1. introdución ao estudo da sintaxe

8/14/2019 1. Introdución ao estudo da sintaxe

http://slidepdf.com/reader/full/1-introducion-ao-estudo-da-sintaxe 1/31

1. Int rodución ao estudo da sin taxe

Sint axe galega 2009/2010

USC

1

1. Multiplicidade de abordaxes para o estudo da sintaxe

1.1. Visión panorámica da cuestión

1.1.1. Multiplicidade de modelos

1) Causas da multiplicidade de modelos: a complexidade da linguaxe faiimposible unha abordaxe total, de aí a existencia de diferentes modeloslingüísticos.

a) É imposible a demostración empírica de moitas das hipóteses nas que sebasean estes modelos.

b) Cada modelo perspectiva o fenómeno dun xeito diferente, de xeito que oselementos que son centrais nun, poden ser periféricos e mesmo acientíficosnoutros.

c) A multiplicidade de modelos teóricos ten, polo tanto, carácter estrutural,non conxuntural.

2) Multiplicidade de modelos:a) Multiplicidade diacrónica: o cuestionamento de modelos dá lugar ao seu

abandono e á aparición de novas teorías.b) Multiplicidade e contexto social: dependendo do contexto cultural poden

predominar uns ou outros modelos teóricos.

1.1.2. Relacións entre as principais correntes lingüísticas contemporáneas

1.1.2.1. Contexto americano

1. Franz Boas (antropoloxía): a) Consideraba a lingua coma unha manifestación da cultura dos pobos.b) A lingüística americana do século XX é continuadora directa de

Bloomfield, aínda que seguindo dúas liñas complementarias diferenciadas: Bloomfield : formalista, non ten en conta a relación entre a lingua

(sistema) e a cultura (uso). Sapir: consideración da lingua coma un produto das relacións cos seus

usos.

1.1. Bloomfield ( Language, 1933): Considérase que o iniciador do estruturalismo americano. Era discípulo de Boas e coñecedor da obra de Saussure. Formouse na escola neográmatica en Alemaña. Desenvolve un método científico: Influído polo positivismo da psicoloxía cognitivista (Skinner)A partir do estudo das linguas amerindias.Estudo descritivo das unidades e a súa combinación (sen

proxectar as categorías da lingüística occidental):distribucionalismo.

1.1.1. Chomsky: a mediados dos 50 posiciónase contra o excesivodescritivismo (taxonomismo) e avoga pola explicación da estrutura daslinguas, máis alá da súa descrición. Xorde así a gramática xenerativa: É o modelo de gramática formal máis importante da gramática

contemporánea.





USC

2

Cómpre relacionala co seu contexto, xa que a obra de Chomskyaparece nun momento no que se están a desenvolver linguaxesformais, precisas para a interacción con máquinas(desenvolvemento da informática).

Ten carácter hipotético-dedutivo:

Un conxunto finito de regras permite formar (xerar) un númeroinfinito de oracións posibles.A gramática é previa ao corpus (conxunto do producido

lingüisticamente), xa que é unha propiedade innata, de xeitoque o corpus só é un subconxunto pola gramática1.

1.1.1.1. Teoría estándar : é un modelo moi dinámico, que sofre moitasreformulacións. Destacan dous grandes debates: Debate sobre a semántica, que dá lugar ao gran cisma nos 60s,

entre: Semantismo: gramáticas non xenerativas, próximas á liña de

Sapir e ao cognitivismo. Teoría estándar alargada. Transformacións:Modelos transformacionais.Modelos non transformacionais ou transformacionais mínimos

(movemento de α).

1.2. Sapir:a) Sigue en maior medida a liña iniciada por Boas, xa que ten en conta as

relacións entre a lingua e o seu uso.b) Considera outros ámbitos relacionados coa lingüística: literatura,

música, antropoloxía, psicoloxía, etc.c) A consideración da lingua coma unha manifestación da cultura dospobos dá lugar ao xurdimento da Teoría do relativismo lingüístico (aslinguas impoñen a maneira de ver o mundo2).

1.2.1. Lamb.1.2.2. Pike: gramática tagmémica.1.2.3. Greenberg: gramática funcional tipolóxica, orientada ao estudo

comparado das linguas para establecer unha clasificación tipolóxica das mesmas a partir de modelos ideais de comportamento (tipos).

a) Non debe confundirse con: Clasificación xenética, aínda que as linguas xeneticamente próximas

tenden a selo tamén tipoloxicamente. Clasificación xeográfica.

1 Outra concepción é a de considerar que a gramática emerxe do corpus (do uso lingüístico). Con todo,é imposible constatar empiricamente se a gramática emerxe do corpus ou viceversa.2

Isto non é totalmente así, pero as diferentes estruturas das linguas poden condicionar a visión domundo, aínda que non determinala.





USC

3

b) Criterios (complementarios): Morfolóxico (dominante ata a 2ª ½ do XX): atende ás propiedades

formais das palabras e dá lugar aos seguintes tipos de linguas (analíticas> sintéticas):

Illantes: as palabras son (case) invariables na forma, é dicir, son

linguas sen morfoloxía, polo que cada palabra é un morfema(non se producen fusións de morfemas). Exemplo: chinés. Aglutinantes: as palabras sofren modificacións morfolóxicas

con fins semánticos, pero cada morfema ten un determinadovalor gramatical e só un (non se producen amálgamas).Exemplo: turco.

Flexivas: con fusión de diferentes valores gramaticais nunmesmo morfema (amálgamas).

Incorporantes: poden producirse amálgamas pero, ademais aspalabras poden estar constituídas por varios radicais léxicos, quenoutras linguas ou nesa mesma lingua noutros contextos

desempeñarían unha función sintáctica diferenciada (a máiscomún é a do obxecto). É dicir, pode expresarse en formato depalabra o que noutras linguas ou nesa mesma lingua noutrascircunstancias se expresaría mediante unha oración. Exemplo:*paxarocazabamos (incorporante) = nós cazabamos paxaros(flexiva).

Sintáctico (desde Greenberg, nos anos 60s3): ten en conta a orde dosconstituíntes actanciais en contextos non marcados:

Clasificación: SVO. Exemplos: galego, chinés. SOV. Exemplos: latín, xaponés. VSO. Exemplos: árabe, galés. Outros menos frecuentes.

Características sintácticas da maioría das linguas: acontinuidade secuencial na FV é moi frecuente. Non se dá noterceiro tipo, pero nestas linguas hai evidencias da existenciadesa unidade.

Concepto de universal lingüístico:

Tipoloxía lingüística Gramática xenerativa

constatación empírica > xeneralización

Exemplos: todas as linguas do mundo se adquirende xeito natural; é posible a tradución entre todasas linguas humanas; o léxico e a sintaxe son ascompoñentes básicas das linguas; toda lingua é un sistema de signos; etc.

concepción apriorística (hipótese dagramática como propiedade común e innata) quedá lugar a que varíe o concepto

3 Cando a sintaxe pasa a ocupar un lugar central nos modelos de estudo da lingua.





USC

4

1.1.2.2. Contexto europeo (non anglosaxón)

1. Considérase que Saussure é quen senta as bases da lingüística moderna(estruturalismo vs. lingüística atomista do XIX), aínda que podemos atoparantecedentes deste novo modelo noutros autores anteriores.

a) Saussure achega conceptos coma: Lingua vs. fala. Sincronía vs. diacronía (e preferencia polos estudos sincrónicos fronte

aos estudos diacrónicos do XIX). Teoría do sistema lingüístico: elementos relacionados cuxo valor

depende da posición no sistema, de xeito que alteración dun elementosupón tamén a alteración daqueles cos que está relacionado. Isto oponseao estudo individualizado dos elementos (caracterización atomista) quese facía no XIX.

Teoría do signo lingüístico, coma unha asociación arbitraria designificante e significado (á que xa se referiran antes outros autores).

Teoría do fonema coma unha imaxe acústica abstracta en oposición ámateria fónica (son).b) Só publica en vida obras que se adscriben á escola neogramática, un

modelo que é cuestionado no Curso de lingüística xeral que publican osseus discípulos.

