geosfera

3. UNITATEA

GEOSFERAKO MATERIALAK

Lurrazala HARRI mota askoz osatuta dago. Harriak aldi berean, MINERALEZ osaturik daude

… eta aztertzen dugulaoso ahalmen handiko mikroskopio bat erabiliz.

Hori eginez gero, ikusi ahal

izango dugu mineralaren osagai

oinarrizkoenak (hau da, “elementuak”)

antolatuta daudela eta geometria-sare bat osatzen dutela.

HARRI ZATIA

1. MINERALAK

Munduan 3.500 mineral desberdin identifikatu dira.1.1. MINERALEN EZAUGARRIAK

• Solidoak dira• Berez sortzen dira• Ez-organikoak: ez dira izaki bizidunen

parte• Homogeneoak: mineral zati guztiek

osaera berdina eta osagaiak ordenatuta daude

1.2. MINERALEN PROPIETATEAKa) Kanpoko itxurari loturiko propietateak:Forma, kolorea, distirab) Marraren koloreaMinerala hautseztatu arte marratu behar da eta hautsa gainazal zuri batean jartzean ikusten da.c) Dentsitatea

D=masa (gramoak):bolumena (cm kubikoak)d) GogortasunaMarratzeko duen erresistentzia. Mosh eskalan neurtzen da (1etik- 10era)e) Beste batzukMagnetikoa den, zapore gazia duen…

2. HARRIAKDEFINIZIOA: Harriak mineral bakarreko edo hainbat mineraletako aleek osatutako agregatuak dira.

3. HARRI MOTAK3.1. HARRI MAGMATIKOAKLurraren barruko mineral urtu beroak (magma), lurrazalera igo, hoztu eta solidotzean sortzen dira. Oso trinkoak dira.

MOTAK: •BOLKANIKOAK: Magma sumendietatik laba bihurtuta irten, hoztu eta azkar solidotzean (basaltoa).•PLUTONIKOAK: Magma hoztu eta lurrazalaren barrualdean apurka-apurka solidotzean eratzen dira (granitoa)

BASALTOA GRANITOA

3.2. HARRI METAMORFIKOAKBeste harri batzuetatik sortzen dira, presio eta lurrazalaren barruko tenperatura altuen ondorioz.

MOTAK:•Hostodunak: Aleak hosto itxurako orri paralelo gainjarrietan daude (arbela)•Hostorik gabeak: Aleak ez daude foliaturik (marmola)

AREA MARMOLA

3.3. HARRI SEDIMENTARIOAKLegar, harea edo lokatzezko sedimentuak itsaso eta lakuen hondoan apurka-apurka metatu, trinkotu eta eraldatzean sortzen dira.MOTAK•Detritikoak: Ibaiek itsaso edo lakuetara eramandako beste harri zatiez osatzen dira (buztinak)•Ez-detritikoak: Uretan disolbaturik zeuden mineralez osaturiko harriak (igeltsua, gatza)

BUZTINA IGELTSUA

Bideoak: MOTA BAKOITZA NOLA ERATZEN DENhttp://www.edistribucion.es/anayaeducacion/8421150/recursos/u10/u10_01_int_03/video_rocas_magmaticas_EUS.html

http://www.edistribucion.es/anayaeducacion/8421150/recursos/u10/u10_01_int_03/video_rocas_metamorficas_EUS.html

http://www.edistribucion.es/anayaeducacion/8421150/recursos/u10/u10_01_int_03/video_rocas_sedimentarias_EUS.html

4. GEOSFERAKO BALIABIDEAK ETA USTIAPENA

4.1. ERABILTZEN DITUGUN MINERALAK•BITXIGINTZAN: diamante, errubia, zafiroa, esmeralda…

•INDUSTRIAN:– Uraninitatik, uranioa, zentral nuklearren erregaia.– Kuartzotik: beira eta silizea, ordenagailuak, eguzki plakak

fabrikatzeko– Kalkopitiratik kobrea, oligistotik burdina, galenatik beruna,

bauxitatik aluminioa.

KUARTZOA

KALKOPIRITA

URANINITA

4.2. ERABILTZEN DITUGUN HARRIAK•INDUSTRIAN:– Kareharria eta buztina berotuz, ZEMENTUA lortu.– Zementu, ura, legarra eta harez, HORMIGOIA

lortu.– Buztina urarekin tenperatura altuetan egosita,

ZERAMIKA lortzen da.

•APAINTZEKO HARRIAK:– Marmola, granitoa, arbela, basaltoa…

4.3. ERREGAI FOSILAK: IKATZA ETA PETROLIOAAintzira eta itsasoen hondoan metaturiko lehenengo izaki bizidunen hondakinak, sedimentu-geruza askoren azpian lurperatuta geratu ziren. Milioika urtetan eraldatu eta ikatz eta petrolioaren itxura hartu dute.

Bero handia sor dezakete, horregatik, energia lortzeko erabiltzen ditugu.

4.4. GEOSFERATIK BALIABIDEAK NOLA ERAUZI-Harrobiak-Aire zabaleko meatzeak-Zulaketak-Lurpeko meatzeak

HARROBIA

AIRE ZABALEKO MEATZEAK

ZULAKETAK

LURPEKO MEATZEAK