçlük daha da

artacaktır.

KAYNAKLAR

Avrupa Komisyonu. (2004). Terörle Mücadelede Kritik Alt Yapıların Korunması. Brüksel.

Avrupa Konseyi, (2001). Convention on Cybercrime.

http://conventions.coe.int/Treaty/EN/Treaties/html/185.html adresinden 17.10.2010

tarihinde erişildi.

Bahar, A (2018). Bilişim Suçları, İletişim ve Sosyal Medya. Aydın Üniversitesi Dergisi.

Temmuz 2018, Cilt No 10, Sayı 3, s.1-36.

Berners-Lee, T. (1998). The World Wide Web: A very short personal history.

http://conventions.coe.int/Treaty/EN/Treaties/html/185.html

144

http://www.w3.org/People/Berners-Lee/ShortHistory.html adresinden 16.02.2018

tarihinde erişildi.

Ekizer, A. H. (2014). Bilişim Suçları (Siber Suçlar). https://www.ekizer.net/bilisimsuclari-

sibersuclar/ adresinden 16.05.2019 tarihinde erişildi.

Kurt, (2005), Tüm Yönleriyle Bilişim Suçları ve Türk Ceza Kanunundaki Uygulaması,

Ankara: Seçkin Yayınları.

Küçükyılmazlar, A. (2006). Elektronik Ticaret Rehberi. İTO. İstanbul.

Pallı, H. (2008). Türk Hukukunda ve Mukayeseli Hukukta Bilişim Suçları (Yayınlanmış

Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kayseri.

Sarısakal, M.N. & Aydın, M.A. (2003). Elektronik Ticaretin Yeni Yüzü Mobil Ticaret.

Havacılık ve Uzay Teknolojileri Dergisi. 1(2), pp.83-90.

Şimşek Varoğlu, D. & Çınar, O. (2016). E-Ticaret ve Siber İşlemler. Dış Ticaret Enstitüsü

Tartışma Metinleri. İstanbul Ticaret Üniversitesi.

TÜİK. (2018). Hanehalkı Bilişim Teknolojileri (BT) Kullanım Araştırması.

http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=27819 adresinden 16.05.2019

tarihine erişildi.

Yazıcıoğlu, R., Y. (2004) Bilişim Suçları Konusunda 2001 Türk Ceza Kanunu Tasarısının

Değerlendirilmesi. Hukuk ve adalet: Eleştirel Hukuk Dergisi, Y:1, S:1, İstanbul.

5237 Sayılı Türk Ceza Kanunun İlgili Maddeleri

http://www.w3.org/People/Berners-Lee/ShortHistory.html%20adresinden%2016.02.2018

https://www.ekizer.net/bilisimsuclari-

https://www.ekizer.net/bilisimsuclari-

http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=27819

145

TABLO VE ŞEKİLLER

Tablo 1: İstanbul Emniyet Müdürlüğü Siber Suçlarla Mücadele Şube Müdürlüğü

2017-2018 Yılları Arasında Çeşitli Kategorilerde İşlenmiş Bilişim Suçları Sayısı ve

Değişimi

Suçun Nevi

2017 2018

Operasyon

Sayısı Yakalama Tutuklama

Operasyon

Sayısı Yakalama Tutuklama

Bilişim ve Banka Sistemleri

Aracılığıyla Nitelikli

Dolandırıcılık (TCK:158/1-f)

52 246 130 52 197 104

Kamu görevlisi, Banka vb. ile

irtibatlı olduğunu söyleyerek

dolandırıcılık (TCK 158/1-L)

5 52 28 9 159 65

Banka ve Kredi Kartlarının

Kötüye Kullanılması

(TCK:245/2-3)

21 54 31 23 44 34

Bilişim yoluyla Hırsızlık

(TCK:142/2-e) 16 19 18 12 33 18

Bilişim Sistemlerine Yönelik

Suçlar (TCK:243-244) 7 22 7 17 53 30

Bilişim Sistemlerini

Kullanarak Özel Hayata Karşı

İşlenen Suçlar TCK:132-136)

4 8 2 6 8 0

7258 Sayılı Futbol Ve Diğer

Spor Müsabakalarında Bahis

ve Şans Oyunları

Düzenlenmesi Hakkında

Kanun

9 110 44 37 280 135

Müstehcenlik

(TCK:226-3), Çocuğun Cinsel

İstismarı (TCK:103)

16 23 8 41 47 4

TOPLAM 130 534 268 197 821 390

146

Şekil 1: We Are Social 2018 Türkiye’de İnternet Kullanımı

İstatistikleri

Şekil 2:We Are Social 2018 Türkiye E-Ticaret Tüketim Malları Satın Alım

İstatistikleri

5,1

4,0

3,2 3,0

M obiltelefon

kullanıcısayısı

İnternetkullanıcı

sayısı

Sosyalmedya

kullanıcısayısı

M obilsosyalmedya

kullanıcısayısı

Dünya,mobilinetkisiylehızladijitalleşiyor

Kaynak: Statista Ocak2018

Dünyanüfusu

7,6milyar

milyarkişi

Şekil 3: Dünyada Artan Mobill Kullanıcı Sayısı

147

Şekil 4: We Are Social 2018 Türkiye E-Ticaret Harcamaları

Şekil 5: We Are Social 2018 Türkiye E-Ticaret Harcamaları

Şekil 6:We Are Social 2018 Türkiye’de En Çok Kullanılan Sosyal Medya

Platformları İstatistikleri

148

Şekil 7: We Are Social 2018 Türkiye’de İnternet Kullanımı İstatistikleri

149

TEKNOLOJİK GELİŞMELER VE KOLLUK FAALİYETLERİ: BİR GÜVENLİK

AKTÖRÜ OLARAK İNSANSIZ HAVA ARAÇLARI

Mehmet Ali TEKİNER*

Niyazi Umut AKINCIOĞLU**

ÖZET

İnsanoğlunun uçmaya olan ilgisi yüzyıllar öncesine dayanmaktadır. İlk uçağın icadından

günümüze kadar havacılık alanında birçok gelişme yaşanmış, havacılık teknolojileri

durmaksızın gelişmeye devam etmiştir. Hava araçlarının etkin kullanıma başlaması ile beraber

güvenlik ve savunma alanında büyük faydalar sağlamalarına rağmen ortaya çıkan birçok yeni

tehdit de bulunmaktadır. Özellikle insansız hava araçları günümüzde güvenliğin sağlanması

için en sık başvurulan araçlardan olmaktadır. Entegre olarak kullanılabilen kamera ve silah

sistemleri kablosuz olarak kontrol edilebilen ve üstün hareket kabiliyetine sahip bu aygıtları

özellikle savunma konusunda en önemli aktörlerden biri yapmıştır. Bu nedenle insansız hava

araçları ülkemizde ve dünyada birçok kullanım alanına sahip araçlar olmuşlardır. Güvenlik

hizmetinin yanında tarım, arama – kurtarma, haritacılık ve yangın gibi birçok faaliyette insansız

hava araçlarından faydalanılmaktadır. Özellikle izleme ve takip gibi alanlarda boyutları ve

hareket kabiliyetleri nedeniyle insansız hava araçları kolluk kuvveti tarafından da sıkça

kullanılmaktadır. Ülkemizde de trafik denetlemeleri, izleme, toplumsal olaylar ve takip gibi

birçok güvenlik ihtiyacında insansız hava araçlarından faydalanılmaktadır. Ancak tüm

avantajların yanında bu araçlar düşük maliyetli ve kolay ulaşılabilir olmaları nedeniyle bazı art

niyetli kişi ve gruplar tarafından da kullanılmaktadır. Bu durum da insansız hava araçlarının

kullanımına denetimler getirilmesine ve bu araçlara karşı güvenlik önlemleri alınmasını zorunlu

kılmıştır. Dünyada bu amaç için birçok savunma şirketi anti – drone olarak adlandırılan

teknolojiler üzerine çalışmakta ve bu araçların neden olacağı muhtemel tehlikeleri bertaraf

etmeye çalışmaktadır. Ancak art niyetli kişiler olmasalar bile insansız hava araçlarının düşük

maliyetli ve kolay ulaşılabilir olmaları hobi amaçlı kullanımın insanlar arasında giderek

yaygınlaşmasına neden olmaktadır. Bu nedenle hemen tüm ülkeler insansız hava araçlarının

kullanımı ve satın alınmasına yönelik kanuni düzenlemelerde bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler: İnsansız Hava Aracı, Kolluk Faaliyetleri, Güvenlik

* Doç. Dr., Polis Akademisi Başkanlığı Adli Bilimler Enstitüsü **Araş. Gör., Polis Akademisi Başkanlığı Adli Bilimler Enstitüsü

150

TECHNOLOGICAL DEVELOPMENTS AND LAWFIELD ACTIVITIES: UNIQUE

AIR TOOLS AS A SECURITY ACTOR

ABSTRACT

People's interest in flying dates back centuries. There have been many developments in the

aviation field from the invention of the first aircraft to the present. Effective use of air vehicles

has benefited greatly in security and defense. On the other hand, advances in aircraft technology

bring some new threats. Nowadays, unmanned aerial vehicles are one of the most commonly

used vehicles for provide safety and security. By the reason of the integrated camera and

weapon systems, and the advantages of wireless control makes unmanned aerial vehicles one

of the most important actors in defense and security. In addition to security services, unmanned

aerial vehicles are used in many activities such as agriculture, search and rescue, cartography

and fire. Especially in areas such as monitoring and tracking, unmanned aerial vehicles are

frequently used by law enforcement. In our country, unmanned aerial vehicles are used in many

security needs such as traffic inspections, monitoring, target tracing. However, in addition to

all the advantages, due to the fact that the unmanned aerial vehicles are easily accessible these

tools are used by some malicious individuals and groups.

