agustin de hipona - obras completas ii....46 8 confesiones i,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de...

22
LIBRO UNDÉCIMO CAPÍTULO I 1. ¿Por ventura, Señor, siendo tuya la eternidad, ignoras las cosas que te digo, o ves en el tiempo lo que se ejecuta en el tiempo? Pues ¿por qué te hago relación de tantas cosas? No cier- tamente para que las sepas por mí, sino que excito con ellas hacia ti mi afecto y el de aquellos que leyeren estas cosas, para que to- dos digamos: Grande es el Señor y laudable sobremanera. Ya lo he dicho y lo diré: por amor de tu amor hago esto. Porque también oramos, y, no obstante, dice la verdad: Sabe vuestro Padre qué es lo que necesitáis aun antes que se lo pidáis. Hacérnoste, pueS, patente nuestro afecto confesándote nuestras miserias y tus misericordias sobre nosotros, para que nos libres enteramente, ya que comenzaste; para que dejemos de ser misera- bles en nosotros y seamos felices en ti, ya que nos llamaste; y para que seamos pobres de espíritu, y mansos, y llorosos, y hambrien- tos, y sedientos de justicia, y misericordiosos, y puros de corazón, y pacíficos. He aquí que te he referido muchas cosas: las que he podido y he querido, por haberlo querido tú primero, a fin de que te confesase, Señor Dios mío, porque eres buenoporque tu- miseri- cordia es eterna. CA P UT I 1. Numquid, Domine, cum tua sit aetemitas, ignoras, quae tibi dico, aut ad tempus vides quod fit in tempore? Cur ergo tibi tot terum narra- tiones digero? Non utique ut per me noveris ea, sed affectum meum 5 excito in te et eorum, qui haec legunt, ut dicamus omnes: Magnus Do- minas et laudabilis valde 1 . Iam dixi et dicam: amore amoris tui fació istuc. Nam et oramus, et tamen veritas ait: N'ovit Pater vester quid vobis opus sit, priusquam petatis ab eo'. Affectum ergo nostrum patefacimus in te confitendo tibi miserias nostras et misericordias tuas super nos, ut 10 liberes nos omnino, quoniam coepisti, ut desinamus esse rniseri in nobis et beatíficemur in te, quoniam vocasti nos, ut simus pauperes spiritu et mites et lugentes et esurientes ac sitientes iustitiam et misericordes et mundicordes et pacifici. Ecce narravi tibi multa, quae potui et quae volui, quoniam tu prior voluisti, ut confiterer tibi, Domino Deo meo, 15 quoniam bonus es, quoniam in saeculum misericordia tua a . 1 Ps 95,4. a Ps 117.1. 2 Mt 6,8. 4 ut om. S. 8 priusquam}, quam S. XI, 2, 3 Confesiones 465 CAPITULO II 2. Pero ¿cuándo podré yo suficientemente referir con la len- gua de mi pluma todas tus exhortaciones, todos tus terrores y con- solaciones y direcciones, a través de los cuales me llevaste a pre- dicar tu Palabra y dispensar tu Sacramento a tu pueblo? Mas aunque fuese bastante a referir por orden estas cosas, me cuestan caras las gotas de tiempo y desde antiguo ardo en deseos de meditar tu ley y «confesarte en ella mi ciencia y mi impericia, las primicias de tu iluminación y las reliquias de mis tinieblas», hasta que la flaqueza sea devorada por la fortaleza, y no quiero que se me vayan en otra cosa las horas que me dejen libres las necesidades de la refección del cuerpo, de la atención del alma y de la servidumbre que debemos a los hom- bres, y la que no debemos, y, sin embargo, les damos. 3. Dios y Señor mío: está atento a mi corazón y escuche tu misericordia mi deseo, porque no sólo me abrasa en orden a mí, sino también en orden a servir a la caridad fraterna; y que así es, lo ves tú en mi corazón. Que yo te sacrifique la servidumbre de mi inteligencia y de mi lengua; mas dame qué te ofrezca, porque soy pobre y nece- sitado y tú rico para todos los que, te invocan, y que seguro tie- nes cuidado de nosotros. Circuncida mis labios interiores y ex- teriores de toda temeridad y de toda mentira. Tus Escrituras sean mis castas delicias: ni yo me engañe en ellas ni con ellas C A p UT II 2. Quandq autem sufrido lingua calami enuntiare omnia hortamenta tua et omnes terrores tuos et consolationes et gubernationes, quibus me perduxisti praedicare verbum, et sacramentum tuum dispensare populo 5 tuo? Et si sufncio haec enuntiare ex ordine, caro mihi valent stillae temporum. Et olim inardesco meditari in lege tua, et in ea tibi confiten scientiam et imperitiam meam, primordia illuminationis tuae et reliquias tenebrarum mearum, quousque devoretur a fortitudine infirmitas. Et nolo in aliud horae diffluant, quas invenio liberas a necessitatibus reficiendi 10 corporis et intentionis animi, et servitutis quam debemus hominibus, et quam non debemus et tamen reddimus. 3. Domine Deus meus, intende orationi meae, et misericordia tua exaudiat desiderium meum, quoniam non mihi soli aestuat, sed usui vult esse fraternae caritati; et vides in corde meo quia sic est. Sacrificem tibi 15 famulatum cogitationis et linguae meae, et da quod offeram tibi. Inops enim et pauper sum, tu dives in omnes invocantes te \ qui securus curam nostri geris. Circumcide ab omni temeritate omnique mendacio interiora et exteriora mea, labia mea. Sint castae deliciae meae scripturae tuae, nec 4 Ps 85.1. 18 exteriora mea S, exteriora cet. et edds, (Cj. tib, X, ». 42 fin.)

Upload: others

Post on 26-Jun-2020

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: AGUSTIN DE HIPONA - Obras completas II....46 8 Confesiones I,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de .r-qu e sise le a, ya, y a or i,ra qu e m e se as s, y yo a os os de m io-raz n

LIBRO UNDÉCIMO

C A P Í T U L O I

1. ¿Por ventura, Señor, siendo tuya la eternidad, ignoras las cosas que te digo, o ves en el tiempo lo que se ejecuta en el tiempo? Pues ¿por qué te hago relación de tantas cosas? N o cier-tamente para que las sepas por mí, sino que excito con ellas hacia ti mi afecto y el de aquellos que leyeren estas cosas, para que to-dos digamos: Grande es el Señor y laudable sobremanera. Ya lo he dicho y lo diré: por amor de tu amor hago esto.

Porque también oramos, y, no obstante, dice la verdad: Sabe vuestro Padre qué es lo que necesitáis aun antes que se lo pidáis. Hacérnoste, pueS, patente nuestro afecto confesándote nuestras miserias y tus misericordias sobre nosotros, para que nos libres enteramente, ya que comenzaste; para que dejemos de ser misera-bles en nosotros y seamos felices en ti, ya que nos llamaste; y para que seamos pobres de espíritu, y mansos, y llorosos, y hambrien-tos, y sedientos de justicia, y misericordiosos, y puros de corazón, y pacíficos.

He aquí que te he referido muchas cosas: las que he podido y he querido, por haberlo querido tú primero, a fin de que te confesase, Señor Dios mío, porque eres bueno„ porque tu- miseri-cordia es eterna.

CA P UT I

1. Numquid, Domine, cum tua sit aetemitas, ignoras, quae tibi dico, aut ad tempus vides quod fit in tempore? Cur ergo tibi tot terum narra-tiones digero? Non utique ut per me noveris ea, sed affectum meum

5 excito in te et eorum, qui haec legunt, ut dicamus omnes: Magnus Do-minas et laudabilis valde1. Iam dixi et dicam: amore amoris tui fació istuc. Nam et oramus, et tamen veritas ait: N'ovit Pater vester quid vobis opus sit, priusquam petatis ab eo'. Affectum ergo nostrum patefacimus in te confitendo tibi miserias nostras et misericordias tuas super nos, ut

10 liberes nos omnino, quoniam coepisti, ut desinamus esse rniseri in nobis et beatíficemur in te, quoniam vocasti nos, ut simus pauperes spiritu et mites et lugentes et esurientes ac sitientes iustitiam et misericordes et mundicordes et pacifici. Ecce narravi tibi multa, quae potui et quae volui, quoniam tu prior voluisti, ut confiterer tibi, Domino Deo meo,

15 quoniam bonus es, quoniam in saeculum misericordia tuaa. 1 Ps 95,4. a Ps 117.1. 2 Mt 6,8.

4 ut om. S. 8 priusquam}, quam S.

XI, 2, 3 Confesiones 465

C A P I T U L O I I

2. Pero ¿cuándo podré yo suficientemente referir con la len-gua de mi pluma todas tus exhortaciones, todos tus terrores y con-solaciones y direcciones, a través de los cuales me llevaste a pre-dicar tu Palabra y dispensar tu Sacramento a tu pueblo?

Mas aunque fuese bastante a referir por orden estas cosas, me cuestan caras las gotas de tiempo y desde antiguo ardo en deseos de meditar tu ley y «confesarte en ella mi ciencia y mi impericia, las primicias de tu iluminación y las reliquias de mis tinieblas», hasta que la flaqueza sea devorada por la fortaleza, y no quiero que se me vayan en otra cosa las horas que me dejen libres las necesidades de la refección del cuerpo, de la atención del alma y de la servidumbre que debemos a los hom-bres, y la que no debemos, y, sin embargo, les damos.

3. Dios y Señor mío: está atento a mi corazón y escuche tu misericordia mi deseo, porque no sólo me abrasa en orden a mí, sino también en orden a servir a la caridad fraterna; y que así es, lo ves tú en mi corazón.

Que yo te sacrifique la servidumbre de mi inteligencia y de mi lengua; mas dame qué te ofrezca, porque soy pobre y nece-sitado y tú rico para todos los que, te invocan, y que seguro tie-nes cuidado de nosotros. Circuncida mis labios interiores y ex-teriores de toda temeridad y de toda mentira. Tus Escrituras sean mis castas delicias: ni yo me engañe en ellas ni con ellas

C A p U T I I

2. Quandq autem sufrido lingua calami enuntiare omnia hortamenta tua et omnes terrores tuos et consolationes et gubernationes, quibus me perduxisti praedicare verbum, et sacramentum tuum dispensare populo

5 tuo? Et si sufncio haec enuntiare ex ordine, caro mihi valent stillae temporum. Et olim inardesco meditari in lege tua, et in ea tibi confiten scientiam et imperitiam meam, primordia illuminationis tuae et reliquias tenebrarum mearum, quousque devoretur a fortitudine infirmitas. Et nolo in aliud horae diffluant, quas invenio liberas a necessitatibus reficiendi

10 corporis et intentionis animi, et servitutis quam debemus hominibus, et quam non debemus et tamen reddimus.

3. Domine Deus meus, intende orationi meae, et misericordia tua exaudiat desiderium meum, quoniam non mihi soli aestuat, sed usui vult esse fraternae caritati; et vides in corde meo quia sic est. Sacrificem tibi

15 famulatum cogitationis et linguae meae, et da quod offeram tibi. Inops enim et pauper sum, tu dives in omnes invocantes te \ qui securus curam nostri geris. Circumcide ab omni temeritate omnique mendacio interiora et exteriora mea, labia mea. Sint castae deliciae meae scripturae tuae, nec

4 Ps 85.1.

18 exteriora mea S, exteriora cet. et edds, (Cj. tib, X, ». 42 fin.)

Page 2: AGUSTIN DE HIPONA - Obras completas II....46 8 Confesiones I,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de .r-qu e sise le a, ya, y a or i,ra qu e m e se as s, y yo a os os de m io-raz n

460 Confesione/ XI, 2, 4

engañe a otros. Atiende, Señor, y ten compasión; Señor, Dios mío, luz de los ciegos y fortaleza de los débiles y luego luz de los que ven y fortaleza de los fuertes, atiende a mi alma, que clama de lo profundo, y óyela. Porque si no estuvieren aun en lo profundo tus oídos, ¿adonde iríamos, adonde clamaríamos?

Tuyo es el día, tuya es la noche: a tu voluntad vuelan los mo-mentos. Dame espacio para meditar en los entresijos de tu ley y no quieras cerrarla contra los que pulsan, pues no en vano quisiste que se escribiesen los oscuros secretos de tantas páginas. ¿O es que estos bosques no tienen sus ciervos, que en ellos se alberguen, y recojan, y paseen, y pasten, y descansen, y rumien? ¡Oh, Señor!, perfeccióname y revélamelos3. Ved que tu voz es mi gozo; tu voz sobre toda afluencia de deleites. Dame lo que amo, porque ya amo, y esto es don tuyo. N o abandones tus do-nes ni desprecies a tu hierba sedienta. Te confesaré cuanto des-cubriere en tus libros y oiré la voz de la alabanza, y beberé de ti, y consideraré las maravillas de tu ley desde el principio, en el que hiciste el cielo y la tierra, hasta el reino de la tu santa ciudad, contigo perdurable.

4. Señor, compadécete de mí y escucha mi deseo. Porque creo que no es de cosa de la tierra, oro, plata y piedras pre-ciosas; ni de hermosos vestidos, honores y poderíos ni de delei-tes carnales, ni de cosas necesarias al cuerpo y a esta vida de

fallar in eis nec fallam ex eis. Domine, attende et miserere; Domine Deus meus, lux caecorum et virtus infirmorum, statimque lux videntium et virtus fortium, attende animam meam et audi clamantem de profundo. Nam nisi adsint et in profundo aures tuae, quo ibimus? quo clamabimus?

5 Tuus est dies et tua est nox'; ad nutum tuum momenta transvolant. Largire inde spatium meditationibus nostris in abdita Iegis tuae ñeque adversus pulsantes claudas eam. Ñeque enim frustra scribi voluisti tot paginarum opaca secreta, aut non habent illae silvae cervos suos reci-pientes se in eas et resumentes, ambulantes et pascentes, recumbentes et

10 ruminantes. O Domine, perfice me et revela mihi eas. Ecce vox tua gau-dium meum, vox tua super affluentiam voluptatum. Da quod amo: amo enim. Et hoc tu dedisti. Ne dona tua deseras nec herbara tuam spernas sitientem. Confitear tibi quidquid invenero in libris tuis et audiam vocem laudis6; et te bibam et considerem mirdbilia de lege tua7 ab usque prin-

15 cipio, in quo fecisti caelum et terram, usque ad regnum tecum perpetuum sanctae civita.tis tuae.

4. Domine, miserere mei et exaudí desiderium meum. Puto enim, quod non sit de térra, non de auro et argento et lapidibus aut decoris vestibus aut honoríbus et potestatibus aut voluptatibus carnis, ñeque de

5 Ps 73.16. 0 Ps 25.7. 7 Ps 118.18.

15 in quo}. usque S. 18 aut de lapidibus FGMb.

XI, 3, 5 Confesiones 467

nuestra peregrinación, todas las cuales cosas se dan por añadi-dura a los que buscan tu reino y tu justicia.

Ve, Dios mío, de dónde es este mi deseo. Me contaron los inicuos sus deleites, pero no son como tu ley, Señor. He aquí de dónde es mi deseo. Mira, ¡Oh Padre!, mira, y ve, y aprueba, y sea grato delante de tu misericordia que yo halle gracia ante ti, para que a mis llamadas se abran las interioridades de tus palabras.

Te lo suplico por nuestro Señor Jesucristo, tu Hijo, el Va-rón de tu diestra, el Hijo del Hombre, a quien escogiste para ti \ Mediador tuyo y nuestro, por quien nos buscaste cuando no te buscábamos y nos buscaste para que te buscásemos; Ver-bo tuyo, por quien hiciste todas las cosas, entre las cuales tam-bién a ' m í ; Único tuyo, por quien llamaste a adopción al pue-blo de los creyentes y en él a mí.

Te lo pido por él, que está sentado d tu diestra y te su-plica por nosotros, y en el cual se hallan escondidos todos los tesoros de sabiduría y ciencia, los cuales busco yo ahora en tus libros. Moisés escribió de él; él mismo lo dice, y lo dice la Ver-dad misma 5.

C A P I T U L O I I I

5. Oiga yo y entienda cómo hiciste en el principio el cielo y la tierra. Moisés escribió esto, lo escribió y se ausentó; salió

necessariis corpori et huic vitae peregrinationis nostrae, quae omnia nobis apponuntur quaerentibus regnum et iustitiam tuam8. Vide, Deus meus, unde sit desiderium meum. Narraverunt mihi iniusti delectationes, sed non sicut lex tua", Domine. Ecce unde est desiderium meum. Vide, pater,

5 aspice et vide et approba, et placeat in conspectu misericordiae tuae invenire me gratiam ante te, ut aperiantur pulsanti mihi interiora ser-

' monum tuorum.- Obsecro per Dominum nostrum Iesum Christum filium tuum virum dexterae tuae, filium hominis, quem confirmasti tibi1" me-diatorem tuum et nostrum, per quem nos quaesísti non quaerentes te,

10 quaesísti autem, ut quaereremus te; Verbum tuum, per quod fecisti om-nia, in quibus et me; Unicum tuum, per quem vocasti in adoptíonem populum credentium, in quo et me; per eum te obsecro, qui sedet ad dexteram tuam11, et te interpellat pro nobis, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi'1. Ipsos quaero in libris tuis. Moyses de

15 illo scripsit; hoc ipse ait, hoc Verítas ait.

CAP u T m

5. Audiam et intellegam, quomodo in principio fecisti caelum et terram. Scripsit hoc Moyses, scripsit et abiit, transiit hinc a te ad te,

8 Mt 6,33. 10 Ps 79,18. l- Col 2,3. " Ps 118,85. " Rom 8,34. 14 Ipsos}, ipsum BP edds.

Page 3: AGUSTIN DE HIPONA - Obras completas II....46 8 Confesiones I,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de .r-qu e sise le a, ya, y a or i,ra qu e m e se as s, y yo a os os de m io-raz n

468 Confesiones XI, 4 ,6

de aquí por tí, para ti, y ahora no le tengo delante de mí. Por-que si estuviese le asiría, y rogaría, y conjuraría por ti, para que me declarase estas cosas, y yo prestaría los oídos de mi co-razón a las palabras que brotasen de su boca. Glaro es que si me hablase en hebreo, en vano pulsaría a mis oídos ni mi mente percibiría nada de ellas; mas si lo dijera en latín, sa-bría lo que decía '.

