Nafarkaria Eeunkaria

Ostirala, 1996ko abuztuaren 2a

Bidasoako paisajistak, gaur • Baztan eta Bidasoa aldeko hamahiru

margolariren lana biltzen duen erakusketa zabalik da atzodanik Berako Kultur

Etxean. Ez da hau, baina, Baztan eta Bidasoa aldeko paisajistak biltzen

dituen lehen erakusketa. Hiru belaunaldi elkartu zituen Elizondon, Iruñean eta Gasteizen duela hamar

urte egindako batek. «Denbora hori igarota, Baztan eta Bidasoa

aldeko paisajisten panorama berrikusteko garaia iritsi da».

Ana Larruy erakusketako komisarioaren hitzetan. •

Mapa mutuak P E L L O LIZARRALDE

Izarrett azpian Gogotik negar egiten zuen. Zein ederki, gainera. Etengabe, kontsolamendurik erdietsi ezin duenaren zotin eta guzti. Oporretarako lagunik ez zuela eta ne-garra etortzen zitzaion. Ezin inon laketu eta negar Parisen, negar Bretainian... Gogoa ematen zuen esateko, «aizu, bixotza, zatoz nire.kin; nire lagunak ere, nire moduan, oso arruntak dira, baina ongi pasako dugu Gaztelan», esate ba-terako.

Donibane-Lohizunen bota zituen az-kenengo malkoak, arratseko izpi ber-dea harrapatu ondoren, mutil beltzaran baten begi argietan begi propialen isla bereizi ahal izan zuenean. Gero, kolore guztiak aienatu, eta letra gutxi batzu agertu ziren pantailan.

Horrelakoetan, kalera egin eta beldu-rra ere ematen du isiltasuna urratzeak, inork ez daki zein den hitzik egokiena une horietan. Alabaina, beti izaten da

isilik egoten ez dakien horietako bat «ze ongi inprobisatzen duten» batekin ate-rako dena, edota naturalismo hitza azalduko da hurrengo eguneko egun-karian zine kritikariaren iritzi artikuluan. Ikusle gehienak, haatik, konforme gara txintik atera gabe. Hori bai, tatuaia ba-ten eran grabatuko zaigu zuzendaria-ren izena (Rohmer, Eric), eta barrenean errotu zaigun zerbaitek esaten digu ho-rrelako filmak ez direla behin eta berriz etxeko bideoan ikijsteko, egiazko keinu, ele eta soinu guZtiekin gertatzen den bezala: Victoria Abrilen amodio haspe-renak, lciar Bollainen marranta eta zan-go okerrak, Mikel Garmendiaren kolera, Mastroianniren oinaze zaharra...

«Ze ondo lan egiten duen Gari Kope-rrek», esatein zidan amak, ez sinestea hain zaila zen garai hartan. Eskalea katedrale gotikoah sartzen zenekoa gertatzen zitzaien gure gurasoen ga-

raikoei. «Ni ez naiz inor zu nire etxean sartzeko», irakur zitekeen casas ba-ratas haietako egongelan telebisio au-rrean zeudenen gogoetan.

Zerua kolore gordinagoz tintatu zen, ordea, eta egungo hodeien azpian ez da hain zaila «to be or not to be» esatea, benetako erronka da behar bezala adieraztea «gustura janen nuke ur-daiazpiko puska bat». Prosa deituko diote batzuek. Bai, zergatik ez?. Nire lagun batek ordu erdi bat eman zuten Enma Suarezekin kostaldeko ostatu batean. Azkenean kamareroak" gazti-gatu behar izan zion: «hi, halakoarekin egon haiz tragoa egiten».

Nik ere hiru zita egin ditut gaur. Hi-rurak Rohmerrekin. Parisen behar zuen, baina Iruñera inguratu dela esan du. Munstro izeneko zine-areto horie-tara. Beti etortzen da, eta biona paga-tzea gustatzen zait. X

Nafarkaria OSTIRALA,

ABUZTUAK

GURE AUKERAK<

KONTZERTUAK

Elizondo: Phantasy Quartet tal-deak kontzertua eskainiko du hiiaren 5ean, 20:30etan, Done-jakue elizan. Halaber, hilaren 7an Cuarteto Clasiko taldea ari-ko da toki eta ordu berean.

Irurtzun: Sarraski, Sindrome del Norte eta Doctor Kronismo tal-deek kontzertua eskainiko dute gaur, hilak bi, herriko plazan eta 23:00etan.

ANTZERKIA

Nabaskoze: Azkona taldeak Kiki, Koko, Moko eta Flax ikuskaria taularatuko du, Nafarroako Go-bernuaren Mozorro Berri kan-painaren barruan.

Zare: Kollins Clown taldeak Ongi etorriak Mendebaldera! izeneko

- obra antzeztuko du.

Artieda: Trokolo antzerki taldea-ren eskutik El gran Oscar antzez-lana ikusgai izanen da gaur, hilak bi,.herriko plazan eta 21:00etan.

ZINEMA

Irurtzun: La isla de las cabezas cortadas pelikula ikusi ahal iza-nen da hilaren zazpian, foru pla-zan, 22:00etan, eta musutruk.

Burlata: El primer caballero filmea pantailaratuko dute gaur, hilak bi, 22:30etan, herriko Floirac plazan.

ERAKUSKETAK

Zangoza: Harriak baino gehiago izeneko instalazio plastikoa ikus-gai izanen da herriko Kale Na-gusian hilaren 27ra arte. Silvia Jauregi, Beatriz Txurruka eta Mikel Saiz artistak dira obraren egileak.

Iruñea: Gotorlekuan Iruñeko Hi-ria I. Eskultura Biurtekora aur-keztutako obrak izanen dira ikusgai hilaren 25era arte.

IKASTAROAK

Zangoza: Lohiaren inguruan es-kultura eta zeramika izeneko tai-lerra eginen dute Kultur Etxean hilaren bostetik zazpira, eta Udal Kultur Batzordeak antolatuta. Tailerra egunero 20:00etan hasi-ko da.

LEHIAKETAK

Agoitz: Nazioarteko margolaritza lehiaketa antolatu du Bilaketa kultur taldeak. Egile bakoitzak obra bakarra aurkeztu ahal iza-nen du. Teknika eta gaia libreak dira. Irabazleak 600.000 pezeta (24.000 libera inguru) eskura-tuko ditu. Lanak irailaren 23a baino lehen aurkeztu behar dira Agoizko Francisco Indurain ka-rrikaren 12. atarian.

BESTELAKOAK

Zangoza: Artisau azoka izanen da gaur, hilak bi, Karmengo klaus-troaren ondoan, 20:00etatik 22:00etara. Zangozaldeko arti-sauek parte hartuko dute horre-tan.

N a f a r k r o n i k a

Alberto Barandiaran

Ezer ez da berdin

Atzo hasi ziren Nafarroako Jaialdiek zere-sanik emango dute, ez da dudarik. Ez hainbeste ekarri dituzten musikariengatik baina hemendik aurrera dena desberdina izango delako. Transiziokoak izendatu di tuzte, eta hala behar dute, goitik-behera

pentsatu behar delako berriro kultur eskaintza eskasa betetzeko sortu zen egitaraua.

Hasierako urte haietan ibilitakoei galdetuz gero, denek azpimarratzen dute ez dutela zeri-kusirik ordukoek eta gaurkoek. 80ko urteen hasieran piztu zen giroak, ilusioak eta parte hartzeko gogoak irudikatu zuten bazegoela aukera udan hain ohikoak diren jaialdi handi horietako bat egiteko, Iruñeak eta Nafarroak ere izan zezaketela beren jaialdia. Hasieratik, hala ere, huts egin zen pertsonalitatea emateko or-duan. Denetarik —musika, antzerkia, dantza, hitzaldiak— sartu zen zaku berean, eta talde handiak ekarri baziren ere, ikuskizunak Nafa-rroan inoiz ikusi gabeak dastatu ahal izan ba-ziren ere, ezin uka aniztasunak ez ziola onik egin egitasmoari.