This situation necessitated audits on the use of unmanned aerial vehicles and taking security

measures against these vehicles. For this purpose, many defense companies in the world are

working on anti-drone technologies and try to eliminate the potential hazards of these vehicles.

The advantage of low cost and easy access of unmanned aerial vehicles are becoming more

common interest among people. The fact that unmanned aerial vehicles are so popular threatens

the privacy of private life. For this reason, almost all countries are in legal arrangements for the

use and purchase of unmanned aerial vehicles.

Key Words: Unmanned Aerial Vehicles, Law-enforcement Activities, Security

GİRİŞ

Suç ile Mücadelede Teknoloji

Suç ve teknoloji kavramları birbirine oldukça bağlı iki kavramdır. Bir düzenbazın

başkalarını kandırmak için kullandığı telefon, bir hırsızın ateşli silahlar kullanması ve bir

suçlunun olay yerinden araba ile kaçması gibi durumlar suç ve teknolojinin birbirine bağlı

olarak gözlemlendiği alanlardan bazılarıdır. Teknolojinin günden güne gelişmesi ve ilerlemesi

151

yarının suçlarının da bugünün suçlarından farklı olacağını göstermektedir. Günümüzde işlenen

suçlar gelecekte de işlenmeye devam edeceği bilinmesine rağmen gelişen teknolojinin bu

suçların işlenme yöntemlerini ne şekilde değiştireceği tam olarak bilinmemektedir. Gelişen

teknolojinin suçluların işini kolaylaştıracak avantajlar sağlaması olası gözükmektedir. Bu

nedenle teknolojideki gelişmeler suçun aydınlatılması ve çözüme ulaşması için de

kullanılmalıdır. (Schmalleger, 2015)

Emniyet teşkilatı kuruluşundan bugüne kadar suç ile mücadele ve güvenliğin

sağlanması aşamasında teknolojik gelişmeleri takip eden ve bu gelişmeleri en etkin kullanan

kurumların başında gelmektedir. Teknolojide meydana gelen her gelişme adaletin sağlanması

amacı ile emniyet teşkilatı tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Olay yeri inceleme teknikleri,

telsiz ile haberleşme ağı ve diğer teknolojik gelişmeler yüz yılı aşkın bir süredir ülkemizdeki

kolluk kuvvetleri tarafından aktif olarak kullanılmaktadır. Özellikle son yıllarda teknolojide

meydana gelen hızlı yükseliş suç işleyen kişilerin de teknolojiden faydalanması emniyet

güçlerinin bu yükselişi yakından takip etmesini ve suçluların bir adım önünde olmasını zorunlu

kılmaktadır.

Görüntü kayıt edilmesi ve şehirlerde güvenliğin sağlanması amacıyla teknolojinin

kullanımı geçtiğimiz yıllarda kolluk kuvvetlerinin güvenliği sağlamasına büyük katkılar

sağlamıştır. Bu kapsamda MOBESE ve elektronik denetleme sistemlerinin (EDS) yaygın olarak

kullanılmaya başlaması hem suç oranlarının düşmesine hem de suçlularla etkin mücadelede

yeni bir dönemin başlamasına neden olmuştur. Bugün dünyada gelişmiş olarak nitelenen

ülkelerde kullanılmakta olan teknolojilerin tamamı Türk kolluk kuvvetleri tarafından da suç ile

mücadele amacıyla kullanılmaktadır. Yalnız görüntü sistemleri değil, kullanılan araçlar, kolluk

kuvvetlerinin kullanmakta olduğu silahlar ve havacılık alanında kullanılmakta olan tüm

sistemler günümüzde suç mücadelesinin ayrılmaz bir parçası olmuş durumdadır.

Suç ile Mücadelede Havacılık

Ülkeler arası güvenliğin sağlanması ve meydana gelen savaşların sonuçlanmasında en

büyük etkenlerden biri de havacılık faaliyetleri olmuştur. 17 Aralık 1903’de Wright kardeşler

tarafından gerçekleşen ilk motorlu uçuş hava taşıtlarının insanoğlunun hayatında en önemli

dönüm noktalarından biri olmasını sağlamıştır. Uçakların icadı ve savaşlarda kullanılması

savaşların gidişatını değiştirmiş, ülkeler arasında yeni güç dengelerinin ortaya çıkmasına sebep

olmuştur. Uçakların güvenlik açısından bu kadar hayati bir önem teşkil etmelerinin ardından

1940 yılında Rus asıllı Amerikan mühendis olan İgor Sikorsky 1940 yılında ilk helikopteri icat

152

ederek sahneye bir başka etkin oyuncu daha sürmüş oldu. Modern anlamdaki ilk helikopterin

ortaya çıkışı ile beraber helikopterler sahip oldukları hareket kabiliyeti avantajı ve dikey iniş

kalkış yetenekleri sebebiyle askeriye ve güvenlik alanında önemli faydalar sağlamaya

başladılar.

Hava araçlarının güvenlik açısından sağladığı yararlar sadece pilotlu araçlar olan

uçaklar ve helikopterlerle değil son donemde insansız hava araçları ve dronelar ile de

sağlanmaktadır. İnsansız hava araçları, yani genel olarak bilinen ismi ile “drone”lar içerisinde

bir pilot bulunmadan hareket ve operasyon kabiliyetine sahip cihazlar olarak tanımlanmaktadır.

Askeri terminolojide bakıldığında ise dronelar insansız araç sistemlerinin bir alt kümesi olarak

görülmektedir. Günümüzde gözlem ve izleme yetenekleri ile ön plana çıkan bu araçlar radyo

frekansları ve kablosuz teknoloji ile kontrol edilmektedir. Radyo dalgaları ile cihazların kontrol

edilebileceği fikri ilk olarak sırp asıllı bilim adamı Nicola Tesla tarafından ortaya atılmış ve

1895 yılında yine Tesla tarafından patenti alınmıştır. O dönemlerde navigasyon teknolojisi

henüz gelişmemiş olduğu için hava araçlarının kontrolünde jiroskop teknolojisi

kullanılmaktaydı. Bir hava aracının jiroskop teknolojisi kullanılarak uçurulması ise ilk olarak

1909 yılında gerçekleşmiştir. (Roche vd., 2014)

İHA ve Güvenlik

İnsansız hava araçlarının kullanım fikri çok eskilere dayanmasına rağmen bu araçların

savaş alanındaki ilk etkin 1849 yılında Avusturyalıların içerisinde zaman ayarlı fitilli bombalar

bulunan balonları kullanarak İtalya’ya yaptıkları saldırı kabul edilmektedir. Ancak rüzgârın

hesap edilememesi nedeniyle bu balonlardan bazıları kendi sınırları içerisinde patlamıştır.

(Kahveci ve Can, 2017)

İnsansız hava taşıtları Şikago Konvansiyonu’nda yer alan tanımına göre içinde pilotu

olmayan ve gps kontrolü ile gidebilen araçlar olarak tanımlanmaktadır. İnsansız hava taşıtları

yerde bulunan bir pilot tarafından kontrol edilerek ya da önceden yüklenen bir program ve rota

dâhilinde otomatik olarak uçurulabilmektedir. Dronelar müdahaleler sırasında destek

ekiplerine, güvenlik güçlerine ve itfaiyecilere önemli faydalar sağlamaktadır. Değerli eşyaların

ve önemli bölgelerin korunması birçok kurum tarafından insanlar tarafından kontrol edilen

güvenlik kameraları ve güvenlik görevlilerince sağlanmaktadır. Bu durum da gözden kaçacak

tehlikeler olması riskini beraberinde getirmektedir. Bu alanlarda özel olarak

programlanabilecek ve gece görüşü özelliği de taşıyacak droneların kullanılması hata payını

düşürmeye yardımcı olacaktır. (Kahveci ve Can, 2017)

153

İnsansız hava araçları kayıp insanların aranması ve bulunması, hayvan

popülasyonlarının tespit ve takip edilmesi, doğada meydana gelen tahribatların kaynağının

tespit edilmesi, olay yeri incelemeleri ve otoyollarda meydana gelen büyük kazaların

görüntülenmesi ve belirlenmesinde kullanılmaktadır. Bunların yanında orman yangınları, tarım

ve ulaşılamayan alanlara birip çıkabilmek için de dronelardan faydalanılmaktadır. (Roche vd.,

2014)

Dronelar üzerlerinde yüksek çözünürlüğe sahip entegre kamera sistemlerini

taşıyabilmeleri nedeniyle gözetim ve izleme gerektiren durumlarda kritik rol oynamaktadır.

