2، پیاپی 1391 زمستان، 2سال یکم، شماره ، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی 113-128صفحات

کید بر دیدگاه روستاییانأبندي مسائل توسعه روستایی با تاولویت

آبادبخش مرکزي شهرستان خرم: مطالعه موردي

دانشگاه تربیت مدرس ،استادیارگروه جغرافیا، *ورطاهريمهدي پ دانشگاه تربیت مدرس ،یزي روستاییرکارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ، رضا نعمتی

08/09/1391: پذیرش نهایی 08/12/1390: دریافت مقاله

چکیده

کشاورزي اغلب وجه . ها بطور فضایی پراکنده هستندجمعیت. ه خصوصیات مشابهی را دارندنواحی روستایی در سرتاسر جهان تمایل به ارائاین خصوصیات . باشندهاي الزم براي بسیج منابع با محدودیت روبرو میاي از مواقع بخش اقتصادي و فرصتب و مسلط بوده و در پارهغال

-ي اساسی براي توسعه است مواجه میهاچالش اي از عواملی کهکنند با مجموعهمی که در نواحی روستایی زندگی میبدان معنی است که مردها و خدمات در هاي سخت جهت تامین اثربخش کاالها و پیچیدگیروستایی اغلب موجب افزایش هزینه پراکندگی فضایی جمعیت. باشند

هاي غیر ه با مکانها در مقایسشرایط خاص اقتصادي در نواحی روستایی منتج به کمتر شدن دسترسی به فرصت. گرددنواحی روستایی میبسیاري از مردمی که در نواحی . هاي اخیر دچار تغییرات شدیدي شده استاز سویی دیگر ماهیت توسعه روستایی در سال. شودروستایی می

ازن به تو دستیابیبنابراین چالش حاضر . اندهاي غیر کشاورزي شدهدر حال حاضر بطور مستقیم درگیر فعالیت ،کنندروستایی زندگی میها و هایی از این چالشاین مقاله مثال. مناسب میان تامین نیازهاي جدید و تقویت تنوع اقتصادي پایدار و توسعه در نواحی روستایی است

روش کیفی و مطالعه میدانی با استفاده از تکمیل . نمایدد به عنوان مطالعه موردي عرضه میآباها را در بخش مرکزي شهرستان خرمدگرگونیها نیز با بود مبناي عمل قرار گرفته و دادهروستا در منطقه مورد مطالعه توزیع شده 20نفر از خانوارها و در 300رسشنامه که در سطح پ

هاي اقتصادي، محیطی و در این خصوص جنبه. تمورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اس SPSSافزار اي در نرمتک نمونه tاستفاده از آزمون تفاوت معناداري میان ابعاد توسعه که است تحقیق نشان داده نتایج. هاي خانوارهاي روستایی مورد بحث قرار داده شده استالشاجتماعی چ

هاي طور قابل توجهیچالشه ئل روستایی بترین مسابه عالوه، مهم. هاي روستایی وجود دارددر سکونتگاه) اقتصادي، اجتماعی و اکولوژیکی( .خانوارهاي روستایی دارند هاي آن بیشترین اولویت را از دیدگاههاي اقتصادي و مؤلفهراین جنبهبناب. استاقتصادي

.، خرم آبادبنديها، اولویت، چالشروستاییتوسعه : واژگان کلیدي :mahdit@modares.ac.ir E-mail 09122819723: نویسنده مسئول*

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

40 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

مقدمه) 1هـاي اجتمـاعی، صادي و اجتماعی جوامع توسعه نیافته، ناشـی از عقـب افتـادگی تـاریخی نظـام مسایل و مشکالت اقت

اي منطبق با نیازهاي امـروزین براي حصول به جامعه. ثیرات عوامل خارجی استی، و اقتصادي این کشورها و نیز تأفرهنگدهاي انسانی، اقتصـادي و فرهنگـی وجـود یک جامعه توسعه یافته، راهی جز استفاده و بکارگیري جدي امکانات و استعدا

هـا شود، غالباً مبتنی بر اندیشهرسد موانعی که براي تحقق توسعه و بهبود وضع جامعه روستایی ظاهر میبه نظر می. نداردهـاي شـغلی، عـدم وجـود هـایی چـون فقـدان فرصـت در مناطق روسـتایی کشـور چـالش . هاي نادرست استو برداشت

هاي متولی توسعه و عمران روستایی و نابرابري میـان شـهر دستگاه وظایفشارکتی، مشخص نبودن سازوکارهاي مناسب ماما تـاکنون بطـور ،از مشکالت توسط محققان مطرح گردیده طوالنیو روستا اگرچه مورد شناسایی قرار گرفته و فهرست

بـا بررسـی . ساسـی صـورت نپذیرفتـه اسـت بندي آنان اقدامات ابندي و طبقهسیستماتیک و همه جانبه نسبت به اولویتها، مشخص شده کـه توسـعه در روسـتاهاي اسـتان لرسـتان نـه تنهـا در مـواردي تجارب توسعه روستایی و نتایج بررسی

هاي گسترده و هاي اجتماعی و اقتصادي، مهاجرتآمیز نبوده بلکه مسایل و مشکالت اساسی چون تشدید نابرابريموفقیتبدین منظور مقاله حاضر بر آن بوده تا بـا ارائـه شـناخت جـامع از . دنبال داشته استه ه روستایی را بافزایش فقر در جامع

مهمترین مسایل توسعه را از دیـدگاه روسـتاییان ،مسایل توسعه روستایی در روستاهاي بخش مرکزي شهرستان خرم آبادسـعه پایـدار روسـتایی، مسـایل روسـتائیان از سـه بعـد در این فرایند با اتخـاذ رویکـرد تو . بندي نمایدشناسایی و اولویت

. هاي اساسی توسعه پایدار مورد بررسی قرار گرفته استمعیار از مؤلفه 18اقتصادي، اجتماعی و اکولوژیکی و در مبانی نظري) 2

. ملـی باشـد در بسیاري از منابع توسعه تصریح شده که توسعه روستایی باید مرکز هر بحث و مذاکره در فرایند توسعهگسـترش فقـر در کنـار رسد بنظر می). Ake, 1996: 14( هاي توسعه استدر حقیقت توسعه روستایی کلید همه جریان

