ความหลากหลายและการใช้...
TRANSCRIPT
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
187 ความหลากหลายและการใชประโยชนของพชอาหารปาในตลาดพนบานอสาน กรณศกษา พนทลมน าหวยหลวง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเทศไทย
พลอยระดา ภม1 / ปยะนช โทมล 2
Poirada Phumee / Piyanut Thomol บทคดยอ
การศกษาครงนมวตถประสงค เพอศกษาความหลากหลายของพชอาหารปาทมการจ าหนายในตลาดทองถนอสาน และการใชประโยชนของพชอาหารปาของคนอสาน ในพนทลมน าหวยหลวง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเทศไทย พนททใชในการศกษา คอ 1) ตลาดบานหวยเดอ ต าบลโนนทน อ าเภอเมอง จงหวดหนองบวล าภ 2) ตลาดปลาและของฝากหวยหลวง ต าบลเตาไห อ าเภอเพญ จงหวดอดรธาน วธการศกษา คอ การสมภาษณ กลมตวอยาง คอ แมคาในตลาดทองถน จ านวน 25 คน โดยใชแบบสมภาษณแบบมโครงสราง ท าการตรวจสอบชนดพช และการใชประโยชนจากพชอาหารปา จาก
1 ผชวยศาสตราจารยประจ ากลมวชาวทยาศาสตร คณตศาสตร และเทคโนโลย ส านกวชาศกษาทวไป มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน e - mail: [email protected] 2 อาจารยประจ ากลมวชาภาษาศาสตร ส านกวชาศกษาทวไป มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน e – mail: [email protected]
ความหลากหลายและการใชประโยชนของพชอาหารปา
ในตลาดพนบานอสาน กรณศกษา พนทลมนาหวยหลวง
ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเทศไทย
Biodiversity and Utilizing Benefit of Wild Food Plants
in Isan Local Markets: A Case Study in Huai Luang Basin Area
of Northeastern Thailand
Area
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
188
คมอและเอกสารตางๆ รวมทงตรวจสอบจากผ เชยวชาญ การวเคราะหขอมล ใชสถตพรรณนา ไดแก คาความถ จากการศกษา พบพชอาหารปาทมการจ าหนายในตลาด 129 ชนด 96 สกล 58 วงศ โดยวงศทพบมากทสด คอ GRAMINEAE รองลงมา คอ วงศ EUPHORBIACEAE และวงศ ZINGIBERACEAE การบรโภคและการประกอบอาหารของพชอาหารปา เชน ผก จ านวน 75 ชนด เครองเทศ/เครองปรงรส จ านวน 9 ชนด อาหารคาว จ านวน 84 ชนด อาหารหวาน จ านวน 24 ชนด และ ผลไม จ านวน 31 ชนด ค าส าคญ: ความหลากหลายทางชวภาพ พชอาหารปา ตลาดพนบานอสาน Abstract The purposes of this study were to examine biodiversity of wild food plants sold in Isan local markets and utilizing benefit of wild food plants of Isan people in Huai Luang Basin Area of Northeastern Thailand. The study sites were comprised of: 1) Ban Huay Dua local market in Non Than Sub -district of Muang District, Nong Bua Lam Phu Province, and 2) fish market and Huai Luang souvenir shop in Tao Hai Sub-district of Phen District, Udon Thani Province. The samples were 25 merchants who brought the wild plants to sell in Isan local markets. A research instrument was a structured interview used to test plant species and find beneficial utilization of wild food plants. Searching information from related documents and manuals and also double checking from professionals were used to strengthen the
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
189 ความหลากหลายและการใชประโยชนของพชอาหารปาในตลาดพนบานอสาน กรณศกษา พนทลมน าหวยหลวง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเทศไทย data. To analyze the data, descriptive statistics and frequency were
included. The study found that there were 129 species, 96 genus and 58 families of wild food plants were sold in the market. The Gramineae family was found the most, followed by the Zingiberaceae and the Euphorbiaceae, respectively. Utilizing benefits of wild food plants were consisted of: 75 species were consumed as vegetable, 9 species were done as condiments, 84 species were cooked as different dishes, 24 species were developed as dessert, and 31 species were eaten as fruit. Keywords: Biodiversity, Wild Food Plants, Isan Local Markets บทน า ประเทศไทยเปนประเทศทมความอดมสมบรณทางดานอาหารมาตงแตอดต ทงนเนองจากประเทศไทยตงอยในภมอากาศเขตรอนชน มพนทเปนรอยตอระหวางปาดบชนกบปาพลดใบเขตรอนของโลก ท าใหประเทศไทยเปนแหลงการกระจายพนธของพชพรรณและสตวนานาชนด สงผลใหมอาหารการกนทอดมสมบรณมาตลอด การใชประโยชนจากของปาเพอเปนอาหาร เปนการพงพงปาของชมชนจดเปนวถชวตทเชอมโยงสายสมพนธระหวางคนกบปาทเออประโยชนตอกน ถงแมในปจจบนวถชวตของคนในชนบทบางพนทจะเปลยนแปลงไปตามยคสมยทมการพฒนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยทกาวล า แตยงคงมอกหลายชมชนทยงคงมการพงพงปาในการเปนแหลงผลตอาหารทส าคญของคนในชมชน ทงจากพชและสตวปา โดยในเอเชยตะวนออกเฉยงใต พบวา มพชปาทสามารถน ามาเพอเปนอาหารมากกวา 1,000 ชนด แตมเพยง 50 ชนดเทานน ทม
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
190