Erriberriko egoitza kentzea izan zen bigarren hutsa askorentzat. Jaialdiek galdu zuten ho-rrela beren erreferentzia puntua, galdu ingu-ruak ematen zien pertsonalitatea eta galdu hiri monumentalak paratzen zuen giro itxurosoa. Herriek irabazi zuten, Elizondok, Altsasuk, Zangozak edo Tuterak eduki ahal izan zituzten ekitaldiz betetako abuztuko egun batzuk, baina jaialdiek galdu zuten.

Orain ez da dirurik, ez da beharrik, antza, eta ez da horretarako eskaerarik. Orain bada tra-dizioari segitu beharra. Baina nola? espeziali-zatuak? anitzak? soilik egoitza batean egin be-harrekoak? Kultur zuzendaritzakoek diotenez, aurtengo ekitaldiak bideak erraztuko ditu era-bakia hartzerakoan. Litekeena da desagertzea, egitarau kultural gisa uzteko, eta litekeena da hondarrean musika izatea jaialdien ardatza. Nolanahi ere, ezer ez da berdin, eta ez da izango. Hasierako urte haiek, ordea, askoren gogoan geldituko dira, orduan sartu baitzen gure lu-rraldea udako ibilbide kultural nagusien ba-rruan.

a steko pertsonaiak

Jerry Simons Osasunako jokalaria

• Holandako futbolari beltzaranak txalorik beroenak jaso zituen joan den asteartean, 1996-97ko denboraldiko Osasunaren aurkezpenean. Antza denez, jarraitzaile gorritxoek gustukoa dute aurki, abuztuaren 29an, 27 urte beteko dituen aurrelariaren irribarre etengabea. Lau mila zale hurbildu ziren Sadarrera, aurkezpenaz zuzenean gozatzera. Aurreko bi denboraldiotan ez bezala, ez zen ikuskari handirik izan, eta inork ez zuen Vamos a subir ospetsua kantatu. Rafael Benitez entrenatzaile berriak gauza bakarra iragarri zuen: «Lana». Ea handinahia alde batera utzita, gorritxoek Lehen Mailara daraman bidea topatzen duten. Gauzak hi-rugarren aldian lortzen direla dio esaera zaharrak...

Iñigo Monreal Atleta

• Korrikalari iruindarrak Atlantako Joko Olinpikoetan 400 metro hesi-dunetako lasterketan parte hartu zuen joan den astelehenean. Zazpi-garren kanporaketan korrika egin zuen, eta zazpigarren postuan heldu zen, 52.23 segundotan. Ez zen, inondik inora, bere markarik hoberena izan, eta, jakina, ez zen finalerdietara pasatu. «Junior nintzenean marka hobeak egiten nituen». Korrika egin eta berehala, esaldi horrekin labur-bildu zuen bere porrota. Horren zergaiti nagusia ere azaldu zuen: «Batez ere haizeak egin dit kalte». Dena dela, 21 urteko korrikalari iruindarra ez zegoen erabat suntsituta; izan ere, «garrantzitsua hor egotea zen». Sidneyko Joko Olinpikoetan lan hobea egitea espero du atleta gazteak.

ah a ztu gab el

Indurain Atlantan

Atlanta: Bihar, hilak 3, arra-tsaldeko ordu bi eta erdietan, Miguel Indurainek parte hartuko du Atlantako Joko Olinpikoetako erlojupeko lasterketan. Nafa-rroan badira, toki guztietan be-zala, Indurainzale amorratuak, Indurainzaleak, Indurain gehiegi maite ez dutenak, eta Indurain gorrotatzen dutenak. Atarrabia-koa gorrotatzen dutenek ere onartu beharko dute tristura pixka bat sentitu zutela pantaila txikian, Tourreko etaparik han-dienean barna, mutiltzarra Urruñeko mendatean ezinean, lur jota ikusi zutenean. Horiek eta, zer esanik ez, Indurain go-goko dutenek txirrindulari nafa-rraren eskutik alaitasuna senti-tzeko parada izan lezakete bihar bazkaltzeko orduan telebista piz-tean. Prest da Spada bizikleta iraultzailea, eta prest Indurain bera ere. Ohiturari jarraiki, adie-razpen mamitsuak egin ditu At-lantan, urrezko domina eman diezaiokeen probaren atarian: «Hor egonen gara».

adil

Euskalerria Irratia FM 91,4

Egunero astelehenetik ostiralera,

Zokobetailu goizeko lO.OOetatik

1 l.OOetara.

Xorroxin Irratia FM 107,5

Egunero 20.00etatik 22.00etara

Karakola segi hola gazteendako

saioa.

Aralar Irratia FM 106,2

Astean zehar 13.30etatik

14.00etara, bertako bizilagun eta

pertsonaia ospetsuei elkarrizke-

tak.

Karrape Irratia FM 107.8

Astean zehar, 12.20etatik

12.35etara Gauza guztien gaine-

tik, edertasuna eta osasuna,

sukaldaritza, ohiturak.

2

Nafarkaria OSTIRALA,

ABUZTUAK

Bera

Gaur hasiko dira Sanestebanak Herriko Etxetik lletan botako den altxafueroarekin abiatuko dira

eratarrek gaur has-ten dituzte Saneste-

banak. Eguerdiko hama-bietan Herriko Etxeko bal-koitik altxafueroa botako du Manuel Iriarte alkateak, eta hortik aurrera herrita-rrak festan murgilduko dira bost egunez. Parranda eta jaia gogoko dituenak iza-nen du zer egin eta zer dan-tzatu egunotan.

Enedakzioa / Iruñea

EUSKAL HERRIKO beste hainbat bazterretan bezala Beran ere fes-ta giroa izanen da gaur hasi eta asteartera bitartean, herriko jaiak ospatuko baitituzte eguno-tan . Eguerdiko hamabie tan abiatuko dira festak Manuel Iriarte alkateak Herriko Etxetik botatzen duen altxafueroarekin elizako ezkilen danbatekoa lagun izanen dutelarik.

Jaien hasiera iragarriko duen altxafueroa ez da hutsik etorriko, ongi baino hobekiago ospatzeko herriko txikienak goxokiak eta helduak txanpaina izanen baiti-tuzte nahi adina. Ondoren, erraldoiak eta buruhandiak ka-rrikaz karrika giroa berotzen ibi-liko dira, Zizkuitz txarangak eta gaiteroek lagunduta.

Bazkari legea egin ondoren iza-nen da oraindik ere zer eginik. Arratsaldeko zazpi eta erdietan txistulari taldeak ohizko bilbidea eginen du Berako karriketan zehar. Ordubete geroago dantza gustoko dutenen txanda izanen da, Gure Txokoa dantza taldea-ren jaialdia izanen baita Eztegara pilotalekuan. Gauerditik aitzina dantza ikusi ez, baina praktika-tzeko parada edukiko dute be-ratarrek eta bertara hurbiltzen

Beratarrak gaur hasiko dira Sanestebanak ospatzen. J O N A B R I L

diren kanpotarrek Altzate Plazan Cristina eta Amaia trikitixa-jo-leekin.

Bestetako lehen egunean egi-teko handirik ez izan arren bihar, San Esteban eguna izanik, egi-taraua ekitaldiz gainezka dator. Egun handia goizeko bederatzie-tan herriko txistulariek, akor-deoilariek eta musika bandak joko duten argisoinuarekin hasi-ko da. Dantzak eta herri kirolak ikusteko eta jotak eta bertsola-riak entzuteko parada dago, bes-teak beste.

Aurten egitarauak badakar be-

rrikuntzarik ere. Egunean zehar nekatzen ez denarentzat herriko peñek antolatuta, egunero, goi-zaldeko hiruretan jokoak eginen dira. Gaur, zerbitzarien lasterke-ta eta begi itxiekin txokolate jatea izanen da Izeiak peñak antola-tuta. Bihar, Moxoloak peñak zaku lasterketan eta ahoarekin irinetan gauzak bilatzen jarriko ditu herritarrak. Etzi, berriz, eski lasterketa eta patataren dantza izanen da Tirtirikuak proposa-tuta.

Gelditzen diren beste bi egune-tan ere izanen da zertan jostatu,

besteak beste, arrekonkon las-terketa eta irrintzi lehiaketa prestatuak baitituzte peñek.