Pero ¿de dónde sabría si decía verdad? Y dado caso que lo supiese, ¿lo sabría tal vez por él? No; la verdad—que ni es hebrea, ni griega, ni latina, ni bárbara—sería la que me diría interiormente, en el domicilio interior del pensamiento, sin los órganos de la boca ni de la lengua, sin el estrépito de las síla-bas:' «Dice verdad», y yo, certificado, diría al instante confia-damente a aquel hombre: «Dices la verdad.»

No pudiendo, pues, interrogarle, ruégote, ¡oh Verdad!, de la que lleno habló él cosas verdaderas; ruégote, ¡oh Dios mío! —y perdona mis pecados...—, que me des a entender a mí las cosas que concediste decir a aquel tu siervo '.

C A P I T U L O IV 6. He aquí que existen el cielo y la tierra, y claman que

han sido hechos, porque se mudan y cambian. Todo, en efecto, • lo que no es hecho y, sin embargo, existe, no puede contener

nada que no fuese ya antes, en lo cual consiste el mudarse y variar. Claman también que no se han hecho a. sí mismos:

ñeque nunc ante me est; nam si esset, tenerem eum et rogarem eum et per te obsecrarem, ut mihi ista panderet, et praebereffl aures corporis mei sonis erumpentibus ex ore eius; et si hebraea voce loquerehir, frustra pul-saret sensum meum nec inde mentem meam quicquam tangeret; si autem

5 latine, scirem quid diceret. Sed unde scirem, an verum diceret? Quod si et hoc scirem, num ab illo scirem? Intus utique mihi, intus in domicilio cogitationis, nec hebraea, nec graeca nec latina nec barbara veritas sine oris et linguae organis, sine strepitu syllabarum diceret: «Verum dicit», et ego statim certus confidenter illi homini tuo dicerem: «Verum dicis.»

10 Quum ergo illum interrogare non possim, te, quo plenus vera dixit, Ve-ritas, rogo te, Deus meus, rogo, parce peccatis meisIS, et qui illi servo tuo dedisti' haec dicere, da et mihi haec intellegere.

C A P U T i v

6. Ecce sunt caelum et ierra, clamant, quod facta sínt; mutantur 15 enim atque variantur. Quidquid autem factum non est et tamen est, non

est in eo quicquam, quod ante non erat; quod es mutari atque variari. Clamant etiam, quod se ipsa non fecerint: Ideo sumus, quia facta sumus;

13 lob 14.16.

XI, 5,7 \onf*eñones 469 Por eso somos, porque hemos sido hechos; no éramos antes de que existiéramos, para poder hacernos a nosotros mismos. Y la voz de los que así decían era Ja voz de la evidencia. Tú eres, Señor, quien los hiciste; tú que eres hermoso, por lo que ellos son hermosos; tú que eres bueno, por lo que ellos son buenos; tú que eres Ser, por lo que ellos son. Pero ni son de tal modo hermosos, ni de tal modo buenos, ni de tal modo ser como lo eres tú, su Creador, en cuya comparación ni son hermosos, ni son buenos, tii tienen ser *. Conocemos esto; gracias te sean da-das ; mas nuestra ciencia, comparada con tu ciencia, es una ignorancia.

C A P I T U L O V

7. Pero ¿cómo hiciste el cielo y la tierra y cuál fue la máquina de tan gran obra tuya? Porque no los hiciste como el hombre artífice, que forma un cuerpo de otro cuerpo al arbitrio del alma, que puede imponer en algún modo la forma que con-templa en sí misma con el ojo interior—¿y de dónde podría esto sino de que tú la hiciste?—e impone la forma a lo que ya existía y ¡a tenía, a ñn de ser, como es h tierra, h piedra, el leño, el oro o cualquier otra especie de cosas.

¿Y de dónde serían estas cosas si tú no las instituyeras? Tú diste cuerpo al artífice; tú creaste al alma, que manda a los miembros; tú la materia, de que hace algo; tú el ingenio, con que alcanza el arte y ve interiormente lo que hace fuera; tú el sentido del cuerpo, coa el que, como un intérprete, transmite del alma a la materia aquello que hace y a su vez anuncia al

non ergo eramus, antequam essemus, ut fieri possemus a nobis. Et vox dicentium est ipsa evidentia. Tu ergo, Domine, fecisti ea, qui pulcher es, pulchra sunt enim; qui bonus es, bona sunt enim; qui es, sunt enim. Nec ita pulchra sunt nec ita bona sunt nec ita sunt, skut tu conditor eorum, quo compárate nec pulchra sunt nec bona sunt nec sunt. Scimus haec, gratias tibi, et scientia nostra scientiae tuae comparata ignoran-tia est.

C A P O T V

7. Quomodo autem fecisti caelum et terram et quae machina tam grandis operationis tuae? Non enim sicút homo artifex formans Corpus de corpore, arbitratu animae valentis imponere uteumque speciem, quam cernit in semetipsa interno oculo—et unde hoc valeret, nisi quia tu fecisti eam?—et imponit speciem iamexsistenti et habenti, ut esset, vel-uti terrae aut lapidi aut ligno aut auro aut id genus rerum cuilibet. Et unde ista essent, nisi tu ínstituisses ea ? Tu fabro corpus, tu animum membris imperitantem fecisti, tu materiam, unde facit aliquid, tu inge-nium, quo artem capiat et videat intus quid faciat foris, tu sensum cor-

15 animam S.'

Page 4: AGUSTIN DE HIPONA - Obras completas II....46 8 Confesiones I,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de .r-qu e sise le a, ya, y a or i,ra qu e m e se as s, y yo a os os de m io-raz n

470 Confesiond XI, 6, 8

alma lo que se ha hedió, para que ésta consulte interiormente a la verdad, que la preside, si se hizo bien la cosa.

Todas estas cosas te alaban, ¡oh Creador de todo! Pero ¿cómo las hiciste? ¿Cómo hiciste, ¡oh Dios!, el cielo y la tie-rra? Ciertamente que no hiciste el cielo y la tierra en el cielo y la tierra, ni en el aire, ni en las aguas; porque también estas cosas pertenecen al cielo y la tierra. Ni hiciste el mundo uni-verso en el universo mundo, porque no había donde hacerle antes que se hiciera para que fuese. Ni tú tenías algo en la mano, de donde hicieses el cielo y la tierra; porque ¿de dónde te habría venido esto que tú no habías hecho, y de lo cual ha-rías tú algo? ¿Y qué cosa hay que sea si no es porque tú eres? Tú dijiste, y las cosas fueron hechas y con tu palabra las hiciste.

C A P Í T U L O V I

8. Pero ¿cómo lo dijiste? ¿Fue acaso de aquel modo como se hizo aquella voz de la nube que dijo: Este es mi hijo ama-do? Porque aquella voz se hizo y pasó, comenzó y terminó. Sonaron las sílabas y pasaron, la segunda después de la prime-ra, la tercera después de la segunda, y así por orden hasta llegar a la última, y después de la última, el silencio. Por don-de se ve clara y evidentemente que aquella voz fue expresada por el movimiento de una criatura, y aun ésta temporal, sir-viendo a tu voluntad eterna. Y estas palabras tuyas, pronuncia-das en el tiempo, fueron transmitidas por el oído exterior a la

poris, quo interprete traiciat ab animo ad materiam id quod facit, et reriuntiet animo quid factum sit, ut ille intus consulat praesidentem sibi veritatem, an bene factum sit. Te laudant haec omnia creatorem omnium. Sed tu quomodo facis ea? Quomodo fecisti, Deus, caelum et terram?

5 Non utique in cáelo ñeque in térra fecisti caelum et terram, ñeque in aere aut in aquis, quoniam et haec pertinent ad caelum et terram, ñeque in universo mundo fecisti universum mundum, quia non erat ubi fieret, antequam fieret ut esset. Nec manu tenebas aliquid, unde faceres cae-lum et terram, nam unde tibi hoc, quod tu non feceras, unde aliquid

10 faceres? Quid enim est nisi quia tu es? Ergo dixisti, et facta sunt, atque in verbo tuo fecisti ea.

C A P U T V I

8. Sed quomodo. dixisti?-Numquid ¡lio modo, quo facta est vox de nube dicens: Hic est ftiius- meus dilectus? u Illa enim vox acta atque

15 transacta est, coepta et finita. Sonuerunt syllabae atque transierunt, se-cunda post primam, tertia post secundam atque inde ex ordine, doñee ultima post ceteras silentiumque post ultimam. Unde claret atque eminet, quod creaturae motus expressit eam, serviens aeternae voluntad tuae, ipse temporalis. Et haec ad tempus facta verba tua nuntiavit auris exterior

-' Mt 3.17.

XI, 7, 9 • Confesiones 471

mente prudente, cuyo oído interior tiene aplicado a tu palabra eterna. Mas comparó aquélla estas palabras que suenan tempo-ralmente con tu palabra eterna en él silencio y dijo: «Cosa muy distinta es, cosa muy distinta es»; porque estas palabras están muy por debajo de mí, ni aun son, pues huyen y pasan; y la palabra de mi Dios permanece sobre mí eternamente.

Si, pues, dijiste con palabras que suenan y pasan que fuese hecho el cielo y la tierra y así fue como hiciste el cielo y la tierra, ya había una criatura corporal antes del cielo y de la tie-rra, con cuyos movimientos temporales transcurriese aquella voz temporalmente. Mas antes del cielo y de la tierra no había nin-gún cuerpo, y si lo había, ciertamente lo habías hecho tú sin una voz transitoria de donde formases la voz transitoria, con la que dijeses que fuesen hechos el cielo y la tierra. Porque, sea lo que fuere, aquello de donde había de formarse tal voz, si no hubiese sido hecho por ti, no sería absolutamente nada. Mas para que llegase a ser el cuerpo de donde se formasen estas palabras, ¿con qué palabra fue dicho por ti?

C A P I T U L O V I I 9. Así, pues, tú nos invitas a comprender aquella palabra,

que es Dios ante ti, Dios, que sempiternamente se dice y en la que se dicen sempiternamente todas las cosas. Porque no se ter-mina lo que se estaba diciendo y se dice otra cosa, para que

menti prudenti, cuius auris interior posita est ad aeternum verbum tuum. At illa comparavit haec verba temporaliter sonantia cum aeterno in si-lentio verbo tuo et dixit: Aliud est longe, longe aliud est; haec longe infra me sunt; nec sunt, quia fugiunt et praetereunt; Verbum autem

5 De? mei supra me manet in aeternum 1S. Si ergo verbis sonantibus et praetereuntibus dixisti, ut fieret caelum et térra, atque ita fecisti caelum et terram, erat iam creatura corporalis ante caelum et terram, cuius mo-tibus temporalibus temporaliter vox illa percurreret. Nullum autem cor-pus ante caelum et terram, aut si erat, id certe sine transitoria voce

10 feceras, unde transitoriam vocem faceres, qua díceres ut fieret caelum et térra. Quidquid enim illud esset, unde talis vox fieret, nisi abs te factum esset, omnino non esset. Ut ergo fieret corpus, unde ista verba fierent, quo verbo a te dictum est ?

C A p u T v 11

15 9. Vocas ¡taque nos ad intelligendum Verbum, Deum apud te Deum, quod sempiterne dicitur et eo sempiterne dicuntur omnia. Ñeque enim fmitur, quod dicebatur, et dicitur aliud, ut possint dici omnia, sed simul

15 Is 40,8.

3 longe EGMOS b, om. cetert et edds 5 Dei], Domini BPZ edd. 7 iam}, autem S.

Page 5: AGUSTIN DE HIPONA - Obras completas II....46 8 Confesiones I,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de .r-qu e sise le a, ya, y a or i,ra qu e m e se as s, y yo a os os de m io-raz n

472 Confesiones XI, 8, 10

puedan ser dichas todas las cosas, sino todas a un tiempo y eternamente. De otro modo, habría ya tiempo y cambio, y no habría eternidad verdadera ni verdadera inmortalidad.

He comprendido esto y te doy gracias; lo he comprendido y le lo confieso, Señor; y conmigo lo conoce y te bendice quien no es ingrato a la verdad cierta. Conocemos, Señor, conocemos que, en cuanto una cosa no es lo que era y es lo que no era, en tanto muere y nace. Nada hay, pues, en tu Verbo que ceda o suceda, porque es verdaderamente inmortal y eterno. Y así en tu Verbo, coeterno a ti, dices a un tiempo y sempiter-namente todas las cosas que dices, y se hace cuanto dices que sea hedho; ni las haces de otro modo que diciéndolo, no obs-tante que no todas las cosas que haces diciendo, se hacen a un tiempo sempiternamente".

C A P I T U L O V I I I

10. ¿Por qué esto, te suplico, Señor Dios mío? De algún modo lo veo, pero no sé cómo declararlo sino diciendo que todo lo que comienza a ser y deja de ser, entonces comienza y entonces acaba cuando en la razón eterna, en la que nada empieza ni acaba, se conoce que debió comenzar o debió acabar. Es el mismo Verbo tuyo, que es también Principio, porque nos habla 10. Así habla por la carne en el Evangelio, y así habló exteriormente a los oídos de los hombres, para que fuese creído, y se le buscase dentro, y se

ac sempiterne omnia; alioquin iam tempus et mutatio et non vera aeter-nitas nec vera immortalitas. Hoc novi, Deus meus, et gratias ago. Novi, confíteor tibi, domine Deus, mecumque novít et benedicit te quisquís ingratus non est certae veritati. Novimus enim, Domine, novimus, quo-

5 niam in quantum quidque non est quod erat, et est quod non erat, in tantum moritur et oritur. Non ergo quicquam Verbi tui cedit atque suc-cedit, quoniam veré immortale atque aetemum est. Et ideo Verbo tibi coaeterno, símul et sempiterne dicis omnia, quae dicis, et fit quidquid dicis ut fíat; nec aliter quam dicendo facis; nec tamen simul et sempi-

10 terna fiunt omnia, quae dicendo facis.

C A p U T V I I I

10. Cur, quaeso, Domine Deus meus? Utcumque video, sed quomodo id eloquar nescio, nisi quia omne, quod esse incipit et esse desinit, tune esse incipit et tune desinit, quando debuisse incipere vel desinere in

15 aeterna ratione cognoscitur, ubi nec incipit aliquid nec desinit. Ipsum est Verbum tuum, quod et principium est, quia et ¡oquitur nobis 16. Sic in evangelio per carnem ait, et hoc insonuit foris auribus homínum, ut

16 lo 8,29.

3 deus S. om. cet. et edds. 4 enim S, om. cet. tt edds. 6 atque succedit om. DlS.

XI, 9, 11 Confesiones 473

le hallase en la Verdad eterna, en donde el Maestro bueno y único enseña a todos los discípulos ".

Allí oigo tu voz, Señor, que me dice que quien nos habla es quien nos enseña; pero el que no nos enseña, aunque hable, rio nos habla a nosotros. ¿Y quién es el que nos enseña sino la Ver-dad que permanece ? Porque hasta cuando somos amonestados por la criatura mudable, somos conducidos a la Verdad inmutable, donde verdaderamente aprendemos cuando estamos en su presen-cia y le oímos y nos gozamos con grande alegría por la voz del esposo, tornando allí de donde somos. Y es Principio, porque si no permaneciese cuando erramos, no tendríamos adonde volver. Mas cuando retornamos de nuestro error, ciertamente volvemos conociendo; pero para que conozcamos, él nos enseña, parque es Principio y nos habla.

C A P I T U L O I X

11. En este Principio, ¡oh Dios!, hiciste el cielo y la tierra, en tu Verbo, en tu Hijo, en tu Virtud, en tu Sabiduría, en tu Verdad, hablando de modo admirable y obrando de igual modo. ¿Quién será capaz de comprender, quién de explicar, qué sea aquello que fulgura a mi vista y hiere mi corazón sin lesionarle? Me siento horrorizado y enardecido: horrorizado, por la deseme-janza con ella; enardecido, por la semejanza con ella. La Sabidu-

crederetur et intus quaereretur et inveniretur in aeterna verkate, ubi omnes discípulos bonus et solus magister docet. Ibi audio vocem tuam, Domine, dicentis mihi, quoniam ille loquitur nobis, qui docet nos, qui autem non docet nos, etiam si loquitur, non nobis loquitur. Quis porro nos

5 docet nisi stabilis veritas? Quia et per creaturam mutabilem, cum admo-nemur, ad veritatem stabilem •ducimur; ubi veré discimus, cum stamus, et audimus eum, et gaudio gaudemus propter vocem sponsi ", reddentes nos, unde sumus. Et ideo principium, quia, nisi maneret, cum erraremus, non esset quo redirémus. Cum autem redimus ab errare, cognoscendo

10 utique redimus; ut autem cognoscamus, docet nos, quia principium est et loquitur nobis.

CA P u T I X

11. In hoc principio fecisti, Deus, caelum et terram in Verbo tuo, in filio tuo, in virtute tua, in sapientia tua, in veritate tua miro modo

15 dicens et miro modo faciens. Quis comprehendet? Quis enarrabit? Quid est illud, quod interlucet mihi et percutit cor meum sine laesione? Et inhorresco et inardesco: inhorresco, in quantum dissimilis e¡ sum; inar-

17 lo 5,20.

3 dicentis coddt, edds,, dicent is S, dtcentem b. «Videtur, verbum corrup-tum rojia nullo concordat.)