การน ามาผลตเพอการบรโภคและเปนการคาในปจจบน ส าหรบประเทศไทย ชมชนทอาศยอยรอบผนปาไดมการเขาไปใชประโยชนดานผลผลตจากปาซงเปนแหลงอาหารตามฤดกาล เชน ผลไมปา ผกปา แมลง แหลงสมนไพร ไมเชอเพลง และไมใชสอยตางๆ (เทยมหทย ชพนธ, 2550) นอกจากการเกบหาผลผลตจากปาเพอใชประโยชนในภาคครวเรอนของชมชนตางๆ แลว เมอเหลอจากการบรโภคกจะน าไปจ าหนายเพอเพมรายไดในครวเรอน ชมชนอสาน หรอชมชนในเขตพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ของประเทศไทย เปนชมชนทมวถชวตในการพงพาทรพยากรจากปาในเกอบทกดาน โดยเฉพาะการเปนแหลงอาหาร ท าใหชมชนในหลายพนทมอาหารส าหรบบรโภคในครวเรอน และสรางความเปนเอกลกษณทางดานอาหารใหกบชมชนแถบน นอกจากน ยงสามารถสรางรายไดเสรมใหกบครอบครวโดยการน ามาจ าหนายตามตลาดทองถน หากของปานนเปนทตองการของทองตลาด จากการศกษาการใชประโยชนจากพชอาหารปาในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ในหลายพนทเปนสงทแสดงใหเหนวา พชอาหารจากปาทจดเปนพชทองถนทพบในพนทปาในภมภาคน มความส าคญและสรางความมนคงทางดานอาหาร (Food security) ใหกบคนในชมชนมาโดยตลอด (เทยมหทย ชพนธ , 2550) รวมทงสามารถสรางรายไดเสรมใหกบครอบครวได (วรรณธภา จนทรกลม, 2549) พนทลมน าหวยหลวง เปนพนทในเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนของประเทศไทย คลอบคลมพนท 3 จงหวด คอ จงหวดหนองบวล าภ จงหวดอดรธาน และจงหวดหนองคาย โดยมแหลงน าทส าคญ คอ หวยหลวง ซงเปน ล าน าสาขาของแมน าโขง มตนน าทเทอกเขาภพานนอย ในเขตพนทอ าเภอเมอง จงหวดหนองบวล าภ ซงเปนพนททมความอดมสมบรณ ผคนในแถบนมวถชวตทยงคงพงพงทรพยากรธรรมชาตโดยเฉพาะการเกบหาของปาและพชอาหารจาก
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
191 ความหลากหลายและการใชประโยชนของพชอาหารปาในตลาดพนบานอสาน กรณศกษา พนทลมน าหวยหลวง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเทศไทย ปา ทงเพอบรโภคและจ าหนวย สงเกตไดจากการมตลาดพนบาน หรอตลาดของ
ปาทชาวบานในพนทจะมการน าพชปา หรออาหารทมการเกบหาไดจากพนทปาธรรมชาต หรอปาหวไรปลายนา มาจ าหนายตลอดทงป โดยผลผลตจากปาจะมการเปลยนแปลงไปตามฤดกาล และเปนชนดทคนอสานมความนยมบรโภค โดยในพนทลมน าหวยหลวงมตลาดทองถนทเปนทนยมของคนทองถนและผ ทสญจรผานไปมา คอ ตลาดบานหวยเดอ ต าบลโนนทน อ าเภอเมอง จงหวดหนองบวล าภ และตลาดปลาและของฝากหวยหลวง ต าบลเตาไห อ าเภอเพญ จงหวดอดรธาน ดงนน เพอเปนการอนรกษพชอาหารปาและสะทอนถง ภมปญญาดานความมนคงทางอาหารของคนอสาน ผ วจยจงมความสนใจในประเดน ความหลากหลายและการใชประโยชนของพชอาหารปาในตลาดพนบานอสาน โดยขอมลทไดจะน ามาจดท าฐานขอมลดานพชอาหารปาในพนทลมน าหวยหลวง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเทศไทย และเปนการเผยแพรใหคนรนใหมไดทราบถงประโยชนพชอาหารปาทไดจากธรรมชาต วตถประสงค 1.เพอศกษาความหลากหลายของพชอาหารปาทมการจ าหนายในตลาดทองถนอสาน ในพนทลมน าหวยหลวง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเทศไทย 2.เพอศกษาการใชประโยชนของพชอาหารปาของชาวอสาน ในพนท ลมน าหวยหลวง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเทศไทย
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
192
นยามศพทเฉพาะ ค าวา “ปา” เปนค าทใชค าศพทภาษาองกฤษ คอ “Wild” ซงแปลวา ธรรมชาต (Natural) หรอพนทรกราง หรอซงไดมาจากธรรมชาต ทไมใชการเกษตรกรรม เมอน าค าศพทระหวาง “พชอาหาร” (Food Plants) มารวมกบค าวา“ปา” (Wild) จงกลายเปน “พชอาหารปา (Wild Food Plants) ซงหมายถง พชอาหารทไดจากธรรมชาตทไมใชการไดจากระบบเกษตรกรรม เชน พนทปาไม (Forest area) พนทรกรางวางเปลา พนททหางไกลทไมใชพนทชมชน เชน ทงนา ปาหวไรปลายนา เปนตน ผลผลตทไดจากธรรมชาต ทจดเปนพชอาหารปา เชน ผลไม (Fruits) ผก (Vegetables) และพชกนหว (Tubers) (Kyaw Tint et al., 2011) โดยพชอาหารปาหลายชนดมนษยมความนยมในการบรโภค จงมการน ามาท าการเพาะปลก เชน ผกเสยน (Cleome gynandra L.) ผกดอกขก หรอขจรปา (Telosma minor Craib) หมากเมาหลวง (Antidesma thwaitesianum Muell. Arg) สวนหมากเมาสรอย (Antidesma acidum Retz.) และหมากเมาไขปลา (Antidesma ghaesembilla Gaertn.) ยงไมนยมเพาะปลกมากนก ในสวนของ เหด (Mushroom) ตามการจดจ าแนกทางวทยาศาสตร จดเปนสงมชวตจ าพวก รา (Fungus) ซงจดเปนราชนสง (The Higher Fungi) แตหากดตามการใชประโยชน ถาใช เปนอาหาร เหดจะถกจดให เปนผก (Vegetables) แตในการศกษาครงน ผ เขยนใหความหมายของค าวาพชอาหาร เปนค าทเฉพาะเกยวกบพช (Plants) ดงนน เหด ไมไดจดอยในกลมของพช วธด าเนนการวจย 1.พนทศกษา คอ ตลาดทองถนในเขตลมน าหวยหลวง ประกอบดวย 1) ตลาดบานหวยเดอ ต าบลโนนทน อ าเภอเมอง จงหวดหนองบวล าภ (พกด
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
193 ความหลากหลายและการใชประโยชนของพชอาหารปาในตลาดพนบานอสาน กรณศกษา พนทลมน าหวยหลวง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเทศไทย N 17.22422594, E 102.5206989) และ 2) ตลาดปลาและของฝากหวยหลวง
(ตลาดปลาบานสนเจรญ) ต าบลเตาไห อ าเภอเพญ จงหวดอดรธาน (พกด N 17.6388744, E 103.0955861) ดงภาพท 1 1.1 ตลาดบานหวยเดอ ต าบลโนนทน อ าเภอเมอง จงหวดหนองบวล าภ เปนตลาดทองถนทตงอยบานหวยเดอ บนถนนหมายเลข 210 (อดรธาน – เลย) เปนตลาดทองถนทมจดตงตงแต ป พ.ศ.2538 มการจ าหนายสนคาทองถนทชาวบานในเขตพนทใกลเคยงน ามาจ าหนาย เชน พชผก และอาหารทองถน ทงทเกบหาไดตามธรรมชาต และทชาวบานปลกเอง สนคา OTOP โดยจ าหนายในราคาชาวบาน และถอเปนตลาดทไดรบความนยมจากคนในทองถนและผ ทใชเสนทางผานไปมา จดเดนของตลาดน คอพชอาหาร เหด ทมการจ าหนายตามฤดกาล 1.2 ตลาดปลาและของฝากหวยหลวง (ตลาดปลาบานสนเจรญ) ต าบลเตาไห อ าเภอเพญ จงหวดอดรธาน ตงอยบนถนนหมายเลข 2022 ระหวางเขตรอยตอของต าบลเตาไห อ าเภอเพญ ตดเขตพนท ต าบลนาค า อ าเภอบานดง โดยมหวยหลวงกน ตลาดปลาและของฝากหวยหลวง เรมกอตงเมอป พ.ศ.2539 สนคาทชาวบานน ามาจ าหนาย สวนใหญจะเปนปลาทจบไดในล าน าหวยหลวง และพชอาหาร เหด ทมการจ าหนายตามฤดกาล