1.1. Primeira Escola de Praga (Trubetzkoy, Jakobson, Mathesius):a) É a primeira gran escola funcinonalista.b) Non abstrae as formas lingüísticas das súas condicións de uso, xa que

son produto delas.c) Desenvolve moitos dos conceptos achegados por Saussure, coma a

noción de sistema lingüístico, en especial no ámbito no que é máisvisible: a fonoloxía.

1.1.1. Segunda escola de Praga (60s): céntrase moito máis na sintaxe (universal a todas as linguas, ao contrario cá morfoloxía) e desenvolvenocións fundamentais na actualidade, coma a de función sintáctica,definida pola gramática tradicional mediante criterios moi heteroxéneos.Así, distinguen entre diferentes estruturas: Formal : concordancias. Semántica (axente, etc.). Comunicativa (tema, etc.).

Exemplo:Definición de suxeito na gramática tradicional Problemas

- aquilo do que se di algo- o que realiza a acción- o elemento co que concorda o predicado en

número e persoa

- O Sux. cumpre os tres criterios en o nenocomeu o bocadillo.

- O Sux. non é aquilo do que se di algo en obocadillo comeuno o neno.

- O Sux. non realiza a acción en o neno caeu polas escaleiras.





USC

5

1.1.1.1. Gramática funcional de S. Dik.

1.1.2. Funcionalismo francés (Martinet) (60s): ten unha grande influencia no funcionalismo español e no portugués. Así, no ámbito español seríaAlarcos o que rompe coa tradición posneogramática de Menéndez Pidal.

1.2. Escola de Glosemática (Hjelmslev): Formalista (abstracción do uso). Inflúe no desenvolvemento de moitas das ferramentas conceptuais

actuais, coma por exemplo:División entre forma e substancia no plano do contido e da

expresión.Conceptos de interdependencia, coordinación, etc.

1.3. Gramática dependencial (Tersnière):a) Non é unha gramática constitutiva4 (nin funcional nin formal) xa que se

centra nas relacións de dependencia ou conectivas, é dicir, dedependencia entre partes. Así, o N do predicado adoita ser o centro de toda a predicación e del

dependen outras partes, e destas outras, etc. Ten unha grande transcendencia no ámbito alemán (gramática de

valencias).b) A noción de valencia xorde nesta escola, pero expándese por todas as

gramáticas. Fai referencia a que o N é un elemento léxico que selecciona outros

elementos, polo que distinguimos entre: Actantes (argumentos): elementos obrigados para un determinado

predicado. Exemplo: comer esixe un Sux. e un CD. Circunstantes (satélites, adxuntos): elementos que o emisor pode

engadir de xeito opcional. Con todo, esta terminoloxía pode ser problemática, xa que un

mesmo elemento pode ser actante ou circunstante dependendo docontexto. Exemplos:

Exemplo Actantes Circunstantes

comer suxeitoobxecto

lugartempocausa...

residir suxeito

lugar

causatempo

...

chover -

lugartempocantidade...

4 A análise constitutiva está presente na tradición lingüística occidental desde Aristóteles. Ten como

elemento central o estudo dos constituíntes das unidades, sexa ou non desde unha perspectivafuncional.





USC

6

1.1.2.2.1. Ámbito hispano

Foi moi importante a influencia da escola neogramática, a través deMenéndez Pidal (discípulo de Menéndez Pelayo). Ata os anos 50/60 non entra oestruturalismo no ámbito hispano, e faino a través de Alarcos, quen introduce:a) O modelo de traballo da escola glosemática.b) A fonoloxía estrutural de Trubezkoy.c) A gramática funcional, unha influencia directa de Martinet.





USC

7





USC

8

1.2. Dimensións das diferenzas entre modelos teóricos: diferenzas derango, diferenzas nas metas e diferenzas nos medios

A diversidade de modelos de gramática vén dada pola complexidade doobxecto de estudo, que non permite unha abordaxe profunda e holística, polo que

esta ten que ser perspectivada. Podemos clasificar as diferenzas entre modelos tendoen conta tres dimensións:

1) Rango dos fenómenos dos que se quere dar conta:a) Tipos de unidades sintácticas (palabra, oración)b) Relacións sintácticas.c) Ámbito de aplicación da gramática: unha lingua determinada, tipolóxica,

universal.2) Metas ou obxectivos (a que se lle busca solución).3) Medios para conseguir os obxectivos. Uns mesmos medios poden ser útiles

para un modelo pero inútiles e mesmo inaceptables para outros.

1.2.1. Diferenzas de rango

1) Tipos de unidades gramaticais / sintácticas:a) Os tipos de unidades son moi poucos, pero a partir desta tipoloxía limitada de

unidades podemos construír secuencias infinitas.b) Un tipo de unidade é unha cadea lingüística que se corresponde cunha

determinada estrutura (polo que a unha mesma estrutura poden respondermoitas secuencias diferentes). Os tipos de unidades son: Oración: Podemos identificar diferentes subtipos (relativa, completiva...).Algunhas gramáticas diferencian entre:

Oración: enunciados, oracións sintacticamente independentes. Cláusulas: oracións que non son sintacticamente independentes.

Frase: Podemos identificar diferentes subtipos (nominal, adverbial...).Algunhas gramáticas diferencian entre:

Frase: a un nivel máis alto. Sintagma: a un nivel máis baixo.

Palabra: Podemos identificar diferentes subtipos (substantivo, adverbio...). É a unidade máis baixa da sintaxe.

c) As diferenzas entre as gramáticas no que se refire ao tipo de unidadesconsideradas poden residir en: Número de unidades consideradas (en menor medida), xa que algunhas

gramáticas non teñen en conta a frase ou a distinción entre oración ecláusula ou frase e sintagma.

Peso das diferentes unidades (en maior medida):Gramáticas centradas na oración: importancia das análises

constitutivas.Non existen modelos centrados na frase.Gramáticas centradas na palabra: importancia das relación de

dependencia (gramáticas dependenciais).

Gramáticas centradas no texto: non é unha unidade sintáctica, estetipo de gramáticas estudan as relacións entre enunciados





USC

9

(sintacticamente independentes), que son moito máis laxas ca noámbito da sintaxe e mais centradas en aspectos pragmáticos esemánticos (recursos cohesivos).

2) Tipos de relacións gramaticais / sintácticas (entre os tipos de unidades):

a) Tipos de relacións: Constitutivas: análise das partes integrantes de partes maiores. Son

relación integrativas (↑) ou constitutivas (↓). Funcionais: refírense ao rol que cada parte desempeña na parte

superior na que se integra (a O, como unidade máis alta, non ten funciónporque non se integra en ningunha unidade superior).

Dependenciais ou conectivas: condicionamento da presenza dunelemento por parte doutro. Poden ser de: Subordinación: constante e variable. Exemplos: come pan, pan

quente, *come leite (o N non permite a presenza dese Mod.5).

Interdependencia: dúas constantes que se esixen mutuamente.Coordinación. Secuenciais (menos relevantes no caso do galego).

b) Modelos gramaticais: Funcionais.

Constitutivo-funcionais.

Dependenciais (Ternière), nos que as relacións de constitución sonmarxinais.

análise constitutiva análise dependencialO comer

FN FV neno bocadillo

art subs N subs o pequeno unde

chourizo| | | |o neno come pan

1. Os niveis superiores son a suma dosinferiores.

2. Predicado: aquilo que se di de algo(Sux.).

1. Os niveis inferiores subordínanse aossuperiores (palabra como unidadecentral).

2. Núcleo predicativo ou predicador: xeraa predicación, de xeito que se fai unha

especificación dunha clase de evento(neste caso, comer ).

3. Non se especifican as unidades F ou O,xa que só se teñen en conta as partes.

Son análises que se centran en aspectos diferentes, pero son complementarias.

