metal sektÖrÜnde Ġġ saĞliĞi ve …...metal sektÖrÜnde Ġġ saĞliĞi ve gÜvenlĠĞĠ...
Post on 01-Mar-2020
33 Views
Preview:
TRANSCRIPT
METAL SEKTÖRÜNDE Ġġ SAĞLIĞI
VE GÜVENLĠĞĠ EĞĠTĠM MODÜLÜ
YAZARLAR
Hafize Gönen Kebapçı Désirée Scalia
Irene De Laurentiis Ġsmet Kebapçı
Natasa Urbancikova Slavka Ruseva
Tuncay Uçar
E-Öğrenme için eğitim materyali
2018
Proje No. 2016-1-TR01-KA202-034976
Bu proje Erasmus+ Programı kapsamında Avrupa Komisyonu tarafından desteklenerek finanse
edilmiĢtir. Ancak burada yer alan görüĢlerden Avrupa Komisyonu ve Türkiye Ulusal Ajansı sorumlu
tutulamaz."
Yazarlar: Désirée Scalia
Hafize Gönen Kebapçı
Irene De Laurentiis
Ġsmet Kebapçı
Natasa Urbancikova
Slavka Ruseva
Tuncay Uçar
Editörler: Mehmet Özdemir
Yahya Yılmaz
1.Baskı , Haziran 2018
Ankara
Bu yayını www.ohasineurope.com adresinden ücretsiz ve dijital olarak edinebilirsiniz.
Certificate Number: 40873
ISBN: 978-605-81600-5-7
Baskı ve Cilt
SONÇAĞ Yayıncılık Matbaacılık Reklam San.Tic.Ltd.ġti. 0312 341 36 67
ÖNSÖZ
Dört ülkeden (Türkiye, Bulgaristan, Ġtalya ve Slovakya) ortakların iĢbirliği
ile yürütülen ĠnĢaat ve Metal Sektörlerinde ĠĢ Güvenliği ve Risk Kontrolü
Projesinin amacı, önemi hem Avrupa'da hem de Türkiye'de artmakta olan
mesleki eğitime iĢ sağlığı ve güvenliği (ĠSG) yönünden katkıda bulunmaktır.
Bununla birlikte, farkındalık açısından, mesleki ve teknik eğitim kurumları
Türkiye'de istenilen seviyede değildir ve bu nedenle bu proje, metal
sektörüne iĢgücü yetiĢtiren mesleki ve teknik okulların öğrencileri arasında
iĢ sağlığı ve güvenliği bilincini artırmayı ve Türkiye'de AB müktesebatının
uygulama kapasitesini artırmayı hedeflemektedir. Dolayısıyla proje, "Yok
etmek mümkün olmasa bile küçült ve kontrol et" ilkesine dayanır.
Metal Sektöründe çalıĢmaya baĢlayacak olan Mesleki ve Teknik Anadolu
Lisesi Metal Teknolojisi Alanı öğrencilerinin bilgi ve becerilerini arttırmak,
farkındalık yaratmak ve nihayetinde metal sektöründe meydana gelen iĢ
kazalarını en aza indirmek amacıyla "Metal Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve
Güvenliği Eğitim Modülü" adlı bu çalıĢma hazırlanmıĢtır.
Bu çalıĢma, "KA2 - Yenilik için ĠĢbirliği ve Ġyi Uygulamaların DeğiĢimi,
Mesleki Eğitim Ġçin Stratejik Ortaklıklar" kapsamında yürütülen "ĠnĢaat ve
Metal Sektörlerinde ĠĢ Güvenliği ve Risk Kontrolü" adlı projenin fikri çıktısı
kapsamında oluĢturulmuĢ ve öğrencilerin hizmetine sunulmuĢtur.
ĠÇĠNDEKĠLER
ÖNSÖZ ........................................................................................................ 4
1. KAYNAK ATÖLYELERĠNDE Ġġ GÜVENLĠĞĠ .............................. 8
1.1. Kaynak ĠĢlerindeki Tehlikelerden Korunma ........................................... 9
1.1.1. Elektrik Tehlikesinden Korunma ....................................................... 9
1.1.2. Elektro Manyetik Alan Tehlikesinden Korunma ............................. 10
1.1.3. IĢın Tehlikesinden Korunma: .......................................................... 10
1.1.4. Yangın ve Patlama Tehlikesinden Korunma ................................... 11
1.1.5. Kaynak Gazı ve Duman Tehlikesinden Korunma ........................... 11
1.1.6. Sıcak Yüzeylere Temas Tehlikesinden Korunma: .......................... 12
1.1.7. Kaynak ĠĢlerinde Kullanılan Gazlardan Kaynaklı Tehlikelerden
Korunma .................................................................................................... 12
1.1.8. TaĢlama ve Kesme ĠĢlerinden Kaynaklı Tehlikelerden Korunma ... 13
1.1.9. Çekiçleme ve Darbeli ÇalıĢmadan Kaynaklı Tehlikelerden Korunma
................................................................................................................... 14
1.1.10. Ergonomik Zorlanmalardan Korunma ........................................... 14
1.1.11. Gürültüden Korunma.................................................................. 14
1.1.12. Kapalı Ortamda ÇalıĢmadan Kaynaklı Tehlikelerden Korunma ... 15
1.1.13.Yüksekte Yapılan ÇalıĢmalardan Kaynaklı Tehlikelerden Korunma
................................................................................................................... 15
2. METAL YÜZEY ĠġLEMLERĠNDE Ġġ GÜVENLĠĞĠ .................... 19
2.1. Yüzey Hazırlığı, Yüzeylerin Temizlenmesi .......................................... 20
2.1.1. Tel Fırçalarla Temizleme ................................................................. 20
2.1.2. Zımpara Ġle Temizleme .................................................................... 20
2.1.3. Zımpara Makinesi Ġle Zımparalama Yaparken Alınacak ĠĢ Güvenliği
Önlemleri ................................................................................................... 21
2.2. Sabit ve Seyyar TaĢlama Tezgahlarında ÇalıĢırken Alınacak ĠĢ
Güvenliği Önlemleri ..................................................................................... 22
2.3. Kumla Temizleme ................................................................................. 24
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
2.4. Kimyasal Yöntemlerle Temizleme ........................................................ 25
2.5. Astarlama ve Macunlama ...................................................................... 26
2.6. Boyama .................................................................................................. 27
2.6.1. Boyama ĠĢlerinde Alınacak ĠSG (ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği) Önlemleri:
................................................................................................................... 27
3. SICAK VE SOĞUK ġEKĠLLENDĠRMEDE Ġġ GÜVENLĠĞĠ....... 32
3.1. Mekanik Presler ..................................................................................... 33
3.2. Hidrolik Presler ...................................................................................... 33
3.3. Preslerle Yapılan ÇalıĢmalarda Alınması Gereken ĠSG Tedbirleri ....... 34
3.4. ġahmerdan (Mekanik Çekiç) Kullanılırken Alınacak Güvenlik
Önlemleri ...................................................................................................... 38
4. ÇELĠK YAPILANDIRMADA Ġġ GÜVENLĠĞĠ .............................. 42
4.1. Montaj Yerinin Hazırlanması ................................................................ 44
4.1.1. Ġskelenin Kurulması: ........................................................................ 44
4.1.1.1. Çelik Sehpa Ġskeleler .................................................................... 45
4.1.1.2. Çelik Çıkma Ġskeleler ................................................................... 45
4.1.1.3. Boru Ġskeleler ................................................................................ 46
4.1.1.4. Askılı Makaralı Cephe Ġskelesi ..................................................... 46
4.1.1.5. Hareketli Ġskeleler ......................................................................... 46
4.2. Ġskelede ÇalıĢma Talimatları .............................................................. 47
4.3. Montaj Metodu ...................................................................................... 49
4.4. ġantiye Ortamında, Kaynaklı Montajın Sakıncaları .............................. 50
4.5. Montaj Öncesi Hazırlık.......................................................................... 51
4.5.1. Montaj Öncesi Çelik Eleman ve Ekipmanlarının Hazırlanması ...... 51
5. DEMĠR VE ALÜMĠNYUM DOĞRAMADA Ġġ GÜVENLĠĞĠ ...... 56
5.1. Giyotin Makas Kullanma Talimatı ........................................................ 59
5.2. Abkant Pres Kullanma Talimatı ............................................................ 59
5.3. Caka (Kenet Makinası) Kullanma Talimatı ........................................... 60
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
5.4. Daire Testere ve Tezgah Üstü Profil Kesme Makinası Kullanma
Talimatı ......................................................................................................... 60
5.5. Matkap Tezgahı Kullanma Talimatı ...................................................... 61
5.6. Spiral (Jet TaĢı) Kullanma Talimatı ...................................................... 62
6. METAL SEKTÖRÜ MESLEK HASTALIKLARI VE KORUNMA
YOLLARI ................................................................................................... 66
6.1. Fiziksel Nedenli Meslek Hastalıkları .................................................... 66
6.2. Kimyasal Nedenli Meslek Hastalıkları: ................................................. 66
6.3. Tozlarla Meydana Gelen Meslek Hastalıkları: ...................................... 67
6.4. Ergonomik Faktörlere Bağlı Meslek Hastalıkları: ................................ 67
7. KAYNAKÇA ....................................................................................... 72
8. CEVAP ANAHTARI .......................................................................... 74
9. METAL SEKTÖRÜ HABER AKIġI MODÜLÜ ............................. 76
10. METAL SEKTÖRÜ DÜNYA MODÜLÜ ......................................... 79
11. AÇIKLAMALI RĠSK TERĠMLERĠ SÖZLÜĞÜ ............................ 95
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 8
1. KAYNAK ATÖLYELERĠNDE Ġġ GÜVENLĠĞĠ
Genel Değerlendirme
Bu bölüm, kaynak iĢlemleri sırasında sağlığı koruma ve güvenliği
sağlama konusundaki bilgileri içermektedir. Muhtelif tehlike türleri ve
açıklanması gereken önlemler anlatılmaktadır.
Amaçlar
Bu bölümde Ģunları öğreneceksiniz:
Kaynak nedir ve metal endüstrisinde ne tür kaynak iĢlemleri
kullanılmaktadır,
Kaynak esnasında ne tür tehlikeler güvence altına alınabilir ve
bunlardan nasıl sakınılır.
GiriĢ
Kaynak iĢlemi, metal veya termoplastik malzemeleri birbiriyle ısı
yardımıyla birleĢtirmek için kullanılan bir imalat yöntemidir. Metallerin
birleĢtirilmesinde kullanılan mekanik yöntemlere nazaran daha sağlam ve
daha kolay olması nedeniyle kaynak teknolojisi; metal endüstrisinde çok
yaygın olarak kullanılmaktadır. Kaynak kullanımının yaygınlaĢmasıyla
birlikte bu alanda çalıĢanların sayısı da hızla artmakta ve yaĢanan iĢ kazası
sayısında da artıĢ gözlenmektedir.
Metal endüstrisinde yaygın olarak Ģu kaynak yöntemleri
kullanılmaktadır:
A-Elektrik ark kaynakları
1. Örtülü elektrik ark kaynakları
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 9
2. Gaz altı elektrik ark kaynakları
2.1. Eriyen elektrotla gaz altı kaynağı (MĠG-MAG)
2.1.2. MĠG: Metal inert gaz altı kaynağı (helyum)
2.1.2. MAG: Metal aktif gaz altı kaynağı (karbondioksit)
2.2. Tungsten inert gaz altı kaynağı (TĠG)
3. Toz altı ark kaynağı
4. Nokta veya punta kaynağı
B-Elektron ıĢın kaynağı
C-Lazer Kaynağı
D-Oksijen gaz kaynakları
Oksi-asetilen gaz kaynağı
Oksi-hidrojen gaz kaynağı
Oksi-LPG gaz kaynağı
Oksi-doğal gaz kaynağı
1.1. Kaynak ĠĢlerindeki Tehlikelerden Korunma
1.1.1. Elektrik Tehlikesinden Korunma: Ark kaynağı yaparken elektrik
çarpması olayı makine boĢta çalıĢırken meydana gelir. Kaynak esnasında
gerilim 20-30 volt iken makine boĢta çalıĢırken gerilim 65-100 volta kadar
yükselir. Elektrik çarpmasını önlemek için pensenin ve elektrotun metal
kısmı çıplak elle, özellikle sol elle tutulmamalı, pense ile Ģase arasında insan
vücuduyla köprü oluĢturulmamalıdır.
Elektrik kabloları ile kaynak pensesi izoleli olmalı ve sağlamlığı sürekli
kontrol edilmelidir. Kaynak makinesi topraklanmalı, Ģebeke gerilimi
kesilmeden makinede bakım ve onarım çalıĢması yapılmamalıdır. Ayrıca
elektrik panosunda kaçak akım rölesi bulunmalıdır.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 10
Kaynak pensesi koltuk altında tutulmamalı, çalıĢmaya ara verildiğinde kuru
tahta zemin üzerine bırakılmalıdır. Kaynak yapılan yerin ıslak olmamasına
özen gösterilmelidir.
1.1.2. Elektro Manyetik Alan Tehlikesinden Korunma: Elektrik akımını
taĢıyan kablolar ve yüzeylerin etrafında manyetik alan oluĢur. En güçlü
manyetik alan direnç kaynağı esnasında ortaya çıkar. ÇalıĢmalar
olabildiğince manyetik alandan uzakta yapılmalıdır. Elektro manyetik alan
kalp pili olan kiĢiler için uygun değildir. Bu kiĢilerin direnç kaynağı yapılan
yerde bulunmamaları gerekir.
1.1.3. IĢın Tehlikesinden Korunma: Kaynak esnasında çıkan ıĢınların %
60‟ı kızılötesi (infrared) ıĢın, % 30‟u parlak görünen ıĢın ve % 10‟u da
morötesi (ultraviyole) ıĢınlardır. Kızılötesi ıĢınlar gözlerde kum batması
hissine, mercek ve korneada hasara ve deride yanıklara neden olmaktadır.
Parlak görünen ıĢınlar; ıĢık stresi, yorgunluk ve mide bulantısına neden
olmaktadır. Morötesi ıĢınlar ise gözlerde görüĢ bulanıklığı, katarakt, kornea
ve iriste hasara, deri altında su toplanmasına sebep olan ciddi yanıklara
neden olurlar.
Tüm bu tehlikelerin önüne geçmek için:
Uygun KKD (KiĢisel Koruyucu Donanımlar) kullanılmalıdır.
(kaynak maskesi, deri eldiven, deri önlük, gözlük ve pamuklu
kumaĢtan iĢ elbisesi giyilmelidir)
(Video Ġzle-1: Elektrik Ark Kaynağı)
Çevredekilerin zarar görmemesi için çalıĢma yapılan yerin etrafı
paravanla çevrilmelidir.
Kaynak cinsi ve akım Ģiddetine göre gözlük veya maske seçimi
yapılmalıdır.
Standartlara uygun mineral oksitli camlar kullanılmalıdır.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 11
1.1.4. Yangın ve Patlama Tehlikesinden Korunma: Kaynak iĢlemi
sırasında oluĢan arktan etrafa sıcak kıvılcımlar sıçramaktadır. Etrafa yayılan
kıvılcımlar, ortamda bulunan yanıcı ve patlayıcı toz, gaz ve sıvı maddelerin
patlamasına yol açabilir. Ayrıca oksi-gaz kaynağında kullanılan alev etrafta
yer alan yanıcı maddelerin tutuĢmasına neden olmaktadır. Bu nedenle
kaynak iĢlemi, yanıcı ve patlayıcı maddelerden en az 10 metre uzaklıkta
gerçekleĢtirilmelidir. Kaynak iĢlemi esnasında hemen eriĢilebilir bir yangın
söndürücü bulunmalıdır.
1.1.5. Kaynak Gazı ve Duman Tehlikesinden Korunma: Kaynak iĢlemi
yaparken, elektrotun ergimesi esnasında, kabukta bulunan bazı zararlı
maddeler gaza ve dumana dönüĢmektedir. Bu gaz ve dumanın teneffüs
edilmesi, kaynağı yapan kiĢiye ve ortamdaki kiĢilere zarar verebilir. Duman
ve gazlara fazla maruz kalma durumunda; mide bulantısı, baĢ ağrısı, baĢ
dönmesi ve metal dumanı ateĢi (metal fumefever) gibi rahatsızlıklar ve
solunum sistemi hasarları ortaya çıkmaktadır.
Resim 1.1: Kaynak IĢığı ve Dumanı ÇalıĢanların Sağlığını Bozar.
Gaz ve dumandan korunmanın en iyi yolu kaynağında tehlikeyi
ortadan kaldırmak yani gazı ve dumanı ortama yayılmadan lokal emme
(aspirasyon) ile uzaklaĢtırmaktır. Bunun mümkün olmadığı durumlarda
ortam koruması yapılmalı, ortam aspiratörlerle yeterince havalandırılmalıdır.
Her iki koruma tedbirinin de alınamadığı durumlarda maske gibi uygun
KKD lar kullanılmalıdır.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 12
1.1.6. Sıcak Yüzeylere Temas Tehlikesinden Korunma: Elektrik ark
kaynağında sıcaklık 35000C-40000C‟ ye ulaĢır. Metal malzemeler ısıyı iyi
ilettiğinden bu sıcaklık bir süre sonra kaynak yapılan parçaya ve ona temas
eden metallere yayılır. Oksi-gaz kaynağı ile kesme ve kaynak iĢleminde de
metal malzemeler yüksek sıcaklıklara eriĢir. Yüksek sıcaklığa eriĢen
metallere çıplak derinin teması ciddi yanıklara sebep olacaktır. Bu nedenle
sıcak yüzeylere direkt temas edilmemeli, çalıĢma esnasında deri eldiven, deri
önlük ve deri tozluk giyilmelidir.
(Video Ġzle-2: Oksi-Gaz kaynağı Ġle ÇalıĢma)
1.1.7. Kaynak ĠĢlerinde Kullanılan Gazlardan Kaynaklı Tehlikelerden
Korunma: Kaynak iĢlerinde yanıcı (asetilen, LPG) ve yakıcı gazlar
(oksijen) birlikte kullanılır. Bu gazlar yüksek basınçta silindirik tüpler
içerisinde bulunmaktadır. Herhangi bir nedenle tüp üzerindeki vananın
kırılması durumunda içindeki basınçlı gaz hızla boĢalmakta bu da roket
etkisi yaratmaktadır. Bu nedenle kaynak gazlarının tüpleri uygun taĢıma
araçları ile dikkatli taĢınmalı, kolay devrilmeyecek bir Ģekilde duvara
sabitlenmelidir.
Tüplerin aĢırı ısınmasından dolayı içindeki gazın geniĢlemesi sonucu
tüp patlamaları meydana gelmektedir. Yanıcı gazların kapalı bir ortamda
birikmesi de yangın ve patlamalara neden olmaktadır. Bu nedenle yanıcı ve
yakıcı tüpler ayrı yerlerde; ısı kaynağından, direkt güneĢ ıĢığından ve yangın
tehlikesi olan yerlerden uzakta muhafaza edilmelidir. Oksijen ile yağın
teması sonucunda da yangın olabilmektedir. Bu nedenle yağlı ellerle veya
yağlı üstüpüyle tüp valflerine dokunulmamalıdır.
ġaloma ile yapılan kesme ve ısıtma iĢlemleri esnasında gaz basıncının
iyi ayarlanmaması veya yüzeyi yağlı bir malzemenin kesimi esnasında alev
geri tepme olayları yaĢanmaktadır.