معاصـر بسـیاري از کشـورهاي در حـال از مهمترین مسـائل هاي اقتصادي، فرهنگی چالشنیز تخریب رو به تزاید منابع و ). 42 :1379، طاهرخـانی (مق و پیچیـدگی بیشـتري برخـوردار اسـت این معضالت در مناطق روستایی از ع. توسعه است

هـاي بررسی اجمالی و مختصرتحوالت جامعه روستایی کشور طی ادوار گذشته همراه با تغییـرات ناشـی از اجـراي برنامـه سطح اقتصادي و اکولوژیکی چه در سطح ملی و یا در -دهد که بخش روستایی در ابعاد مختلف اجتماعیتوسعه نشان می-رسد در ادوار مختلف تاریخی، کشور با مسایل و دشـواري در این فرایند بنظر می. هاي اساسی روبروستمحلی با دشواري

هاي مادي، کاهش روزافـزون نیروي کارآمد و سرمایهها از ، تخلیه گسترده آباديايهاي منطقههایی نظیر تشدید نابرابريهـاي اجتمـاعی شـده و آسـیب نشینی، بیکاريامع شهري و گسترش حاشیهمحصوالت کشاورزي، انباشت جمعیت در جو

طوریکـه عـدم توجـه بـه مسـایل و ه هاي بیشتري مواجه بـوده بـ مناطق روستایی کشور با چنین فرایندي با آسیب. استاریف، توسـعه در بسـیاري از تعـ ). 63 :1385فر، ملکی(اي بس وخیم در روستاها بوجود آورد تواند آیندهمشکالت آنان می

در برگیرنده مضامینی نظیر بلوغ فکري روستاییان در شناخت و حل مسایل مربوط به خود و اجتمـاع خـود تعریـف شـده بدین ترتیب، توسعه روستایی از طریق شناخت دقیق مسایل و رفع مشکالت، مقدمه توسـعه اقتصـادي، اجتمـاعی و . است

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

40 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

، توسعه روستایی، به عنوان مفهـومی تلقـی شـده اسـت کـه قصـد 1970از دهه ). 115 :1386شهبازي، (فرهنگی است 80در دهـه . شوداي براي کاهش فقر روستایی قلمداد میزمینهه عنوان پیشارتقاي استانداردهاي زندگی افراد را دارد و ب

در ایـن . شـد هاي توسعه به ویژه در مناطق روستایی گشـوده هاي جدیدي در شاخص، عرصهبا بسط مفهوم توسعه پایدارها در جهـت تحقـق رفـاه اقتصـادي، اجتمـاعی و راستا توسعه پایدار رویکردي جامع به بهبودبخشی کیفیت زندگی انسان

کـه شـود تلقی می پایدار فرایندي توسعهدر این معنا ).Torjman, 2000:2( هاي انسانی تعریف گردیدمحیطی سکونتگاه تولیـد فزاینـده بـه ، دسـتیابی زیسـت و محیط ازمنابع برداري بهره و مدیریت و محیط نانسا رابطه و تنظیم با سازماندهی

در فراینـد توسـعه . نمایـد می را تسهیل مردم و مشارکت اجتماعی و ثبات ، عدالت غذائی ، امنیت مطمئن ومستمر، زندگیها، انجام اقـدامات الزم مکن است از طریق وضع سیاستجا که م، اقتصادي و محیطی جامعه در هرپایدار اهداف اجتماعی

بدین ترتیب حفاظت و نگهداري ذخایر با رویکـرد ). 21: 1385زاهدي و نجفی، (شوند و عملیات حمایتی با هم تلفیق میاي را مایهبرداري بهینـه از ذخـایر سـر هاي حاضر و آینده در جهت بهرهیی فرایندهاي تغییر و برابري نسلآرفاه پایدار، کار

.)EC, 2001:5( توان هسته مرکزي توسعه پایدار محسوب نمودمینخستین اصل بر ابعاد سه گانه اقتصـادي، اجتمـاعی و محیطـی بـه . اصل عمومی است 6توسعه پایدار روستایی داراي

اصل سـوم و چهـارم یعنـی کید شده تا بر این مبنا أها تدر اصل دوم بر پیوند ستون. هاي پایداري تاکید داردعنوان ستونشـگیرانه اصل پنجم بـر محوریـت اصـول پی . کید بر عدالت اجتماعی شکل یابدأعدالت درون نسلی و عدالت بین نسلی با ت

ــوأ ــتفاده ت ــی اس ــداري یعن ــد دارد پای ــوژیکی تاکی ــوع بیول ــظ تن ــر حف ــز ب ــم نی ــل شش ــابع و اص ــداري از من ــا پای م ب.(Cameron,2004:16) روستایی مورد پذیرش قـرار گیـرد، بهبـود وضـعیت رفـاهی ام توسعه پایدار این اگر تعریف عبنابر

تمامی اعضاي جوامع روستایی با لحاظ نمودن ابعاد اقتصادي، اجتماعی و محیطـی، از طریـق شناسـایی مشـکالت مـالك بـه کـه سـت جزیی جدا نشدنی از واژه توسعه اروستایی توسعه پایدار ).Anriquez & Stamoulis, 2007: 24(عمل است

پذیري و عدالت، انعطافمهم اصلسه لذا ).Thompson, 1999: 8(انجامددستیابی به عدالت اجتماعی می وبهبود زندگی آن ابعـاد کـه بـین محقق خواهد شدمانی روستایی زتوسعه پایدار . )Tolba,1997:2(شود براي توسعه قلمداد میکارایی

همـانطور مهمترین اهداف توسعه پایـدار روسـتایی بر این اساس ).Dalal Clayton, 2002: 12(تعامل وجود داشته باشد -ارتقـاء بهـره ، ارتقاي کیفیت زندگی و کاهش فقر، مدیریت پایدار و متوازن منابع طبیعی دهد،نیز نشان می) 1(که شکل

هـاي ؤثر و افزایش فرصتگسترش مشارکت م، استحکام رشد کشاورزي، هاي انسانیرمایهتوسعه و ارتقاءس ،وري کشاورزي ).78: 1384، پادار یامچی(است یکپارچگی موزون جوامع روستایی با کلیت سرزمین و هانابرابر براي انس