3) Ámbitos de aplicación da gramática:

5 A afirmación de que este tipo de enunciados son sintacticamente aceptables pero non semanticamente

supón concederlle á sintaxe (e polo tanto á forma) unha autonomía respecto do contido (semántica epragmática) que en realidade non ten. Con todo, hai modelos que sosteñen esta postura.





USC

10

a) Lingua concreta: Estándar (maioría). Variación diatópica. Variación diacrónica. Variación social.

b) Tipoloxías de linguas: parten da constatación empírica de fenómenos comúnsa varias linguas (carácter indutivo).c) Universal: parten da hipótese da existencia dunha gramática subxacente

común a todas as linguas (carácter dedutivo).

1.2.2. Diferenzas nas metas

CONSIDERACIÓN

DA LINGUA

Mecanismo de expresión dopensamento rexido porprincipios tipolóxicos euniversais.

Instrumento de comunicación vinculado a situacións sociais concretas.

Dar conta da gramática quesubxace baixo os fenómenoslingüísticos, das estruturasprofundas.

Dar conta dos fenómenos tal ecomo aparecen nas situaciónscomunicativas.

OBXECTIVOS Dar conta de todas asconstrucións gramaticais posibles (actuais ou non).

Dar conta só das estruturas existentes no corpus.

1.2.3. Diferenzas nos medios

Dependendo dos obxectivos os diferentes medios poden ser válidos ou non. Porexemplo:

MEDIO VALIDEZ

Transformacións

Son válidas para salvar o salto entre aestrutura superficial e a profunda, poloque só son aplicables ás gramáticas queteñen en conta estes dous niveis.

Filtros

Pódense aplicar a modelos de descriciónforte, xa que restrinxen o modelodescritivo ata que só contempla osfenómenos posibles.

Orde secuencial

Máis relevante para os modelos que priman

a visión da lingua coma un instrumento decomunicación.

Orde estrutural Máis relevante para os modelos que primana estrutura profunda.

***

Combinando estes tres tipos de diferenzas (de rango, de metas e de fins) obtemos unamplo abano de modelos, como comprobamos no punto 1.1. (p. 1).





USC

11

1.3. Gramát icas formais e gramát icas funcionais

Malia todas as diferenzas entre os modelos de gramática, nun certo grao deabstracción podemos distinguir entre dous macromodelos ou modelos tipo aosque se podería adscribir calquera modelo teórico de xeito máis ou menos claro:

1) Gramáticas formais:a) Concepción da lingua: Aparello formal vinculado á facultade do pensamento, polo que é unha

propiedade innata da especie humana. Permítenos producir un número infinito de oracións a partir dun

conxunto finito de regras.b) Orientación do estudo da lingua cara ao sistema, é dicir, cara á competencia

lingüística do individuo facendo abstracción das condicións de uso.c) Modelos: son moitos os modelos formais, aínda que na actualidade cómpre

destacar as gramáticas xenerativas (en especial a de Chomsky).

2) Gramáticas funcionais:a) Concepción da lingua:

Institución social propia dunha comunidade na cal é un instrumento decohesión, xa que determina a pertenza a un determinado grupo.

Ten como finalidade a interacción comunicativa.d) Orientación do estudo da lingua cara a construción de gramáticas enfocadas

ao uso, nas que o estudo do sistema ten que facerse dentro do marco dapragmática, xa que a gramática emerxe do uso.

e) Modelos: son moitos, pero non todos se adscriben explicitamente a estemacromodelo. Entre as gramáticas formais podemos citar a gramáticasistémica de Halliday, Dik, Martinet, as gramáticas coginitivas, etc.

Cómpre ter en conta que as gramáticas funcionais non negan que a linguaé un sistema de signos, como tampouco negan as gramáticas formais que ten comofinalidade a comunicación, só priorizan un ou outro aspecto.

Dik, S.C. (1978): Gramática funcional. Madrid: S.G.E.L. 1981, pp. 21-22

TEXTO

CARACTERÍSTICA PARADIGMA

FORMAL PARADIGMA

FUNCIONAL COMENTARIO

Como definir unhalingua

Unha lingua é unconxunto deoracións

Unha lingua é uninstrumento deinteracción

1. Formal: constructo abstracto,previo ao corpus (gramática >corpus).

2. Funcional: construción social,proceso de construción en eternaemerxencia nunca concluída(corpus > gramática).

Función primariadunha lingua

A función primariadunha lingua é aexpresión depensamentos.

A función primariadunha lingua é acomunicación.

Son perspectivas complementarias, xaque un modelo oriéntase cara a unaspecto e outro cara a outro, pero nonson excluíntes.

Correlato

psicolóxico

O correlatopsicolóxico dunhalingua é a

competencia: acapacidade deproducir, interpretar

O correlatopsicolóxico dunhalingua é a

competenciacomunicativa,habilidade para

1. Formal:a) Capacidade.

b) Competencia.2. Funcional:





USC

12

TEXTO

CARACTERÍSTICA PARADIGMA

FORMAL PARADIGMA

FUNCIONAL COMENTARIO

e xulgar oracións. manter a interacciónsocial por medio dalinguaxe.

a) Habilidade.b) Competencia comunicativa.

O sistema e a súautilización

O estudo dacompetencia tenprioridade lóxica emetodolóxica sobreo da actuación.

O estudo do sistemada lingua debe terlugar desde o mesmocomezo dentro domarco do uso lingüístico.

1. Formal: prioridade dascompetencias sobre o uso.

2. Funcional: estudo do sistemadesde o uso, que é o que determinao sistema.

Linguaxe elocalización.

As oracións dunhalingua débensedescribiridependentementeda localización (contexto ousituación na que se

utilizan)

As descricións dasexpresiónslingüísticas debenproporcionar puntosde contacto para adescrición do seufuncionamento en

localizacións dadas.

1. Formal: independencia do uso.2. Funcional: é fundamental ter en

conta o uso.

Adquisición dalinguaxe

O neno constrúeunha gramática dalingua facendo usodas súas calidadesinnatas sobre a basedunha entrada dedatos lingüísticos bastante restrinxida e asistemática.

O neno descobre osistema que xacedebaixo da lingua eo seu uso,apoiándose nunhaentrada moiestruturada dedatos lingüísticos presentados enlocalizaciónsnaturais.

1. Formal: innatismo da capacidadelingüística, os estímulos sonrestrinxidos e asistemáticos.

2. Funcional: adquisición polo uso / impregnación social, grazas ácapacidade cognitiva innata quenos permite extraer regularidades no aparente caos.

Universaislingüísticos

Os universaislingüísticosconsidéransepropiedadesinnatas doorganismo humano.

Os universaislingüísticosexplicaranse entermos das relaciónsinherentes a (i)metas dacomunicación (ii)constituciónbiolóxica epsicolóxica dosusuarios da linguaxe(iii) localizaciónsnas que se utiliza alingua.

1. Formal: os universais son

propiedades innatas.2. Funcional: só é innata acapacidade cognitiva que nospermite atopar regularidades nocaos. Teñen carácter universal asmetas ( para que?), a constituciónbiolóxica e psicolóxica dosusuarios da linguaxe (quen?) e aslocalizacións en que se usa a lingua(en que situacións?).

Relación entresintaxe, semántica e pragmática

A sintaxe éautónoma conrespecto ásemántica; a sintaxee a semántica sonautónomas conrespecto ápragmática; axerarquía deprioridades vai dasintaxe á pragmática,pasando polasemántica.

A pragmática é omarco globalizador dentro do cal debeestudarse asemántica e asintaxe; a semántica está subordinada ápragmática e asintaxe á semántica.

1. Formal:

a) Xerarquía: sintaxe > semántica > pragmática.

b) Autonomía da sintaxe respectoda semántica e da semántica e asintaxe respecto da pragmática.

2. Funcional: xerarquía: pragmática (marco de referencia) > semántica > sintaxe.

Dik, S.C. (1978): Gramática funcional. Madrid: S.G.E.L. 1981, pp. 21-22





USC

13

1.3.1. Comentario de dous textos programát icos1.3.1.1. Gramática funcional: I ntrodución de Hall iday (1985); An introduction to

Funcional Grammar

TEXTO COMENTARIO

Chamei a este libro unha ‘breve introdución ágramática funcional’ e necesito explicar ese título.Por que ‘breve introdución’, por que ‘funcional’ e por que ‘gramática’?