Haurrek ere izanen dute nola gozatu astelehena euren eguna izanik hainbat ekitaldi iragarriak baitaude. Aurreko urtean ez be-zala, ohiko buruhandiez eta erraldoiez landa, badute gehia-gorik etxeko gazteenek. Arratsal-deko bostetan goitibeheren proba izanen da Mitxin bordatik Matza-da futbol zelairaino. Ondoren, ordubete geroago musika jaialdia daukate Hortzmuga eta Polvoron taldearekin. X

Leitza

Umeen Eguna ospatuko da igandean, festen aurretik • Erdi Aroko merkatua ere hurbilduko da Leitzara

Erredakzioa / Iruñea

JOAN den igandean festen egi-taraua banatu zen, eta orain-goan umeen txanda da. Urtero legez, aurten ere abuztuaren lehenengo asteburuko igandean eginen' da Leitzako Santibur-tzioetako jaietarako deus gutxi fa l ta dela i ragar tzen duen Umeen Eguna. Leitzarrek eguna dianarekin hasiko dute, goizeko zortzietan. Herriko kaleetatik barna ibiliko dira biltzen zaiz-kien laguntzarekin. Ondoren, hamarrak aldera, txirrindulari gazteen proba egingo da. Txikie-nen eguna denez, beraientzat bereziki prestatutako jokoak

(zozkor biltzea, zaku lasterke-tak...) izanen dira Leitzako fron-toian eguerdiko hamabi eta er-dietan.

Arratsaldean, berriz ere txi-rrindularien eginahalak bista-tzeko aukera izango da lau eta erdietatik aitzina. Zortzi eta er-dietan eta gaueko hamaiketan Izotz taldearekin dantzaldia izanen da herriko plazan.

Horretaz landa, izanen da ze-reginik asteburuan Leitza al-dean. Bihar eta etzi Erdi Aroko merkatua izanen baita. Garaiko musika eta trobadoreak entzu-teko parada ezezik, sasoi horre-tan jaten zena dastatzeko para-da ere egonen da. X

Burlata

Julian Retegi Txapelketa antolatu du Patronatuak • Bederatzigarren ekitaldia izanen da aurtengoa

Erredakzioa / Iruñea

BURLATAKO UDALEKO Kirol Patronatuak Julian Retegi Pilota Txapelketaren bederatzigarren ekitaldia antolatu du. Lehiaketa bihar hasiko da eta hilaren 15ean amaituko. Pilotari afizio-natuek hartuko dute parte aipa-tu txapelketan, bai eskuz bana-' kakoan, bai eskuz binakakoan. Partidu guztiak Askatasuna pi-lotalekuan izanen dira.

Banakakoan lau pilotari ariko dira. Lehen partidua Borda eta Balerdi II.ak jokatuko dute abuztuaren 7an. Bigarrena, hi-iaren lOean, Barriola eta Sem-beroizek jokatuko dute. Finala,

berriz, hilaren 15ean arratsalde-ko zazpietan izanen da.

Bikoteei dagokienez, zortzik hartuko dute parte lehiaketan, Nafarroa, Gipuzkoa, Errioxa eta Gaztelakoak. Lehenengo parti-duak bihar jokatuko dituzte eta kanporaketak hilaren lOean amaituko dira. Finalerdiak 12an izanen dira eta finala, berriz, hilaren 15ean jokatuko dute sailkatutako bi bikoteek.

Julian Retegi Txapelketarekin batera, jubenilentzat eta kade-teentzat beste txapelketa anto-latu .du BulEftako Axular pilota

• taldeak. Abuztuaren 5etik 14ra eginen dute eta bikoteek hartuko dute parte. X

Eiizondo w

Bertako Produktuen Feria eginen dute hilaren 10ean H Garalur eta Bertizko

Partzuergoak

antolatuta

Erredakzioa / Iruñea

BERTIZKO PARTZUERGO TURISTIKOAK eta Garalur Elkarteak antolatu Bertako Produktuen Feria Elizondon eginen dute datorren larun-batean, hilaren 10, Nafa-rroako Gobernuaren eta Baz-tango Udalaren laguntzaz. Azokak goizeko hamarretan irekiko ditu ateak bisitari guztiei ongi etorria emateko eta arratsaldeko ordu biak arte izanen ditu zabalik. Goi-zean, beraz, bertako produk-tuak ezagutu, dastatu eta erosteko aukera izanen dute guztiek Elizondoko ferian. Izanen da besterik ere, gaine-ra, egun osorako hainbat eki-taldi prestatu baitituzte an-tolatzaileek.

Goizeko hamaiketan, hain zuzen, txakurren erakusketa izanen da eta ordubete geroa-go, berriz, kontzertua. Baztan Musika eskolako akordeoi joleek eskainiko dute. Arra-tsaldean ere izanen da zeri-kusi Elizondoko karriketan barrena. Seietan, adibidez, eskulangintza feria eginen dute. Ondoren, arratsaldeko zortzi eta erdiak aldera, herri kirolak izanen dira herriko plazan.

Donezteben orain aste ba-tzuk egindako Bertako Pro-duktuen I. Ferian bezala, ber-tako ekoizleak izanen dira na-gusi Elizondoko azokan, bai-na inguruko beste herrietako saltzaileak ere han izanen di-ra, eskualde osoan aurki dai-tezkeen produktu garrantzi-tsuenen erakusle.

Kontserben alorrean, Be-rako Errotazar, Elizondoko Esarte eta Almandozko Beola izanen dira hilaren lOeko azokan. Gozotegiek ere izanen dute zer erakutsi; hala nola Elizondoko Malkorrak bere txokolate famatua. Elizondo-ko bertako Retegi gozotegiak ere hartuko du parte ferian berea erakutsiz.

Gasna egileen artean es-kaintza zabala ezagutzeko aukera izanen dute elizonda-rrek eta bisitariek; Arantzako Otsarra, Elbeteko Autxitxia, Elizondoko Etxetxipia, Ariz-kungo Baztan, Amaiurko Mendialde, Etxalarko Basate, Urdazubiko Etxelekua eta Do-namariako Donamaria. Eda-rigileen artean, bestalde, Ariz-kungo Licores Baztan eta Le-karozko Larralde Sagardoa izanen dira Elizondon. Lesa-kako Koikili okindegiko pro-duktuak ere dastatu eta ero-si ahal izanen dira, besteak beste. Elizondoko Bertako Produktuen Feriara hurbil-duko diren elizondarrek eta bisitariek, beraz, aurkituko dute bertan zer ikusi eta zer erosi. X

2

Nafarkaria OSTIRALA,

ABUZTUAK

Madril eta Amsterdamen hainbat urte egon ondoren Berara itzuli da Larramendi Diez. M A R T I N GOIKOETXEA

• Juan Ignacio Larramendi Diez •

«Kanpoan ikasi dudana praktikan jartzeko ordua iritsi da orain» JUAN IGNACIO LARRAMENDI DIEZ-EN eta J u a n Larramendi bere aitaren bideak gero eta ba-natuagoak daude pinturari da-gokionez. «Egia erran, ez ditut paisaiak margotzen» dio semeak. Nahiago ditu figurak margotu, nahiz eta hondoan, paisaia ager-tu. Hala ere, egun hfiuetan Beran den Bidasoako paisaj is tei bu-ruzko e rakuske tan badira La-rramendi Diezen margoak, bere aitaren koadroen eta beste mar-golaribatzuenlanenondoan. Izan ere, berak dioenez, «inguruak eta giroak izugarrizko eragina dute guregan. Eta hemen, naturala ez dena paisaia ez den beste zerbait margotzea da».

J u a n Ignacio Larramendi Die-zek tx ik i tandik izan du be re etxean margoaren usaina, bere aitaren koadroak sortzen ikusi ditu, margolaritzarantz eraman du bizitzak, aitaren ogibiderantz. Aitak bezala, zekiena besteei ira-k a s t e n aha leg indu da Larra-mendi Diez hasieratik. Zortzi ur-tez eduki zuen eskola Beran eta bertan irakatsi zion herriko eta inguruko gazte askori. Ikasleen artean izan zuen egun hauetan e r a k u s k e t a n kide duen J u a n Carlos Pikabea lesakarra.