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
194
ภาพท 1 พนททใชในการศกษา ภาพดานบนขวา ตลาดปลาและของฝากหวยหลวง (Fish markets and souvenir Huai Luang) ต าบลเตาไห อ าเภอเพญ จงหวดอดรธาน พกด N 17.22422594, E 102.5206989 ภาพดานลางขวา ตลาดบานหวยเดอ (Ban Huay Dua Local Market) ต าบลโนนทน อ าเภอเมอง จงหวดหนองบวล าภ พกด N 17.6388744, E 103.0955861
2.ประชากรและกลมตวอยาง คอ ผ ทมการน าของปามาขายตามตลาดทองถน จ านวน 25 คนประกอบดวย 2.1 ตลาดบานหวยเดอ ต าบลโนนทน อ าเภอเมอง จงหวดหนองบวล าภ แมคาทมการน าพชอาหารปามาจ าหนาย 15 คน 2.2 ตลาดปลาและของฝากหวยหลวง (ตลาดปลาบานสนเจรญ) ต าบลเตาไห อ าเภอเพญ จงหวดอดรธาน แมคาทมการน าพชอาหารปามาจ าหนาย 10 คน
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
195 ความหลากหลายและการใชประโยชนของพชอาหารปาในตลาดพนบานอสาน กรณศกษา พนทลมน าหวยหลวง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเทศไทย 3. เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล คอ แบบสอบสมภาษณ
เนอหาประกอบดวย ชอพชทมการจ าหนาย และการใชประโยชนในการเปนประกอบอาหาร 4. การเกบรวบรวมขอมล โดยสมภาษณกลมแมคาทมการน าพชอาหารปามาจ าหนายยงตลาดทองถน ดงภาพท 2 – 4 5. การวเคราะหขอมล 5.1 ตรวจสอบรายชอพชตามหลกการทางวทยาศาสตร จากคมอและเอกสารตางๆ ทเกยวของ 5.2 การตรวจสอบการใชประโยชนจากพชอาหารปาเพอน ามาประกอบอาหาร จากผ รดานอาหารพชบานอสาน และกลมแมคา ทท าการจ าหนายพชอาหารปาในตลาดทองถน ภาพท 2 การสมภาษณแมคา ตลาดบานหวยเดอ
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
196
ภาพท 3 การสมภาษณแมคา ตลาดบานหวยเดอ
ภาพท 4 การสมภาษณแมคา ตลาดปลาและของฝากหวยหลวง
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
197 ความหลากหลายและการใชประโยชนของพชอาหารปาในตลาดพนบานอสาน กรณศกษา พนทลมน าหวยหลวง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเทศไทย ผลการศกษา
การศกษาครงน ผวจยท าการลงพนทระหวางเดอนเมษายน พ.ศ.2557 – มนาคม พ.ศ.2558 จากการศกษา พบความหลากหลายของพชอาหารทมการน ามาจ าหนายในตลาดทองถน บรเวณลมน าหวยหลวง มทงหมด 129 ชนด 96 สกล 58 วงศ โดยวงศทพบมากทสด คอ GRAMINEAE จ านวน 5 สกล 13 ชนด รองลงมา คอ วงศ EUPHORBIACEAE จ านวน 3 สกล 7 ชนด และวงศ ZINGIBERACEAE จ านวน 3 สกล 6 ชนด การใชประโยชนจากสวนตางๆ ของพชเพอประกอบอาหาร ทง 129 ชนด พบ ใบออน คอสวนทมการน ามาบรโภคมากทสด จ านวน 52 ชนด รองลงมา คอ ยอดออน และผล จ านวน 51 ชนด ดอก 28 ชนด หนอ/เหงา 21 ชนด ตนออน 10 ชนด หว 8 ชนด เมลด 7 ชนด กานใบ 4 ชนด และ ราก 2 ชนด การน าพชอาหารปามาบรโภคและประกอบอาหารมหลายลกษณะ ทง ผก เครองเทศ/เครองปรงรส อาหารคาว อาหารหวาน และผลไม ดงน 1) พชอาหารปาทน ามาเปนผก จ านวน 75 ชนด โดยผกทสามารถรบประทานสด จ านวน 45 ชนด ผกทตองลวกใหสก จ านวน 39 ชนด ผกนง 23 ชนด และผกดอง 3 ชนด 2) พชอาหารปาทน ามาเปนเครองเทศ/เครองปรงรส จ านวน 9 ชนด 3) พชอาหารปาทน ามาประกอบอาหารคาว จ านวน 84 ชนด ไดแก แกงออมอสาน 28 ชนด แกงสมอสาน 16 ชนด แกงออมอสาน 44 ชนด ต า/ย าอสาน 15 ชนด ลาบ 2 ชนด ปน/ซปอสาน 17 ชนด และ แจว 3 ชนด
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
198
4) พชอาหารปาทน ามาประกอบอาหารหวาน จ านวน 24 ชนด ไดแก ของหวานและน าหวาน/น าผลไม 22 ชนด ของทานเลน 12 ชนด 5) พชอาหารปาทน ามารบประทานเปนผลไม จ านวน 31 ชนด
ในการน าพชอาหารปามาจ าหนายตามตลาดแมคาไดน าสวนประกอบของพชมาจ าหนายทงในรปแบบทเปนของสด กลาวคอ สวนประกอบของพชทยงไมมการแปรรป เชน ใบ ดอก ผล เมลด ราก หรอทงตน และสวนทมการแปรรปแลว เชน การดอง เชน ผกกมดอง ผกเสยนดอง หนอไมดอง เปนตน การตม เชน หนอไมตม มนตม ขเหลกตม เปนตน การสกดเอาสารพษออก เชน กลอย โดยผลการศกษา พบ พชอาหารปาทตองมการแปรรปกอนการจ าหนาย จ านวน 4 ชนด ไดแก กลอย ผกกมดอง ผกเสยนดอง และขเหลก สวนพชทสามารถจ าหนายเปนผกสดไดเลย จ านวน 83 ชนด เชน ผกหวานปา ผกสมโมง ผกตว เปนตน และพชทสามารถจ าหนายไดทงผกสด และการแปรรป จ านวน 42 ชนด เชน หนอไม มะเขอขน มะตม เปนตน ดงตารางท 1 และภาพท 5 - 6
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
199 ความหลากหลายและการใชประโยชนของพชอาหารปาในตลาดพนบานอสาน กรณศกษา พนทลมน าหวยหลวง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเทศไทย
ตารางท 1: ความหลากหลายและการใชประโยชนของพชอาหารปาในตลาดพนบานอสาน
วงศ (Families)
ชนดพชทพบ (ชอวทยาศาสตร) สวนทน ามาใช
ประเภทอาหาร
วงศบานไมรโรย (AMARANTHACEAE)
1. ผกโขมสวน (Amaranthus tricolor Linn) ยอด ใบออน
ผกลวก/นง นงใสปลา
วงศมะมวง (ANACARDIACEAE) 2. มะมวงปา (Mangifera caloneura Kurz)
ผลดบ ผลสก ผลไม ต ามะมวง
3. มะมวงคน (M. duperreana Pierre var. siamensis Craib) ผลดบ
ผลไม ต ามะมวง
4. มะมวงแกว (M. Mangifera indica Linn) ผลดบ ผลสก
ผลไม ต า กวน
5. มะมวงกะลอน (M. pentandra Hook. f.) ผลดบ ผลสก
ผลไม ต ามะมวง
6. มะกอกปา (Spondias pinnata (L.f.) Kurz) ผลดบ ผลสก ยอด
ผกสด เครองเทศ เครองปรง วงศกระดงงา (ANNONACEAE)
7. ตนตง นมแมวปา (Ellipeiopsis cherrevensis (Pierre ex Finet & Gagnep.) R.E.Fr.)