Incoherencia entre o título real ( Anintroduction to Funcional Grammar ) e aexplicación.

É unha breve introdución porque, a pesar decalquera ilusión de amplitude, non é máis que unminúsculo fragmento do que é a gramática do inglés.Calquera aproximación a unha gramática completaocuparía centos de veces a extensión desta obra. De feito, non pode existir esa gramática completa, porque a linguaxe é inexhaustible.

O sistema lingüístico é moi complexo, poloque é imposible unha gramática total. Estefeito é o que está na base da existencia dediferentes modelos teóricos queperspectivan o obxecto de estudo de xeitosdiferentes.

É unha introdución á gramática funcional porque omarco teórico sobre o que se basea é funcional e non formal. É funcional en tres sentidos distintos, aíndaque estritamente vencellados: na súa interpretación(1) dos textos, (2) do sistema e (3) dos elementosconstitutivos das estruturas lingüísticas.

Funcional vs. formal en tres sentidos:1. Interpretación dos textos.2. Interpretación do sistema.3. Interpretación dos elementos

constitutivos das estruturaslingüísticas.

(1) É funcional no senso de que está deseñada paradar conta de como se usa a lingua. Todo texto –é dicir, calquera cousa que se di ou se escribe–desenvólvese nalgún contexto de uso; máis aínda, é o

propio uso da lingua o que, a través de milleiros e

milleiros de xeracións, moldeou o sistema. A linguaevoluíu para satisfacer as necesidades humanas, e amaneira como se organiza é funcional verbo desasnecesidades –non é arbitraria. Unha gramática funcional é esencialmente unha gramática ‘natural’,en tanto que todo nela pode explicarse, a fin de

contas, por referencia a como se usa a lingua

1. A lingua é un produto do uso, polo que aarbitrariedade do signo lingüístico érelativa. Na base está unha gramáticanatural que emerxe da necesidade dacomunicación.

2. Relación co texto de Dik:

a) O sistema e a súa utilización: é o propio uso da lingua o que, a travésde milleiros e milleiros de xeracións,

moldeou o sistema.b) Relación entre sintaxe, semántica e

pragmática: todo nela podeexplicarse, a fin de contas, por referencia a como se usa a lingua.

(2) Consonte o dito, os compoñentes fundamentais dosignificado na lingua son compoñentes funcionais.Todas as linguas se organizan arredor de dous tiposbásicos de compoñentes que chamaremos

‘metafuncións’ e que son a manifestación no sistemalingüístico dos dous propósitos xerais máis básicosque subxacen a todos os usos da lingua: (i)comprender o contorno (compoñente ideacional) e(ii) actuar sobre as outras persoas que hai nesecontorno (compoñente interpersoal)

1. Compoñentes fundamental dosignificado: funcionais.

2. Tipos de compoñentes:

a) Semántico, ideacional :representación do mundo, entender o que nos rodea.

b) Pragmático, interpresoal : ser capazde interactuar cos outros.

(3) En terceiro termo, todo elemento dunha linguadebe explicarse por referencia á súa función noconxunto do sistema lingüístico. Neste terceiro sensoé, pois, funcional unha gramática que interpretatodas as unidades dunha lingua (as súas oracións, frases e demais) como configuracións orgánicas de funcións. Noutros termos, cada parte é interpretadacomo un constituínte funcional verbo do todo en quese integra.

1. Relacións constitutivas.





USC

14

TEXTO COMENTARIO É unha introdución á gramática porque na tradición funcional en lingüística os termos usados para osniveis da lingua son semántica, gramática e fonoloxía. Na lingüística formal úsase o termo‘sintaxe’ para substituír o de ‘gramática’, uso

procedente da filosofía da linguaxe, onde sintaxe seopón a semántica (coa ‘pragmática’ como terceirotermo en oposición). Na terminoloxía da lingüística,a sintaxe é unha parte da gramática: a gramáticaconsiste en sintaxe e vocabulario , máis (nas linguascon paradigmas de palabras) a morfoloxía. Hai aínda outra razón para non escoller o termo‘sintaxe’. Esta palabra suxire unha maneira de proceder que vai da forma para o significado: alingua interpretada como un sistema de formas ásque se lle achegan uns significados. Na historia dalingüística occidental, desde o seu comezo na antigaGrecia, tal foi a dirección tomada: primeiro

estudábanse a forma das palabras (morfoloxía);despois, para explicar a forma das palabrasestudábanse as formas das oracións (sintaxe), e unhavez establecidas as formas chegaba o momento de preguntar: “que é o que significan esas formas?”. Nunha gramática funcional, por contra, a dirección é a inversa. A lingua interprétase como un sistema designificados, acompañados polas formas a través dascales eses significados se poden expresar. Isto sitúaas formas dunha lingua nunha perspectiva diferente:como medios par un fin , non como fins en si mesmos.

1. O termo sintaxe implica: forma > significado.

2. O termo gramática implica: significado

> forma (medio, non fin en si mesmo).

A lingua é, pois, un sistema de construír significados:un sistema semántico, con outros sistemas paracodificar os significados producidos. Enconsecuencia, o feito de que a presente sexa unhagramática funcional significa que está baseada nosignificado, pero o feito de ser unha gramática significa que é unha interpretación de formaslingüísticas.

A lingua é un sistema semántico (funcional) codificado por un sistemaformal (gramática).

1.3.1.2. Gramática formal: I ntrodución de V. Demonte (1991): Teoría sintáctica: De las estruturas a la rección

TEXTO COMENTARIO A gramática , esa parte do estudo da linguaxe que se

ocupa de esclarecer cómo se forman –e como seentenden– as oracións, é tan antiga coma a historiamesma da vida civilizada. Ao longo da súa non curtaexistencia, sen embargo, foi concibida de moidiversas maneiras. Esta noción polisémica e esadisciplina antiga déronse definido de xeito máis preciso nos derradeiros anos. Falar hoxe degramática, polo menos entre os que se predicandunha hipotética ciencia gramatical, é facer referencia a unha teoría sobre a formación dasoracións inserida nunha teoría xeral da linguaxe. EnChomsky (1965) acuñouse a expresión “teoría dacompetencia lingüística” para a gramática entendidacomo a caracterización idealizada dun estado internodo suxeito, a representación abstracta do estado

1. Sintaxe > semántica (h).2. Teoría xeral da linguaxe: gramática

universal.3. Gramática > corpus (d)





USC

15

TEXTO COMENTARIO cognitivo que precede, por así dicilo, á produción dalinguaxe. Na historia próxima, como sabemos, este xeito de entender a gramática sucede a aqueloutroque a concibía como a presentación ordenada dunconxunto de datos, a sistematización dunha serie de

fenómenos lingüísticos relevantes.En Rules and representations (1980) propón Chomskyunha distinción que ás veces provoca perplexidadecando non se toma nos seus xustos termos: trátase dadistinción entre gramática e lingua. Ela pódenosaxudar a comprender a concepción do estudo dalinguaxe que leva consigo o punto de vista queacabamos de esbozar. Pódese supor, en efecto, quetemos un obxecto identificable chamado lingua (unconglomerado de feitos lingüísticos producidos polos falantes) e que existen moitas gramáticas posibles para poñer orde nel, de entre as cales a preferidadebería ser de certo a que mellor identifique o

obxecto en cuestión. Agora ben, semella pouco menos que indubidable queas linguas son obxectos heteroxéneos, cheos demarxes imprecisas, ateigados de empréstimos e deindefinicións e que non constitúen, neste senso,entidades reais do mundo senón construciónsarbitrarias e, ata certo punto, artificiais. Con outras palabras, se as cousas son deste xeito, as linguasdeben verse como obxectos derivados e complexos e,daquela, inaccesibles ao coñecemento sistemático. Aoque si parece que se pode acceder, por contra, é aomecanismo que conduce a elas, a súa gramática.