J u a n Ignacio La r ramend ik beste margolari gazteengan era-gina izan duen bezala, aitaren-gandik jaso zuen berak lehenda-bizikoa. «Zaila da eragin horri ihes egitea, bere etxean bizi izan bai-naiz. Naturala da, nahiz eta ba-tzuentzat nire aurka egiteko tres-na izan aitarekin izan dezakedan antza. Normala da, nik ezin dut egun batetik bestera ezberdin

margotuko dudala erabaki, ari-matik sortzen baita pintura».

Dena den, argi utzi du bere bi-dea aitarenetik banatzeko nahia. Neurri batean asmo horrek era-ginda, Madrilen eta Amsterda-men hainbat urte eman ditu Be-rara itzuli aurretik. Madrilen Pra-doko museoa aztertu du, pintura espainiarra, errealismoa. «Baina zaharragoa zen nik nahi aztertu

Larramendi Diez: «Ukaezina da inguruak guregan duen eragina,

hemengo margolarien lanek beste toki batean jarrita ez

dute berdin funtzionatzen»

nahi nuen pintura. Horregatik ikasi nuen Rembrandt, E1 Bosco eta abar».

Kanpoan ikasitakoa praktikan jartzeko ordua iritsi zaio orain: «gaiak agertzen ari naiz. Nire aitak paisaia margotzen duen bezala, figura aukeratu dut nik». Bere bidea ez da norabide bakarrekoa. «Gauza batzuetan klasikoagoa naiz, beste batzuetan irudimen-tsuagoa, baina ez naiz inoiz bide bakar batean gelditzen».

Hori dela eta, Bidasoako pai-sajisten artean ikus daiteke bere lana Berako erakusketan. «Ha-sieran Pirinioetako paisaiak mai-te nituen, baina azkenean he-mengoa margotzen b u k a t z e n duzu, hau da guk daukaguna, hau da guk ikusten duguna, in-

gurua, eguzki izpi bat, egun euri-tsu bat. Ukaezina da inguru ho-nek guregan duen eragina, za-lantzarik gabe, margolari berbe-rek beste leku batean jarrita ez baitute berdin funtzionatzen, eta hori nik ikusi dut».

Bidasoako Eskola a ipa tuar i buruz, bestalde, bere iritzi zeha-tza du J u a n Ignacio Larramendik. «Ez dut uste halakorik dagoenik». Baztan eta Bidasoa aldeko mar-golariez hitz egitean, hain zuzen, bada bere ustez ezberdintasunik: «Ziga eta beste hainbat margola-riren eragina Baztanen nabaria zenbitartean, hemen Ricardo Ba-rojak baino ez zuen margotzen». Ondoren, Apezetxearen eragina nabarmentzen du Larramendik Baztan aldean, baita Jesus bila-tzen dute eta gehiago koloreen eztanda. Hemen, berriz, Larra-mendiren eragina izan da atmos-fera, airea eta kolorea ere, baina tonalagoa. Beraz, Bidasoako Es-kolaz hitz egitea zaila da, oso lu-zea baita Bidasoa».

Bidasoako pintoreen lana Beran ikusgai

Atzodanik eta irailaren 1 a bitartean, zabalik da 1, Kultur Etxean Bidasoako paisajistak, gaur erakusketa. Bidasoa eta Baztan aldeko hamahiru margolariren lana da jikusgai; eskualdeko paisaia ikusi eta islatzeko hamahiru modu ezberdin: Larramendi, Larramendi Diez, Apezetxea, | a, Marin, Apezetxea, Garralda, Sobrino, Ubani, Urmeneta, Fernandez Casas, Soubelet eta Gorostidirena, alegia. Bidasi intoreak elkarrekin berriro. Testuak: Alberto Barandiaran

eta Edu |jiondo

Bidasoakipintoreak

Oso garrantzitsua izan da Jum lendiren eragina Bidasoa aldean.

• Juan Larramendi

«Nik ez dakit zer dert dasoako Eskola hori» GASPAR MONTES ITURRIOZEK esan zuen alderdi honetan elkartu diren pintoreen talde bati buruz bakarrik hitz egin daitekeela, eta Bienabe Artiak azpimarratu izan du egokiagoa izango dela talde hau Bidasoako eskolakoak izan beharrean Bidasoako pintoreak izendatzea. J u a n Larramendik gauza bera dio. Aurreko bi artistek —denen ustez, inguru honek enian dituen pin-tore handienetakoak— bezala, Berako autodidaktari ere ez zaizkio gustatzen ez taldeak ez izendapen generikoak: «Nik ez dakit zer den Bidasoako Eskola hori», dio.

Gazte-gaztetik hasi zen Larramendi pintatzen, etxeko sukaldeko hormak etengabe dekoratzen baitzituen bere

arkatzekin eta aitaren onespenarekin itistikoen aurrean izan zuen inpre-Urtero etortzen ohi zen pareta txuii ioakkanporaeramanzuten, e tahara tzen zuena eta urtero zuen, horren-meta Venezuelara. bestez, oihalberriapintoreak. Naturai Hanjaio zen bere semea, eta hantxe zeharo txoratuta, Bidasoako bazte- Izi behar izan zuen pintura, hortik rretan bere paisaiak pintatzen hasi Bbidea ateratzeko egoera ez baitzen zen, baina Ricardo Baroja pintorearei ibera ona. Emaztea eta bien artean animoak izan ziren pinturari lotzera tetxea jarri eta pintura ahaztu zuen bultzatu zutenak. 1944an egin zueiutza, nahiz eta bere baitan, berak lehen erakusketa Bilbon, hurrerf an bezala, «ardo on bat kupelan urtean Iruñean eta 1946anDonostiaMtzen den bezala ondu zelako nire eta Argentinako Mar de Platan, Flores intura». 23 urte eman zituen itsasoz Kaperotxipiren estudioan. Ez zuen tstaldean, ezer pintatu gabe. 23 urte jarraipenik izan, alabaina. Gerra oit Aalde artean, eta, hala ere, pintorea. dokogiroak — berefamiliaguztiakaldt Emazteak bultzatuta, 1969an itzuli egin behar izan zuen Euskal Herri- ® Euskal Herrira. Iritsi eta Bilbon tik—, egoera ekonomiko larriak, eta ikutsi zituen bere koadroak, Artho-baita Parisen ezagututako korronte ir erakustaretoan. Izugarrizko arra-

kasta izan zuen, sei ordutan artelan guztiak saldu baitzituen. Horrek ani-matu zuen bide horretatik jarraitzera, eta hortik aurrera ez du etenik izan bere produkzioak, gaur egun arte.

Egun Beran bizi da, eta bera jotzen dute inguru horretako pintore gehie-nek maisutzat. Aiur txarrekoa, ez du batere gustuko jendearekin egotea, berak dioenez, eta bere pintura azal-tzea arrunt zaila dela azpimarratzen badu ere, ideiak argi eta garbiak di-tuela ezin uka. «Naturaren hitzak hor daude, denek dute eskura, baina mu-sika zuk jarri behar duzu gero. Kolore horien sinfonia interpretatu behar duzu pintzelarekin, eta batzuetan lor-tzen duzu eta bestetan ez».

• Juan Carlos Olaetxea»

«Gauza berriak sor daitezke lakusketaren bidez» BIDASOA aldeko paisaia oihantsuak margotzeko zaletasuna J u a n Larra-mendirengandik jaso du J u a n Carlos Olaetxeak. Bien koadroak ikus daitez-ke elkarren ondoan Berako erakuske-tan. Batasun hori da Olaetxeak azpi-marratu duena: «Erakusketak Baztan eta Bidasoa aldeko margolariak biltze-ko aukera eman di£u».

