11 iii - osakidetza...bizi-estiloak 17 2. alkohol-kontsumoa alkoholaren gehiegizko kontsumoak...

��

��

11

IIILehentasunezko esparruak ■ A. Bizi-estiloak

1. Tabako-kontsumoa2. Alkohol-kontsumoa3. Legez kanpoko drogak4. Jarduera fisikoa5. Nutrizioa eta elikadura-segurtasuna

■ B. Ezberdintasun sozialak osasunean 1. Ekitatea eta ezberdintasunak osasunean2. Egindako jarduerak:

■ C. Gaixotasun ez-kutsakorrak 1. Minbizia2. Zirkulazio-aparatuko gaixotasunak3. Diabetes mellitusa (DM) 4. Istripuetako lesioak5. Osasun mentala

■ D. Gaixotasun kutsakorrak 1. Txertoaren bidez prebenitu daitezkeen gaixotasunak2. Tuberkulosia3. Infekzio nosokomiala4. GIBa edo hiesa eta sexu bidez kutsatzen diren beste gaixotasun batzuk.

■ E. Arreta bereziko taldeak 1. Bizitzaren hasiera2. Gazteak3. Hirugarren adinekoak4. Emakumezkoak

■ F. Ingurumena, lan-ingurunea eta eskola-ingurunea 1. Ingurumena2. Lan-ingurunea3. Eskola-ingurunea

12

��

��

III.Lehentasunezkoesparruak

A. Bizi-estiloak

2002-2010eko Osasun Planak lehentasuna ematen dio bizi-estiloen gainean eragiteari, erabakigarritzat jotzen baititu herritarren osasunerako; hor sartzen dira tabako-kontsumoa, legez kanpoko drogen kontsumoa eta jarduera fisikoa. Hurrengo puntuetan azalduko dugun eran, plan horren ebaluaziorako bildutako informazioak berretsi eta berriz ezartzen du premisa hau: bizi-estiloak nolakoak (osasungarriak ala ez-osasungarriak), halakoa izaten da pertsonen osasuna, bai eta haiek eguneroko bizia egiten duten ingurunearen osasuna ere.

1.Tabako-kontsumoa

Tabako-kontsumoa osasunerako mehatxua da oraindik ere, bai erretzaileentzat, bai ingurukoentzat. Tabako-kontsumoa gaixotasuna nahiz heriotza eragiten dituzten eta ekidin daitezkeen gaur egungo arrisku-faktore nagusietako bat da.

Osasun Planak 2002an ezarritako helburu bat izan zen EAEko herritar ez-erretzaileen proportzioa % 80ra iristea. 1997tik 2007ra —EAEko Osasun Inkestak (EAEOI) azken datuak eman zituen urtea—, ez-erretzaileen kopurua % 5,77 igo da, eta, 2007an, herritarren % 75,1 ziren.

1. grafikoa. Ez-erretzaileen proportzioa (%)

EZ-ERRETZAILEEN PROPORTZIOA (%)1. GRAFIKOA.

Helburua: ez-erretzaileen proportzioa % 80ra igotzea

71,0

73,975,1

686970717273747576

681997 2002 2007

Iturria: EAEOI. Ezagutzaren Gestioko eta Ebaluazioko Zuzendaritza. Osasun eta Kontsumo Sailahttp://www.osanet.euskadi.net/r85-EAEOI/es/contenidos/informacion/encuesta_salud_publicaciones/es_EAEOI/adjuntos/Encuesta%20salud%202007.pdf

Bizimoduak dira populazioaren osasunaren alderdi erabakigarrienetako bat.

Txikitu egin da tabakoaren kontsumoa; hala ere, Euskadiko populazioaren laurden bat erretzailea da.

��

��

13Bizi-estiloak

Tabako-kea arnasten duten pertsonen proportzioari dagokionez, % 10era jaistea jarri zen helburutzat (% 39 zen hasierako ehunekoa). Hamar urtean (1997-2007), herritarren % 21era jaitsi da.

2. grafikoa. Norberarena ez den tabako-kea arnasten duten pertsonen proportzioa (%)

NORBERARENA EZ DEN TABAKO-KEA ARNASTEN DUTEN PERTSONEN PROPORTZIOA (%)

2. GRAFIKOA

Helburua: kea arnasten duten pertsonen proportzioa % 10era jaistea

3932

21

05

1015202530354045

01997 2002 2007

Iturria: EAEOI. Ezagutzaren Gestioko eta Ebaluazioko Zuzendaritza. Osasun eta Kontsumo Saila

http://www.osanet.euskadi.net/r85-EAEOI/es/contenidos/informacion/encuesta_salud_publicaciones/es_EAEOI/adjuntos/Encuesta%20salud%202007.pdf

Badirudi tabakoari egotz dakizkiokeen gizonezkoen nahiz emakumezkoen heriotza-tasetan islatzen direla tabako-kontsumoaren eta eraginaren datu horiek. Koadro honetan ikusten da 1998tik 2008ra bitarteko hamarkadan tumore gaiztoen eta arnasketako gaixotasunen ehunekoek behera egin zutela gizonezkoetan. Ez zen gauza bera gertatu zirkulazio-aparatuko gaixotasunekin, ez eta emakumezkoekin ere. Emakumezkoetan, areagotu egin ziren tabakoari egotz dakizkiokeen heriotza-kausak.

1. taula. Tabako-kontsumoari egotz dakizkiokeen heriotza-tasak, kausa-multzo handietan banatuta. EAE, 1998 eta 2008

Gizonezkoak Emakumezkoak

Kausa-multzoaTabakoari egotz

dakizkiokeen heriotzen % (1998)

Tabakoari egotz dakizkiokeen

heriotzen % (2008)


heriotzen % (1998)


heriotzen % (2008)

Tumore gaiztoak 35.41 33,7 3.81 7,3

Zirkulazio-aparatuko gaixotasunak

21.31 23,4 1.78 2,8

Arnasketako gaixotasunak 51.44 42,1 5.01 6,9

Iturria: Osasun Ikaskuntza eta Ikerketako Zerbitzua. Ezagutzaren Kudeaketarako eta Ebaluaziorako Zuzendaritza. Osasun eta Kontsumo Saila

2002-2010eko Osasun Planean eman ziren zenbait datu (tabakoari egotz dakizkiokeen 1998ko heriotzen gainekoak) ez dira zuzenak.

Tabako-kontsumoan dauden ezberdintasun sozialei dagokienez, 2002-2012ko Osasun Planak aditzera ematen zuen erretzeko ohiturari zegokionez zeuden ezberdintasun sozialak areagotuz joango zirela, eta kontsumoa handiagoa izango zela gizarte-egoera ahuleneko klaseetan, emakumezkoen artean batik bat. EAEOI-07ren datuek baieztatu egiten dute aurreikuspen hori: gizonezkoetan, gradiente argi bat ikusten da (erlazio graduala maila sozioekonomikoaren eta tabako-kontsumoaren artean; hots, tabako-kontsumoa handiagoa da maila sozioekonomikoz jaitsi ahala); eta, emakumezkoetan, gradiente horren hasiera nabari da.

14

��

��


Helburua zen tabako-kontsumoan zeuden ezberdintasun so-zioekonomikoak % 25 murriztea. 2007. urtean, ezberdintasunok ez dira murriztu; guztiz kontrakoa, areagotu egin dira (% 39,53 egin dute gora 1997tik). Egoera ahuleneko herritarren (Eskola-graduatua edo hezkuntza-maila baxuagoa duten 16-74 urteko gizonezkoak eta 16-44 urteko emakumezkoak) tabako-kontsu-moa, eskola-graduatua baino goragoko ikasketak dituzten he-rritarrenarekin alderatuta, % 60 handiagoa da

3. grafikoa. Tabakoaren kontsumoan dauden desberdintasun sozialak (%)

TABAKOAREN KONTSUMOAN DAUDEN DESBERDINTASUN SOZIALAK (%)

3. GRAFIKOA

Helburua: tabakoaren kontsumoan dauden desberdintasun sozialak % 25 jaistea

43

77

60

0102030405060708090

1997 2002 2007



Sexuari begiratuta, esan dezakegu gizonezkoen tabako-kontsumoaren beherakada emakumezkoena baino askoz nabarmenagoa izan dela; beraz, murriztu egin da bi sexuen arteko aldea tabako-kontsumoan. 1997an, tabako-kontsumoa % 22,3koa zen emakumezkoetan, eta % 32,5ekoa gizonezkoetan; 2007an, berriz, balio horiek % 21,7 eta % 28,2 ziren, hurrenez hurren.

4. grafikoa. Biztanleria erretzailea (ehunekoak adinaren arabera estandarizatuta) sexuaren arabera banatuta, 1997-2007

4. GRAFIKOA. Erretzaileak (adinaren arabera estandarizatua %), sexua kontuan hartuta, 1997-2007.

0

5

10

15

20

25

30

35

Gizonezkoak EmakumezkoakSexua

%

1997 2002 2007

Iturria: 2007ko EAEko Osasun Inkesta. (EAEOI-2007)

Gizonezkoetan, erlazio estua dago tabako-kontsumoaren eta talde sozioekonomikoaren artean: zenbat eta maila sozioekonomiko altuagoa, tabako-kontsumoa orduan eta txikiagoa da. Emakumezkoetan, erlazio hori ez da hain nabarmena.

��

��

15Bizi-estiloak

Gizonezkoetan, I. eta II. talde sozioekonomikoetan (goi-mailako talde sozioekonomikoak), beherakada handia izan da kontsumoan. Ez da gauza bera gertatu egoera ahuleneko taldeetan, IV. eta V. taldeetan, alegia (5. grafikoa). Horregatik, gradiente ekonomiko nabarmen bat ageri da: 2007an, eskala sozialean maila baxuenean zeuden gizonezkoen tabako-kontsumoa goreneko mailan zeudenena baino % 67,8 handiagoa zen (2. taula). Emakumezkoetan, gradiente horren hasierako zantzuak ari dira agertzen, hain nabariak ez izan arren.

5. grafikoa. Biztanleria erretzailearen prebalentzia (ehunekoak adinaren arabera estandarizatuta) sexuaren eta talde sozioekonomikoaren arabera banatuta, 1997-2007

Gizonezkoak Emakumezkoak5. GRAFIKOA. Erretzaileen prebalentzia (adinaren arabera estandarizatua %), sexua eta talde

sozioekonomikoa kontuan hartuta, 1997-2007. Gizonezkoak.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

1997 2002 2007

%

I-II taldea III taldea IV-V taldea

5. GRAFIKOA. Erretzaileen prebalentzia (adinaren arabera estandarizatua %), sexua eta talde

sozioekonomikoa kontuan hartuta, 1997-2007. Emakumezkoak

0

5

10

15

20

25

30

35

40

1997 2002 2007

%


Iturria: 2007ko EAEko Osasun Inkesta (EAEOI-2007)

2. taula. Ezberdintasun sozioekonomiko erlatiboak (%)

Emakumezkoak gizonezkoak

1997 -1,8 4,9

2002 5,5 40,2

2007 10,6 67,2

2010 Xedea -1,4 3,7

a. Ezberdintasunaren Adierazle Erlatibotik abiatuta kalkulatu dira; datuok adierazten dute eskala sozialaren beheko muturrean goiko muturrean baino zenbat handiagoa den tabako-kontsumoaren prebalentzia.

Iturria: Osasun Ikaskuntza eta Ikerketako Zerbitzua. Osasun Plangintza eta Antolamendurako Zuzendaritza Osasun Saila.