6 ubi], ibi EGHMOVT. 13 fecit Deus SV. Deus fecisti codds. et edds

Page 6: AGUSTIN DE HIPONA - Obras completas II....46 8 Confesiones I,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de .r-qu e sise le a, ya, y a or i,ra qu e m e se as s, y yo a os os de m io-raz n

474 Confesiones XI, 10,12

ría, la Sabiduría misma es la que fulgura a mi vista, rompiendo mi niebla, que otra vez me cubre, desfallecido por aquella calígine y acervo de mis penas; porque de tal modo se debilitó en la po-breza mi vigor, que no puedo soportar a mi bien, hasta que tú, Se-ñor, que te hiciste propicio a todos mis pecados, sanes también todos mis languores, porque redimirás de la corrupción mi vida y me coronarás en miseración y misericordia, y saciarás con bienes mi deseo, porque será renovada mi juventud como la del águila. Porque por la esperanza fuimos hechos salvos y esperamos con paciencia tus promesas.

Óigate cuando hablas interiormente el que pueda; que yo confiadamente clamaré, conforme a tu oráculo: ¡Qué excelsas son tus obras, Señor; todas las has hecho con sabiduría! Este es el principio, y en este principio hiciste el cielo y la tierra.

C A P I T U L O X

12. ¿No es verdad que están llenos de su vetustez 12 quienes nos dicen: ¿Qué hacía Dios antes que hiciese el cielo y la tie-rra? " Porque si estaba ocioso, dicen, y no obraba nada, ¿por qué no permaneció así siempre y en adelante como hasta entonces había estado, sin obrar ? Porque si para dar la existencia a alguna criatura es necesario que surja un movimiento nuevo en Dios y

deseo, in quantum similis ei sum. Sapientia, sapientia ipsa est, quae inter-lucet mihi, discindens nubilum meum, quod me rursus cooperit deficien-tem ab ea calígine atque aggere poenarum mearum, quoniam sic infír-malas est in egéstate vigor meus", ut non sufferam bonum meum, doñee

5 tu Domine, qui propitius factus es ómnibus iniquitatibus meis, etiam sanes omnes languores meos, quia et redimes de corruptione vitam meam et coronabis me in miseratione et .misericordia, et satiabis in bonis desi-derium meum, quoniam renovabitur iuvemus mea sicut aquilae". Spe enim salvi facti sumus et promissa tua per patientiam exspectamus ~°.

10 Audiat te intus sermocinantem qui potest; ego fidenter ex oráculo tuo clamabo: Quam magnifícala sunt opera tua, Domine; omnia in sapientia fecisti!'1 Et illa principium, et in eo principio fecisti caelum et terram.

C A p u T x

12. Nonne ecce pleni sunt vetustatis suae qui nobis dicunt: quid 15 faciebat Deus, antequam faceret caelum et terram? Si enim vacabat,

inquiunt, et non operabatur aliquid, cur non sic semper et deinceps, quemadmodum retro semper cessavit ab opere? Si enim ullus motus in Deo novus exstitit et voluntas nova, ut creatiiram conderet, quam nun-

18 Ps 30,11. -•'> R o m 8,24. 19 Ps 102,3-5. =i Ps 103,24.

4 egestate] , paupertate C D E F G M 2 , 14 F . def. N o n n e ] .

XI , 11, 13 Confesiones 475

una nueva voluntad, ¿cómo puede haber verdadera eternidad don-de nace una voluntad que antes no existía? Porque la voluntad de Dios no es creación alguna, sino anterior a toda creación; porque en modo alguno sería creado nada si no precediese la voluntad del creador. Pero la voluntad de Dios pertenece a su misma sustan-cia " ; luego si en la sustancia de Dios ha nacido algo que antes no había, no se puede decir ya con verdad que aquella sustancia es eterna. Mas si la voluntad de Dios de que fuese la criatura era sempiterna, ¿por qué no había de ser también sempiterna la criatura? ls.

C A P I T U L O X I

13. Quienes así hablan, todavía no te entienden, ¡oh sabidu-ría de Dios, luz de las mentes!; todavía no entienden cómo se hagan das cosas que son hechas en ti y por ti, y se empeñan por saber las cosas eternas; pero su corazón revolotea aún sobre los movimientos pretéritos y futuros de las cosas y es aún vano. ¿Quién podrá detenerle y fijarle, para que se detenga un poco y capte por un momento el resplandor de la eternidad, que siem-pre permanece, y la compare con los tiempos, que nunca permane-cen, y vea que es incomparable, y que el tiempo largo no se hace largo sino por muchos movimientos que pasan y que no pueden coexistir a la vez, y que en la eternidad, al contrario, no pasa nada, sino que todo es presente, al revés del tiempo, que no puede existir todo él presente; y vea, finalmente, que todo pre-

quam ante condiderat, quomodo iam vera aeternitas, ubi oritur voluntas, quae non erat? Ñeque enim voluntas Dei creatura est, sed ante creatu-ram, quia non crearetur aliquid, nisi creatoris voluntas praecederet. Ad ipsam ergo Dei substantiam pertinet voluntas eius. Quod si exortum est

5 aliquid in Dei substantia, quod prius non erat, non veraciter dicitur aeterna illa substantia; si autem De¡ voluntas sempiterna erat, ut esset creatura, cur non sempiterna et creatura?

C A P U T X I

13. Qui haec dicunt, nondum te intellegunt, o sapientia Dei, lux 10 mentium, nondum intellegunt, quomodo fiant, quae per te atque in te

fiunt, et conantur aeterna sapere, sed adhuc in praeteritis et futuris rerum motibus cor eorum volitat et adhuc vanum est22. Quis tenebit illud et figet illud, ut paululum stet et paululum rapiat splendorem semper stantis aeternitatis et comparet cum temporibus nunquam stantibus, et

15 videat esse incomparabilem; et videat longum tempus nisi ex multis prae-tereuntibus motibus, qui simul extendí non possunt, longum non fieri, non autem praeterire quicquam in aeterno, sed totum esse praesens; nul-lum vero tempus totum esse praesens; et videat omne praeteritum pro-

: - Ps 5,10.

Page 7: AGUSTIN DE HIPONA - Obras completas II....46 8 Confesiones I,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de .r-qu e sise le a, ya, y a or i,ra qu e m e se as s, y yo a os os de m io-raz n

476 Confesiones XI, 12, 14

térito es empujado por el futuro, y que todo futuro está precedido de un pretérito, y todo lo pretérito y futuro es creado y transcu-rre por lo que es siempre presente? ¿Quién podrá detener, repito, el corazón del hombre para que se pare y vea cómo, estando fija, dicta los tiempos futuros y pretéritos la eternidad, que no es futura ni pretérita? ¿Acaso puede realizar esto mi mano o puede obrar cosa tan grande la mano de mi boca por sus discursos? "

C A P I T U L O X I I

14. He aquí que yo respondo al que preguntaba: «¿Qué ha-cía Dios antes que hiciese el cielo y la tierra?» Y resjpondo, no lo que se dice haber respondido un individuo bromeándose, elu-diendo la fuerza de la cuestión: «Preparaba—contestó—.los casti-gos para los que escudriñan las cosas altas.» Una cosa es ver, otra reír.. Yo no responderé tal cosa. De mejor gana respondería: «No lo sé», lo que realmente no sé, que no aquello por lo que fue mofado quien preguntó cosas altas y fue alabado quien respondió cosas falsas.

Mas digo yo que tú, Dios nuestro, eres el creador de toda criatura; y si con el nombre de cielo y tierra se entiende toda cria-tura, digo con audacia que antes que Dios hiciese el cielo y la* tierra, no hacía nada. Porque si hiciese algo, ¿qué podía hacer sino una criatura? Y ¡ojalá que así supiese lo que deseo saber útilmen-te, como sé que ninguna criatura fue hecha antes de que alguna criatura fuese hecha! "

pelli ex futuro, et omne futurum ex praeterito consequi et omne prae-teritum ac futurum ab eo, quod semper est praesens, creari et excurrere? Quis tenebit cor hominis, ut stet et videat, quomodo stans dictet futura et praeterita témpora nec futura nec praeterita aeternitas? Numquid

5 manus mea valet hoc aut manus oris mei per loquellas agit fam gran-dem rem ?

C A p U T X I I

14. Ecce respondeo dicenti: quid faciebat Deus, antequam faceret caelum et terram? respondeo non illud, quod quídam respondisse per-

10 hibetur ioculariter eludens quaestionis violentiam. «Alta—inquit—scru-tantibus gehennas parabat.» Aliud est videre, aliud est ridere. Haec non respondeo. Libentius enim responderim: «Nescio, quod nescio» quam illud, unde irridetur qui alta interrogavit et laudatur qui falsa respondit. Sed dico te, Deus noster, omnis creaturae creatorem; et, si caeli et terrae

15 nomine omnis creatura intellegitur, audenter dico: antequam faceret Deus caelum et terram, non faciebat aliquid. Si enim faciebat, quid nisi crea-turam faciebat? Et utinam sic sciam, quidquid utiliter scire cupio, quem-admodum scio, quod nulla fiebat creatura, antequam fieret ulla creatura.

2 praesens: et). et praesens S. 11 est ridere CDHMTS, videre cet. et eJds., videre S. 16 Si — quid om. S.

íáSS;

XI, 13, 16 Confesiones 477

C A P I T U L O X I I I

15. Mas si la mente volandera de alguno, vagando por las imágenes de los tiempos anteriores [a la creación], se admirase de que tú, Dios omnipotente, y omnicreante, y omniteniente, ar-tífice del cielo y de la tierra, dejaste pasar un sinnúmero de siglos antes de que hicieses tan gran obra, despierte y advierta que ad-mira cosas falsas. Porque ¿cómo habían de pasar innumerables siglos, cuando aún no los habías hecho tú, autor y creador de los siglos? ¿O qué tiempos podían existir que no fuesen creados por ti ? ¿Y cómo habían de pasar, si nunca habían sido ? Luego, siendo tú el obrador de todos los tiempos, si existió algún tiempo antes de que hicieses el cielo y la tierra, ¿por qué se dice que cesabas de obrar? Porque tú habías hecho el tiempo mismo; ni pudieron pasar los tiempos antes de que hicieses los tiempos.

Mas si antes del cielo y de la tierra no existía ningún tiempo, ¿por qué se pregunta qué era lo que entonces hacías? Porque realmente no había tiempo donde no había entonces '".

16. Ni tú precedes temporalmente a los tiempos: de otro modo no precederías a todos Jos -tiempos. Mas precedes a todos los pretéritos por la celsitud de tu eternidad, siempre presente; y superas todos los futuros, porque son futuros, y cuando vengan serán pretéritos. Tú, en cambio, eres el mismo, y tus años no mueren. Tus años ni van ni vienen, al contrario de estos nuestros,

C A p U T X I I I

15. At si cuiusquam volatilis sensus vagatur per imagines retro tem-porum et te, Deum omnipotentem et omnicreantem et omnitenentem, caeli et terrae artificem, ab opere tanto, antequam ¡d faceres, per innumera-

5 bilia saecula cessasse miratur, evigilet atque attendat, quia falsa miratur. Nam unde poterant innumerabilia saecula praeterire, quae ipse non fece-ras, cum sis omnium saeculorum auctor et conditor? Aut quae témpora fuissent, quae abs te condita non essent? Aut quomodo praeterirent, si nunquam fuissent? Cum ergo sis operator omnium temporum, si fuit ali-

10 quod tempus, antequam faceres caelum et terram, cur dicitur, quod ab opere cessabas?23 Id ipsum enim tempus tu feceras, nec praeterire po-tuerunt témpora, antequam faceres témpora. Sí autem ante caelum et terram nullum erat tempus, cur quaeritur, quid tune faciebas? Non enim erat tune, ubi erat tempus.

15 16. Nec tu tempore témpora praecedis: alioquin non omnia témpora praecederes. Sed praecedis omnia praeterita, celsitudine sempre praesentis aeternitatis; et superas omnia futura, quia illa futura sunt, et cum vene-rint, praeterita erunt: tu autem ídem ipse es, et anni tui non definen!2".

28 Gen 2.3. 24 Ps 101,28.

7 F inc: Aut q.] . 18 deficiunt HOV tdd.

Page 8: AGUSTIN DE HIPONA - Obras completas II....46 8 Confesiones I,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de .r-qu e sise le a, ya, y a or i,ra qu e m e se as s, y yo a os os de m io-raz n

478 Confesiones XI, 14, 17

que van y vienen, para que todos sean. Tus años existen todos juntos, porque existen; ni son excluidos los que van por los que vienen, porque no pasan; mas los nuestros todos llegan a ser cuando ninguno de ellos exista ya. Tus años son un día, y tu día no es un cada día, sino un hoy, porque tu hoy no cede el paso al mañana ni sucede al día de ayer. Tu hoy es la eternidad; por eso engendraste coeterno a ti a aquel a quien dijiste: Yo te he en-gendrado hoy. Tú hiciste todos los tiempos, y tú eres antes de todos ellos; ni hubo un tiempo en que no había tiempo ".

C A P I T U L O X I V

17. No hubo, pues, tiempo alguno en que tú no hicieses nada, puesto que el mismo tiempo es obra tuya. Mas ningún tiem-po te puede ser coeterno, porque tú eres permanente, y éste, si permaneciese, no sería tiempo 20. ¿Qué es, pues, el tiempo? ¿Quién podrá explicar esto fácil y brevemente? ¿Quién podrá compren-derlo con el pensamiento, para hablar luego de él? Y, sin embar-go, ¿qué cosa más familiar y conocida mentamos en nuestras con-versaciones que el tiempo? Y cuando hablamos de él, sabemos sin duda qué es, como sabemos o entendemos lo que es cuando lo oímos pronunciar a otro. ¿Qué es, pues, el tiempo? ~l Si nadie me lo pregunta, lo sé; pero si quiero explicárselo al que me lo pre-gunta, no lo sé. Lo que sí digo sin vacilación es que sé que si

Anni tui nec eunt nec veniunt; isti autera nostri eunt et veniunt, ut omnes veniant. Anni tui omnes simul stant, quoniam stant; nec cuntes a venientibus excluduntur, quia non transeunt; isti autem nostri omnes erunt, cum omnes non erunt. Anni tui dies unus "5, et dies tuus non coti-

5 die, sed hodie, quia hodiernus tuus non cedit crastino; ñeque enim suc-cedit hesterno. Hodiernus tuus aeternitas; ideo coaeternum genuisti, cui dixisti: Ego hodie genui te"''. Omnia témpora tu fecisti, et ante omnia témpora tu es, nec aliquo tempore non erat tempus.

CA p u T x i v

10 17. Nullo ergo tempore non feceras aliquid, quia ipsum tempus tu ifeceras. Et nulla témpora tibi coaeterna sunt, quia tu permanes, at illa si permanerent, non essent témpora. Quid est enim tempus? Quis hoc facile breviterque explicaverit ? Quis hoc ad verbum de illo proferendum vel cogitatione comprehenderit? Quid autem familiarius et notius in lo-

15 quendo commemoramus quam tempus? Et intellegimus utique, cum id loquimur, intellegimus etiam, cum alio loquente id audimus. Quid est ergo tempus? Si nemo ex me quaerat, scio; si quaerenti explicare velim, nescio; fidenter tamen dico scire me, quod, si nihil praeteriret, non esset

25 2 Petr 3,8. 26 Ps 2.7.

17 quaerent S. N

XI, 15, 18 Confesiones 479

nada pasase no habría tiempo pasado; y si nada sucediese, no habría tiempo futuro; y si nada existiese, no habría tiempo pre-sente. Pero aquellos dos tiempos, pretérito y futuro, ¿cómo pueden ser, si el pretérito ya no es él y el futuro todavía no es? Y en cuanto al presente, si fuese siempre presente y no pasase a ser pretérito, ya no sería tiempo, sino eternidad. Si, pues, el presente, para ser tiempo es necesario que pase a ser pretérito, ¿cómo deci-mos que existe éste, cuya causa o razón de ser está en dejar de ser, de tal modo que no podemos decir con verdad que existe el tiempo sino en cuantq tiende a no ser?

C A P I T U L O X V

18. Y, sin embargo, decimos «tiempo largo» y «tiempo bre-ve», lo cual no podemos decirlo más que del tiempo pasado y fu-turo. Llamamos tiempo pasado largo, v.gr., a cien años antes de ahora, y de igual modo tiempo futuro largo a cien años después; tiempo pretérito breve, si decimos, por ejemplo, hace diez días, y tiempo futuro breve, si dentro de diez días. Pero ¿cómo puede ser largo o breve lo que no es? Porque el pretérito ya no es, y el futuro todavía no es *'~. No digamos, pues, que «es largo», sino, hablando del pretérito, digamos que «fue largo», y del futuro, que «será largo».

¡Oh Dios mío y luz mía!, ¿no se burlará en esto tu Verdad del hombre? Porque el tiempo pasado que fue largo, ¿fue largo

praeteritum tempus, et si nihil adveniret, non esset futurum tempus, et si nihil esset, non esset praesens tempus. Dúo ergo illa témpora, prae-teritum et futurum, quomodo sunt, quando et praeteritum iam non est et futurum nondum est? Praesens autem si semper esset praesens nec in

5 praeteritum transiret, non iam esset tempus, sed aeíemitas. Si ergo prae-sens, ut tempus sit, ideo fit, quia in praeteritum transit, quomodo et hoc esse dicimus, cui causa ut sit illa est, quia non erit, ut scilicet non veré dicamus tempus esse, nisi quia tendit non esse?

C A P U T XV

10 18. Et tamen dicimus longum tempus et breve tempus, ñeque hoc nisi de praeterito aut futuro dicimus. Praeteritum tempus longum verbi gratia vocamus ante centum annos, futurum itidem longum post centum annos; breve autem praeteritum, si, ut puta, dicamus ante decem dies, et breve futurum post decem dies. Sed quo pacto longum est aut breve,

15 quod non est? Praeteritum enim iam non est et futurum nondum est. Ñon itaque dicamus: longum est, sed dicamus de praeterito: longum fuit, et de futuro: longum erit. Domine meus, lux mea, nonne et hic ventas tua deridebit hominem? Quod enim longum fuit praeteritum tempus,

3 et futurum — praeteritum bis scrípsii S. 13 si, ut scripsi, sic ut codds. et edds.; dicamus HOSVT, dicimus cet. et eddi.