Dronelar sahip oldukları kameralar ile herhangi bir nesnenin takibi veya bölgenin izlenmesi

aşamasında büyük kolaylıklar sağlamaktadır. (Kardasz vd., 2016)

Günümüzde drone teknolojisi çok farklı model ve özellikte kullanılmakta, geniş fiyat

yelpazesi sonucunda da her kullanıcıya hitap etmesi sonucunda ulaşımı oldukça

kolaylaşmaktadır. Bu nedenle drone kullanımının insanlar tarafından kullanımının yaratacağı

bazı dezavantajların önüne geçebilmek amacıyla bazı modellerin kullanımına sınır ve lisans

zorunluluğu getirilmektedir. Drone teknolojisinin bu yaygın kullanımı aynı zamanda anti-drone

teknolojilerinin de geliştirilip kullanılmasını zorunlu kılmıştır. (Shi vd., 2018)

İHA Kullanımında Avantajlar ve Dezavantajlar

Dronelar sadece kamera ekipmanıyla donatılmakla kalmayıp gaz dedektörü ve radyo

frekansı tanımlama (RFID) aygıtlarıyla donatıldığında düşük maliyet ile çok daha fazla fayda

sağlayabilmektedir. Kalabalık ve halka açık alanlarda kullanılan insansız hava araçları

kalabalığın ve trafiğin de kontrol altına alınması amacıyla kullanılabilmektedir. Gerekli

programlama yapıldıktan sonra trafikte meydana gelen sıkışıklıkların ve kalabalık alanlarda

risk taşıyan aktivitelerin tespitinde dronelar eş zamanlı bilgi akışı sağlayabilmektedir. Yangın

ve benzeri durumlarda ise termodinamik kamera taşıyan dronelar olay hakkında bilgi vermenin

yanında yardıma ihtiyacı olan ve kurtarılması gereken kişilerin hızlı bir şekilde tespit

edilmesine olanak sağlamaktadır. (Culus, Schellekens ve Smeets, 2018)

Droneların şüphelilerin takibi gibi durumlarda kullanılması bir helikopteri kiralamak

veya takip için kullanmaktan yüzlerce kez daha ucuza gelmektedir. Ayrıca ucuz olmasının

yanısıra dronelar sahip oldukları çeviklik sayesinde hem kısa hem de uzun menzilli takip ve

izleme olaylarında etkili olmaktadırlar. Ayrıca devriye görevlerinde de sahip oldukları fiziksel

üstünlükler göz önüne alındığında uzmanların çoğu droneların insanlardan daha etkili görev

yaptıklarını düşünmektedir. Sensörler tarafından tespit edilen bir izinsiz giriş durumunda

154

insansız hava araçları insanlardan çok daha hızlı şekilde bölgeye varabilmektedir. Termal görüş

özelliğine sahip bir drone, bölgede el feneri ile görev yapan bir güvenlik görevlisine nazaran

çok daha verimli sonuçlar alabilmektedir. Droneların su ve yiyecek gibi ihtiyaçları olmaması,

dikkat dağıtıcı etkenlerden etkilenmemeleri droneları mükemmel güvenlik görevlileri haline

getirmesine rağmen bu cihazlar bir insanın su ve yemeğe olan ihtiyacından çok daha fazla yakıt

ve enerji ihtiyacına sahiplerdir. Enerji ve yakıt ihtiyacı karşılanamadığı takdirde işe yaramaz

olmaktadırlar (Connecting the Security and Fire Communities, 2017: 9)

Ülkemizde Hukuki Düzenlemeler

Ülkemizde İHA kullanımı ile ilgili olarak Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından

22 Şubat 2016 tarihinde hazırlanan ve güncellenerek 22 Nisan 2016 tarihinde yayımlanan

“İnsansız Hava Aracı Sistemleri Talimatı – SHT – İHA” ile insansız hava araçları ile ilgili

düzenlemeler belirtilmiştir. Bu talimatta yer alan düzenlemelere bakıldığında uluslararası

birçok İHA düzenlemesi ile benzer ve ortak noktaların bulunduğu görülmektedir. Ayrıca söz

konusu talimatta diğer ülkelerde kullanılmakta olan talimatlarda olduğu gibi İHA’lar

sınıflandırılmış ve gerekli lisansların buna göre edinilmesi şartı getirilmiştir.ayrıca yine talimat

kapsamında “Türk Hava Sahası'nda uçacak İHA’ları, ilgili sistemleri, bunları ithal edecek,

satışını yapacak, işletecek ya da kullanacak gerçek ve tüzel kişileri, bu kapsamda görev alacak

personeli, İHA ekibini ve hava sahası kullanımı ile verilecek hava trafik hizmetlerini kapsar”

ifadesi bulunmaktadır (Kahveci ve Can, 2017). Ancak bazı özelliklere sahip İHA sistemleri bu

talimatta belirtilen kapsamın içerisinde bulunmamaktadır. Bunlar:

- Devlet insansız hava araçları

- Yalnızca kapalı alanlarda kullanılan İHA sistemleri

- Yere veya başka bir platforma bağlı olmadan uçurulan insansız balonlar

- Azami kalkış ağırlığı 500 gramdan az olan İHA’lar. (Kahveci ve Can, 2017)

İnsansız hava araçları kullanım sırasında havadaki bir uçağa, bir mülkiyete ya da kişilere zarar

verme ihtimali taşımaktadır. bu nedenle ülkeler bu tehlikelerin önüne geçebilmek için bazı kural

ve yaptırımlar uygulamaktadır. (Kahveci ve Can, 2017)

Bu kurallar:

- İHA’ların belirli bir yüksekliğin altında uçurulmaması

- Uçuşların insanlardan uzak bir mesafede yapılması

- İHA ile pilot arasındaki göz temasının kaybedilmemesi

155

- Uçurulacak İHA’nın ilgili kuruma kayıt yaptırılması

- İHA’ların yasaklı alanların yakınında ve üzerinde uçurulmaması

- İHA’ların gece uçurulmaması

- İHA’ların kötü hava koşullarında uçurulmaması (Kahveci ve Can, 2017)

Anti – Drone Teknolojilerinin Ortaya Çıkışı

İnsansız hava araçlarının gelişen teknoloji ile beraber gerek kayıt edebildikleri görüntü

kalitesinin artması gerekse uçuş menzillerinin artması İHA kullanımının özel hayatın gizliliğine

karşı bir tehdit oluşturması sorununu da yanında getirmiştir. Hem ülkemizde hem de yurt

dışında insansız hava araçları tarafından elde edilen görüntülerin özel yaşamın gizliliği hakkını

ihlal ettiğine dair ihbarlarda bulunulan birçok vaka yaşanmıştır. Bu nedenle hobi amaçlı

kullanımda bile İHA’lar tarafından kaydedilen ses ve görüntülerin özel hayatın gizliliğine bir

saldırı olarak değerlendirilmesi ve bu nedenle cezai yaptırımlar uygulanabilmesi mümkündür.

Bu gibi nedenler göz önüne alındığında İHA’lar ile güvenliğin sağlanmasında büyük avantajlar

olmasının yanında İHA’lara karşı da güvenlik önlemlerinin alınması ve savunma

mekanizmalarının geliştirilmesi zorunludur.

Dronelar tarafından sağlanan avantajların yanında dronelar suç amaçlı da sıkça

kullanılmaktadır. İnsansız hava araçları ile gerçekleştirilen suç faaliyetlerine bakıldığında

cezaevlerine uyuşturucu ve haberleşme cihazlarının sokulmasını gösterebiliriz. Geçtiğimiz

yıllarda dünyanın birçok yerinde bu faaliyetleri yapan dronelar tespit edilmiştir. Dronelar

tarafından oluşturulan tehditlerden biri de bu cihazların havayolu güvenliği üzerine

oluşturdukları tehdittir. Havaalanları yakınlarında kontrolsüz şekilde uçurulan droneların

uçakların kokpit camına çarpmaları veya uçak motoruna girebilme ihtimali uçakta ve

havaalanında bulunan birçok insanın hayatını tehlikeye atmaktadır. Tüm bunların yanında

İHA’ların insanlara çarpması riski de insan hayatını tehlikeye atmaktadır. Ancak bunlardan

daha önemlisi İHA’ların terör maksatlı faaliyetlerde kullanılabilmesidir. Yük taşıma kapasitesi

olan ve oldukça kolay şekilde ulaşılabilen bu araçlar bombalı saldırı riskini de beraberinde

getirmektedir. Bu aygıtlara yük yerine patlayıcı madde yüklenebilmesi ve uzaktan kontrol

edilebilir olmaları büyük bir terör tehdidi haline gelmelerine de neden olmuştur. Son yıllarda

dünyada İHA’ları kullanarak bombalı saldırı düzenleme planı olan birçok kişi yakalanmıştır.

Kötü niyetli kişilerce bu yararlı teknolojinin son derece tehlikeli ve insan hayatını tehdit eden

silahlara dönüşebileceği açıkça gözükmektedir. (Karaağaç, 2014)

156

İHA’ların kendilerinin aslında bir güvenlik açığı oluşturmasına karşın günümüzde İHA

savar olarak adlandırılabilecek birçok teknoloji de üretilmektedir. İHA savarlar genel olarak

insansız hava aracının düşürülmesi, kontrolünün kaybedilmesi ve işlevsiz hale getirilmesi için

kullanılan her türlü teknolojiyi içermektedir. İHA’ların etkisiz hale getirilmesinde bazı sinyal

bozucu etkenlerin kullanılmasının yanısıra fiziksel etkilerle İHA’nın etkisiz hale getirildiği

sistemler de bulunmaktadır. Drone teknolojisinin sahip olduğu fiziksel avantajlar ve bu

teknolojiye ulaşım kolaylığı hem askeri anlamda hem de özel hayatın gizliliğinin korunması

alanında birçok savunma sistemi geliştirilmesi ihtiyacını beraberinde getirmiştir.

Günümüzde Kullanılan Anti Drone Teknolojileri

Dronelara karşı geliştirilen teknolojiler günümüzde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Anti drone olarak adlandırılan bu teknolojiler havalimanlarında hava sahasının korunması,

büyük spor faaliyetleri ve kongrelerde güvenliğin sağlanması, kara birimleri ve konvoyların

korunması gibi durumlarda sıkça kullanılmaktadır. Bunun yanında hassas tesislerin korunması,

liman güvenliği ve deniz güvenliğinde de anti drone teknolojilerinden faydalanılmaktadır.