Tabako-kontsumoak 1997eta 2007 urteen artean izan duen bilakaera aztertu ondoren, ondoriozta de-zakegu herritarren tabako-kontsumoa murrizteko jarduerak egin direla baina jarduera horiek planifikatu eta gauzatzeko orduan ez direla kontuan hartu tabako-kontsumoan dauden ezberdintasun sozioekono-mikoak.

Egindako jarduerak:

■ tabako-mendekotasuna kentzeko eta lehentasuna egoera ahuleko taldeei emateko jarduerak. Jarduera hauek egin dira:

16

��

��


• 2001.urtetik,tabako-kontsumoamurrizterabideratutakojarduerakkudeaketaklinikoarenkontra-tuaren bidez sustatzen dira. Bi aldiz sustapen-neurri gehiago dituzten lehentasunezko eremuak dira.

• Sarekolehenmailakoarretakoeskualdeetanmedikuarenedoerizainarenkontsultaeskaintzendatabako-mendekotasuna kentzeko.

• Erretzearenmendekotasunakentzekoospitale-kontsultaksortudira.

• 2005.urtetik,baheketa-etaaholku-jarduerakegitendiralehenmailakoarretakolehentasunezkoeskaintzaren bitartez.

• Esku-hartzeakegitendirazenbaiteskualdetakoikasleetairakasleenartean.

• Esku-hartzeakegitendira komunitatean:erakusleihoen lehiaketa, hedabideetakoesku-hartzeak,herritarrentzako hitzaldiak.

• Minbiziarenkontrakoborrokarakoelkartearekinbateraegitenda lanerretzekoohiturakentzekoborrokan.

Jarduera-ildo horri mesede egin diote zenbait gertaerak: gizarteak tabakoarekiko kultura-aldaketa izan du; tabakoaren inguruko lege berriak atera dira erkidegoetan nahiz estatuan; jende gehiagok eskatzen du ohitura kentzeko laguntza; jardunbide klinikorako gidaliburuak kaleratu dira; profesionalei prestakuntza eman zaie; eta arrisku kardiobaskularra historia klinikoan sartu da eta automatizatu egin da.

■ aurrez bultzatzen duten faktoreen eta tratamenduaren inguruko prestakuntza osasun-profesionalentzat (graduatu aurretik ere bai). Ez da jarraitutasunik egon medikuntzako eta erizaintzako profesionalen prestakuntzan, baina, hala ere, profesionalen proportzio handiak du esku hartzeko besteko prestakuntza.

Egindako prestakuntza-jarduerak:

• Erretzekoohiturakentzekoteknikenetamotibatzekoelkarrizketarengainekoprestakuntzaemanzaie medikuntzako eta erizaintzako profesionalei eta barruko mediku egoiliar (BME) nahiz barruko erizain egoiliarrei (BEE).

• Lantaldeaksortudiraeskualdebatzuetan.

■ tabakorik gabeko guneak eta erretzeko eremu bereziak zehaztea, eta haiek errespetatzearen alde egitea. Erkidegoko nahiz estatuko legeak aldatu egin dira, eta kontzientziazio-, sentsibilizazio- eta laguntza-kanpainak egin dira lege berrien inguruan. Haiei babesa eman diete ostalaritzak, tabakismoa prebenitzeko lanean aritzean diren elkarteek, publizitate-enpresek, saltegi handiek, EAEko udalerriek… Hein handi batean horren guztiaren eraginez, herritarrak ohartu dira tabako-kea zeinen kaltegarria den, eta gune itxiak kerik gabe edukitzearen aldeko jarrera hartu dute (EaE: 2011ko otsailaren 3ko 1/2011 Legea; Estatua: 2005eko abenduaren 26ko 28/2005 Legea, 2010eko abenduaren 30eko 42/2010 Legeak aldatutakoa).

■ tabako-mendekotasuna lehen mailako arretako eta arreta espezializatuko historia klinikoan erregistratzea. 2005ean, historia klinikoan erregistroak egiteko balio duen Osabide-AP tresna informatikoa informatizatzen amaitu zuten. Aukera hauek ditu: baheketa, estaldura, aholkua, mendekotasuna kentzeko eskaintza eta emaitza 12 hilabetera. Erregistro horrek baditu zenbait ahulgune oraindik.

■ hezkuntza-materiala eta publizitatea ateratzea: kartelak, liburuxkak, egutegiak…

■ Ekintzak antolatzea tabakorik gabeko munduko Egunerako (maiatzaren 31rako). Urtero-urtero, zenbait ekintza egiten dira herritarrak erretzearen arriskuez sentsibilizatzeko.

��

��

17Bizi-estiloak

2.Alkohol-kontsumoa

Alkoholaren gehiegizko kontsumoak areagotu egiten du hainbat osasun-arazo izateko arriskua, eta arazo sozialak eragin ohi ditu familian, lanean eta gizartean. Era berean, arrisku-faktore bat da errepideko eta laneko istripuetarako.

2002-2010eko Osasun Planeko helburuetako bat zen 16 eta 65 urte bitartekoen artean gehiegi edaten zutenen proportzioa % 3,5era jaistea.

EAEOI-2007 inkestaren arabera, alkohola kontsumitzeko ohiturak beherakada txiki bat izan du gizonezkoen artean, eta egonkortu egin da emakumezkoen artean.

6. grafikoa. Edateko ohitura duten pertsonak (ehunekoak adinaren arabera estandarizatuta) sexuaren arabera banatuta, 1997-2007

6. GRAFIKOA. Ohiko edaleak (% adinaren arabera estandarizatua), sexua kontuan hartuta, 1997-2007.

0

10

20

30

40

50

60

70

Gizonezkoak EmakumezkoakSexua

%

1997 2002 2007


Adin-taldeei erreparatuta, 25etik 44ra bitarteko gizonezkoen artean edateko ohitura dutenen proportzioak beherakada handi samarra izan duela, gazteenen artean egonkortu egin dela eta 45 urtetik gorakoen artean gora egin duela.

7. grafikoa. Edateko ohitura duten gizonezkoak (%), adin-taldetan banatuta, 1997-20077. GRAFIKOA. Ohiko edaleak diren gizonezkoak (%), adin-taldeak kontuan hartuta, 1997-2007.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

16-24 25-44 45-64 >=65Adina

%

1997 2002 2007


Alkohol-kontsumoa txikitu egin da gizonezkoetan, eta egonkortu emakumezkoetan.

18

��

��


Emakumezkoetan ere 25 eta 44 urte bitartean edateko ohitura dutenen proportzioak behera egin du; gazteenen eta adin nagusikoen proportzioek, berriz, bere horretan jarraitu dute; azkenik, 45etik 64ra bitartekoenak gora egin du.

8. grafikoa. Edateko ohitura duten emakumezkoak (%), adin-taldetan banatuta, 1997-20078. GRAFIKOA. Ohiko edaleak diren emakumezkoak (%), adin-taldeak kontuan hartuta, 1997-2007.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

16-24 25-44 45-64 >=65

Adina

%

1997 2002 2007


16 eta 65 urte bitartean gehiegi edaten dutenen proportzioak behera egin du: 1997an, % 4,1 zen, eta, 2007an, % 2. Horrenbestez, erdietsi da Osasun Planean ezarritako helburua.

9. grafikoa. Helburua: 16-65 adin-tartean gehiegi edaten duen populazioaren proportzioa % 3,5era jaistea

PROPORCION DE POBLACIÓN BEBEDORA EN EXCESO ENTRE LOS 16 Y LOS 65 AÑOS (%)

Helburua: 16-65 adin-tartean gehiegi edaten duen populazioaren proportzioa % 3,5era jaistea

9. GRAFIKOA

4,13,1

2,0

0

1

2

3

4

5

6

1997 2002 2007



Alkohol-kontsumoaren gradiente sozioekonomikoak tabakoarenaren alderantzizko joera adierazten du: goi-mailetako talde sozioekonomikoen ohiko kontsumoaren ehunekoa beheko mailetakoena baino handiagoa da, eta alde hori askoz nabarmenagoa da emakumezkoetan.

��

��

19Bizi-estiloak

10. grafikoa. Biztanle edale arriskudunak (ehunekoak adinaren arabera estandarizatuta), sexuaren eta talde sozioekonomikoaren arabera banatuta, 1997-2007

Gizonezkoak Emakumezkoak10. GRAFIKOA. Arriskuko edaleak (% adinaren arabera estandarizatua), sexua eta talde sozioekonomikoa

kontuan hartuta, 1997-2007. Gizonezkoak.

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

1997 2002 2007

%


10. GRAFIKOA. Arriskuko edaleak (% adinaren arabera estandarizatua), sexua eta talde sozioekonomikoa

kontuan hartuta, 1997-2007. Emakumezkoak.

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

1997 2002 2007

%



Biztanle edale arriskudunen bilakaerari dagokionez, 1997tik 2007ra bitartean, gizonezkoen talde sozioekonomiko guztietan murriztu da kontsumo arriskutsua. Emakumezkoetan ere izan da beherakada bat.

Frogatu da 50 urte baino gehiagoko adineko pertsonetan 10 gramo baino gutxiagoko eguneroko alkohol-kontsumoak murriztu egiten duela zirkulazio-aparatuko gaixotasunak izateko arriskua; kontsumoa handiagoa bada, ordea, arriskua onura baino handiagoa da. 2002-2010eko Osasun planeko helburuetako bat zen 16 urtetik gorakoen eguneroko batez besteko alkohol-kontsumoa % 15 murriztea . Hamar urtean (1997-2007), kontsumo hori % 24,22 murriztu da; 12,8 gramokoa izatetik 9,7koa izatera igaro da, hain zuzen.

11. grafikoa. 16 Urte baino gehiago duten pertsonek egunean kontsumitzen duten batez besteko alkohol-kantitatea (gramotan)

16 URTE BAINO GEHIAGO DUTEN PERTSONEK EGUNEAN KONTSUMITZEN DUTEN BATEZ BESTEKO ALKOHOL-

KANTITATEA (gramotan)

11. GRAFIKOA

Helburua: >16 urte duten pertsonek egunean kontsumitzen duten batez bestekoalkohol-kantitatea % 15 txikiagotzea

9,711,0

12,8

2

4

6

8

10

12

14

g

01997 2002 2007



Eguneroko batez besteko alkohol-kontsumoan, ez zegoen alde handiegirik maila sozioekonomiko baten eta bestearen artean, baina bai emakumezkoen eta gizonezkoen artean. Maila goreneko taldeetako gizonezkoek alkohol gutxiago (31 cm3) kontsumitu zuten talde ahulenetakoek baino (33 cm3).

Posizio ekonomikoa zenbat eta handiagoa izan, alkohol-kontsumoa orduan eta handiagoa da, batez ere emakumezkoetan.

20

��

��


Emakumezkoek, ostera, kontrako eredua erakusten zuten: maila goreneko taldekoek kontsumitu zuten alkohol gehiago (21,3 cm3) talde ahulenekoekin alderatuta (19,1 cm3).

12. grafikoa. 16 urteko edo gehiagoko biztanleen eguneroko alkohol-kontsumoaren batez besteko kantitatea (cm3, adinaren arabera estandarizatuta), talde sozioekonomikoaren eta

sexuaren arabera banatuta, 200712. GRAFIKOA. 16 urte eta gehiago duten ohiko edaleen alkoholaren kontsumoaren eguneroko batez besteko kantitatea (adinaren arabera estandarizatutako cc-ak), talde sozioekonomikoa eta sexua kontuan hartuta,

2007.

