alfabeto quechua margarita 13-06-2015 v1
TRANSCRIPT
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
1/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
INTRODUCCION
El presente trabajo tiene como objetivo, de ensear de manera
sencilla la escritura normalizada del idioma quechua, partiendo de los
conocimientos previos que ya tiene el lector hablante de la lengua
quechua y poder ser bilinge en la escritura.
El libro fue escrito pensando en el lector, en la pgina izquierda est
escrita en castellano y en la derecha est escrita en quechua, para
que no se repitan los ejemplos del castellano en el lado de quechua,
se hace la aplicacin de los ejemplos en oraciones Est! libro es parapersonas que conocen y no conocen la lengua quechua y puedan
escribir , comprender y fortalecerse de acuerdo a la normalizacin
de la lengua quechua.
"ara saber escribir en la lengua quechua se debe conocer las
siguientes reglas.
En quechua la pronunciacin no es la misma a su escritura.
#a escritura normalizada es $nica para todos los hablantes,
pero la pronunciacin puede variar seg$n las regiones. %e debe conocer la escritura normalizada de los sufijos en
quechua. "ara leer y escribir en quechua se debe conocer todas sus
normas de escritura lectura, semntica, sinta&is y morfolgica.
#a lengua quechua y en la lengua castellana tiene sus propias
normas gramaticales, por lo que se debe conocer dichas reglas.
PRESENTACION
INFOCAL POTOSI Pgina 1
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
2/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
UQAP RIQSICHININ
a!a"k#na$
Allin punchaw mamay
INFOCAL POTOSI Pgina 2
Allin punchawyachachiq
Allin punchawyachakuqkuna.
Imaynalla wawayallin ukhayay.Allin ukhayay
ipay
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
3/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
Allin ukhayay yachachiq
Allin !u!ayay "a!un mamay
#a$ili%a%& a &' %&a''(lla%a) ha$la' y &c'i$i'.S(np'&gun!a p&'(nal& c(n*&'aci(nal& %& %( p&'(na)
Ima!aq qampa u!iyki
+uqa.u!ikuni.
,aypi!aq !iyakunki.
+uqa-anpu'iypi !iyakuni
Ima!aq !a!ayki u!ikun
Ta!ayqa ..u!ikun
Ima!aq mamayki u!ikun
,amayqa .u!ikun
Ima!aq !u'ayki u!ikun
Tu'ayqau!ikunIma!aq -a-ayki u!ikun
+a-ayqa..u!ikun
Imapi qam llamkanki
+uqa ..llamkani
,achkha wa!ayuq-a!aq kanki
+uqawa!ayuq-q kani
,ana kap!inqa mana kapuwanchu nipa chu'ana !iyan
SOCIODRAMA
INFOCAL POTOSI Pgina
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
4/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
JAMPINA WASIPI
EN EL HOSPITAL
Mama: allin punchay jampiq
Jampiq: allin punchay mama; imapi yanapaykimanri?
Mama: waway qaynamanta uma nanaywan kachkan. Chayta qhawaripunawaykita
munani
Jampiq: ama mama phutikuychu kunallan qharisaq
Jampiq: Enfermera yanapaway
Enfermera: apis jampiq ecorafiata urqunia
Mama: imataq jampiq wawaypata kapunri?
Jampiq: wawaykiq jayaqin punkisqa kachkan. Chaypaq tratamientota ruwanay tiyan.
Mama: waliq jampiq chanta machkha kanqari?
Jampiq: kay recetata qusqayki jampina wasimanta ratinaykipaq. Chantapis sapa
punchay iskayta upyachinki
Mama: nisqaykiman jina ruwasaq.
Jampiq: phichqa punchaymanta kutimunkichik
Mama: pachis jampiq! tinkunakama.
Jampiq: tinkunakama mama! sipas
UNIDAD N% &
INFOCAL POTOSI Pgina /
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
5/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
QHICH'A SANAMPA(UNA
EI AL)ABETO QUECHUA
0l ala$&!( qu&chua u& n('malia%( m&%ian!& &l %&c'&!(Sup'&m( N3. 242256 &l 14 %& a$'il %&l a-( 1.78/ &n la ciu%a%%& C(cha$am$a6 c(n 28 g'a9a6 c(n la pa'!icipaci:n %&ling;i!a naci(nal& & in!&'naci(nal&.