Yangın ve patlamaya karĢı yanıcı ve patlayıcı maddelerden en az 10 m
uzakta çalıĢma yapılmalıdır. Ayrıca sıcak iĢ prosedürleri uygulanmalı;
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 13
Ģaloma gerisine mutlaka yanıcı ve yakıcı gazlar için ayrı ayrı alev geri tepme
ventili kullanılmalıdır. Tanımsız, periyodik kontrolü yapılmamıĢ hiçbir tüp
kullanılmamalıdır.
(Video Ġzle-3: Oksi Asetilen Kaynağı)
1.1.8. TaĢlama ve Kesme ĠĢlerinden Kaynaklı Tehlikelerden Korunma:
Metal parçaların kesilmesi, taĢlanması ya da kaynaklı yüzeylerin
düzeltilmesi esnasında taĢlama motorları (spiral taĢı) kullanılmaktadır.
TaĢlama ve kesme iĢlemleri esnasında aĢındırılan yüzeylerden kopan
parçalar, yüksek oranda göz
yaralanmalarına neden olmaktadır.
Fırlayan sıcak parçacıklar
yangınlara da yol açabilir. Kesme
ve taĢlama esnasında taĢın
sıkıĢması durumunda taĢ patlaması
meydana gelir ve bu da çok ciddi
yaralanmalara hatta ölümlere
neden olmaktadır.
Kesme taĢı ile taĢlama iĢlemi
yapılmamalıdır. Mutlaka taĢ
koruyucusu takılı
bulundurulmalıdır. Resim 1.2: Spiral TaĢı Ġle Güvenli ÇalıĢma
(Video Ġzle-4: Spiral Ġle Tehlikeli ÇalıĢma,)
Motor devri ile taĢ devri uyumlu olmalıdır. Fırlayan parçalara karĢı
koruyucu gözlük kullanılmalıdır. Kablo ve ara uzatmalar fiĢ ve prizler
sağlam olmalıdır. Elektrik devresinde (ana ve tali panolarda) kaçak akım
rölesi kullanılmalıdır.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 14
(Video Ġzle-5: Spiral TaĢı Patlaması Nasıl Olur)
1.1.9. Çekiçleme ve Darbeli ÇalıĢmadan Kaynaklı Tehlikelerden
Korunma: Çekiçleme ve darbeli çalıĢma esnasında kullanılan ekipmanların
saplarının kırılması veya kopan parçaların fırlaması sonucunda kazalar
yaĢanmaktadır. Kullanılan balyoz ve çekiç sapları sağlam olmalı ve metal
yüzeyler üzerinden ayrılmaya yönelmiĢ parçalar (mantarlaĢma) taĢlanarak
düzeltilmelidir.
1.1.10. Ergonomik Zorlanmalardan Korunma: Parçaların kaldırılması
esnasında veya çalıĢma
pozisyonundan kaynaklı
ergonomik zorlanmalar söz
konusu olmaktadır. Kaynakçı,
kaynak yapılacak yere bağlı
olarak vücut zorlayıcı bir
pozisyonda çalıĢmak zorunda
kalabilmektedir. Bu da bel,
boyun fıtığı gibi sağlık
sorunlarına neden olmaktadır.
Resim 1.3: Zorlu Kaynak Pozisyonu
Kaynak yapılacak yere ve duruma bağlı olarak postürün düzgün
olmasını sağlayacak tasarımlar yapılmalı ve zorlayıcı pozisyonda uzun süre
çalıĢılmamalıdır. Bel kaslarını güçlendirici egzersizler yapılmalı, doğru
pozisyon ve vücudun doğru kullanılması ile ilgili eğitimler alınmalıdır.
1.1.11. Gürültüden Korunma: Kaynak esnasında gürültü düzeyi çoğu kez
80 dB‟i, taĢlama ve çekiçleme esnasında ise 85 dB‟i geçmektedir. Bu
nedenle ortam gürültü düzeyi ve bireysel etkilenme düzeyi ölçülmeli buna
göre kulak koruyucu kullanılmalıdır.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 15
1.1.12. Kapalı Ortamda ÇalıĢmadan Kaynaklı Tehlikelerden Korunma:
Kapalı alanlarda yapılan kaynak çalıĢmalarda kaynak gazlarından
dolayı boğulmalar yaĢanmaktadır. Kaynak yapılacak kapalı alana giriĢ
öncesi kapalı alanda bulunması muhtemel kirletici gazların ve oksijenin
seviyesi ölçülmelidir. Oksijen seviyesi %19,5 - %23,5 arasında olmalıdır.
Kapalı alanlarda, Oksi-asetilen ya da oksijen- LPG li kaynak
çalıĢmalarında; kesinlikle tüpler kapalı alan dıĢında bulundurulmalı, gaz
kaçaklarına karĢı önlem alınmalı ve sık sık gaz ölçümü yapılmalıdır. Kapalı
alanda yapılan kaynak iĢlerinde içerde oluĢan kirli gazlar dıĢarı atılmalı ve
içeriye temiz hava verilmelidir.
1.1.13.Yüksekte Yapılan ÇalıĢmalardan Kaynaklı Tehlikelerden
Korunma: Endüstriyel tesislerde kullanılan silo, tank, kazan vb. imalatları
esnasında ve çelik yapıların inĢasında kaynakçıların yüksekte çalıĢması söz
konusu olmaktadır. Yüksekte yapılan çalıĢmalarda çoğu kez yüksekten
düĢmeyi önleyici sistemlerin kurulmaması veya yüksekte çalıĢma
ekipmanlarının kullanılmaması sonucunda yüksekten düĢme kazaları
yaĢanmaktadır. Yüksekte çalıĢma yapan herkese “yüksekte çalıĢma eğitimi”
verilmelidir.
(Video Ġzle-6: Yüksekte ÇalıĢma Eğitimi)
Bu kazaların önlenebilmesi için, yapılan imalatın tasarımlarına uygun
yüksekten düĢmeyi önleyici iskele, çalıĢma platformları veya kiĢinin emniyet
kemerini bağlayabileceği ankraj noktaları veya yaĢam hatlarının
oluĢturulması gerekmektedir.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 16
Resim 1.4: Yüksekte Yapılan Kaynak ÇalıĢması
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 17
Oto-kontrol soruları
1. Metal sanayindeki kaynak türleri hangileridir?
2. Kızılötesi ıĢınlar nelere sebebiyet verebilir?
3. Kaynak sırasında plastik eldiven, deri önlük ve deri çizme kullanabilir
misiniz?
4. TaĢlama motorlarını kullanırken, kendinizi nasıl koruyabilirsiniz?
5. Yüksek yerlerde kaynak yaparken, hangi teçhizatlara gereksinim
duyarsınız?
AlıĢtırmalar
1.Elektrik ark kaynağı iĢlemi sırasında elektrik çapmasından korunmak için
aĢağıdakilerden hangisi yapılmalıdır?
A) Pense topraklanmalıdır. B) Makine topraklanmalıdır.
C) Alev kesici kullanılmalıdır. D) Pense izolesi soyulmalıdır.
2.Oksijen tüplerinin güvenli kullanımı için aĢağıdakilerden hangisi
yapılmamalıdır?
A) Duvara iyi sabitlenmelidir. B) Valfi sık sık yağlanmalıdır.
C) Valf baĢlığı takılı taĢınmalıdır. D)Markalıtüpler kullanılmalıdır.
3. ÇalıĢma ortamındaki gürültü seviyesi en fazla kaç dB olmalıdır?
A) 100 B) 110 C) 80 D) 90
4.AĢağıdakilerden hangisi Oksi-gaz kaynakçılığında kullanılması gereken
KKD‟lerden biri değildir?
A) Lastik eldiven B) Deri eldiven
C) Deri önlük D) Kaynak gözlüğü
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 18
Sevgili öğrenciler; cevaplarınızı sayfa 74‟ deki cevap anahtarı ile
kontrol ediniz. YanlıĢ veya eksik bilgilerinizi düzeltmek için lütfen ilgili
konuyu tekrar ediniz.
Sonuç
Bu bölümde, kaynağın sağlığınızı nasıl etkileyebileceğini öğrenmiĢ
oldunuz. Farklı kaynak türlerini anlatabilirsiniz ve aynı zamanda, kaza ve
sağlık tehlikesi risklerini en aza indirmek amacıyla uygulamanız gereken
koruyucu önlemler konusunda da bilinçlenmiĢ oldunuz.
Daha Fazla Bilgi Ġçin
Metal Teknolojisi Alanı, Ark Kaynak Teknikleri Dersi Modülleri,
MEGEP, 2011.
Metal Teknolojisi Alanı, Ġleri Ark Kaynak Teknikleri Dersi Modülleri,
MEGEP, 2011.
Metal Teknolojisi Alanı, Oksi-Gaz Kaynağı Dersi Modülleri, MEGEP,
2011.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 19
2. METAL YÜZEY ĠġLEMLERĠNDE Ġġ GÜVENLĠĞĠ
Genel Değerlendirme
Bu bölüm, metal yüzey iĢlemleri konusunda bilgiler
içermektedir.DeğiĢik metal yüzey temizliği türleri anlatılmakta ve çalıĢma
emniyeti önlemleri açıklanmaktadır.
Amaçlar
Bu bölümde Ģunları öğreneceksiniz:
Metal yüzeyini boyamak için hangi aĢamalar takip edilir,
Malzeme yüzeyi temizleme yöntemleri nelerdir,
Metal yüzey iĢlemleri sırasında iĢçilerin nasıl korunacağı.
GiriĢ
Metal ürünlerin paslanmaması, aĢınmaması, çürümemesi ve daha iyi
görünmesi ya da parlaması için yüzeyleri bazı iĢlemlere tabi tutulur. Metal
ürünlerin kullanımı arttıkça, tüketici taleplerini karĢılamaya yönelik
uygulanan yüzey iĢlemlerinde de çeĢitlilik görülmektedir. Metal yüzeylere
uygulanan yüzey iĢlemleri ürünlerin dayanıklılığını arttırmakta, kullanımını
kolaylaĢtırmakta ve görüntüyü estetik hale getirmektedir. Metalleri
paslanmaya karĢı en önemli koruma yöntemi boyamadır. Neredeyse her
sanayi iĢyerinde boyama birimi bulunmaktadır.
Metal yüzeylerinin boyanmasında uygulanacak iĢlem sırası genellikle
aĢağıdaki gibidir:
Yüzey hazırlığı, yüzeylerin temizlenmesi
Astarlama, macunlama,
Boyama.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 20
2.1. Yüzey Hazırlığı, Yüzeylerin Temizlenmesi
2.1.1. Tel Fırçalarla Temizleme
Tel fırçalarla gereç yüzeyinin temizlenmesi, elle ve motorla olmak
üzere iki grupta incelenmektedir. Fabrikasyon üretiminde temizlenecek
parçaların fazlalığı motorla çalıĢmayı, küçük iĢletmelerdeki parça sayısının
azlığı ise elle kullanılan tel fırçaların kullanımını gerektirir. Elle kullanılan,
sabit motorlu ve seyyar motorlu olmak üzere üç çeĢit tel fırça vardır. Tel
fırça ile çalıĢma esnasında fırçanın ele zarar vermemesi için ele sağlam
eldiven takılmalı, malzemeden kalkan toz ve talaĢın göze ve solunum yoluna
kaçmaması için gözlük ve maske kullanılmalıdır.
2.1.2. Zımpara Ġle Temizleme
Yüzeyin temizlenmesi ve düzgün hale getirilmesi için uygulanabilecek
ilk yöntem aĢındırıcılar ile kaplı kâğıt veya bez gereçlerden oluĢan zımpara
kâğıtları veya motorlar ile tahrik edilen zımpara bantlarının makine
uygulamalarıdır.
Zımpara ÇeĢitleri:
ġekline göre zımparalar; rulo, levha, disk, fırça ve profilli zımparalar
olarak isimlendirilir.
Kullanıma göre ise el zımparaları ve makine zımparaları olmak üzere ikiye
ayrılır.
Resim 2.1: Seyyar Zımpara Makinesi Ġle ÇalıĢma
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 21
Zımparalama iĢlemi elle veya makinelerle yapılabilir. Elle zımpara
yapılması durumunda metal yüzeyden kalkan talaĢların solunmaması için toz
maskesi takılmalı ve elin yıpranmaması için ise koruyucu eldiven
giyilmelidir. Ayrıca zımparalama iĢleminin yapıldığı ortam yeterince
aydınlatılmalı ve havalandırılmalıdır. Makine ile zımparalama iĢleminde iĢ
sağlığı ve güvenliği açısından en temel risk yüksek hızda hareket eden
zımpara bölümünün çalıĢanların elbiselerine veya saçlarına dolanması veya
doğrudan hareketli aksama temas sonucu zarar vermesidir. Bu sebeple
zımpara makinelerinin koruyucularının çıkarılmaması ve sadece gerekli
olduğu kadar bir alanın açıkta bırakılması gerekmektedir.
2.1.3. Zımpara Makinesi Ġle Zımparalama Yaparken Alınacak ĠĢ
Güvenliği Önlemleri
Kırık, bozuk ve iĢlevini tam olarak yerine getirmeyen veya koruyucusu
olmayan makine kesinlikle kullanılmamalıdır.
ÇalıĢma alanı temiz ve iyi aydınlatılmıĢ olmalıdır.
Zımparalamaya baĢlamadan önce zımparalanacak malzeme üzerinde
bulunan çivi, vida vb. yabancı maddeler temizlenmelidir.
Açma-Kapama anahtarı çalıĢmayan makine kullanılmamalıdır.
Makinenin fiĢini takmadan önce makine düğmesinin kapalı konumda
olduğundan emin olunmalıdır.
ÇalıĢma alanında yanıcı sıvılar ve kolay parlayan malzemeler
bulundurulmamalıdır.
ÇalıĢırken koruyucu gözlük ve eldiven kullanılmalıdır.
ÇalıĢırken uygun toz maskesi kullanılmalıdır.
Dar elbiseler giyilmeli, elbise kolları içeri kıvrılmalıdır.
Makineler sadece amacına uygun kullanılmalıdır.
ÇalıĢır durumdaki makineler baĢıboĢ bırakılmamalıdır.
Hareket halindeki zımpara taĢına dokunulmamalıdır.
Uzun süreli çalıĢmadan sonra makinenin metal kısımlarına
dokunulmamalıdır.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 22
Zımpara taĢını veya bandını değiĢtirirken, zımpara makinesinin kapalı
durumda olduğundan ve güç kaynağıyla bağlantısının kesildiğinden emin
olunmalıdır.
Bakım onarım çalıĢması dıĢında makinenin koruyucuları
çıkarılmamalıdır.
Bakım onarım sırasında çıkarılan koruyucular, iĢe baĢlamadan önce
yerine takılmalıdır.
Mola ve paydoslarda makine çalıĢır durumda asla terk edilmemeli ve
anahtarını kapatıp zımparanın tamamen durması beklenmelidir.
Makinenin arızalanması durumunda hemen durdurulup bakım
sorumlusuna haber verilmelidir.
ÇalıĢanın güvenliği kadar çevredekilerin de güvenliği önemsenmelidir.
ĠĢ sağlığı ve güvenliğine aykırı bir durum söz konusu olduğunda amire ve
iĢ güvenliği ekibine haber verilmelidir.
2.2. Sabit ve Seyyar TaĢlama Tezgahlarında ÇalıĢırken Alınacak ĠĢ
Güvenliği Önlemleri
Seyyar veya sabit bütün taĢlama ve kesme makinelerinde uygun taĢ
ve kesme diski koruyucu bulunmalıdır. Seyyar olanlarda
koruyucunun taĢlama ağzı 180 dereceden, sabit olanlar da 90
dereceden fazla olmamalıdır. Bu aletlerin koruyucusuz olarak
kullanılması kesinlikle yasaktır.
TaĢlama ve kesme yapan kiĢiler, gözlerini fırlayan talaĢ, çapak ve
tozlardan korumak için, uygun taĢlama gözlükleri veya yüz siperleri
kullanmalıdır. Bu gözlükler, ya her tarafı kapalı plastik çerçeveli, ya
da yan kapakları olan selüloit çerçeveli gözlükler olmalıdır. Gözlük
ve yüz siperlerinin orijinal özellikleri bozulmamalı, varsa ısı transfer
plakaları ve yan kapakları çıkarılmamalıdır. Ayrıca sıcak
kıvılcımlarla ilgili bir sorun varsa, eldiven, önlük ve toz maskesi
takılmalıdır. Uzun süre ve kapalı yerlerde seyyar aletlerle çalıĢırken,
uygun mekanik filtreli toz maskeleri de kullanılmalıdır.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 23
Sabit tezgâhlarda taĢ önünde, taĢlanacak parçanın üzerine konulması
ve emniyetli bir Ģekilde çalıĢılması için ayarlanabilen bir parça
dayanağı bulunmalı, bu dayanak ile taĢ arasındaki mesafe en fazla 3
mm. olacak Ģekilde ayarlanmalıdır
.
Resim 2.2: TaĢlama Makinesi
Sabit tezgâhlarda, taĢlama ve kesme iĢlemi esnasında meydana
gelebilecek tozları, gazları çıktığı yerden emen, toplayan ve dıĢarıya
atan bir aspirasyon tertibatı bulunmalıdır. Bu tertibat çalıĢtırılmadan
makine kullanılmamalıdır.
Disk, üzerinde yazan hızdan daha yüksek bir hızda
çalıĢtırılmamalıdır.
Hareketli disklerin üstünden veya çevresinden bir Ģeye uzanmaya
çalıĢılmamalıdır.
Zımpara taĢları, gerekli sağlamlıkta yapılmıĢ olmalı ve taĢtan
fırlayabilecek parçalara karĢı, uygun koruyucu içine alınmalıdır.
Tezgaha bağlanacak zımpara taĢları, iĢin ve tezgahın özelliğine
uygun olmalı, taĢın devir adedi, tezgahınkinden fazla olmamalıdır.
Bu aletler, kâğıt, talaĢ, yanıcı fiberler gibi kolay tutuĢabilir
maddelerle yanıcı ve parlayıcı sıvı ve gazların yakınında
kullanılmamalıdır. Aksi takdirde yangın tehlikesi ortaya
çıkabilecektir.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 24
2.3. Kumla Temizleme
Boyama iĢlemine yüzey hazırlığı için kullanılan bir diğer yöntem
kumlamadır. Küçük ve az sayıda parça için zımparalama iĢlemi kullanılırken
büyük ebatlı düz yüzeyler için ve çok sayıda küçük parça için kumlama
yöntemi kullanılır. Temel olarak kumlama yüksek basınçlı hava yardımı ile
kumun (çelik grit, bazalt, silis kumu, kuvars vb.) parça üzerine fırlatılarak,
parça üzerindeki katmanı (pas, kir vb.) aĢındırılmasıdır.
(Video Ġzle-7: Kumlama Ġle Metal Yüzeylerin
Temizlenmesi)
Kumlama iĢlemi genel olarak kumlama makinelerinde yapılır.
Kumlama makinesinde kumun ulaĢamadığı yerler için çalıĢanlar el
tabancaları ile kumlama iĢlemini tamamlarlar. Kumlama iĢlemine iĢ sağlığı
ve güvenliği açısından bakıldığında birkaç temel hususa özellikle dikkat
edilmesi gerekmektedir
.
Resim 2.3: Kumla Temizleme Yöntemi
Kumlama makinesinden kumların etrafa sıçraması sonucu zemin
kayganlaĢmaktadır. Bu sebeple kumun etrafa yayıldığı yerler kapatılmalı ve
zeminde kayganlaĢma olma ihtimaline karĢı uyarı iĢaretleri konulmalıdır.