Gramática (obxecto de estudo) vs. lingua (obxecto, conglomerado [non estruturado] defeitos).

Cando a linguaxe así definida se ve como un órganocognitivo, análogo dalgún xeito aos organismos físicos, acontece que debe estudarse de maneirasimilar a como se estudan as ciencias físicas,comenta repetidamente Chomsky:

Penso que debemos estudar (...) a linguaxe e amente de xeito similar ao tratamento dun problema calquera en bioloxía. Podemos tomar como exemplo a maneira en como se estudanos órganos ou sistemas corporais. Se queremosanalizar o sistema visual humano tentarmos en primeiro lugar abstraelo do seu contexto físico. Aínda que aquel interactúe co sistemacirculatorio e con moitos outros, o científicotentará identificar e separar o sistema visual por medio dun proceso de idealización. Sempre foi así na medida en que podemos denominar ciencia este tipo de trabllo (Chomsky, 1979)

Abstracción do contexto físico paraobservar as propiedades inherentes aoobxecto.

Este cambio de óptica produce asemade un xirodrástico na maneira de traballar do lingüista. Este oncontará xa con fenómenos preestablecidos senón con problemas ás veces moi indefinidos, con feitosinfradeterminados dado que deben entenderse sócomo a punta dun complexo iceberg. Polo demais, ocometido deste lingüista non será xa formular xeralizacións indutivas senón establecer hipóteses,

formular leis e enlazar uns principios con outros. Lonxe está a lingüística de ter acadado, mesmominimamente, tan ambiciosos obxectivos.

Método hipotético-dedutivo.





USC

16

TEXTO COMENTARIO Se a gramática é unha representación abstracta docoñecemento lingüístico interiorizado (unhaespecificación das condicións que explican por qué as oracións das linguas humanas son dun xeito e nondoutro, ou por qué son posibles certas linguas e non

outras) daquela esa gramática pode definirse, demaneira laxa, como unha teoría das propiedadesuniversais das linguas humanas e atribuírselle adenominación clásica de Gramática universal. Estateoría entronca coas “gramáticas xerais” dos séculos XVII e XVIII e, como elas, permite derivar gramáticasparticulares que son, dalgún xeito, unha partedaquela.

A gramática é previa á experiencia Universais.

1.4. Consideracións epistemolóxicas sobre a diversidade de modelosteóricos

Os macromodelos funcional e formal teñen o carácter de constante ao longo de toda ahistoria da lingüística.1) Macromodelo formal < racionalismo:

a) Racionalismo: Defensa das ideas innatas Autores: Descartes, Leibniz, etc. Ámbitos francés e alemán.

b) Influencia na gramática formal: Existencia dunha gramática universal que xorde da facultade do

pensamento, independente de calquera lingua en particular. Interese pola sintaxe (estruturas).

Desenvolvemento nos séculos XVI-XVIII : Escola de Port Royal,Campanella. Influencia na actualidade: gramáticas xenerativas (Chomsky).

2) Macromodelo funcional < empirismo:a) Empirismo:

Inexistencia de nada previo á experiencia. Autores: Locke, Hume, etc. Ámbito inglés.

b) Influencia na gramática funcional: Inexistencia dunha gramática universal, polo que a lingua debe ser

estuda en base ao seu uso (en especial dos escritores e, en menor medida,dos falantes). É dicir, céntrase na realización, non na competencia.

Interese pola fonéticae a escrita (realizacións).

Concepto de paradigma en epistemoloxía

É un concepto moi marcado que fai referencia ao modelo epistemolóxico de T.Kuhn, quen desenvolve unha teoría explicativa sobre o avance científico nos anos60s. Nunca a aplicou explicitamente á lingüística, pero é usado pola gramáticaxenerativa (en emerxencia no momento).

1) Características do modelo de Kuhn: establece dous momentos na

evolución do coñecemento:





USC

17

a) Período de ciencia normal (PCN): situación normal na que o coñecementocientífico avanza razoablemente ben operando sobre os principios, regras eobxectivos que determina un PARADIGMA. Polo que o paradigma é un

programa de actuación asumido por toda a comunidade científica dunhadeterminada disciplina que ten uns obxectivos e unhas regras e

instrumentos para acadalos (determinando o que é científico e o que non).b) Período de crise (PC): cando a magnitude dos problemas que provocan osdatos empíricos obriga a numerosas reformulacións do paradigma, acabanpor cuestionarse as súas bases. Prodúcese así un período de crise no queemerxen diversas teorías, das que só unha acabará por constituírse comoparadigma, producíndose o que se denomina revolución científica.

2) Obxeccións: é un modelo explicativo controvertido polo carácter unitario eexcluínte da asunción universal é acrítica dun determinado modelo teórico.É dicir, segundo Kuhn, a existencia de diversidade de modelos explicativossería unha situación excepcional (PC).

a) Funciona (en parte) aplicado á astronomía, como exemplifica Kuhn:

PCN xeocentrismo (Ptolomeo, s. II)PC Copérnico, Galileo (s. XVI)PCN heliocentrismoPC

PCN modelo actual: non é unitario

b) Non funciona aplicado á lingüística: hai moitos modelos concorrentes, eesa é a situación normal, non a excepcional (o uso que fai Dik de

paradigma é contraditorio, xa que o aplica a dúas teorías en

concorrencia).





USC

18

1.4.1. Comentar io de textos: dous modelos epistemolóxicos.1.4.1.1. Texto 1

1) Parágrafo 1:a) Nun período de ciencia normal o desenvolvemento da ciencia baséase en

relacións científicas pasadas aceptadas por toda a comunidade.b) Definición dos obxectivos e medios que son científicos fronte aos que non

o son.

2) Parágrafo 2:a) O paradigma é a teoría vixente durante un período de ciencia normal.b) O paradigma supón unha promesa de resolución de problemas.

3) Parágrafo 3:

a) O paradigma determina o que é científico e o que non o é.





USC

19

4) Parágrafo 4:a) O paradigma raramente é renovado, só cando se produce un fracaso notable

(perda de dinamismo).b) Crise = cuestionamento do paradigma, o que dá lugar a novas teorías.

5) Parágrafo 5:a) Revolución científica: cambio de paradigma despois dunha crise.

1.4.1.2. Texto 2

1) Parágrafo 1: importancia da crítica externa (vs. Kuhn) e a multiplicidadede modelos teóricos para chegar á Única Teoría Verdadeira (= paradigma deKuhn).





USC

20

2) Parágrafo 2: a oposición á crítica externa supón a eliminación dos feitos potencialmente refutadores da teoría, o que dá lugar á unicidade teórica cunha aparencia de grande apoio empírico.

3) Parágrafo 3: o éxito da teoría unificadora é prefabricado, xa que non secorresponde coa natureza das cousas.

4) Parágrafo 4: este tipo de teorías poden identificarse co mito.5) Parágrafo 5: a variedade de modelos é o único xeito de chegarmos ao

coñecemento obxectivo.

2. Esbozo de gramát ica funcional2.1. Cuestións preliminares e mapa conceptual2.1.1. Expresión lingüística ou enunciado

1) A gramática deben dar conta de calquera expresión lingüística producida (non producible) polos falantes dunha lingua en calquera situacióncomunicativa (o marco de uso é a referencia inexcusable, xa que a expresión

lingüística é como é porque está deseñada para ese uso).2) Unha expresión lingüística ou enunciado é unha unidade comunicativa,

non unha unidade sintáctica, xa que non se limita á estrutura formal interna(aínda que a súa forma prototípica sexa unha oración).

3) As características definitorias dun enunciado son:a) Independencia sintáctica, non debe manter relacións sintácticas cos

elementos contiguos.b) Autosuficiencia semántica, debe ter un sentido completo (que se manifesta

formalmente mediante a independencia sintáctica).c) Debe estar delimitado entre pausas, cunha entoación pechada e

independente na lingua oral ou mediante puntuación na escrita.