Page 9: AGUSTIN DE HIPONA - Obras completas II....46 8 Confesiones I,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de .r-qu e sise le a, ya, y a or i,ra qu e m e se as s, y yo a os os de m io-raz n

480 Confesiones XI, 15, 19

cuando era ya pasado o tal vez cuando era aún presente? Porque entoneles podía ser largo, cuando había de qué ser largo; y como el pretérito ya no era, tampoco podía ser largo, puesto que de ningún modo existía. Luego no digamos: «El tiempo pasado fue largo», porque no hallaremos que fue largo, por la razón de que lo que es pretérito, por serlo, no existe; sino digamos: «Largo fue aquel tiempo siendo presente», porque siendo presente fue cuando era largo; todavía, en efecto, no había pasado para dejar de ser, por lo que era y podía ser largo; pero después que pasó, dejó de ser largo, al punto que dejó de existir.

19- Pero veamos, ¡oh alma mía!, si el tiempo presente puede ser largo; porque se te ha dado poder sentir y medir las duracio-nes. ¿Qué me respondes? ¿Cien años presentes son acaso un tiem-po largo? Mira primero si pueden estar presentes cien años. Por-que si se trata del primer año, es presente; pero los noventa y nueve son futuros, y, por tanto, no existen todavía; pero sí esta-mos en el segundo, ya tenemos uno pretérito, otro presente, y los restantes, futuros. Y así de cualquiera de cada uno de los años medios de este número centenario que tomemos como presente: todos los anteriores a él serán pasados; todos los que vengan después de él, futuros. Por todo lo cual no pueden ser presentes los cien años.

Pero veamos si aun el año que se toma es presente. En efecto: si de él el primer mes es presente, los restantes son futuros; si se trata del segundo, ya el primero es pasado, y los restantes no son aún. Luego ni aun el año en cuestión es todo presente; y si no

cum iam esset 'praeteritum, longum fuit, an cum adhuc praesens esset? Tune enim poterat esse longum, quando erat, quod esset longum; prae-teritum vero iam non erat; unde nec longum esse poterat, quod omnino non erat. Non ergo dicamus: longum fuit praeteritum tempus; ñeque

5 enim inveniemus, quid fuerit longum, quando, ex quo praeteritum est, non est; sed dicamus: «Longum fuit illud praesens tempus», quia cum praesens esset, longum erat. Nondum enim praeterierat, ut non esset, et ideo erat, quod longumf esse posset; postea vero quam praeteriit, simul et longum esse destitit, quod esse destitit.

10 19. Videamus ergo, anima humana, utrum praesens tempus possit esse longum: datum enim tibi est sentiré moras atque metiri. Quid respon-debis mihi? An centum anni praesentes longum tempus est? Vade prius utrum possint praesentes esse centum anni. Si enim primus eorum annus agitur, ipse praesens est, nonaginta vero et novem futuri sunt, et ideo

15 nondum sunt; si autem secundus annus agitur, iam unus est praeteritus, alter praesens, ceteri futuri. Atque ita mediorum quemlibet centenarii huius numeri annum praesentem posuerimus, ante illum praeteriti erunt, post illum futuri. Quodcirca centum anni praesentes esse non poterunt. Vide saltem, utrum qui agitur unus ipse sit praesens. Et eius enim si

20 primus agitur mensis, futuri sunt ceteri, si secundus, iam et primus

1 an], ante S.

XI, 15, 20 Confesiones 481

es todo presente, no es el año presente; porque el año consta de doce meses, de los cuales cualquier mes que se tome es presente siendo los restantes pasados o futuros.

Pero es que ni el mes que corre es todo presente, sino un día. Porque si lo es el primero, los restantes son futuros; si es el últi-mo, los restantes son pasados; si alguno de los intermedios, unos serán pasados, otros futuros 23.

20. He aquí el tiempo presente—el único que hallamos debió llamarse largo—, que apenas si se reduce al breve espacio de un día. Pero discutamos aún esto mismo. Porque ni aun el día es todo él presente. Compónese éste, en efecto, de veinticuatro ho-ras entre las nocturnas y diurnas, de las cuales la primera tiene como futuras las restantes, y la última como pasadas todas las de-más, y cualquiera de las intermedias tiene delante de ella preté-ritas y después de ella futuras. Pero aun la misma hora está com-puesta de partículas fugitivas, siendo pasado lo que ha transcurri-do de día, y futuro lo que aún le queda " .

Si, pues, hay algo de tiempo que se pueda concebir como in-divisible en partes, por pequeñísimas que éstas sean, sólo ese mo-mento es el que debe decirse presente; el cual, sin embargo, vuela tan rápidamente del futuro al pasada, que no se detiene ni un instante siquiera. Porque, si se detuviese, podría dividirse en pretérito y futuro, y el presente no tiene espacio ninguno.

¿Dónde está, pues, el tiempo que llamamos largo? ¿Será acaso el futuro? Ciertamente que no podemos decir de éste que es largo, porque todavía no existe qué sea largo; sino decimos

praeteriit et reliqui nondum sunt. Ergo nec annus, qui agitur, totus est praesens, et si non totus est praesens, non annus et praesens. Duodecim enim menses annus est, quorum quilibet unus mensis, qui agitur, ipse praesens est, ceteri aut praeteriti aut futuri; quamquam ñeque mensis,

5 qui agitur, praesens est, sed unus dies; si primus, futuri ceteri, si novis-simus, praeteritis ceteris, si mediorum quilibet, Ínter praeteritos et futuros.

20. Ecce praesens tempus, quod solum inveniebamus longum appel-landum, vix ad unius die¡ spatium contractum est. Sed discutiamus etiam ipsum, quia nec unus dies totus est praesens. Nocturnis enim et diurnis

10 horis ómnibus viginti quattuor expletur, quarum prima ceteras futuras habet, novissima praeteritas, aliqua vero interiectarum ante se praeteritas, post se futuras. Et ipsa una hora fugitivis particulis agitur: quiidquid eius avolavit, praeteritum est, quidquid ei restat, futurum. Si quid intelligitur temporis, quod in nullas iam vel minutissimas momentorum partes dividí

15 possit, id solum est, quod praesens dicatur; quod tamen ita raptim a futuro in praeteritum transvolat, ut nulla mórula extendatur. Nam si extenditur, dividitur in praeteritum et futurum: praesens autem nullum habet spatium. Ubi est ergo tempus, quod longum dicamus? An futurum? Non quidem dicimus: longum est, quia nondum est quod longum sit, sed

20 dicimus: longum erit. Quando igitur erit? Si enim et tune adhuc futu-rum erit, non erit longum, quia quid sit longum nondum erit; si autem

S.Ag. 2 16

Page 10: AGUSTIN DE HIPONA - Obras completas II....46 8 Confesiones I,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de .r-qu e sise le a, ya, y a or i,ra qu e m e se as s, y yo a os os de m io-raz n

482 Confesiones XI, 17, 22

que será largo; y si fuese largo, cuando saliendo del futuro, que todavía no es, comenzare a ser y fuese hecho presente para poder ser largo, ya clama el tiempo presente, con las razones antedichas, que no puede ser largo.

C A P I T U L O X V I 21. Y, sin embargo, Señor, sentimos los intervalos de los

tiempos y los comparamos entre sí, y decimos que unos son más largos y otros más breves. También medimos cuánto sea más lar-go o más corto aquel tiempo que éste, y decimos que éste es doble o triple y aquél sencillo, o que éste es tanto como aquél. Ciertamente nosotros medimos los tiempos que pasan cuando sin-tiéndolos los medimos; mas los pasados, que ya no son, o los futuros, que todavía no son, ¿quién los podrá medir? A no ser que se atreva alguien a decir que se puede medir lo que no existe.

Porque cuando pasa el tiempo puede sentirse y medirse; pero cuando ha pasado ya, no puede, porque no existe ".

C A P I T U L O X V I I 22. Pregunto yo, Padre, no afirmo: ¡oh Dios mío!, presíde-

me y gobiérname. ¿Quién hay que me diga que no son tres los tiempos, como aprendimos de niños y enseñamos a los niños: pretérito, presente y futuro, sino solamente presente, por no exis-

tunc erit longum, cum ex futuro, quod nondum est, esse iam coeperit et praesens factum erit, ut possit esse quod longum sit, iam superioribus vocibus damat praesens tempus longum se esse non posse.

C A P U T x v i

5 21. Et tamen, Domine, sentimus intervalla temporum et comparamus sibimet, et dicimus alia longiora et alia breviora. Metimus etiam, quanto sit longius aut brevius illud tempus quam illud, et respondemus duplum esse hoc vel triplum, illud autem simplum aut tantum hoc esse quantum illud. Sed praetereuntia metimur témpora cum sentiendo metimur; prae-

10 terita vero, quae iam non sunt, aut futura, quae nondum sunt, quis metiri potest, nisi forte audebit quis dicere metiri posse quod non est? Cum ergo praeterit tempus, sentiri et metiri potest, cum autem praeterierit, quoniam non est, non potest.

C A p U T x v n

15 22. Quaero, pater, non adfirmo; Deus meus, praeside mihi et rege me. Quisnam est, qui dicat mihi non esse tria témpora sicut pueri didi-cimus puerosque docuimus, praeteritum, praesens et futurum, sed tan-

8 illud], illum HlS.

XI, 18, 23 Confesiones 483

tir aquellos dos? ¿Acaso también existen éstos, pero como proce-diendo de un sitio oculto cuando de futuro se hace presente o retirándose a un lugar oculto cuando de presente se hace pretérito? Porque si aún no son, ¿dónde los vieron los que predijeron cosas futuras?; porque en modo alguno puede ser visito lo que no es. Y los que narran cosas pasadas no narraran cosas verdaderas, cier-tamente, si no viesen aquéllas con el alma, las cuales, si fuesen nada, no podrían ser vistas de ningún modo. Luego existen las cosas futuras y las pretéritas 2°.

C A P I T U L O X V I I I 23. Permíteme ir adelante en mi investigación, Señor, espe-

ranza mía; que no se distraiga mi atención. Porque, si son las cosas futuras y pretéritas, quiero saber dónde están. Lo cual si no puedo todavía, sé ail menos que, dondequiera que estén, no son allí futuras o pretéritas, sino presentes; porque si allí son futuras, todavía no son, y si son pretéritas, ya no están allí; dondequiera, pues, que estén, cualesquiera que ellas sean, no son sino presentes. Cierto que, cuando se refieren a cosas pasadas verdaderas, no son las cosas mismas que han pasado las que se sacan de la memoria, sino las palabras engendradas por sus imágenes, que pasando por los sentidos imprimieron en el alma como su huella. Así, mi pue-ricia, que ya no existe, existe en el tiempo pretérito, que tampoco existe; pero cuando yo recuerdo o describo su imagen, en tiempo presente la intuyo, porque existe todavía en mi memoria. Ahora,

tum praesens, quoniam illa dúo non sunt? An et ipsa sunt, sed ex aliquo procedit occulto, cum ex futuro ftt praesens, et in aliquod recedit occul-tum, cum ex praesenti fit praeteritum? Nam ubi ea viderunt qui futura cecinerunt, si nondum sunt? Ñeque enim potest videri id quod non est.

5 Et qui narrant praeterita, non utique vera narrarent, si animo illa non cernerent; quae si nulla essent, cerni omnino non possent. Sunt ergo et futura et praeterita.

CA P U T x v 111

23. Sine me, Domine, amplius quaerere, spes mea; non conturbetur 10 intentio mea. Si enim sunt futura et praeterita, voló scire, ubi sint. Quod

si nondum valeo, scio tamen, ubiscumque sunt, non ibi ea futura esse aut praeterita, sed praesentia. Nam si et ibi futura sunt, nondum ibi sunt, et si ibi praeterita sunt, iam non ibi sunt. Ubicumque ergo sunt, quaecum-que sunt, non sunt nisi praesentia. Quamquam praeterita cum vera nar-

15 rantur, ex memoria proferuntur, non res ipsae quae praeterierunt, sed verba concepta ex imaginibus earum, quae in animo velut vestigia per sensus praetereundo fixerunt. Püeritia quippe mea, quae iam non est, in tempore praeterito est, quod iam non est; imaginem vero eius, cum eam recoló et narro, in praesenti tempore intueor, quia est adhuc in memoria

12 et si S, si et cet. et edds.

Page 11: AGUSTIN DE HIPONA - Obras completas II....46 8 Confesiones I,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de .r-qu e sise le a, ya, y a or i,ra qu e m e se as s, y yo a os os de m io-raz n

484 Confesiones XI , 18, 24

si es semejante la causa de predecir los futuros, de modo que se presientan las imágenes ya existentes de las cosas que aún no son, confieso, Dios mío, que no lo sé. Lo que sí sé ciertamente es que nosotros premeditamos muchas veces nuestras futuras acciones, y que esta premeditación es presente, no obstante que la acción que premeditamos aún no exista, porque es futura; la cual, cuan-do acometamos y comencemos a poner por obra nuestra premedi-tación, comenzará entonces a existir, porque entonces será no fu-tura, sino presente.

24. Así, pues, de cualquier modo que se halle este arcano presentimiento de los futuros, lo cierto es que no se puede ver sino lo que es. Mas lo que es ya, no es futuro, sino presente. Lue-go cuando se dice que se ven las cosas futuras, no se ven estas mismas, que todavía no son, esto es, las cosas que son futuras, sino a lo más sus causas o signos, que existen ya, y por consiguien-te ya no son futuras, sino presentes a los que las ven, y por me-dio de ellos, concebidos en el alma, son predichos los futuros. Los cuales conceptos existen ya a su vez, y los intuyen presentes en sí quienes predicen aquéllos.

Explíqueme esto un ejemplo tomado de la inmensa multitud de cosas. Contemplo la aurora, anuncio que ha de salir el sol. Lo que veo es presente; lo que predigo, futuro; no futuro el sol, que ya existe, sino su orto, que todavía no ha sido. Sin embargo, aun su mismo orto, si no lo imaginara en el alma como ahora cuando digo esto, no podría predecirlo. Pero ni aquella aurora, que veo en el cielo, es el orto del sol, aunque le preceda; ni tam-

mea. Utrum similis sit causa etiam praedicendorum futurorum, ut rerum, quae nondum sunt, iam exsistentes praesentiantur imagines, confíteor, Deus meus, nescio. Illud sane scio, nos plerumque praemeditari futuras actiones nostras eamque praemeditationem esse praesentem, actionem

5 autem, quam praemeditamur, nondum esse, quia futura est; quam cum aggressi fuerimus et quod praemedit&bamur agere coeperimus, tune erit illa actio, quia tune non futura, sed praeseñs erit.

24. Quoquo modo se itaque habeat arcana praesensio futurorum, vi-deri nisi quod est non potest. Quod autem iam est, non futurum sed prae-

10 sens est. Cum ergo videri dkuntur futura, non ipsa, quae nondum sunt, id est quae futura sunt, sed eorum causae vel signa forsitan videntur, quae iam sunt; ideo non futura, sed praesentia sunt iam videntibus, ex quibus futura praedicantur animo concepta. Quae rursus conceptiones iam sunt, et eas praesentes apud se intuentur qui, illa praedicunt. Lo-

15 quatur mihi aliquod exemplum tanta rerum numerositas. Intueor auro-ram: oriturum solem praenuntio. Quod intueor, praeseñs est, quod prae-nuntio, futurum: non sol fuiurus, qui iam est, sed ortus eius, qui non-dum est; tamen etiam ortum ipsum nisi anima imaginarer, sicut modo cum id loquor, non eum possem praedicare. Sed nec illa aurora, quam

5 nondum}, dum S; qua S. 9 est non codds. et edds., non est ST1.

XI, 20, 26 Confesiones 485

poco aquella imaginación mía que retengo en el alma; las cuales dos cosas se ven presentes para que se pueda predecir aquel futu-ro. Luego no existen aún como futuras; y si no existen aún, no existen realmente; y si no existen realmente, no pueden ser vistas de ningún modo;, sino solamente pueden ser predi'chas por medio de las presentes que existen ya y se ven.

C A P I T U L O X I X 25. Así, pues, ¡oh Rey de la creación!, ¿cuál es el modo con

que tú enseñas a las almas las cosas que son futuras—'puesto que tú las enseñaste a los profetas—, cuál es aquel modo con que en-señas las cosas futuras, tú para quien no hay nada futuro? ¿O más bien enseñas las cosas presentes acerca de las futuras? Porque lo que no es, tampoco puede ser ciertamente enseñado. Muy lejos está este modo de mi vista: excelso es; no podré alcanzarlo por mí, mas lo podré por ti, cuando lo tuvieres a bien, dulce luz de los ojos míos ocultos "'.

C A P I T U L O XX 26. Pero lo que ahora es claro y manifiesto es que no existen

los pretéritos ni los futuros, ni se puede decir con propiedad que son tres los tiempos: pretérito, presente y futuro; sino que tal vez sería más propio decir que los tiempos son tres: presente de in cáelo video, solis ortus est, quamvis eum praecedat, nec illa imaginatio in animo meo: quae dúo praesentia cernuntur, ut futurus ille ante dicatur. Futura ergo nondum sunt, et si nondum sunt, non sunt, et si non sunt, videri omnino non possunt; sed praedici possunt ex praesentibus,

8 quae iam sunt et videntur.

CA P U T X I X

25. Tu itaque, regnator creaturae tuae, quis est modus, quo doces animas ea quae futura sunt? Docuisti enim prophetas tuos. Quisnam ille modus est, quo doces futura, cui futurum quicquam non est? Vel potius

10 de futuris doces praesentia? Nam quod non est, nec doceri utique potest. Nimis longe est modus iste ab acie mea; invaluit ex me, nec potero ad illum "; potero autem ex te, cum dederis tu, dulce lumen occultorum oculorum meorum.

C A p u T x x

15 26. Quod autem nunc liquet et claret, nec futura sunt nec praeterita, nec proprie dicitur: témpora sunt tria, praeteritum, praeseñs et futurum, sed fortasse proprie diceretur: témpora sunt tria, praeseñs de praeteritis,

" Ps 138,6.

9 futurum], futurorum S. 11 nec S, ¡iou cet. el edds.