(Michel, 2018)

Mevcut anti drone teknolojilerine baktığımızda bu sistemleri dört başlık altında değerlendirmek

mümkündür:

- Uyarı Yöntemi: Kameralar, sensörler ve radarlar tarafından bölgede bir drone

olduğunun tespit edilmesi ve ilgili sistemlerin uyarılması. (Ding et al., 2017)

- Püskürtme Tekniği: Elektronik, optik ve kızılötesi yanlış sinyaller gönderilerek drone

un kontrolünü kaybetmesi ve yere çakılmasına neden olmaktadır. (Ding et al., 2017)

- Sıkıştırma Yöntemi: Elektromanyetik bir tabanca ile güçlü bir parazit oluşturulması

suretiyle droneların otomatik sürüş mekanizmasının ve iletişim sisteminin etkisiz hale

getirilmesidir. (Ding et al., 2017)

- Etki Azaltma Yöntemi: acil durumlarda droneların yok edilmesi veya ele geçirilmesi

amacıyla kullanılabilecek mikro misiller, lazer veya yakalama ağı gibi yöntemlerle

droneun etkisiz hale getirilmesidir. (Ding et al., 2017)

Amatör droneların küçük boyutları ve az ağırlıkları bu droneların aniden ortaya çıkıp tekrar

kaybolmasına neden olmaktadır, bu durum droneların tespit edilmesini zorlaştırmaktadır.

Ayrıca yapay zekânın drone teknolojisi ile birleştirilmesi ve drone imalatı için kullanılan

malzemelerin teknolojilerinin artması ilerleyen yıllarda bu droneların tespit edilmesini

zorlaştıran faktörler haline gelmesi muhtemeldir. Mevcut anti drone teknolojilerinin çoğu belirli

157

dronelar için belli senaryolar karşısında engelleyici olmak üzere tasarlanmış teknolojilerdir.

(Ding vd., 2017)

TARTIŞMA VE SONUÇ

İnsansız hava araçlarının güvenlik ve savunma alanlarındaki önemi günümüzde hızla

artmaktadır. Güvenliğin sağlanmasının yanında meydana gelen vakaların çözümünde ve adli

incelemelerde de insansız hava araçlarından sıkça faydalanılmaktadır. Bunların dışında bu

araçların sahip olduğu sayısız avantaj ve çeşitli kullanım alanları da bu teknolojiyi vazgeçilmez

kılmaktadır. Ancak günümüzde globalleşen dünya ve gelişen üretim faktörleri dünyanın bir

ucunda üretilen teknolojilerin dünyanın başka bir yerindeki kişilerce kolayca ulaşılabilir

olmasına olanak sağlamaktadır. İnsansız hava araçları teknolojisinin dünya çapında bu kadar

popüler olması ve bu teknolojinin sahip olduğu düşük fiyat avantajı gibi avantajlar bugun

insansız hava taşıtlarına ulaşabilmeyi oldukça kolaylaştırmaktadır. Bu ulaşılabilirlik özellikle

güvenlik alanında büyük açıklar doğurmaktadır. Art niyetli kişilerce ya da dikkatsiz

operatörlerce kullanılan insansız hava taşıtları toplum güvenliği açısından önemli sorunlar

teşkil etmektedir. Ayrıca bu taşıtlar kullanılarak gerçekleştirilebilecek terör faaliyetleri de

insansız hava taşıtlarına karşı teknolojiler geliştirilmesini zorunlu kılmıştır. Ülkemizde birçok

firma anti – drone teknolojileri geliştirmekte ve bu araçlar kullanılarak gerçekleştirilebilecek

olası bir saldırıya karşı önlemler aramaktadır. Bu bağlamda incelendiğinde güvenliğin

sağlanması aşamasında yetkili kuvvetler tarafından insansız hava taşıtlarının etkin kullanımı

günümüzde bir zorunluluk haline gelmiştir. Ancak bu araçların oluşturduğu tehditlerin bertaraf

edilebilmesi de güvenlik açısından bir zorunluluktur. Güvenlik güçleri hem bu araçların sahip

olduğu avantajları kullanmalı hem de bu araçlar tarafından oluşabilecek tehditlere karşı gerekli

donanıma sahip olmalıdır.

KAYNAKLAR

Connecting the Security and Fire Communities. (2017). The security drones report.

https://www.ifsecglobal.com/security-drones/?cid=twitter_wotchit

Culus, J., Schellekens, Y., Smeets, Y. (2018). A Drone’s eye view. Overview of the Belgian

https://www.ifsecglobal.com/security-drones/?cid=twitter_wotchit

158

UAV ecosystem & the development of commercial drone applications in Belgium,

PWC Belgium.

Ding, G., Wu, Q., Zhang, L., Lin, Y., Tsiftsis, T.A., Yao, Y.D. (2017). An Amateur Drone

Surveillance System Based on Cognitive Internet of Things. IEEE Communications

Magazine 56 (1), 29-35.

Kahveci, M., & Can, N. (2017). İnsansız Hava Araçları: Tarihçesi, Tanımı, Dünyada ve

Türkiye’deki Yasal Durumu. S.Ü. Müh. Bilim ve Tekn. Derg., c.5, s.4, ss. 511-535,

2017.

Karaağaç, C. (2014). Zararlı Drone’ların Yayılması:İHA’ların Suç ve Terör Maksatlı

Kullanımı. https://www.linkedin.com/pulse/20141102165529-94517074-zararlı-drone-

ların-yayılması-iha-ların-suç-ve-terör-maksatlı-kullanılması?trk=portfolio_article-

card_title

Kardasz, P., Doskocz, J., Hejduk, M., Wiejkut, P., Zarzycki, H. (2016). Drones and Possibilities

of Their Using. J Civil Environ Eng 2016, 6:3.

Michel, A.H. (2018). Counter-Drone Systems. Center for the Study of the Drone at Bard

College

Roche, C.B., Lyon, D., Mansour, M.J., Molnar, A., Saulnier, A., Thompson, S. (2014).

Surveillance Drones: Privacy Implications of the Spread of Unmanned Aerial Vehicles

(UAV) in Canada, Queen’s University, Kingston .

Schmalleger, F., (2015). Criminology Today: An Integrative Introduction. Seventh edition.

United States, Pearson.

Shi, X., Yang, C., Xie, W., Liang, C., Shi, Z., Chen, J. (2018). Anti-Drone System with Multiple

Surveillance Technologies: Architecture, Implementation, and Challenges. IEEE

Communications Magazine.

159

TÜRKİYE’DE İÇ GÜVENLİĞİN SAĞLANMASI SÜRECİNDE DİJİTAL İLETİŞİM

SİSTEMLERİNİN ETKİN KULLANIMINA İLİŞKİN FARKINDALIĞIN

BELİRLENMESİ*

ÖZ

İletişim teknolojilerinin gelişimi, günlük yaşam pratiklerinde de birçok dönüşümü beraberinde

getirmiştir. Bu dönüşümü yakalayabilmek için ise, toplumsal yapı içerisinde yer alan kurumlar

yeni iletişim teknolojilerinin sunduğu avantajlardan yararlanmaya başlamışlardır. Bahsi geçen

toplumsal kurumların en önemlileri arasında Polis Teşkilatını saymak mümkündür. Bu

bakımdan değerlendirildiğinde Polis Teşkilatı yeni iletişim teknolojilerinden yararlanarak, hem

dönüşen günlük yaşam pratiklerini yakalayabilmekte hem de toplumsal güvenliğin

sağlanmasını ve devam ettirilmesini sağlayabilmektedir. Bu ilişkiden yola çıkılarak

gerçekleştirilen araştırma ile Türkiye’de iç güvenliğin sağlanması sürecinde dijital iletişim

teknolojilerinin etkin kullanımına yönelik toplumun farkındalık düzeyinin belirlenmesi

amaçlanmıştır. Bu kapsamda soru formuna dayalı olarak uygulanan alan araştırması

aracılığıyla, Emniyet Teşkilatı tarafından dijital iletişim teknolojilerinden yararlanılarak

gerçekleştirilen uygulamalara ilişkin hedef kitle farkındalığının ölçümlenmesi hedeflenmiştir.

Hedef kitle farkındalığının ölçümlenmesi üç farklı başlık (web sitesinin çevrimiçi hizmetleri,

mobil hizmetler, sosyal medya hesapları) altında gerçekleştirilmiş, böylelikle Emniyet

* Söz konusu çalışma İstanbul İl Emniyet Müdürlüğü ve İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi iş birliğinde

“Türkiye’de İç Güvenliğin Sağlanması Sürecinde Dijital İletişim Sistemlerinin Etkin Kullanımına İlişkin

Farkındalığın Belirlenmesi ve Araştırma-Geliştirmeye Yönelik Raporlanması Projesi” başlığıyla

gerçekleştirilmiş dış kaynaklı proje sonuçlarının çıktısından oluşmaktadır.