4) Formato sintáctico do enunciado: pode ser calquera unidade sintáctica,pero o máis frecuente é que se trate dunha oración. Con todo, non todas asunidades sintácticas son obrigatoriamente unha expresión lingüística ouenunciado (por exemplo, Pepe dixo que non é un enunciado)

a) Enunciados unimembres. Exemplos: curvas perigosas (F).b) Enunciados bimembres (raramente oracións). Exemplo: a semana que vén

exame (F + F).

2.1.2. Expresión lingüística e predicación

1) Predicación é unha entidade conceptual, abstracta, da que a expresiónlingüística é a súa manifestación (oral ou escrita). É dicir, a asociación dunhapredicación (contido) a unha secuencia oral ou escrita dá lugar á expresiónlingüística.

2) Regras de expresión: median entre a predicación e a expresión lingüísticaou enunciado: forma, orde, entoación, etc.

3) Mecanismo de construción de predicacións: comunicarse consiste enconstruír predicacións (unidades comunicativas), para o que se seguen osseguintes pasos:

a) Escolla dun predicador (predicado):

Consiste na escolla da base a partir da cal se constrúe a predicación, édicir, do núcleo predicativo, que se denomina predicador ou predicado.





USC

21

O predicador é xeralmente un verbo, pero non ten por que selo (porexemplo, en curvas perigosas é curvas, pero en as curvas son perigosas é perigosas6 )

Terminoloxía:Dado que o predicador é o elemento ‘que ten o potencial de producir

a predicación’ parece máis axeitada a etiqueta predicador cá de predicado.O termo predicado empregado neste sentido non pode identificarse

coa función sintáctica do mesmo nome. Proxección ou especificación do predicador: tomando como base o

predicador achegamos elementos adxacentes que o especifican, de xeitoque un maior número de complementos no plano da expresión reducen oplano do contido ( a maior intensión, menor extensión).

b) Busca da base léxica no lexicón (competencia lexical): Contén todos os elementos léxicos (pero non os gramaticais7, que se

atopan nas regras de expresión). Os falantes dunha lingua teñen imaxesmentais deses elementos e identifícanos cunha etiqueta. Ademais, estánordenados pola proximidade conceptual.

Calquera elemento léxico pode ser predicador. Exemplos:

PREDICADOR EXEMPLO verbo o neno come un bocadillo de chourizoadxectivo o neno é alto8

adverbio o neno está aquí preposición o neno está con gripesubstantivo o neno será médico

A base léxica trae consigo o MARCO PREDICATIVO (representación daimaxe mental), é dicir, información que condiciona a construción dopredicado sobre esa base (é información sobre as regras de expresión).Esta información inclúe:Número de argumentos que o predicado selecciona.

Argumentos:- Posicións / ocos / lugares seleccionados polo elemento léxico

para construír con eles unha predicación mínima completa / nuclear. Cada predicador selecciona un número de lugares quedeben ser ocupados por outros elementos léxicos. Exemplo:

6 O verbo ser non é un predicador do que se poidan facer especificacións.7 Por exemplo, contén valores da preposición a coma ‘dirección’ (vou a Vigo) ou ‘prezo’ (está a 1€ ),pero non os de marca de CD (vin a Pepe) ou CI (deille o libro a Pepe).8 Ser non pode ser o predicador xa que non ten complementos ou elementos que restrinxan o seusignificado, que definan subtipos de ser .

a) Nas predicacións atributivas (con atributo / predicado nominal) o predicador é a propiedade atribuída (en o neno é alto atribúeselle a propiedade alto ao neno), mentres que nasrelacionais o predicador é o elemento que establece relacións entre diferentes entidades domundo (en o neno come un bocadillo de chourizo é comer o que relaciona o neno con unbocadillo de chourizo).

b) Por outra banda, ser carece de significado léxico (o neno é alto ≠ a existencia do neno é alta pero Colón descubriu América = o descubrimento de América por Colón ).

c) A aparción de ser responde a necesidades do formato oracional, non da predicación, xa queé necesario un verbo para que exista o formato oración.





USC

22

comer require como mínimo dous argumentos (quen e que).Con todo, na expresión lingüística poden ser menos dosrequiridos polo predicador (en Galiza cómese moi ben ten 0argumentos expresos).

- Definen en que consiste o evento da acción (para definir a

acción comer son precisos dous elementos).Regras de restrición semántica deses argumentos. Exemplo: comer

esixe que o argumento quen sexa ‘animado’ e que o argumento que sexa ‘un alimento sólido’.

Funcións semánticas que desempeña cada un deses argumentos.

c) Busca dos termos no lexicón: Busca dos elementos que van ocupar as posicións dos argumentos que

debe ser calquera elemento léxico que sirva para referírmonos acalquera identidade do mundo. Por outra banda, as mesmas unidades que poden funcionar como predicador tamén poden funcionar como

argumentos. Exemplo: en o neno quere comer o predicador e quere, mentresque o neno e comer son argumentos; en o neno come un bocadillo de chourizo o predicador é come; en o neno é estudante o predicador é estudante (xa que sepredica ‘a condición de estudante de alguén’) e en Luís díxome que onte o nenocomeu un bocadillo de chourizo o predicador é díxome pero un dos argumentosé un predicado (que onte o neno comeu un bocadillo de chourizo).

Os constituíntes non argumentais denomínanse adxuntos (satélites éunha denominación menos apropiada, xa que fai referencia a elementosque gravitan arredor dun núcleo, polo que tamén poderían abranguer osargumentos). Son expansións facultativas que achegan información adicional sobre a predicación nuclear.

2.2. A produción de expresións lingüísticas2.2.1. Realidade, conceptualización e selección do predicado2.2.1.1. I ntrodución

A capacidade da linguaxe só pode ser explicada atendendo a facultades innatas, xaque é universal. Con todo, como xa explicamos, estas capacidades poden serentendidas de dous xeitos:

a) Capacidades innatas de carácter gramatical (gramática universal), comodefenden as gramáticas formais.

b) Capacidades innatas máis xerais (cognitivas e de socialización) que seaplican á linguaxe. Esta é a postura que imos seguir,

2.2.1.2. Conceptualización

1) As capacidades innatas xenéricas que aplicamos á linguaxe son:a) Detección de pautas regulares en información aparentemente caótica, o

que nos permite detectar regularidades nas cadeas lingüísticas.b) Conceptualización de referentes:

Construción de imaxes mentais a partir da percepción de datossensoriais do contexto físico.

Leva a concibir a realidade coma unha alteridade, un obxecto co quepodemos interactuar e tamén á capacidade de autorrecoñecemento erecoñecemento dos demais.





USC

23

2) O acto comunicativo:a) Ten como base o acto de construírmos imaxes mentais / conceptos: emisor

> mensaxe (significado e significante) > receptor.b) Ten a finalidade de modificar as crenzas, coñecementos e sentimentos do

receptor, unha finalidade que pode ser de tres tipos: Informar, aumentar a información que o receptor posúe (a máis

frecuente). Demandar información. Demandar unha reacción do receptor.

c) Interveñen dous planos da realidade, sexa cal sexa a finalidade: Realidade evocada:Achega información sobre o que se quere transferir, de xeito que o

emisor evoca un episodio correspondente á realidade dalgún mundo.É a fonte do que se quere comunicar.

Deseña o contido representativo da mensaxe.

Determina as funcións semánticas. Realidade física: É o contexto situacional no que se produce o acto comunicactivo.Condicional o contido presentativo da mensaxe, xa que a maneira

como se presenta a información varía dependendo de diferenteselementos (número de receptores, situación formal ou informal, oralou escrita, coñecemento dos receptores sobre o tema, posibilidade deinterrupcións, etc).

Determina as funcións pragmáticas e tamén a escolla léxica.