( * (H * (+ * P ,PH ,P+ ,Q , QH , Q+ , CH , CHH , CH+ , T, TH , T+ , S , - *
M , N , , LL , L , R , ' ,
?NAP TA?NA=AN I,A@?NA)
a iu
0c'i!u'a
SigniBca%(
0c'i!u'a
SigniBca%(
0c'i!u'a
SigniBca%(
Anka guila In!i S(l ?ma Ca$&a
Anana Luna' Inka S($&'an(
?'pi Pal(ma
A!uq D(''( Imilla S&-('i!a ?-a C'9a
INFOCAL POTOSI Pgina E
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
6/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
I,A@>?NA P#?>?< SANA,PA>?NA=AN)
haka Ta'!amu
%(
>hi!uy &'&ga' >hu'u Guan(
Phaway H(la' Phi-a 0n("a%( Phu'u Pluma
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
7/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
Talla P'im&'a%ama
Ti'ay A''anca' Tu'u a''(
PALAAS CON L0TAS H0LA0S @ POST H0LA0S) k q6kh6qh6 k qK
S(n aqu&lla pala$'a qu& !i&n&n la mima &c'i!u'a6 p&'(qu& apa'&n!&m&n!& y !i&n& %i&'&n!& igniBca%(.
> achay 0n*ia'
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
8/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
,amay waiypi 'u'ukuna!a qha!an. allpa!a mana !a'pu!inchikqa qallpaku!ipun. Ayllunchikpi qanchichunka 'una !iyanchik.
Ta'puy killapi aqha!a 'uwanki. >unka nanaywan !akiy!api qunqa'pani.
># ha!u Alim&n!(mal c(i%(
huyay C(mpa%&c&' hunay Am(n&!a' in!i Pa' uu A''uga%(
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
9/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
0"&mpl(.
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
10/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
11/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
+uqa chawpi llaq!api !iyakuni. Ta!ay waka!a wakawan ayan. ?wi"a u-a manchay!a mi'aykun.
SANA,PA,ANTA C#I
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
12/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
Chumpi Fa"a umpiy Su%a'6 !'api'a'
N(!a.U C(m( & ($&'*a &n l( &"&mpl(6 & &c'i$& m an!& %& p &n
pala$'a 'a9c&6 p&'( n( & cumpl& cuan%( & un&n uB"(. 0"&mpl(
Chumpinpi Uchumpin pi U&n u a"a
a9 uB"(
Chimpanpi chimpa n pi U &n u '&n!&
a9 uB"(
UNIDAD N%LOS PRONOMBRES PERSONALES
SUTIRANTI(UNA
INFOCAL POTOSI Pgina 12
o
#/a
T#Qa0
E1 , e11aPa"
No2otro23a24 5inc1#"ente6
#/anc7ik5 6
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
13/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
OACION0S CON LOS PONO,0S P0SONAL0S)
+uqa yachay waiman 'ini.
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
14/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
2. Chukcha. ,uchu/. ,a!iE. ?ya
M. Nin'i5. unka1E. ukana1M.
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
15/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
Ap'&n%am( %& m&m('ia l( igui&n!& nm&'( $ic( %&li%i(ma qu&chua.
11[chunka "ukniyuq 1M[chunka u!ayuq21[ikay chunka "ukniyuq
12[chunka ikayniyuq 15[chunka qanchiniyuq22[ikay chunka ikay
1[chunka kimayuq 18[chunka puaqniyuq2[ikay chunka kimayuq
1/[chunka !awayuq 17[chunka "iqunniyuq2/[ikay chunka !awayuq
1E[chunka phichqayuq 24[ikay chunka2E[ikay chunka phichqayuq
2M[ikay chunka uq!ayuq 1[kima chunka "ukniyuqM[kima chunka uq!ayuq
25[ikay chunka qanchiniyuq 2[kima chunka ikayniyuq5[kima chunka qanchiniyuq
28[ikay chunka puaqniyuq [kima chunka kimayuq8[kima chunka puaqniyuq
INFOCAL POTOSI Pgina 1E
-#k i2ka" ki02a ta;a!7ic7/a
& 9 :ay 'aqhanaqa yachachiqpaq &!a !ia & pa'a p'(&('.
C#A@
Chay allqu ancha phi-a && p&''( & muy mal(
Chay waiqa mamaypa!a &a caa & %& mi ma%'&
Chay manka!a apamunki *a a !'a&' &a (lla
A
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
27/50
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
28/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
,ayukunanchik6 quchakunanchik
Llimphullapuni kanampaq
SIWAY ASUSINA
Panqanchikta japirisqa
Siway asusina,
Yachay wasiman risunchik
Siway asusina.
Mayuta phinkiykachaspa
Siway asusina,
Urquta wasaykusunchik
Siway asusina,
Qharipura warmipura
Siway asusina,
Sumaq kusirikusunchik
Siway asusina.