0

5

10

15

20

25

30

35

Gizonezkoak Emakumezkoak

%

I taldea (altua) II taldea III taldea IV taldea V taldea (baxua)


Egindako jarduerak:

■ kontsumo-arriskuan dauden pertsonak eta arazo sozial gehigarriak goiz hautematea. 2000. urtean, GKE-ek programa batzuk jarri zituzten abian, heldu eta gazteen alkoholarekiko eta beste droga batzuekiko mendekotasuna detektatzeko. 2005ean, sare publikoko osasun mentaleko zerbitzuek ere gauza bera egiteari ekin zioten. Lehen mailako arretan egin dira zenbait jarduera, Lehentasunezko Eskaintzaren bidez, alkoholaren kontsumo patologikoaren arriskuan dauden pertsonak detektatzeko (baheketa, estaldura eta arreta ona emateko irizpideak).

■ laguntzarako sare sozialak, alkohol-mendekotasuna kentzeko eskaintza terapeutikoaren osagarritzat. Aurrerapen handiak egin dira diagnostikoan, tratamenduan, errehabilitazioan eta zainketetan, baina alde handia dago oraindik pazienteek nahiz haien senideek behar eta espero dutenaren eta eskura dauden baliabideen artean —batik bat, laguntza sozialei, errehabilitazioari eta laneratu eta gizarteratzeari dagokienez—.

■ alkoholarekin lotutako arazoei erantzuteko prestakuntza osasuneko, gizarte-ongizateko, hezkuntzako eta sare judizialeko profesionalentzat. Lehen mailako arretan eta osasun mentalean, gai horren inguruko prestakuntza eskaintzen da. Bi urtean behin, mendekotasunen (alkohola, drogak eta ludopatia) gaineko sinposio bat egiten da.

■ haurtzarotik esku hartzea hezkuntzan, alkoholaz eta osasunaz ohartarazteko. Herriko jaietan, sentsibilizazio-kanpainak, alkohol-kontsumoa prebenitzeko kanpainak eta alkoholimetriak egiten dira, eta adin txikikoentzako alkohol-salmentaren eta haien alkohol-kontsumoaren ikuskapena. Osasunerako eta droga-mendekotasunaren prebentziorako heziketako jarduerak eta programak daude ikastetxeetan egiteko.

■ Edari alkoholdunen zuzeneko eta zeharkako publizitatea kontrolatzea. Herri-administrazioak kontrolatu egiten du publizitatea, eta kirol-instalazioetan ipintzen diren edari alkoholdunen iragarkien inguruko salaketak jaso eta dagozkien errekerimenduak bidaltzen ditu.

��

��

21Bizi-estiloak

3.Legezkanpokodrogak

Euskadi eta Drogak 2010 txosteneko datuek adierazten dute beherakada handia izan duela legez kanpoko drogen kontsumoaren prebalentziak EAEn, eta, beraz, sendotu egin dela beherakako joera —2004an hasi zen, historiako kontsumo-mailarik altuenetara iritsi ondoren—.

Hala eta guztiz ere, kontsumo esperimentalaren mailak oso altuak dira oraindik, eta legez kanpoko drogaren bat probatu dutenen proportzioa 90eko hamarkada osoan eta hamarkada honen hasieran erregistratutakoak baino handiagoa da oraindik. Euskadi eta Drogak 2010 inkestak aditzera ematen du EAE ez dela jada kokaina-kontsumo esperimental handiena duena Europan, eta EAEn erregistratzen diren kontsumo-ereduak bat etorri ohi direla beste herrialde batzuetan erregistratzen direnekin. Gazteen artean, legez kanpoko drogen kontsumoa nagusitasuna galtzen ari da.

Osasun Planean helburutzat jarri zen legez kanpoko drogak inoiz probatu ez dituztenen proportzioa areagotzea, % 80ko muga gaindituta. Euskadi eta Drogak 2010 txostenak dioenez, EAEko biztanleen % 10,1ek noizbait probatu dute legez kanpoko drogaren bat cannabisaz gainera. Horietatik % 2,3k dio azken urte honetan hartu duela halako drogaren bat.

13. grafikoa. Legez kanpoko zenbait substantziaren kontsumo esperimentalak izan duen bilakaera (%)

Iturria: Euskadi eta Drogak 2010. Osasun eta Kontsumo Saila. Eusko Jaurlaritza

Legez kanpoko drogen kontsumoa asko jaitsi da Euskadin. Hala ere, beren bizitzan zehar drogaren bat probatu duten pertsonen kopuruak Europako altuenetako bat izaten jarraitzen du.

22

��

��


14. grafikoa. Legez kanpoko zenbait substantziaren duela gutxiko kontsumoak izan duen bilakaera (%)


EAEn, gehien kontsumitzen den legez kanpoko droga cannabisa da, eta ez da lortu 2002-2010eko Osasun Planean jarritako helburua; bada, EAEko biztanleen herenek baino gehiagok diote probatu dutela cannabisa, bizian behin bederen (kontsumo esperimentala), eta % 10,4k diote kontsumitu dutela cannabisa inkestaren aurreko urtean (duela gutxiko kontsumoa).

15. grafikoa. Cannabisaren kontsumo esperimentalaren tasak EAEn (biztanleriaren %) 1992-2010


��

��

23Bizi-estiloak

16. grafikoa. Cannabisaren duela gutxiko kontsumoaren tasak EAEn (biztanleriaren %) 1992-2010


Euskadi eta Drogak 2010 txostenaren arabera, kontsumoa murriztearen arrazoia prebentzioko mezuek eta osasunerako hezkuntzak izan duten eragina izan liteke, edo drogen erakarpen-gaitasunaren nolabaiteko muga.

Egindako jarduerak (Droga-mendekotasunei buruzko Planean daude zabalago azalduta):

■ Prebentzioa:• biztanleria guztia: prebentzio-programak, familian, aisian, lanean eta komunitatean lantzeko.

• Ikasleak: prebentzio unibertsala eta balioetan heztea nahiz drogekin harreman zuzena duten taldeentzako prebentzio selektiboa.

• gazteak: sentsibilizazio-kanpainak eta diagnostiko goiztiarrerako programak.

• askatasunik ez duten pertsonak: prebentzio-programak eta arrisku eta kalteak murrizteko programak droga-mendekotasuna duten espetxeetako presoentzat.

• arrisku eta kalteak murriztea. Mendekotasun-aldian prebentzioa lantzeko talde psikohezigarriak. Farmakologia-programak (antagonisten programak, agonista opiazeoen programak). Xiringen eta kontsumo higienikorako beste material batzuen trukea. Kontsumo higienikorako guneak.

■ droga-mendekotasunen tratamendua gizarte- eta osasun-baliabideetan: farmakologia-eskaintza eta opiazeoen ordezko substantziena eta osasun-laguntzaren eskaintza dibertsifikatzea. Anbulatorioetan, ospitaleetan eta egoitzetan baliabide terapeutikoak dituen laguntzako osasun-sarea. Anbulatorioko, ospitaleko edo egoitzako tratamendua ematen duten zentro monografikoak (komunitate terapeutikoak). Patologia duala (patologia psikiatrikoren bat eta droga-mendekotasuna aldi berean) dutenen tratamendu integralerako programak.

■ berriz familiaratu, gizarteratu eta laneratzea. Hutsune handia dago pazienteek eta haien senideek behar eta espero dutenaren eta eskura ditugun baliabideen artean; batez ere, laguntza sozialen, errehabilitazioaren eta gizarteratze eta laneratzearen esparruetan. Dena dela, badaude birgizarteratzeko programa batzuk drogengatik arazoak dituzten pertsonentzat (prozesu terapeutikoan egon ala ez): tarteko egiturak (eguneko zentroak, hezkuntza-tailerrak eta beste batzuk), lotarako tokia emateko eta oinarrizko premiak asetzeko baliabideak (etxebizitza partekatuak, tutoretzapeko etxebizitzak, ostatuak, aterpetxeak, gizarte-larrialdietarako zentroak), eta prestakuntza eta enplegurako programak.

24

��

��


4.Jarduerafisikoa

2002-2010eko Osasun Planaren abiapuntu bat datu hau zen: 15 urtetik gorakoen % 24k egiten zuten jarduera fisikoa denbora librean. Helburua zen tasa hori % 32ra igotzea. Ez da lortu ezarritako helburua, 2000. urteko mailen antzekoak erregistratu baitira.

17. grafikoa. 15 Urtetik gorako pertsonen artean denbora librean jarduera fisikoa egiten dutenen proportzioa

15 URTETIK GORAKO PERTSONEN ARTEAN DENBORA LIBREAN JARDUERA FISIKOA EGITEN DUTENEN

PROPORTZIOA (pertsona aktiboak edo oso aktiboak) (%)

17. GRAFIKOA

Helburua: pertsona aktiboen edo oso aktiboen proportzioa % 32ra igotzea

2419

25

0

5

10

15

20

25

30

01997 2002 2007



Egindako jarduerak:

■ Jarduera fisikoa egitera bultzatzea eta sentsibilizatzea. Udalerrietako ekintza zehatzak: hitzaldiak, jardunaldiak, biltzarrak eta akademia- eta prestakuntza-saioak osasun- eta kirol-arloetako profesiona-lentzat… Herri-ibilaldiak. Argitalpenak. Zerbitzu-eskaintzari (udalaren kirol-eskaintza, eskola-kirola…) lotutako komunikazio-ekintzak.

Kirolaren Euskal Plana 2003-2007 eta Bizitza Osasungarrirako Estrategia egin ziren. 2010ean, Jarduera Fisikorako Euskal Plana egiten hasi ziren.

Foru-aldundien lurraldeetan: eskola-kirolerako programa, kirol-ekipoak, kirol fede-ratua eta guztientzako kirola. Jarduera fisikoa eta osasuna lotzen dituzten progra-ma espezifikoak: dibulgazioko ekintzak, gidaliburuak, doaneko mediku-azterketak.

Udalerrietan: kirol-zerbitzuak eskaini, kirol-instalazioak eta -ekipamenduak eraiki eta kudeatu, kirola sustatu.

Osasun-arlotik: diru-laguntzak eman zaizkie herri-elkarteei, jarduera fisikoa bultzatzeko jarduerak egin ditzaten; bizi aktiboaren lan-ingurunean zabaltzeko programa komunitarioak egin dira.

Jarduera fisikoa sustatzeko beste ekimen eta ekintza batzuk: Sasoian programa; Ohituraz Aldatu programa; udalek sortutako paseorako ibilbideak eta bizikletaz ibiltzeko bidegorriak, bai eta horien azpiegiturak, araudiak, atsedenguneak eta alokairu-sistemak ere; Irunsasoi programa; Oinez Bizi programa; Agindu Bizimodu Osasuntsua programa; EAEko unibertsitateen kirol-zerbitzuak.

Euskadiko populazioak jarduera fisiko gehiago egiten du estatuan, oro har, egiten dena baino. Europako batezbestekotik gertu dago, baina jarduera handiagoa duten Europako herrialdeetako erregistroetatik urrun.

��

��

25Bizi-estiloak

Kirol-elkarteen sareak egiten duen kirol-eskaintzak oso lotura estua du kirol federatuarekin eta jende gaztearekin. Nabarmendu behar da proba herrikoiek izan duten eragin handia, hainbat pertsona bultzatu baititu jarduera fisikoa egitera, emakumezkoak batik bat.