2.2.1.3. Selección do predicado

1) O emisor evoca un acontecemento que quere transmitir. Exemplo:

2) O emisor recupera a imaxe mental ou conceptualización dese acontecementoda súa memoria episódica (o vivido, o que lle contaron ou o imaxinado), naque só se selecciona o relevante. Exemplo:





USC

24

3) O emisor ten que ser capaz de que o receptor evoque unha

conceptualización prefabricada socialmente compartida (predicador)e identificada mediante palabras, almacenada no lexicón e que pertence polotanto á memoria semántica e que é aínda máis xeral e esquemática cá anterior(é máis limitada: a menor intensión, maior extensión):

a) Ten menos definición.

b) Ten menos elementos.

SAUDAR / DAR A MAN

4) O emisor ten que lle achegar aínda máis información ao receptor para queeste reconstrúa unha imaxe mental o máis parecida posible á que o emisor ten na súa memoria episódica:

a) Marco predicativo (= imaxe mental socialmente compartida): Etiqueta (saudar ). Categoría (v), necesaria porque unha mesma etiqueta pode pertencer a

máis dunha categoría e, polo tanto, evocar imaxes diferentes. Número de argumentos ( x1 , x2, etc.). Son necesarios para definir oevento, pero non teñen porque aparecer na expresión lingüística, podenestar latentes e só se explicitan se se quere restrinxir a selección (comer implica ‘alimento sólido’, pero se se quere especificar este argumentocómpre expresalo: comer un bocadillo de chourizo).

Restricións impostas polo predicador, requisitos que teñen que ocuparas unidades léxicas que ocupan o oco deses argumentos para que nonprovoquen estrañeza no receptor. Non son un conxunto pechado e sonviolables, pero de se violaren provocarán estrañeza (+hum, -hum;+anim, -anim, atc).

Funcións semánticas ( Ax, mt [meta]).SAUDARv x1 [+hum]Ax





USC

25

x2 [+hum]Met

b) Marco predicativo alargado: Adxuntos ou satélites ( y):

y1 ↔ Fsem Loc

x1 [+hum]AxSAUDARv x2 [+hum]Met y2 ↔ Fsem Cooc

SAUDARv [+hum] Ax [+hum] Mt (______Loc ______Cooc )

c) Co marco predicativo e o marco predicativo alargado xa temos introducidostodos os participantes (argumentos ou adxuntos) da imaxe mental quequeremos transmitir. Agora cómpre aumentar o seu nivel de definición,para o que cómpre acudir de novo ao lexicón na busca de termos queocupen esas catro posicións9. Estes termos serán, xeralmente, o N dunha F(pero non ten porqué). Para iso cómpren: Restritores léxicos, que se deben ater á restrición seleccional:

ser non contradí [+hum]

persoamullerrapaza

X1:

María

son [+hum]

↓ X1: rapaza: con panoO primeiro restritor léxico,rapaza, é o N da FN

Operadores: restricións mediante marcadores gramaticais, a través decategorías predefinidas pola gramática. Son dos determinantes da FN(demostrativos, artigo, posesivo, indefinidos, numerais; número sg. oupl.) e cantos máis operadores restritivos empreguemos maior será ograo de definición.

d1 X1: rapaza: con pano d = coñecida(vs. i)1 = número deelementos

9 Os dous argumentos e os dous adxuntos. Cómpre lembrar que saudar non é un participante, senón oelemento que relaciona os participantes.





USC

26

2.3. Marcos predicativos, tipos de estados de cousas, funcións semánt icas

2.3.1. Tipos de estados de cousas

Os tipos de estados de cousas refírense ao tipo semántico dos eventos dos que damos

conta. Poden ser:1) Situacións [-din]: situacións estables durante un certo período de tempo aoque facemos referencia. Exemplo: o folio está enteiro; o folio está rachado.

a) Tipos: Estado [-contr] (x1 cero): situación non controlada. Posición [+contr] (x1 posicionardor): situación controlada.

b) Características: a distinción conceptual entre [±contr] non adoita estardiferenciada na expresión lingüística, agás en estruturas particulares: En o vello garda os cartos debaixo do colchón sinálase quen é o

responsable dese estado (o vello), polo que é unha posición ([+contr]).Son casos excepcionais.

A situación normal é que non se distinga entre [±contr], como aconteceen o neno está gordo (pode estar gordo por vontade propia ou por outrascausas). Nestes casos non marcados sinálase que se trata dun estado, nonporque non exista o posicionador, senón por non marcarse.

2) Eventos [+din]: transición entre dúas situacións.a) Perspectivas:

Acción [+contr] / [-afecc] (x1 axente/ forza): o primeiro argumento é oiniciador do cambio. Exemplo: eu rachei este folio, o folio foi rachado(omítese o iniciador, pero este existe).

Proceso [-contr] / [+afecc] (x1 experimentador/ forza): o primeiro

argumento é quen sofre o cambio. Exemplo: o folio rachou, o folio estárachado, o folio rachouse.

b) Características: A distinción conceptual entre [±contr] márcase sempre na expresión

lingüística10.

Acción a vacc b (o neno rompeu o vaso)Proceso b vproc a (o vaso rompeu)

A oposición entre acción e proceso presenta problemas se se realizamediante o trazo [±contr], polo que é preferible o trazo [±afecc]:Usando [±contr] serían accións casos coma os obreiro tiraron o

valado pero non outros coa mesma estrutura coma a máquina tirou ovalado ou o vento tirou o valado; e serían un proceso o caso de ovalado caeu.

Co trazo [±contr] establecemos unha distinción entre dúas estruturasque a lingua trata como iguais, de aí que sexa preferible o trazo[±afecc], xa que posibilita que en os obreiros tiraron o valado, a

10 Nestes casos opóñense vt vs. vi (o neno rompeu o vaso vs. o vaso rompeu) ou vt vs. vp (o nenoconxelou o bocadillo vs. o bocadillo conxelouse) ou entre verbos diferentes (o neno matou a mosca vs.

a mosca morreu). Son casos de homonimia, xa que cada un destes verbos ten acepcións diferentes e,polo tanto, un marco predicativo propio para cada acepción.





USC

27

máquina tirou o valado e o vento tirou o valado o primeiroargumento sexa sempre o que provoca o efecto e o segundo oafectado (o segundo argumento das acción é o primeiro dosprocesos).

s v p[+contr] os obreiros tiraron o valado [-afecc][-contr] o vento tirou o valado [-afecc]

s v

[-contr] o valado caeu [-afecc]

2.3.2. Funcións semánticas: repertorio aproximativo

1) Repertorio variable: as funcións semánticas son abstraccións de roles quese dan na realidade que non teñen un correlato formal directo que segmenteese contínuum conceptual, de aí que se trate dun repertorio variable. Con todo,

si que teñen unha repercusión formal indirecta que nos permite tratalas comoelementos de análise lingüística (para dar conta das estruturas sintácticascómpre botar man destas nocións).

2) Grao de abstracción: pode ser diverso:a) Tipos de eventos identificados mediante etiquetas illadas, nas que

buscamos regularidades.b) Estrutura argumental de cada predicador.c) Roles dos argumentos dos predicadores: funcións semáncias (Ax, Mt,

etc.).d) Funcións semánticas aínda máis abstractas, como podería ser o

agrupamento de Ax. e Forza baixo unha mesma función de 'desencadeador'.

2.3.3.1. Funcións semánticas tipicamente nucleares

[1](primeiro argumento)

[2](segundo argumento)

Axente[2a]Meta / Paciente / Obxecto

Posicionador

Forza

Experimentador

Cero

[2b]ReceptorReferenciaOutras satélites

1) O primeiro argumento sérvenos para identificar o tipo de estado decousas:

1º argumento tipo de estado de cousas

Axente evento > acción

Posicionador situación > posición

Forza evento [+contr] [-afecc]

Experimentador evento [-contr] [+afecc]

Cero situación > estado





USC

28

2) O segundo argumento:a) Pode ser:

Meta: o máis frecuente. É o produto da acción (el escribe unha carta)ou o que a padece (el recibe unha carta).