Yachachhiq yanapawasun
Siway asusina,
INFOCAL POTOSI Pgina 28
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
29/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
Ama kumusqa kanapaq
Siway asusina.
ENFERMEDADES
UNQUYKUNA
Alguna pa!(l(g9a)
Uma nanay
INFOCAL POTOSI Pgina 27
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
30/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
Ninri nanay
Wiksa nanay
INFOCAL POTOSI Pgina 4
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
31/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
Chuju unquy
Ukhu kajay
INFOCAL POTOSI Pgina 1
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
32/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
Tuu pakisqa
LOS DIAS DE LA SEMANA
QANCHIS PUNCHAYNIN
!iachaw Mart"s
Atichaw #$min%$
Quyurchaw S&'a($)apachaw *i"rn"s
Chaskachaw +u""s
INFOCAL POTOSI Pgina 2
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
33/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
!uychichaw -un"s
)ntichaw Mirc$"s
!ay watuykuna kutichiy/
0.1Machkha punchaykunata tarinchik.
22222222222222222222222..
3uqa kiachaw punchayta jatun Yachay
wasiman risaq.Pay chaskachaw punchayta Sucr"aqtaman chusanqa.
3uqanchik intichawpi pukaq risunchik.Maria atichaw punchaypi mana
jamurqachu.
LOS ,0S0S 0L A+O
=ATAP >ILLAN>?NA
Chiqan killaman!a !inkiy chan!a!aq kikin!a llimpiy)
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
34/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
Pacha puquy killaici&m$'&
A'iwaki killa F&$'&'(
Aymu'ay killa Oc!u$'&
awkaykuki killa ,ay(
Chak'a qunakuy killa 0n&'(
Chak'a yapuy killa ,a'(
Ta'puy killaN(*i&m$'&
Pawqa'wa'a killa uli(
Ayama'qay killa A$'il
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
35/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
UNIDAD N%@
U'A(UNA LLIMP+I(UNA
ANIMALES COLORES MAS EL AD-ETIO
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
36/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
Puka anqa)*i(l&!a pan!i)'(a%(
UNIDAD N% SU)I-OS DE CASO
0! uB"( cumpl&n %i*&'( unci(n& %&n!'( %& la('aci:n.
TA) Acua!i*(.U0!& uB"( cumpl& %( unci(n&) c(m(
c(mpl&m&n!( %i'&c!( %&n!'( %& la ('aci:n. 0"&mpl(!an!a!a munani6 qui&'( pan.,AN) i'&ci(nal.U0!& uB"( ma'ca la %i'&cci:n ( luga'hacia %(n%& un( & %i'ig&6 & !'a%uc& ]hacia^. 0".=aiyman ku!iaq6 *(l*&' a mi caa.,ANTA) P'(c&%&ncia.U0!& uB"( ma'ca la caua%i'&cci(nal %& la acci:n %&l *&'$(6 & !'a%uc& ]%& (%&%&^. 0". ,amay !a'i"aman!a.,i ma%'& & %& Ta'i"a.PIVL(ca!i*(.UIn%ica &l luga' %(n%& & '&alia la acci:n %&l*&'$( cumpl& la unci:n %& c(mpl&m&n!( ci'cun!ancial%& luga'6 & !'a%uc& ]&n6 a^. 0". =aiypi kachkan. 0! &nmi caa. 0". Llaq!aman!a ku!imuni. #& *u&l!( %&%& laciu%a%.NI< VP'(Xima!i*(.U 0!& uB"( c(m( n(m$'& in%ica6 n(%a la i%&a %& a p'(Ximi%a% %& luga' %&!&'mina%(6 &!'a%uc&. ]P('^. 0".waiyniq!a "amunki. H&n%' p(' micaa.
>A,A Limi!a!i*(.U0!& uB"( limi!a la acci:n %&l *&'$( &ncuan!( a !i&mp( yV( luga' & '&B&'& & !'a%uc& ]ha!a^.0". =aikama 'iaq6 i' ha!a la caa.
INFOCAL POTOSI Pgina M
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
37/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
PVPA P&'!&n&ncia.US& a-a%& a una 'a9 n(minal in%ica lap'(pi&%a% ( p&'!&n&ncia6 & !'a%uc&6 ]%&6 %&l6 la^.0".waynap %&l "(*&n.