Proje ekibi aşağıda yer almaktadır:

Prof.Dr. Ergün YOLCU, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi, Radyo Televizyon ve Sinema Bölümü,

[email protected]

Prof.Dr. Ali Murat VURAL, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi, Gazetecilik Bölümü,

[email protected]

Doç.Dr. Özgü YOLCU, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi, Radyo Televizyon ve Sinema Bölümü,

[email protected]

Doç.Dr. Burcu KAYA ERDEM, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi, Gazetecilik Bölümü,

[email protected]

Dr. Öğr. Ü. Ümit Sarı, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi, Radyo Televizyon ve Sinema Bölümü,

[email protected]

Dr. Öğr. Ü. Özlem ARDA, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi, , Radyo Televizyon ve Sinema Bölümü,

[email protected]

Araş.Gör.Dr. Derya GÜL ÜNLÜ, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi, Halkla İlişkiler ve Tanıtım Bölümü,

[email protected]

Araş. Gör. Oğuz KUŞ, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi, Halkla İlişkiler ve Tanıtım Bölümü,

[email protected]









160

Teşkilatı’nın toplum için sunmakta olduğu hizmetlere ilişkin farkındalık ve katılım gerekçeleri

belirlenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre, katılımcıların Emniyet Müdürlüğü’nün web sitesi,

mobil hizmet, sosyal medya uygulamalarına ilişkin olumlu farkındalıklarının yüksek olduğu

belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Yeni İletişim Teknolojileri, İç Güvenlik, Dijital İletişim Teknolojileri

GİRİŞ

Gelişen yeni iletişim teknolojilerine ayak uydurma ve avantajlarından yararlanma

ihtiyacı güvenlik odaklı hizmet veren kurumların da dijitalleşmesini gerekli kılmaktadır. Bu

kurumlardan biri olan Polis Teşkilatı, yeni iletişim teknolojilerini hem dönüşen yaşam

pratiklerini yakalayabilme hem de toplumsal güvenliğin sağlanıp devam ettirilmesini sağlamak

amacıyla kullanmaktadır. Dijitalleşen dünyada yeni iletişim teknolojileri kapsamında yer alan

mobil uygulamalar, web siteleri ve sosyal medya araçları toplumsal yapı içerisinde yer alan

kurumlardan olan Polis Teşkilatına hedef kitleye doğrudan ulaşma, çeşitli hizmetlerin takip

edilmesini kolaylaştırma ve hızlandırma gibi avantajlar sunmaktadır.

Bu bağlamda, Türkiye’de iç güvenliğin sağlanması sürecinde dijital iletişim

sistemlerinin etkin kullanımına yönelik toplumun farkındalık düzeyinin belirlenmesi hususu

önem arz etmektedir. Dolayısıyla gerçekleştirilen çalışma ile Emniyet Teşkilatı tarafından

dijital iletişim teknolojilerinden yararlanılarak gerçekleştirilen uygulamalara ilişkin hedef kitle

farkındalığının ölçümlenmesi hedeflenmektedir. Bu doğrultuda aşağıda öncelikle iç güvenlik

kavramına değinilerek, dijitalleşme sürecinde iç güvenliğin dönüşümü ele alınacak, sonrasında

ise araştırma sonuçları aktarılacaktır.

İç Güvenlik

İnsanların beraber yaşadığı toplum içindeki en önemli kavramların başında güvenlik

gelmektedir. Güvenlik; kişi, grup, toplum veya devletlerin varlıklarını tehdit eden saldırı veya

olaylara karşı içsel olarak geliştirdiği korunma duygusudur. Güvenlik ihtiyacı, insanlığın

varoluşundan beridir yaşaması için gerekli en önemli ihtiyaçların başında yer almış ve yerleşik

hayatın gelişmesiyle beraber önemini daha da arttırmıştır. Nitekim bireylerin devletin

otoritesini kabul etmesinin en önemli nedeni devletin kendilerinin ve sevdiklerinin

güvenliklerini sağlamaları olmuştur (Özgür ve Erciyes, 2017: 80). ‘İç Güvenlik’ kavramı ise,

161

ulusal güvenlik kavramının içinde yer almakla beraber, bir ülkenin sınırları içindeki güvenliğe

atfen ve özellikle de terörle mücadele bağlamında ilk kez Şubat 2001’de “21.yüzyılda ABD

Ulusal Güvenliği Hakkındaki Ulusal Komisyonun Raporu”nda girmiştir. Söz konusu kavramın

yaygınlık kazanması, özellikle 11 Eylül 2001 terör olayları sonrasına rastlamaktadır. Bu

nedenle 11 Eylül 2001 tarihi, iç güvenlik miladı olarak da kabul edilebilir. Bu tarihten itibaren

ABD’de yurt içindeki terörle mücadele faaliyetleri “iç güvenlik yönetimi” adı altında yeniden

ele alınmaya başlanılmıştır. Toplumun her kesimine yönelik olan kapsamlı ve de tarihi bir

harekete işaret eden “İç Güvenlik Çağı”, 11 Eylül 2001’de ilk defa konuşulmaya başlanılmıştır

(Yılmaz, 2012: 20).

İç güvenlik, devletin ülkesine ve vatandaşlarının yaşamına, yaşam tarzına, toplumunun

birlikteliğine ve birlikte yaşama arzusuna yönelen saldırı ve tehditlere karşı güvenliğin

sağlanmasıdır. Kamu yönetimi açısından kamu düzeni ve güvenliğinin sağlanması görevi

devletlerin temel kamu hizmeti1 faaliyetleri arasındadır. Devletler, genel olarak bu kamu

hizmetini kendi devlet yapılanmaları içerisinde oluşturdukları içişleri bakanlığı vasıtasıyla ve

bağlısı kurum ve kolluk teşkilatları ile yerine getirmektedir (Ak, 2018: 75). Türkiye’de iç

güvenlik/kolluk hizmetleri yani kamu düzeninin korunması ve kamu güvenliğinin sağlanması

görevi İçişleri Bakanlığı’na verilmiştir. Bu görevi İçişleri Bakanlığı’na bağlı olarak Emniyet

Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı, Sahil Güvenlik Komutanlığı, kısmen de olsa

Gümrük Muhafaza Memurlukları yerine getirmektedir. Türkiye, iç güvenlik örgütlenmesinde

Fransız modelinden örnek olarak çoklu yapılanmaya gitmiş bir ülke örneğidir. Belediye sınırları

içerisinde polisin, belediye sınırları dışında ve polisin örgütlenmediği yerlerde jandarmanın,

denizlerde sahil güvenliğin ve gümrük kapılarında gümrük muhafaza memurlarının görevli

olduğu bir yapılanma bulunmaktadır (Mil, 2014: 41). Türkiye’nin iç güvenlik teşkilatları

arasında polis, jandarma ve sahil güvenlik yer almaktadır. Bir iç güvenlik aktörü olarak Polis

Teşkilatı, dijitalleşme ile dönüşen günlük yaşam pratiklerini yakalayabilmek ve toplumsal

güvenliğin sağlanıp devam ettirilmesini sağlamak amacıyla yeni iletişim teknolojilerinden

yararlanmaktadır.

Dijitalleşme ve Dijital İletişim

Teknolojide yaşanan gelişmeler bilginin bilgisayar ortamına çevrilmesini,

dijitalleşmesini ortaya çıkarmıştır. Dijitalleşme, bilginin iki tabanlı bilgisayar ortamına

aktarılması olarak tanımlanmaktadır. Dijitalleşme, bilginin daha hızlı ve ekonomik kullanımını

sağlamakta ve bireylere ekonomik avantajlar sağlamaktadır. Dijitalleşme ve özellikle web 2.0

162

ile birlikte bireylerin sosyal hayatlarını dijital ortamda yaşamaya başlaması, yer ve zaman

kavramlarının önemini yitirmesi, geri bildirime ve etkileşime olanak sağlaması, kurumların bu

ortama daha fazla zaman ayırması ihtiyacını da beraberinde getirmektedir (Bilbil & Güler,

2017: 382).

İletişim teknolojilerinin gelişmesiyle birlite ortaya çıkan dijitalleşme, ekonomiyi,

toplumsal yapıyı, hizmetlerin sunuluş biçimini değiştirerek bilgiye dayalı toplumların

gelişmesini sağlamıştır. Bilgi ve iletişim teknolojileri (BİT) alanında dünyadaki gelişmelere

paralel olarak, ülkemizde de birçok kamu kurumunda bilgi işlem merkezleri ve internet siteleri

oluşturulmuş ve bilgisayar ortamında bilgi saklanmaya başlanmıştır (Terkeşli, 2013: 46).

Dijitalleşme içinde bulunduğumuz yüzyılın en önemli unsurlarından biri haline gelmiştir.

Dijitalleşme; günlük yaşamda, toplumsal hayatta ve çalışma hayatında insan ilişkilerini, tüketici

davranışlarını, düzenleyen ve değiştiren önemli bir güç haline gelmiştir (Alan vd, 2018: 494).

Dijital dönüşüm, günümüzde, şirketlerin, markaların, kamu kurum ve kuruluşlarının dijital çağa

ayak uydurmak için dijital, sosyal ve mobil teknolojilerin entegrasyonu sonucu olarak

geliştirilen yeni teknolojileri kullanarak kurum içi ve kurum dışı paydaşlara değer katacak, iş

süreçlerini geliştirerek yetkinlikleri artıracak yeni iş yapış ve düşünüş şekillerine geçiş süreci

olarak tanımlanmaktadır (infoloji.com).

Dijital İletişim Sürecinde İç Güvenlik

Bilgi iletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmeler, iletişimi kolaylaştırmış ve mahiyetini

değiştirmiştir. Yeni iletişim teknolojilerinin gelişmesi ve yaygınlaşması başta sosyal, siyasal,

hukuksal, kültürel ve ekonomik alanlar olmak üzere hemen her alanın da kendi içerisinde

yenilenmesini, yeni iletişim teknolojileri ile birlikte gelen değişim ve gelişimden etkilenmesi

sonucunu doğurmuştur (Öksüz & Altıntaş, 2016: 62).Bilişim teknolojilerinin ve özellikle

internetin hayatımızdaki önemi her geçen gün artmaktadır. Sosyal ağların kullanımının

yaygınlaşması, hemen hemen her şeyin internet üzerinden yapılması ve bilgiye kolay erişimin

artık lüks değil bir ihtiyaç olması mobil cihazların kullanımını da hızla artırmıştır. Bilgiye tek

bir tıkla erişilmesi ve mobil teknolojilerle birçok işlemin daha hızlı ve kolay gerçekleşmesi hem

kullanıcıların beklentilerini değiştirmiş hem de kurumların hizmet anlayışının teknolojik olarak

farklılaşmasına neden olmuştur. Klasik ve geleneksel yöntemlerin yerini artık globalleşen

dünyada internet, mobil cihazlar ve mobil uygulamalar almaya başlamıştır (Gökçe vd, 2014:

214).