Büyük ebatlı parçaların kumlandığı makinelerde parça hareketli iken küçük
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 25
ebatlı parçaların kumlanmasında ise makinenin tablası hareket halindedir. ĠĢ
sağlığı ve güvenliği yönünden bakılınca bazı kumlama makinelerinin döner
tablası ile temas riski söz konusu olabilir. En çok dikkat edilmesi gereken
husus ise makinenin çalıĢması esnasında kapağının açılmaması için gerekli
önlemlerin alınmasıdır. Kumlama makinelerinde kumun ulaĢmadığı
noktaların kumlama iĢlemi için veya kumlama makinesi bulunmayan
iĢyerlerinde seyyar olarak kumlama yapılmaktadır. Seyyar kumlama
iĢleminde etrafa kum saçılması kaçınılmazdır. Bu sebeple kumlama yapılan
alanın izole edilmesi ve çalıĢma sonrası ortam temizliğinin yapılması iĢ
güvenliği açıĢından çok önemlidir. Seyyar kumlama yapacak personelin tam
vücut koruyucusu giymesi ve yaptığı iĢle ilgili eğitimini alması
gerekmektedir.
2.4. Kimyasal Yöntemlerle Temizleme
Özellikle metal yüzeylerdeki pasın temizlenmesi için son derece etkili
bir yüzey temizleme yöntemidir. Yüzeyi temizlenecek parçalar girift
yapılarda ve tasarımı gereği yüzeyinde boĢluklar bulunduruyor ise temizleme
iĢlemi için zımparalama ve kumlama yöntemi kullanılamayacağından dolayı
bu parçalar uygun konsantrasyonlarda asit çözeltileri içine daldırılarak
yüzeylerindeki kir ve pas uzaklaĢtırılır. Ayrıca bu yöntemle metal yüzeyinde
mikron düzeyinde gözenekler açılarak yüzeyde boyanın tutunma gücü
artırılır.
Günümüzde metal yüzeylerinin kimyasal yolla temizlenmesinde birçok
ürün geliĢtirilmiĢtir. Uygulama, elle bir bez parçası yardımıyla metal
yüzeyinin silinmesi ve metal temizleme banyolarında daldırma yöntemiyle
yapılmaktadır. Bu yöntem görselliğin daha çok ön plana çıktığı sektörlerde
özellikle otomotiv sektöründe yaygın olarak kullanılmaktadır.
Kimyasal temizleme yönteminde asit buharına karĢı maske, eldiven,
önlük giyilmesi ve çalıĢtığımız alanın mümkün olduğunca havalandırılması
gerekir. Daldırma iĢleminde kullanılan havuzlar genelde sıcak olmakta ve
kullanılan kimyasallar buharlaĢarak ortama yayılmaktadır. ĠĢ sağlığı ve
güvenliği açısında bakıldığında daldırma havuzlarına düĢmenin önlenmesi
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 26
ilk önceliktir. Bunun için yeterli yükseklikte ve çift Ģerit (ana ve ara
korkuluk) olacak Ģekilde imal edilecek korkuluklar kullanılmalıdır.
Havuzlara yükleme ve boĢaltma iĢlemi yapan vinçlerin bakımına önem
verilmeli; kancaları, emniyet mandalları iĢe baĢlamadan önce kontrol
edilmelidir. Ayrıca çalıĢma ortamında gerekli ikaz ve uyarı levhalarının
kullanılması en çok dikkat edilmesi gereken hususlardan biridir.
2.5. Astarlama ve Macunlama
Metallerin boyanmasında ikinci aĢaması yüzeydeki pürüzlülüklerin
giderilmesi ve son kat boya uygulamasına zemin hazırlanması için astar
boyama ve macunlama iĢlemidir. Görselliğin çok önemli olmadığı
imalatlarda bu aĢama genellikle kullanılmamaktadır. Astar boya
uygulamasının amaçları; imalat esnasında meydana gelen yüzey pürüzlerini
gidermek, son kat boya için yüzeyi hazırlayıp iyi bir birleĢme sağlamak, son
kat boyaya parlaklık sağlamak, oksitlenmeyi önlemek, boyanın ve tatbik
edilen malzemenin kullanım ömrünü uzatmaktır.
Metal yüzeyinin estetik açıdan daha güzel ve parlak olması isteniyor
ise astar boyama; metal yüzeyindeki derin çizikleri, zımparalama veya
kumlama yönteminden kaynaklanan pürüzlülükleri kapatmaya yetmez. Bu
durumda boyama iĢleminden önce iyi bir alt yüzey sağlamak için macunlama
iĢleminin uygulanması gerekir. Macunlama iĢleminde, macun yapılacak
yönteme göre ıspatula veya tabanca kullanılır.
ĠĢ sağlığı ve güvenliği açısından bakıldığında en temel husus
macunlama iĢleminin yapıldığı ortamın iyi havalandırılmasıdır.
Macunlamada kullanılan kimyasalların tutuĢma sıcaklıkları düĢük
olduğundan etrafta ateĢleyici etkenler (seyyar ısıtıcı, sigara, ark yapan fiĢ
priz bağlantısı vb.) bulunmamalıdır. Bunlarla ilgili riskler konusunda
çalıĢanlara gerekli eğitimler verilmeli ve uyarı levhaları asılmalıdır.
Özellikle polyester macunlar ile sertleĢtirici tepkimeye girmekte ve yangına
neden olmaktadır. Bu tip macunlar kullanılıyor ise macun ve sertleĢtirici
aynı kapta tutulmamalıdır.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 27
2.6. Boyama
Boyama; metal yüzeylerin estetik ve/veya koruma amaçlı
kimyasallarla kaplanmasıdır. Birçok metal ürün üretiminin son aĢamalarında
boyama iĢlemine tabi tutulur. Püskürtme, daldırma ve fırça ile uygulama
sanayide yoğun olarak kullanılan boyama yöntemleridir.
(Video Ġzle-8: Metallerin El Değmeden, Seri Biçimde
Boyanması)
2.6.1. Boyama ĠĢlerinde Alınacak ĠSG (ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği)
Önlemleri:
Kullanılan kimyasalların patlama, parlama, yangın tehlikeleri; malzeme
güvenlik bilgi formlarındaki bilgiler doğrultusunda incelenmelidir.
ÇalıĢanlar, boyaların neden olabileceği tehlikelerle ilgili bilgilendirilmelidir.
ĠĢyerinde elektrik, ateĢli çalıĢmalar, sigara/çakmak alevi, statik elektrik,
sıcak yüzeyler gibi tutuĢturucu kaynaklardan dolayı yangın çıkabilir. Boya
kaynaklı yangınlarda kuru kimyevi toz, alkole dayanıklı kimyasal köpük,
karbondioksit gibi yangın söndürücüler kullanılmalıdır. Su kullanılması
durumunda yangın sönmez, aksine yayılır. Yangından korunmak için boya
tabancalarında statik elektrik topraklaması bulunmalıdır. Parlayıcı, patlayıcı
ve yanıcı malzemelerle çalıĢılan iĢyerlerinin duvarları yangına dayanıklı
olmalıdır.
ÇalıĢanların solvent (çözücü) buharlarını solumalarını engelleyebilmek
için boya yapılan alanlarda
uygun havalandırma sistemleri
bulunmalıdır. Solvent buharları
havadan ağır olduğundan
zeminde birikir. Bu nedenle
havalandırılması daha zor olan
bodrum ve zemin katları boya
deposu olarak kullanılmamalıdır. Resim 2.4: Boyama ĠĢlemi
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 28
ĠĢyerinin havalandırması bu durum gözetilerek yaptırılmalıdır. Havalandırma
sistemleri boya yapıldığı sürece çalıĢtırılmalı ve periyodik kontrolleri
yaptırılmalıdır. Patlama tehlikesinin yok edilebilmesi için iĢyerine, solvent
buharlarını Alt Patlama Sınırının (LEL) %25‟inden az olacak Ģekilde
seyreltebilecek havalandırma sistemleri kurulmalıdır.
Sıcak parçaların boyandığı iĢyerlerinde, su bazlı boyalar tercih
edilmelidir. Sıcak yüzeye temas eden boyanın içindeki solventler kısa sürede
buharlaĢacağı için çalıĢan açısından daha yüksek tehlike oluĢturur. Böyle
durumlarda, su bazlı boyaların kullanılması çalıĢanın zararlı buharları
solumasını engeller.
Sürekli boya yapılan iĢyerlerinde boya yapan çalıĢanlar, solvent
buharına uzun süreler sunuk (maruz) kalırlar. Havalandırma sistemlerinin
yeterli olmadığı durumlarda çalıĢanın zararlı gazları soluduğu süreyi
kısaltmak adına çalıĢanlar arasında rotasyon yapılmalıdır.
Boya uygulayan çalıĢanın solunum yolları, derisi ve gözleri solvent
buharlarından, aĢındırıcı kimyasallardan ve zararlı boya katkı maddelerinde
zarar görebilir. Bu zararın önlenemediği durumlarda, çalıĢanın lastik eldiven,
uzun kollu iĢ elbisesi, gözlük ve maske gibi kiĢisel koruyucu donanımları
kullanması sağlanmalıdır.
Boya maddelerinin depolandığı alanlarda malzemelerin güvenlik bilgi
formları dikkate alınarak düzenleme yapılmalıdır. Boyama sırasında
kullanılacak malzemenin boya iĢlemi için yeterli olacak kadarı depodan
alınmalıdır. Böylece, olası bir yangının büyüklüğü azaltılmıĢ olur. Bu çözüm
dökülmelere karĢı bir önlem olarak da düĢünülebilir.
Boyanan parçaların kaldırılarak boyama iĢleminin yapıldığı
iĢyerlerinde kullanılan zincir, halatlar ve bunların bağlı oldukları kaldırma
araçlarının periyodik kontrolleri yapılmalıdır. Eskiyen ve deforme olmuĢ
zincir ve halatlar yenileriyle değiĢtirilmelidir.
Boyalar sızma ve dökülmeye karĢı, sızdırmaz ve boyanın içeriğine
uygun malzemeden yapılmıĢ kaplarda tutulmalıdır. Kaplar, içerisindeki
maddeyi ve tehlikelerini belirtecek Ģekilde etiketlenmelidir. Sızıntı ve
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 29
dökülme durumunda kullanılmak üzere kireç, kum gibi emici özellikteki
malzemeler iĢyerinde hazır bulundurulmalıdır.
Boyanın çalıĢanların gözüne sıçraması durumunda kullanılmak üzere
iĢyerinde göz duĢu bulundurulması erken müdahale edilmesi açısından
faydalı olacaktır.
Resim 2.5: Göz DuĢu Ġstasyonu Resim 2.6: Göz DuĢu Ġstasyonu Resim 2.7: Göz DuĢu Levhası
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 30
Oto-kontrol soruları
1. Boyama öncesinde metali aĢındırmanız gerekir mi?
2. TaĢlama makinesi operasyonu için hangi hızı seçmeniz gerekiyor?
3. Daldırma havuzlarına düĢmeyi nasıl önleyebilir siniz?
4. Havalandırma sistemlerini ne zaman kullanmanız gerekmektedir?
5. Boyanın neden olduğu yangınlarda, yangın söndürücülerde ne
bulunmalıdır?
6. Portatif zımparalama esnasında hangi emniyet tedbirlerini almanız
gerekmektedir?
AlıĢtırmalar
1. Metal malzemelerin paslanmasını önlemek için aĢağıdaki yüzey
iĢlemlerinden hangisi yapılır?
A) Eğeleme B) Fırçalama
C) Zımparalama D) Boyama
2. Sabit tezgâhlarda, taĢlanacak parçanın üzerine konulduğu parça dayanağı
ile taĢ arasındaki mesafe en fazla kaç mm olmalıdır?
A) 3 B) 5
C) 7 D) 10
Sevgili öğrenciler; cevaplarınızı sayfa 74’ deki cevap anahtarı ile
kontrol ediniz. YanlıĢ veya eksik bilgilerinizi düzeltmek için lütfen ilgili
konuyu tekrar ediniz.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 31
Sonuç
Bu bölümde, metal yüzeylerinde değiĢik çalıĢma türlerini öğrenmiĢ
oldunuz. Metal yüzeylerinde çalıĢma esnasında tehlikenin ne olduğunu
bilmektesiniz. Ayrıca, temel güvenlik önlemleri ve kuralları da açıklanmıĢ
oldu.
Daha Fazla Bilgi Ġçin
Metal Teknolojisi Alanı, Metal Yüzey ĠĢlemleri Dersi Modülleri,
MEGEP, 2011.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 32
3. SICAK VE SOĞUK ġEKĠLLENDĠRMEDE Ġġ
GÜVENLĠĞĠ
Genel Değerlendirme
Bu bölüm, Ģekillendirmenin nasıl yapılacağı konusunda bilgililer
içermektedir. Ġki tür pres açıklanıyor. Presleme sırasında, çalıĢma alanındaki
ĠSG önlemlerinin önemi belirtilmektedir. Kazaları önlemek amacıyla,
alınması gereken doğru tedbirler de açıklanmaktadır.
Amaçlar
Bu bölümde Ģunları öğreneceksiniz:
Preslerde gerçekleĢtirilen iĢlemler nelerdir,
Mekanik preslerin parçaları nelerdir,
Presleri kullanırken, yaralanmaları önlemek amacıyla sahada ne tür
tedbirler uygulanabilir,
ġahmerdanla nasıl emniyetli bir çalıĢma yapılır.
GiriĢ
Günümüzde metallere sıcak ve soğuk Ģekil verme iĢlemi genellikle
preslerle yapılmaktadır. Genel anlamda presler çeneler arasında kuvvet
üreten ve uygulayan makinelerdir.
Preslerle yapılan iĢlemlerden bazılarını Ģu Ģekilde sıralayabiliriz:
Kesme ve dilimleme
Pul veya Ģekil kesme
Delme ve zımbalama
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 33
Yüzey düzeltme
Bükme
Kıvırma
Damgalama
Katlama
Ağız bükme
Ġncelterek çekme
Açık veya kapalı kalıpta dövme vb. iĢlemler yapılabilmektedir.
Presler tahrik sistemlerine göre mekanik presler ve hidrolik presler olarak
ikiye ayrılırlar.
3.1. Mekanik Presler: Mekanik preslerde gücün hareketli çeneye
iletilmesinde çeĢitli yöntemler vardır. Mekanik preslerde en çok
karĢılaĢtığımız tür eksantrik preslerdir.
Resim 3.1: Eksantrik Pres ve Kısımları
3.2. Hidrolik Presler: Hidrolik presler, bir hidrolik silindirin ileri geri
hareket etmesiyle, silindirin gücü nispetinde iĢ yapabilen preslerdir. Elektrik
enerjisi ile yağ pompaları çalıĢtırılarak sisteme basınçlı yağ gönderilir.
Basınçlı yağın yardımıyla ileri geri hareket eden silindirler böylece mekanik
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 34
enerjiyi meydana getirmiĢ olur. Silindire bağlı olan hareketli çene ise bu
Ģekilde aĢağı yukarı doğru hareket eder.
3.3. Preslerle Yapılan ÇalıĢmalarda Alınması Gereken ĠSG Tedbirleri
Presler; gemi yapım, otomotiv, beyaz eĢya, savunma sanayi, mutfak
gereçleri üretimi baĢta olmak üzere tüm metal sektöründe yaygın olarak
kullanılan makinelerin baĢında gelir. ĠĢ sağlığı ve güvenliği açısından bu
sektördeki en tehlikeli iĢ ekipmanlarındandır. Bu makinelerle yapılan
çalıĢmalar esnasında meydana gelen iĢ kazaları uzuv kayıpları ve hatta
ölümle sonuçlanmaktadır.
Bu nedenle preslerle yapılan çalıĢmalarda, aĢağıdaki ĠSG tedbirleri
alınmalıdır:
1) Motorlu çalıĢan preslerde kalıp bağlanmadan önce motor durdurulmalı;
hidrolik ve pnömatik preslerde ise kalıp bağlanmadan önce, basınç bağlantısı
kesilmeli ve pres baĢlığı ile tabla arasına yeteri sağlamlıkta takozlar
konulmalıdır.
2) ĠĢe uygun olarak alt ve üst kalıbın çalıĢma açıklığı ayarlanmalı, açık
kalıpla çalıĢan preslerde, mekanik koruyucular yapılmalıdır.
3) El ve parmak koruyucuları, tehlikeden önce çarpma veya itme suretiyle
gerekli uyarmayı yapacak Ģekilde veya belirli bir seviyeye inmeden önce
pres baĢlığının hareketine engel olacak Ģekilde yapılmıĢ olmalıdır.
4) Otomatik besleme tertibatı olmayan veya iĢin gereği olarak koruyucu
yapılamayan preslerde, çift el kumanda tertibatı bulunmalı ve bunlardan bir
tanesi tek baĢına presi harekete geçirememelidir.
(Video Ġzle-9: Çift El Kumanda Sistemi)
5) El ve kolları koruma imkanı bulunamayan hallerde, uygun kiĢisel
koruyucular yapılmalı ve iĢçilere kıskaç veya maĢa gibi aletler verilmeli;
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 35
mekanik veya pnömatik iĢ çıkarma veya fırlatma tertibatı yapılmalıdır. Bu
iĢler için robotlar da kullanılabilir.
(Video Ġzle-10: Robot Ġle Prese ĠĢ Parçası Yükleme)
6) Büyük parçaların iĢlendiği ağır presler ile enjeksiyon ve püskürtme
preslerinde, fotosel tertibatı bulunmalıdır. Bunun yerine tamamen
kapanmadıkça harekete engel olan sürgülü, kontaklı veya mekanik engelli
kapaklar yapılabilir.
(Video Ġzle-11: Preste Güvenli ÇalıĢma)
7) ÇalıĢma anında parça fırlamasına karĢı, preslerde uygun siperler
yapılmalıdır.
8) Pedalla çalıĢan preslerde, pedal üzerine uygun bir ayak koruyucu
konulmalıdır
Resim 3.2: Korumalı Ayak Pedalı
9) Hidrolik veya hava basıncı ile çalıĢan preslerde, basınç borusunun
görünür bir yerine bir manometre ve emniyet supabı konulmalıdır.
10) Hidrolik presler dıĢında pres baĢlığının hareketini istenilen yerde tutacak
fren tertibatı bulunmalı ve her presin kolay eriĢilebilir bir yerinde ayrı
kumanda tertibatı olmalıdır.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 36
11) Pres kalıplarının kenarları ve köĢeleri keskin bırakılmamalıdır.
12) Preslerde sistemi tamamen durdurabilen, kolay eriĢilebilen ve fark
edilebilen acil durdurma (stop) butonu bulunmalıdır.
Resim 3.3: Acil Stop Butonu
13. Birden fazla operatörün çalıĢtığı preslerde, operatörlerinin birbirini
görebileceği ve gerektiğinde iletiĢim kurabileceği bir çalıĢma ortamı (görsel
koordinasyon) sağlanmalıdır.
Ayrıca preslerde oluĢan iĢ kazalarının önüne geçmek için daha güvenlikli
yeni preslerle çalıĢılması; ayrıca çalıĢılan preslerde; ıĢık bariyeri, alan tarama
sensörü, Ģartlandırıcı, pres emniyet valfi ve güvenlik PLC (Programlanabilir
Mantıksal Kontrol Ünitesi) gibi bazı güvenlik önlemlerin bulunması da
tercih sebebi olmalıdır.