■ Eskolan jarduera fisikoa bultzatzea. Euskal Autonomia Erkidegoko curriculumean murriztu egin dira Gorputz Hezkuntzako gutxieneko orduak, bai eta erreferentziako orduak ere. Berrikuntza-proiektuak egin dira ikastetxeetan ematen den osasunerako hezkuntzaren eta sustapenaren inguruan.

Aldundiek urtero egiten dituzte eskola-kirolerako programak. Gainera, azterketa batzuk egin dira emakumezkoen parte-hartzea zerk baldintzatzen duen eta nola areagotu daiteken jakiteko.

Udalerrietako erakundeek laguntza ematen dute ikastetxeen curriculumeko eta curriculumetik kanpoko jarduerak garatzeko, instalazioak utziz, kanpainak eginez eta kirol-zerbitzu zehatzak emanez. Udalerriek eta ikastetxeek garraio aktiboko proiektuak sortu dituzte etxetik ikastetxerako joan-etorrietarako, ikasleen eta haien familien laguntzaz. Ikastetxeentzako laguntza-programak ere badaude ikastetxearen kirol-proiektua idazteko eta talde bereziei kirol-instalazioak doan uzteko. Eskola-kirolaren eredu berria agertu da, jarduera inklusiboagoak ere hartzen dituena —ez kirol-jarduerak bakarrik—.

Osasun-arloak, ikastetxeekin lankidetzan, lehiakortasunik gabeko jarduera fisikoa bultzatzeko proiektuak eta ikastetxeekin lankidetzan garraio aktiboa sustatzeko proiektuak dinamizatu ditu.

5.Nutrizioaetaelikadura-segurtasuna

2002-2010eko Osasun Planak ohartarazten zuen elikadura-ohiturak urruntzen ari direla dieta mediterra-neotik edo OMEren aholkuetatik.

Handik ia hamar urtera, egoerak asko egin du okerrera, eta Osasun Planaren hasieran baino % 25 pertsona obeso gehiago daude 16 urtetik gorakoen artean. Helburua zen proportzio hori % 20ra jaistea.

18. grafikoa. 16 urte baino gehiago duten pertsona obesoen proportzioa (%)

16 URTE BAINO GEHIAGO DUTEN PERTSONA OBESOEN PROPORTZIOA (%)

18. ADIERAZLEA

Helburua: >16 urte duten pertsona obesoen proportzioa % 20 jaistea

10,0 10,012,5

02468

101214

01997 2002 2007



26

��

��


Dieta orekaturako irizpideek gomendatzen dute bi urte baino gehiagoko edonork egunero gastatzen duen energiaren % 55ek karbohidratotan aberatsak diren elikagaietatik etorri behar lukeela.

EAEOI 2007 inkestak informazio esanguratsua ematen du EAEko biztanleen dietaren osaerari buruz: biztanleen % 85ek jaten dituzte egunero esnekiak eta ogia edo zerealak; biztanleen % 65ek jaten dute fruta egunero, baina % 30ek soilik jaten dituzte barazkiak egunero. Gainera, gozoen eguneroko kontsumoa % 30era iristen da, eta hestebeteena, % 9ra. Elikagaien banaketa hori oso ezberdina da sexuaren arabera bereizita aztertuz gero: emakumezkoetan, ohikoagoak dira frutak, barazkiak eta arraina; eta gizonezkoetan, haragia eta hestebeteak.

Obesitatea klase sozialaren arabera aztertuz gero, goranzko gradientea ikusiko dugu maila sozioekonomikoan behera egin ahala. 2002-2010eko Osasun Planean ezarritako helburu bat izan zen 16 urtetik gorako pertsona obesoen proportzioetan zeuden ezberdintasun sozialak % 25 murriztea. Goreneko mailako taldeetan pertsona obesoen proportzioak gora egin duenean, obesitatearen ezberdintasun sozioekonomikoak murriztu egin dira; 2007an, % 84,3ko murrizketa izan zela kalkulatzen da.

19. grafikoa. Desberdintasun sozialak 16 urte baino gehiago duten pertsona obesoen proportzioan (%)

DESBERDINTASUN SOZIALAK 16 URTE BAINO GEHIAGO DUTEN PERTSONA OBESOEN PROPORTZIOAN (%)

19. GRAFIKOA

Helburua: 16 urte baino gehiago duten pertsona obesoen proportzioan daudendesberdintasun sozialak % 25 txikiagotzea.

223

56 3550

100

150

200

250

01997 2002 2007



Obesitate-maiztasunak gora egin du klase sozial gehienetan, eta horrek zeresan handia izan du obesitatean dauden ezberdintasun sozioekonomikoen bilakaeran. Ezberdintasun erlatiboak asko murriztu dira bi sexuetan, nahiz eta emakumezkoen artean ezberdintasun erlatibo handiak dauden oraindik. Emakumezkoetan, ezberdintasun absolutuek % 7,2ko prebalentzia zuten 1997an, eta % 5,5ekoa 2007an; gizonezkoetan, berriz, prebalentzia hori % 5,4tik % 2,0ra igaro da. Murrizketa hori izan bada ere, ezberdintasunen ondoriozko obesitatearen prebalentzia oso kontuan hartzekoa da emakumezkoetan; talde sozial guztietako obesitate-maiztasuna goreneko mailetakoa bezalakoa izango balitz, obesitatearen prebalentzia % 46 murriztuko litzateke.

% 25 handitu da obesitatea duten 16 urtetik gorako pertsonen kopurua.

Pertsona obesoen proportzioarekiko dauden desberdintasun sozioekonomikoak txikitu egin dira, obesitatea igo egin baita maila sozioekonomiko handiagoa duten pertsonetan.

��

��

27Bizi-estiloak

1997an, obesitatearen prebalentzia antzekoa zen emakumezkoetan (% 9,8) eta gizonezkoetan (% 9,9). Obesitatearen prebalentziaren gorakada handiagoa izan da gizonezkoetan; 2007an, % 13,2koa zen gizonezkoena, eta emakumezkoena, % 11,3koa.

20. grafikoa. Obesitatearen prebalentzia (adinaren arabera estandarizatutako %) sexuaren eta talde sozioekonomikoaren arabera banatuta, 1997-2007. Emakumezkoak

0

5

10

15

1997 2002 2007

%

I (altua ) II III IV V baxua

Talde sozioekonomikoa


21. grafikoa. Obesitatearen prebalentzia (adinaren arabera estandarizatutako %) sexuaren eta talde sozioekonomikoaren arabera banatuta, 1997-2007. Gizonezkoak

0

5

10

15

1997 2002 2007

%

I (altua ) II III IV V

Talde sozioekonomikoa

baxua


Egindako jarduerak:

■ Jateko ohitura osasungarriei buruzko osasunerako hezkuntza. Elikadura osasungarrirako materialak egin eta argitaratu dira, herritar guztiei nahiz kolektibo jakin batzuei (haurdun dauden edo bularra ematen ari diren emakumezkoak, familiak…) zuzendutakoak.

28

��

��


■ Elikadura eta nutrizio osasungarriaren printzipioen gaineko prestakuntza osasun-arloko profesionalentzat. Langile profesionalek ez dute prestakuntza homogeneorik edo irizpide komunik jasotzen. Nutrizioaren gaineko prestakuntza urria da medikuntzako eta erizaintzako ikasketetan, eta osasun-profesionalen lanean ere gutxi ematen da, edo batere ez.

■ haurtzaroko eta nerabezaroko elikadura- eta pisu-arazoen detekzio goiztiarra eta osasunerako hezkuntza. Haur Osasuntsuak programaren bitartez, arazoak detektatzen dira nutrizioarekin zerikusia duten jardueretan. Haurtzaro berantiarrean eta nerabezaroan zailagoa da halakoak detektatzea.

Haur-obesitatearen Klinika programa ezarri izan da ospitale batzuetan.

Amagandiko edoskitzea areagotu egin da azken urteotan. Osasun-zentro batzuk Haurren Lagun diren Ospitaleak izeneko Europako sarearen parte dira —Jaiotza eta Edoskitze garaiko Laguntza Gizatiartzeko Ekimena esaten zaio gaur egun—.

Osasun mentaleko eta lehen mailako arretako zerbitzuek elikadura-arazoak detektatzen dituzte. Anorexia- eta bulimia-kasuetarako tratamendu-zentroak hiru lurralde historikoetan daude.

Osasun Publikoaren alorretik, elikadura osasungarriaren inguruko kanpainak eta materialak egin dira, eta, Gipuzkoan, azterlan bat egin da ikastetxe batzuetan dauden janari-makina automatikoak eta haietan eskaintzen diren produktuen ezaugarriak aztertzeko.

■ biztanle guztientzako eta behar espezifikoak dituzten taldeentzako nutrizioko gidaliburuak. Hainbat gidaliburu atera dira.

■ Jateko ohituren gaineko informazioa lortzeko sistemak: EAEko 2007ko osasun-inkesta eta 2005eko nutrizio-inkesta (4 urtetik 18ra bitartekoei eginak).

■ Elikatze-katea zaintzeko eta kontrolatzeko sistemak: kontrol ofizial osoa normalizatu da, autokontrol-sistemak ezarri dira industrietan, plan eta gidaliburu sektorialak egin dira eta elikagaiak behar bezala etiketatu dira.

��

��

29Ezberdintasun sozialak osasunean

b. Ezberdintasun sozialak osasunean

2002-2010eko Osasun Plana izan da osasuneko ezberdintasun sozialak murriztea lehentasunezko helburuen artean jarri duen estatuko lehen plana. Osasun Planean bertan jasota zeuden ezberdintasun sozialak ebaluatu dira. Beraz, azterketa honen xedea ez da ezberdintasun horiek sakon aztertzea.

1. Ekitatea eta ezberdintasunak osasunean

Egoera ahulenean dauden pertsonen osasuna hobetzea eta osasun aldetik dauden ezberdintasun sozialak murriztea da 2002-2010eko Osasun Planeko helburu nagusietako bat.

Ezberdintasunen analisia zeharkako estrategia bilakatu da pixkanaka, eta osasun-sistemaren jarduera guztietan sartu da azkenerako. Hasieran proposatutako adierazleek muga batzuk dituztenez, berriz planteatu dira:

■ 2002-2010eko Osasun Planean jasotako osasuneko ezberdintasun sozialen adierazleak eskala sozialaren bi muturren arteko aldeei egiten diete erreferentzia, kontuan hartu gabe biztanleria osoaren gradiente sozialaren bidezko osasun-banaketa. Alabaina, ezberdintasun sozialek biztanleria osoarengan dute eragina, eta pixkanakako erlazioa dute eskala sozialean, gradiente soziala deritzona. Kalkulatu diren adierazle berriek biztanleria osoaren banaketa sozioekonomiko osoa hartzen dute kontuan, eta, hala, ekidin egiten dute talde sozioekonomikoen tamaina-aldaketak osasuneko ezberdintasunen tamainan izan lezakeen eragina.

■ Adierazle erlatiboak oso egokiak dira osasuneko ezberdintasun sozialen bilakaera monitorizatzeko, baina ez osasuneko ezberdintasunen garrantziaz informatzeko. Horregatik kalkulatu dira bi eratako adierazleak, bai ezberdintasun erlatiboenak, bai ezberdintasun absolutuenak.