فرایندهاي اقتصادي، اجتماعی، اکولوژیکی، نهادي و فضایی به عنوان مهمترین ابعاد مسائل توسعه روستایی در جهـت با چنین نگرشـی بـه ). Varga, 2008: 2(ند هستهاي روستایی و کنترل محیطحصول به توسعه پایدار از طریق مدیریت

اي از مسایل و مشـکالت در حال حاضر با رویکرد توسعه پایدار مجموعه که توان اذعان نمودمی ،توسعه روستایی در ایراناي از آنهـا اشـاره بـه پـاره ) 1(اجتماعی و محیطی در مسیر دستیابی به توسعه روستایی قرار دارد کـه جـدول -اقتصادي

).2: 1387افتخاري، (نموده است

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

40 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

اهداف توسعه پایدار روستایی: )1( شکل ها و مسائل توسعه روستاییترین چالشعمده): 1(جدول

دهعم

ییستا

روسعه

تویل

سان م

تری

عد ب

ديصا

اقت

ضعف اقتصاد محلی

عدم رعایت عدالت در تعیین سهم جامعه روستایی تسلط بر اقتصاد روستایی و –ادي عدم تنوع اقتص- شد محدود اقتصاد روستایی-بیکاري- فقر شدیدکامل نبودن -عدم وجود مؤسسه مالی تخصصی کارآمد براي توسعه روستایی -پایین بودن نسبی ارزش افزوده بخش خدمات - هاي کشور از کل یارانه

سیسات عمرانیتأعدم نگهداري مناسب از -د نیاز هاي مورساختتأسیسات و زیر

عیتما

اجعد

ب

نارسایی منابع انسانی ورفاه اجتماعی

وجود ضعف آشکار در منابع انسانی، کیفیت نابرابر سطح زندگی و پایین بودن رضایت مندي، کاهش جمعیت جوان، افزایش مهاجرت، مؤنث شدن اي و هاي قومی و قبیلههاي پایین، فرهنگ کارآفرینی پایین، نابرابريمهارتفرهنگی با شهرگرایی ناپایدار، فقر اطالعاتی، –روستاها، استحاله اجتماعی

- سوادي میزان قابل توجه بی - ریزي و اجرایی کشور تحوالت جمعیتی خارج از کنترل نظام برنامه - پایین بودن نسبی منزلت اجتماعی روستایی -ریزي حاکمیت رویکرد بخشی نگري در نظام برنامه -افزایش بار تکفل -محلی ضعف مدیریت روستا در سطح -)جویاي کار(افزایش جمعیت بیکار

پذیر و شایسته براي عمران و لیتئوعدم وجود متولی مس - ) فقدان راهبرد(عدم وجود برنامه جامع براي عمران و توسعه روستایی در کشور - کشور ايعه روستایی در سطح منطقهضعف هماهنگی در امر عمران و توس -توسعه روستایی در سطح ملی

گیري عدم مشارکت مردمی و عدم شکل نهادهاي مدنی

...تسلط ابتکارات باال به پایین، مشارکت حداقلی، گفتگوي بسیار محدود میان دولت و نهادهاي روستایی و

فقدان توسعه ظرفیتیسازي، گی انسانی و مکانی در حوزه تصمیمارزش و انگیزه حق توسعه یافت ،باور ،شهاي بالقوه، نبود نگربرداري از ظرفیتنبود حرکت منسجم براي بهره

...ها و ها و پتانیسلاستفاده نشدن از توان

...پذیر، نابرابري جنسیتی، وجود فقر و نابرابري و هاي آسیبتوجه ناچیز و غیرهدفمند به گروه فقدان رویکرد توانمندسازي

کیوژی

کولد ا

بع

پارچگی اکولوژیکیعدم یک

هاي زیست محیطی بسیار محدود، اخالق زیست محیطی محدود و فاقد حقوق محیطی برداري ناپایدار از منابع و فروسایی منابع طبیعی، سیاستبهرهطق روستایی در مقابل پایین بودن درجه امنیت منا -بال استفادهماندن قسمت قابل توجهی از منابع آب و خاك اي روستاییان، آسیب پذیري باال وبر

نها آتعداد زیاد آبادي هاي کوچک و افزایش تعداد - حوادث طبیعی

عدم یکپارچگی فضاییها و خدمات، روابط نابرابر میان شهر و روستا، توسعه ناموزون مکانی، زیر ساخت خدمات اجتماعی انیابی و توسعه زیرساختنبود نظم کارکردي در مک

اي و توجه یک سویه به اصل مکمل بودن مکانها و روشن نبودن ریزي محلی و منطقهجغرافیایی و حرکت در جهت برنامه نزواياو شخصی محدود، ...جایگاه کارکرد مکانی روستاها در آمایش سرزمین و قلمرو سرزمینی و

.1382افتخاري، : مآخذ

هامواد و روش) 3

بدین منظـور بـا . ی مبتنی بر توصیف و تحلیل استفاده شده استبا عنایت به موضوع و ماهیت تحقیق از روش پیمایشبنـدي مهمتـرین مسـائل توسـعه روسـتایی در ابعـاد تأکید بر فرضیات تحقیق و چارچوب نظري آن به شناسایی و اولویت

اهداف توسعه پایدار روستایی

یکپارچگی و پیوند موزون جوامع روستایی با کلیت

سرزمین

گسترش مشارکت مؤثر و افزایش فرصتهاي برابر براي

انسانها

استحکام رشد کشاورزي

توسعه و ارتقاءسرمایه هاي انسانی در محیط

انسانی ارتقاء بهره وري در کشاورزي

ارتقاي کیفیت زندگی و کاهش فقر

مدیریت پایدار و متوازن بهره برداري از

منابع طبیعی

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

40 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

18ه ابعاد در مجموع در کلی. هاي آماري شده استبا استفاده از تکنیک) اجتماعی و اکولوژیکی –اقتصادي (توسعه پایدار ، مخـاطرات مـدیریت مـواد و سیسـتم فاضـالب ،تنـوع زیسـتی ،ها و مراتعجنگل ،آب ،زمین(معیار شامل، بعد اکولوژیکی