Resim 3.4: Görsel Koordinasyon
14) Preslerin üzerine çıkmayı sağlayan merdivende ve üst platformda
yüksekten düĢmeyi önleyecek korkuluk bulunmalıdır. Çember korkuluk
standartlara göre yerden 220 cm. yükseklikten sonra baĢlamalıdır. Üst
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 37
platform korkuluğu en az 90 cm yüksekliğinde ve herhangi bir yönden
gelebilecek en az 100 kg. lık bir yüke dayanabilecek sağlamlıkta olmalıdır.
15) Operatörün oturma yüksekliği ve iĢ parçası kasasının yeri doğru
seçilmelidir. Olması gerekenden küçük seçilen bir sandalyede çalıĢan
operatörün bacaklarına giden kan akıĢı engellenir, oturma yerine normalden
daha çok baskı meydana gelir ve iç organlarında baskıya neden olur.
Resim 3.5: ÇalıĢma Esnasında Ergonomiye Dikkat Edilmelidir Resim 3.6: Operatör koltuğu
Bu nedenle en az beĢ ayaklı koltuk seçilmeli, koltuk yüksekliği; kolların
dirsek kısmı ve bacakların diz kısmı 90 derece açı yapabilecek Ģekilde
ayarlanabilmelidir. Koltuğun arka kısmı bel dahil tüm sırtı kapsayacak
büyüklükte olmalıdır.
16) Preslerin çalıĢma alanındaki ortalama gürültü düzeyi 90-110 dB
aralığındadır. Bu nedenle toplu koruma yöntemi olarak öncelikle gürültü
seviyesi daha aĢağıya çekilmeye çalıĢılmalı, daha az gürültülü presler
seçilmeli veya diğer mühendislik metotları uygulanmalıdır. KiĢisel koruyucu
olarak da desibel (dB) düĢürücü kulaklıklar kullanılmalıdır. Gürültünün geri
döndürülemez iĢitme kaybına neden olduğu bilinmektedir. ĠĢitme kaybında
maruziyetin seviyesi ve süresi ile ilgili tablo aĢağıda verilmiĢtir.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 38
Gürültü
Düzeyi dB
ĠĢitme Yeteneği Kaybı %
5 Yıl Sonra 10 Yıl Sonra 20 Yıl Sonra
80 0 0 0
90 4 10 18
100 12 29 42
110 26 55 78
Resim 3.7: Desibel DüĢürücü Kulaklıkla ÇalıĢma
3.4. ġahmerdan (Mekanik Çekiç) Kullanılırken Alınacak Güvenlik
Önlemleri
Aygıtın pedal kolları uygun Ģekilde kapatılmalıdır.
ÇalıĢma sırasında parça fırlamalarına karĢı Ģahmerdanın çevresinde
seyyar paravanlar olmalıdır.
Kalıp bağlama sırasında piston ile pleyt arasında ani harekete engel
olacak takoz konulmalıdır.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 39
Buhar ve hava basıncı ile çalıĢan Ģahmerdanlarda sürekli çalıĢır
durumda güvenlik supabı, stop valfi ve basınç düĢürme vanaları
bulunmalıdır.
ġahmerdanlarda çalıĢma sırasında parçanın bir elle tutulması ve diğer elin
boĢ kaldığı durumlarda ayak pedalı yerine el kumandası yapılmalıdır.
(Video Ġzle-12: ġahmerdanda Tehlikeli ÇalıĢma)
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 40
Oto-kontrol soruları
1. Mekanik presler, eksantrik presin parçası mıdır?
2. Hangi yüksekliklerde, dairesel trabzan baĢlamalıdır?
3. Tokmakların buhar ve hava basıncıyla çalıĢmasında ne mevcut olmalıdır?
4. Otomatik besleme aparatları ya da koruyucu olmadan preslerde ne
bulunmalıdır?
5. ÇalıĢma alanında, presin ortalama gürültü seviyesi nedir?
AlıĢtırmalar
1. Açık kalıpla çalıĢılan, elle kumandalı preslerde yaĢanan uzuv kayıplarını
azaltmak için hangi güvenlik önlemi alınmalıdır?
A) Korumalı ayak pedalı kullanılmalıdır.
B) Acildurdurma butonu kullanılmalıdır.
C) Çift el kumanda tertibatı kullanılmalıdır.
D) Eldiven Kullanılmalıdır.
2. Pedal ile çalıĢan preslerde aĢağıdaki hangi güvenlik önlemi alınmalıdır?
A) Çift el kumanda tertibatı kullanılmalıdır.
B) Ayak koruması yapılmalıdır.
C) Korkuluk yapılmalıdır.
D) Acil durdurma butonu kullanılmalıdır.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 41
3. Basınçlı hava ile çalıĢan Ģahmerdanlarda güvenli bir çalıĢma için
aĢağıdakilerden hangisinin bulunmasına gerek yoktur?
A) Güvenlik supabı B) Stop valf
C) Geri tepme ventili D)Basınç düĢürme vanası
Sevgili öğrenciler; cevaplarınızı sayfa 74‟ deki cevap anahtarı ile
kontrol ediniz. YanlıĢ veya eksik bilgilerinizi düzeltmek için lütfen ilgili
konuyu tekrar ediniz.
Sonuç
Bu bölümde, çalıĢma alanında Ģahmerdan ve preslerle çalıĢırken önlem
almanın nedenlerini öğrenmiĢ oldunuz. Sıcak ve soğuk Ģekillendirme
sırasında, uygun olmayan çalıĢma koĢulları dolayısıyla vuku bulan kazaları
önlemek amacıyla, uygun önlemleri uygulayabileceksiniz.
Daha Fazla Bilgi Ġçin
Metal Teknolojisi Alanı, Isıl ĠĢlem Teknikleri Dersi Modülleri, MEGEP,
2011.
Metal Teknolojisi Alanı, Sıcak ġekillendirme Dersi Modülleri, MEGEP,
2011.
Metal Teknolojisi Alanı, Soğuk ġekillendirme Dersi Modülleri, MEGEP,
2011.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 42
4. ÇELĠK YAPILANDIRMADA Ġġ GÜVENLĠĞĠ
Genel Değerlendirme
Bu bölüm, çelik sanayi ve çelik binalar ile emniyet tedbirlerinin nasıl
ve nerede odaklanacağı konusunda temel bilgileri içermektedir. Ġskelenin
montajı ve üzerinde güvenli çalıĢılması oldukça ayrıntılı olarak
açıklanmaktadır.
Amaçlar
Bu bölümde Ģunları öğreneceksiniz:
Çelik binaların neden özel ilgi gerektirdiği;
Çelik binalarda imalat safhaları;
Montaj yerinin nasıl hazırlanacağı;
Farklı iskele türleri ile nasıl çalıĢılacağı;
Ġskele çalıĢma talimatları.
GiriĢ
Çelik yapılandırma çelik yapılar da dahil olmak üzere her türlü çelik
konstrüksiyonun imalat sürecini kapsamaktadır. Çelik depolar, silolar,
kazanlar, çatılar, köprüler ve binalar; çelik yapılandırmanın konusudur. Bu
imalatların birçoğu ve fabrikada yapılan imalatlar, metal iĢlemlerinde
karĢılaĢılan benzer riskleri taĢımaktadır. Modülün 1., 2. Ve 3. bölümlerinde
bu riskleri azaltmak için alınabilecek tedbirlere değinilmiĢtir.Ancak Ģantiye
alanında gerçekleĢtirilecek imalatlardan olan çelik yapılar için durum
farklıdır. Atölye koĢullarından uzakta, ağır iĢ makinaları ile yüksekte ve zor
Ģartlarda çalıĢmayı gerektirir. Bu nedenle bu bölümde çelik yapılandırma
imalatları arasında yer alan çelik yapılarda iĢ güvenliği tedbirleri üzerine
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 43
odaklanılacaktır. Çelik yapılar, ülkemizdeki ve dünyadaki büyük inĢaat
projelerinin temel yapıtaĢlarından biridir. Çelik yapı imalatının, iĢyeri ve
çalıĢan sayısı bakımından dünyada büyük bir sektör haline gelmesi,
beraberinde birçok iĢ kazası ve meslek hastalığının yaĢanmasına neden
olmaktadır. Bu durum, çelik yapı imalatında iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili
alınması gereken tedbirleri daha da önemli hale getirmektedir. Bu bölümde
çelik yapıların imalatında dikkat edilmesi gereken ĠSG üzerinde durulacaktır.
Resim 4.1: Çelik Yapı Örneği
Çelik yapı elemanların üretiminde kullanılan teknolojilerin geliĢimi ile
birlikte çelik yapı sektöründeki kalite ve üretkenlik çok ileri seviyeye
ulaĢmıĢ durumdadır. Çelik yapı imalatçıları günümüz yapısal çelik
sektörünün ihtiyaçlarını karĢılamak adına teknolojik avantaj sağlayan
makinalara ciddi yatırım yapmaktadırlar. Bilgisayarla çizilen ve çok düĢük
hata payına sahip imalat projeleri yardımıyla her bir elemanı detaylı olarak
tasarlanabilen çelik imalatlar CNC tezgâhları ile fabrika ortamlarında
üretilebilmekte, yapı sahasında ise sadece montajı yapılmaktadır.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 44
(Video Ġzle-13 Çelik Yapı Elemanlarının Üretimi)
Çelik yapıların imalatı, bünyesinde birden çok iĢlemi barındıran bir iĢ
akıĢına sahiptir. Üstteki Ģekilde çelik yapılandırmanın tüm imalat iĢlemlerini
içeren iĢ akıĢ Ģeması yer almaktadır.
Çelik yapı elemanlarının üretimi
aĢamasındaki uyulması gereken
ĠSG tedbirlerini modülün önceki
konularında öğrenmiĢtik. Bu
bölümde çelik yapıların
imalatında kullanılan yapı
elemanlarının inĢaat sahasındaki
montajı esnasında uyulması
gereken ĠSG tedbirleri üzerinde
duracağız.
ġekil 4.2: Çelik Yapıların Ġmalat AĢamaları
Çelik yapıların inĢası; betonarme, karkas ve ahĢap yapıların inĢasına
benzemekle birlikte; fabrikada üretilen büyük ölçekli çelik yapı
elemanlarının Ģantiye sahasında kaldırma, taĢıma ve montajı gibi zorlu
aĢamaları içeren farklılıkları da bulunmaktadır. Bu malzemelerin yerine
kaldırılması, taĢınması ve montajı bu konularda tecrübeli uzmanlar
tarafından yerine getirilmelidir.
4.1. Montaj Yerinin Hazırlanması
4.1.1. Ġskelenin Kurulması:
Yapılar inĢa edilirken iĢçilerin normal çalıĢma yüksekliğini aĢan kısımlarda
güvenle çalıĢmalarını sağlamak için geçici bir süre kullanılmak üzere yapılan
çalıĢma yerlerine iskele adı verilir. Ġskeleler yapıldığı malzemenin cinsine
göre ahĢap ve metal iskeleler olarak ikiye ayrılırlar. Kullanım amaçlarına
göre ise: Sehpa iskele, çıkma (konsol) iskele, boru iskelesi, asma iskele,
hareketli iskele ve kalıp altı iskelesi olarak ayrılırlar.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 45
Ġskeleler genellikle bina yapımında kısa süreli kullanılır, sökülür ve tekrar
kurulur. Bu nedenle kolaylıkla sökülmesi ve takılması, kullanılacak
malzemenin sağlam olması, tekrar aynı veya benzeri iĢlerde kullanılması
istenir. Çelik iskeleler kendi aralarında üç kısma ayrılır
Resim 4.3: Sehpa Ġskele
4.1.1.1. Çelik Sehpa Ġskeleler
Tek katlı binaların yapım, onarım, sıvama, kaplama ve tesisat iĢlerinin
yapımında kullanılır. Boru veya çeĢitli profillerle yapılan sehpaların
yükseklikleri 80–100 cm, ayarlı baĢlıklı ise 80–150 cm, uzunlukları 100–200
cm arasında olabilir.
4.1.1.2. Çelik Çıkma Ġskeleler
Çok katlı binaların yapım, onarım ve dıĢ cephe kaplama iĢlerinde
kolaylıkla sökülüp takılabilen iskeleler tercih edilir
Resim 4.4 Çıkma Ġskele Resim 4.5: Boru Ġskele
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 46
4.1.1.3. Boru Ġskeleler
Çelik borularla yapılan boru iskeleler, çelik yapılarda cephe bağlantı
elemanlarının montajı, çok katlı binaların dıĢ yüzeylerinin sıvanması,
boyanması, kaplanması vb. iĢlerin yapılması için kullanılır. Kolaylıkla ve
kısa zamanda kurulup sökülebildiğinden emniyetli ve malzeme zayiatı az
olduğundan günümüzde çok tercih edilmektedir.
4.1.1.4. Askılı Makaralı Cephe Ġskelesi
Bu iskeleler daha çok yapımı tamamlanmıĢ binalardaki bakım ve
onarım iĢlerinde kullanılır. Kurulumu kısa süreli ve ekonomiktir. Bu
sistemde iĢçilerin rahatça çalıĢabileceği bir kasa ve bu kasayı çelik halatlarla
bina cephesinde indirip kaldıracak ve yatay olarak hareket ettirecek motorlar
vardır. Üzerinde motor bulunan ve yatay hareket edecek raylı sistem binanın
terasına kurulur. Ġskelenin en önemli özelliği, istenilen kat seviyesinde
çalıĢma olanağı sağlamasıdır.
Resim 4.5: Askılı Makaralı Ġskele Resim 4.6: Hareketli Ġskele
4.1.1.5. Hareketli Ġskeleler
Ġskele yapımının çok zaman alacağı ve yer kaplayacağı düĢünülen
küçük iĢlerde pratik bir çözüm yolu olarak hareketli iskelelerden
yararlanılmaktadır. Çelik yapıya uygun hangi iskele türü seçilirse seçilsin
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 47
tüm çalıĢanlar güvenli bir çalıĢma için iskelede çalıĢma talimatlarına uymak
zorundadırlar.
4.2. Ġskelede ÇalıĢma Talimatları
Ġskelede çalıĢan personel iĢe baĢlamadan önce mutlaka kalasları,
tijleri, çelik profilleri kontrol etmelidir. Ġskelede bir sorun ile
karĢılaĢıldığında mutlaka ilgililere haber verilmeli ve sorun çözülene
kadar çalıĢma yapılmamalıdır.
Ġskelenin montajı, demontajı ve iskele üzerinde çalıĢırken mutlaka
gerekli kiĢisel koruyucular (baret, gözlük, emniyet kemeri, can
halatları, iĢ ayakkabısı, eldiven) kullanılmalıdır.
Yüksekte emniyet kemerleri can halatlarına bağlı olmadan kesinlikle
çalıĢma yapılmamalıdır.
Can halatları iskeleden bağımsız yerlere sağlam bir biçimde
bağlanmalıdır.
Ġskelede kesinlikle tırmanma yapılmamalı geçiĢleri iskele
merdivenlerinden ya da uygun pencerelerden yapılmalıdır.
Hiç bir Ģekilde iskele ekipmanları (tijler, kelepçeler, çaprazlar)
sökülmemelidir.
Ġskelede kalas üzerinde çalıĢma yapılmamalı, iskelenin kancalı
orijinal metal platformları kullanılmalıdır.
Hiç bir Ģekilde iskeleden aĢağıya malzeme atılmamalı ve düĢmesi
engellenmelidir.
Ġskeleye çekilen malzemelerin altından geçiĢler engellenmelidir.
Ġskele altında çalıĢma olmamalıdır.
Ġskele üzerinde kullanılan el aletlerinin düĢmemesi için malzeme
çantası kullanılmamalıdır.
Ġskelede kullanılacak elektrikli el aletleri topraklamalı ve korumaları
güvenli olmalıdır.
Ġskelede kullanılan elektrik kablolarında kesinlikle kaçağa maruz
verecek Ģekilde ekler olmamalı ve standartlara uygun olmalıdır.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 48
Ġskeleler üzerinde koĢma, zıplama ve ĢakalaĢma kesinlikle
yapılmamalıdır.
Ġskeleler üzerine emniyetli geçiĢi engelleyecek malzeme ve malzeme
artığı konulmamalıdır.
Ġskele katlarından alet ve malzemelerin düĢmesinin önlemek için,
döĢeme dıĢ kısmına 15 cm yüksekliğinde bir eteklik konulmalıdır.
Etek tahtası ile döĢeme arasında en fazla 1 cm boĢluk olmalıdır.
Ġskelelerde köprü görevi görecek geçitler, 60 cm‟den dar
olmamalıdır. Ayrıca korkulukları da bulunmalıdır.
Metal platformlar bir üst kata taĢınırken emniyet kemerleri bağlı
Ģekilde en az iki kiĢi ile taĢınmalıdır.
Ġskele yakınında vinç veya benzeri makinelerin kullanılması halinde,
yüklerin iskeleye takılarak iskelenin yıkılmasına engel olacak
tedbirler alınmalıdır.
Gözleri korumak için mutlaka gözlük kullanılmalıdır.
Gece çalıĢmalarında aydınlatmanın yetersiz olduğu durumlarda
kesinlikle çalıĢma yapılmamalıdır.
Halatlar yıprandığında değiĢtirilmelidir.
Sağlık sorunu, psikolojik sorunları olanlar kesinlikle iskelede
çalıĢtırılmamalıdır.
Sigara izmaritleri kesinlikle aĢağıya atılmamalı, yangına sebebiyet
verilmemelidir.
Yanıcı ve parlayıcı maddelerin bulunduğu ortamlara sigara, ateĢ ve
kıvılcım çıkaran el aletleri ile kesinlikle yaklaĢılmamalıdır.
DöĢeme üzerindeki boĢlukları kapatan mantolama malzemelerin
kırılma ve çıkma ihtimali göz önüne alınmalı ve dikkatli
çalıĢılmalıdır.
Yüksekte çalıĢan herkese, “yüksekte çalıĢma eğitimi” verilmelidir.
(Video Ġzle-14: Yüksekte ÇalıĢma Eğitimi)
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 49
4.3. Montaj Metodu
Çelik yapılarda projelerin imalatı, yüzde doksan oranında fabrikalarda
veya atölyelerde yapıldığından Ģantiyede sadece çelik elemanların (kolon,
kiriĢ, aĢık, mertek, rüzgâr ve cephe bağlantı elemanları ve profiller, ek
parçaları, bağlantı levhaları, ankraj, cıvata, vb. her türlü malzeme dahildir.)
birleĢtirilmesi kalır.
(Video Ġzle-15: Çelik Yapıların ĠnĢası)
ġantiyeye nakledilen ve düzgün istiflenen çelik elemanların montajı
cıvatalı veya kaynaklı birleĢtirme Ģeklinde yapılır. Kaynaklı eklemeler,
eklenecek çelik çubukların kesit ve durum çalıĢmalarına göre alın, uç ve
bindirme ile yardımcı levhalar kullanılarak köĢe kaynak ekleri yapılır.
Ancak Ģantiyedeki montajların çoğunlukla cıvatalı olması tercih edilir.
Cıvatalı birleĢtirmenin avantajlarını Ģöyle sıralayabiliriz:
Montajı kolay ve hızlı olur.
Kalifiye eleman gerektirmez.
Montaj standartlara uygun olarak yapılır.
Ġmalatın kontrolü ve hatanın düzeltilmesi kolaydır.
Montaj hava koĢullarından etkilenmez.
Montaj sonrası tadilat gerektirmez.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 50
Resim 4.7: Çelik KiriĢlerin Çelik Kolona Bağlanması
Günümüzde çelik yapılar fabrikalarda projeye göre kesme (geometrik
Ģekilli de dâhil), diĢ açma, kaynaklama, delme, kumlama, boyama ve poz
numarası verme gibi tüm iĢlemler tam otomatik makinelerle yapılmaktadır.