Adierazle horien bilakaera baloratzeko garaian, ezberdintasunak zergatik murriztu diren aztertu beharra dago: egoera ahuleneko taldeen osasuna gehiago (edo gutxiago) hobetu (edo okertu) delako edo goreneko mailako taldeen bilakaera okerragoa izan delako. Gainera, adierazle horiek aztertu ez ezik, haien bilakaeraren analisi xeheagoa egin behar da, adinaren, bizitokiaren, herritartasunaren eta jaioterriaren arabera zehaztutako talde sozialetan banatuta.

Ezberdintasun sozialak jaiotze-uneko bizi-itxaropenean

1996-2000 alditik 2001-2005 aldira, jaiotze-uneko bizi-itxaropenean zeuden ezberdintasun sozialek % 2,78 egin zuten behera gizonezkoetan; helburua % 25 murriztea zen, ordea. 2001-2005 urteetan, eskala sozialaren goiko puntan zeuden gizonezkoen bizi-itxaropena behe-behean zeudenena baino 3,6 urte luzeagoa zen.

2002-2010 osasun-plana aitzindaria izan zen estatuan, osasunaren arloko ezberdintasun sozialen murrizketa helburu gisa sartu baitzuen.

30

��

��


Emakumezkoei dagokienez, jaiotze-uneko bizi-itxaropenean zeuden ezberdintasun sozialak % 25 areagotu ziren 1996-2000 alditik 2001-2005 aldira; berez, helburua ehuneko hori murriztea zen. Eskala sozialaren goreneko mailaren eta behekoaren arteko aldea 1,2 urtekoa zen.

Gizonezkoen arteko ezberdintasunak handiagoak ziren emakumezkoen artekoak baino, nola balio absolututan, hala balio erlatibotan. Gizonezkoetan bilakaera hobea izan den arren, haien ezberdintasun absolutuen zenbatekoa emakumezkoena baino bi aldiz handiagoa izan da 2001etik 2005era bitartean.

3. taula. Jaiotze-uneko bizi-itxaropena sexuaren eta gabezia-indizearen arabera banatuta, 1996-2000 eta 2001-2005

gabezi-indizeaaEmakumezkoak gizonezkoak

1996-2000 2001-2005 1996-2000 2001-2005

Q1 (aberatsena) 83,1 84,3 76,2 77,8

Q2 82,8 84,1 75,3 77,1

Q3 82,7 84,0 75,1 76,7

Q4 82,5 83,6 74,4 75,8

Q5 (txiroena) 82,1 82,9 73,0 74,8

a Gabezia-indizearen kintilakIturria: Osasun Ikaskuntza eta Ikerketako Zerbitzua. Ezagutzaren Kudeaketarako eta Ebaluaziorako Zuzendaritza. Osasun

eta Kontsumo Saila

4. taula. Ezberdintasun sozioekonomiko erlatiboaka (%)

Emakumezkoak gizonezkoak

1996-200 1,45 4,92

2001-2005 1,83 4,70

2010 Xedea 1,09 3,69

a Goiko muturreko pertsonen bizi-itxaropena beheko muturreko pertsonena baino zenbatez handiagoa izan zen adierazten dute.Iturria: Osasun Ikaskuntza eta Ikerketako Zerbitzua. Ezagutzaren Kudeaketarako eta Ebaluaziorako Zuzen-

daritza. Osasun eta Kontsumo Saila

Ezberdintasun sozialak norberaren osasunarekiko ikuspegian

Osasunaren autobalorazioa adierazle bat da, norberak bere osasuna nola ikusten duen adierazten duena, eta uste da biztanleen gaixotze-tasa eta heriotza-tasa ondo aurreikusten dituela.

Kontu honetan, 2002-2010eko Osasun Planeko helburua zen norberaren osasunarekiko ikuspegian zeuden ezberdintasun sozialak % 25 murriztea. 1997tik 2007ra bitartean, ezberdintasun horiek % 69,42 egin zuten behera gizonezkoen artean. Baliteke bi gertaera hauek bat egin zutelako izatea: egoera ahuleneko taldeen osasunak hobera egitea eta goiko mailetakoenak okerrera. Emakumezkoetan, aldiz, alde horiek % 88,62 areagotu dira 1997tik.

Jaiotzean dagoen bizi-itxaropena igo egin da Euskadin talde sozioekonomiko guztietan.

��

��

31Ezberdintasun sozialak osasunean

22. grafikoa. Osasunari dagokion autobalorazioan dauden desberdintasun sozialak (%)OSASUNARI DAGOKION AUTOBALORAZIOAN DAUDEN

DESBERDINTASUN SOZIALAK (%)

22. GRAFIKOA

Helburua: Osasunari dagokion autobalorazioan desberdintasun sozialak % 25 txikiagotzea

116

193

237

5961,5 61

0

50

100

150

200

250

Gizonezkoak

Emakumezkoak

1997 2002 2007



2. Egindako jarduerak:

■ Osasuneko ezberdintasunak monitorizatzea, bai EaE mailan, bai udalerrietan. • Adierazlesozioekonomikoakegindiraeremutxikietarako.

• Eremu txikietako heriotza-tasetan dauden ezberdintasun geografiko eta sozioekonomikoentamaina eta bilakaera deskribatu dira.

• Heriotza-tasandaudenezberdintasunsozioekonomikoentamainaetabilakaeraazaltzekoestatistika-eragiketa bat sortu da, posizio sozioekonomiko indibidualaren adierazleak erabiliz.

• Osasunarekin lotutako jarreretan (tabako-kontsumoa, etab.) dauden ezberdintasun sozialenbilakaera deskribatu da.

• Miokardioko infartu akutuaren intzidentzian dauden ezberdintasun sozioekonomikoak etagenerokoak deskribatu dira.

• 2. motako diabetesaren prebalentzian, arretan eta emaitzetan dauden ezberdintasunsozioekonomikoak deskribatu dira, mediku jagoleen sarean oinarrituta.

■ Politika publiko sektorialak osasuneko ezberdintasun sozialetan duten eragina aintzat hartuta diseinatu eta ebaluatzea.

• OsasunEraginarenEbaluazioko(OEE)esperientziapilotuakgaratzeaudalerrietan.

• IkertzeaetaEAEkoadministrazioarenjarduerenOEEakbahetzekotresnabatsortzea.

• OsasunpublikokoprofesionalenOEEetarakotrebakuntza-programabatabiaraztea.

• OEEakegitekoosasunpublikokoprofesionalensareasortzenhastea.

■ arreta espezializaturako zerbitzuak jasotzean ekitate falta eragiten duten faktoreak identifikatu eta aldatzea. 2011. urtean, ikuskaritza-proiektu pilotu bat jarri da martxan: Osakidetzaren zerbitzuetan 2. motako diabetesaren kasuetarako ematen den arreta ikuskatzen da, ekitatea dagoela ziurtatzeko.

32

��

��


C. gaixotasun ez-kutsakorrak

1.Minbizia

Minbiziak gero eta intzidentzia handiagoa du biztanleengan, hainbat arrazoirengatik: bizi-itxaropen luzeagoa, osasungarriak ez diren bizi-ohiturak, zenbait aurrerapen teknologikoren ondorioak…Minbizia termino orokortzat hartuta hitz egiten bada ere, kontuan izan behar dugu minbizia ez dela gaitz bakar bat; minbizi-mota bakoitza mundu bat da, eta ezaugarri bereziak ditu.

EAEn, minbizia heriotzaren lehen kausa da 35 eta 64 urte bitarteko gizonezko-emakumezkoetan, eta bigarrena, 65 urtetik gorako gizonezko-emakumezkoetan. Estatuan, heriotzen bigarren kausa da (% 27,3, INE 2011, 2009ko datuak).

2002-2010eko Plana indarrean zegoen bitartean izan ziren heriotza-tasen bilakaera aztertu baino lehen, bi gauza nabarmendu behar dira:

• Heriotza-tasa adierazle ona da epe luzerako ebaluazioak egiteko, baina ez hain ona epelaburrekoetarako, eta, minbiziaren kasuan, osasun-planaren epea laburra da.

• 65urtetikbeherakoakhartzendirakontuanebaluaziorako,eta,osasun-planeanezarrikobalitzere,aintzat hartu behar da minbizia areagotu egiten dela adin horretatik aurrera.

2002-2010eko Osasun Planak adierazten zuen heriotza-tasak egonkortzen ari zirela 90eko hamarkadara arte izandako igoeraren ondoren. 2000ko lehen hamarkadaren amaiera aldera, tumore gaiztoen ondoriozko heriotzen tasak, 65 urtetik beherakoen artean, joera ezberdina izan du bi sexuetan. Gizonezkoetan, bilakaera ona izan da, eta lortu da beherako joera hartzeko helburua —1996-1998 alditik 2009ra bitartean, % 14,75 egin du behera—. 65 urtetik beherako emakumezkoetan, tumore gaiztoek eragindako heriotzen tasak gora egin du (% 2,10) 1996-1998 alditik 2009ra bitartean, eta, beraz, ez da lortu planean ezarritako helburua —heriotza-tasa murriztea—.

Minbizia da heriotza-arrazoi nagusia Euskadin 35 eta 64 urte bitarteko pertsonetan.

��

��

33Gaixotasunez-kutsakorrak

23. grafikoa. Tumore gaiztoek eragindako heriotzen tasa 65 urtetik beherakoetan

TUMORE GAIZTOEK ERAGINDAKO HERIOTZEN TASA 65 URTETIK BEHERAKOETAN

23. GRAFIKOA

Helburua: gizonezkoetan, beheranzko joerari ekitea; emakumezkoetan, heriotza-tasa % 10 jaistea

104,2 98,1 98,8 98,8

51,9 51,5 53,8 50,9 53,5

115,9110,9 110115,9 114,3

52,4 55,8 52,7 51,8

0

20

40

60

80

100

120

140

Hombres

Mujeres

Gizonezkoak

Emakumezkoak

0

1998

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

100.000ko tasak, adinaren arabera Europako populazio estandarrera egokituta

Iturria: Hilkortasunaren Erregistroa. Ezagutzaren Gestioko eta Ebaluazioko Zuzendaritza. Osasun eta Kontsumo Sailahttp://www.osasun.ejgv.euskadi.net/r52-20737/es/contenidos/informacion/estado_salud/es_5463/mortalidad_c.html

1998: Hiru urteko batazbestekoa 1996-1998

Osasun Planaren erreferentziako aldian minbiziak eragindako heriotzen kausa nagusia biriketako minbizia zen gizonezkoetan, eta bularreko minbizia emakumezkoetan; 2009. urtean, bularreko minbizia da nagusi emakumezkoetan, baina, gizonezkoen artean, biriketako minbizia bigarren kausa izatera pasatu da, eta koloneko eta ondesteko minbizia da lehenengoa.

24. grafikoa. Minibizi eta sexuaren arabera heriotza tasa (96-98 y 2009)

0

5

10

15

20

25

30

35

BULARREKOA BIRIKIA KOLON-ONDESTEA BURUKO-LEPOKO

96-98 gizonezkoak 09 gizonezkoak 96-98 emakumezkoak 09 emakumezkoak

Iturria: Heriotza-tasen Erregistroa. Ezagutzaren Kudeaketarako eta Ebaluaziorako Zuzendaritza. Osasun eta Kontsumo Saila

65 urtetik beherako gizonezkoetan, biriketako minbiziaren ondoriozko heriotzen tasak behera egin du (% 8,98) 2009an; beraz, erdietsi da 2002-2010eko Osasun Planean jarritako helburua, goranzko joera alderantzikatzearena. Alabaina, biriketako minbiziak 65 urtetik beherako emakumezkoetan eragindako heriotzen tasari dagokionez, ez da inola ere lortu goranzko joera geldiaraztea (helburu hori jarri zen), eta sekulako igoera (% 164,10) erregistratu da, gainera.