،کیفیـت خـدمات و مسـکن ،کیفیـت اشـتغال ،امنیت اجتماعی ،سالمت ،آموزش ،پویایی جمعیت(اجتماعی بعد) طبیعیو در هـر ) وريبهـره ، کـارآیی، پـذیري کاهش آسـیب ،فقر(د اقتصادي بع) ساختار نهادي و مدیریتی ،اطالعات و ارتباطات

معیار تعدادي شاخص با دو طبقه ارزیابی شامل اهمیت شاخص در فراینـد توسـعه پایـدار روسـتایی و نیـز ارزیـابی وضـع ) 2(و در سه گزینه ارزشـی بـه شـرح جـدول ) 2شکل(موجود شاخص در وضع موجود روستا از دیدگاه سرپرستان خانوار

. مورد سنجش و ارزیابی قرار گرفته شده است جدول چگونگی ارزیابی مسائل توسعه روستایی: )2( جدول

معیار ابعاد هاشاخص در خانوار ساکن روستاوضیعت شاخص ارزیابی روستایی درجه اهمیت شاخص در توسعهارزیابی

نامناسب تاحدودي مناسب کم متوسط زیاد

ها، معیارها و ابعاد ارزیابی مسـائل اکولـوژیکی، اجتمـاعی و اقتصـادي توسـعه روسـتایی در خصهمچنین مهمترین شا

.مورد ارزیابی قرار گرفته شده است) 3(فرایند تحقیق به شرح جدول ها، معیارها و ابعاد ارزیابی مسائل اکولوژیکی، اجتماعی و اقتصادي توسعه روستاییشاخص: )3( جدول

معیار بعد شاخص معیار بعد شاخص

اعتبارات هزینه شده براي احیا و بازسازي محیط زمین اکولوژیکی میزان اراضی زراعی طبیعی

تنوع زیستی اکولوژیکی

تنوع زیستی اکولوژیکی هاي گیاهی و جانوريگونه زمین اکولوژیکی سهم اراضی زراعی آبی به کل اراضی مدیریت مواد زائد اکولوژیکی اد زاید جامدمیزان تولید مو زمین اکولوژیکی میزان فرسایش خاك مدیریت مواد زائد اکولوژیکی آوري زبالههاي داراي روش بهداشتی جمعسکونتگاه زمین اکولوژیکی استفاده از آفت کشها

هاي داراي قابلیت بالقوه براي کشت سهم زمین نسبت به کل اراضی

مدیریت مواد زائد ولوژیکیاک توسعه و گسترش مناطق حفاظت شده زمین اکولوژیکی

میزان شورشدگی اراضی در اثر آبیاري با آب شور

مدیریت مواد زائد اکولوژیکی برخورداري از جایگاه دفن زباله زمین اکولوژیکی

هاي هاي حاصلخیز نسبت به خاكوسعت خاك غیرحاصلخیز

مدیریت مواد زائد اکولوژیکی اعتبارات هزینه شده براي مدیریت مواد زائد زمین اکولوژیکی

میزان ذخایر آب شیرین اعم از سطحی و زیرزمینی

مدیریت مواد زائد اکولوژیکی دسترسی جمعیت به شبکه فاضالب آب اکولوژیکی

مدیریت مواد زائد اکولوژیکی برخورداري از شبکه فاضالب آب اکولوژیکی کیفیت آب شرب مدیریت مواد زائد اکولوژیکی شده براي مدیریت سیستم فاضالب اعتبارات هزینه آب اکولوژیکی میزان مصرف آب شرب

مخاطرات طبیعی اکولوژیکی لرزهمیزان تلفات انسانی ناشی از زمین جنگل و مرتع اکولوژیکی میزان اراضی تحت پوشش جنگل مخاطرات طبیعی اکولوژیکی ل هامیزان خانه هاي آسیب پذیر واقع در حریم مسی جنگل و مرتع اکولوژیکی میزان تغییر اراضی جنگلی

اعتبارات هزینه شده براي مقاوم سازي ابنیه در مقابل جنگل و مرتع اکولوژیکی میزان شدت برداشت جنگل زلزله

مخاطرات طبیعی اکولوژیکی

نسبت جنگلهاي مدیریت شده به کل اراضی جنگلی

مخاطرات طبیعی اکولوژیکی طرناكواحدهاي مسکونی واقع در اراضی شیبدار خ جنگل و مرتع اکولوژیکی

میزان اعتبارات هزینه شده براي مدیریت و حفاظت از جنگلها

مخاطرات طبیعی اکولوژیکی میزان تلفات انسانی ناشی از پدیده سیل جنگل و مرتع اکولوژیکی

مخاطرات طبیعی اکولوژیکی میزمیزان بالیهاي مخاطره آ جنگل و مرتع اکولوژیکی میزان مراتع مدیرت شده به کل مراتع منطقه- مخاطرات طبیعی اکولوژیکی خانه هاي آسیب پذیر واقع در مسیر سیل تعداد جنگل و مرتع اکولوژیکی درصد اراضی مرتعی به کل اراضی

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

40 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

اعتبارات هزینه شده براي مقابله با خسارات ناشی از جنگل و مرتع اکولوژیکی میزان مراتع خوب و پربازده سیالب

مخاطرات طبیعی یکیاکولوژ

مخاطرات طبیعی اکولوژیکی میزان جمعیت تحت تأثیر خشکسالی جنگل و مرتع اکولوژیکی میزان تغییر اراضی مرتعی مخاطرات طبیعی اکولوژیکی میزان خسارات ناشی از خشکسالی جنگل و مرتع اکولوژیکی مراتع ءمیزان اعتبارات هزینه شده براي احیا

مخاطرات طبیعی اکولوژیکی اعتبارات مقابله با خسارات ناشی از خشکسالی تنوع زیستی اکولوژیکی گردشگري مناظر داراي قابلیت مخاطرات طبیعی اکولوژیکی میزان شدت وقوع یخبندان تنوع زیستی اکولوژیکی شمار گردشگران بازدید کننده از مناظر طبیعی

زینه شده براي مقابله با خسارات ناشی از اعتبارات ه تنوع زیستی اکولوژیکی مناطق حفاظت شده یخبندان