ผลสก ผลไม รสหวานหอม
8. หมากผผวน (Uvariahirsute pierrei Finet & Gagnep.) ผลดบ ผลสก
ผลทานกบพรกเกลอ ต าเมยง
9. หมากผผวนนอย (U. rufa Blume) ผลดบ ผลสก
ผลทานกบพรกเกลอ ต าเมยง
วงศตนเปด (APOCYNACEAE) 10. ผกสมลม (Aganonerion polymorphum Pierre ex Spire)
ใบออน เครองแกง รสเปรยว
วงศบอน (ARACEAE) 11. อรอก (Amorphophallus brevispathus Gagnep.)
หนอ กานใบ แกงอรอก
12. บกคางคก (A. paeoniifolius(Dennst.) Nicolson.) หนอ กานใบ
แกงอสาน
13. บอนหวาน ทน (Colocasia esculenta (L.) Schott var. aquafiilis Hassk.)
กานใบ ผกสด แกงบอน
14. ผกหนาม (Lasia spinosa (L.) Thwaites.) ยอด กานใบ
ผกลวก/นง นงใสปลา
15. อรอก บกเขา (Pseudodracontium kerrii Gagnep.) หนอ กานใบ
แกงอสาน วงศนมต าเลย (ASCLEPIADACEAE)
16. ผกสะเอยน จมกปลาไหล (Oxystelma esculentum (L.) R.Br.) ใบออน
ผกสด
17. ผกดอกขก ดอกขจร (Telosma minor Craib) ดอก ใบออน ผลออน
ผกลวก/นง แกงอสาน นงใสปลา
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
200
ตารางท
1: ค
วามห
ลากห
ลายแ
ละกา
รใชป
ระโยชน
ของพ
ชอาห
ารปา
ในตล
าดพน
บานอ
สาน (ตอ)
วงศ (F
amilie
s)
ชนดพ
ชทพบ
(ชอว
ทยาศ
าสตร
) สว
นทน า
มาใช
ปร
ะเภท
อาหา
ร
วงศนมต าเล
ย (A
SCLE
PIAD
ACEA
E)
18. ผกกาดชาง ผ
กกานกอง (
Cras
soce
phalu
m cr
epidi
oides
(ben
th.)
S
. Moo
re)
ยอด ใบออน ดอก ตนออน
ผกลวก/นง
19. ผกลนป
ผกกาดนกเขา (
Emilia
sonc
hifoli
a (L.)
DC.
ex W
ight)
ยอด ใบออน ตนออน
ผกสด
20. ผกคาดหวแหวน (A
cmell
a ole
race
a (L.)
R.K
. Jan
sen.)
ดอก ยอด ใบออน ตนออน
แกงออม/แก
งอสาน
วงศ
Lady
Fren
(ATH
YRIA
CEAE
) 21. ผกกด (D
iplaz
ium e
scule
ntum
(Retz
.) Sw
.) ยอด ใบออน
ผกลวก/นง นงใสปลา
วงศผกปลง (B
ASEL
LACE
AE)
22.ผกปลง ผกปงขาว (B
asell
a alb
a Linn
.) ดอก ยอด ใบออน ผลออน
ผกลวก แกงออม/แก
งอสาน
23. ผกปลงแดง (
B. ru
bra
Linn.)
ดอก ยอด ใบออน ผลออน
ผกลวก แกงออม/แก
งอสาน
วงศแคหางคาง (
BIGN
ONIA
CEAE)
24.แค
นา แค
ทง (D
olich
andr
one
colum
naris
San
tisuk)
ดอก
ผกลวก/นง
25. แคนา แ
คปา (
D. se
rrulat
a(D.
C.) S
eem.)
ดอก
ผกลวก/นง
26. แคหางคาง แ
คบด (F
erna
ndoa
ade
noph
ylla (
Wall
. ex G
. Don
)
Stee
nis)
ดอก
ผกลวก/นง
27. แคหวหม แคเขา (
Markh
amia
stipu
late S
eem.
ex K
. Sch
um. V
ar.
k
errii
Spra
gue)
ดอก
ผกลวก/นง
28. ลนฟ
า (Or
oxylu
m ind
icum
(L.)
Vent.)
ฝก
ผกสด/ลวก/ยางไฟ
วงศมะแฟน
(BUR
SERA
CEAE)
29. หมากเหลยม
(Can
arium
subu
latum
Guil
laumi
n)
เนอในเมลด
ผลไม
วงศกม (C
APPA
RACE
AE)
30. ผกกมน า (
Crate
va a
dans
onii D
C. su
bsp.
trifo
liate
(Rox
b.)
J
acob
s) ยอด
สมผก
วงศผกเสยน (C
LEOM
ACEA
E)
31. ผกเสยน (C
leome
gyn
andr
a L.)
ยอด
สมผก
วงศสมอ (C
OMBR
ETAC
EAE)
32. เบ
นน า ค
ดสง (
Comb
retum
trifo
liatum
Ven
t.)
ยอด
ผกสด
33. สมม
อ สมอไทย (T
ermi
nalia
che
bula
Retz.)
ผล
ผลไม
วงศผกบง (
CONV
OLVU
LACE
AE)
34. ผกบง (
Ipom
oea
aqua
tica F
orss
k.)
ยอด ใบออน
ผกสด ลวก นง
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
201 ความหลากหลายและการใชประโยชนของพชอาหารปาในตลาดพนบานอสาน กรณศกษา พนทลมน าหวยหลวง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเทศไทย
ตารางท 1: ความหลากหลายและการใชประโยชนของพชอาหารปาในตลาดพนบานอสาน (ตอ)
วงศ (Families)
ชนดพชทพบ (ชอวทยาศาสตร) สวนทน ามาใช
ประเภทอาหาร
วงศแตง (CUCURBITACEAE) 35. ต าลง (Coccinia grandis (L.) Voigt)
ยอด ใบออน ลวก นง แกงจด
36. ผกไซมะระขนก (Momordica charantia L.) ยอด ใบ ผลออน
ผกสด แกงออม วงศสาน (DILLENIACEAE)
37. หมากสาน (Dillenia indica L.) ผลออน ผลสก
ผกสด ผลไม
วงศกลอย (DIOSCOREACEAE) 38. มนเสา (Dioscorea alata L.)
หว แกงมน ของหวาน
39. เครอมนน า (D. bermanica Praint & Burkill) หว
แกงมน ของหวาน
40. มนมอเสอ (D. esculenta L.) หว
แกงมน ของหวาน
41. กลอย (D. hispida Dennst. var. hispida) หว
ของหวาน
42. มนนก (D. inopinata Prain & Burkill) หว
แกงมน ของหวาน 43. เครอมน (D. myriantha Kunth)
หว แกงมน ของหวาน
44. มนแซง (D. pseudotomentosa Prain & Burkill) หว
แกงมน ของหวาน
วงศมะหลอด (ELAEAGNACEAE) 45. หมากหลอด (Elaeagnus latifolia L.)