34

��

��


25. grafikoa. Biriketako minbiziak eragindako heriotzen tasa 65 urtetik beherakoetan

BIRIKETAKO MINBIZIAK ERAGINDAKO HERIOTZEN TASA 65 URTETIK BEHERAKOETAN

25. GRAFIKOA

Helburua: gizonezkoetan, goranzko joera aldatzea; emakumezkoetan, goranzkojoera geldiaraztea

29,4

10,310,59,67,65,7

8,16,3

5,63,9

31,331,5

34,232,3

30,2 31,034,4 34,7

5

10

15

20

25

30

35

40

Emakumezkoak

Gizonezkoak

01998 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009



Tasas X 100.000 ajustadas por edad a la población europea estándar

Bularreko minbiziak emakumezkoetan eragindako heriotzen tasari begiratuz gero, ikusiko da, oraindik ere EAEko emakumezkoen artean prebalentzia handieneko tumorea izan arren, bilakaera positiboa izan duela, eutsi egiten baitio 2002-2010eko Osasun Planaren abiapuntuan zuen beheranzko joerari. 2002an, % 17,5 murrizteko helburua jarri zen. 2009ra bitartean, % 26,01 gutxitu da. Horretan asko lagundu du, besteak beste, bularreko minbiziaren detekzio goiztiarrerako programak.

26. grafikoa. Bularreko minbiziak eragindako heriotzen tasa emakumezkoetan

BULARREKO MINBIZIAK ERAGINDAKO HERIOTZEN TASA EMAKUMEZKOETAN

26. GRAFIKOA

Helburua: heriotza-tasa % 17,5 jaistea

16,517,617,417,9

22,318,7 18,217,9 16,6

10

20

30

Emakumezkoak

01998 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009




Bularreko minbizia emakumezkoetan gehien agertzen dena da oraindik ere. Intzidentzia asko areagotu zen, batez ere, 1990eko hamarkadaren bigarren erdian, orduan hasi baitziren biztanleen baheketarekin. Urteko kasu diagnostikatuak 687tik 1.226ra igaro dira 1986tik 2006ra, baina igoera hori ez da hain nabaria adinaren arabera bereizitako tasetan. Tasen hazkundea asko aldatu da hamarkada batetik bestera.

��

��


1986. eta 1989. urteen artean, beherakada txiki bat gertatu zen (-2,90). Gero, bi aldaketa izan ziren: lehenengoa, igoera bat, estatistikoki handia (% 4,88), 1989 eta 1997 artean; bigarrena, beherakada txiki bat (-0,68) 1997 eta 2006 artean. Tasa 65,0koa zen 1986an, eta 86,9koa 2006an.

Koloneko eta ondesteko minbiziak emakumezkoetan eragindako heriotzen tasak behera egin du (% 15,86); horrek esan nahi du tasa horretarako ezarritako helburua (egonkortzea) baino gehiago lortu dela. Aitzitik, gizonezkoetan, ez da lortu tasa hori egonkortzea, eta % 9,15eko igoera izan da.

27. grafikoa. Kolon-ondesteko minbiziak eragindako heriotzen tasa

KOLON-ONDESTEKO MINBIZIAK ERAGINDAKO HERIOTZEN TASA

27. GRAFIKOA

Helburua: heriotza-tasak egonkortzea

29,1

12,213,112,012,912,114,213,614,614,5

32,231,5 33,1

29,5 30,833,9

31,930,8

5

10

15

20

25

30

35

40

Emakumezkoak

Gizonezkoak

01998 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009




Gizonezkoen buruko eta lepoko minbiziari dagokionez, tasa oso altuak genituen hasieran. Tabakoaren eta alkoholaren kontsumoa murrizteari esker, ordea, beherakada handia izan da kausa horren ondoriozko heriotzen tasetan, eta gainditu egin da Planean ezarritako helburua (% 10eko beherakada).

Emakumezkoetan, ia hirukoiztu egin da birika-minbizia azken hamar urteotan; neurri handi batean, emakumeak denbora luzez erretzen jarraitzearen isla da hori.

36

��

��


28. grafikoa. Buruko eta lepoko minbiziek eragindako heriotzen tasa gizonezkoetan

BURUKO ETA LEPOKO MINBIZIEK ERAGINDAKO HERIOTZEN TASA GIZONEZKOETAN

28. GRAFIKOA

Helburua: heriotza-tasak % 10 jaistea

17,8

13,6 13,6 12,7

22,6

19,8 18,518,7 20,1

05

1015202530

Gizonezkoak

1998

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009




Egindako jarduerak:

■ tumoreak goiz diagnostikatzeko alerta-zantzu eta -sintomen protokolo klinikoak aplikatzea lehen mailako arretaren esparruan.

bularreko minbizia. Bularreko Minbizia Prebenitzeko eta Kontrolatzeko Programa (BMPKP) EAEko 50 eta 64 urte bitarteko emakumezkoei bi urtean behin mamografiak egitean datza. 2006an, pixkanaka 69 urtera arte hedatzea onartu zen, eta 2010. urtean burutu zen hedapen hori. Era berean, 2010. urtetik, lehen mailako familia-aurrekariak dituzten 40tik 49 urtera bitarteko emakumezkoetara ere hedatzea ari dira aztertzen.

• Osakidetzakbitartekohauekdituprogramahorretarako: 9detekzio-unitate, 6balorazio-unitate(mamografien diagnostikoa interpretatzeko) eta 7 erreferentziako ospitale (detektatutako lesioen diagnostikoa, tratamendua eta segimendua egiteko).

• 2008.eta2010.urteenartean,BMPKPrenmamografia-unitateguztiakdigitalizatudira,zuzenekoteknologia digitala (DR) edo zeharkako teknologia digitala (CR) erabiliz.

• Parte-hartzearentasa%80koada,eta,beraz,10puntukoaldeazgainditzenduEstatukoOsasunSistemaren Minbiziaren Kontrako Estrategian ezarritako gutxieneko parte-hartzea; gainera, oso homogeneoa da klase sozial guztietan.

• 1995ekoazaroanProgramahasizenetik(fasepilotua)2010ekoabenduarenamaieraraartebildutakodatuak: programaren hainbat txandatan deitutako 1.385.361 emakumezkoetatik 1.118.182 agertu ziren (% 80,715), eta haiei baheketa-mamografiak egin zitzaizkien (proiekzio bikoitzeko aldebiko mamografia). 95.386 emakumeri (% 8,53) proba erradiologiko osagarriak egin zitzaizkien (proiekzio gehiago, magnifikazioa, konpresio lokalizatua eta/edo ekografiak). Horietatik guztietatik, % 1,11 (12.400 emakume) erreferentziako ospitaleetara bideratu zituzten diagnostikoa berresteko eta tratamendua egiteko. Protokolo diagnostiko-terapeutikora bideratutako 12.400 emakumezko horien artean, 4.789 minbizi diagnostikatu ziren; horietatik, % 54,80 in situ minbiziak edo 1 cm-ko edo txikiagoko inbaditzaile txikiak ziren. % 79,30ek bularra kontserbatzeko tratamendu kirurgikoa jaso zuten. Azkenik, ebaluatutako aldian (Programaren lehenengo 15 urteak), miatutako 1.000 emakumeko 4,28 minbizi detektatu dira Programa horren bidez.

��

��


koloneko eta ondesteko minbizia. 2009an, Koloneko eta Ondesteko Minbiziaren Baheketarako Programa jarri zen martxan, eta espero da 2012/2013rako xede-populazioaren % 100era (490.000 lagun) iristea lehen itzulian eta % 55era bigarren itzulian. EAEko biztanleen artean gehien agertzen den tumorea da. Urtero, 1.600 laguni baino gehiagori detektatzen zaie minbizi hori EAEn, eta 2.000 ospitaleratzen dira haren ondorioz. Hesteetako polipo batek epe luze baten ondoren (10 urtera artekoa) eraldaketa gaizto bat izaten duenean sortzen da. Ez da oso sintomatikoa; ageriko sintomak sortzen dituenerako, etapa aurreratuan egon ohi da jada. Diagnostiko goiztiarraren menpe dago biziraupena. Gehienak esporadikoak dira, familian aurrekaririk gabeak. Heriotza-tasa murriztu eta pronostikoa hobetu daiteke detekzio goiztiarrari esker; sintomarik gabeko pertsonei baheketa egiten zaie, eta gaitzaren hasierako faseetatik jartzen zaie tratamendua. Ebidentzia zientifikoak erakusten du berrogeita hamar urtetik gorako biztanleriaren baheketa prebentzio-neurri eraginkorra dela polipoak dituzten pertsonak garaiz identifikatu eta tratatzeko.

• Programa horren barruan daude: eginkarietan ezkutatutako odolaren testa, medikuaren etaerizainaren kontsultak (positibo eman duten kasuetan), kolonoskopia.

• 50eta69urtebitartekobiztanleriaren% 33gonbidatuda,eta% 60khartuduparte(haientestakjaso eta analizatu egin dira).

• Mila parte-hartzailetik 31ri gaiztotu aurreko lesio bat eta/edo lesio gaizto bat detektatu etatratatu zitzaien. Minbizi inbaditzaileen % 75,4 hasierako faseetan detektatu ziren. Eginkarietan ezkutatutako odolaren analisien % 57an adenomaren bat diagnostikatu zen (arrisku txikia, arrisku handia, aurreratua, minbizia).

utero-lepoko minbizia. Osakidetzak zitologiak egiteko aukera ematen die hautatutako zenbait emakumeri, utero-lepoan minbizi aurreko lesioak detektatzeko. Zitologia asko egiten dira, eta diagnostikorako eta tratamendurako kontsultak ere ugariak izan ohi dira lesio-susmoa dagoen kasuetan edo arrisku-faktoreak dituzten pazienteen banakako segimenduan. Mundu osoko emakumezkoetan gehien agertzen diren minbizien artean, utero-lepoko minbizia bigarrena da, bularrekoaren atzetik. Horregatik, 2007an, EAEko ikastetxeetan giza papilomaren birusaren kontrako txertoa ematen hasi ziren 1. DBHko emakumezkoei. Txertoan sartuta dauden giza papilomaren birusaren 16 eta 18 serotipoek gure inguruko utero-lepoko minbiziaren kasu gehienak prebenitzen dituzte.

■ diagnostiko eta tratamendu egokien zirkuituak eta arreta-maila batetik bestera behar bezala bideratzeko mekanismoak finkatzea, itxaronaldiak ahalik eta gehien murrizteko. Lehen mailako arretaren eta arreta espezializatuaren arteko lehentasunezko zirkuituak finkatu dira minbizi-susmoak bideratzeko. Gaur egun, minbizi ohikoenetarako lehentasunezko zirkuituak ari dira diseinatzen. Minbiziaren aurkako tratamendua berandu hasten da beste patologia batzuekin alderatuta, eta denborak laburtzea da helburua, arreta ahalik eta azkarren emateko.