Projeler de mümkün olduğunca Ģantiye imalatına ihtiyaç kalmayacak Ģekilde
hazırlanmaktadır. Bunun için kaynaklı olarak yapılması gereken bütün
imalatlar; rüzgâr bağlarının, aĢıkların, merteklerin vs. tüm elemanların
bağlantı parçaları dâhil fabrikalarda kaynaklı birleĢim olarak yapılır. Bunun
baĢlıca sebebi, Ģantiyede yapılan kaynağın kalitesinin fabrikada otomatik
olarak yapılan kaynağın kalitesini tutmamasıdır. Onun için çelik yapılarda,
Ģantiyede kaynak imalatının en az düzeyde olması istenir. ġantiye ortamında
kaynaklı montajın baĢlıca sakıncalarını Ģöyle sıralayabiliriz.
4.4. ġantiye Ortamında, Kaynaklı Montajın Sakıncaları
Kaynaklı montaj, cıvatalı birleĢime göre daha zor olduğundan
kalifiye eleman gerektirir.
Ġmalat cıvatalı birleĢtirmeye göre daha uzun sürer.
Ġmalat kaynağının kalitesi, kullanılan malzemeye ve ekibe göre
değiĢeceğinden standardı korumak zordur.
Kontrolü, cıvatalı birleĢime göre daha zordur.
Montaj için uygun hava koĢulları gerekir.
Tadilatı ve tamiratı zordur.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 51
Montaj sonrası boya tadilatı özenle yapılmalıdır.
ġantiyelerde, fabrikalarda hazırlanmıĢ kolon, kiriĢ, aĢık, mertek, rüzgâr
bağlantı çubukları, cephe bağlantı elemanları ve bunların bağlantı parçaları
kolon ve kiriĢ üzerine kaynaklı olarak geldiğinden cıvatalar ve somunlarla
birleĢtirilmesi kolayca yapılır. Kaynakla yapılacak bütün imalatın (projenin
uygulanabilirliğine ve bütçesine göre) fabrikalarda ve atölyelerde
tamamlanması, Ģantiyelerde ise sadece cıvatalarla montajının yapılması çelik
yapılarda kaliteyi artıran en önemli unsurdur.
4.5. Montaj Öncesi Hazırlık
Yapımcı firma montaj öncesinde uygulama projesine göre imal
edilecek çelik elemanlara ait çeĢitli belgeleri hazırlamalıdır. Hazırlanacak
belgeler Ģunlardır;
Uygulama projeleri esas alınarak oluĢturulan imalat resimleri,
ĠĢe baĢlamadan önce genel iĢ programına (Ģantiye iĢ programı) uygun
olacak Ģekilde bir iĢ programı,
Kullanılacak malzemelerin numunelerinin (üniversitelerin malzeme
laboratuvarlarından veya imalatçı firmalardan) malzeme onay formu,
Kaynak ve imalat prosedürleri,
Ġskele kurulum raporu,
Kullanılacak personel, makine, teçhizat bilgileri listesi
hazırlanmalıdır.
4.5.1. Montaj Öncesi Çelik Eleman ve Ekipmanlarının Hazırlanması
Uygulama resimleri, çalıĢanların seçilmesi, malzemenin hazırlanması,
çelik elemanların imalatı, Ģantiyeye taĢınması ve montajı standartlara uygun
olarak yapılmalıdır. Malzeme bindirme, ulaĢım, indirme ve istifleme
iĢlemleri koruyucu astar boyayı zedelemeyecek Ģekilde yapılmalıdır. Çelik
yapı elemanları, ulaĢım araçlarından kesinlikle atılmamalıdır.
Çelik yapı elemanlarının taĢınmasında ve istifleme iĢlemlerinde;
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 52
Makas ve kiriĢler dikey konumda konularak korunmalı,
Toprakla temas etmesi önlenmeli,
Çelik yapı elemanların üzerinde su kalmamasına dikkat edilmeli,
Çok sıralı istiflerde yatay ve düĢey ahĢap takozlar kullanılmalıdır.
Resim 4.8: Cıvatalı BirleĢtirmelerle Ġmal Edilen Bir Çelik Yapı
Sektör olarak incelendiğinde, ağır yük kaldırma ve el yordamı ile
yapılan iĢlerin yoğun olması; çelik yapı imalatında meydana gelen kazaların
önlene bilirlik durumunu biraz zorlaĢtırmaktadır.
Ancak yapılan çalıĢmalar çelik yapı imalatında sağlık ve güvenlik
problemlerinin büyük kısmının; makine kullanımı ve muhafazası, kaynak,
kesim, büküm, yük kaldırımı (baĢ üstü ve hareketli vinç kullanımı) ve
boyama iĢlemlerinden kaynaklı olduğunu göstermektedir. Söz konusu
tehlikelerin ortadan kaldırılması için ĠSG mevzuatına uygun hareket
edilmelidir. Ayrıca makine iĢlemlerinde özel el aletlerinin kullanımı, makine
muhafazalarının kullanılması, kesim ve kaynak iĢlemlerinde ortaya çıkan
gazların önlenmesi, yük kaldırma esnasında vinç üzerine aĢırı yükleme
yapılmaması, zincir ve kabloların herhangi bir nesneye dolanmadığından
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 53
emin olunması gibi tedbirler alınmalıdır. Bu tedbirlerle birlikte iĢe uygun
gerekli kiĢisel koruyucu donanım kullanımı, çelik yapı imalatında meydana
gelebilecek kazaların önlenmesinde önem arz etmektedir.
Resim 4.9: Kaynaklı BirleĢtirmelerle Ġmal Edilen Bir Çelik Yapılandırma
Örneği
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 54
Oto-kontrol soruları
1. Hangi tür iskeleleri biliyorsunuz?
2. Ġstenen kat seviyesinde hangi çeĢit iskele ile çalıĢmanız mümkündür?
3. Ġskelede çalıĢırken gözlük takmanız gerekir mi?
4. Cıvatalı bağlantının avantajları nelerdir?
5. Montaj öncesinde hazırlamanız gereken dokümanlar nelerdir?
AlıĢtırmalar
1. Ġskelede köprü görevi yapacak geçitler kaç cm den daha geniĢ olmalıdır?
A) 60 B) 50 C) 40 D) 30
2. Ġskele üzerinde çalıĢırken aĢağıdaki KKD‟lerden hangisinin
kullanılmasına gerek yoktur?
A) Baret B) ĠĢ ayakkabısı C) Kulak koruyucu D) Eldiven
3. AĢağıdakilerden hangisi Ģantiye ortamında kaynaklı montajın
sakıncalarından biridir?
A) Uygun hava koĢulları gerektirir
B) Ekonomiktir
C) Tadilatı ve tamiratı kolaydır
D) Kalite ve standardı sağlamak kolaydır
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 55
4. Çelik yapı elemanlarının taĢınması esnasında aĢağıdakilerden hangisi
yapılmamalıdır?
A) Makas ve kiriĢler dikey konumda taĢınmalıdır.
B) Toprakla temasları önlenmelidir.
C) Üzerleri su girmeyecek Ģekilde kapatılmalıdır.
D) Elemanlar arasına çelik takoz konmalıdır.
Sevgili öğrenciler; cevaplarınızı sayfa 74‟ deki cevap anahtarı ile
kontrol ediniz. YanlıĢ veya eksik bilgilerinizi düzeltmek için lütfen ilgili
konuyu tekrar ediniz.
Sonuç
Bu bölümde, güvenlik düzenleme planlamasında neden çelik binaların
göz önüne alınması gerektiğini öğrenmiĢ oldunuz. Çelik binalarda, iĢçiler
için sağlıklı olma konusunda önemle bilinmesi gerekenleri
öğrenebileceksiniz.
Daha Fazla Bilgi Ġçin
ĠnĢaat Teknolojileri Alanı, Çelik Yapı Ġmalatı Modülü, MEGEP, 2012.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 56
5. DEMĠR VE ALÜMĠNYUM DOĞRAMADA Ġġ
GÜVENLĠĞĠ
Genel Değerlendirme
Bu bölüm, demir ve alüminyum doğrama iĢleri esnasındaki güvenlik
konusuna odaklanmıĢ bulunmaktadır. Bu çalıĢma yerlerindeki operasyonlar
ve seçilen yerler için özel emniyet talimatları konusunda bilgiler yer
almaktadır.
Amaçlar
Bu bölümde Ģunları öğreneceksiniz:
Demir ve alüminyum doğrama iĢlerinde ne tür iĢlemler yer
almaktadır;
Bu tesislerde çalıĢma konusunda neleri bilmeniz gerekmektedir;
Giyotin makas ile nasıl doğru biçimde çalıĢılacağı;
Bükme presinin, caka kenet makinesinin, daire testeresinin, profil
kesme tezgahının, matkap tezgahının ve spiralin nasıl kullanılacağı.
GiriĢ
Demir ve alüminyum doğrama imalatında en çok kullanılan iĢlemler;
profil kesme, bükme, eğme, kaynatma, perçinleme, boyama ve montajdır. Bu
modülün baĢka bölümlerinde değinilen iĢlemlere bu bölümde yer
verilmemiĢtir.
(Video Ġzle-16: Metal Doğramalarda Kullanılan Dekoratif
Malzemelerin Üretimi)
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 57
Ġmalat ya da montajın yapıldığı çalıĢma alanı temiz ve düzenli
tutulmalıdır. Zeminde gereksiz boya ve tiner kutusu bulundurulmamalıdır.
Aksi halde çalıĢanlar yerde dağınık duran malzemelere takılıp düĢebilir veya
kayarak bir yerlerini incitebilirler. Kayma riskini önlemek için zemine
dökülen boya ve sıvılar temizlenmelidir.
Yangın çıkma ihtimaline karĢı çalıĢma alanında uygun nitelikte ve
sayıda yangın tüpü bulundurulmalıdır.
Elektrikli el spirali kullanımı sırasında spiral taĢının patlayıp kesik,
ezilme ve uzuv kaybına neden olmaması için kesme esnasında taĢın açısı
değiĢtirilmemeli, malzemeye sert vurulmamalı ve fazla aĢınan taĢlar
değiĢtirilmelidir. Elektrik çarpmaması için kabloları, bağlantıları sağlam ve
yalıtımlı olmalıdır. Göze cisim kaçmasını önlemek için mutlaka Ģeffaf
gözlükle kullanılmalıdır. Kesik ve uzuv kaybına uğramamak için koruma
kapaksız makinalar kullanılmamalıdır.
Elektrikli el matkabı kullanımı sırasında el sıkıĢmasını önlemek için
dikkatli olunmalıdır. Elektrik çarpmaması için kabloları, bağlantıları sağlam
ve yalıtımlı olmalıdır. Göze cisim kaçmasını önlemek için mutlaka Ģeffaf
gözlükle kullanılmalıdır. TitreĢimin insan vücuduna kalıcı hasarlar verdiği
unutulmamalıdır. Bu tür aletlerle çalıĢanlar vardiyalı olarak çalıĢmalıdırlar.
Gürültünün iĢitme kaybına yol açmaması için de kulak koruyucu
kullanılmalıdır.
Elektriksiz el aletlerinin kullanımı sırasında çarpma, burkulma ve kesik
meydana gelmemesi için bu tür aletlerle çalıĢırken azami dikkat
gösterilmelidir
ÇalıĢma alanında elektrik çarpması ve yangın tehlikesinden korunmak
için yalıtımlı, uygun kesitte kablo kullanılmalı, kablo uçları açıkta
olmamalıdır. Hasarlı veya yalıtımı bozulmuĢ kablolar yenileriyle
değiĢtirilmelidir. Uygun güçte ve özellikte pano kullanılmalıdır. Çıplak
kablo bağlantısı yapılmamalı onun yerine kaliteli fiĢ ve priz kullanılmalıdır.
Pano, fiĢ ve prizler topraklamalı olmalıdır. Kablolara takılıp düĢme riskini
azaltmak için zeminde elektrik kabloları dağınık tutulmamalıdır.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 58
Ġskele üzerinde çalıĢma
esnasında iskelede çalıĢma kurallarına
uyulmalı ve düĢme riski olan her yerde
tam vücut korumalı emniyet kemeri ve
diğer KKD ler kullanılmalıdır.
Ġskelenin baĢka yere taĢınması
(tekerleksiz sürüklenmesi) sırasında
taĢıma iĢleminden önce iskele
üzerindeki tüm malzemeler indirilmeli,
iskele taĢıma sahasında çalıĢanlar
(taĢıma iĢi ile görevlendirilenler hariç)
bölge dıĢına çıkartılmalıdır.
Resim 5.1: Metal Doğrama Örneğ
Doğrama montajı esnasında güvenilir bir merdiven kullanılmalı,
merdiven kullanım kurallarına uyulmalı ve KKD‟ler kullanılmalıdır. Sehpa
iskele kullanarak yüksekte çalıĢma yaparken iskele üzerinde çalıĢanlar tam
vücut korumalı emniyet kemerlerini güvenli ve sağlam bir noktaya bağlamalı
ve baret kullanmalıdırlar.
Montaj esnasında mastik kullanılıyorsa mastiğin çıplak deriye temasını
önlemek için iĢ tulumu giyilmeli ve eldiven kullanılmalıdır. Montaj sırasında
el ayak sıkıĢması, malzeme çarpması, malzeme düĢmesi ve elektrik çarpması
risklerine karĢı azami dikkat gösterilmelidir.
Elle malzeme taĢınması sırasında bir yere takılıp düĢülebilir, taĢınan
malzeme cildimizi kesebilir veya batabilir. Malzeme düĢtüğünde el, ayak
sıkıĢması ve ezilme olabilir. Yük ağır ise ve uygun kaldırma ve taĢıma
yöntemi kullanılmazsa vücut eklemlerine kalıcı hasarlar verebilir. Bu
risklerin önlemek için ağır ve hacimli yükler taĢıma araçları ile taĢınmalı,
KKD‟ler kullanılmalıdır.
Araçtan malzeme indirilmesi sırasında yere veya çalıĢanların ürerine
malzeme düĢebilir. Bunun sonucu olarak da çalıĢanda kesik, burkulma veya
ezilme meydana gelebilir. Bunu önlemek için malzeme yükleme veya
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 59
boĢaltma esnasında dikkatli olunmalı, malzemeler güvenli bir Ģekilde
kaldırılıp, indirilmelidir.
Demir ve alüminyum doğramacılıkta olabilecek iĢ kazalarını en aza
indirmek için montajı esnasında yukarıda sayılan ĠSG tedbirlerine ek olarak;
demir ve alüminyum doğramaların üretiminde kullanılan makinelerin de
kullanma talimatlarına uygun olarak kullanılması son derece önemlidir.
AĢağıda demir ve alüminyum doğramacılıkta sıklıkla kullanılan makinelerin
kullanma talimatları verilmiĢtir.
(Video Ġzle-17: Dikkatsizlik Sonucu Meydana Gelen ĠĢ
Kazaları)
5.1. Giyotin Makas Kullanma Talimatı
Ġzinsiz makinede çalıĢmayınız.
Ön güvenlik siperi sökükken makineyi çalıĢtırmayınız.
Makinenin kesme boĢluğunun keseceğiniz sac kalınlığına göre
ayarlanmıĢ olmasına dikkat ediniz.
4 mm den kalın parçaları kesmeyiniz.
Makine çalıĢırken hareketli parçalara dokunmayınız.
Kesme yaparken parmaklarınızı ön siperden içeri sokmayınız.
Acil durumlarda „ACĠL STOP‟ butonunu kullanınız.
ÇalıĢırken makine arkasında kimsenin bulunmamasına dikkat ediniz.
ĠĢiniz bittiğinde makineyi kapatınız.
Makine üzerinde parça bırakmayınız.
(Video Ġzle-18: Giyotin Makasla ÇalıĢma)
5.2. Abkant Pres Kullanma Talimatı
Makineyi çalıĢtırmadan bağlantı cıvatalarını kontrol ediniz.
Makine de çalıĢırken kendinizi bükme kalıplarından uzak tutunuz.
Yapacağınız büküme uygun kalıp seçiniz.
Kalıp ayarlarını yapınız.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 60
Alevle kesilmiĢ parçaların bükümünü yapmayınız.
Bükme esnasında kalıpları yağlayınız.
Bükmeden önce bükülecek malzeme kalınlığına göre bükme
boĢluğunu ayarlayınız.
El ve kollarınızı çalıĢma anında iki kalıp arasına sokmayınız.
Makinede çalıĢırken baĢka kiĢi veya iĢ ile ilgilenmeyiniz.
Bükme yapmadan önce makinenin yağ seviyesini kontrol ediniz.
ĠĢiniz bittiğinde makineyi kapatınız.
(Video Ġzle-19: Abkant Presle ÇalıĢma)
5.3. Caka (Kenet Makinası) Kullanma Talimatı
ÇalıĢma alanınızı düzenli tutunuz.
Bedeninizin hiçbir noktasını çalıĢma alanına yaklaĢtırmayınız.
ĠĢ elbisenizin kollarının uzun olmamasına, önlerinin kapalı olmasına
ve kravatınızın dıĢarıda olmamasına dikkat ediniz.
Makine de çalıĢırken baĢka kiĢi veya iĢle ilgilenmeyiniz.
Bükme çenelerine sert cisimlerle vurmayınız.
1310 mm‟den uzun 1,5 mm‟den kalın parçaları bükmeyiniz.
Büküm sırasında bükme açısını kontrol ediniz.
BükülmüĢ parçaları çeneler arasında sıkıĢtırarak düzeltmeyiniz.
ĠĢiniz bittiğinde makineyi temizleyiniz.
(Video Ġzle-20: Otomatik Caka Ġle ÇalıĢma)
5.4. Daire Testere ve Tezgah Üstü Profil Kesme Makinası Kullanma
Talimatı
Testerede çatlak veya kırık diĢ vb. hasarların olup olmadığını kontrol
ediniz.
Keseceğiniz parçaya göre dayama ayarını yapınız.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 61
Gözlüksüz çalıĢmayınız.
Eldivensiz çalıĢmayınız. Eldivenin elinizin ölçüsüne uygun olmasına,
elinize tam oturmasına dikkat ediniz.
Testere çalıĢırken ölçü almayınız.
Testere çalıĢırken testerenin ayarları ile oynamayınız.
Testere ile kesme yaparken üçgen pozisyonunda (2. kademede)
olmasına dikkat ediniz. Yıldız pozisyonda (1. kademede) iken kesme
yapmayınız.
Kesme yaparken makine etrafında tutuĢabilecek üstüpü, kağıt vb.
malzeme olmamasına dikkat ediniz.
Testerede dolu malzemeleri kesmeyiniz.
Kesilen parçaların kesim yerlerini çıplak elle tutmayınız.
Testere bıçağını durdurmak için ahĢap takozlar kullanmayınız.
ĠĢiniz bittiğinde testereyi kapatınız.
Testere üzerinde parça bırakmayınız.
(Video Ġzle-21: Daire Testere Ġle ÇalıĢma)
(Video Ġzle-22: Profil Kesme Makinası Ġle ÇalıĢma)
5.5. Matkap Tezgahı Kullanma Talimatı
Matkabın keskinliğini daima kontrol ediniz ve mandrene sağlam bir
Ģekilde bağlayınız.
Mandren anahtarını mandrenden çıkarmadan makineyi asla
çalıĢtırmayınız.
Delme sırasında, matkabı yakacak veya kıracak Ģekilde zorlamayınız.
Derinliği fazla olan deliklerde, matkabı aralıklı olarak geriye çekerek
talaĢların boĢalmasını ve matkabın soğumasını sağlayınız.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 62
(Video Ġzle-23: Sütunlu Matkap Ġle ÇalıĢma)
ĠĢ parçasını tablaya sağlam bir Ģekilde bağlayınız.