ผลสก ผลไม
วงศยางพารา (EUPHORBIACEAE) 46. หมากเมาสรอย (Antidesma acidum Retz.)
ผลสก ผลไม
47. หมากเมาไขปลา (A. ghaesembilla Gaertn.) ผลสก
ผลไม
48. หมากเมาหลวง (A. thwaitesianum Muell. Arg) ผลสก
ผลไม
49. มะไฟปา (Baccaurea ramiflora Lour.) ผลสก
ผลไม
50. มะยม (Phyllanthus acidus (L.) Skeels) ผล ยอด ใบออน
ผลไม ต า เชอม ผก
51. มะขามปอม (P. emblica L.) ผลสก
ผลไม
52. ไครหางนาค เสยวน า (P. acidus taxodiifolius Beille) ใบออน
แกงออม ผกสด
วงศกระเบา (FLACOURTIACEAE) 53. หมากเบน ตะขบปา (Flacourtia indica (Burm. f.) Merr)
ผลสก ผลไม
วงศไผ (GRAMINEAE) 54. ไผโจด (Arundinaria ciliata A. Camus)
หนอ แกง ผกลวก หมก
55. ไผปา ไผกะซะ (Bambusa bambos (L.) Voss) หนอ
แกง ผกลวก ซบ 56. ไผสสก (B. blumeana Schult. f.)
หนอ แกง ผกลวก
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
202
ตารางท
1: ค
วามห
ลากห
ลายแ
ละกา
รใชป
ระโยชน
ของพ
ชอาห
ารปา
ในตล
าดพน
บานอ
สาน (ตอ)
วงศ (F
amilie
s)
ชนดพ
ชทพบ
(ชอว
ทยาศ
าสตร
) สว
นทน า
มาใช
ปร
ะเภท
อาหา
ร วงศไผ (G
RAMI
NEAE)
57. ไผบงหนาม (B
. bur
manic
a Ga
mble)
หน
อ แกง ผ
กลวก ซบ
58. ไผเลยง (
B. m
ultipl
ex (L
our.)
Rae
usch
.) หน
อ แกง ผ
กลวก
59. ไผบง (
B. n
utans
Wall
.) หนอ
แกง ผ
กลวก
60. ไผตง (
Dend
roca
lamus
asp
er (R
oem.
& S
chult
.) Ba
cker
ex H
eyne)
หนอ
แกง ผ
กลวก
61. ไผบงใหญ
(D. b
rand
isii (M
unro
) Kur
z.)
หนอ
แกง ผ
กลวก
62. ไมซางไผ (D
. long
ispath
us (K
urz)
Kurz)
หนอ
แกง ผ
กลวก
ซบ
63. ไผไร ไผซอด (G
iganto
chloa
albo
ciliat
a (Mu
nro)
Mun
ro)
หนอ
แกง ผ
กลวก
หมก
64. ไผซอด (G
. coc
hinch
inens
is A.
Cam
us)
หนอ
แกง ผ
กลวก
หมก
65. ไผรวก ไผฮวก (T
hyrso
stach
ys si
amen
sis G
amble
) หน
อ แกง ผ
กลวก
หมก
66. โจด (V
ietna
mosa
sa c
iliata
(A. C
amus
) Ngu
yen)
หน
อ แกง ผ
กลวก
หมก
วงศมงคด (G
UTTIF
ERAE)
67. ผกตวแคน ตวแดง ตวเก
ลยง (
Crato
xylum
coc
hinch
inens
e (Lo
ur.)
Blum
e.)
ยอด ใบออน
ผกสด แก
งสมอสาน ซบอสาน
68. สมโมงชะมวง (
Garc
inia
cowa
Rox
b.ex
DC.)
ยอด ใบออน
ผกสด แก
งสมอสาน ซบอสาน
วงศสนตะวา (
HYDR
OCHA
RITA
CEAE)
69. ผกโฮบเฮบ สนตะวาใบพาย (O
ttelia
alis
moide
s (L.)
Per
s.)
ยอด ใบออน ดอก ตน
ออน
ผกสด/นง/ล
วก
วงศป
อผ (H
YDRO
PHYL
LACE
AE)
70. ผกกะเด
ยงปอผ สะเดาดน (H
ydro
lea z
eylan
ica (L
.) Va
hl)
ยอด ใบออน
ผกสด
วงศกระบก (I
RVIN
GIAC
EAE)
71. กระบก (I
rving
ia ma
layan
a Ol
iv. ex
. A. W
. Ben
n)
เมลด
ของทานเลน
วงศกระเพรา (L
AMIA
CEAE)
72. ผกหเสอ(
Plectr
anthu
s amb
oinicu
s (Lo
ur.)
Spre
ng.)
ยอด ใบออน
ผกสด
วงศจก (L
ECYT
HIDA
CEAE)
73. กระโดนน า จ
กน า (
Barri
ngton
ia ac
utang
ula (L
.) Ga
ertn.)
ยอด ใบออน
ผกสด
วงศถว – อนวงศราชพฤกษ
(LEG
UMIN
OSAE
-CAE
SALP
INIO
IDEA
E 74. สมเสยว เสยวใหญ
(Bau
hinia
malab
arica
Rox
b.)
ยอด ใบออน ฝกออน
เครองแกง รส
เปรยว
75. ผกกาดยา ผกป
ยา (C
aesa
lpinia
mim
osoid
es L
amk.)
ยอด ใบออน
ผกสด
76. หมากเคง หย (D
ialium
coc
hinch
inens
e Pie
rre)
ผลดบ
ผลสก
ผลไม
77. ขเหลก (S
enna
siam
ea (L
am.)
Irwin
& Ba
rneb
y) ยอด ใบออน
แกงขเหลก
78. มะขาม (T
amar
indus
indic
a L.)
ยอด ฝกดบ สก เมลด
เครองแกง/เครองปรงรส
เมลด
ควไฟแชน า ทานเลน ต าเมยง
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
203 ความหลากหลายและการใชประโยชนของพชอาหารปาในตลาดพนบานอสาน กรณศกษา พนทลมน าหวยหลวง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเทศไทย
ตารางท 1: ความหลากหลายและการใชประโยชนของพชอาหารปาในตลาดพนบานอสาน (ตอ)
วงศ (Families)
ชนดพชทพบ (ชอวทยาศาสตร) สวนทน ามาใช
ประเภทอาหาร
วงศถว – อนวงศถวแระ (LEGUMINOSAE-FABACEAE)
79. ถวแฮ ถวแระ (Cajanus cajan (Linn.) Millsp.) ฝกออน
ซบอสาน ผกสด
วงศถว – อนวงศสะตอ (LEGUMINOSAE-MIMOSOIDEAE)
80. สมปอย (Acacia concinna (Willd.) DC.)