مخاطرات طبیعی اکولوژیکی

امنیت اجتماعی میزان همبستگی و اتحاد میان روستاییان جمعیت اجتماعی میزان جمعیت روستا اشتغال اجتماعی وضعیت اشتغال در روستا جمعیت اجتماعی روند رو به رشد جمعیت روستا

اشتغال اجتماعی تنوع فرصت هاي شغلی در روستا جمعیت اجتماعی زنان روستافزونی تعداد مردان به اشتغال اجتماعی تعداد افراد داراي حساب پس انداز در شهر آموزشی اجتماعی میزان افراد داراي تحصیالت آموزش عالی

افزایش درصد گروه سنی ثبت نام شده در مقاطع مختلف تحصیلی

اشتغال اجتماعی میتاحساس محرو آموزشی اجتماعی

اشتغال اجتماعی میزان رضایت از درآمد آموزشی اجتماعی عداد مدارس روستاتوضعیت وتعداد کالس به دانش آموز در مقاطع

مختلف مسکن و خدمات اجتماعی میزان رضایت از کیفیت دسترسی به خدمات عمومی آموزشی اجتماعی

یزان رضایت از کیفیت دسترسی به خدمات زیر م آموزشی اجتماعی میزان باسوادي روستاییان بنایی

مسکن و خدمات اجتماعی

تفاوت ثبت نام دختران به پسران در مقاطع مختلف تحصیلی

مسکن و خدمات اجتماعی میزان خانوارهاي داراي مسکن شخصی آموزشی اجتماعی

مسکن و خدمات اجتماعی در روستا) بانک ( د میزان خدمات پشتیبانی تولی آموزشی اجتماعی نسبت باسوادي زنان به مردان

میزان رضایت از کیفیت دسترسی به خدمات سالمت اجتماعی سال 5نرخ مرگ و میر کودکان کمتر از ارتباطی

مسکن و خدمات اجتماعی

خانوارهاي برخوردار از سیستم هاي بهداشتی دفع فضوالت انسانی

مسکن و خدمات اجتماعی د مسکونینسبت خانوار ساکن در هر واح سالمت اجتماعی

مسکن و خدمات اجتماعی میزان مصرف کالري روزانه سالمت اجتماعی خانوارهاي برخوردار از آب آشامیدنی سالم مسکن و خدمات اجتماعی وضعیت روستا در خصوص دارا بودن طرح هادي سالمت اجتماعی تعداد پزشک در روستا

مسکن و خدمات اجتماعی میزان مساکن غیر استاندارد سالمت اجتماعی وضعیت خانه بهداشت روستا مسکن و خدمات اجتماعی سرانه زیر بناي مسکونی سالمت اجتماعی احساس خوشبختی از سکونت در روستا مسکن و خدمات اجتماعی نسبت قیمت مسکن به درآمد خانوار سالمت اجتماعی میزان دسترسی به مواد غذایی مناسب

مسکن و خدمات اجتماعی میزان مساکن جدیدساخته شده با مصالح با دوام امنیت اجتماعی ت رخ داده در روستامیزان جنایا

آشپزخانه –حمام ( وضعیت تسهیالت واحد مسکونی امنیت اجتماعی وضعیت مواد مخدر )... و

مسکن و خدمات اجتماعی

مسکن و خدمات اجتماعی ایل حمل و نقل عمومیمیزان دسترسی به وس امنیت اجتماعی سرقت هاي ثبت شده اموال مسکن و خدمات اجتماعی میزان مالکیت اتومبیل شخصی امنیت اجتماعی کمیت و کیفیت مراکز امنیتی

مسکن و خدمات اجتماعی میزان فاصله دسترسی به شهر امنیت اجتماعی هاي بیمهمیزان خانوارهاي برخوردار از حمایت مسکن و خدمات اجتماعی میانگین مدت زمان سفر براي دسترسی به خدمات امنیت اجتماعی وشش نهادهاي دولتیمیزان خانوارهاي تحت پ

رفع فقر اقتصادي نسبت درامد به هزینه خانوار ارتباطات اجتماعی وضعیت کتابخانه هاي عمومی رفع فقر اقتصادي میزان باسوادي روستاییان ارتباطات اجتماعی سرانه کتاب در کتابخانه هاي عمومی

پذیريآسیب اقتصادي میزان زمین هاي زراعی اجاره اي ارتباطات اجتماعی تعداد مشترکان اینترنت پذیريآسیب اقتصادي میزان ضایعات محصوالت کشاورزي ارتباطات اجتماعی ICTبرخورداري از طرح پذیريآسیب اقتصادي میزان بیکاري ارتباطات اجتماعی تلویزیونی 3و2و1دریافت شبکه هاي

پذیريآسیب اقتصادي میزان سرمایه صندوق هاي محلی ارتباطات اجتماعی تعداد و وضعیت خطوط تلفن پذیريآسیب اقتصادي میزان فروش محصول به شیوه سلف خري ارتباطات اجتماعی تعداد واگذاري تلفن همراه

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

40 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

اعتبارات تخصیص یافته به فصل عمران و نوسازي روستا

پذیريآسیب اقتصادي میزان بهره گیري از خدمات اعتباري دولتی ساختار نهادي تماعیاج

پذیريآسیب اقتصادي میزان آسیب پذیري فعالیت ساختار نهادي اجتماعی میزان رضایت از عملکرد طرح ها در روستا پذیريآسیب اقتصادي محصوالت کشاورزيمیزان پوشش بیمه ساختار نهادي اجتماعی )طرح هادي(هاي مصوب برخورداري از طرح

پذیريآسیب اقتصادي تنوع شغلی در روستا ساختار نهادي اجتماعی میزان نهادهاي مالی خرد روستایی رسمی پذیريآسیب اقتصادي دیگرنسبت مشاغل در بخش کشاورزي به مشاغل ساختار نهادي اجتماعی حضور صندوق هاي توسعه محلی

پذیريآسیب اقتصادي میزان تنوع تولید در روستا ساختار نهادي اجتماعی ها)NGO(دولتی وجود تشکل هاي غیر

میزان دستمزد کارگران کشاورزي به کارگران سایر ساختار نهادي اجتماعی وجود تشکل هاي خاص زنان روستایی هابخش