A@>?VCaua!i*(.U0!& uB"( in%ica la caua ( m(!i*(p(' &l qu& & '&alia la acci:n %&lH&'$(6 & !'a%uc& ]p('qu&^. 0". Pay'ayku "amuni6 p(' &l*in&.=ANVA c(mpa-9a.U0!& uB"( cumpl& la unci:n %&c(mpl&m&n!( ci'cun!ancial ( %& c(('%inaci:n6 &!'a%uc& ]c(n6 ma6 y^. 0". Ta!aywan chak'aman 'ini *(ya la chac'a c(n mi pa%'&. 0". ,iiwan allquwan
maqanakunku. 0l p&''( y &l ga!( & p&l&an.PA
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
38/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
C#?.U0!& uB"( cumpl& %($l& unci:n p(' (!'a pa'!&ma'ca &l in!&''(ga!i*( y n&ga!i*(6 & !'a%uc&. ]mana^C#?.US& ('ma una p'&gun!a &Xplici!a qu& &Xig& una
'&pu&!a aB'ma!i*a ( n&ga!i*a.C#?.U0!& uB"( ma'ca la n&gaci:n &n la acci:n6 !i&n& lapa'!9cula qu&chua mana6 amaK. 0". ,anallamka'qanichu. N( !'a$a"&.0l uB"( plu'alia%( kunaK)0l plu'alia%( %& la l&ngua qu&chua & &l uB"( kuna6 l(qu& &n &l ca!&llan( 6 &6 c& &"&mpl()
S
>una
Ca!&llan(
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
39/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
i!a6 i!( chaCa!&llan(
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
40/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
SINTAWIS 0 LA OACION 0L
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
41/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
@.. C#..
I..
@aqha Chiqa
Imaymana
un!achiq un!achiq
un!achiq
C.IK C.K
C.CK
S?TI)
S[S
Su!i qhichwa 'imaypiqa -awpaqmanpuni chu'ana !iyan. Su!i!a
!a'ipanapaq kay !apuy!a 'uwakuna !iyan pi!aq6 pikuna!aq\
A"ina!a niunman)
Chay yana allqu-an pu'iypi pu-uchkan
Su!i "un!achiq 'uwachiq
>ay wawa pu-unanman!a u'maykuqa
Su!i "un!achiq 'uwachiq
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
42/50
Docente Lic. Margarita Orcko Bravo
?NA S?TIANTI>?NA) PONO,0S P0SONAL0SK
una u!i'an!ikunaqawan ui!a"ina apaykachakun6
qhichwapiqa kaykuna kanku)
INFOCAL POTOSI Pgina /2
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
43/50
+uqa +uqanchik
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
44/50
?NTAC#I
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
45/50
@..,i pap &m$'a'a papa pa'a u h&'mana
I,A@,ANA ?NTAC#I
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
46/50
Ta!ay !a'a!aman!a llaq!aman "amun
@achakuq "a!un yachay waiman yachaykuna!a "apiqaq
'in
?NA
I0a Q#JK
Ma"!i DneK
Pi Q#iJnK
I0a"na C0oK
-a"k+a/ C#noK
INFOCAL POTOSI Pgina /M
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
47/50
Mac7k7a C#ntoK
Ma"/in C#1K
A"ina!a)
Ima!aq u!iyki Cul & !u
n(m$'&\ Ima!a munanki
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
48/50
&a!a'. =a!a'ay Pa'&%.Pi'qa
0n&-a'. @achachiy Pu&'!a.
Punku,&"('a'. allinchayPa'i&n!&. @awa'mai
P'&&n!a'. iqichiyPa!&a'. ay!ay
H&!i'. Pachalliy Pa!i(.=ai kancha
A'%&'. Law'ay Nu&*(.,uuq
S&ca'. Chakichiy (*&n.Sipa
Ap'&n%&'. @achaqay In%ica'.ikuchiy
&$&'. ?pyay#9ga%(. >iwicha
C&''a'. wichqay Gana'.A!ipay
Chupa'. chunqayF'ac!u'a. Tullu pakiqa
C(&'. Si'ay Fl&ma.Llawa
0mpu"a'. Tanqay0n*(l*&'. >uyuy
0n!&n%&'. ap_qay0qu&l&!(. Saq'u
0n*(l*&'. >uyuy0c'i$i'.
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
49/50
0c'i$i'. ichay
Pincha'. Tuqkiy &ci'.Niy
F'(!a'.
-
7/24/2019 Alfabeto Quechua Margarita 13-06-2015 v1
50/50
Su$i'. =icha'iy
T'a&'. Apamuy
T'&na'. Simpay
T&"&'. Pi!ay
T'aga'. ?quy
S&m$'a'. Ta'puy
C(m&'. ,ikhuy
S&ca'. Chakichiy
P'&!a'. ,a-ay