ยอด ใบออน เครองแกง รสเปรยว
81. ชะอม (A. pennata (L.) Willd. Subsp. Insuavis (Lace) I.C. Nielsen)
ยอด ใบออน ผกลวก แกงอสาน/แกงสม
82. กระถน (Leucaena leucocephala (Lamk.) de Wit)
ยอด ฝก เมลด ผกสด
83. กระเฉดน า (Neptumia oleracea Lour.) ยอด
ผกสด แกงสม
84. หมากขามแป มะขามเทศ (Pithecellobium dulce (Roxb.) Benth.) ฝกแก
ผลไม วงศแหน (LEMNOIDEAE (LEMNACEAE))
85. ผ า ไขแหน ไขน า ไขข า (Wolffia globosa (Roxb.) Hartog & Plas)
ทงตน ลาบอสาน
วงศขาเขยด (LIMNOCHARITACEAE) 86. ผกพาย (Butomopsis latifolia (D. Don) Kunth)
ยอด ใบออน ผกสด
87. ผกคนจอง (Limnocharis flava Buch.) ยอด ใบออน
ผกสด นง ลวก วงศชบา (MALVACEAE)
88. กระเจยบ (Hibiscus sabdariffa L. cv. group Sabdariffa) เปลอกหมผล
เครองแกง ท าน ากระเจยบ
วงศคลา (MARANTACEAE) 89. มนสาค (Maranta arundinacea L. var.arundinacea)
หว แกงมน มนตมโรยน าตาล
วงศผกแวน (MARSILEACEAE) 90. ผกแวน (Marsilea crenata Presl)
ยอด ใบออน ผกสด
วงศโคลงเคลง (MELASTOMATACEAE) 91. หมากเอนอา (Osbeckia stellata Buch.-Ham. ex Ker Gawl.)
ผลสก ผลไม รสหวานหอม
วงศกระทอน (MELIACEAE) 92. สะเดาบาน (Azadirachta indica A. Juss. Var. Siamensis Valeton)
ยอดออน ใบออน ผกสด ลวก
93. หมากตอง กระทอน (Sandoricum koetjape (Burm. f.) Merr.) ผลสก
ต าหมากตอง ผลไมดอง
94. ยานาง (Tiliacora triandra (Colebr.) Diels) ใบ
คนน าใสแกงอสาน
วงศสะเดาดน (MOLLUGINACEAE) 95. แกนสม ผกสม ผกสเสยด (Glinus herniarioides (Gagnep.) Tardieu)
ยอด ใบออน ผกสด แกงออน/แกงอสาน
96. แกนขม ผกขม สะเดาดน (G. oppositifolius (L.) Aug. DC.)
ยอด ใบออน ผกสด แกงออน/แกงอสาน
วงศมะรม (MORINGACEAE) 97. ผกอฮม มะรม (Moringa oleifera Lam.)
ฝก ยอด ใบออน ผกลวก/นง แกงสม นงใสปลา
วงศชมพ (MYRTACEAE) 98. ผกเมก เสมดแดง (Syzygium gratum (W
ight) S.N. Mitra var. gratum) ยอด ใบออน ดอก
ผกสด แกงสม
99. หมากสดา (Psidium guajava L.) ผลแก ผลสก
ผลไม
100. หมากหวาสชมพ ลกหวา (Syzygium cumini (L.) Skeels) ผลสก
ผลไม
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
204
ตารางท
1: ค
วามห
ลากห
ลายแ
ละกา
รใชป
ระโยชน
ของพ
ชอาห
ารปา
ในตล
าดพน
บานอ
สาน (ตอ)
วงศ (F
amilie
s)
ชนดพ
ชทพบ
(ชอว
ทยาศ
าสตร
) สว
นทน า
มาใช
ปร
ะเภท
อาหา
ร วงศบ
วหลวง (
NELU
MBON
ACEA
E)
101. บวหลวง (N
elumb
o nu
cifer
a Gae
rtn.)
เมลด
ราก
ผลไม
แกงรากบว รากบวเช
อม
วงศบ
ววาย (N
YMPH
AEAC
EAE)
102. บวสายบวแดง
(Nym
phae
a lot
us L
. var
. pub
esce
ns H
ook.
f.
&
Thom
son)
สายบว
ผกสด แก
งสายบว
วงศผกหวาน (O
PILIA
CEAE)
103. ผกหวานปา (M
elien
tha su
avis
Pierre)
ยอด ดอก ผลออน
แกงผกหวาน
วงศกระทบ
ยอด (O
XALID
ACEA
E)
104. มะเฟอง (A
verrh
oa c
aram
bola
Linn.)
ยอด ใบออน ผลแก ผลสก
ผกสด ผลไม
วงศป
าลม (P
ALMA
E)
105. หวาย (C
alamu
s vim
inalis
Wild
.) หน
อ แกงหวาน
106. หวายน า
(C. s
iamen
sis B
ecc.)
หน
อ แกงหวาน
107. ตาล (B
oras
sus f
labell
ifer L
.) เนอในผล เปลอกหมผล
ผลไม คนน าท าขนม
ตาล
วงศกระทกรก (P
ASSI
FLOR
ACEA
E)
108. ผกสาบ (A
denia
virid
iflora
Cra
ib)
ยอด ใบออน ดอก ผลออน
ผกลวก/นง
วงศพ
รกไทย (P
IPER
ACEA
E)
109. ชะพล
(Pipe
r sar
mento
sum
Roxb
.) ยอด ใบออน
ผกสด แก
งออม
วงศผกไผ (P
OLYG
ONAC
EAE)
110. ผกแพว (
Polyg
onum
odo
ratum
Lou
r.)
ยอด ใบออน
ผกสด
วงศผกตบ (P
ONTE
DERI
ACEA
E)
111. ผกตบชวา (
Eicho
rnia
cras
sipes
(Mar
t.) S
olms)
ยอด ใบออน ดอก
ผกลวก นง
วงศเขม (R
UBIA
CEAE)
112. หมากหมอ (R
othma
nnia
wittii
(Cra
ib.) B
reme
k.)
ผลสก
ผลไม
วงศสม (R
UTAC
EAE)
113. มะตม (A
egle
marm
elos
(L.)
Corre
a ex R
oxb.)
ยอด ใบออน ผลสก
ผกสด ขา
วเหนยวมะตม น ามะตม
วงศเงาะ (
SAPI
NDAC
EAE)
114. หมากหวดขา ม
ะหวด (L
episa
nthes
rubig
inosa
(Rox
b.) L
eenh
.) ผลสก เมลด
ผลไม เมลดควไฟรสมน
หอม
115. หมากแงว ค
อแลน ลนจ (N
ephe
lium
hypo
leucu
m Ku
rz)
ผลสก
ผลไม
116. หมากคอ ตะครอ (S
chlei
cher
a ole
osa
(Lou
r.) O
ken)
ผลสก
ผลไม
วงศพ
กล (S
APOT
ACEA
E)
117. หมากทอบาน มอนไข (
Poute
ria c
ampe
chian
a (K
unth)
Bae
hni)
ผลสก
ผลไม
ขนม
วงศผกควาตอง (
SAUR
URAC
EAE)
118. ผกคาวทอง พลคาว (H
outtu
ynia
cord
ata Th
unb.)
ยอด ใบออน ดอก
ผกสด แก
งออม/แก
งอสาน
วงศมณเฑยรทอง
(SCR
OPHU
LARI
ACEA
E)
119. ผกกระแยง (L
imno
phila
aro
matic
a (La
m.) M
err.)
ยอด ใบออน ดอก
ผกสด แก
งออม/แก
งสม/แกงอสาน
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
205 ความหลากหลายและการใชประโยชนของพชอาหารปาในตลาดพนบานอสาน กรณศกษา พนทลมน าหวยหลวง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเทศไทย
ตารางท 1: ความหลากหลายและการใชประโยชนของพชอาหารปาในตลาดพนบานอสาน (ตอ)
วงศ (Families) ชนดพชทพบ (ชอวทยาศาสตร)
สวนทน ามาใช ประเภทอาหาร
วงศมะเขอ (SOLANACEAE) 120. มะเขอขน (Solanum aculeatissimum Jacq.)