Matkap koruyucu siperini daima kullanınız. Delme sırasında elinizi
matkaptan ve özellikle deliğin çıkıĢ ağzından koruyunuz.
ġalteri kapatınca mandreni elinizde tutarak çabucak durdurmaya
kalkmayınız.
5.6. Spiral (Jet TaĢı) Kullanma Talimatı
ÇalıĢma esnasında kolye, bileklik vb. aksesuarları, kravat, uzun kollu
ve bol elbise gibi giyim eĢyalarını giymeyiniz, elbise kolunu yalnız
içeri doğru kıvırınız.
ĠĢlenen parça, çalıĢma esnasında sağlam bir Ģekilde durmalıdır. Aksi
halde mengeneye bağlayınız.
Spiral taĢı motoru kablo ve fiĢinin sağlamlığını kontrol ediniz
TaĢın düzgün bağlanmıĢ, anahtarı ile sıkıĢtırılmıĢ, taĢın çatlaksız,
kuru olmasına ve taĢ muhafazasının yerinde olmasına dikkat ediniz.
(Video Ġzle-24: Spiral TaĢı DeğiĢtirme)
TaĢlama ağzı 180 dereceden fazla olmayacaktır.
Bakım ve onarımı yapıldığı sırada, makine hiçbir surette
çalıĢtırılmamalıdır.
Spiral kıvılcım çıkaran bir alettir. Kullanılan sahada yanıcı, parlayıcı
madde var ise temizleyiniz ve gerekli emniyet tedbirlerini alınız.
ÇalıĢırken sıçrayan kıvılcım ve çapakların çevrede çalıĢanlara
gelmemesi için önlem alınız.
Spiralin açma/kapama anahtarının sağlam olduğu kontrol ediniz.
TopraklamıĢ elektrik tertibatı kullanınız.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 63
Spirallerde taĢlama ve kesme taĢları kullanılır. Kullanılan taĢın
cinsine dikkat ederek yanlıĢ iĢlemde kullanmayınız.
ÇalıĢma bittikten sonra spiralin fiĢini prizden çekiniz.
ÇalıĢma bittikten sonra spirali yerde bırakmayınız, yerine kaldırınız.
TaĢların üzerinde çalıĢacakları devir yazılıdır, spiralin devri taĢın
devrinden küçük olmalıdır.
Kesme taĢı ile çalıĢırken kesilecek malzemeye taĢ dik gelmeli ve
kesme yaparken eğilmemelidir.
Kesmeyi arttırmak için taĢı parça üzerine çok fazla bastırmayınız.
Spiralin taĢı tamamen durmadan yere bırakılmamalıdır.
Spirali sorumlusundan baĢka kimse kullanmamalıdır.
ĠĢe ara verildiğinde veya taĢın değiĢtirilmesi gerektiğinde, spiralin
fiĢi prizden çekilmelidir.
Spirali yere yatırarak bileme ve taĢlama yapmayınız. TaĢlama
yapılacak parçayı mutlaka sabitleyiniz.
Spirali ıslak, yağlı el veya eldiven ile kullanmayınız.
Spiral ile çalıĢma sırasında; koruyucu burunlu ayakkabı, yüz
siperliği/ gözlüğü, montajcı eldiveni ve kulak koruyucu kullanınız.
Spiral dirsekten aĢağıda ve baĢın yukarısında çalıĢtırılmamalıdır.
Sıkma anahtarı veya baĢka takımları spiral üzerinde bırakmayınız.
Ayrıca, metal sektöründe yapılan tüm çalıĢmalarda, daha önceki sayfalarda
önerilen ĠĢ sağlığı ve güvenliği tedbirlerine ilave olarak aĢağıdaki tedbirler
de alınmalıdır.
ÇalıĢma esnasında kolye, küpe, saat, yüzük vb. aksesuarlar
kullanılmamalı, bunlar iĢe baĢlamadan önce çıkartılmalıdır.
ÇalıĢırken asla cep telefonu kullanılmamalıdır.
ÇalıĢanın uzun saçları varsa, saçlar çalıĢma öncesi toplanmalı veya
koruyucu bone içine alınmalıdır.
ÇalıĢma sırasında kolları ve paçaları büzgülü (lastikli) tek parçalı
tulum giyilmelidir.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 64
Oto-kontrol soruları
1. Demir ve alüminyum doğrama iĢlerinde planlama yaparken, emniyet
sigortası ile ilgili bilinmesi gereken çok önemli Ģey nedir?
2. Giyotin makası ile çalıĢma esnasında, 3 mm‟ den kalın parçaları kesebilir
misiniz?
3. Bükme sırasında, kalıpların yağlanması gerekir mi?
4. Caka kenet makinesi kullanırken, 1000 mm‟ den uzun parçaları bükebilir
misiniz?
5. Tam malzemeyi testere ile kesebilir misiniz?
6. Spirali eldivenle kullanabilir misiniz?
AlıĢtırmalar
1. Elektrikli el matkabının kullanımı sırasında aĢağıdakilerden hangisine
dikkat edilmelidir?
A) Matkabın markasına B) Mandrenin ucu sıkı ve doğru kavramasına
C) Matkabın modeline D) Matkabın rengine
2. Spiral ile çalıĢma esnasında aĢağıdakilerden hangisinin yapılmasına gerek
yoktur?
A) Koruma baĢlığı takılı olmalıdır. B)Gözlük kullanılmalıdır.
C) El tutamağı çıkarılmalıdır. D) Eldiven kullanılmalıdır.
Sevgili öğrenciler; cevaplarınızı sayfa 74‟ deki cevap anahtarı ile
kontrol ediniz. YanlıĢ veya eksik bilgilerinizi düzeltmek için lütfen ilgili
konuyu tekrar ediniz.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 65
Sonuç
Bu bölümde, demir ve alüminyum doğrama iĢlerinde çalıĢırken hasıl
olan güvenlik önlemleri konusunda bilgi sahibi oldunuz. Bu tesislerdeki
önlemlerin emniyet açısından neden o kadar önemli olduğunu
anlayabilmektesiniz. Ġyi çalıĢma koĢullarını temin etmek üzere kendinize
hangi soruları niçin sormanız gerektiğini biliyorsunuz. Risk oluĢumunu
önleme konusunda da uygun tedbirlerle ilgili önerileriniz olabilmesi
gerekmektedir.
Daha Fazla Bilgi Ġçin
Metal Teknolojisi Alanı, Alüminyum Doğrama Dersi Modülleri, MEGEP,
2011.
Metal Teknolojisi Alanı, Temel Metal ġekillendirme Dersi Modülleri,
MEGEP, 2011.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 66
6. METAL SEKTÖRÜ MESLEK HASTALIKLARI VE
KORUNMA YOLLARI
Genel Değerlendirme
Bu bölüm, meslek hastalıkları üzerine odaklanmıĢtır. ĠĢçi için metal
endüstrisinde yaygın olan farklı meslek hastalıkları anlatılmaktadır. Meslek
hastalıklarındaki dört koruyucu yaklaĢım ele alınmaktadır.
Amaçlar
Bu bölümde Ģunları öğreneceksiniz:
Metal endüstrisindeki çalıĢmalarda ne tür meslek hastalıkları vuku
bulabilir;
ĠĢçileri bu hastalıklardan nasıl koruyabiliriz;
Meslek hastalıklarına dört koruyucu yaklaĢım konusundaki bilgiler;
6.1. Fiziksel Nedenli Meslek Hastalıkları: Gürültüye bağlı iĢitme kaybı,
sıcak ve soğuk ortamda çalıĢanlarda görülen meslek hastalıkları, iyonizan,
non-iyonizan ve radyasyonun etkilerine bağlı hastalıklar, yüksek ve düĢük
basıncın neden olduğu sağlık sorunları, titreĢim etkisi ve tekrarlayan iĢlemler
nedeniyle meydana gelen hastalıklar sayılabilir.
6.2. Kimyasal Nedenli Meslek Hastalıkları: Metal sektöründe karĢılaĢılan
iĢyeri ortam faktörleri arasında sayıca en fazla olanlar kimyasal faktörlerdir.
Sektörde gerçekleĢtirilen değiĢik iĢ veya iĢlemler sırasında ortaya çıkan
kimyasal madde sayısı yüz binlerle ifade edilmektedir. Bunların bir kısmı
insan sağlığı için sorun teĢkil etmezken çok sayıda meslek hastalığı da
kimyasal maddelere bağlı olarak oluĢabilmektedir. En sık olarak karĢılaĢılan
örnekler arasında kurĢun, cıva gibi ağır metallerle meydana gelen
zehirlenmeler, karbonmonoksit, hidrojen siyanür, kükürt dioksit gibi zehirli
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 67
ve iritan gazların yol açtığı hastalıklar, benzen, toluen, hekzan, trikloretilen
vb. solventlerin neden olduğu sağlık sorunları, asit ve alkali maddeler,
pestisidler, kanserojen maddelerin neden olduğu hastalıklar vs. sayılabilir.
6.3. Tozlarla Meydana Gelen Meslek Hastalıkları: En çoğu solunum
sistemi ile ilgili olmak üzere tozların yol açtığı çeĢitli hastalıklar vardır. Bazı
tozlar deri ve mukozalarda irritan etki yapar, bazıları akciğerlerde depolanır,
reaksiyona neden olarak kronik solunum sistemi hastalıklarına yol açar,
bazıları ise kanserin geliĢmesine neden olur.
6.4. Ergonomik Faktörlere Bağlı Meslek Hastalıkları: ÇalıĢma sırasında
sağlığa uygun olmayan duruĢ ve çalıĢma Ģekilleri, ağır kaldırma ve taĢıma,
hızlı çalıĢma temposu gibi faktörler de bazı sağlık sorunlarının nedeni
olabilir.
Meslek hastalıkları, korunması mümkün olan hastalıklardır. Hastalığın
nedeni iĢyerinde olduğuna göre, iĢyerinde etkili önlemler alınmak suretiyle
meslek hastalıklarından korunma sağlanabilir. Hastalığa yol açan unsuru
kontrol etmeye yönelik teknik uygulamalar esas olmakla birlikte, korunmada
bazı tıbbi uygulamaların da yeri vardır. Meslek hastalıklarındaki koruyucu
yaklaĢımlar dört baĢlıkta ele alınabilir:
1) Kaynakta Kontrol YaklaĢımları: ĠĢyerindeki tehlikelerden korunmak
bakımından en etkili yaklaĢım riskin kaynakta kontrolüdür. Bu amaçla çeĢitli
mühendislik uygulamaları yapılır. Örneğin tozlu ortamlarda etkili
havalandırma yöntemleri ile veya ortamın ıslak tutulması suretiyle tozmanın
önüne geçilmesi, toza bağlı hastalıkların önlenmesi bakımından son derecede
yararlıdır. Gürültü çıkaran bir makinenin ayarlarının yapılması suretiyle
gürültü düzeyinin düĢürülmesi veya cihazın kapalı sistem içinde
çalıĢtırılması da kaynakta kontrol örnekleridir. Risklerin kaynağında
kontrolü amacı ile en çok kullanılan yöntemler arasında havalandırma,
kapatma, ayırma veya kullanılan teknolojiyi değiĢtirme gibi yöntemler
sayılabilir. Havalandırma sisteminin etkili olabilmesi için zararlı maddeyi,
kiĢinin solunum düzeyinin altındaki bir seviyeden emerek ortamdan
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 68
uzaklaĢtırması gerekir. Bu tür havalandırmaya yerel boĢaltıcı havalandırma
adı verilir.
2) KiĢisel Koruyucu Uygulamaları: Risklerin kaynağından kontrolü
çalıĢmaları korunma bakımından en etkili yaklaĢım olmakla birlikte, her
durumda buna olanak bulunamayabilir. Kaynakta kontrol için bütün çaba
gösterilmekle birlikte riskin tam olarak kontrol altına alınması mümkün
olmayabilir. Bu gibi durumlarda çalıĢanların etkilenmesini en az düzeye
indirmek amacı ile de bazı uygulamalar yapılabilir. Örneğin, bir metal
atölyesinde gürültü düzeyini izin verilen sınır değerin altına indirmek
mümkün değilse, kulak koruyucularından yararlanılabilir. Benzeri Ģekilde
tozlu bir iĢyerinde bütün çabaya rağmen tozun tam olarak kontrol altına
alınması mümkün olamıyorsa veya bir kimyasal maddenin kaynakta tam
olarak kontrolü mümkün değilse, çeĢitli maskelerin kullanımı yoluna
gidilebilir. Gerçekte kiĢisel koruyucu uygulamaları her zaman istenen verimi
sağlayamıyorsa da, diğer uygulamalara destek olarak kullanılması
gerekebilir. Burada üzerinde durulması gereken bir konu, kiĢisel koruyucu
uygulamalarının ilk akla gelecek çözüm olmaması gerektiğidir. Öncelikle
kaynağa yönelik teknik uygulamalar yerine getirilmeli, bunlara ek olarak
gerektiğinde kiĢisel koruyucular da kullanılmalıdır.
(Video Ġzle-25: KiĢisel Koruyucu Donanımların Önemi)
3) Tıbbi YaklaĢımlar: Meslek hastalıklarından korunma bakımından bazı
tıbbi yaklaĢımlardan da yararlanılır. Tıbbi uygulamaların amacı baĢlıca
eğitim ve bazı muayenelerle kiĢilerin riskle karĢılaĢmalarının önüne
geçilmesidir. Ancak bütün çabaya rağmen ortaya çıkabilecek meslek
hastalıkları da muayenelerle erken dönemde yakalanabilir, bu yolla iyileĢme
olasılığı artırılabilir. Meslek hastalıklarından korunma konusundaki tıbbi
yaklaĢımlar; iĢe giriĢ muayeneleri, aralıklı kontrol muayeneleri ve sağlık
eğitimi olmak üzere 3‟lü çalıĢmayla sürdürülebilir.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 69
4) Yönetsel Önlemler: ÇalıĢanları iĢyerindeki tehlikelerden korumak amacı
ile yukarıda sayılan uygulamalar çok önemlidir. Bununla birlikte kimi
zaman, özellikle tehlikenin daha fazla olduğu durumlarda, yönetsel olarak da
bazı uygulamalar yapılabilir. Bunlar arasında tehlikenin daha fazla olduğu
bölümlerde çalıĢan sayısının azaltılması, çalıĢma süresinin kısaltılması veya
bu bölümlerde dönüĢümlü olarak (rotasyonla) çalıĢılması bu konuya örnek
olabilir.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 70
Oto-kontrol soruları
1. Meslek hastalıklarını nasıl açıklarsınız?
2. Ergonomik faktörlere bağlı olan hangi etkenler meslek hastalıklarına
katkı sağlar?
3. Meslek hastalıkları kaynağına, bahsi geçen kontrol yaklaĢımlarının
listesini çıkartabilir misiniz?
4. ÇalıĢma süresinin kısaltılması tıbbi yaklaĢımlara mı bağlıdır?
AlıĢtırmalar
1.AĢağıdakilerden hangisi kimyasal nedenli meslek hastalıklarındandır?
A) Tüberküloz B) ġarbon
C) Brusellozis D) KurĢun zehirlenmesi
2.ĠĢyerindeki tehlikelerden korunmak için en etkili yaklaĢım aĢağıdakilerden
hangisidir?
A) Riskin kaynakta kontrolü
B) KKD kullanımı
C) Tıbbi yaklaĢımlar
D) Yönetsel önlemler
Sevgili öğrenciler; cevaplarınızı sayfa 74‟ deki cevap anahtarı ile
kontrol ediniz. YanlıĢ veya eksik bilgilerinizi düzeltmek için lütfen ilgili
konuyu tekrar ediniz.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 71
Sonuç
Bu bölümde, metal endüstrisindeki iĢçilerin muhtemelen ne tür meslek
hastalıklarından yakınabildikleri konusunda bilgi sahibi oldunuz.
Hastalıkların en tehlikeli öğeleri ve yaygın sebeplerini anladınız. Meslek
hastalıklarının nasıl önlenebileceği konusunda bilinçlenmiĢ oldunuz.
Daha Fazla Bilgi Ġçin
ÖNAL Buhara, YILDIZ Ali Naci, Metal ĠĢ Kolunda Meslek Hastalıkları,
Türk Metal Sendikası Yayınları, Ankara, Ocak 2014.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 72
7. KAYNAKÇA
ERTEKĠN Yağmur, ĠnĢaat Ġskelelerinde ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği,
Ankara, 2014.
ĠnĢaat Teknolojileri Alanı, Çelik Yapı Ġmalatı Modülü, MEGEP,
2012.
Metal Teknolojisi Alanı, Alüminyum Doğrama Dersi Modülleri, 4
Modül, MEGEP, 2011.
Metal Teknolojisi Alanı, Ark Kaynak Teknikleri Dersi Modülleri, 10
Modül, MEGEP, 2011.
Metal Teknolojisi Alanı, Çelik Yapılandırma Dersi Modülleri, 4
Modül, MEGEP, 2011.
Metal Teknolojisi Alanı, Demir Doğrama Dersi Modülleri, 4 Modül,
MEGEP, 2011.
Metal Teknolojisi Alanı, Isıl ĠĢlem Teknikleri Dersi Modülleri, 4
Modül, MEGEP, 2011.
Metal Teknolojisi Alanı, Ġleri Ark Kaynak Teknikleri Dersi
Modülleri, 8 Modül, MEGEP, 2011.
Metal Teknolojisi Alanı, Ġleri Düzeyde Metal ĠĢleme Dersi
Modülleri, 4 Modül, MEGEP, 2011.
Metal Teknolojisi Alanı, Metal Yüzey ĠĢlemleri Dersi Modülleri, 3
Modül, MEGEP, 2011.
Metal Teknolojisi Alanı, Oksi-Gaz Kaynağı Dersi Modülleri, 6
Modül, MEGEP, 2011.
Metal Teknolojisi Alanı, Sıcak ġekillendirme Dersi Modülleri, 7
Modül, MEGEP, 2011.
Metal Teknolojisi Alanı, Soğuk ġekillendirme Dersi Modülleri, 10
Modül, MEGEP, 2011.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 73
Metal Teknolojisi Alanı, Temel Metal ġekillendirme Dersi
Modülleri, 20 Modül, MEGEP, 2011.
ÖNAL Buhara, YILDIZ Ali Naci, Metal ĠĢ Kolunda Meslek
Hastalıkları, Türk Metal Sendikası Yayınları, Ankara, Ocak 2014.
ÖZAT Kemal, Çelik Konstrüksiyon Ġmalatı Yapan Bir ĠĢyerinde
ÇalıĢanların Maruz Kaldığı Risklerin Tespiti ve Alınması Gereken
Önlemlerin Belirlenmesi, ĠĢ sağlığı ve Güvenliği Uzmanlık Tezi,
Ankara, 2015
TURAN Ali, Kaynak ĠĢlerinde ĠĢ Güvenliği, Kaynak Kongresi IX.
Ulusal Kongre ve Sergisi Bildiriler Kitabı, 2016.