163

Dijital ortamda var olarak içerik, bilgi ve hizmet paylaşımı hem kurumlar açısından, hem de

kullanıcılar açısından önemli hal almaktadır. Toplumsal yapı içinde yer alan önemli

kurumlardan olan Polis Teşkilatı, dijital iletişim araçlarının etkili şekilde kullanılmasını

gerektiren önemli alanlardan biridir. Bu açıdan bakıldığında Polis Teşkilatı, yeni iletişim

teknolojilerinin sağlamış olduğu avantajları doğru bilgi sağlama, etkin hizmet, vatandaşa

doğrudan ve etkili erişim sağlama noktasında kullanmaktadır.

AMAÇ VE YÖNTEM

Araştırma, Emniyet Teşkilatı tarafından iç güvenliğin sağlanması sürecinde dijital iletişim

sistemlerinin kullanımına ilişkin toplumsal farkındalığın belirlenmesi amacını taşımaktadır. Bu

amaç doğrultusunda yanıt aranan araştırma soruları ise, aşağıdaki gibidir:

AS1: Emniyet Teşkilatı’nın web sitesi hizmetlerine ilişkin kullanıcı farkındalıkları ne

düzeydedir?

AS2: Emniyet Teşkilatı’nın mobil uygulama hizmetlerine ilişkin kullanıcı farkındalıkları

ne düzeydedir?

AS3: Emniyet Teşkilatı’nın sosyal medya hesaplarına ilişkin kullanıcı farkındalığı ne

düzeydedir?

Araştırma soru formu aracılığıyla uygulanan, betimsel bir alan araştırması niteliğindedir.

Araştırmada, Türkiye genelinde uygulanan Emniyet Teşkilatı’nın dijital uygulamalarına ilişkin

(web sitesi, mobil uygulamalar ve sosyal medya) kullanıcı farkındalık düzeylerinin belirlenmesi

hedeflenmektedir. Bu nedenle araştırmanın evrenini, 18 yaş ve üzerindeki Türkiye Cumhuriyeti

Devleti vatandaşları oluşturmaktadır. Emniyet Teşkilatı’nın iç güvenliğin sağlanması sürecinde

kullandığı tüm dijital uygulama hizmetleri, tüm Türkiye vatandaşlarına yönelik olarak

yapılandırıldığından ve toplumun her kesimindeki bireye hitap ettiğinden her bir birey

üzerinden ulaşılacak verinin de evrene göre homojen bir nitelik taşıdığını söylenebilir.

Dolayısıyla araştırma kapsamında basit tesadüfi örnekleme yönteminden yararlanılması uygun

görülmüştür.

Örnekleme sürecinde üzerinde durulması gereken unsurlardan biri de örneklemin alındığı

evreni temsil edebilecek düzeyde olması gerekliliğidir. Bu durumda hangi büyüklükteki

örneklemin evreni yeterli düzeyde temsil edeceği sorunu ortaya çıkmaktadır. Araştırma

içerisinde örneklem büyüklüğüne ilişkin bir hatayla karşılaşmamak adına ulaşılan katılımcıların

164

Türkiye’nin nüfusunu temsil eder bir düzeyde olmasına dikkat edilmiştir. 2018 yılı Türkiye

İstatistik Kurumu verilerine göre Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin nüfusu yaklaşık 82 milyon

civarındadır (TÜİK, 2018). Gerçekleştirilen araştırma çerçevesinde ise, Türkiye genelinde 1070

kişiye ulaşılmıştır. Bu haliyle çalışma sonuçlarının Türkiye nüfusunu %98 güvenilirlik

düzeyinde ve %3,56 hata payıyla temsil ettiğini söylemek mümkündür.

Araştırma kapsamında uygulanan soru formu dört bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde

katılımcıların demografik özelliklerini belirlemeye yönelik sorular (cinsiyet, yaş, eğitim düzeyi,

ikamet edilen bölge), ikinci bölümde Emniyet Teşkilatı’nın web sitesi hizmetlerine, üçüncü

bölümünde Emniyet Teşkilatı’nın mobil uygulama hizmetlerine, dördüncü bölümünde ise

Emniyet Teşkilatı’nın sosyal medya hizmetlerine ilişkin farkındalık düzeylerinin

belirlenmesine yönelik sorular bulunmaktadır. Anket formunun ikinci (6 ifade), üçüncü (5

ifade) ve dördüncü (5 ifade) bölümünde kullanıcı farkındalıklarına ölçümlenmesine ilişkin yer

verilen 16 ifadenin katılımcılara iletilmesi sürecinde ise, 5’li likert ölçeğinden yararlanılmıştır.

Söz konusu soru formunun değerlendirilmesi için, ulaşılan yanıtlar kodlanmış ve işlenmeye

hazır hale getirilen verilen SPSS 22.0 programı aracılığıyla bilgisayar ortamına aktarılarak,

analize edilmiştir. Çalışmada yer alan katılımcıların soru formunda yer alan ifadelere ilişkin

yanıtları incelendiğinde, Cronbach Alpha sayısının 0,923 olduğu görülmektedir. Bu bakımdan

soru formuna verilen yanıtların yüksek düzeyde güvenilirliğe sahip olduğunu söylemek

mümkündür (Bland & Altman, 1997; Tavacol & Dennick, 2011; UCLA).

BULGULAR

Çalışmada yer alan katılımcıların demografik özellikleri incelendiğinde, katılımcıların

%46,5’inin (498 kişi) kadın, %53,5’inin (572 kişi) erkek olduğu görülmektedir. Katılımcıların

%16,5’i (177 kişi) 18-24, %30,1’i (322 kişi) 25-34, %29,6’sı (317 kişi) 35-44, %15,7’si (168

kişi) 45-54, %6,2’si (66 kişi) 55-64, %1,9’u (20 kişi) 65 ve üstü yaş aralığındadır. Katılımcıların

%10,8’i (116 kişi) ilkokul, %13,8’i (148 kişi) ortaokul, %42’si (449 kişi) lise, %14,3’ü (153

kişi) ön lisans, %14,8’i (158 kişi) üniversite, %2,9’u (31 kişi) yüksek lisans ve %1,4’ü (15 kişi)

doktora programı mezunudur. Katılımcıların %34,8’inin (372 kişi) İstanbul, %13,9’unun (149

kişi) Ankara, %11,8’inin (126 kişi) İzmir, %7,4’ünün (79 kişi) Bursa, %6,4’ünün (69 kişi)

Adana, %4,5’inin (48 kişi) Gaziantep, %4,2’sinin (45 kişi) Samsun, %3,7’sinin (40 kişi)

Balıkesir, %3,6’sının (39 kişi) Kayseri, %3,4’ünün (36 kişi) Trabzon, %3,3’ünün (35 kişi)

Erzurum ve %3’ünün (32 kişi) Malatya’da ikamet ettiği görülmektedir.

165

Emniyet Teşkilatı’nın web sitesi hizmetlerine ilişkin kullanıcı farkındalıkları

hakkındaki ifadelere verilen yanıtlar incelendiğinde, “İhtiyacım olduğunda web sitesi üzerinden

kolaylıkla e-randevu alabilmekteyim.” ifadesi için; katılımcıların %1,3’ü (14 kişi) kesinlikle

katılmıyorum, %5,4’ü (58 kişi) katılmıyorum, %23,8’i (255 kişi) fikrim yok, %44,9’u (480 kişi)

katılıyorum, %24,6’sı (263 kişi) kesinlikle katılıyorum, “Web sitesi üzerinden pasaport

işlemlerimi gerçekleştirip, takip edebilmekteyim.” İfadesi için katılımcıların %0,9’u (10 kiş)

kesinlikle katılmıyorum, %3,9’u (42 kişi) katılmıyorum, %24,7’si (264 kişi) fikrim yok,

%42,3’ü (453 kişi) katılıyorum, %28,1’i (301 kişi) kesinlikle katılıyorum; “Aracım

çekildiğinde web sitesi üzerinden takibini yapmaktayım.” İfadesi için katılımcıların %3’ü (32

kişi) kesinlikle katılmıyorum, %11,7’si (125 kişi) katılmıyorum, %41,3’ü (442 kişi) fikrim yok,

%25,8’i (276 kişi) katılıyorum, %18,2’si (195 kişi) kesinlikle katılıyorum; “Emniyet

Teşkilatı’nın çevrimiçi ihbar hattını web sitesi üzerinden kullanmaktayım.” İfadesi için

katılımcıların %3,9’u (42 kişi), %9,2’si (98 kişi) katılmıyorum, %37,6’sı (402 kişi) fikrim yok,

%29’u (310 kişi) katılıyorum, %20,4’ü (218 kişi) kesinlikle katılıyorum; “İhtiyacım olduğunda

Emniyet Teşkilatı’nın web sitesi üzerinden problemlerimi iletebileceğimi düşünüyorum.”

ifadesi için %21’i (22 kişi) kesinlikle katılmıyorum, %8,1’i (87 kişi) katılmıyorum, %28,6’sı

(306 kişi) fikrim yok, %38,8’i (415 kişi) katılmıyorum, %22,4’ü (240 kişi) kesinlikle

katılıyorum; “Emniyet Teşkilatı’nın web sitesinde ihtiyacım olan bilgi ve duyurulara kolaylıkla

ulaşabilmekteyim.” ifadesi için %1,6’sı (17 kişi) kesinlikle katılmıyorum, %7,2’si (77 kişi)

katılmıyorum, %34,2’si (366 kişi) fikrim yok, %37,4 (400 kişi) katılıyorum, %19,6’sı (210 kişi)

kesinlikle katılıyorum seçeneğine katıldıklarını ifade etmişlerdir.