کارایی اقتصادي

کارایی اقتصادي درآمد حاصل از فعالیت هاي کشاورزيمیزان ساختار نهادي اجتماعی میزان رضایت از عملکرد شورا کارایی اقتصادي میزان هزینه هاي تفریحی و مسافرت ساختار نهادي اجتماعی میزان رضایت از عملکرد دهیار

میزان افراد شرکت کننده در آخرین انتخابات محلی و ملی

یکارای اقتصادي میزان میانگین سن زارعین ساختار نهادي اجتماعی

کارایی اقتصادي میزان سطح تحصیالت زارعین ساختار نهادي اجتماعی میزان مسئولیت پذیري اجتماعی

–تراکتور ( میزان استفاده از مکانیزاسیون زراعی ساختار نهادي اجتماعی میزان برون گرایی و تعامل اجتماعی .... )کمباین و

کارایی اقتصادي

کارایی اقتصادي میزان زمینهاي زیر کشت به کل زمینهاي قابل کشت اختار نهاديس اجتماعی میزان مشارکت اجتماعی بهره وري اقتصادي سال گذشته 5در میزان تغییر در درآمد ساختار نهادي اجتماعی میزان زنان عضو شوراي اسالمی

نسبت هزینه متولیان محلی به هزینه هاي دولتی

بهره وري اقتصادي اتوضعیت ارزش تولید ساختار نهادي اجتماعی

بهره وري اقتصادي میزان پس انداز رفع فقر اقتصادي میزان جمعیت فقیر روستایی بهره وري اقتصادي در واحد سطحمحصول غالب راندمان تولید رفع فقر اقتصادي وضعیت اشتغال زنان به مردان روستایی

شاخص 142معیار و 18بعد، 3 مجموع رفع فقر اقتصادي میانگین درآمد ساالنه روستائیان

در دو گـروه وابسـته tهاي حاصل از اختالف ارزیابی وضع موجود با درجه اهمیت شاخص از طریق آزمـون سپس دادهمحاسبه شده، شکاف میان وضع موجود و درجه اهمیت شـاخص tمورد مقایسه تطبیقی قرار داده شده تا بر مبناي میزان

سایل روستائیان بر مبناي ابعاد و معیارها توسط جامعه نمونه سنجش و مـورد ارزیـابی قـرار بندي ممورد محاسبه و اولویتشند که بر طبـق سرشـماري باآباد میجامعه آماري پژوهش نیز روستاییان روستاهاي بخش مرکزي شهرستان خرم. گیردجمعیت کل روستاها . اندیافته و دشتی استقرار روستاي داراي سکنه است که به صورت پایکوهی 218شامل 1385سال

خـانوار بصـورت 300و ايروسـتا بـه روش خوشـه 20نوار برآورد شده که از ایـن تعـداد خا 18256نفر معادل 89012-توزیع جغرافیایی سـکونتگاه ) 2(شکل . اندانتخاب شده) 4(اي بر اساس تخصیص متناسب مطابق با جدول تصادفی طبقه

.دهدا نشان میهاي روستایی مورد مطالعه ر

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

40 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

1385مشخصات روستاهاي نمونه بر اساس آمار سال ): 4(جدول

یفرد

تیپ روستا )Km(فاصله تا شهر تعداد جمعیت تعداد خانوار نام دهستان نام روستا

دشتی 22 1282 228 ازنا ایمان آباد 1 کوهستانی 26 467 76 ازنا حیدر آباد 2 دشتی 11 394 89 ده پیر جنوبی سراب پرده 3 دشتی 14 549 118 ده پیر جنوبی سراب پرده چاهی 4 دشتی 9 266 60 ده پیر جنوبی چاله کمالوند 5 کوهستانی 5 525 116 ده پیر جنوبی کهریز 6 کوهستانی 28 213 51 ده پیر شمالی مهر علی خانی 7 کوهستانی 13 495 105 ده پیر شمالی گراب 8 دشتی 15 390 82 ده پیر شمالی هوالندشت 9 دشتی 23 467 104 رباط ریمله 10 کوهستانی 20 807 152 رباط دولت آباد 11 دشتی 6 1482 292 کرگاه غربی تلوري علیا 12 کوهستانی 12 360 63 کرگاه غربی سرخه لیزه 13 دشتی 9 489 96 کرگاه غربی چم انجیر 14 دشتی 7 1418 271 کرگاه غربی چوبتراش 15 دشتی 6 396 72 گاه غربیکر چم قرق 16 کوهستانی 5 476 88 کرگاه شرقی بلیلوند 17 دشتی 7 1095 188 کرگاه شرقی سرخه ده سفلی 18 دشتی 9 825 196 کرگاه شرقی پل بابا حسین 19 کوهستانی 24 691 131 کاکاشرف پیر جد 20

13087 2578 دهستان 7 جمع

.مرکز آمار ایران1385ار نامه سال آم: منبع

نقشه موقعیت روستاهاي بخش مرکزي خرم آباد: ) 2(شکل

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

40 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

هاي تحقیق یافته) 4

تحقیـق گـردآوري فرضـیات گیري مطلوب حاصل تجزیه و تحلیل اطالعات دقیقی است که بر مبناي سواالت و نتیجههـاي اصـلی هـر پایـه بنابراین تجزیه و تحلیل اطالعات به عنوان بخشی از فرآیند روش تحقیق علمی، یکـی از . شده است

در . هاي تحقیق به شکلی قابل درك و فهم و قابل تفسـیر اسـت هدف از تجزیه و تحلیل، ارائه داده. مطالعه و بررسی است هـاي مسـائل توسـعه روسـتایی از دیـدگاه روسـتاییان عمـدتاً بندي فرضیه تحقیق تصریح شده که اولویتتبیین و صورت

دهد کـه اخـتالف معنـاداري در نشان می) 5(هاي تحقیق مندرج در جدول ل از یافتهنتایج حاص. مشکالت اقتصادي استاین اخـتالف در سـطح . کلیه معیارهاي توسعه میان وضع موجود خانوارهاي روستایی و درجه اهمیت هر معیار وجود دارد

.اي نمونه استسطح خانوارهمعنادار برآورد شده که مبین نامناسب بودن شرایط هر معیار در 01/0آلفا