Ġnternet Kaynakları
http://www.insaattaisguvenligi.com
https://isgfrm.com
http://www.isgforum.net
http://www.isguvenligi.net
http://isgtedbir.com
http://receptamgac.com
http://umutosgb.com.tr
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 74
8. CEVAP ANAHTARI
Bölüm 1
1.B
2.B
3.C
4.A
Bölüm 2 1.D
2.A
Bölüm 3
1.C
2.B
3.C
Bölüm 4
1.A
2.C
3.A
4.D
Bölüm 5 1.B
2.C
Bölüm 6 1.D
2.A
2018
METAL SEKTÖRÜ HABER AKIġI MODÜLÜ
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 76
2018
9. METAL SEKTÖRÜ HABER AKIġI MODÜLÜ
Sevgili öğrenciler; metal sektöründe kullanılan araç, gereç, yöntem
ve teknolojiler hızla değiĢim göstermektedir. AĢağıdaki linklerde Avrupa‟da
ve Türkiye‟de metal sektörü ile ilgili geliĢmeleri takip edebileceğiniz
sitelerin adresleri verilmiĢtir. Bu linkleri tıklayarak metal sektörü ile ilgili
geliĢmeleri, yaĢanan iĢ kazalarını, alınan tedbirleri güncel olarak takip
edebilir, bilgilerinizi güncelleyebilirsiniz.
Avrupa’da Metal Sektörü
http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=89&langId=en&newsId=664&furt
herNews=yes
http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=148
http://www.lavoro.gov.it/temi-e-priorita/salute-e-
sicurezza/Pagine/default.aspx
http://www.salute.gov.it/portale/temi/p2_4.jsp?area=Sicurezza%20lavoro
https://www.inail.it/cs/internet/multi/english.html
http://www.lavoro.gov.it/priorita/Pagine/Testo-Unico-sulla-salute-e-
sicurezza-sul-lavoro.aspx
http://travail-emploi.gouv.fr/sante-au-travail/
http://www.securite-sociale.fr/La-direction-de-la-Securite-sociale-est-
rattachee-a-deux-ministeres?id_mot=65
http://www.inrs.fr/
http://www.santepubliquefrance.fr/Infos/About-Sante-publique-France
Türkiye’de Metal Sektörü
http://www.metaldunyasi.com.tr
http://www.makinamagazin.com.tr
http://www.firmametal.com/
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 77
2018
http://www.megametal.com.tr/
http://www.turkmetal.org.tr/
http://www.mess.org.tr/tr/
Sevgili öğrenciler; aĢağıdaki linklerde ĠĢ sağlığı ve güvenliği
konusunda bilgi, haber ve olay paylaĢılan sitelerin adresleri verilmiĢtir. Bu
linklere tıklayarak sektörle ilgili iĢ sağlığı ve güvenliği mevzuatını
öğrenebilir, yaĢanan kazalardan haberdar olabilir ve iĢ kazalarını azaltmak
için alınan tedbirler konusunda bilgi sahibi olabilirsiniz.
Avrupa’da ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Haberleri
https://osha.europa.eu/
http://www.iloencyclopaedia.org/ohsnews
http://www.ilo.org/safework/whatsnew/lang--en/index.htm
https://osha.europa.eu/en/oshnews
https://osha.europa.eu/en/oshevents
http://www.euro.who.int/en
http://www.euro.who.int/en/health-topics/environment-and-
health/occupational-health
Türkiye’de ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Haberleri
http://insaattaisguvenligi.com/
https://isgfrm.com/
http://www.isgforum.net/
http://www.isguvenligi.net/
http://isgtedbir.com/
http://www.isghaberleri.com/
http://www.osgbhaber.com/
http://www.osgbhaber.com/rss/
https://tuisag.com/isg-aktuel/isg-haberleri/
2018
Metal Sektörü Dünya Modülü
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 79
2018
10. METAL SEKTÖRÜ DÜNYA MODÜLÜ
Sevgili öğrenciler; metal sektöründe iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili
dünyada ve Türkiye‟de çok sayıda eğitici oyun bulunmaktadır. Bunlardan
birkaçı aĢağıda listelenmiĢtir. Bu oyunları oynayarak iĢ sağlığı ve güvenliği
konusundaki bilgi ve becerilerinizi geliĢtirebilirsiniz.
http://www.pegneon.com/custom-games/
Bu sitede Özel Yapım Kurumsal Oyunlar ve Ciddi Kurumsal Oyunlar
olmak iki grup oyun bulunmaktadır. Ciddi kurumsal oyunlarda yangın
anında neler yapabileceğiniz anlatılmakta, oyuncuya uyarılarda
bulunulmakta; özel yapım kurumsal oyun grubunda ise çalıĢma ortamlarında
karĢılaĢılan tehlikeleri gösteren oyunlar yer almaktadır. Oyunların dili
Ġngilizcedir.
Resim 1: Pegneon Oyunları GiriĢ Ekranı
http://www.play-it-safe.co.uk/games
Resim 2: Play Ġt Safe Oyunları GiriĢ Ekranı
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 80
2018
Bu sitede iĢ sağlığı ve güvenliği konulu 8 adet oyun bulunmaktadır.
Dili Ġngilizce olan oyunlardan dilediğinize girebilir, bu alandaki bilgilerinizi
geliĢtirebilirsiniz.
Fire Fighting Activity (Yangınla Mücadele) Oyunu ile ilgili video
görüntülerini, video üzerine tıklayarak izleyebilirsiniz.
https://www.convergencetraining.com/blog/10-osha-based-word-games-
download
ĠĢ sağlığı ve güvenliği konulu ve dili Ġngilizce olan 10 adet kelime
oyunu bu sitede yer almakta, ancak oyunları indirebilmeniz için siteye kayıt
olmanız gerekmektedir.
Resim 3: Kelime Oyunları GiriĢ Ekranı
http://www.oyungaleri.com/is-guvenligi-uzmani
ĠĢ sağlığı ve güvenliği konulu ücretsiz oynayabileceğiniz oyunlardan
biri de bu sitede yer almaktadır. “ĠĢ Güvenliği Uzmanı” adı verilen bu oyunu
oynamak istediğinizde karĢınıza tehlikeli bir durum senaryolaĢtırılmıĢ iĢ
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 81
2018
ortamı çıkarılmakta sizden o tehlikeyi en az zararla atlatmanız
beklenmektedir.
Resim 4: ĠĢ Güvenliği Uzmanı Oyunu
http://www.osgbhaber.com/3m-is-guvenligi-oyunu-ile-sektoru-
bilinclendirmeye-devam-ediyor-210h.htm
KiĢisel Koruyucu Donanımların kullanımı konusunda hem eğlendirici
hem de bilgilendirici bu oyun kiĢisel koruyucu donanımlar üreten 3M firması
tarafından geliĢtirilmiĢ olup, linkleri iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili sitelerde
yer almaktadır. Oyunu site üzerinden çevrimiçi oynayabileceğiniz gibi
bilgisayarınıza da indirip internetsiz ortamlarda da arkadaĢlarınızla
oynayabilirsiniz. Yukarıdaki linke tıkladığınızda açılan sayfanın en altında
aĢağıdaki gibi oyun linkini göreceksiniz.
3M E-Game ĠSG – KKD oyununu oynamak için tıklayınız.
Oyun linkine tıkladığınızda, oyun açılacak ve karĢınıza KKD‟ler
hakkındaki bilgilerinizi test edebileceğiniz dört farklı çalıĢma ortamı
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 82
2018
seçeneği çıkacaktır. Bu seçeneklerden istediğinize tıklayarak o iĢ için gerekli
KKD‟lerin kullanımını oyun yoluyla öğrenebileceksiniz.
Resim 5: KKD Oyunu GiriĢ Ekranı
Örneğin Kaynak Atölyesini tıkladığınızda, kaynak atölyesindeki
tehlikeler açılan ekranın sol üst köĢesinde yazılı olacaktır. Sizden atölyedeki
çalıĢanın tehlikelerden zarar görmemesi için raftaki uygun KKD‟leri seçip
çalıĢana giydirmeniz beklenmektedir. KKD‟lerin seçimi, taĢınması ve
çalıĢanın giydirilmesi fare yardımıyla kolayca yapılabilmektedir.
Resim 6: Kaynak Atölyesindeki ÇalıĢan Ġçin Uygun KKD Seçimi Oyunu
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 83
2018
https://safety.blr.com/fun-games/
ĠĢ sağlığı ve güvenliği alanında çok sayıda karikatür, bulmaca ve
eğlenceli Ģeyleri yukarıda adresi verilen sitede bulabilirsiniz. Tek yapmanız
gereken siteye üye olmak ve ardından dilediğiniz ürünlerin seçimini yaparak
“GO” butonuna basmak.
Resim 7: Safety Fun Games Ürün Seçim Ekranı
https://www.osha.gov/hazfinder/index.html
Yukarıda linke tıkladığınızda BirleĢik Devletler ÇalıĢma Departmanı
sitesine girebilirsiniz. Bu sitede çok sayıda iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili
kaynağa ulaĢabilirsiniz. Bunlardan biri de “Tehlike Belirleme Eğitim Aracı”
adı verilen oyundur. Dili Ġngilizce olan bu oyunu dilerseniz çevrim içi,
dilerseniz de bilgisayarınıza yükleyerek oynayabilirsiniz. Oyunu açmak için
tıkladığınızda karĢınıza ilk olarak ekran ayarları gelecektir. Ekranınıza
uygun seçimi yaptıktan sonra “Play” butonuna basınız.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 84
2018
Resim 8: Tehlike Belirleme Eğitim Aracı GiriĢ Ekranı
Oyunda size dört farklı senaryo sunulmakta ve bunlardan birini seçmeniz
istenmektedir. Bunlar; ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Görsel Denetim Eğitimi,
Ġmalat, ĠnĢaat ve Acil Servistir. Herhangi bir çalıĢma alanını seçtiğinizde
açılacak ekranda, o iĢ ile ilgili kullanılan ekipmanlar, malzemeler ve
çalıĢanları bekleyen tehlikeler yer alacaktır.
Resim 9: ĠnĢaat ÇalıĢmaları ile Ġlgili Tehlike Belirleme Eğitim Aracı
Sizden beklenen Ģey, tehlikeleri belirleyip, gerekli tedbirleri oyun içinde
almanız olacaktır. Her senaryoda kurallar değiĢtiğinden, bu kuralları iyi
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 85
2018
okumanız, tüm tehlikeleri belirlemeniz yararınıza olacaktır. Bazı senaryoları
iĢveren ya da çalıĢan olarak da oynayabilirsiniz.
Resim 10: Durum Kartları (Fact Cards) Oyunu Ekranı
Tehlike Belirleme Eğitim Aracını kullanmak için tıklayınız.
http://clewett.net.au/whs/study_mate/OHSfun.htm#
Siteye girdiğinizde ekranda Ģu mesajı görüyorsunuz “ĠĢ Sağlığı ve
Güvenliği ile Ġlgili AĢağıdaki Oyunları Oynamak Ġçin Tıklayınız.” Sitede ĠĢ
sağlığı ve güvenliği alanında 8 adet oyun yer almaktadır. Ancak bunları
oynayabilmeniz için tarayıcınızda “adobe flash player” eklentisinin aktif
olması gerekmektedir. Oyunların dili Ġngilizcedir. Sitede yer alan oyunlar
Ģunlardır;
Durum Kartları (Fact Cards): Bu oyunda 13 kart bulunmaktadır. Her bir
kartta yer alan soruyu arkadaĢınıza sorabilir ve karĢılıklı oynayabilirsiniz.
Ayrıca ekrandaki butonlarla kartları karıĢtırabilir, ileri veya gerideki kartlara
gidebilirsiniz.
Durum Kartları + (Fact Cards Plus): Bu oyunun “Durum Kartları”
oyunundan farkı, konu baĢlıklarını seçebiliyor olmanızdır. Oyunun diğer
kuralları aynıdır.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 86
2018
Resim 11: Durum Kartları + (Fact Cards Plus) Oyunu Ekranı
Flash Kartları (Flash Cards): Bu oyunun diğer kart oyunlarından farkı,
sorunun cevabının kartın arka yüzünde yer almasıdır. Dilerseniz “Flip Card”
butonu ile kartın arka yüzüne bakabilirsiniz.
Resim 12: Flash Kartları (Flash Cards) Oyunu Ekranı
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 87
2018
Bir Harf Seç (Pick a Letter): Bu oyunda ekranda yer alan sorunun
cevabının kaç kelimeden ve kaç harften oluĢtuğu çizgi ile aĢağıda
iĢaretlenmiĢtir. Oyuncu sorunun cevabını doğrudan bilemiyorsa cevabı
buluncaya kadar yukarıdaki alfabeden harf alarak cevabı ortaya çıkartmaya
çalıĢmaktadır. Tabi isterse “Show Answer” butonuyla cevaba da ulaĢabilir.
Resim 13: Bir Harf Seç (Pick a Letter) Oyunu Ekranı
BoĢluğu Doldur (Fill In The Blank): Bu oyunda ekranda yer alan sorunun
cevabını ortada ayrılan boĢluğa yazmanız isteniyor. Cevabınız yanlıĢ ise
aĢağıda cevabın kaç kelimeden ve harften oluĢtuğunu gösteren bir yeni
bölüm açılıyor. Buradan cevaba ne kadar yaklaĢtığınızı kontrol
edebiliyorsunuz. Ayrıca ekrandaki butonları kullanarak ipucu alabilir veya
cevabı görebilirsiniz.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 88
2018
Resim 14: BoĢluğu Doldur (Fill In The Blank) Oyunu Ekranı
EĢleĢtirme (Matching): Bu oyunda büyük kutucuk içinde verilen soruyu,
büyük kutunun altındaki 9 küçük kutunun içinden birini seçerek
cevaplıyorsunuz. Cevabınız doğru ise yeĢil “OK” iĢareti ekranda beliriyor ve
bir sonraki soruya geçebiliyorsunuz.
Resim 15: EĢleĢtirme (Matching) Oyunu Ekranı
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 89
2018
Çengel Bulmaca (Crosswords): Bu oyunda yatay ve düĢey yerleĢtirilmiĢ
boĢ kutucuk grupları bulunmaktadır. Her kutucuk grubu, ekranın en altında
sorulan sorulardan birinin cevabına denk gelmektedir. Bu oyunu oynarken
önce hangi kelimeyi cevaplayacağınız kutucuk grubunu seçmeniz, ardından
soruyu okuyarak cevabı tahmin etmeniz ya da harf alarak cevabın ortaya
çıkmasını sağlamanız gerekmektedir. Doğru veya yanlıĢ harf tahminlerinizin
sayısı ekranda görülebilmektedir.
Resim 16: Çengel Bulmaca (Crosswords) Oyunu Ekranı
Sözlük (Glossary): Sözlük, iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili terimlerin
açıklamasını içermektedir. Eğlendirmekten daha çok bilgi kazandırma
amaçlıdır. Ekranın üst kısmında yer alan harflerden birine tıklayarak o harfle
baĢlayan terimi ve açıklamasını ekrana getirebilir ve böylece bilgilerinizi
yenileyebilirsiniz. Dilerseniz merak ettiğiniz kelimeleri ekranın alt kısmında
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 90
2018
yer alan Google arama çubuğuna yazarak daha detaylı bilgiler elde
edebilirsiniz.
Resim 17: Sözlük (Glossary) Oyunu Ekranı
http://www.atksolutions.com/games/playwordsearch.php?id=3358&user
name=beetlebugz&gridsize=14x14&large=600x450
Yukarıdaki linke tıkladığınızda sitede iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili
bir adet oyun açılmaktadır. Oyun ekranının sağ tarafındaki alanda kelimeler
listesi yer almaktadır. Büyük alana ise bu kelimelerle birlikte ilgisiz birçok
kelime karıĢık yerleĢtirilmiĢtir. Oyuncu aranan kelimeyi gördüğünde,
kelimenin ilk harfinden sonuna kadar farenin sol tuĢu ile basılı tutarak
iĢaretlemeli, aranan kelimenin üstünün çizilmesi sağlanmalıdır. Oyun dili
Ġngilizcedir.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 91
2018
Resim 18: Kelime Bulma Oyunu Ekranı
http://www.bordereta.com/Quizes/Beta-Health&Safety_General.htm
Bu siteye girdiğinizde iĢ sağlığı ve güvenliği konusunda kendi
kendinizi test etmenizi sağlayacak 20 adet soru bulunmaktadır. Soruları
cevaplamanız için size 8 dakika süre verilmektedir. YanlıĢ ve doğru
verdiğiniz cevaplarınızda geri bildirim alarak kendinizi geliĢtirmenize
yardımcı olmaktadır.
Resim 19: Kendini Test Et Ekranı
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 92
2018
http://safemt.com/safety-education/safety-games/interactive-safety-
games/
Resim 20: Play Ġt Safe Oyunu Ekranı
Yukarıda linki verilen site iĢ sağlığı ve güvenliği konusunda çok
sayıda eğitim materyaline sahiptir. Bunların arasında çevrimiçi
oynayabileceğiniz oyunlar ve eğlenceli ölçme testleri bulunmaktadır. “PLAT
IT SAFE” adı verilen oyuna girdiğinizde sizden dört farklı yoldan birine
karar verip girmeniz istenecektir. Bunlar: Yol 1: kayma ve tökezleme
tehlikeleri, Yol 2: Ergonomiler, Yol 3: DüĢme Tehlikeleri ve Yol 4:
Kaldırmadır.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 93
2018
Resim 21: ĠnĢaatta DüĢme ve Tehlikeler Oyunu Ekranı
Örneğin Yol 3: DüĢme Tehlikelerini seçtiğinizde ekranda senaryolaĢtırılmıĢ
bir tehlike durumu belirecektir. Sizden beklenen verilen süre içinde gerçek
tehlikeleri tespit edebilmenizdir.
2018
Açıklamalı Risk Terimleri Sözlüğü
Sayfa | 95
11. AÇIKLAMALI RĠSK TERĠMLERĠ SÖZLÜĞÜ
AhĢap yapı: Ağaç veya ağaçlardan elde edilen malzemelerle imal edilen
yapı.
Alan tarama sensörü: Preslerde kullanılan güvenilir bir emniyet sistemidir.
Alan tarayıcı sensör ile pres çevresindeki alan sürekli taranır. Taranan alan
içine birisi girdiğinde alarm iĢareti vererek presin çalıĢmasını durdurur.
Alev geri tepme ventili: Gaz kaynak iĢleminde, Ģalomadan emilen alevin
besleyici hortumdan geçerek regülatöre ve tüpe ulaĢmasını önleyen valftir.
Ankraj noktası: Yüksekte çalıĢma esnasında çalıĢanın yükünün yapıya
iletilmesini sağlayan güvenli bağlantı noktasıdır.
Asetilen: Renksiz, sarımsak kokulu, çok güçlü ve ak bir ıĢık vererek yanan,
hidrokarbonlu bir gazdır.
Asit buharı: Kullanılan asidin buharlaĢma sıcaklığına gelmesi veya
malzeme ile reaksiyona girmesi sonucunda oluĢan buhardır.
Aspirasyon: Mekanik cihazlar yardımıyla kirli havanın emilip, yeterli temiz
havanın sağlanmasıdır.
Astarlama: Metal malzeme yüzeyinin astar boyası ile esas boyaya
hazırlama iĢlemidir. Astar boyası metali paslanmaya karĢı korumak için
sürülür.
AĢık: Merteklerin üzerine oturtulduğu çatı konstrüksiyon elemanıdır.
AĢıklar, merteklerin yüklerini eğilmeye çalıĢarak oturtma çatılarda
dikmelere, asma çatılarda babalara iletirler.
Betonarme yapı: Eğilme ve çekme güçlerine dayanması için içine metal
çubuklar yerleĢtirilmiĢ betondan imal edilen yapı.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 96
2018
Boğulma: KiĢinin solunum yolunun katı, sıvı veya gaz nedeniyle tıkanarak
vücudun oksijensiz kalma halidir.
Bone: Genellikle kumaĢ, lateks veya silikondan yapılmıĢ, saçı tümüyle
örtecek biçimdeki baĢlık.