Receptor. Referencia. Outras funcións semánticas que xeralmente son satélites. Exemplo: en

ela vive en Vigo o 2º argumento é unha loc. espacial, que xeralmente é adxunto(comeu o bocadillo na casa).

b) Na expresión lingüística pode ser: Obrigatorio. Exemplo: necesito o libro. Raro (pero latente). Exemplos: ladrar, berrar, camiñar, voar, cantar, mentir . Pode aparecer ou non indistintamente, aínda que se non aparece sigue

estando latente. Exemplo: comer. Inexistente, non só na expresión senón porque o predicador ten un só

argumento. É o que acontece cos verbos inacusativos11. Exemplos: caer,morrer.

2.3.3.2. Funcións semánticas tipicamente satélites ou adxuntas

Os satélites, ao igual cós argumentos12, actúan en dous niveis:

1) Nivel 1:

Beneficiario [≠ Receptor] [a] Participantes adicionais

CompañaInstrumento

ManeiraCalidade[b] Medio e maneiraCantidadeOrixe [lugar de onde]Ruta [lugar por onde][c] Orientación espacialDirección [lugar cara a onde]

[a] Participantes adicionais: son actantes circunstantes, non complementoscircunstanciais. Beneficiario vs. Receptor:O home mercoulle flores á florista: a florista = Receptor.O home mercou flores para María: María = Beneficiario (non pode

ser un Receptor, xa que esta función semántica adoita manifestarseformalmente coma un CI, que necesariamente debe ir introducido polapreposición a, non por para).

11 Os verbos de acción son necesariamente transitivos, exprésese ou non o seu segundo argumento. Istonon impide que existan verbos de proceso transitivos coma romper . Así, Xan rompeu unha perna é unenunciado ambiguo que pode interpretarse como 'Xan rompeu a perna doutra persoa' ou coma unproceso no que Xan é o 'experimentador' e a perna a 'meta', é dicir, coma un verbo de procesotransitivo.

12 En regalar o argumento máis interno é a 'meta', seguido do 'receptor' e, finalmente, o 'axente' (quemalia ser o primeiro argumento, é o máis externo).





USC

29

[b] Medio e maneira. Exemplo: en dígocho como amigo a función semántica decomo amigo é a de calidade (dígocho en calidade / en condición de amigo).

[c] Orientación espacial: Orientación espacial vs. Localización espacial : a orientación espacial é

máis interna e está limitada a verbos de movemento. Ademais, con estetipo de verbos é frecuente que ocupe unha posición argumental.Exemplos: proceder ten como argumentos un 'Axente' e unha 'Orientaciónespacial de orixe', pero non parece relevante a 'Orientación espacial dedirección'; porén dirixirse ten como argumentos un 'Axente' e unha 'Orientaciónespacial de dirección', pero non parece relevante a 'Orientación espacial deorixe'13.

2) Nivel 2:

[a] Loc. espacial Localización [lugar onde]

Tempo[cando, desdecando, ata cando]

[b] Loc. temporalCo-ocorrencia [circunstancia

coincidente]Propósito (/finalidade)Causa (/razón)Consecuencia----------------

[c] Loc. lóxica/cognitiva

Condición[a] Loc. espacial.[b] Loc. temporal:

Tempo. Co-ocorrencia: elementos coincidentes no tempo. Exemplo: en non

habendo máis asuntos que tratar, o presidente levantou a sesión a funciónsemántica de non habendo máis asuntos que tratar é a de adxunto de co-ocorrencia (non é causal nin temporal, xa que non se explicita ningunharelación deste tipo).

2.3.3.3. Constituíntes máis externos

1) Modalizadores oracionais14: non pertencen á predicación, pero acheganinformación sobre como se debe interpretar a predicación. Exemplos:

probablemente, posiblemente, talvez..

2) Conectores: tampouco pertencen á predicación e son aínda máis externos cós

anteriores. Exemplo: despois.

13 A inclusión das funcións semánticas como argumentos depende da súa presenza na imaxe mental, édicir, faise en relación a criterios cognitivos.

14 En realidade son modalizadores de enunciados, non de oracións.





USC

30

2.3.3. Exemplos de representacións de marcos predicativos

1) Comer:a) Marco predicativo (ten que dar conta de todos os exemplos posibles):

comer v X1 <+anim>Ax X2 <alim. sóli do>Mt

LENDA: comer : entrada léxica v: categoría gramatical X1 e X2: argumentos (valencia cuantitativa) <+anim> e <alim. sólido>: restricións seleccionais (valencia cualitativa) Ax e Mt: funcións semánticas

b) Exemplos concretos: O neno comeu un bocadillo de chourizo: non poderiamos sinalar que arestrición do primeiro argumento é <+hum>, xa que isto non permitiríaque o marco predicativo fose aplicable a todos os exemplos posibles:

comer v X1 <+anim>Ax X2 <alim . sóli do>Mt comer v X1 <+hum>Ax X2 <alim . sóli do>Mt

A humidade come os metais: é un exemplo que precisa dunhareinterpretación por parte do receptor, xa que violenta as restriciónsseleccionais. Cando acontece isto pode deberse a:Uso metafórico do marco predicativo, que pode requirir unha

reinterpretación metafórica do predicador (comer como 'desfacer') ou

da peza léxica que non encaixa no marco predicativo (metais como'alimento').

Forma léxica diferenciada, cunha acepción propia. Con todo, asfronteiras entre os usos metafóricos (e metoníminos) e as formasléxicas diferenciadas son difusas, xa que a metáfora e a metonimiason os principais motores dos cambios semánticos.

2) Preñada e embarazada:a) A gata está preñada:

Marco predicativo:

preñadaA X1 <+fem>Ø

Explicación: o predicador é o adxectivo preñada e o tipo de estado decousas é [-din], sen especificarse se é [±contr], polo que é un estado noque o primeiro argumento é Ø.

b) A gata está embarazada: Marco predicativo:

embarazadaA X1 <+muller>Ø

Explicación: o adxectivo embaraza restrínxese a femias da especiehumana, polo que o seu uso neste contexto require unha reinterpretación




metafórica da peza léxica que non encaixa (gata). É dicir, prodúceseunha humanización da gata.

3) Matar e asasinar:a) Matar:

Marco predicativo:matar v X1 <+anim>Ax/Forza

15 X2 <+ser vivo>Mt

a) Matar: Marco predicativo:

asasinar v X1 <+hum>Ax X2 <+hum>Mt X3 <+intencionado>Maneira

4) Embarcar:a) Marco predicativo:

embarcar v X1 <+hum>Ax X2 <+ser/obxecto >Mt X3 <+nave>Loc

Coincidencia na referencia de dous argumentos

1) Axente e Meta (reflexivas directas): cando os argumentos Axente e Meta serefiren a unha mesma entidade:

a) O normal é que se marque cun se, que non representa a Meta, senón queindica que o segundo argumento é o mesmo có primeiro. Exemplos: o homematouse, o home lavouse, o home cortouse (o home é Axente e Meta).

b) Eventualmente pode non marcarse esta coincidencia. Isto acontece, porexemplo, en embarcar, que admite a marca se pero non é habitual (xa que o

frecuente é que Axente e Meta teñan a mesma referencia).2) Axente e Receptor (reflexivas indirectas):

a) O normal é que non se marque a reflexividade, xa que se entende pordefecto. Exemplo: cortei un dedo [enténdese o meu propio dedo, non odoutra persoa].

b) Eventualmente pode marcarse mediante un se, como acontece en omédico diagnisticouse unha hepatite. Isto débese a que o habitual é que unmédico diagnostique a outras persoas, non a si mesmo, polo que ao sermenos frecuente cómpre marcalo.

Cómpre non confundir os diferentes valores de se:a) Marca de reflexivas directas.b) Marca de reflexivas indirectas (pouco frecuente).c) Axente como impersoal (cortouse unha árbore).d) Constituínte verbal. Así matarse ('perder a vida') ten unha acepción

diferente a matar ('quitar a vida').

15 É moi frecuente que o primeiro argumento dun predicador poida ser Ax ou Forza.

1. introdución ao estudo da sintaxe

Documents