وابسته برآورد اختالف میان وضع موجود و درجه اهمیت بر اساس معیارهاي توسعه tآزمون :) 5(جدول اختالف میانگین میانگین ارزش ها معیارها

tمقدار محاسبه شده

سطح معناداري

زمین 64/19 درجه اهمیت شاخص در توسعه

09/6 79/30 00/0 55/13 وضع موجود خانوار

آب 80/8 درجه اهمیت شاخص در توسعه

76/2 34/27 00/0 04/6 وضع موجود خانوار

ها و مراتعجنگل 96/27 درجه اهمیت شاخص در توسعه

41/11 64/48 00/0 54/16 وضع موجود خانوار

تنوع زیستی 60/14 درجه اهمیت شاخص در توسعه

45/6 74/54 00/0 15/8 وضع موجود خانوار

مدیریت مواد و سیستم فاضالب 05/23 درجه اهمیت شاخص در توسعه

87/9 85/42 00/0 18/13 وضع موجود خانوار

مخاطرات طبیعی 27/36 درجه اهمیت شاخص در توسعه

82/11 56/42 00/0 44/24 وضع موجود خانوار

پویایی جمعیت 89/8 درجه اهمیت شاخص در توسعه

80/2 49/28 00/0 09/6 وضع موجود خانوار

آموزشی 49/20 درجه اهمیت شاخص در توسعه

14/13 وضع موجود خانوار 00/0 74/39 35/7

سالمت 40/20 درجه اهمیت شاخص در توسعه

07/13 وضع موجود خانوار 00/0 43/48 33/7

امنیت اجتماعی 91/19 درجه اهمیت شاخص در توسعه

65/5 27/34 00/0 25/14 وضع موجود خانوار

کیفیت اشتغال و درآمد 72/14 درجه اهمیت شاخص در توسعه

70/8 وضع موجود خانوار 00/0 79/40 01/6

کیفیت مسکن و خدمات 59/48 درجه اهمیت شاخص در توسعه

53/33 وضع موجود خانوار 00/0 01/34 05/15

اطالعات و ارتباطات 02/20 توسعه درجه اهمیت شاخص در

53/13 وضع موجود خانوار 00/0 50/45 49/6

ساختار نهادي 83/43 درجه اهمیت شاخص در توسعه

65/17 34/62 00/0 17/29 وضع موجود خانوار

00/0 21/82 77/7 93/14 درجه اهمیت شاخص در توسعه رفع فقر

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

40 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

16/7 وضع موجود خانوار

کاهش آسیب پذیري 21/13 ت شاخص در توسعهدرجه اهمی

66/14 21/79 00/0 54/16 وضع موجود خانوار

کارآیی 63/20 درجه اهمیت شاخص در توسعه

43/10 وضع موجود خانوار 00/0 60/76 19/10

بهره وري 92/11 درجه اهمیت شاخص در توسعه

6/25 41/85 00/0 67/5 وضع موجود خانوار

پذیري بـاال و وري، فقر، آسیبمورد مطالعه پایین بودن بهره مهمترین مسائل روستاهاي) 6(ل بر اساس مندرجات جدو

ز اند و کمترین مسائل توسعه روستاهاي مـورد مطالعـه نیـ قرار گرفته 4 تا 1هاي عدم کارآیی اقتصادي است که در اولویت .اندقرار گرفتههاي آخر ت و رتبهباشد که در اولویمربوط به پویایی جمعیت و آب می

محاسبه شده tبندي معیارها بر اساس مقدار اولویت : )6(جدول رتبه Tمقدار بعد توسعه معیار ردیف

1 41/85 اقتصادي بهره وري 1 2 21/82 اقتصادي رفع فقر 2 3 21/79 اقتصادي کاهش آسیب پذیري 3 4 60/76 اقتصادي کارآیی 4 5 34/62 اجتماعی ساختار نهادي 5 6 74/54 اکولوژیکی تنوع زیستی 6 7 64/48 اکولوژیکی جنگل ها و مراتع 7 8 43/48 اجتماعی سالمت 8 9 50/45 اجتماعی اطالعات و ارتباطات 9 10 85/43 اکولوژیکی مدیریت مواد و سیستم فاضالب 10 11 56/42 اکولوژیکی مخاطرات طبیعی 11 12 79/40 اجتماعی کیفیت اشتغال و درآمد 12 13 74/39 اجتماعی آموزش 13 14 27/34 اجتماعی امنیت اجتماعی 14 15 01/34 اجتماعی کیفیت مسکن و خدمات 15 16 79/30 اکولوژیکی زمین 16 17 49/28 اجتماعی پویایی جمعیت 17 18 34/27 اکولوژیکی آب 18

) 7(همـانطور کـه جـدول محاسبه شده tاده از مقادیر با استف) اقتصادي، اجتماعی و اکولوژیکی(بر اساس ابعادتوسعه هـاي قبـل ارزیابی وضع موجود همانند معیار دهد، تفاوت معناداري میان ابعاد توسعه با مقایسه اهمیت شاخص ونشان می

.وجود دارد

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

40 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

وابسته برآورد اختالف میان وضع موجود و درجه اهمیت بر اساس ابعاد توسعه tآزمون ): 8(جدول

میانگین ابعاد توسعه ردیفاختالف میانگین

محاسبه Tمقدار شده

سطح معناداري

1 58/81 )وضع موجود خانوار(اکولوژیکی 00/0 25/51 47/48 33/130 )توسعه کلی(اکولوژیکی

2 45/128 )وضع موجود خانوار(اجتماعی 00/0 73/51 41/68 87/196 )توسعه کلی(اجتماعی

3 70/78 )کلیتوسعه (اقتصادي

82/39 )وضع موجود خانوار(اقتصادي 00/0 35/103 88/38

با توجه به ابعاد توسعه، مهمترین مسائل توسعه خانوارهـاي روسـتاهاي مـورد مطالعـه، ) 8(بر اساس مندرجات جدول دگاه روسـتاییان مسـائل لذا با توجه به نتایج بدست آمده از تحقیق می توان استنباط نمود که از دی. مسائل اقتصادي است

. اقتصادي نسبت به دیگر مسائل توسعه در اولویت قرار دارند اولویت بندي مسائل توسعه از دیدگاه روستائیان بر اساس ابعاد ) 9(جدول