■ zainketa aringarriak. 2002-2010eko Osasun Planak adierazten du beharrezkoa dela zainketa aringarriak indartzea tratamendu bereziak eskainiz tratamendu sendagarriei erantzuten ez dieten eritasun progresibo eta atzeraezineko pazienteentzat. Tratamendu horien jomuga da sintoma fisikoak —hala nola mina— kontrolatzea eta arazo psikologiko eta sozialetan laguntzea, gaixoaren eta haren familiaren sufrimendua arindu ahal izateko eta, hala balegokio, heriotza duinerako prestatzeko. Garrantzitsua da beste neurri batzuei —diagnostiko goiztiarra, tratamendua…— ematen zaien garrantzia eta egiturak ematea zainketa aringarriei, bai eta gutxieneko plan bat ezartzea ere, homogeneizatua, globala eta bakarra hiru lurraldeetarako, baliabidez eta azpiegituraz hornitua. Badago zainketa aringarrien plan bat (Zainketa Aringarrien Plana. Bizitzako azken fasean dauden pazienteentzako arreta. EAE, 2006-2009).

38

��

��


Eskura dauden baliabideak hauek dira:

• ZainketaaringarrienunitateakdaudeOsakidetzarenegonaldiertainetaluzeetarakoospitaleetan(edo Osasun Sailak itundutako unitateetan).

• Zainketa aringarrien aholkulari-taldeak daude gaixotasun akutuen ospitaleetan (TxagorritxuOspitalea eta Donostia Ospitalea): paziente baten egoera klinikoagatik gaixotasun akutuen ospitale batera eramatea gomendagarria denean eman beharreko arreta koordinatzen dute.

• Etxekoospitaleratzea:horretandabiltzan taldeekberen jarduerarenzatihandibatematendutezainketa aringarriak behar dituzten pazienteei laguntzen, eta Euskal Autonomia Erkidegoko biztanleen parte handi bati eskaintzen diete zerbitzua, Osakidetzako ospitale orokorretan daude eta. Talde horiek handitu egin dira azken urteotan.

• Lehenmailakoarretarakotaldeak:lehenaipatudirengainerakotresnekinbatera,egoeraterminaleandauden pazienteentzako arreta lehentasunezko jarduera da lehen mailako arretaren barruan; izan ere, hurbilen duten bitartekoa da, eta hark koordinatzen ditu eskura dauden baliabide guztiak, tratamendu hobeak emateko.

• Bularrekominbiziariaurreegiteko, tratamendupsikologikoaetaarretagoiztiarra jarridiraabianerreferentziako hiru ospitaleetan.

• 2010ean,Osakidetzak zainketa aringarrien lehen sare integrala sortu zuenAraban. Txagorritxueta Santiago ospitaleek eta lehen mailako arretakoek modu koordinatuan egiten dute pazienteen segimendua. Pazienteak beharraren arabera laguntza-maila batetik bestera igarotzearen alde egiten du programak. Laguntza psikologikoa ere eskaintzen dute, Minbiziaren Aurkako Elkartearekin hitzartutakoa.

• DonostiaOspitalean,onkologiakokudeaketaklinikofuntzionalekounitateaaridiraosatzen.

■ Ospitaleko tumore-erregistroak: Euskadiko Minbiziaren Erregistroa (RCE) Euskal Autonomia Erkidegoko biztanleriaren erregistro bat da. Osasun Sailak sortu zuen 1986an, eta, ordutik, urtero argitaratu du minbiziaren intzidentziari buruzko txostena. Informazio hori lagungarria da Osasun Planerako, bularreko minbiziaren detekzio goiztiarrerako programarako eta koloneko eta ondesteko minbiziaren baheketako programarako. Minbiziaren Erregistroen Europako Sarearen parte da, eta datuak eman ditu Minbiziaren intzidentzia bost kontinentetan argitalpenerako.

Euskadiko Minbiziaren Erregistroa elikatu, mantendu eta eguneratzeko lanean parte hartzen dute Osasun eta Kontsumo Sailaren lurralde-zuzendariordetzek.

Gipuzkoako zuzendariordetzak, erregistro horretako datuetatik abiatuta, minbiziaren intzidentziaren gipuzkoako udalerrietako atlasa, 1995-2004 egin zuen. Lan horren helburua da datu interesgarriak ematea minbiziaren patroi geografikoak eta balizko faktoreak identifikatzeko: faktore sozialak, bizi-estiloak, ingurumenaren eragina, osasun-sistemaz baliatzeko aukera.

��

��


2.Zirkulazio-aparatukogaixotasunak

Gaixotasun kardiobaskularrak lehen mailako osasun-arazoa dira mundu osoan. Beste herrialde batzuekin alderatuta, EAEn, gaixotasun kardiobaskularrek gaixotze-tasa eta heriotza-tasa baxuagoak eragiten dituzte, baina, hala ere, heriotza eta ospitaleratzeen kausa nagusia dira, tumoreekin batera. 2009. urtean, zirkulazio-sistemako tumoreak eta gaixotasunak agertu ziren EAEko biztanleen heriotzen eragile nagusitzat: heriotza guztien % 30 eragin zituzten, 100.000 biztanletik 276 hildako eta 269 hildako bakoitzak, hurrenez hurren. Osasunean duten eragina, kasu-kopuruaren eta osasun-zerbitzuen erabileraren arabera neurtua, areagotu egingo da datozen urteetan, biztanleria zahartu egingo baita.

Zirkulazio-aparatuko gaixotasunen artean, kardiopatia iskemikoa eta garuneko hodietako gaitzak dira aipagarrienak: lehenengoa maizago agertzen da gizonezkoetan, eta bigarrena ohikoagoa da emakumezkoetan.

Emakumezkoetan, 2009an, heriotza-kausa nagusia garuneko hodietako gaitza da (% 9), eta 100.000 biztanleko 28,7ko heriotza-tasa du —adinaren arabera Europako populaziora egokituta—. Hirugarren kausa kardiopatia iskemikoa da (% 6), hots, miokardioko infartu akutua eta bihotzeko beste gaitz iskemiko batzuk (100.000 biztanleko 19,4 hildako). Haren ondoren, gutxiegitasun kardiakoa dator (% 5), 13,5eko tasarekin.

Gizonezkoen artean, kardiopatia iskemikoa dago lehenengo heriotza-kausen artean, 100.000 biztanletik 59,3ko tasarekin. Hirugarren kausa nagusia (% 6) garuneko hodietako gaitzak dira, 40,3ko tasarekin.

Zirkulazio-aparatuko gaixotasunen ondoriozko heriotzen tasak, 1996-1998 alditik 2009ra bitartean, % 29,42 egin du behera 65 urtetik beherako gizonezkoetan; emakumezkoetan, % 31,06koa izan da beherakada. Bietan, 2002-2010 Osasun Planeko helburua tasak % 20 murriztea zen.

29. grafikoa. Zirkulazio-aparatuko gaixotasunek eragindako heriotzen tasa 65 urtetik beherakoetan

ZIRKULAZIO-APARATUKO GAIXOTASUNEK ERAGINDAKO HERIOTZEN TASA 65 URTETIK

BEHERAKOETAN

29. GRAFIKOA


11,111,910,816,1 13,8 15,0

11,414,7

12,0

40,340,644,242,6

51,252,649,047,9

57,1

0

10

20

30

40

50

60

70

MujeresGizonezkoak

Emakumezkoak

01998 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009




Miokardioko infartu akutuaren kasuen erregistroak egin dira, jakiteko zergatik egin ote duen behera kardiopatia iskemikoaren ondoriozko heriotzen tasak: intzidentzia jaitsi delako ala tratamendu aurreratuen

Garuneko hodietako gaitza da emakumezkoen heriotza-kausa nagusia Euskadin.

40

��

��


ondorioz hilgarritasunak behera egin duelako. Kasuen biztanleria-erregistroek ematen dute hurbilketarik onena gaitz horrek biztanleengan duen eragina ebaluatzeko; izan ere, metodologia komun bat dute, hainbat puntu geografikotan ateratako emaitzak erkatzeko aukera ematen duena.

1996-2000 alditik 2001-2005 aldira, zirkulazio-aparatuko gaixotasunek 65 urtetik beherako gizonezkoetan eragindako heriotzen tasan zeuden ezberdintasun sozial erlatiboak areagotu egin dira (% 33,33), bai eta emakumezkoen artean ere (% 77,5), nahiz eta bietan % 25 murriztea izan helburua. Ezberdintasun sozial erlatibo horiek adierazten dute zenbatez handiagoa izan zen heriotza-tasa eskala sozialeko mutur ahulenean beste muturrekoarekin alderatuta.

Ezberdintasun sozioekonomiko erlatiboek gora egin zuten gizonezko nahiz emakumezkoetan, baina, batik bat, emakumezkoetan, % 40koak izatetik % 71koak izatera igaro baitziren. Aitzitik, ezberdintasun absolutuek aldaketa gutxi izan zituzten bi sexuetan. Emakumezkoetan, 1996-2000 aldian, egoera ahuleneko hiru taldeen heriotza-tasa egoera oneneko bi taldeena baino handiagoa izateak eragiten zituen ezberdintasunak, eta, 2001-2005 aldian, berriz, erlazio gradual tipikoa ageri da, eskala sozialean gora egin ahala heriotza-tasa handiagoa erakusten duena. Gizonezkoei dagokienez, zirkulazio-aparatuko gaixotasunek biztanleria osoan eragindako heriotzen tasak beherakada txikiagoa izan zuen egoera ahuleneko pertsonen artean eragindakoen tasak baino. Gainera, nabarmendu beharra dago gizonezkoen eta emakumezkoen arteko ezberdintasunak hor daudela, eta, beraz, gizonezkoen ezberdintasun absolutuak emakumezkoenak baino 2,4 aldiz handiagoak direla.

Gaixotasun kardiobaskularrek eragindako heriotza goiztiarren tasak behera egin du bi sexuetan. Bi bosturtekoak erkatzean, heriotza-tasen beherakada absolutu handixeagoa ikusten da gizonezkoen artean (100.000tik 5,3) emakumezkoen artean (100.000tik 1,5) baino. Dena den, bi sexuen arteko ezberdintasun erlatiboak aldatu ez direnez, gizonezkoen heriotza-tasa emakumezkoena baino 3,7 aldiz handiagoa da oraindik.

5. taula. Zirkulazio-aparatuko gaixotasunek 65 urtetik gorakoetan eragindako heriotzen tasak (adinaren arabera estandarizatuta), sexuaren eta gabezia-indizearen arabera banatuta,

1996-2000 eta 2001-2005

gabezi-indizeaEmakumezkoak gizonezkoak

1996-2000 2001-2005 1996-2000 2001-2005

Q1 (aberatsena) 12,8 11,5 49,8 45,1

Q2 12,9 11,7 54,3 46,3

Q3 16,9 13,2 55,2 51,1

Q4 17,0 15,2 55,6 53,0

Q5 (txiroena) 16,0 17,3 62,1 57,0


��

��


30. grafikoa. Zirkulazio-aparatuko gaixotasunek 65 urtetik beherakoen artean eragindako heriotzen tasak, gabezia-indizearen arabera

Emakumezkoak Gizonezkoak

0 5

10 15 20

0 1 0 2 0 3 0 4 0 5 0 6 0

1 9 9 6 - 2 0 0 0 2 0 0 1 - 2 0 0 5

Tasa

por

100

.000

Gabezi-indizeaQ1 (aberatsena )Q2Q3Q4Q5 (txiroena)

1 9 9 6 - 2 0 0 0 2 0 0 1 - 2 0 0 5


Egindako jarduerak:

■ lehen mailako arretako pisu eta garaieraren araberako ebaluazioa. Pazientea lehen mailako arretako kontsultara joaten denean egiten da.