Bere ustez, baina, erakusketa ba-tean bil daiteke margolarion lana, ez, berriz, eskola batean; ez dago Bida-soako Eskolarik Olaetxearen ustetan. «Bakoitzak bere bideari jarraitu dio, ibaia margotzen duenjende multzo bat baino ez dago, paisaia da elkartzen gai tuena, ez inongo eskola»'-. Olae-txeak. Daisaiisten aniztasunaren adi-

bide, Elias Garralda margolaria aipa' t()lorea bilatzen dugu hemen, ez ma-du: «Lesakarra da bera jaiotzez baii frazkia. Kolorea da nagusi, berdeak, ez du hemengoekin zerikusirik, kaK "rdinak neguan. Hain dira atseginak, luniarra da bere margoa, Olotekok tzen ezin duzun hemendik ihes egin. kolan ikasle eta irakasle izan baita' -sisaiak harrapatu egiten zaitu eta

Paisaiak biltzen ditu, p a i s a i a k t ®n- duzu alde egin». nak erakar tzen dituelako. «Nattf Paisaiak margolariak liluratzeko maite duena pozik egon daiteke b1 ^en boterea, gainera, ez da berehala men. kolorea da naffusi. Paisaiis® *®aituko Olaetxearen ustez: 2auza

berriak sor daitezkeela uste du Berak pintoreak. «Erakusketak etorkizuna begira garrantzi handia izan dezaki gauza interesgarri eta berriak atei daitezke hemendik. Bada margotze hasi eta ari den gazte jende asko et bide berari jarraitzen diote. Balitek laster Bidasoako paisajista berria izatea».

Nafarkaria OSTIRALA,

ABUZTUAK

2

• Ana Mari Marin •

«Kolorea bilatzen dut beti» ANA MARI MARIN-EN (Elizondo, 1933} pinturarako bokazioa Jose Maria Apezetxeari, Ismael Fidal-gori eta Agustin Ibarrolari esker piztu zen. Menchu Gal irundarra-rekin izan zuen adiskidetasunak ere eragin, handia izan zuen eli-zondoarraren gainean, eta bera da egun inguruko pintorerik eza-gunenetakoa, Baztango Taldea-ren fundatzaileetakoa. Eguno-tan, Berako erakusketaz gain, be-re azken lanak eskegi ditu Elizon-don bertan paratu duen erakus-ketgm, eta elkarrizketa hau egin genion egunean bere herriko bes-tetako zurrunbiloan zegoen bu-ru-belarri sar tu ta , aur ten Eli-zondoko a lka te - juradoa ba i ta Ana Mari Marin.

Bere herriarekin biziki lotuta baita pintorea. Duela 20 bat urte ere izan zen Elizondoko alkatea, eta aspaldiko ametsa Baztango agintari nagusia izatea izan badu ere, egun horrelakorik ez duela nahi azpimarra tu du, «egoera franko zaila baita Baztanen». Be-rarekin solas egitea udal kontiiak eta pintura tartekatzea da, bere nortasuna osatzen duten kolo-reak—horiak eta urdinak berdea osatzen duten bezala— direlako.

Izan ere, asko laguntzen baitio Marini pintore izateak. «Beste sentsibilitate bat duzu gauzeta-rako», azaldu du. «Hala ere, ger-tatzen da daukazun gogo hori ez

Nabaria da Ana Mari Marinek, Jose Mari Apezetxearekin batera, Baztanen izan duen eragina. A N b E R GILLENEA

dela hain erraz aurkitzen jendea-rengan, eta borroka zaila da. Nik gauzak ikusten ditudanean beste begiekin ikusten ditut, begi ho-riek horretarako, beste gauza ba-tzuk ikusteko, hezi ditudalako. Gainera, horri esker lanean-eta arreta handiago jartzen duzu. Leo naiz, eta langile izateaz aparte, borondate handikoa, beraz gus-tatzen zaizkit ongi eginak diren gauzak.

Egun ezkorra da pintorea he :

rriko gauzei buruz, jendeak duen partehartze eskasari buruz; bai-na, hala ere, bere pintura erakar-garria da, itxurosoa, atsegina eta kolore bizikoa. «Kontra egiteaga-tik pintatzen dut horrela. Jende alaia naiz ni, eta horregatik bila-tzen dut kolorea. Formak hor di-t u z u , b a d i r e l a k o m e t o d o a k , praktikak, baina kolorea bilatu behar duzu eta hori egiten dut».

• Juan Carlos Pikabea •

«Bidasoako Eskola baino gehiago, Bidasoa dago»

JUAN CARLOS PIKABEA lesaka-rra J u a n eta Juan Ignacio Larra-mendiren ildotik sortutako mar-golaria da, Beran euren lanak zintzilikatu dituzten pintoreen artean gazteena. Egun hauetan pozik da Bidasoako paisajistak, gaur erakusketari esker, «ez bai-tugu askotan izaten hemen gure lana erakusteko aukera, are gu-txiago denek batera, lekurik ez

delako, eta bakoitza bere kabuz ibiltzen delako».

Baz tan eta Bidasoa a ldeko margolariak elkartzeak pozten badu ere, orri hauetan bildu di-tugun beste hainbat margolarik bezala ez du uste J u a n Carlos Pi-kabeak Bidasoako Eskola existi-tzen denik, «Bidasoako Eskola baino gehiago, Bidasoa bera da-go, hori margotzen dugu». Hortik

aurrera, bi ardatz bereizten ditu pintore l e sakar rak , Baztango margolariak batetik, eta Larra-mendiren bidez Beran sortu di-renak bestetik.

«Baztanen, Jose Mari Apeze-txearen eskutik sortu dira mar-golariak, eta hau Cezanneren ja-rraitzjiilea da. Hemen Larramen-di izan da buru, bere oinarritik bideratu izan gara bertzeak».

• Jose Maria Apezetxea •

«Pintore bakoitzak bere modura ikusten eta islatzen du izadia»

JAVIER ZIGA eta Ismael Fidal-gorekin izan duen h a r r e m a n a bazter utzita, autodidakta izan da Jose Mari Apezetxea margolari erratzuarra. Ondoren, baina, be-' ra izan da bere eragina eta bere arrastoa Baztango beste hainbat margolarirengan utzi duena, Ana Mari Marin pintore elizondarra-

- rekin batera.

Eraginak eragin, Bidasoako Eskolarik ez du berak onartzen. «Eskolak erran nahi du badagoela

pintatzeko modu bat eta ez da hala, bakoitzak bere modura egi-ten du, bakoi tzak bere e ra ra ikusten eta islatzen du bere koa-droetan aurrean duen izadia edo paisaia».

Apezetxearen idurikoz, gaia da Baztango eta Bidasoako paisa-jistak biltzen dituena, hau da, ibaia eta bere ingurua. «Arrunt ezberdinadagainera; adibidez, ez dira berdinak Baztango aldea eta Irungoa, askoz suabeagoa da

Irungoa Baztangoa baino». Baztan eta Bidasoa aldean ere

nabariak dira ezberdintasunak, Apezetxearen iritziz. «Bidasoa al-dean edo Bera aldean nabaritzen da Larramendiren eragina, bera-rekin ikasi dute hangoek». Erra-

_ -tzukoak, hala ere, elkarrengan-dik ikasteko batak besteengan izan dezakeen eragina onartzen du. Lehen eraginei buruz, Vaz-quez Diaz eta Regollos aipatu ditu Jose Mari Apezetxeak.

Nafarkaria OSTIRALA,

ABUZTUAK

Xanti Begiristain

Iruñeko galtzadarriak • Azken bolada honetan Iruñeko jende asko, ba-tez ere Alde Zaharrekoa, oso aztoratuta dabil galtzadarriak direla, eta ez direla. Batez ere egun hauetan, zenbait kale edo lekutan lanean hasi direnean, ahotsak gehiago altxatu dira.

Izan ere, Iruñeko erdiguneko kaleen zoruek konponbideren bat behar dute. Edozein hiritarrek ikusi eta pairatu ahal izan ditu bertan dauden zuloak, beheraguneak, itxi gabeko tarteak e.a.

Nik, Nafarroako hiriburuko hiritarra bezala ere, erabili nahi dut iritzia adierazteko demokraziak ematen didan eskubidea.