رتبه محاسبه شده Tمقدار ابعاد توسعه ردیف 1 35/103 اقتصادي 1 2 73/51 اجتماعی 2 3 25/51 اکولوژیکی 3

گیرينتیجه) 5

ریـزان از طبیعـت پیچیـده و روستایی ایران در عدم شـناخت کامـل برنامـه پایداررسد مشکل اصلی توسعه به نظر میدر تردیـد بـی . ریزي در مناطق روستایی و فقدان نظام مدیریتی متناسب با این مناطق استوسعت واقعی واحدهاي برنامه

و راه حلی براي آن جسـتجو خود را دركتوانند مشکالت ند بهتر میکنهایی که در آن زندگی میناهر محیطی خود انسجمعیـت بـا نفـر میلیـون 21بالغ بـر 1390ال سو در میلیون نفر 22با دارا بودن 1385در سال ایرانروستاهاي . کنند

واد، مشکالت و مسائل متعددي از جمله فقر، بیکـاري، مسـکن نامناسـب، فقـدان امنیـت شـغلی، پـایین بـودن سـطح سـ در معـرض اند کـه در مجمـوع بیشـتر ایـن روسـتاها را اي مواجهخشکسالی، تخریب منابع طبیعی و مسایل قومی و قبیله

راهبردهاي گذشته در زمینه توسعه روسـتایی موفقیـت آمیـز نبـوده و نتوانسـته رسد به نظر می. پایداري قرار داده استناـ موانع توسعه روستایی را کاهش دهد و در عین ح بـه همـین دلیـل توسـعه . مین نمایـد أال پایـداري محـیط زیسـت را ت

گرسـنگی، گسترش شکاف درآمدي، افـزایش فقـر، .است مواجه 21اي در آغاز قرن هاي عمدهروستایی همچنان با چالشهـاي پـذیري سـکونتگاه هاي مناسـب و آسـیب گذاري در نواحی روستایی، فقدان زیرساختمشارکت پایین، ضعف سرمایه

روستایی بویژه در کشورهاي توسعه نیافته باعث گردیده که ایـن کشـورها بـه بـازنگري در راهبردهـاي توسـعه روسـتایی هـایی تمرکـز و بر رویکردها و سیاست هکردند خارج شد ي که پیش از این دنبال میاهناهاي خوشبینبپردازند و از سیاست

بنـابراین . هدف قـرار دهنـد مستقیماً وضع زندگی فقیران روستایی را و داشتهیابند که بر توسعه روستایی تأکید بیشتري عمـده مسائلبر همین مبنا شناسایی .ریزي براي جامعه روستایی ایران با چنین ویژگی نیازمند رهیافت خاصی است برنامه

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

40 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

بی بـه توسـعه پایـدار پـذیر بـراي دسـتیا ها و ارائه الگویی انعطافتوسعه پایدار روستایی پیش شرطی براي تدوین سیاستهـاي مـوثر در توسـعه پایـدار روسـتایی و با طراحی سیستماتیک و جـامع شـاخص براي تحقق این هدف، . روستایی است

-ها تـالش در زمینـه مشخص گردید که علیرغم سالر بخش مرکزي شهرستان خرم آباد ارزیابی آن در روستاهاي نمونه د

دي مناطق روستایی مورد مطالعـه از نارسـایی وسـیعی برخـوردار بـوده و بـه هاي اقتصاهاي عمرانی و کالبدي، زیرساخت .طرح استعنوان مهمترین اولویت مسائل روستائیان م

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

40 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020

منابع) 6جوامـع : هاي روستایی مدیریت چالش،)1387(، ، حمداهللا سجاسی قیداري و طاهره صـادقلو الدینرکن افتخاري، عبدالرضا -

دانشـگاه ،دومین همایش ملی توسعه روستایی ایران، مؤسسه توسعه روسـتایی ایـران ،ییرروستایی و رویارویی با چالش تغ .تهران، تاالر عالمه امینی

.77-84، صص 268مجله جهاد، شماره ،توسعه پایدار روستایی، )1384(، پادار یامچی، سارا - ، بـرداري وزارت جهـاد کشـاورزي رههاي صـنعتی و بهـ ، نشر اداره کل طرحصنعتی شدن روستا، )1379( ،طاهرخانی، مهدي -

.تهران .، براي ارائه به دومین همایش ملی توسعه روستایی، تهرانشناسی توسعه روستاییآسیب، )1386(شهبازي، اسماعیل، - ، موسسـه آموزشـی و تحقیقـاتی صـنایع )آصـف (،اندیشکده صنعت و فنـاوري الفباي آینده پژوهی، )1385(فر، عقیل، ملکی -

.نده پژوهی علوم و فناوري دفاعی، تهراندفاعی، مرکز آی- Ake Caude, (1996), Democracy and Development in Africa, the brookings Institute, Washington

D.C . - Anriquez, G. and K. Stamoulis, (2007), Rural development and poverty reduction: Is agriculture

still the key?, The Food and Agriculture Organization of the United Nations. - Cameron, J.W., (2004), Measuring and reporting on sustainability: Beyond the triple bottom

line, published by the Victorian auditor general office. - Dalal – Clayton, B. and S. Bass, (2002), Sustainable Development Strategies, the International

Institute for Envaironment and Development, Earthscan Publication Ltd, Londen, Sterling , VA. - European Commission, (2001), A Frameworkfor Indicators for the Economic and Social

Dimensions of Sustainable Agriculture and Rural Development,London. - Thmopmson, P. B, (1999), Sustainability as Norm, available in: http : // scolar. lib. Vt. Edu/

ejournals / spt / v2n2 / Thompson. html.

- Tolba, M., (1997), Sustainable Development Constraints and Opportunities, Butter Worth,

London. - Torjman, S., (2000), The Social Dimension of Sustainable Development, Caledon Institute Social

Policy, Montreal. - Varga, E., (2008), the Challenges of Sustainable Rural Developmenttowards Engineering

Education, University of Faculty of Engineering/ Department of Pedology, Pecs, Hungary.

Dow

nloa

ded

from

ser

d.kh

u.ac

.ir a

t 19:

40 IR

ST

on

Mon

day

Mar

ch 9

th 2

020