Page 12: AGUSTIN DE HIPONA - Obras completas II....46 8 Confesiones I,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de .r-qu e sise le a, ya, y a or i,ra qu e m e se as s, y yo a os os de m io-raz n

486 Confesiones XI, 21, 27

las cosas pasadas, presente de las cosas presentes y presente de las futuras '*. Porque éstas son tres cosas que existen de algún modo en el alma, y fuera de ella yo no veo que existan: presente de cosas pasadas (la memoria), presente de cosas presentes (visión) y presente de cosas futuras (expectación).

Si me es permitido hablar así, veo ya los tres tiempos y con-fieso que los tres existen. Puede decirse también que son tres los tiempos: presente, pasado y futuro, como abusivamente dice la costumbre; dígase así, que yo no curo de ello, ni me opongo, ni lo reprendo; con tal que se entienda lo que se dice y no se tome por ya existente lo que está por venir ni lo que es ya pasado. Porque pocas son las cosas que hablamos con propiedad, muchas las que decimos de modo impropio, pero que se sabe lo que que-remos decir con ellas.

C A P I T U L O X X I

27. Dije poco antes que nosotros medimos los tiempos cuan-do pasan, de modo que podamos decir que este tiempo es doble respecto de otro sencillo, o que este tiempo es igual que aquel otro, y si hay alguna otra cosa que podamos anunciar midiendo las partes del tiempo. Por lo cual, como decía, medimos los tiem-pos cuando pasan. Y si alguno me dice: «¿De dónde lo sabes?», le responderé que lo sé porque los medimos, y porque no se pueden medir las cosas que no son, y porque no son los pasados ni los futuros.

En cuanto al tiempo presente, (.cómo lo medimos, si no tiene

praesens de praesentibus, praesens de futuris. Sunt enim haec in anima tria quaedam et alibi ea non video, praesens de praeteritis memoria, prae-sens de praesentibus contuitus, praesens de futuris exspectatio. Si haec permittimur dicere, tria témpora video, fateorque tria sunt. Dicatur etiam:

5 témpora sunt tria, praeteritum, praesens et futurum, skut abutitur con-suetudo; dicatur, ecce non curo nec resisto nec reprehendo, dum tamen intellegatur quod dicitur, ñeque id, quod futurum est, esse iam, ñeque id quod praeteritum est. Pauca sunt enim, quae proprie loquimur, plura non proprie, sed agnoscitur. quid velimus.

10 C A P U T X X I

27. Dixi ergo paulo ante, quod praetereuntia témpora metimur, ut possimus dicere duplum esse hoc temporis ad illud simplum, aut tantum hoc quantum illud, et si quid aliud de partibus temporum possumus renuntiare metiendo. Quocirca, ut dicebam, praetereuntia metimur tem-

15 pora, et si quis mihi dicat: «Unde seis?», respondeam: Scio, quia meti-mur, nec metiri quae non sunt possumus, et non sunt praeterita vel fu-tura, praesens vero tempus quomodo metimur, quando non habet spa-tium? Metitur ergo cum praeterit, cum autem praeterierit, non metitur;

XI, 22, 28 Confesiones 487

espacio? Lo medimos ciertamente cuando pasa, no cuando es ya pasado, porque entonces ya no hay qué medir. Pero ¿de dónde, por dónde y adonde pasa cuando lo medimos? ¿De dónde, sino del futuro? ¿Por dónde, sino por el presente? ¿Adonde, sino al pasado? Luego va de lo que aún no es, pasa por lo que carece de espacio y va a lo que ya no es. Sin embargo, ¿qué es lo que medimos sino el tiempo en algún espacio? Porque no decimos: sencillo, o doble, o triple, o igual y otras cosas semejantes relati-vas al tiempo, sino refiriéndonos a espacios de tiempo. ¿En qué espacio de tiempo, pues, medimos el tiempo que pasa? ¿Acaso en el futuro de donde viene ? Pero lo que aún no es no lo podemos medir. ¿Tal vez en el presente, por donde pasa? Pero tampoco podemos medir el espacio que es nulo. ¿Será, por ventura, en el pasado, adonde camina? Pero lo que ya no es no podemos me-dirlo2'.

C A P I T U L O X X I I

28. Enardecido se ha mi alma en deseos de conocer este en-redadísimo enigma. No quieras ocultar, Señor Dios mío, Padre bueno, te lo suplico por Cristo, no quieras ocultar a mi deseo es-tas cosas tan usuales como escondidas, antes bien penetre en ellas y aparezcan claras, esclarecidas, Señor, por tu misericordia. ¿A quién he de preguntar sobre ellas? Y ¿a quién podré confesar con más fruto mi impericia que a ti, a quien no son molestos mis ve-hementes e inflamados cuidados por tus Escrituras? Dame lo que amo, pues ciertamente lo amo, y esto es don tuyo. Dámelo, ¡oh quid enim metiatur, non erit. Sed unde et qua et quo praeterit, cum metitur? Unde, nisi ex futuro? Qua, nisi per praesens? Quo, nisi in praeteritum? Ex ¡lio ergo, quod nondum est, per illud, quod spatio caret, in illud, quod iam non est. Quid autem metimur nisi tempus in

5 aliquo spatio? Ñeque enim dicimus simpla et dupla et tripla et aequa-lia, et si quid hoc modo in tempore dicimus, nisi spatia temporum. In quo ergo spatio metimur tempus praeteriens? Utrum in futuro, unde praeterit? Sed quod nondum est, non metimur. An in praesenti, qua prae-terit? Sed nullum spatium non metimur. An in praeterito, quo praeterit?

10 Sed quod iam non est, non metimur.

C A p u T x x n 28. Exarsit animus meus nosse istuc implicatissimum aenigma. Noli

claudere, Domine, Deus meus, bone pater, per Christum obsecro, noli claudere desiderio meo ista et usitata et abdita, quominus in ea penetret

15 et dilucescant allucente misericordia tua, Domine. Quem percontabor de his? Et cui fructuosius confitebor imperitiam meam nisi tibi, cui non sunt molesta studia mea flammantia vehemenrer in Scripturas tuas ? Da quod

3 caret), caperet S. 5 et dupla et tripla om. S. 9 quo], quod EGOV.

Page 13: AGUSTIN DE HIPONA - Obras completas II....46 8 Confesiones I,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de .r-qu e sise le a, ya, y a or i,ra qu e m e se as s, y yo a os os de m io-raz n

488 Confesiones XI, 23,29

Padre!, tú que sabes dar buenas dádivas a tus hijos; dámelo, por-que me he propuesto conocerlas y se me presenta mucho trabajo en ello, hasta que tú me las abras. Suplicóte por Cristo, en su nombre, en el del Santo de los santos, que nadie me estorbe en ello. También yo he creído, por eso hablo. Esta es mi esperanza; para ello vivo, a fin de contemplar la delectación del Señor.

He aquí que has hecho viejos mis días, y pasan; mas ¿cómo? No lo sé. Y hablamos «de tiempo y de tiempo» y «de tiempos y tiempos», y «¿en cuánto tiempo dijo aquél esto?», «¿en cuánto tiempo hizo esto aquél?», y «¡cuan largo tiempo hace que no vi aquello!», y «esta sílaba tiene doble tiempo respecto de aquella otra breve sencilla». Decimos estas cosas o las hemos oído, y las entendemos y somos entendidos. Clarísimas y vulgarísimas son estas cosas, las cuales de nuevo vuelven a ocultarse, siendo nuevo su descubrimiento.

C A P I T U L O X X I I I

29- Oí de cierto hombre docto que el movimiento del sol, la luna y las estrellas es el tiempo; pero no asentí30. Porque ¿por qué el tiempo no ha de ser más bien el movimiento de todos los cuerpos? ¿Acaso si cesaran los luminares del cielo y se moviera la rueda de un alfarero, no habría tiempo con que pudiéramos medir las vueltas que daba y decir que tanto tardaba en unas como en otras, o se movía unas veces más despacio y otras más aprisa,

amo: amo enim, et hoc tu dedisti. Da, pater, qui veré nosti data bona daré filiis tuis28; da, quoniam suscepi cognoscere, et labor est ante me, doñee aperias. Per Christum obsecro, in nomine eius sancti sanctorum, nemo mihi obstrepat. Et ego credidi, propter quod et loquor M. Haec est

5 spes mea; ad hanc vivo, ut contempler delectationem Dominiso. Ecce veteres posuisti dies meos 31 et transeunt, et quomodo, nescio. Et dicimus tempus et tempus, témpora et témpora, «Quamdiu dixit hoc ¡lie», «Quam-diu fecit hoc ille», et «Quam longo tempore illud non vidi», et «Duplum temporis habet haec syllaba ad illam simplam brevem». Dicimus haec et

10 audivimus haec et intellegimur et intellegimus. Manifestissima et usita-tissima sunt, et eadem rursus nimis latent et nova est inventio eorum.

C A p U T X X I I I

29. Audivi a quodam homine docto, quod solis et lunae ac siderum motus ipsa sint témpora, et non annui. Cur enim non potius omnium cor-

15 porum motus sint témpora? An vero, si cessarent caeli lumina, et move-retur rota figuli, non esset tempus, quo metiremur eos gyros et diceremus aut aequalibus morulis agí, aut si alias tardius, alias velocius moveretur,

21 Mt 7.11. 30 Ps 26.4. 2» Ps 115,1. SI Ps 38,6.

10 audivimus FHMST, audimus cet. et edds.

XI, 23, 30 Confesiones 489

que unas duraban más, otras menos ? " Y aun diciendo estas cosas, ¿no hablamos nosotros también en el tiempo? ¿Y cómo habría en nuestras palabras sílabas largas y sílabas breves, si no es sonando durante más tiempo aquéllas y menos éstas?

Concede, ¡oh Dios!, a los hombres ver en lo pequeño las no-ciones comunes de las cosas pequeñas y grandes. Son las estrellas y luminares del cielo «signos para distinguir los tiempos, días y años» 32; lo son sin duda; pero ni yo diría que una vuelta de aquella ruedecilla de madera es un día, ni tampoco, por lo mismo, podría decir que dicha vuelta no es tiempo ".

30. Lo que yo deseo saber es la virtud y naturaleza del tiem-po con el que medimos el movimiento de los cuerpos y decimos que tal movimiento, v.gr., es dos veces más largo que éste. Porque pregunto: puesto que se llama día no sólo la duración del sol so-bre la tierra, según la cual una cosa es el día y otra la noche, sino todo su recorrido de oriente a oriente, según lo cual decimos: «Han pasado tantos días»—incluyendo en «tantos días» sus no-ches, no contadas aparte—, puesto que el día se cierra con el mo-vimiento del sol y su recorrido de oriente a oriente, pregunto yo si el día es eí mismo movimiento o la duración con que hace dicho recorrido, o ambas cosas a la vez

Porque si el día fuera lo primero, sería desde luego un día, aunque el sol tardase en hacer su recorrido el tiempo de una hora solamente. Si fuese lo segundo, no sería un día si hiciese el re-corrido de salida a salida en el breve espacio de una hora, sino alios magis diuturnos esse, alios minus? Aut cum haec diceremus, non et nos in tempore loqueremur? Aut essent in verbis nostris aliae longae syllabae, aliae breves, nisi quia illae longiore tempore sonuissent, istae breviore? Deus, dona hominibus videre in parvo communes notitias xe-

5 rum parvarum atque magnarum. Sunt sidera et luminaria caeli in signis et in temporibus et in diebus et in annis. Sunt vero; sed nec ego dixerim rircuitum illius ligneolae rotae diem esse, nec tamen ideo tempus non esse ille dixerit.

30. Ego scire cupio vim naturamque temporis, quo metimur corpo-10 rum motus et dicimus illum motum verbi gratia tempore duplo esse diu-

turniorem quam istum. Nam quaero, quoniam dies dicitur non tantum mora solis super terram, secundum quod aliud est dies, aliud nox, sed etiam totius eius circuitus ab oriente usque [ad} orienten), secundum quod dicimus: «Tot dies transierunt»—cum suis enim noctibus dicuntur

15 tot dies, nec extra reputantur spatia noctium—, quoniam ergo dies exple-tur motu solis atque circuitu ab oriente usque [ad] orientem, quaero, utrum motus ipse sit dies an mora ipsa, quanta peragitur, an utrumque, Si enim primum dies esset, dies ergo esset, etiamsi tanto spatio temporis sol cursum illum peregisset, quantum est horae unius. Si secundum, non

20 ergo esset dies, si ab ortu solis usque in ortum alterum tam brevis mora

4 Deus, dona... inc. > frag. Eug. 7 F sequtt. cod. s. IX: non est].

13 usque EMOSZ Eug. (V), usque ad cet. et edds. Eug. (M),

Page 14: AGUSTIN DE HIPONA - Obras completas II....46 8 Confesiones I,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de .r-qu e sise le a, ya, y a or i,ra qu e m e se as s, y yo a os os de m io-raz n

490 Confesiones XI, 23,30

que tendría el sol que dar veinticuatro vueltas para formar un día. Y si fuesen ambas cosas, ni aquél se llamaría día, en el supuesto que el sol realizara su giro en el espacio de una hora, ni tampoco éste, en el caso en que cesando el sol transcurriese tanto tiempo cuanto éste suele emplear en su recorrido de mañana a mañana.

Mas no trato ahora de investigar qué es lo que llamamos día, sino qué es el tiempo, con el cual, midiendo el recorrido del sol, podríamos decir que lo hizo en la mitad menos de tiempo de lo que suele, si lo hubiese hecho en un espacio de tiempo equivalen-te a doce horas; y comparando amibos tiempos diríamos que aquél es sencillo, éste doble, aun dado caso que unas veces hiciese el sol su recorrido de oriente a oriente en veinticuatro horas y otras en doce.

Nadie, pues, me diga que el tiempo es el movimiento de los cuerpos celestes; porque cuando se detuvo el sol por deseos de un individuo " para dar fin a una batalla victoriosa, estaba quieto el sol y caminaba el tiempo, porque aquélla lucha se ejecutó y ter-minó en el espacio de tiempo que le era necesario.

Veo, pues, que el tiempo es una cierta distensión 3S. Pero ¿lo veo o es que me figuro verlo? Tú me lo mostrarás, ¡oh Luz de la verdad!3e

esset, quam est horae unius, sed viciens et quater circuiret sol, ut exple-rct diem. Si utrumque, nec ille appellaretur dies, si horae spatio sol totum suum gyrum circuiret; nec ille, si solé cessante tantum temporis prae-teriret, quanto peragere sol totum ambitum de mane in mane absolet.

5 Non itaque nunc quaeram, quid sit, quod vocatur dies, sed quid sit tempus, quo metientes solis circuitum diceremus eum dimidio spatio tem-poris peractum minus quam solet, si tanto spatio temporis peractus esset, quanto peraguntur horae duodecim, et utrumque tempus comparantes diceremus illud simplum, hoc duplum, etiamsi aliquando illo simplo, ali-

10 quando isto duplo sol ab oriente usque [ad] orientem circuiret. Nemo ergo mihi dicat caelestium corporum motus esse témpora, quia et cuius-dam voto cum sol stetisset, ut victoriosum proelium perageret, sol stabat, sed tempus ibat. Per suum quippe spatium temporis, quod ei sufficeret, illa pugna gesta arque finita est. Video igitur tempus quamdam esse

'15 distentionem. Sed video? An videre mihi videor? Tu demonstrabis, lux, veritas.

1 viciens OS, vicies cet. et edds. circuiret BOPHVTS Eug., circumiret cet. edd.

10 usque EHMOSZT, usque ad cet. et edds. Eug. 12 victoriosum}. victor Iosue BP b l. 14 finita], peracta Eug. tempus om. S. 15 distinctionem SV. 16 veritatis Bug.

XI, 24, 31 Confesiones 491

C A P I T U L O X X I V

31. ¿Mandas que apruebe si alguno dice que el tiempo es el movimiento del cuerpo? No lo mandas. Porque yo oigo, y tú lo dices, que ningún cuerpo se puede mover si no es en el tiempo; pero que el mismo movimiento del cuerpo sea el tiempo no lo oigo, ni tú lo dices. Porque cuando se mueve un cuerpo, mido por el tiempo el rato que se mueve, desde que empieza a mover-se hasta que termina. Y si no le vi comenzar a moverse y conti-núa moviéndose de modo que no vea cuándo termina, no puedo medir esta duración, si no es tal vez desde que lo comencé a ver hasta que dejé de verlo. Y si lo veo largo rato, sólo podré decir que se movió largo rato, pero no cuánto; porque cuando decimos: «Cuánto», no lo decimos sino por relación a algo, como cuando decimos: «Tanto esto, cuanto aquello», o «Esto es doble respecto de aquello», y así otras cosas por el estilo.

Pero si pudiéramos notar los espacios de los lugares, de dónde y hacia dónde va el cuerpo que se mueve, o sus partes, si se mo-viese sobre sí como en un torno, podríamos decir cuánto tiempo empleó en efectuarse aquel movimiento del cuerpo o de sus par-tes desde un lugar a otro lugar. Así, pues, siendo una cosa el movimiento del cuerpo, otra aquello con que medimos su dura-ción, ¿quién no ve cuál de los dos debe decirse tiempo con más propiedad ? Porque si un cuerpo se mueve unas veces más o menos rápidamente y otras está parado, no sólo medimos por el tiempo su movimiento, sino también su estada 3Í, y decimos: «Tanto es-

C A P U T X X I V

31. Iubes ut adprobem, si quis dicat tempus esse mutum corporis? Non iubes. Nam corpus nullum nisi in tempore moveri audio: tu dicis. Ipsum autem corporis motum tempus esse non audio: non tu dicis. Cum

5 enim movetur corpus, tempore metior, quamdiu moveatur, ex quo moveri incipit, doñee desinat. Et si non vidi, ex quo coepit, et perseverat moveri, ut non videam, cum desinit, non valeo metiri, nisi forte ex quo videre incipio, doñee desinam. Quod si diu video, tantummodo longum tem-pus esse renuntio, non autem quantum sit, quia et quantum cum dici-

10 mus, collatione dicimus, velut: «Tantum hoc, quantum illud», aut: «Duplum hoc ad illud», et si quid aliud isto modo. Si autem notare potuerimus Iocorurn spatia, unde et quo veniat corpus, quod movetur, vel partes eius, si tamquam in torno movetur, possumus dicere, quantum sit temporis, ex quo ab illo loco usque ad illum locum motus corporis, vel

15 partís eius effectus est. Cum itaque aliud sit motus corporis, alíud, quo metimur quamdiu .sit, quis non sentiat, quid horum-.potius tempus dicen-dum sit? Nam si et varíe corpus aliquando movetur, aliquando stat, non solum motum eius, sed etiam statum tempore metimur et dicimus: «Tan-

17 non solum... Expl. } frag. Eug.