Badakit hiriburuko alkate j aun eta beste zine-gotzi asko, galtzadarriak kentzearen aldekoak di-rela funtzionaltasunaren izenean. Beste zinegotzi batzuk eta gizarte taldeak, hala nola kulturako pertsona batzuk eta beste zenbait kolektibo, or-dea, mantentzearen alde daude. Lehengoek, hau

dut nik ezin dudala ahaztu nire egoera flsikoa, hortaz, emango ditudan pentsamoldeak izango dira gurpil-aulki erabiltzaile eta hiritar arrunta naizen aldetik. Lehenik eta behin, esan behar du t ulertzen ditudala batzuen eta besteen zioak eta argudioak: konprenitzen ditut kentzearen alde daudenen arazo teknikoak, eta baita mantentzea-ren alde direnen lege hauste horren arrazona-mendua ere. Gainera, legea ona bada eta ongi egina baldin badago, larriagoa iruditzen zait oraindik legea ez betetzea. Beraz, ni gai tekniko hauetan batere aditua izan gabe ere, esango nuke lehendabizi legea bete beharko luketela, eta hortik aurrera, neuri eta ni bezala dabiltzan guztiei in-teresatzen zaiguna kaleak ahalik eta erosoenak izatea da. Horrek esan nahi du guri komeni zaiz-kigula kaleak leunak, koskarik eta espaloirik gabeak, ez-irristakorrak e.a. Hori nola egin? Nola

da, galtzadarriak kendu nahi dituztenek, esaten dute, praktikoki ezinezkoa dela harriak egoera on eta egokian luzaro iraunaraztea. Horretarako ar-gudiatzen dute galtzarriak oso sakonak direla (25-30 cm), harea gainean daudela apoiatuak atera ahal izateko hondatzen direnean, eta horre-gatik guztiarengatik oso zaila dela hasiera batean jarritako maila berean mantentzea ibilgailuen pi-suaren presiopean. Horretaz gainera, hiriaren zoru azpian eta ondoko horma eta sotoetan arazo latzak sortarazten omen ditu sartzen den urak.

Bigarrenek, hots, galtzadarriak mantendu nahi dituztenek, besteak beste, honako argudio haue-xek egiten dituzte beren iritzia defenditzeko. Ale-gia, galtzadarri horiek aspalditik bat eginak dau-dela Iruñeko Alde Zaharreko monumentu multzo historikoarekin, legeak hala aitortzen dituela, eta beraz, horrela, edozein modutan eta baimen be-rezirik gabe ezin direla kendu. Hori egitea legeren baten aurka joatea omen litzateke.

Eta jakina, hau guztia azaldu ondoren supo-satzen da, orain nik busti egin behar dudala eta adierazi beharko dudala neure iritzia. Ongi ba, oraintxe bertan saiatuko naiz. Hasteko esan behar

uztartu dena, legea eta funtzionaltasuna modu egokian? Nik ez dakit oso ongi baina konbentzituta nago guztien borondaterik hoberenarekin lor li-tekeela maila handi batean. Hona hemen nire es-karmentutik ateratako ideia batzuk erabilgarriak balirateke ere: orain arte, gurpildun aulkietan mugitzen garenok, behin ere ez dugu aukerarik izan Alde Zaharreko espaloietan ibiltzeko, besteak beste, Udalak ez dituelako egin behar diren aldats guztiak. Horregatik, beti ibili behar izan dugu galtzadan, baina bi eragozpen erantsirekin: hots, ibilgailuen arriskutik etengabe ihes eginez, lasai-tasunik barik, eta galtzadarri-zoruari atsedenik gabe erreparatuz, era berean patxadarik gabe, gurpilak zulo-guneetan ez sartzeko eta estropo-zurik ez izateko. Laburbilduz: mugikortasun mu-rritzeko pertsonok ere ordaintzen ditugu zergak, beraz, exijitzen dugu Alde Zaharreko kaleetan ba-rrena lasaitasunez ibili ahal izatea beste edozein pertsona bezala, bai espaloietan, bai galtzadetan ere. Nola? Ba, buru pentsatzaileek bila eta aurki dezatela konponbidea! Esaterako, entzierroko zezenentzat pikatzen dira harriak eta botatzen da galipota; elbarriok gutxiago ote gara? •

Joxemiel Bidador

Izabako Migel Uhalde kontatzaile legoa zenaz

• Ezer guti da Migel Uhalde karmeldarraz iritsi zaiguna, berauk laga zizkigun lan idatztak ezpadira. Guziarekin, bera eta bere liburuak gaitzat harturik Eduardo Urrutiak ondu bi saio Habur baditugu, 1916. eta 1917. urteetako Euskalerriaren Alde eta Bolettn de la Comision de Monumentos de Navarra hurrenez hurreneko aldizkarietan ageri zirenak. Bestaldetik ere izabarra-ren bestelako profil aski argigarria bazigun eskaini Perez-Goie-nak nafar bibliografiaren laugarren alekian. Erronkari ibaxako sendi txiroan sorturik, gurasO laborariek zinak eta minak pai-ratuko zituzten seme argiak ikas zezan, alabaina mendeak unaturik nonbait, karmeldarren legeetara bildu zen Uhaldeta-rren premua, eta apez karrerari zaputz eginik, anai soil bidali zuten Sevilla aldera non 1780.ean zendu baitzen. Matematika-zale amorratua, kontatzaile legoa edo el contador lego bezala ezaguna egin zen bertan Notas al destierro merecido de opiniones equivocadas izenburukoa argitara eman zuenean. Honetan egutegi juliarrak bide dituen akats larriak hitzpide zituen, eta horren ordez izarren higiduretan oinarriturik berak asmatutako egutegi berria proposatzen zuen: 'Por haberse establecido el cdmputo Juliano para la intercalactdn de bisiestos sin atenct6n a la progresiva enlazada cuenta con que camtnan los luminares del cielo efectuando el armonioso concierto del verdadero año luni-solar, se ha seguido notable confusidn en la universal republica literaria, porque siendo dicho computo cuenta injustificada en su

fundamental raiz, por consiguiente lo son las demds rcunas que le coadyudan, et aureo numero, el cielo solar de 28 años, etc». Berariazko aldakuntza gauza zedin liburuarekin batera oroitegi mamitsu eta sakon bat helarazio zion erregeari, hark bere mendeko lurretan orotan zabal eta berme zezala. Halarik ere, Uhaldek aldarrikatu aldakuntzak bertan behera geratu behar izan zuen Kontseiluak 1765.eko abenduaren 27an aditzera eman zuen Erret Aginduaren ostean. Hauxe gainera etzen Iza-bako karmeldarrak idoro oztopo bakarra, eta Sevillako Uniber-tsitatean astronomiazko katedratikoa zegoen Frai Pedro San Martin Uribe trinitarioaren oldar isekatzaile eta Salamancako Unibertsitatearen irakasleak ziren Diego Torres eta Isidoro Ortiz bikoteak eginiko eraso deuseztagarriekin lehiatzeko beharra izan zuen. Nolanahi ere defendatzen zuen teoria bere arrazoi guziekin, izenburu Juzea daraman honetan finkatu zuen: Asunto serio, grave e importante que se propone a resulta de lo que se ha trabajado hasta ahora sobre la mds justa computacion del tiempo y asunto que implora la proteccion de los principes sobe-ranos por ser de tan gloriosa naturaleza sin oponerse a sus intereses temporales, Iruñean, Joseph Longasek Zugarrondo aldeko Karmen karrikan zuen moldetegian, 1775. urtean. Beste bietan gutxienez eman zuen argitara idazki hau, bata segituan ikusiko dugun 1776.eko Arithmetica demonstrada liburuaren bukaeran, eta beste behin 1778.eSn ohiko etxean: 'Cttense los defectos que se han dejado ver y experimentar en el compendio de los 1.778 años de lapresente era cristiana, y se cree el autor que la cuenta del verdadero año luni-solar se puede deducir de los mismos computos que expresa la sagrada escritura estable-cida por basefundamental la decima cuarta luna en la que salio de Egipto el pueblo hebreo».