■ arteria-hipertentsioaren, dislipemien eta diabetesaren detekzio goiztiarra eta kontrola lehen mailako arretako kontsultetan. Bitartekotzaren eta medikuntzako aurrerapen teknologien bidezko kontrol biologikoek hobekuntza eta aurrerapen handia izan dutenez, iktusak ez dira horren gogorrak, ez eta kardiopatiak ere; beraz, haien ondoriozko heriotzen tasak behera egin du, baina ez kasuen intzidentziak.

Lehen mailako arretako programa-kontratuko lehentasunezko eskaintzan hau sartzen da:

• Bizi-estiloekinlotutakoarrisku-parametroakhobetzea.

• Historiainformatikoahobetzea—nahizetaaurrerapenhandiaizanduenjada—.

• Tresnaketaprotokoloakhobetzea.Faseakutuakondokontrolatzendira.

■ bizi-ohitura osasungarriak hartzeko gomendioak sustatzea. Tratamendu farmakologikoa da nagusi oraindik. Hala ere, ohitura osasungarriak sustatzeko jarduerak ere egin dira, tabako-mendekotasuna kentzekoak batez ere; nutrizioaren eta jarduera fisikoaren aldetik, berriz, ez da egin beharrezko sustapen guztia.

■ zirkulazio-aparatuko gaixotasunen arrisku globalaren banakako balorazioa, kasu bakoitzean egokienak diren jarduera-estrategiak finkatuta. Bada programa informatiko bat, oraindik hasierako fasean dagoena, arrisku kardiobaskularra kalkulatu eta berehala historia klinikoan sartzen duena.

■ garun- eta bihotz-hodietako gaixotasunei buruzko OSaSun-informazioaren sistema. 1998tik 2000ra bitartean, informazio-sistema pilotu bat (zentro anitzeko azterketa, hainbat autonomia-erkidegoren parte-hartzearekin egina) egon da martxan Osasun Sailean, miokardioko infartu akutuen gainekoa. Osabiden, kontsultaren arrazoiak erregistratzen dira, eta tresna horrek aukera ematen du datu-hustuketa egin eta EAEn gaixotasun kardiobaskularren egoera zein den jakiteko.

■ bat-bateko heriotza prebenitzeko estrategiak. Prestakuntza-ikastaroak egin dira osasun-langileei desfibrilagailuak erabiltzen irakasteko. Larrialdietako zuzendaritzak bizkortze-kanpainak egin ditu EAEn, irakasle eta ikasleentzat, bideoen bidez.

42

��

��


zirkulazio-aparatuko gaixotasunak: garuneko hodietako gaixotasunak

75 urtetik beherako gizonezkoen artean, garuneko hodietako gaixotasunek eragindako heriotzen tasak % 42,61 egin du behera 1996-1998 alditik 2009ra bitartean; Planeko helburua (% 20 murriztea) baino gehiago lortu da, beraz.

31. grafikoa. Garuneko hodietako gaixotasunek eragindako heriotzen tasa 75 urtetik beherako gizonezkoetan

GARUNEKO HODIETAKO GAIXOTASUNEK ERAGINDAKO HERIOTZEN TASA 75 URTETIK BEHERAKO GIZONEZKOETAN

31. GRAFIKOA


18,4

13,9 13,2

17,3

23,021,3

17,119,7

16,7

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

8 2 3 4 5 6 7 8 9

HombresGizonezkoak

1998

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009




85 urtetik beherako emakumezkoen artean, 1996-1998 alditik 2009ra, beherakada 75 urtetik beherako gizonezkoena baino are handiagoa izan da; % 41,96koa, hain zuzen. Hor ere, helburua % 20 jaistea zen, izatez.

32. grafikoa. Garuneko hodietako gaixotasunek eragindako heriotzen tasa 85 urtetik beherako emakumezkoetan

GARUNEKO HODIETAKO GAIXOTASUNEK ERAGINDAKO

HERIOTZEN TASA 85 URTETIK BEHERAKO EMAKUMEZKOETAN

32. GRAFIKOA


14,814,615,917,4

25,5

21,0 20,2

17,017,7

05

1015202530

998

002

003

004

005

006

007

008

009

Emakumezkoak

199

200

200

200

200

200

200

200

200




��

��


Egindako jarduerak:

■ laguntza eta tratamendu goiztiarra garuneko hodietako istripuetan (ghI), arreta integrala eta espezializatua emanez (laguntza-taldea egokituta eta arreta protokolizatuta). 2004. urtetik, ezarrita dago iktus-kasuetan arreta goiztiarra emateko eta larrialdiekin koordinatzeko protokoloa. Osakidetzaren ospitaleek iktus-unitateak jarri dituzte martxan.

■ terapia antikoagulatzailearen kontrola. Terapia antikoagulatzailearen kontrola Osakidetzaren osasun-zentro guztietara zabaldu da.

■ bigarren mailako prebentzioa garuneko hodietako istripu akutua (ghIa) izan duten pazienteei hodietarako arrisku-faktoreak kontrolatuz eta tratamendu farmakologiko egokia emanez. Adostasuna dago kontrol farmakologikoaren eta arrisku-faktoreen gainean. Protokoloak antzekoak dira. Monitorizatuta daude, eta gidak zehatzak eta oso koherenteak dira.

■ lehen mailako arretaren eta arreta espezializatuaren arteko koordinazio-estrategiak, bigarren mailako prebentzio egokia egiteko. Lehen mailako arretaren eta arreta espezializatuaren arteko koordinazioa hobetu egin da, eta Osabide tresna informatiko komunak lagundu lezake gehiago hobetzen.

■ Eskala berak erabiltzea garuneko hodietako istripu akutuaren (ghIa) bigarren mailako minusbaliotasuna neurtzeko laguntza-maila guztietan. Minusbaliotasuna neurtzeko eskalak erabiltzen dira. Ez daude estandarizatuta.

■ ghIa izan duten pazienteen errehabilitazioa eta laguntza soziosanitarioa sustatzea (jarduera fisikoa, laguntza psikologikoa, laneratzea eta gizarteratzea sartzen dira laguntza horretan). Lan gutxi egin da hemen. Esperientzia berri bat ari dira probatzen; eremu soziosanitarioaren barruan zeregin nagusia erizaintzari ematean datza.

■ Jardunbide klinikoaren gidaliburuak, tratamenduak behar bezala erabiltzeko. Egin dira.

zirkulazio-aparatuko gaixotasunak: kardiopatia iskemikoa

25 urtetik 74 urtera bitarteko gizonezkoetan, kardiopatia iskemikoak eragindako heriotzen tasak % 40,55 egin du behera 1996-1998 alditik 2009ra; emakumezkoetan, beherakada % 53,49koa izan da. Bi kasuetan lortu da ezarritako helburua (% 15) baino gehiago

44

��

��


33. grafikoa. Kardiopatia iskemikoak eragindako heriotzen tasa (25-74 urte)

KARDIOPATIA ISKEMIKOAK ERAGINDAKO HERIOTZEN TASA(25-74 URTE)

33. GRAFIKOA


54,149,4

8,08,29,8

8,79,411,2

13,011,2

17,2

48,050,5

83,1

65,261,055,5 55,5

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Mujeres

HombresGizonezkoak

Emakumezkoak

01998 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009




Egindako jarduerak:

■ birbaskularizazio goiztiarra, farmakologikoa nahiz mekanikoa. Larrialdietan, birbaskularizazio farmakologikoa eta mekanikoa dago.

■ berpizte kardiopulmonarrerako oinarrizko prestakuntza osasun-langileentzat, herritarrak babesteko zerbitzuentzat eta arazoa dutenen senideentzat. Prestakuntza eman zaie profesionalei eta babes-zerbitzuei —suhiltzaileek, ertzainek, hezitzaileek… badute berpizte kardiopulmonarreko ekipoen eta desfibrilagailuen gaineko prestakuntza—.

■ Osasun-garraio urgentearen sarea esparru honetan dauden premietara egokitzea. Desfibrilagailuak eta profesional prestatuak daude osasun-garraio urgentearen sare osoan.

��

��


3.Diabetesmellitusa(DM)

1997ko Osasun Inkestan (EAEOI-1997), biztanleen % 2,3k jotzen zuten gaitz hori osasun-arazo kronikotzat, eta, EAEOI-2007n, berriz, % 3,4k.

6. taula. Arazo kroniko ohikoenen prebalentziaadinaren eta sexuaren arabera (%). Eaeoi 1997-2007

gizonezkoak EmakumezkoakEaE18tik

behera 18-44 45-6464tik gora guztira

18tik behera 18-44 45-64

64tik gora guztira

diabetesa, 1997 0,1 0,3 3,7 10 2,3 — 0,3 3 8,6 2,3 2,3

diabetesa, 2007 0,0 0,5 5,9 12,4 3,6 0,3 0,5 3,5 9,9 3,2 3,4


Diabetesaren esparrurako jarritako helburuak (itsutasunaren intzidentzia, giltzurrune-ko gutxiegitasuna eta bigarren mailako anputazioak) ebaluatzeko, zeharkako datuak daude (diabetesarekin lotutako gaixotze-tasak); prozesuaren bilakaera baloratzeko ba-lio dute. Adierazle horietako batzuek badute zer hobetua; bada, arazoen muturreko egoerak neurtzen dituzte, eta ez tarteko eritasunak.

2002ko helburua: heren bat murriztea diabetes mellitusaren ondoriozko itsutasunak. ONCEren datuen arabera, diabetesa duten afiliatuak % 3,08 gutxiago dira.

34. grafikoa. Diabetesari lotutako itsutasunaren intzidentzia

DIABETESARI LOTUTAKO ITSUTASUNAREN INTZIDENTZIA

34. GRAFIKOA

Helburua: diabetesari lotutako itsutasunaren intzidentzia heren bat jaistea

252262

254251267257260 260

266

150

200

250

300

350

400

Diabetesari lotutako itsutasunaduten ONCEren bazkideak

Iturria: ONCEren erregistroa

1002000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

2002ko helburua: diabetesarekin lotutako giltzurruneko gutxiegitasuna heren bat murriztea. Giltzurruneko arazoak dituzten pazienteei buruzko informazio-unitatearen datuek diotenez, % 22,22ko beherakada izan da (2000-2007).

Azken 15 urteetan, nabarmen hazi dira II motako diabetes mellitus kasuak.

46

��

��


35. grafikoa. Diabetesari lotutako giltzurrun-gutxiegitasunaren intzidentzia

DIABETESARI LOTUTAKO GILTZURRUN-GUTXIEGITASUNAREN INTZIDENTZIA

35. GRAFIKOA

Helburua: diabetesari lotutako giltzurrun-gutxiegitasunaren intzidentziaheren bat jaistea

15

7

9 9

13

9

45

10

15

20

Diabetesa lehen mailakogiltzurrun-gaixotasun gisa dutenpazienteei egindako giltzurrun-transplanteak

heren bat jaistea

0

5

2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Iturria: GINFOR. Giltzurrunetako gaixotasunak dituzten EAEko pazienteei buruzko informazio-unitatea

2002ko helburua: heren bat murriztea diabetes mellitusaren ondoriozko anputazioak. % 17,0

11 iii - osakidetza...bizi-estiloak 17 2. alkohol-kontsumoa alkoholaren gehiegizko kontsumoak...

Documents