Emniyet Teşkilatı’nın mobil uygulama hizmetlerine ilişkin kullanıcı farkındalıkları

hakkındaki ifadelere verilen yanıtlar incelendiğinde, “Emniyet Teşkilatı’nın mobil hizmetlerini

gerkeli ve yararlı bulmaktayım.” ifadesi için katılımcıların %1,4’ü (15 kişi) kesinlikle

katılmıyorum, %4,4’ü (47 kişi) katılmıyorum, %19,3’ü (206 kişi) fikrim yok, %45,3’ü (485

kişi) katılıyorum, %29,6 (317 kişi) kesinlikle katılıyorum; “Emniyet Teşkilatı’nın mobil

uygulamalarını kullanmaktayım. (UYUMA, EGM Mobil, KADES, Emniyet Çocuk, Türkiye

Polis Radyosu)” ifadesi için katılımcıların %3,5’i (37 kişi) kesinlikle katılmıyorum, %14,4’ü

(154 kişi) katılmıyorum, %41,2’si (441 kişi) fikrim yok, %26,8’i (287 kişi) katılıyorum,

%14,1’i (151 kişi) kesinlikle katılıyorum; “Emniyet Teşkilatı’nın Whatsapp ihbar hattını

gerekli gördüğüm durumda kolaylıkla kullanabilmekteyim.” ifadesi için katılımcıların %2,4’ü

(26 kişi) kesinlikle katılmıyorum, %9,8 (105 kişi) katılmıyorum, %42,5’i (455 kişi) fikrim yok,

%30,8’i (330 kişi) katılıyorum, %14,4’i (154 kişi) kesinlikle katılıyorum, “İhtiyacım olduğunda

166

155 ihbar hattını kolaylıkla kullanabilmekteyim.” ifadesi için katılımcıların %1,2’si (13 kişi)

kesinlikle katılmıyorum, %3,4’ü (36 kişi) katılmıyorum, %14,3’ü (153 kişi) fikrim yok,

%46,3’ü (495 kişi) katılıyorum, %34,9’ü (373 kişi) kesinlikle katılıyorum; “155 ihbar hattını

aradığımda ilgili kişiye kolaylıkla ulaşabilmekteyim.” ifadesi için katılımcıların %2,3’ü (25

kişi) kesinlikle katılmıyorum, %5,5’i (59 kişi) katılmıyorum, %18,5’i (198 kişi) fikrim yok,

%43,4’ü (464 kişi), %30,3’ü (324 kişi) kesinlikle katılıyorum seçeneğine katıldıklarını ifade

etmişlerdir.

Emniyet Teşkilatı’nın sosyal medya hesaplarına ilişkin kullanıcı farkındalıkları hakkındaki

ifadelere verilen yanıtlar incelendiğinde ise, “Emniyet Teşkilatı’nın sosyal medyayı aktif

kullandığını düşünmekteyim.” ifadesi için katılımcıların %0,6’sı (6 kişi) kesinlikle

katılmıyorum, %4,1’i (44 kişi) katılmıyorum, %25,5’i (273 kişi) fikrim yok, %47,2’si (505 kişi)

katılıyorum, %22,6’sı (242 kişi) kesinlikle katılıyorum; “Emniyet Teşkilatı’nın sosyal medya

hesaplarını takip etmekteyim (Facebook, Twitter, Instagram).” ifadesi için katılımcıların

%6,4’ü (68 kişi) kesinlikle katılmıyorum, %14’ü (150 kişi) katılmıyorum, %37,2’si (398 kişi)

fikrim yok, %27,9’u (299 kişi) katılıyorum, %14,5’i (155 kişi) kesinlikle katılıyorum;

“Herhangi bir konuyla ilgili şikayetim olduğunda sosyal medya hesapları üzerinden Emniyet

Teşkilatı’na rahatlıkla ulaşabileceğimi düşünüyorum.” ifadesi için katılımcıların %2,7’sinin (29

kişi) kesinlikle katılmıyorum, %11,4’ü (122 kişi) katılmıyorum, %41,3’ü (442 kişi) fikrim yok,

%30,4’ü (325 kişi) katılıyorum, %14,2’si (152 kişi) kesinlikle katılıyorum; “Emniyet

Teşkilatı’nın sosyal medya hesaplarını çeşitli şikayetlerimi aktarmak için kullanmaktayım.

(Facebook, Twitter, Instagram)” ifadesi için katılımcıların %6’sının (64 kişi) kesinlikle

katılmıyorum, %13,8’i (148 kişi) katılmıyorum, %41,2’si (441 kişi) fikrim yok, %24,3’ü (260

kişi) katılıyorum, %14,7’si (157 kişi) kesinlikle katılıyorum; “Emniyet Teşkilatı’nın sosyal

medya hesaplarını takip ederek güncel gelişmelerden haberdar oluyorum. (Facebook, Twitter,

Instagram)” ifadesi için katılımcıların %4,8’i (51 kişi) kesinlikle katılmıyorum, %18’i (193

kişi) katılmıyorum, %43,7’si (468 kişi) fikrim yok, %21,7’si (232 kişi) katılıyorum, %11,8’i

(126 kişi) kesinlikle katılıyorum seçeneğine katıldıklarını ifade etmişlerdir.

SONUÇ

Gerçekleştirilen çalışma, Türkiye’de iç güvenliğin sağlanması sürecinde dijital iletişim

sistemlerinin Emniyet Teşkilatı tarafından etkin kullanımına ilişkin kullanıcı farkındalığının

ölçümlenmesini hedeflenmiştir. Bu hedef doğrultusunda, üç farklı başlık (web sitesinin

167

çevrimiçi hizmetleri, mobil hizmetler, sosyal medya hesapları) altında Emniyet Teşkilatı’nın

toplum için sunmakta olduğu hizmetlere ilişkin farkındalık ve katılım gerekçeleri tespit

edilmeye çalışılmıştır. Buna göre, Emniyet Teşkilatı’nın web sitesi hizmetlerine ilişkin

katılımcılar; ihtiyaçları olduğunda web sitesi üzerinden kolaylıkla e-randevu alabildiklerini,

web sitesi üzerinden pasaport işlemlerini gerçekleştirip takibini yapabildiklerini, araçları

çekildiğinde web sitesi üzerinden takibini yapabildiklerini, web sitesinin çevrimiçi ihbar hattını

kullanabildiklerini ve web sitesi üzerinden problemlerini iletebileceklerini düşündüklerini

belirtmişlerdir.

Emniyet Teşkilatı’nın mobil uygulama hizmetlerine ilişkin katılımcılar; Emniyet

Teşkilatı’nın mobil hizmetlerini gerekli ve yararlı bulduklarını, ihtiyaçları olduğunda 155 ihbar

hattını kolaylıkla kullanabildiklerini, 155 ihbar hattını aradıklarında ilgili kişiye kolaylıkla

ulaşabildiklerini, Emniyet Teşkilatı’nın Whatsapp ihbar hattını gerekli gördükleri durumlarda

kolaylıkla kullanabildiklerini ifade etmişlerdir. Emniyet Teşkilatı’nın sosyal medya hesaplarına

ilişkin ise, katılımcıların; Emniyet Teşkilatı’nın sosyal medyayı aktif bir biçimde kullandığını

düşündükleri, Emniyet Teşkilatı’nın sosyal medya hesaplarını takip ettikleri, herhangi bir

konuda şikayetleri olduğunda sosyal medya hesapları üzerinden Emniyet Teşkilatı’na rahatlıkla

ulaşabildiklerini düşündükleri, Emniyet Teşkilatı’nın sosyal medya hesaplarını çeşitli

şikayetlerini aktarmak için kullanabildiklerini düşündükleri belirlenmiştir. Bu doğrultuda

katılımcıların Emniyet Teşkilatı’nın dijital iletişim uygulamalarının farkında olduğunu ve

ihtiyaç duyduklarında bu uygulamalardan yararlanabileceklerini düşündüklerini söylemek

yanlış olmayacaktır. Ayrıca bazı uygulamalara ilişkin katılımcıların yüksek oranda fikrim yok

ifadesine katıldıkları da görülmüştür. Söz konusu durumu katılımcıların dijital uygulamalardan

hiç yararlanmamış olmalarıyla açıklamak olanaklıdır. Bu bakımdan ulaşılan çalışma

sonuçlarının halihazırda var olan uygulamaların iyileştirilmesi açısından da önem taşıyacağı

düşünülmektedir.

KAYNAKLAR

Ak, T, (Ekim, 2018). Dünyada İç Güvenlik Yaklaşımının Değişimi Ve İç Güvenlik Yönetimine

Etkisi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 75.

Bland, J. M., & Altman, D. G. (1997). Statistics Notes: Cronbach's Alpha. British Medical

Journal, Vol. 314, 572.

168

Bilbil, E,& Güler, Ş. (2017). Dijital Ortamda Kurumsal İtibar Yönetimi ve Viral Uygulamalar

İlişkisi, Global Media Journal TR Edition, 382.

Erdem, Ö & Erdem, E, (Mayıs, 2017). Kamu Yönetiminde Yaşanan Dönüşümlerin İç Güvenlik

Sektörüne Yansımaları, Güvenlik Bilimleri Dergisi, 80.

Gökçe, K& Şahinaslan, E, &Dinçel, S, (Ekim, 2014). Mobil Yaşamda Siber Güvenlik

Yaklaşımı, /. Uluslararası Bilgi Güvenliği ve Kriptoloji Konferansı Bildiri Kitabı, 214.