Honezkero aipatu aritmetika liburuaz aritzeko unea heldu da. Hauxe bere garairako behar beharrezkoa zen idazkia dugu, bada eskoletan irakasten ziren matematikak jasotzen zituen lehen-dabiziko esku liburua baitzen. Bertan eragiketa matematikorik arruntenek islada dute, baita herrl ezberdinetan usean ziren pisu eta neurrietako taula konparatiboak, merkataritzan zihar-dutenendako tresna ezin erabilgarriagoa egiten zelarik. Erron-kariko ibaxari eskaini eta Arithmetica demonstrada con diversas prdcticas cuentas de las cuatro reglas para que lajuventud pueda instruirse con brevedad y recordar los demas inteligentes las especies olvidadas de las que aprertdieron antes izenburu za-barra ipini zion, aurrekoetan bezala Longasen etxean inprima-razi zuela 17?6.ean. Historiagile bezaia ere zer edo zer ondu zuen, hala nola. Apologia reformada del Padre Moret vindicandole de la impugnacion de algunos historiadores y de las del Padre Risco edota Compendio apologetico de la historia de Navarra. •

Iruñeko Hiria xake torneoko zazpigarren jardu-naldiko partida, 1996ko urtarrilaren 3an jokatua. Mario Gomez (Euskal Herria), 2.425 ELOkoa — Francisco Hernandez (Costa Rica), 2.230 ELO-koa.

1) d4, d5; 2) c4, c6; 3) Zc3, Zf6; 4) Zf3, e6; 5) e3, bZ-d7; 6) Dc2, a6; 7) Ad2, Ad6, 8)e4, e5; 9) 0-0-0, e4; 10) Ze4, Ze4; 11} De4, Zf6; 12) Dh4, e4.

Peoi hau oso ahula zen. Aurreratzeak ez dio indar gehiagorik eman.

13) Ze5, Af5; 14) Ae2, 0-0; 15) g4. Ikus koadroa. Beltzak peoia galtzear daude.

Baina posizioak okerragora ere jo dezake. 15)..., Ae5; 16) e5, Zg4; 17) Dg3. Zurien jokaldi honekin, zaldi beltza oso gaizki

kokatuta geratu da. Gainera, eraso aukera bada-go.

17).:., Dc8; 18) hG-g1, e3; 19) e3, h5. Beltzek ez zuten jokaldi onik. 20) h3, De6; 21) g4, g4; 22) Ac3, Dg6; 23) Gd6,

f6; Ab1; 25) f7 xa. Dena erabakita zegoen, eta zuriek lehenengo

aukera aprobetxatu dute. Alfila erortzen denez, beltzek etsi dute.

2

Nafarkaria

Mundu zabaleko musika Nafarroan Nafarroako Jaialdien «trantsiziozko» hamaseigarren ekitaldia abian da, musika ekitaldietara mugatua

afarroako Jaialdiak hamaseigarren eki-

taldira ailegatu dira. Aurten musika izanen da protago-nista nagusi eta bakarra, mundu zabaleko musika et-niko, blues eta new age igo-ko baitira Nafarroako taulen gainera. Musikaren jaial-diak ezezik, «trantsizioz-koak» ere badira aurten-goak. Principe de Viana era-kundeak jaialdien etorki-zuna zehazteko gogoeta egiteari ekin dio.

Erredakzioa / Iruñea

NAFARROAKO JAIALDIEN ha-maseigarren ekitaldia abian da. Munduko hotsak lelopean musi-ka dute aurtengoek protagonista bakarra. Ez nolanahikoa, ordea, etnikoa, blues eta new age izanen baitira nagusi hilabete osoan Na-farroako hainbat herritan; Nafa-rroa izanen da mundu zabaleko musikaren topagune.

Lokua Kanza eta Rita Marley asteburu honetan izanen dira Altsasun. Hurrengoan, Tuterara iritsiko dira jaialdiak Raimundo Amador, Geoffrey Oryema eta Manu Dibangoren eskutik. On-doren, Lizarran izanen dira Mi-sia, Omara Portuondo eta Ange-lique Kidjo.

Bukatzeko, Zangoza izanen da aurtengo Nafarroako Jaialdien azken egoitza. Bertan izanen dira Luis Paniagua, Dulce Pontes eta Gtien Dai.

I ruñean , gainera , ta i lerrak izanen dira — txalaparta eta per-kusioa, besteak beste—, baita hitzaldi eta topaketak ere artista eta kazetari espezializatuekin, Nafarroako Jaialdien urtetako ohiturak agintzen duen legez. Aurtengo Nafarroako Jaialdiek, hain zuzen, Iruñean bertan izan dute hasiera. Bertako Gaztelu plazan kontzertua eskaini zuen joan den asteazkenean Carlos Nuñezek hamaseigarren ekital-dia abian jarriz. Altsasu, Tutera, Lizarra eta Zangozaren txanda jarraian.

Nafarroako Jaialdiak etorkizunaren bila • Musika protagonista nagusi eta bakarra dutelako ezezik, bada aurtengo Nafarroako Jaialdiak bereziak direla errateko beste arrazoirik ere. Tomas Yerro Kultur zuzen-dari nagusiak berak ere «trantsi-ziozkoa» deitu du aurtengo eki-taldia.

Nafarroako Jaialdiak antola-tzen dituen Principe de Viana e rakundea , izan ere, gogoeta sakona egiten ari da, eta 1981. urtean sortutako jaialdion etor-kizuna edizio honen ondotik ze-haztuko da.

Nafarroako Jaialdien aurkez-penean berean, e torkizunean jarraituko duten bidearen hain-bat zehaztapen aurreratu zituz-ten Tomas Yerro eta Jose Ortega Principe de Vianako erakundeko buruek, nahiz eta aldaketaren

nondik norakoak guztiz finka-tuta ez egon: espezializatuagoak, hiri batean zentratuak eta orain artekoak baino independentea-goak diru publikotik; gainera, garaiko idealekin konprometitu-ta, esaterako, elkartasuna, kul-tur aniztasuna eta nahasketa et-nikoarekin.

Tomas Yerrok berak onartu duenez, hasieratik indefinizioak jota egon dira Nafarroako Jaial-diak. 1983. urtean bultzatu zen deszentralizazioak, gainera, gai-tza areagotu besterik ez zuen egin. Arrakasta handiko zenbait ekimen — Julian Gaiarre eta Pa-blo Sarasate kantu eta biolin lehiaketak edo bideo erakuske-ta— bereiztu egin dira, baina To-mas Yerro kultur zuzendariak onartu duenez, espezializazioa-rentzat oztopo izan da.

Urte hauetako guztietako gas-tuak ere ez dira nolanahikoak izan — mila milioi pezeta inguru (40 milioi libera)— eta Kultur zuzendari nagusiaren hitzetan, «inbertsioa baino, horixe izan di-ra, gastu. Ez dugu azpiegiturarik eta hasieran zeuden gabeziak berberak dira».

Musika, dantza, antzerkia eta ikastaroak • 1981. urteko udan sortu ziren Nafarroako Jaialdiak.

Azpiegitura egokirik ez zegoen, ezta antolaketa bere gain hartu-ko zuen lagun talde finkorik ere. Ekimen berriak, baina, iruinda-rren interesa piztu zuen eta, az-kenik, eszenatoki bitxi eta berezi bihurtu zen Erriberriko gazte-luaren atzealdea.

Valentin Redin izan zen hasie-rako ur te h a r t a n Nafarroako Jaialdiek izan zuten lehendabizi-ko zuzendaria. Bere eskutik, mu-sika, dantza eta antzerki ikuski-zun anitz eta ezberdinak igaro ziren Er r ibe r r iko gaz te lu t ik abuztuan zehar.

Hauekin guztiekin batera, gai-nera, ikastaro, hitzaldi eta taile-rrek osatu zuten Principe de Via-na erakundeak abian jarritako ekimena.

Nafarroako Jaialdiek, hala ere, bizi izan dute garapen eta alda-ketarik. Horien artean agian ga-rrantzitsuena deszentralizazioa izan da.