ผลแก ผกสด/ผกดอง ใสสมต า
121. มะอก บกเขอขน (S. stramonifolium Jacq.) ยอด ใบออน ดอก
ผกสด เครองปรง
122. มะเขอพวง (S. torvum Sw.) ผลออน
ผกสด แกงออม/ แกงอสาน
123. หมากแขงเครอ (S. trilobatum L.) ผลออน
ผกสด แกงออม/แกงอสาน วงศขงขา (ZINGIBERACEAE)
124. ขาลง (Alpinia conchigera Griff.) เหงา หนอ
ผกสด/ลวก เครองแกง
125. กระชาย (Boesenbergia rotunda (L.) Mansf.)
ราก หนอ ผกสด เครองแกง
126. กระเจยว (Curcuma aeruginosa Roxb.)
ดอก หนอ ผกสด/ลวก/นง
127. กระเจยวขาว (C. cochinchinensis Gagnep)
ดอก หนอ ผกสด/ลวก/นง
128. กระเจยวขาว (C. parviflora W
all.) ดอก หนอ
ผกสด/ลวก/นง
129. กระเจยวแดง อาวแดง (C. sessilis Gage.)
ดอก หนอ ผกสด/ลวก/นง
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
206
ภาพท 6 ตวอยางพชอาหารปาทมจ าหนายในตลาดปลาและของฝากหวยหลวง ต าบลเตาไห อ าเภอเพญ จงหวดอดรธาน
0
ภาพท 5 ตวอยางพชอาหารปาทมจ าหนายในตลาดบานหวยเดอ ต าบลโนนทน อ าเภอเมอง จงหวดหนองบวล าภ
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
207 ความหลากหลายและการใชประโยชนของพชอาหารปาในตลาดพนบานอสาน กรณศกษา พนทลมน าหวยหลวง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเทศไทย อภปรายผล
จากการศกษา ผวจยพบวาพชอาหารปาทมจ าหนาย จ านวน 129 ชนด 96 สกล 58 วงศ โดยวงศทพบมากทสด คอ GRAMINEAE รองลงมา คอ วงศ EUPHORBIACEAE และวงศ ZINGIBERACEAE ซงเปนพชทมการเกบหาตามปาธรรมชาต มขายตามฤดกาล จากชนดทมการจ าหนายในตลาดพนบานทง 2 แหง ถอวาพบจ านวนชนดพนธมากพอสมควร ซงจากการศกษาพชอาหารปาในหลายพนทของประเทศไทยสวนใหญพบจ านวนชนดพนธไมเกน 100 ชนด เชน พชกนไดในปาแกราช ทพบ 62 ชนด 35 วงศ (สจตรา โกศล และคณะ, 2549) หรอในพนท อ.แมทา จ.ล าพ ทพบพชผกทเกบหาจากปา 20 ชนด (นงคราญ รมค า และปรชญา ศรสงา, 2553) และการเกบหาผกพนบานของชมชนบานดอนด ต.คนธารราษฎร อ.กนทรวชย จ.มหาสารคาม ในพนทนา ปาชมชน และทสาธารณะ พบพชผกจ านวน 33 ชนด (ฉนทนา เวชโอสถศกดา, 2556) ซงพชอาหารปาเปรยบเสมอนภมปญญาทองถนในเรองของอาหาร ทชมชนมการถายทอดการบรโภคจากอดตสปจจบน ซงยงคงพบเหนพชอาหารปาหลายชนดทเปนทนยมบรโภคในทองถน และเปนทตองการของตลาด เชน สะเดา ผกหวานปา ดอกกะเจยว หวาย หนอไม เปนตน ซงพชอาหารเหลานสามารถสงเสรม สทองตลาดได
อยางไรกด เปนขอนาสงเกตวาพชอาหารทน ามาประกอบอาหารหรอรบประทานเปนผกตามวถการด ารงชพของคนอสาน สวนใหญไดมาจากแหลงธรรมชาต คอ ปาไม แหลงน า ทนา ทสวน หรอทรกรางวางเปลา (ทวน ยทธพงษ, 2533) ถงแมปจจบน เราสามารถน าพชอาหารปาบางชนดมาเพาะปลกเพอน าผลผลตสตลาดไดตลอดทงป เชน ผกหวานปา แตผ บรโภคยงคงนยมหาซอผกหวานปาทมการเกบหาไดตามธรรมชาต ในชวงฤดกาลทผกหวานปาให
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
208
ผลผลต ซงจะเหนไดตามตลาดทองถนทมการน าผกหวานออกมาจ าหนายกน นอกจากนราคาของผกหวานปาทเกบหาไดตามธรรมชาตนนยงคงมราคาทแพงกวาผกหวานทมเพาะปลก จากการน าพชอาหารปามาใชประโยชน ทงการรบประทานเปนผกสด ประกอบอาหาร ประเภท อาหารคาว อาหารหวาน ผลไม หรอสามารถน ามาเปนเครองปรงรส พบวา ตลาดทองถนในพนทลมน าหวยหลวงมพชอาหารทสามารถจ าหนายไดตลอดทงป ทงน การบรโภคอาหารพนบาน หรออาหารอสานของคนในทองถนยงคงไดรบความนยมอย นอกจากนอาหารอสานยงมรสชาตและกลนเฉพาะตว ท าใหคนทองถนทค นชนกบการรบประทานอาหารพนบานทมความชอบและยงคงมการประกอบอาหารพนบานอสานอยจนถงปจจบน ขณะเดยวกนอาหารอสานสวนใหญจะนยมน าผกพนบานทสามารถเกบหาไดตามธรรมชาตมาประกอบอาหารทอดมไปดวยคณคาทางโภชนาการ และสวนใหญจดเปนพชสมนไพร นอกจากนคนรนใหมยงมความสนใจรบประทานอาหารเพมมากขน (สกลยา นนตา, 2552) ทงน อาจจะเนองมาจากรสชาตทจดจาน มคณคาทางโภชนาการ และมผลดตอสขภาพ สงผลใหอาหารอสานยงคงไดรบความนยม และยงผลใหพชอาหารทองถนทเกบหาไดตามธรรมชาตสามารถทจะจ าหนายไดตลอดทงปจนถงปจจบน นอกจากน การทชมชนแถบลมน าหวยหลวงยงคงนยมบรโภคอาหารทตองใชวตถดบจากทองถนและทเกบไดตามธรรมชาต บงบอกถงภมปญญา และวฒนธรรมดานอาหารของชมชนทยงคงสบทอดจากอดตมาจนถงปจจบน โดยเฉพาะอาหารทองถน ถอเปนวฒนธรรมทบงบอกถงความเปนตวตนของชมชน นอกจากน อาหารยงเปนตวแปรทท าใหเราเขาใจถงแบบแผนการด ารงชวต การพงพาทรพยากรธรรมชาต ความมนคงของสขภาวะและโภชนาการ
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
209 ความหลากหลายและการใชประโยชนของพชอาหารปาในตลาดพนบานอสาน กรณศกษา พนทลมน าหวยหลวง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเทศไทย (กรตพร จตะวรยะ และคณะ, 2554) ซงสามารถน าไปพฒนาสการเปนองค