CNC: Bilgisayar destekli veya bilgisayar kontrollü tezgah.
ÇalıĢma platformu: Yüksekte çalıĢma yapılan yerlerde çalıĢanın durduğu
ĠSG açısından güvenli ve uygun alandır. Hareketli ve sabit olabilir.
Deforme: Kalıbı, biçimi bozulmuĢ, biçimsizleĢmiĢ.
Demontaj: Makine veya sistemin taĢınabilir hale gelecek Ģekilde sökülmesi
iĢlemi.
Elektromanyetik alan: Elektrik yükü olan parçacıkların çevrelerinde
yarattıkları ve diğer yüklü parçacıklar üzerinde kuvvet uygulayan bir etkidir.
Bu kuvvet çekme itme veya aradaki doğruya dik yönde olabilir.
Enjeksiyon: Bir sıvıyı kanal veya boĢluk içine enjektör yardımıyla besleme
iĢlemi.
Fiber: Bitki elyafının sıkıĢtırılması ile elde edilen, geniĢ kullanım alanına
sahip malzemedir.
Fotosel: Üzerine düĢen ıĢığın Ģiddetiyle orantılı olarak voltaj üreten ıĢık
algılayıcısıdır.
Gerilim: Elektronları etkisi altında kaldıkları elektrostatik alan kuvvetine
karĢı hareket ettiren kuvvettir. Diğer bir değiĢle, bir iletkenin iki ucu
arasındaki potansiyel farktır. Gerilim birimi Volt dur. Voltmetre ile ölçülür.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 97
2018
Girift: Birbirinin içine girerek çözülemeyecek biçimde karıĢmıĢ olan, iç içe
geçmiĢ, çapraĢık.
GörüĢ bulanıklığı: KiĢinin göz yapısının, maruz kaldığı ıĢığı olması
gereken oranda kıramaması durumunda meydana gelen net görememe veya
az görme halidir.
Göz duĢu: ÇalıĢma esnasında göz sağlığına zarar veren asit, alkali, kostik
gibi zararlı kimyasalların gözle teması ile oluĢan yaralamalarda veya tahta,
metal çapakları, toz, kir gibi göze kaçan yabancı maddelerden gözün
temizlenmesi için kullanılan koruyucu güvenlik malzemesine “göz duĢu
istasyonu” denir.
Göz merceği: Gözün ön tarafında bulunan ve dıĢardaki cisimlerin
görüntüsünün ağtabaka üzerine düĢmesini sağlayan, mercek biçiminde ve
saydam organdır.
Gürültü düzeyi: Ses basınç seviyesidir. Ses yayılması sırasında değiĢen
atmosferik basıncın denge basıncına göre farkıdır. Birimi desibel (dB) dir.
Güvenlik PLC: Preslerde kullanılan programlanabilir mantıksal kontrol
sistemidir.
Güvenlik supabı: Basınç altında çalıĢan aletlerde, aletin dayanabileceği
basıncın fazlasını tahliye etmek amacı ile entegre edilmiĢ bir tür vanadır.
Hidrolik: Suyla ya da baĢka bir sıvı basıncıyla çalıĢan (makine, sistem vb.).
Isı transfer plakalı gözlük: Yüksek sıcaklıklı çalıĢma ortamında gözün aĢırı
ısıya maruz kalmasını ve terlemesini önleyen kiĢisel koruyucu donanımdır.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 98
2018
IĢık bariyeri: Preslerde kullanılan güvenilir ve arızasız bir emniyet
sistemidir. Bu sistemde ıĢık perdesi makineye kumanda eden bir anahtar gibi
kullanılarak makinelerde çalıĢan insanların el ve parmakları korunur.
IĢık stresi: KiĢide ıĢık tarafından yol açılan coĢkusal ve ruhsal gerilimdir.
Ġnert gaz: Belirli Ģartlar altında kimyasal reaksiyona girmeyen gazlardır.
Soygazlar ve azot, genellikle birçok madde ile tepkimeye girmezler.
Ġris: Ġnce ve kasılabilen bir zardan oluĢan ve saydam tabakayla göz merceği
arasında bulunan ve göze rengini veren tabakadır.
Ġritan: TahriĢ edici
Ġskele: ĠnĢaat, bakım, onarım iĢleri için gerekli yüksekte güvenli çalıĢma
alanı ve ulaĢım ihtiyacını karĢılamak amacıyla, ahĢap veya metal
malzemelerden, platformlar ve diğer aksesuarlar kullanılarak kurulan geçici
destek yapılarıdır.
Ġyonizan: ĠyonlaĢtırıcı radyasyon. ĠyonlaĢabilen atomlardan veya
iyonlaĢabilen moleküllerden elektron koparmak için yeterli enerji taĢıyan
kuantumlara sahip olan herhangi bir elektromanyetik radyasyon türüdür.
Kaçak akım rölesi: Faz ve nötr iletkenleri arasında bir dengesizlik yani fark
oluĢtuğunda devreyi açan anahtardır.
Karkas: Bir yapıyı taĢıyan iskelet sistemdir.
Katarakt: Göz bebeğinin arkasında bulunan ve görmeyi sağlayan doğal göz
merceğinin saydamlığını kaybederek matlaĢmasıdır.
KayganlaĢma: Zeminin kar, buz, yağmur, su, veya yağlı maddeler
yardımıyla kaygan hale gelme eylemidir.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 99
2018
Kızılötesi ıĢın: (IR, Ġnfrared) Dalgaboyu görünür ıĢıktan uzun, fakat
terahertz ıĢınımından ve mikrodalgalardan daha kısa olan elektromanyetik
ıĢınımdır.
Kimyasal köpüklü yangın söndürücü: Ġçinde protein veya sentetik bazlı,
alkole dayanıklı ve film oluĢturucu kimyasal köpük bulunduran yangın
söndürme tüpüdür. Genellikle yakıt ve yanıcı madde ile sıvı kimyasal
yangınlarında kullanılmaktadır.
KiriĢ: Yapıda bir döĢeme üstüne gelen yükleri duvar ya da kolon gibi düĢey
taĢıyıcılara aktaran yatay taĢıyıcı eleman.
Kolon: Katlardaki döĢemeleri birbirine bağlayan düĢey yapı elemanı.
Konsantrasyon: Yoğunluğun artması; bir cismin, bileĢimindeki suyu
yitirerek daha koyu kıvama gelmesi.
Konstrüksiyon: Birden fazla parçanın bir araya getirilip birleĢtirilmesiyle
bir bütün oluĢturma, yeni oluĢum yapma.
Kornea: Gözün en ön kısmında yer alan ıĢığı odaklamak ve gözü dıĢ
etkenlerden korumak için özelleĢmiĢ saydam ve eğimli bir dokudur.
Koruyucu burunlu ayakkabı: Alet veya malzeme düĢmesi durumunda
ayak parmaklarını koruma amaçlı kompozit veya çelik takviyeli burunla imal
edilen iĢ ayakkabısı.
Kronik: Uzun süreli devam eden. Süreğen, müzmin
KurĢun zehirlenmesi: Kandaki kurĢun miktarının yüksek seviyelere
çıkması sonucunda meydana gelen ve ölümcül sonuçlara yol açabilecek
ciddi bir tıbbi durumdur.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 100
2018
Kuru kimyevi tozlu yangın söndürücü: Ġçinde kimyasal toz bulunduran
yangın söndürme tüpüdür. Daha çok orta ve düĢük ısıdaki yangınlarda
kullanılırlar. En önemli özelliği ateĢi boğarak söndürmesidir.
LEL: Ortamda bulunan gazların patlama veya parlama oluĢturmayacak
konsantrasyon sınırına Alt Patlama Sınırı (Lower Explosion Level – LEL)
denir. Her gazın LEL değeri farklıdır.
LPG: (Likit Petrol Gazı) Petrolden elde edilen, basınç altında sıvılaĢtırılmıĢ
gazlardır.
Macun sertleĢtirici: Polyester macunu sertleĢtirmek için kullanılan ve
benzoil peroksit den oluĢan kimyasal malzemedir.
Macunlama: Metal malzeme yüzeyinin uygun macun yardımıyla
pürüzlülüğünün azaltılması ve yüzey düzgünlüğünün sağlanması iĢlemidir.
Malzeme güvenlik bilgi formu: Kimyasal maddelerin kullanımı ve
depolanması sırasında oluĢabilecek ĠĢçi Sağlığı ĠĢ Güvenliği risklerini
ortadan kaldırmaya yönelik çalıĢmaların önemli bir parçasını oluĢturan ve
kullanıcıyı doğru ve yeterli düzeyde bilgilendirmek amacıyla hazırlanan,
ilgili kimyasal maddelerin tehlike ve riskleri ile diğer bilgileri açıklayan 16
sabit baĢlıklı formdur.
Mandren anahtarı: Konik bir yapısı olan ve mandrene uç takmak için
kullanılan diĢli bir elemandır.
MantarlaĢma: Keski, murç ve çekiç gibi el aletlerinin baĢ kısımlarında
görülen çatlama, geniĢleme ve aĢınma durumudur.
Maske: ÇalıĢma esnasında kiĢinin göz, yüz, ağız ve solunum sistemi
sağlığını korumak için kafaya geçirilerek kullanılan kiĢisel koruyucu
donanımdır.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 101
2018
Mekanik filtreli toz maskesi: Ağzı, burnu ve çeneyi kaplayan ve büyük
oranda filtre malzemesinden oluĢan katı ve sıvı aerosellere / zerreciklere
karĢı koruma sağlamak üzere tasarlanan solunum koruyucu cihazdır.
Mertek: Eğimli çatılarda kaplama altı tahtasının üzerine oturduğu ve
yaklaĢık 50 cm eksen aralıklı olarak aĢıklara oturan örtü konstrüksiyonuna
ait çatı elemanıdır.
Metal dumanı ateĢi: Bir metalin ya da oksitlerinin partiküllerinin
solunmasından birkaç saat sonra ortaya çıkan akut bir durumdur. Bu duruma
yakalanan kiĢide burun ve boğazda irritasyon, kuruluk, öksürük, baĢ ağrısı,
halsizlik, titreme ve ateĢ görülür.
Morötesi ıĢın: Gözümüz tarafından algılanamayan, dalga boyu 100 ile 400
nm arasında olan ıĢınımdır.
Mukoza: Sümükdoku. Vücudun iç kısmındaki kanal ve boĢluklarını döĢeyen
hücrelerden oluĢan zar tabaka. Mukoza döĢeli olan iç boĢluklar, dıĢarıya
açılan vücut kanalları ile dıĢ ortamla temastadır.
Non-iyonizan: ĠyonlaĢtırıcı olmayan radyasyon.
Paravan: MenteĢelerle birbirine bağlı birkaç parçadan oluĢan ve yapılarda
bazı bölümleri ayırmakta kullanılan, katlanır, taĢınır çerçeveli perde.
Parlayıcı madde: Normal Ģartlar altında buharlaĢabilen veya gaz halinde
bulunan ve tutuĢma noktası düĢük olan sıvı ve gazlardır.
Paslanma: Demir vb. malzemelerin oksijenle temas eden yüzeylerinin
yanması, oksitlenmesidir.
Pleyt: Metal atölyelerinde markalama iĢlemlerinin yapıldığı düzlemsel
yüzey veya tezgah.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 102
2018
Pnömatik: Hava basıncıyla çalıĢan (makine, sistem vb.).
Polyester macun: Yarı esnek, çok iyi doldurma ve yapıĢma özelliklerine
sahip, zımparalanabilen sentetik, fiber ve plastik esaslı yüzey macunudur.
Çelik macun olarak da bilinir.
Postür: Vücudun duruĢ Ģeklidir. Statik ve dinamikte çeĢitlilik gösterir ancak
dururken ve çalıĢırken doğru postür korunmalıdır.
Pres emniyet valfi: Pnömatik preslerde kavrama grubuna iletilecek havanın
kontrolünü emniyete alan valfdir.
Prosedür: Bir iĢte uyulması, tutulması gereken yol ve yöntemlerin tümü.
Radyasyon: IĢınım
Reaksiyon: Tepki, tepkime.
Risk: Bir zarara uğrama tehlikesi, zarar görme olasılığı.
Selüloit çerçeveli gözlük: Gözleri zararlı maddelerden korumak için
çerçevesi selüloit malzemeden yapılmıĢ olan kiĢisel koruyucu donanımdır.
Solvent: Bir maddeyi çözerek çözelti oluĢturan sıvı veya gaz maddedir.
Günümüzde en yaygın çözücü madde sudur. Organik kimyasal maddelerde
çözücü olarak kullanılmaktadır.
Spiral taĢı: TaĢlama makinesi ya da jet motoru olarak da adlandırılan bu
makine metallerin kesilmesinde ve yüzeylerinin taĢlanmasında kullanılır.
Sunuk: Maruz
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 103
2018
ġaloma: Kaynak iĢleminde, metalleri eritirken ya da keserken kullanılan ve
alev püskürten araçtır.
ġartlandırıcı: Pnömatik sistemlerde kullanılan havayı sistem içerisinde
kullanılacak özelliklere getiren elemanlardır.
TaĢ koruyucusu: Spiral taĢının kesici veya taĢlayıcı ucunun çalıĢma
esnasında yerinden çıkma, parçalanma ihtimaline karĢı kullanıcıyı korumaya
yarayan, spiral taĢına monte edilerek kullanılan metal bir siperdir.
Termoplastik: Isıtıldıklarında yumuĢayan, soğutulduklarında tekrar
sertleĢen plastik esaslı malzemedir.
Tij: Kolon ve kiriĢ kalıplarında bağlantıyı ve kalıp kurulumunu sağlayan,
kalıp aksesuarlarından en önemlisidir. Kalıp gergi mili de denir.
Topraklama: Elektrik ile çalıĢan cihazlarda olası bir elektrik kaçağı
tehlikesine karĢı alınan hayati bir önlemdir. Kaçak elektriğin bir iletkenle
toprağa verilmesini sağlayan basit bir sistemdir.
Tozluk: Ayakkabının üstünden bacağın alt bölümüne değin sarılan, kumaĢ
ya da köseleden yapılmıĢ bir tür paçalık.
Tulum: Göğüs ve pantolon bölümü bitiĢik giysi. ĠĢ elbisesi
Uyarı ve ikaz levhası: Bir tehlikeye neden olabilecek veya zarar verecek
durum hakkında uyarıda bulunan iĢaretlerin yer aldığı levhalardır.
Uzuv kaybı: Bir organın vücuttan tamamen ayrılması. Kol, bacak kopması
vb.
Yanıcı madde: Yanma derecesinde ısıtıldığında oksijenle birleĢmesi sonucu
yanan ve etrafa ısı yayan maddelerdir.
Metal Sanayi Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Modülü
Sayfa | 104
2018
YaĢam hattı: Yüksekte çalıĢacak kiĢinin düĢme ihtimalinin bulunduğu tüm
alanlarda öncelikle düĢmeyi önleme amaçlı kullanılan, düĢüĢ gerçekleĢtiği
durumda da personelin vücuduna etki edecek olan, Ģok yükünü, kuvvet
sönümleyici sistemler vasıtası ile minimuma indirme amacı olan yatay ve
dikey sistemlerdir.
Yönetsel: Yönetimle ilgili olan.
Yüz siperi: Gözleri ve yüzü zararlı ve zehirli maddelerden korumaya
yönelik, kafaya geçirilerek kullanılan ve saydam Ģekilde yüzün tamamını
kaplayan kiĢisel koruyucu donanımdır.
Zımpara: Boyama iĢlemi öncesinde metal yüzeyindeki pürüzlülükleri
gidermek amacıyla kullanılan aĢındırıcı gereçtir
OccuSafeInCMIS – Proje açıklaması Proje Ortakları
"OccuSafeInCMIS - ĠnĢaat ve metal
sektörlerinde iĢ güvenliği ve risk kontrolü", OSTĠM
MESLEKĠ VE TEKNĠK ANADOLU LĠSESĠ
(Türkiye), EUROPEAN CENTER FOR QUALITY
LTD. (Bulgaristan), CIAPE - CENTRO ITALIANO
PER L‟APPRENDIMENTO PERMANENTE
(Ġtalya), TECHNCAL UNIVERSITY OF KOSICE
(Slovakya) kuruluĢlarının yer aldığı Erasmus +
stratejik ortaklığıdır.
Proje, inĢaat ve metal sanayii sektörlerinde hem
mesleki ve teknik lise öğrencilerine, hem de
iĢverenlere ve çalıĢanlarına temel ve çapraz
becerilerini yenilikçi BĠT tabanlı yöntemler
kullanarak geliĢtirme ve farkındalık yaratma
konularında katkıda bulunmayı amaçlıyor.
Nitekim iĢgücü piyasasının temel sorunlarından biri
iĢ sağlığı ve güvenliği (ĠSG) 'dir. Uluslararası
ÇalıĢma Örgütü‟nün mevcut verilerine göre, 2,8
milyar iĢgücünde, 340 milyondan fazla iĢ kazası
meydana gelmiĢ ve bu kazalar nedeniyle Dünya
genelinde 2 milyon kiĢi ölmüĢtür (ILO, 2013). ĠĢçi
ve iĢveren maliyetlerinin yanı sıra, iĢ kazalarının da
ülke ekonomisine bir maliyeti vardır. Bu nedenle
"önleme, ödemeden daha insancıl ve ucuzdur"
sloganı doğrultusunda hareket edilmesi Ģarttır.
"ĠnĢaat ve Metal Sanayi Sektörlerinde ĠĢ
Güvenliği ve Risk Kontrolü" projesi sayesinde
iĢgücü ve üretim kaybı azaltılacaktır. Projenin
amacı, mesleki eğitime iĢ sağlığı ve güvenliği
yönünden katkıda bulunmaktır. ĠĢ sağlığı ve
güvenliğinin önemi hem Avrupa'da hem de
Türkiye'de artmaktadır. Bununla birlikte, farkındalık
açısından Türkiye'deki mesleki eğitim kurumları
istenilen düzeyde değildir. ĠnĢaat ve Metal Sanayi
Sektörlerindeki ĠĢ Güvenliği ve Risk Kontrolü;
meslek okulları, çalıĢanlar ve iĢverenler arasındaki iĢ
sağlığı ve güvenliği konusundaki farkındalığı
artırmayı ve Türkiye'de AB müktesebatının
uygulama kapasitesini artırmayı hedeflemektedir.
OSTĠM MESLEKĠ VE
TEKNĠK ANADOLU
LĠSESĠ, KOORDĠNATÖR
Adres: OSTĠM MESLEKĠ VE TEKNĠK ANADOLU
LĠSESĠ, ĠLK YERLEġĠM
MAHALLESĠ, 1901. CADDE, No:2 YENĠMAHALLE,
ANKARA, TÜRKĠYE
Website: http://ostimmtal.meb.k12.tr/
EUROPEAN CENTER FOR
QUALITY LTD.
Adres: RACHO PETKOV
KAZANDZHIATA ULICA 8, ADORA BUSINESS
CENTER, 1166, SOFYA,
BULGARĠSTAN Website:
http://www.ecq-bg.com
CIAPE – CENTRO
ITALIANO PER
L'APPRENDIMENTO
PERMANENTE
Adres: VIA BADIA DI CAVA
104, 00142, ROMA, ITALYA
Website:
http://www.ciape.it
TECHNICKA
UNIVERZITA V
KOSICIACH
Adres: LETNA 9, 042 00,
KOSICE, KOŠICKÝ KRAJ,
SLOVAKYA
Website:
http://www.tuke.sk
http://www.ohasineurope.com/
Bizi Takip Ediniz
top related