Hasierako urteetan Erriberri ' izan zen jaialdien bihotza. Ondo-ren, beste herri batzuetara ere eraman zuten jaialdien antola-tzaileek udako kultur eskaintza. Aurtengo «trantsiziozko» jaialdiek ere Iruñea ezezik badute beste hainbat eszenatoki ere: Altsasu, Tutera, Lizarra eta Zangoza, ale-gia. X

Misia (ezkerrean), Lokua Kanza (goian), Raimundo Amador (goian

eskuinaldean), Dulce Pontes (eskuinean) eta Rita Marley ariko

dira Nafarroako Jaialdietan datozen asteetan.

NAFARROAKO JAIALDIETAKO EGUTEGIA -ABUZTUA-

' <.••• ••: . :

Rita Maniey

Raimundo Amador

Geoffrley Oryema :: :.:••• §§il :§:!§!:« S i l f

M J I I I I O i l v i n ç n

Omara Portuondo

Anaelicnir Kldjo

Luis Paniagua

DukePonte ' .

CiuenJDa; __

Ikastaroa: ualaparta. Oruadarrek emaila

Hitzaidia: 'Mujer-s qui- dej:.n nir su voz'

Ikastaroa: musika berriak

Hitzaidia: 'Sonidos dei mundo para una nueva era'

Nafarkaria OSTIRALA,

ABUZTUAK

* • Javier Manzanos • Iruñeko Udaleko Kultura teknikaria

«Sanferminetan interes eta kalitatezko erakusketak eskaintzen segituko dugu» Druindarrak heldu den

urteko Sanferminen zain dauden bitartean, Udala oso kontent dago egitarauan eskainitako Sanfermin Kulturalak izan duen harreragatik. Sarasa-te pasealekuan ezarritako eskultura batzuek kalteak izan bazituzten ere, jaietan paratu ziren 11 erakuske-tek izandako bisitari kopu-ruak erakusten dute ideia egokia dela, Javier Manza-nos Iruñeko Udaleko Kul-tura teknikariaren ustez.

Irene Arrizurieta / Iruñea

ATZO irekitako Tutankamon fa-raoi egiptoarraren inguruko era-kusketa muntatzen ari zela ha-rrapatu genuen Manzanos. Oso lanpetuta egon arren, Udalak arte garaikideari buruz dituen asmoez hitz egin digu. • Aurten Sanferminetan, ohiko

egitarauaz landa, kultura ka-leratu nahi izan duzue jaiak kultural bihurtuz. Udalak eta zuk zeuk nolako balorazioa egiten duzue? Nire ardura erakusketen atala

den heinean, balorazioa oso ona eta oso positiboa da. Sanfermine-tan 11 erakusketa paratzea arris-kugarria izan zitekeen, baina es-pero ez genuen harrera izan dute. Gotorlekuaren kasuan erakus-keta batzuek beste batzuk la-gundu dituzte. Nik uste dut Iru-ñeko jendeak egin zaion propo-samena oso ongi hartu duela, erakusketa maila ona erakutsi dugulako eta ekainean baino bi-sitari gehiago izan ditugulako.

• Ber: helburuak bete direla esu aiteke?

«Asmoa 90eko hamarkadako arteari buruzko bilduma egitea

da, eta ez horretara egokitutako museoa paratzea»

Javier Manzanosek laugarren urtea du Iruñeko Udalean erakusketak antolatzen. O S K A R M O N T B R O :

Bai, erabat. Lortutako emaitzaz gogoeta egitean bide beretik ja-rraitu behar dugula ohartarazi digu, interesa eta kalitatea duten erakusketak Sanferminetako es-kaintza izan daitezkeen beste atal batzuk betetzeko. • Udalaren proposamen ausarte-

na eta publikoarentzat zuze-nena Sarasate pasealekuan ja-rritako eskultura garaikideen erakusketa izan zen arren, Jose Ramon Anda, Leopoldo Ferran eta Josetxo Santosen eskultu-rek kalteak izan dituzte. Nola-koa izan da artiston erreak-zioa?

Jose Ramon Andaren eskultu-rak ez zuen kalterik izan; kokatua zegoen tokitik atera eta lurrera bota zuten. Gainera, brontzez egina dagoenez, berriz bere gu-

nean paratu dute. Leopoldo Fe-rranenak eta, batez ere, Josetxo Santosenak bai, kalteak izan zi-tuzten. Leopoldo Ferranen eskul-tura aste honetan ezarri dugu be-rriro soldadura puntu batzuk eman ondoren, eta Josetxo San-tosena egileak berak noiz molda-tuko zain gaude berriz ere para-tzeko. Eurak oso kontent ez zeu-den arren, gehien uzkurtu zena neu izan nintzen. Dena den, ar-tistok izan ziren eskulturak mol-datu eta zeuden tokian berriz pa-ratzeko adoretu nindutenak, nik, hasiera batean, Gotorlekura eramatea pentsatu bainuen es-pazio babestuagoa delako. Auto-reek erasoen aurrean ezin genue-

. la etsi erran zidaten eta jarraitu behar genuela, proposamen mo-duan hiriak oso ongi onartu zue-lako.

• Iruñeko Udalak proposatuta-koa asko gustatu zaiela adie-razten du horrek? Hogeita hemeretzi artista ba-

tzen dituen erakusketa batek beti beldurra handia ematen dio an-tolatzen duenari, erakusketan eragina duten artisten banako-

tasun handiak eta balorazio per-tsonalak daudelako. Beldur ho-riek gaindituta, erakusketa irekl zen egunean artista gehienak eto-rri ziren, eta guztiak oso pozik daude. Erakusketek trabak zi-tuzten arren —pieza, nahasketa gehiegi—, artista gazteak eta kla-sikoak uztar tuz aberas tasun handia genuen, eta artistak be-raiek horrela uste izan dute. • Sanferminetan paratutako arte

garaikidearen zati bat Udalak ARCOn erosi zuen. Aurreran-tzean, zein aterabide eman be-har zaio?

Asmoa da arte garaikideari buruzko —90eko hamarkada-koa, zehatzago esanda— bilduma apal eta txikia egitea, -Iruñeko Udalak 70eko edo 80ko hamarka-dako lanak erosteko aukera galdu baitu. Orain ezin ditugu Barcelo, Tapies eta Gordilloren obrak ero-si. Oraingoa — 90eko hamarka-dakoa— den bilduma aurkitu be-har dugu> aurrekontuarekin bat datorrena; eskultura baterako bost milioi pezetako (200.000 li-bera) aurrekontua gutxienekoa da. Udalean Kultura Sailean ga-

biltzanon ustetan — teknikoak eta zinegotzia—, ez da gure zere-gina arte garaikidera egokitutako museoak sortzea. Badago Nafa-rroan arte museoa, Gobernuare-na den Nafarroako Museoa, badu arte garaikidea biltzen duen zati bat eta baditu arte garaikide hori gehitzeko edo garatzeko proiek-tuak ere. Nire ustez, gure eginki-zunak bestelakoa izan behar du, Udalak eginkizun zuzenagoa, bi-ziagoa izan behar d'u, ikuslea-rengandik gertuago egonik. Au-rrekontu eta espazio fisikoaren arazoak direla medio, gure hel-burua ez da pieza horiek gorde-tzeko tokia aurkitzea, baizik eta horiek mugitzea, artista baten obrari buruzko erakusketa di-daktikoa egitea. Baditugu, era berean, Espainiako beste hiri ba-tzuekin gure lanak trukatzeko proiektuak gure lanak mugitze-ko. /

S O S 1 11 i li

Javier Martzanos Iruñeanjaio zen duela 32 urte eta Madrilgo

Unibertsitate Konplutensean egin zituen Artearen Historia

Ikasketak. Geroztik hain gustu-ko chten arie garaikidearen alo rrean tbili dn lanean. Hasieran. Madrilen hint urtez egin zuen lan arte garaikideko galeria

batean eta. ondoren. Iru-ñeko Udaleko kultura

Cuencako Nazioarteko Elektrograjia museoaren

fondoekin.

Lan ugari duen arren Manzanosek oporrak

hartuko ditu abuztuan, baina nahikoa laburrak.

Hori bai, atsedenalditxoa ez du egonean egoteko izanen, baizik

txatuko du, bigarren urratseko ikastaroa egiteko asmoa baitu.