Page 15: AGUSTIN DE HIPONA - Obras completas II....46 8 Confesiones I,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de .r-qu e sise le a, ya, y a or i,ra qu e m e se as s, y yo a os os de m io-raz n

492 Confesiones XI , 26,33

tuvo parado cuanto se movió», o «Estuvo parado el dable o el triple de lo que se movió», y cualquiera otra cosa que comprenda o estime nuestra dimensión, más o menos, como suele decirse. No es, pues, el tiempo el movimiento de los cuerpos.

C A P I T U L O X X V

32. Confiésote, Señor, que ignoro aún qué sea el tiempo; y confiésote asimismo, Señor, saber que digo estas cosas en el tiem-po, y que hace mucho que estoy hablando del tiempo, y que este mismo «'hace mucho» no sería lo que es si no fuera por la dura-ción del tiempo. ¿Cómo, pues, sé esto, cuando no sé lo que es el tiempo? ¿O es tal vez que ignoro cómo he de decir lo que sé? ¡Ay de mí, que no sé siquiera lo que ignoro! Heme aquí en tu presencia, Dios mío, que no miento. Como hablo, así está mi corazón. Tú iluminarás mi lucerna, Señor, Dios mío; tú iluminarás mis tinieblas.

C A P I T U L O X X V I 33. ¿Acaso no te confiesa mi alma con confesión verídica

que yo mido los tiempos? Cierto es, Señor, Dios mío, que yo mido—y no sé lo que mido—, que mido el movimiento del cuer-po por el tiempo; pero ¿no mido también el tiempo mismo?

tum stetit, quantum motum est» aut: «Duplo vel triplo stetit ad id quod motum est» et si quid aliud nostra dimensio sive comprehenderit sive existimaverit, ut dici solet plus minus. Non ergo tempus corporis motus.

C A P U T x x v

5 32. Et confíteor tibi, Domine, ignorare me adhuc quid sit tempus, et rursus confíteor tibi, Domine, scire me in tempore ista dicere, et diu me iam loqui de tempore, atque ipsum diu non esse diu nisi mora tem-poris. Quomodo igitur hoc scio, quando quid sit tempus nescio? An forte nescio quemadmodum dicam quod scio? Ei mihi, qui nescio saltem

10 quid nesciam! ecce, Deus meus, coram te, quia non mentior. Sicut Ioquor, ita est cor meum. Tu illuminabis lucernam meam, Domine, Deus meus, illuminabis tenebras meas 32.

C A P U T X X V I

33. Nonne tibi confitetur anima mea confessione verídica metiri me 15 témpora? Ita Domine, Deus meus, metior, et quid metiar nescio, metior

motum corporis tempore. ítem ipsum tempus nonne metior? An vero cor-32 Ps 17.29.

3 non O'SB1, non est cet. et edds. 15 Domine S, ne cet. et edds. (fort. in archet. Dne, unde corruptio lecthnis). 16 nonne EOSV, non cet. et edds. an], ante S. (fort. ex diptografia cum

verbo sequenti)

XI, 26 ,33 Confesiones 493

Y ¿podría acaso medir el movimiento del cuerpo, cuánto ha du-rado y cuánto ha tardado en llegar de un punto a otro, si no midiese el tiempo en que se mueve?

Pero ¿de dónde mido yo el tiempo? ¿Acaso medimos el tiem-po largo por el breve, como medimos por el espacio de un codo el espacio de una viga? 3S Pues así vemos que medimos la canti-dad de una sílaba larga por la cantidad de una breve, diciendo de ella que es doble. Y de este modo medimos la extensión de los poemas, por la extensión de los versos; y la extensión de los ver-sos, por la extensión de los pies; y la extensión de los pies, por la cantidad de las sílabas; y la cantidad de las largas, por la cantidad de las" breves; no por las páginas—que de este modo medimos los lugares, no los tiempos—, sino cuando, pronunciándolas, pa-san las voces y decimos: «largo poema», pues se compone de tantos versos; «largos versos», pues constan de tantos pies; «larga sílaba», pues es doble respecto de la breve.

Pero ni aun así llegaremos a una medida fija del tiempo, por-que puede suceder que un verso más breve suene durante más largo espacio de tiempo, si se pronuncia más lentamente, que otro más largo, si se recita más aprisa. Y lo mismo dígase del poema, del pie y de la sílaba.

De aquí me pareció que el tiempo no es otra cosa que una extensión; pero ¿de qué? No lo sé, y maravilla será si no es de la misma alma 39. Porque ¿qué es, te suplico, Dios mío, lo que mido cuando digo, bien de modo indefinido, como: «Este tiempo es más largo que aquel otro»; o bien de modo definido, como: «Este es doble que aquél»? Mido el tiempo, lo sé; pero ni mido

poris motum metirer, quamdiu sit et quamdiu bine illuc perveniat, nisi tempus, in quo movetur, metirer? Ipsum ergo tempus unde metior? An tempore breviore metimur longius sicut spatio cubiti spatium transtri? Sic enim videmus spatio brevis syllabae metiri spatium longae syllabae atque

ó id duplum dicere. Ita metimur spatia carminum spatiis versuum, et spatia versuum spatiis pedum, et spatia pedum spatiis syllabarum, et spatia longarum spatiis brevium, non in paginis—nan eo modo loca metimur, non témpora—sed cum voces pronuntiando transeunt et dicimus: «Longum carmen est, nam tot versibus contexitur; longi versus, nam tot pedibus

10 constant; longi pedes, nam tot syllabis tenduntur; longa syllaba est, nam dupla est ad brevem.» Sed ñeque ita comprehenditur certa mensura tempo-ris, quandoquidem fieri potest, ut ampliore spatio temporis personet versus brevior, si productius pronuntietur, quam longior, si correptius. Ita carmen, ita pes, ita syllaba. Inde mihi visum est nihil esse alium tempus quam

15 distentionem. Sed cuius rei, nescio, et mirum, si non ipsius animi. Quid enim metior, obsecro, Deus meus, et dico aut indefinite: «Longius est hoc tempus quam illud», aut etiam definite: «Duplum est hoc ad illud?» Tempus metior, scio; sed non metior futurum, quia nondum est; non

4 videmus S, videmur cet. et edds. 13 productior S.

Page 16: AGUSTIN DE HIPONA - Obras completas II....46 8 Confesiones I,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de .r-qu e sise le a, ya, y a or i,ra qu e m e se as s, y yo a os os de m io-raz n

494 Confesiones XI, 27, 34

el futuro, que aún no es; ni mido el presente, que no se extien-de por ningún espacio; ni mido el pretérito, que ya no existe ". ¿Qué es, pues, lo que mido? ¿Acaso los tiempos que pasan, no los pasados? Así lo tengo dicho ya. (Cf. nn. 21 y 27.)

C A P I T U L O X X V I I

34. Insiste, alma mía, y presta gran atención: Dios es nues-tro ayudador. El nos ha hecho y no nosotros. Atiende de qué parte alborea la verdad. •

Supongamos, por ejemplo, una voz corporal que empieza a sonar y suena, y suena, y luego cesa y se hace silencio, y pasa ya a pretérita aquella voz y deja de existir tal voz. Antes de que sonase era futura y no podía ser medida, por no ser aún; pero tampoco ahora lo puede ser, por no existir ya. Luego sólo pudo serlo cuando sonaba, porque entonces había qué medir. Pero entonces no se detenía, sino que caminaba y pasaba. ¿Acaso por esta causa podía serlo mejor? Porque pasando se extendía en cierto espacio de tiempo en que podía ser medida, por no tener el presente espacio alguno. Si, pues, entonces podía medirse, su-pongamos otra voz que empieza a sonar y continúa sonando con un sonido seguido e ininterrumpido. Midámosla mientras suena, porque cuando cesare de sonar ya será pretérita y no habrá qué pueda ser medido. Midámosla totalmente y digamos cuánto sea.

Pero todavía suena, y no puede ser medida sino desde su

metior praesens, quia nullo spatio tenditur; non metior praeteritum, quia iam non est. Quid ergo metior? An praetereuntia témpora, non praeterita? Sic enim dixeram.

C A P U T X X V I I

5 34. Insiste, anime meus, et atiende fortiter: Deus adiutor noster; ipse fecit nos, et non nos". Attende, ubi albescit ventas. Ecce puta, vox corporis incipit sonare, et sonat, et adhuc sonat, et ecce desinit, iamque silentium est, et vox illa praeterita est et non est iam vox. Futura érat, antequam sonaret, et non poterat metiri, quia nondum erat, et nunc

10 non potest, quia iam non est. Tune ergo poterat, cum sonabat, quia tune erat, quae metiri posset. Sed et tune non stabat; ibat enim et praeteribat. An ideo magis poterat? Praeteriens enim tendebatur in aliquod spatium temporis, quo metiri posset, quoniam praesens nullum habet spatium. Si ergo tune poterat, ecce puta altera coepit sonare et adhuc sonat, continuato

15 tenore sine u lk distinctione; metiamur eam, dum sonat; cum enim sonare cessaverit, iam praeterita erit et non erit, quae posset metiri. Metiamur plañe et dicamus, quanta sit. Sed adhuc sonat, nec metiri potest nisi ab

33 Ps 99.3.

6 non EFGO'S, non ipsi cet. et edds \d posset HST, possit cet. et edds.

XI, 27, 35 Confesiones 495

comienzo, desde que empezó a sonar, hasta el fin, en que cesó, puesto que lo que medimos es el intervalo mismo de un prin-cipio a un fin, Por esta razón, la voz que no ha sido aún ter-minada 41 no puede ser medida, de modo que se diga «qué larga o breve es», o denominarse igual a otra, ni sencilla o doble, o cosa semejante, respecto de otra. Mas cuando fuere terminada, ya no existirá. ¿Cómo podrá en este caso ser medida?

Y, sin embargo, medimos los tiempos, no aquellos que aún no son, ni aquellos que ya no son, ni aquellos que no se ex-tienden con alguna duración, ni aquellos que no tienen térmi-nos. Nó medimos, pues, ni los tiempos futuros, ni los pretéritos, ni los presentes, ni los que corren. Y, sin embargo, medimos los tiempos. >

35. ¡Oh Dios, creador de todo! " Este verso consta de ocho sílabas, alternando las breves y las largas. Las cuatro breves —'primera, tercera, quinta y séptima—son sencillas respecto de las cuatro largas—segunda, cuarta, sexta y octava—. Cada una de éstas, respecto de cada una de aquéllas, vale doble tiempo. Yo las pronuncio y las repito, y veo que es así, en tanto que son percibidas por un sentido fino. En tanto que un sentido fino las acusa, yo mido la sílaba larga por la breve, y noto que la con-tiene justamente dos veces.

Pero cuando suena una después de otra, si la primera es breve y larga la segunda, ¿cómo podré retener la breve y cómo la aplicaré a la larga para ver que la contiene justamente dos veces, siendo así que la larga no empieza a sonar hasta que no

initio sui, quo sonare coepit, usque ad finem, quo desinit. Ipsum quippe intervallum metimur ab aliquo initio usque ad aliquem finem. Quapropter vox, quae nondum finita est, metiri non potest, ut dicatur, quam longa vel brevis sit, nec'dici aut aequalis alicui aut ad aliquam simpla vel dupla

5 vel quid aliud. Cum autem finita fuerit, iam non erit. Quo pacto igitur metiri poterit? Et metimur tamen témpora, nec ea, quae nondum sunt, nec ea, quae iam non sunt, nec ea, quae nulla mora extenduntur, nec ea, quae términos non habent. Nec futura ergo nec praeterita nec praesentia nec praetereuntia témpora metimur, et metimur tamen témpora.

10 35. Deus creator omnium, Versus iste octo syllabarum brevibus et longis alternat syllabis: quatuor itaque breves, prima, tertia, quinta, sépti-ma, simplae sunt ad quattuor longas, secundam, quartam, sextana, octavam. Hae singulae ad illas singulas duplum habent temporis; pronuntio et renuntio, et ita est, quantum sentitur sensu manifestó. Quantum sensus

15 manifestus est, brevi syllaba longam metior eamque sentio habere bis tantum. Sed cum altera post alteram sonat, si prior brevis, longa posterior, quomodo tenebo brevem et quomodo eam longae metiens applicabo, ut inveniam, quod bis tantum habeat, quandoquidem longa sonare non incipit,

3 nondum], nunquam S. 8 cr^o nec... inc. 6 frag. Bug.

13 F def.: hace singulae].

Page 17: AGUSTIN DE HIPONA - Obras completas II....46 8 Confesiones I,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de .r-qu e sise le a, ya, y a or i,ra qu e m e se as s, y yo a os os de m io-raz n

•496 Confesiones XI, 27,36 cesa de sonar la breve? Y la misma larga, ¿por ventura la mido presente, siendo así que no la puedo medir sino termi-nada? Y, sin embargo, su terminación es su preterición. ¿Qué es, pues, lo que mido? ¿Dónde está la breve con que mido? ¿Dónde la larga que mido? Ambas sonaron, volaron, pasaron, ya no son. No obstante, yo las mido, y respondo con toda la confianza con que puede uno fiarse de un sentido experimen-tado, que aquélla es sencilla, ésta doble, en duración de tiem-po se entiende. Ni puedo hacer esto si no es por haber pasado y terminado.

Luego no son aquéllas [sílabas], que ya no existen, das que mido, sino mido algo en mi memoria y que permanece en ella fijo.

36. En ti, alma mía, mido los tiempos. No quieras per-turbarme, que así es; ni quieras perturbarte a ti con las turbas de tus afecciones. En ti—repito—-mido los tiempos. La afección que en ti producen las cosas que pasan—y que, aun cuando hayan pasado, permanece—es la que yo mido de presente, no las cosas que pasaron para producirla: ésta es la que mido cuando mido los tiempos. Luego o ésta es el tiempo o yo no mido el tiempo.

Y qué; cuando medimos los silencios y decimos: aquel si-lencio duró tanto tiempo cuanto duró aquella otra voz, ¿no ex-tendemos acaso el pensamiento para medir la voz como si sona-se, a fin de poder determinar algo de los intervalos de silencjo en el espacio del tiempo? Porque callada la voz y la boca, reci-

nisi brevis sonare desfciterit? Ipsamque longam num praesentem metior, quando nisi finitam non metior? Eius autem finitio praeteritio est. Quid ergo est, quod metior? Ubi est qua metior brevis? Ubi est longa quam metior? Ambae sonuerunt, avolaverunt, praeterierunt, iam non sunt; et

5 ego metior fidenterque respondeo, quantum exercitato sensu fiditur, illam simplam esse, illam duplam, in spatio scílicet temporis. Ñeque hoc possum, nisi quia praeterierunt et finitae sunt. Non ergo ipsas, quae iam non sunt, sed aliquid in memoria mea metior, quod infixum manet.

36. In te, anime meus, témpora metior. Noli mihi obstrepere, quod 10 est; noli tibi obstrepere turbis affectionum tuarum. In te, inquam, tém-

pora metior. Affectionem, quam res praetereuntes in te faciunt, et cum illae praeterierint, manet, ipsam metior praesentem, non ea quae praterie-runt, ut fieret; ipsam «netior, cum témpora metior. Ergo aut ipsa sunt tém-pora, aut non témpora metior. Quid cum metimur silentia, et dicimus illud

15 silentium tantum tenuisse temporis, quantum illa vox tenuit, nonne cogita-tionem tendimus ad mensuram vocis, quasi sonaret, ut aliquid de intervallis silentiorum in spatio temporis renuntiare possimus? Nam et voce atque

2 autema], enim S. 9 témpora mea S, mea omilt. cet P.ug. el edds.

13 cum — metior om. S. 16 quasi], quae si S.

XI , 28,37 Confesiones 497

tamos a veces poemas y versos, y toda clase de discursos y cuales-quiera dimensiones de mociones, y nos damos cuenta de los es-pacios de tiempo y de la cantidad de aquél respecto de éste, no de otro modoique si tales cosas las dijésemos en voz alta.

Si alguno quisiese emitir una voz un poco sostenida y de-terminase en Su pensamiento lo larga que había de ser, este tal determinó, Vm duda, en silencio el espacio dicho de tiem-po, y encomendándolo a la memoria, comenzó a emitir aquella voz que suena hasta llegar al término prefijado; ¿qué digo?, sonó y sonará. Porque lo que se ha realizado de día, sonó ciertamente; mas lo que resta, sonará, y de esta manera lle-gará a su fin, mientras la atención presente traslada el futuro en pretérito, disminuyendo al futuro y creciendo el pretérito hasta que, consumido el futuro, sea todo pretérito.

C A P I T U L O X X V I I I

37. Pero ¿cómo disminuye o se consume el futuro, que aún no existe? ¿O cómo crece el pretérito, que ya no es, si no es porque en el alma, que es quien lo realiza, existen las tres cosas ? Porque día espera, - atiende y recuerda, a fin de que aquello que espera pase por aquello que atiende a aquello que recuerda.

¿Quién hay, en efecto, que niegue que los futuros aún no son? Y, sin embargo, existe en el alma la expectación de los futuros. ¿Y quién hay que niegue que los pretéritos ya no exis-

ore cessante peragimus cogitando carmina et versus et quemque sermonan, motionumque dimensiones quaslibet, et de spatiis temporum, quantum illud ad illud sit, renuntiamus non aliter ac si ea sonando diceremus. Voluerit aliquis edere longiusculam vocem et constituerit praemeditando,

5 quam longa futura sit, egit utique iste spatium temporis in silentio, memoriaque commendans coepit edere illam vocem, quae sonat, doñee ad propositum terminum perducatur; immo sonuit et sonabit; nam quod eius iam peraetum est, utique sonuit, quod restat, sonabit atque ita peragitur, dum praesens intentio futurum in praeteritum traioit, deminutione futuri

10 crescente praeterito, doñee consumptione futuri sit totum praeteritum.