ความรทไดจากการบรโภคอาหารของชมชน มาปรบใชกบงานดานการจดการทรพยากรธรรมชาตใหเขากบบรบทของชมชนได สรปผลการศกษา จากการศกษาครงน เปนการส ารวจเฉพาะในพนทตลาดทองถนเทานน ดงนน ชนดของพชอาหารปาทท าการส ารวจพบ คอ พชอาหารทแมคาท าการเกบหาจากพนทอนๆ ทอยบรเวณใกลเคยงตลาด ซงอาจจะมาจากหลากหลายพนท เชน พนทปาไม ทนา ปาหวไรปลายนา พนททเปนแหลงน า จงสงผลใหพบความหลากหลายของพชอาหารปาในตลาดทองถนสง แตนนกถอเปนสงทสะทอนใหถงภมปญญาในการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตของชมชนในเรองอาหารไดเปนอยางด ทงนเพราะชมชนสามารถน าวตถดบทไดจากธรรมชาตมาเปนอาหารไดหลากหลายชนด สงผลใหสนคาทมจ าหนายในตลาดทองถนยงคงไดรบความนยม และกลมแมคายงคงน าสนคามาจ าหนายอยอยางตอเนอง และจากการศกษาในครงน พบชนดพชอาหารสงถง 129 ชนด นนแสดงใหเหนวา ชมชนในเขตพนทลมน าหวยหลวงยงคงนยมบรโภคอาหารทองถน ทหาไดจากพชทองถนทมตามธรรมชาต ซงแสดงใหเหนถงภมปญญาทองถนทยงคงตกทอดสสงคมรนอดตมาจนถงคนปจจบน โดยองคความรทไดจากการศกษาในครงนสามารถสะทอนใหเหนการด ารงชพทผคนในสงคมแถบลมน าหวยหลวงยงคงมการพงพาทรพยากรจากธรรมชาต เพอใหเกดการใชทรพยากรอยางยงยนและชมชนยงคงพงพงทรพยากรเหลานได การเขาใจวถชวต โดยเฉพาะอาหารทเปรยบเสมอนสงสะทอนถงความเปนสงคม วฒนธรรมของชมชน สามารถพฒนาตอยอดไปสการจดการทรพยากรทมความเกยวพนธกบ
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
210
แหลงทมาของอาหาร เชน พนทปาไม พนทปาหวไรปลายนา เพอใหเกดการอนรกษทรพยากรพนฐานทเปนตนก าเนดแหลงผลตอาหารส าหรบคนในทองถนไดอยางยงยน ดงนน เพอใหเกดองคความรใหมๆ ในแงมมทางวชาการ ประเดนการศกษาเกยวกบพชอาหารปาทสะทอนมมมองและวถชวตของชมชน จงถอเปนเรองทนาสนใจ เชน การปรบตวในการเกบหาผลผลตทไดจากธรรมชาต หรอ การเพมผลผลตสตลาดทองถน การรกษาพนททเปนแหลงใหผลผลตพชอาหารปา นอกจากน การศกษาเกยวกบการเกบหาผลผลตทไดจากธรรมชาต ถอเปนอกประเดนทมความนาสนใจ ทจะชวยอธบายถงวธการเกบหาทจะเปนสงบงช ถงการอนรกษ และความเขาใจถงคณคาของทรพยากรธรรมชาตทเปรยบเสมอนตนทนของชวต กตตกรรมประกาศ ขอขอบพระคณ ผสนบสนนงบประมาณในการศกษาครงน คอ ส านกบรหารโครงการสงเสรมการวจยในอดมศกษา และพฒนามหาวทยาลยวจยแหงชาต ส านกงานคณะกรรมการการอดมศกษา (HERP – NRU)
เอกสารอางอง กรตพร จตะวรยะ ค ายน สานยาวง และ ค าพอน อนทพอน. (2554). วถการ บรโภคอาหารกบการเปลยนแปลงทางสงคมในยคโลกาภวตน เขตนคร หลวงเวยงจนทร สปป.ลาว. สงคมลมน าโขง, 7(2),49 - 73. ฉนทนา เวชโอสถศกดา. (2556). การรวบรวมสารสนเทศชอผกพนบานในชมชน บานดอนด ต.คนธารราษฎร อ.กนทรวชย จ.มหาสารคาม. มนษยศาสตรสงคมศาสตร, 30(1), 143 - 164.
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
211 ความหลากหลายและการใชประโยชนของพชอาหารปาในตลาดพนบานอสาน กรณศกษา พนทลมน าหวยหลวง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเทศไทย ทวน ยทธพงษ. (2533). วฒนธรรมการบรโภคอาหารของชาวอสาน:
กรณศกษาบานแมนใหญ ต าบลแกงเลงจาน อ าเภอเมอง จงหวด มหาสารคาม. ปรญญานพนธมหาบณฑต (ไทยคดศกษา) มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร. นงคราญ รมค า และปรชญา ศรสงา. (2553). ความหลากหลายของพชผก พนบานในทองทอ าเภอแมทา จงหวดล าพ. บทความวชาการ องคการสวนพฤกษศาสตร กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและ สงแวดลอม. สบคนเมอ 15 กมภาพนธ 2559, จาก www.qsbg.org/ Database/Article/image/ biodiver.pdf เทยมหทย ชพนธ. (2550). ความหลากชนดของพรรณพชและพฤกษศาสตร พนบานของปาโคกไร อ าเภอเชยงยน จงหวดมหาสารคาม. วารสาร วทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยมหาสารคาม, 26(2), 150 - 157. วรรณธภา จนทรกลม โกมล แพรกทอง สนต เกตปราณต และเตอนใจ นชด ารง. (2549). พฤกษศาสตรพนบานกบความมนคงดานอาหารของ ชมชนเผามเซอ บานใหมพฒนา อ าเภอเชยงดาว จงหวด เชยงใหม. รายงานการวจยโครงการ BRT 2549. สกลยา นนตา. (2552). คณคาทางโภชนาการอาหารพนบานอสาน. การเกษตร ราชภฏ, 8(1), 64 - 73. สจตรา โกศล พงษมณ ทองใบ ตนตมา ก าลง ธนภกษ อนยอด จตตมา ผสม ญาต ทกษน อาชวาคม จ าลอง แปลกสระนอย และสมย เสวครบร. (2549). การใชประโยชนผลผลตจากปาในพนทสงวนชวมณฑล สะแกราช. รายงานการวจยโครงการ BRT 2549.
ปท 3 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2560
212
หทยชนก นนทพานช. (2550). การจดการในการอนรกษทรพยากรชวภาพ และการใชประโยชนอยางย งยน ในปาชมชนบานดงขมค า ต าบล ถ าแข อ าเภอตระการพชผล จงหวดอบลราชธาน. สาขาวชาเคม คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยราชภฏอบลราชธาน. Kyaw Tint Oliver Springate - Baginski and Mehm Ko Ko Gyi. (2011). Community Forestry in Myanmar: Progress & Potentials. Retrieved, 14 October 2016, from http://www.themimu.info/
sites/themimu.info/files/documents/Report_Community_ Forestry_Myanmar_ECCDI_2011.pdf.