Koçak, Alan, A, & Tümer, Kabadayı, E, & Erişke, T. (2018). İletişimin Yeni Yüzü: Dijital

Pazarlama Ve Sosyal Medya Pazarlaması, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 494.

Mil, H,İ, (2014). Türkiye’de İç Güvenlik Teşkilatları ve Özellikleri, Süleyman Demirel

Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 41.

Öksüz, B & Altıntaş, V, (Haziran, 2016). Sağlık Turizminde Dijital İletişim Kanallarının

Kullanımı, Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 62.

Tavakol, M., & Dennick, R. (2011, 2). Making sense of Cronbach’s alpha. International Journal

of Medical Education, 53-55.

Terkeşli, R, (2013). Emniyet Örgütü İnternet Web Siteleri ve Yeni Bir Model Önerisi, Polis

Dergisi, 46.

Türkiye İstatistik Kurumu, Nüfus Projeksiyonları Raporu, 21 Şubat 2018.

UCLA - Institute for Digital Research and Education, What Does Cronbach's Alpha

Mean/SPSS FAQ.

Yılmaz, S, (2012). Türkiye’nin İç Güvenlik Yapılanmasında Değişim İhtiyacı, Ç.Ü. Sosyal

Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20.

www.infoloji.com, Erişim Tarihi: 26.04.2019.

http://www.infoloji.com/

169

EKLER

Ek 1: Katılımcıların Emniyet Teşkilatı’nın Dijital İletişim Sistemlerinin (Web Sitesi,

Mobil Hizmetler, Sosyal Medya Hesapları) Kullanımına İlişkin Farkındalık Düzeylerinin

Ortalaması

N Ortalama

Standart

Sapma

İhtiyacım olduğunda web sitesi üzerinden

kolaylıkla e-randevu alabilmekteyim. 1070 3,86 ,894

Web sitesi üzerinden pasaport işlemlerimi

gerçekleştirip, takip edebilmekteyim. 1070 3,93 ,874

Aracım çekildiğinde web sitesi üzerinden takibini

yapmaktayım. 1070 3,45 1,013

Emniyet Teşkilatı’nın çevrimiçi ihbar hattını web

sitesi üzerinden kullanmaktayım. 1070 3,53 1,038

İhtiyacım olduğunda Emniyet Teşkilatı’nın web

sitesi üzerinden problemlerimi iletebileceğimi

düşünüyorum.

1070 3,71 ,969

Emniyet Teşkilatı’nın web sitesinde ihtiyacım olan

bilgi ve duyurulara kolaylıkla ulaşabilmekteyim. 1070 3,66 ,925

Emniyet Teşkilatı'nın mobil hizmetlerini gerekli ve

yararlı bulmaktayım. 1070 3,97 ,889

İhtiyacım olduğunda 155 ihbar hattını kolaylıkla

kullanabilmekteyim. 1070 4,10 ,852

155 ihbar hattını aradığımda ilgili kişiye kolaylıkla

ulaşabilmekteyim. 1070 3,94 ,957

Emniyet Teşkilatı'nın mobil uygulamalarını

(UYUMA EGM Mobil, KADES, Emniyet Çocuk,

Türkiye Polis Radyosu) kullanmaktayım.

1070 3,34 1,001

Emniyet Teşkilatı'nın Whatsapp ihbar hattını

gerekli gördüğüm durumda kolaylıkla

kullanabilmekteyim.

1070 3,45 ,937

Emniyet Teşkilatı'nın sosyal medyayı aktif

kullandığını düşünmekteyim. 1070 3,87 ,825

Emniyet Genel Müdürlüğü'nün sosyal medya

(Facebook, Twitter, Instagram) hesaplarını takip

etmekteyim.

1070 3,30 1,079

Herhangi bir konuyla ilgili şikayetim olduğunda

sosyal medya hesapları üzerinden Emniyet Genel

Müdürlüğü'ne rahatlıkla ulaşabileceğimi

düşünüyorum.

1070 3,42 ,959

170


(Facebook, Twitter, Instagram) hesaplarını çeşitli

şikayetlerimi aktarmak için kullanmaktayım.

1070 3,28 1,063


(Facebook, Twitter, Instagram) hesaplarını takip

ederek güncel gelişmelerden haberdar oluyorum.

1070 3,18 1,014

Ek 2: Katılımcıların Emniyet Teşkilatı’nın Dijital İletişim Sistemlerinin (Web Sitesi,

Mobil Hizmetler, Sosyal Medya Hesapları) Kullanımına Yönelik Farkındalık Düzeyini

Gösteren Frekans Grafikleri

1. Katılımcıların Emniyet Teşkilatı’nın Web Sitesi Hizmetlerine Yönelik Farkındalık

Düzeylerine İlişkin Frekans Grafikleri

1.1. İhtiyacım olduğunda web sitesi üzerinden kolaylıkla e-randevu alabilmekteyim.

1.2.Web sitesi üzerinden pasaport işlemlerimi gerçekleştirip, takip edebilmekteyim.

%1,3 %5,4

%23,8

%44,9

%24,6

0

100

200

300

400

500

600

Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyorum Fikrim Yok Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

%0,9 %3,9

%24,7

%42,3

%28,1

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

Kesinlikle

Katılmıyorum


Katılıyorum

171

1.3.Aracım çekildiğinde web sitesi üzerinden takibini yapmaktayım.

1.4.Emniyet Teşkilatı’nın çevrimiçi ihbar hattını web sitesi üzerinden kullanmaktayım.

1.5. İhtiyacım olduğunda Emniyet Teşkilatı’nın web sitesi üzerinden problemlerimi

iletebileceğimi düşünüyorum.

%3

%11,7

%41,3

%25,8

%18,2

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500

Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum

Fikrim Yok

Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

%3,9

%9,2

%37,6

%29

%20,4

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450


Katılmıyorum

Fikrim Yok

Katılıyorum


%2,1

%8,1

%28,6

%38,8

%22,4

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450


Katılmıyorum

Fikrim Yok

Katılıyorum


172

1.6. Emniyet Teşkilatı web sitesinde ihtiyacım olan bilgi ve duyurulara kolaylıkla

ulaşabilmekteyim.

2. Katılımcıların Emniyet Teşkilatı’nın Mobil Hizmetlerine Yönelik Farkındalık


2.1.Emniyet Teşkilatı’nın mobil hizmetlerini gerekli ve yararlı bulmaktayım.

2.2. İhtiyacım olduğunda 155 ihbar hattını kolaylıkla kullanabilmekteyim.

%1,6

%7,2

%34,2

%37,4

%19,6

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450


Katılmıyorum

Fikrim Yok

Katılıyorum


%1,2 %3,4

%14,3

%46,3%34,9

0

100

200

300

400

500

600

Kesinlikle

Katılmıyorum


Katılıyorum

%1,2 %3,4

%14,3

%46,3

%34,9

0

100

200

300

400

500

600

Kesinlikle

Katılmıyorum


Katılıyorum

173

2.3. 155 ihbar hattını aradığımda ilgili kişiye kolaylıkla ulaşabilmekteyim.

2.4. Emniyet Teşkilatı’nın mobil uygulamalarını kullanmaktayım.

(UYUMA, EGM Mobil, KADES, Emniyet Çocuk, Türkiye Polis Radyosu)

2.5. Emniyet Teşkilatı’nın Whatsapp ihbar hattını gerekli gördüğüm durumda kolaylıkla

kullanabilmekteyim.

%2,3 %5,5

%18,5

%43,4

%30,3

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

Kesinlikle

Katılmıyorum


Katılıyorum

%3,5

%14,4

%41,2

%26,8

%14,1

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500


Katılmıyorum

Fikrim Yok

Katılıyorum


%2,4

%9,8

%42,5

%30,8

%14,4

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500


Katılmıyorum

Fikrim Yok

Katılıyorum


174

3. Katılımcıların Emniyet Teşkilatı’nın Sosyal Medya Hesaplarına Yönelik Farkındalık


3.1. Emniyet Teşkilatı’nın sosyal medyayı aktif kullandığını düşünmekteyim.

3.2. Emniyet Teşkilatı’nın sosyal medya hesaplarını takip etmekteyim (Facebook, Twitter,

Instagram).

3.3. Herhangi bir konuyla ilgili şikayetim olduğunda sosyal medya hesapları üzerinden Emniyet

Teşkilatı’na rahatlıkla ulaşabileceğimi düşünüyorum.

%0,6 %4,1

%25,5

%47,2

%22,6

0

100

200

300

400

500

600

Kesinlikle

Katılmıyorum


Katılıyorum

%6,4

%14

%37,2

%27,9

%14,5

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450


Katılmıyorum

Fikrim Yok

Katılıyorum


%2,7

%11,4

%41,3

%30,4

%14,2

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500


Katılmıyorum

Fikrim Yok

Katılıyorum


175

3.4. Emniyet Teşkilatı’nın sosyal medya hesaplarını çeşitli şikayetlerimi aktarmak için

kullanmaktayım. (Facebook, Twitter, Instagram)

3.5. Emniyet Teşkilatı’nın sosyal medya hesaplarını takip ederek güncel gelişmelerden

haberdar oluyorum. (Facebook, Twitter, Instagram)

%6

%13,8

%41,2

%24,3

%14,7

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500


Katılmıyorum

Fikrim Yok

Katılıyorum


%4,8

%18

%43,7

%21,7

%11,8

0 100 200 300 400 500


Katılmıyorum

Fikrim Yok

Katılıyorum


“dİjİtal ÇaĞda gÜvenlİĞİn dÖnÜŞÜmÜ ve bİr İÇ gÜvenlİk...

Documents