CA p U T x x v 111

37. Sed quomodo minuitur aut consumitur futurum, quod nondum est aut quomodo crescit praeteritum, quod iam non est, nisi quia in animo qui illud agit, tria sunt? Nam [et] exspectat et attendit et me-

15 minit, ut id quod exspectat per id quod attendit transeat in id quod meminerit. Quis igitur negat futura nondum esse? Sed tamen iam est in animo exspectatio futurorum. Et quis negat praeterita iam non esse?

3 ad illud om. S. 4 voluerit}, si voluerit BP edds.

14 et omilt HPTZ Bug.

Page 18: AGUSTIN DE HIPONA - Obras completas II....46 8 Confesiones I,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de .r-qu e sise le a, ya, y a or i,ra qu e m e se as s, y yo a os os de m io-raz n

498 Confesiones XI, 28,38

ten? Y, sin embargo, todavía existe en el alma la /nemoria de los pretéritos. ¿Y quién hay que niegue que el tiefiípo presente carece de espacio por pasar en un punto? Y, sin embargo, per-dura la atención por donde pase al no ser lo que es.l N o es, pues, largo el tiempo futuro, que no existe, sino que un1 futuro largo es una larga expectación del futuro; ni es largo el/pretérito, que ya no es, sino que un pretérito largo es una larga rnemoria del pretérito. j

38. Supongamos que voy a recitar un cantd sabido de mí. Antes de comenzar, mi expectación se extiende' a tcxlo él; mas en comenzándole, cuanto voy quitando de ella para el pasado, tanto a su vez se extiende mi memoria y se distiende la vida de esta mi acción en la memoria, por lo ya dicho, y en la expectación, por lo que he de decir. Sin embargo, mi atención es presente, y por ella pasa lo que era futuro para hacerse pre-térito. Lo cual, cuanto más y más se verifica, tanto más, abreviada la expectación, se alarga la memoria, hasta que se consume toda la expectación, cuando, terminada toda aquella acción, pasare a la memoria.

Y lo que sucede con el canto'entero, acontece con cada una de sus partec'A\as iy con cada una de sus s'riabas"; y esto mismo, es lo que sucede con una acción más larga, de Ja que tal vez es una parte aquel canto; esto lo que acontece con la vida total del hombre, de la que forman parte cada una de las acciones del mismo; y esto lo que ocurre con la vida de la humanidad, de la que son partes las vidas de todos los hombres " .

Sed tamen est adhuc in animo memoria praeteritorum. Et quis negat praesens tempus carere spatio, quia in puncto praeterit? Sed tamen per-durat attentio, per quam pergat abesse quod aderit. Non ígitur longum tempus futurum, quod non est, sed longum futurum longa exspectatio

5 futuri est; ñeque longum praeteritum tempus, quod non est, sed longum praeteritum longa memoria praeteriti est.

38. Dicturus sum canticum, quod novi; antequam inoipiam, in totum exspectatio mea tenditur; cum autem coepero, quantum ex illa in prae-teritum decerpsero, tenditur in memoria mea, atque distenditur vita

10 huius actionis meae in memoriam propter quod dixi et in exspectationem propter quod dicturus sum; praesens tamen adest attentio mea, per quam traicitur quod erat futurum, ut fíat praeteritum. Quod quanto magis agitur et agitur, tanto breviata exspectatione prolongatur memoria doñee tota exspectatio consumatur, quum tota illa actio finita transierit in memoriam.

15 Et quod in toto cántico, hoc in singulis particulis eius fit, atque in singu-lis syllabis eius; hoc in actione longiore, cuius forte partícula est illud canticum, hoc in tota vita hominis, cuius partes sunt omnes ^ctiones homi-nis, hoc in toto saeculo filiorum hominum, cuius partes sunt omnes vitae hominum.

9 in BPZ Eug. edds., et cet. edd. (optimae lectiontt ambae) • 14 quum], quam S.

\ XI, 30,40 Confesiones 499

C A P I T U L O X X I X

39. Pero como tu misericordia es mejor que las vidas [de los hombres],! he aquí que mi vida es una distensión. Y me re-cibió tu diesth en mi Señor, en el Hijo del hombre, mediador entre ti—uno-A-y nosotros—muchos—, divididos en muchas par-tes por la multitud de cpsas, a fin de que cofa por él aquello en lo que yo he sido cogido, y siguiendo al Uno sea recogido de mis días viejos, olvidado de las cosas pasadas, y no distraído en las cosas futuras y transitorias, sino extendido en las que están delante de nosotros; porque no es por la distracción, sino por la atención, como yo camino hacia la palma de la vocación de lo alto ", donde oiré la voz de la alabanza y contemplaré tu delectación, que no viene ni pasa.

Mas ahora mis años se pasan en gemidos. Y tú, consuelo mío, Señor y Padre mío, eres eterno; en tanto que yo me he disipado en los tiempos, cuyo orden ignoro, y mis pensamien-tos—las entrañas íntimas de mi alma—son despedazadas por las tumultuosas variedades, hasta que, purificado y derretido en el fuego de tu amor., sea fundido en ti.

C A P I T U L O X X X

40. Mas me estabilizaré y solidificaré en ti, en mi forma, en tu verdad; ni sufriré ya las cuestiones de los hombres, que,

C A P U T X X I X

39. Sed quoniam melior est misericordia tua super vitas " ecce dis-tentio est vita mea, et me suscepit dextera tita3* in Domino meo, media-tore filio hominis Ínter te unum et nos multos, in multis per multa, ut

5 per eum apprehendam, in quo et apprehensus sum 36, et a veteribus die-bus colligar sequens unum, praeterita oblitus, non in ea quae futura et transitura sunt, sed in ea quae ante sunt non distentus, sed extentus, non secundum distentionem, sed «secundum intentionem sequor ad pal-mam supernae vocationis», ubi audiam vocem laudis" et contempler

10 delectationem 3* tuam nec venientem nec praetereuntem. Nunc vero anni mei in gemitibus", et tu solacium meum, Domine, pater meus aeternus es; at ego in témpora dissilui, quorum ordinem nescio, et tumultuosas varietatibus dilaniantur cogitationes meae, intima viscera animae meae, doñee in te confluam purgatus et liquidus igne amoris tui.

15 C A P U T X X X

40. Et stabo atque solidabor in te, in forma mea, veritate tua, nec patiar quaestiones hominum, qui poenali morbo plus sitiunt, quam ca-

3 1 Ps 62,4. 3« Phil 3,12. " Ps 26,4. 35 Ps 17,36. 37 Ps 26,7. 3» Ps 30,11.

Page 19: AGUSTIN DE HIPONA - Obras completas II....46 8 Confesiones I,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de .r-qu e sise le a, ya, y a or i,ra qu e m e se as s, y yo a os os de m io-raz n

500 Confesiones XI, 31, 41

por la enfermedad contraída en pena de su pecado/ desean más de lo que son capaces y dicen: «¿Qué hacía Dios antes de ha-cer el cielo y la tierra ?»; o también: «¿Por qué les1 vino el pen-samiento de hacer algo, no habiendo hecho antes absolutamente nada?» Dales, Señor, que piensen bien lo que dicen y descu-bran que no se dice nunca donde no hay tiempo. Luego *' cuan-do se dice que nunca había obrado, ¿qué otra c<̂ sa se dice sino que no había obrado en tiempo alguno? Vean, pues, que no puede haber ningún tiempo sin criatura y dejen de hablar se-mejante vaciedad ".

Extiéndanse también hacia aquellas cosas que están delante y entiendan que tú, creador eterno de todos los tiempos, eres antes que todos los tiempos, y que no hay tiempo alguno que te sea coeterno ni criatura alguna, aunque haya alguna que esté sobre el tiempo.

C A P I T U L O X X X I

41. Señor, Dios mío, ¿cuál es el seno de tu profundo se-creto? ¡Y qué lejos de él me arrojaron las consecuencias de mis delitos! Sana mis ojos y yo me-gozaré con tu luz.

Ciertamente que si existe un alma dotada de tanta ciencia y presciencia, para quien sean conocidas todas las cosas, pasadas

. y futuras, como lo es para mí un canto conocidísimo, esta alma es extraordinariamente admirable y estupenda hasta el horror, puesto que nada se le oculta de cuanto se ha realizado y ha de

piunt, et dicunt: «Quid faciebat Deus, antequam faceret caelum et ter-ram?» Aut «Quid ei venit in mentem, ut aliquid faceret, cum antea nunquam aliquid fecerit?» Da illis, Domine, bene cogitare, quid dicant, et invenire, quia non dicitur nunquam ubi non est tempus. Quia ergo

. 5 dicitur nunquam fecisse, quid aliud dicitur nisi nullo tempere fecisse? Videant itaque nullum tempus esse posse sine creatura et desinant istam vanitatem loqui. Extendantur etiam in ea quae ante sunt, et intellegant te ante omnia témpora aeternum creatorem omnium temporum, ñeque ulla témpora tibi esse coaeterna nec ullam creaturam, etiamsi est aliqua

10 supra témpora.

C A P U T X X X I

41. Domine Deus meus, quis ille sinus est alti secreti tui? Et quam longe inde me proie-cerunt consequentia delictorum meorum! Sana oculos meos, te congaudeam luci tuae. Certe si est tam grandi scientia et prae-

15 scientia pollens animus, cui cuneta praeterita et futura ita nota sint, sicut mihi unum canticum notissimum, nimium mirabilis est animus iste atque ad horrorem stupendus, quippe quem ita non lateat quidquid peractum et

4 quia scripsi, coddi. qui, ed. maurina et oxonietisr quod. 5 quid — fecisse om. S.

17 ad] , ab S.

XI, natas Confesiones 501

realizarse en los siglos, al modo como no se me oculta a mí, cuando recito! dicho canto, qué y cuánto ha pasado de él desde el principio, qué y cuánto resta de él hasta terminar.

Mas lejos de mí pensar que tú, creador del universo, creador de las almas y de los cuerpos, sí, lejos de mí pensar que tú conozcas así todas las cosas futuras y pretéritas. Sí; tú las co-noces de otro modo, de otro modo más admirable y más pro-fundo. Porque no sucede en ti, inconmutablemente eterno, esto es, creador verdaderamente eterno de las inteligencias, algo de lo que sucede en el que recita u oye recitar un canto conocido, que con la expectación de las palabras futuras y la memoria de las pasadas varía el afecto y se distiende el sentido. Pues así como conociste desde el principio el cielo y la tierra sin varie-dad de tu conocimiento, así hiciste en el principio el cielo y la tierra sin distinción de tu acción ".

Quien entiende esto, que te alabe, y quien no lo entiende, que te alabe también. ¡Oh qué excelso eres! Con todo, los hu-mildes de corazón son tu morada. Porque tú levantas a los caí-dos, y no caen aquellos cuya elevación eres tú.

quidquid reliquum saetulorum est, quemadmodum me non latet cantantem illud canticum, quid et quantum eius abierit ab exordio, quid et quantum restet ad finem. Sed absit, ut tu, conditor universitatis, conditor animarum et corporum, absit, ut ita noveris omnia futura et praeterita. Longe tu,

5 longe mirabilius longeque 'secretius. Ñeque enim sicut nota cantantis notumve canticum audientis exspectatione vocum futurarum et memoria praeteritarum variatur affectus sensusque distenditur, ita tibi aliquid accidit incommutabiliter aeterno, hoc est veré aeterno creatori mentium. Sicut ergo nosti in principio caelum et terram sine varietate notitiae tuae, ita

10 fecisti in principio caelum et terram sine distentione actionis tuae. Qui intellegit, confiteatur tibi, et qui non iatellegit, confiteatur tibi. O quam excelsus es, et humiles corde sunt domus tua! Tu enim erigís elisos *°, et non cadunt, quorum celsitudo tu es.

NOTAS AL LIBRO XI 1 Es frecuente suprimir en las ediciones castellanas y aun extranje-

ras estos libros, considerándolos como un apéndice incoherente pegado al final de esta obra, como podía haberlo hecho al final de cualquiera otra de argumento análogo. En nuestra traducción hemos respetado estos tres libros, no sólo porque así quiso que fuese la obra su genial autor, sino porque los juzgamos íntimamente relacionados con el plan propuesto por aquél y entran dentro del carácter de confesión, como los anteriores. No se olvide que estos tres libros con el anterior forman la segunda

*« Ps 14-1,14.

10 distinctione BEGMPS b l, distentione CDHOVTZ m o Eug. (ambae opli-mae lectiones).

13 tu es... ixpl. 6 ¡rag. Eug.

Page 20: AGUSTIN DE HIPONA - Obras completas II....46 8 Confesiones I,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de .r-qu e sise le a, ya, y a or i,ra qu e m e se as s, y yo a os os de m io-raz n

' 502 Confesiones XI , no tas

redacción de las Confesiones, cuyo objeto en el fondo eí idéntico. En el pasado, en efecto, estudia y confiesa sus adelantos y progresos en la virtud; lo que era por la gracia de Dios al tiempo de escribir aquéllas y lo que todavía le faltaba: «Indicabo ergo talibus... quis iam sim et quis adhuc sim.» En estos tres quiere hacernos las confesiones de sus progresos mentales, sus ignorancias: «Inardesco meditan' in lege tua et in ea tibi confiten scientiam et imperitiam meam, primordia illuminationis tuae et reliquias tenebrarum mearum», etc. Entre los temas, ninguno mejor para este fin que la exposición del Génesis, por la interpretación errónea que les dio siendo maniqueo, porque todas las Confesiones ha-blan de esto y porque era lo que más le preocupaba por este tiempo. El dar, pues, el Santo el nombre de Confesiones a estos últimos libros no fue por razón de ser alabanzas de Dios únicamente, sino alabanza con confesión.

2 Con estas mismas palabras describe el Santo las ocupaciones de San Ambrosio, cuando él, deseoso de conferir con él las dudas y vacilaciones de su corazón, no hallaba medio y ocasión de hacerlo por no querer in-terrumpirle (cf. VI 3,3). La meditación de las Sagradas Escrituras fue uno de sus más ardientes y constantes anhelos, que nunca pudo realizar a su gusto. En la Epist. 110, a su hijo en religión y hermano en el epis-copado, amigo ternísimo y fidelísimo de su alma, Severo, obispo de la ciudad de Mi'leva, escribe casi con las mismas palabras que en este lugar: «Creo—le dice—que también tú sabrás, hermano mío, cuántas cosas tengo entre manos, a causa de las cuales, por las diversas atenciones que la necesidad de nuestra servidumbre comporta, apenas me quedan para mí unas poquísimas gotas de tiempo, las cuales, si empleara en otras cosas, me parecería que obraba contra mi deber» (cf. n.5). El mismo pensamien-to consigna en De Trin. 1,5: «Si no medito en la ley del Señor día y noche, sí aprovecho las partecillas de tiempo que puedo, poniendo por escrito mis meditaciones para que el olvido no me haga perder su fruto.» Comisionado por los concilios de Cartago y Numidia para estudiar las Sagradas Escrituras, pactó con sus fieles que cinco días a la semana le dejarían en paz; pero el hecho fue que no le dejaron ni cumplieron sus promesas. Cf. Epist. 213, acta de la elección de sucesor a nombre de Heraclio.

3 «.La voz del Señor... les revelará entonces las opacidades de los libros divinos y los umbrosos recelos de tus misterios, donde pacerán en liber-tad» (Enarrat. inPs. 28,9).

1 Salmo 79,18. Seguimos en esto una puntuación distinta de todas las ediciones, que leen: Confirmasti tibi mediatorem, por exigirlo así el texto original, en vez de confirmasti pone elegisti, y el ritmo o corte de las frases del párrafo.

s La mayor y mejor parte de los Códices leen ipsum en vez de ipsos. En nuestra edición latina hemos adoptado la segunda lección, reclama-da ciertamente por el contexto. Los traductores, en su mayoría, siguen esta misma. Labriolle, en el texto, adopta la primera, pero en la tra-ducción escoge la segunda. Llovera cree que ha sido un lapsus, pero realmente el lapsus se explica mejor en el texto que en la traducción, que supone reflexión; además que no es éste sólo el lapsus cometido en el texto latino. La cita escrituraria indica bastante, porque seis versillos an-tes de éste, en el 30-40 del c.5, se halla este testimonio, que es Ja tesis de todo aquél: Scrutamini Scripturas... illae testimontmn perhibent de me.

6 Esta confesión del Santo revela claramente su ignorancia completa del hebreo, ignorancia que se echa de ver con frecuencia en la exposi-ción de los Salmos y demás obras exegéticas. Las palabras hebreas que

XI, no ta s Confesiones 503

cita e interpreta el Santo son pocas y de significación vulgar. Cf. De gen. contra manichaeos I 12,18; II 9,12; 13,18 y 23,35; De sermone Domini in monte II 14,47; Expositio ad Galatas 30; De diversis quaestionibus ad Simpliciannm II q.1,6 y 7; De doctr. cbr'tst. II n.16,17,22; Epist. 55 ad Ian. 10; De vera religione 50,99; Epist. 101.

7 En todo esto no hay más que una aplicación de su teoría o doctrina sobre el «maestro interior», el Verbo, verdad increada, que reside en lo interior del hombre, por la imagen que lleva impresa en él de la divini-dad. En la Epist. 19,1, escribe estas luminosas palabras, síntesis preciosa de su pensamiento: «Nadie ve ser verdadero aquello que lee en el libro mismo o en el que escribe, sino más bien en sí mismo.»

* Este pensamiento agustiniano fue formulado de este modo por Pas-cal: «La naturaleza tiene perfecciones para probar que es imagen de Dios e imperfecciones para mostrar que no es más que imagen» (Pensées sur la religión 16,67).

' En todo este párrafo y los siguientes trata el Santo del profundo y delicado problema de la conciliación de la eternidad e inmutabilidad absoluta de Dios con su acción en el tiempo. El gran Doctor lo resuelve con la claridad y precisión posibles. En realidad, nada nuevo se ha aña-dido a lo que aquí y en otros lugares análogos ha dicho el Santo. En De Gen. ad litt. I 2,6, resume así su pensamiento: «Las palabras son propias del tiempo, y asimismo es eterno en el Verbo de Dios cuándo una cosa debe ser hecha, siendo hecha entonces, cuando debe ser hecha, en aquel Verbo, en el cual no hay, sin embargo, «cuándo» ni «enton-ces», porque en el Verbo todo es eterno.»

10 lo 8,25. La Vulgata cambia un poco el sentido diciendo: Yo soy el principio que os habla. Pero el texto griego pone la partícula causal oti = quia, que ha conservado fielmente el Santo, y sobre la cual fun-damenta casi toda la argumentación de estos párrafos. Véase el Tract. in loan. 38 n . l l , donde insiste en la misma idea.

11 Este pensamiento constituye el argumento del bello y original diá-logo De magistro. Véase en éste sobre todo el c.ll n.38. La alusión bí-blica se refiere a San Mateo 19,16.

13 Vetustez, esto es, carnalidad. «¿No habéis oído leer en el Evange-lio: Nadie echa el buen vino en odres viejos? Por vetustez se entiende la carnalidad; por novedad, la gracia» (Serm. 267,2).

'3 Refiérese evidentemente el Santo a los maniqueos, como se deduce del De Gen. contra manichaeos I 3, donde formula con las mismas pa-labras esta pregunta, poniéndola en boca de ellos.

11 «Quieren saber—les dice un poco más adelante—la causa de la voluntad de Dios, cuando la voluntad de Dios es la causa de todas las cosas que son. Porque si la voluntad de Dios tuviera una causa, ya ha-bría algo que precedía a la voluntad de Dios, lo cual es imposible admi-tir» (ib., 4) .

" «¿Quién podrá escrutar este abismo inescrutable de haber creado Dios en el tiempo al hombre temporal, no como consecuencia de un mo-vimiento sobrevenido a su voluntad? ¿Se puede creer que de improviso le agradó a Dios crear al hombre..., él a quien nada nuevo puede acae-cer, que no tiene nada en sí de mudable?» (De civ. Dei XII 14).

16 Esta doctrina se halla inspirada en Platón, quien escribe en el Timeo: «Son el pasado y el futuro formas que en nuestra ignorancia transpor-tamos muy inoportunamente al Ser eterno, del que decimos fue, es y será, cuando sólo puede decirse de él con propiedad que es... En una palabra: son formas del tiempo que imitan a la eternidad al efectuar sus revolu-ciones medidas por el número... El tiempo, pues, se produjo con el cielo,

Page 21: AGUSTIN DE HIPONA - Obras completas II....46 8 Confesiones I,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de .r-qu e sise le a, ya, y a or i,ra qu e m e se as s, y yo a os os de m io-raz n

504 Confesiones XI, notas

a fin de que nacidos juntos perezcan juntos, si es que han' de perecer, y fue creado teniendo por modelo a la naturaleza eterna paía que fuera lo más semejante posible a ella», etc., etc. (Nueva Biblioteca Filosófica, vol.16 p.167-168.)

17 Diez años antes de escribir esto se había expresado en casi idén-ticos términos en De Gen. contra manichaeos I 3-4. Como el testimonio es largo e interesante, remitimos a dicho lugar al lector.

'* En todo este lugar, y en los números siguientes, San Agustín pa-rece un eco de Platón en el Timeo, diálogo que revela conocer a fondo el gran Doctor, probablemente por la traducción de Cicerón. «Los días y las noches—dice el filósofo griego—, los meses y los años, no existían antes, y sólo nacieron creados por Dios cuando éste introdujo el orden en el mundo» (Biblioteca Filosófica, vol-16 p.167 [Espasa-Calpe, Madrid 1928]. La que citaremos siempre).

19 Cf. De civ. Dei XII 15, donde, entre otras muchas cosas, dice: «Tampoco podemos negar que los mismos tiempos fueron creados, pues-to que nadie puede dudar que en todo tiempo hubo tiempo. La razón es porque, si en todo tiempo no hubo tiempo, resultaría que no hubo tiempo cuando no hubo tiempo alguno; y ¿quién habrá tan ignorante que diga tal? Podemos decir que hubo un tiempo en que no fue Roma..., Jerusalén..., Abraham..., él hombre, etc. Pero decir hubo tiempo cuando no hubo tiempo alguno es tan contradictorio como decir hubo hombre cuando no hubo hombre o había este mundo cuando no había mundo... Podemos decir hubo otro tiempo cuando no había este tiempo; pero hubo tiempo cuando no había tiempo alguno, ¿quién podrá decirlo?» Véase todo el capítulo y el siguiente, sumamente interesantes y de capital im-portancia en la cuestión presente. Véase también a SEXTO EMPÍRICO, Hypo-lyposes pirron. c. «De tempore», de donde está tomado este texto casi literalmente.

20 «Las expresiones fue y será no convienen más que a lo que se en-gendra en el tiempo; representan movimientos, y como el ser eterno es inmutable, no es, ni ha sido, ni será en el tiempo: no está sujeto a nin-guno de los accidentes que la generación pone en las cosas que se mue-ven y caen bajo los sentidos» (PLATÓN, Timeo L e ) . Y más claramente el Santo en De Gen. ad litt. I 3,8: «Es necesario creer que toda criatura tiene principio, y que el tiempo es criatura, y que, por tanto, tiene prin-cipio y no puede ser coeterno a Dios.»

21 Platón lo define diciendo que «es una imagen de la eternidad que avanza según el número (Timeo Le ) . Algo parecida es la definición de Aristóteles: Numerus motus secundum prius ac posterius; el número del movimiento según un antes y un después. Véase sobre esto a SEXTO EM-PÍRICO, Hypotyposes pyrron., e «De tempore», y Adversus mathematicos, e «De tempore», donde cita y critica la mayor parte de las definiciones de los filósofos antiguos. San Agustín, al hablar de las relaciones del tiempo y la eternidad, se inspira en Platón a través de Plotino, o tal vez de Cicerón, traduciendo la frase de Platón en esta obra: «El tiempo es un vestigio de la eternidad» (De Gen. ad litt. II 13,36).

22 Idéntica afirmación se halla en SEXTO EMPÍRICO, Adversus mathe-maticos IX e «De tempore». Véase también a PLOTINO, Ennéadas III 7;6-12. Sobre la cuestión del tiempo puede consultarse con fruto la obra de P. DUHEM Systéme du monde (París 1913) vol.l p.240-270. Respecto de San Agustín hemos de confesar que es el tratado más amplío, más profundo y metódico y más exacto que nos ha legado la antigüedad. Por lo que mira a las relaciones que guardan en muchos puntos sus razona-mientos y comparaciones con las del escéptico Sexto Empírico, algunas

XI, no tas Confesiones 505

de ellas literalmente idénticas, no acertamos a comprender cómo han podi-do realizarse. En las Retract. o 42, habla del filósofo Sexto, lo que nos indujo a examinar las obras del Empírico; pero pronto comprendimos que se trataba de otro Sexto, pitagórico, del que se conservan aún sus Máximas. San Agustín no cita, pues, en sus obras al célebre filósofo médi-co, y lógicamente puede deducirse, dada la escrupulosidad del Santo, que no conocía directamente sus obras. Sin embargo, el hecho de las coinci-dencias es innegable, y la prueba de que el tiempo no es anterior a la creación, hasta idéntica.

23 Este mismo proceso requisitorio del tiempo, partiendo del año hasta llegar a la sílaba que se pronuncia en un instante, se halla en la Enarrat. in Ps. 76,8, en forma semidialogada sumamente pintoresca y animada. En la Enarrat. in Ps. 38,7, desarrolla el mismo pensamiento, pero en orden ascendente, partiendo del día hasta llegar al año.

24 Es curioso el parentesco que ofrece este párrafo con el siguiente de Sexto Empírico, que tomamos de la traducción latina de G. H. Aure-liano, confrontada por nosotros con el texto griego: «Dies enim et qui proprie intelligitur et qui est duodecim horarum, nempe ab ortu usque ad occasum, nobis considerantibus videtur non posse consistere. Quando enim hora prima consistit, nondum consistunt undecim. Et rursus quando adest hora secunda, non est iam prima; decem autem quae restant non-dum sunt. Quin etiam, nec una hora consistit; constat enim ipsa quoque ex pluribus partibus quarum aliae quidem non sunt, aliae vero non sunt amplius: quo fit ut et quod est ex eis compositum, non possit consistere» (Adversus mathematicos c. «Dé tempore»).

25 «Tempus est tripartitum, eius quidem aliud est praeteritum, aliud vero praesens, aliud autem futurum. Ex his enim praeteritum quidem non est, futurum, nondum est; restat ergo ut sit una pars, nempe praesens» (id., ib.).

26 La cuestión de la profecía introduce un nuevo aspecto en la cues-tión, obligándole a formular una conclusión en apariencia desconcertante e imprevista. La argumentación del Santo se reduce en pocas palabras a ésta: el profeta ve cosas futuras; mas lo que no es no puede ser visto; luego existen esas cosas futuras, y como las ve en la categoría de tiempo futuro, sigúese que existe evidentemente éste. Pudiera objetarse que no es lícito argüir de la visión a la realidad y que puede la mente concebir algo como futuro sin que uno y otro existan; mas tratándose de la pro-fecía no hay caso; la mente ve cosas futuras, verdaderas, que tienen su realidad propia, pero indiscutible, pues de lo contrario no sería visión verdadera de la realidad, sino visión falsa, puramente imaginaria.

27 «El ojo interior..., los ojos de la inteligencia, los ojos de la mente» (Tract. in loan. 13,3). Otras veces habla el Santo del ojo del corazón en idéntico sentido.

2* «Si autem utrumque est, praeteritum—inquam—et futurum, erit in praesenti. Cum autem sit praesens erunt in tempore praesenti praeteri-tum et futurum» (SEXTO EMPÍRICO, Adversus mathematicos Le ) .

«Si enim praesens tempus metitur praeteritum, erit praesens tempus in praeterito; si sit autem in praeterito, non erit amplius praesens sed praeteritum; et, si futurum metitur praesens, cum sit in eo, erit futurum, non autem praesens. Únele nec in alus temporibus contigit metiri praesens. LItrumque enim ipsorum, cum in eo fuerit, erit praesens, non autem praeteritum et futurum» (SEXTO EMPÍRICO, Adversus mathematicos Le ) .

¿Quién es este hombre docto? Probablemente, Platón, cuya opi-nión no aprueba tampoco el mismo Plotino, de donde lo tomó el Santo.

Page 22: AGUSTIN DE HIPONA - Obras completas II....46 8 Confesiones I,,6 d e u or t ,ra i, yra no le go te de .r-qu e sise le a, ya, y a or i,ra qu e m e se as s, y yo a os os de m io-raz n

506 Confesiones XI, notaa

Platón, en el Timeo, parece defender abiertamente esta opinión. He aquí sus palabras: «Movido por este deseo y por esta idea, y porque quería que el tiempo fuera y que fuera tal, hizo Dios que nacieran el sol, la luna y los cinco astros que han sido llamados planetas, y que están des-tinados a marcar y mantener las medidas del tiempo... Después que estos astros, necesarios para la existencia del tiempo», etc. (Biblioteca Filosó-fica, vol. 16 p.108). Cf. PLOTINO, Ennéadas III 7,11, ed. Didot; o 12 de Belles Lettres, p.144 vol.2. Estobeo, en su Eglogae physicae IX 40, dice: «Eratóstenes decía que el tiempo es el curso del sol; Hestico de Perinto, que es el movimiento de los astros en relación los unos con los otros.»

31 Sexto Empírico generaliza más el principio, aplicándolo al mundo entero: «Esset autem absurdum si mundus interiisset dicere non esse tem-pus.» Pero este testimonio lo utiliza más adelante el Santo.

32 «Diciendo Dios Sean signos en los tiempos y en los años mostró qué tiempos quiso dar a entender; es decir, los días, que resultan de la conversión de estrellas estables; los años, que son determinados por el curso zodiacal del sol..., y los meses, que son los años de la luna» (De Gen. ad litt. II 13,30).

33 Distingue aquí el Santo entre tiempo vulgar o astronómico y tiem-po metafísico, distinción que debe tenerse muy en cuenta para evitar confusiones y entender los cambiantes que sufre en su desarrollo el pen-samiento agustiniano.

31 Josué, en la batalla contra los gabaonitas, que mandó detenerse al sol y la luna, y se detuvieron en su carrera hasta dar fin a la batalla.

35 Aunque esta palabra no está reconocida por -la Academia con el significado de extensión que aquí se le da—del latín distentus, exten-dido—, creemos conveniente usarla, por cuanto la palabra extensión no tiene un significado enteramente igual y haberla usado ya el P. Zeballos.

36 No obstante que aceptamos como genuina la lección de la edición latina, para la traducción hemos preferido seguir al códice Eugipiano (siglo vi), que lee: lux veritatis.

37 Sexto Empírico (Hypotyposes pyrron.): «Quia sine motu aut man-sione tempus subsistere non potest, curn tollatur motus pariter et mansio, tollitur et tempus.»

38 Sexto Empírico (Hypotyposes pyrron.): «Unumquodque divisibilius mensuratur ab aliqua sui parte, cum unamquamque mensurad obeat men-surans, ut cum dígito cubitum metimur. At tempus non potest mensuran ab aliqua sui parte.»

39 Plotino (Ennéadas III 7,12, ed. Belles Lettres) escribe: «D'apres cela, íl faut concevoir la nature du temps comme un allongement pro-gressif de la vie de l'áme» (trad. Bréhier, p.143). Plotino dedica todo este largo número a esta cuestión; pero el alma de que trata no es el alma individual, sino la universal, el alma del mundo, en la cual subsis-tirán como en un receptáculo el pasado y el futuro. Pero San Agustín o no entendió bien el pensamiento del filósofo alejandrino o introduce en él un cambio radical conscientemente, como parece más probable.

40 Sexto Empírico (Hypotyposes pyrron.): «At tempus mensuran non potest aliqua sui parte. Nam... praeteritum et futurum non sunt (si enim praeteritum et futurum tempus non sunt, praesens erit utrumque ipso-rum). Immo nec praesens quidem... quoniam propter veiocem fluxum eorum quae sunt in mundo praesens ita in praeteritum mutari dicitur ut intellectu percipi non possit.»

41 Que no ha sido aún terminada... Llovera, con Knóll, fundados en un solo códice, y éste el corruptísimo Sessoriano: Que no ha sido nunca

XI, notas Confesiones 507

terminada. Realmente no acertamos a ver las razones en que se apoyan para admitir y defender una lección que pugna con lo que sigue y con tan poca base manuscrita. Cf. nuestra edición latina.

12 Uno de los cuatro himnos auténticos de San Ambrosio, del que ya han sido (IX 32) citadas las dos primeras estrofas.

43 Sexto Empírico (Adversus mathematicos c.6: «De syllaba»): «Rur-sus quoque longa erit huiusmodi, ut minime esse possit. Eam dicunt esse duorum temporum; dúo autem témpora simul in se invicem esse non possunt. Si enim sunt dúo, in hoc discernuntur et distinguuntur, ut dúo sint, quod alterum quidem sit instans, alterum vero non sit. Si autem alterum quidem sit instans, alterum vero non sit, non sunt simul in se invicem. Quam ob rem larga quoque syllaba si est duorum temporum, debet quando primum quidem tempus est instans, tune primum non esse amplius.» Acerca del verso y del canto, véase c.8: «De partitione», y Adversus músicos VI c.i.

44 El considerar las acciones de los hombres como partes de una vida, al par que las acciones individuales lo son de la vida integral del indi-viduo, es una de las ideas más geniales y fecundas de San Agustín, que desarrolla admirablemente en su Ciudad de Dios. Al hablar de la filoso-fía de la historia es frecuente, por no decir exclusivo, considerar la pro-videncia divina como el elemento principal de aquélla, cuando en reali-dad semejante pensamiento es común a todos los escritores cristianos. Pero considerar la humanidad como un hombre, como una sola vida, que se desarrolla a través de los siglos bajo la égida divina, transmitiendo unos pueblos a otros la antorcha de la civilización y desapareciendo lo imperfecto para dar lugar al desarrollo de un nuevo organismo, esto, digo, se halla por vez primera en San Agustín, para quien no hay más que una historia, una cultura, etc.

43 Phil 3,12. Este mismo pasaje y casi en idénticos términos es co-mentado en el Serm. 256,6.

46 El texto: Quia ergo dicitur nunquam; los códices: qui; los Mau-rinos: quod. Véase nuestra edición latina. Adviértase que el quod de los Maurinos es causal, equivalente en todo a nuestra lección.

47 De civ. Dei XI 6: «¿Quién nó ve que los tiempos no existirían si no hubiese creación que cambiase algo con alguna mutación, de cuya moción y mutación... se siguiera el tiempo? Así que siendo Dios, en cuya eternidad no hay mudanza alguna, el que crió y dispuso los tiem-pos, no comprendo cómo puede decirse que crió el mundo después de los espacios de los tiempos si no es diciendo que antes del mundo hubo ya alguna criatura con cuyos movimientos corriesen los tiempos», etc.

" «Dios no ve de la misma manera que nosotros lo que ha de ser, lo que es y lo que ha sido, sino de otro modo muy distinto..., totalmente inmutable, de forma que entre las cosas que se hacen temporalmente, las futuras aún no sean, las presentes sean ya y las pasadas ya no sean; sino que Dios todas las comprende con una estable y eterna presciencia, no de una manera con los ojos y de otra con la inteligencia, ni de un' modo ahora y de otro después, pues su ciencia no se muda como la nuestra con la variedad de presente, pretérito y futuro», etc. (De civ. Dei XI 21).