zatoz erronkari ibarra ezaguztzera

Gobierno de NavarraDepartamento de Medio Ambiente,Ordenación del Territorio y Vivienda

Nafarroako GobernuaIngurugiro, Lurraldearen Antolamendu

eta Etxebizitza Departamentua

CAJA DE AHORROS DE NAVARRANAFARROAKO AURREZKI KUTXA

Zatoz Erronkari ibarraezagutzera

Erronkariko Naturaren Iterpretaziorako Zentroa bisitatzeko materiala(12 eta 16 urte bitarteko neska-mutilentzat)

Copyright: ILAE Departamentua, CAN eta Egileak

Diseinua: ILUNEFilmaketa: Página, S.A.Inprimaketa: Gráficas OnaISBN: 84-235-1.902-3Lege-Gordailua: NA-1.774/1999

Sustatzaile eta banatzailea: Nafarroako Gobernuaren Argitalpen Fondoa. Lehendakaritza eta Barne Departamentua. Navas deTolosa kalea 21. 31002 Iruña. Tfno. eta faxa: 948 42 71 23. E-mail: [email protected]

Material hau OSTADAR Ingurugiro Hezkuntzarako Erakundeak osatu, diseinatu etamaketatu du

(Erakunde hori hauek osatzen dute: Alberto Jiménez Luquin, Lourdes García Pérez eta Cristina Alfonso Seminario)

Material hau Erronkariko Naturaren Interpretaziorako Zentroarentzat egin da. Zentroarenjabetza Nafarroako Gobernuak du, eta bere kudeaketa Ingurugiro, Lurraldearen

Antolamendu eta Etxebizitza Departamentuaren ardura da.

Irudiak Birilok egin ditu

Santiago García F. Velillak azken berrikuspena egin du, hainbat ideia eta iradokizun eskai-niz.

Erronkari

Ingurugiroa

Ingurugiro-hezkuntza orain dela gutxi hasi gara gure hezkuntza-sistemaren curricu-lum ofizialean sartzen, zehatzago esateko, Hezkuntza Sistemaren AntolamenduOrokorrerako Legea (LOGSE) onetsi zenean.

LOGSEk gizartean bizi-bizirik dauden hainbat gai biltzen ditu zehar-lerroetako ikas-gaien artean, besteak beste, kontsumoa, aukera-berdintasuna, bakea, osasuna eta,nola ez, ingurugiroa. Gai horiek guztiek heziketarako aukera ugari eskaintzen dituzte,gogoeta egitera eta erabakiak hartzera gonbidatzen dutelako. Horrenbestez, zehar-lerroetako gaiek heziketa bere osotasunean hartzen dute, eta ez arlo bakoitzaren edu-kiak bakarrik.

Zehar-gai horiek, gainera, oinarri etikoa –pertsonala nahiz kolektiboa– garatzen dute,eta hori funtsezkoa da gizarte aske eta baketsua, pertsonekiko begirune osokoa, etapertsonen bizi-ingurunea den natura horrekiko ere begirune osokoa eraikitzeko.

Hezkuntza gizartearen premia nagusi eta oinarrizkoei erantzuteko tresnatzat hartzenbadugu, guztiz arrazoizkoa da ingurugiroaren arazoak eskola-eremuan ere aztertzea;izan ere, baliabide naturalek jasaten duten presioa ez da gizateriaren historia osoanzehar gaur bezain handia izan, eta era berean, ingurugiroari eragindako kalteak ez dirainoiz gaur bezain larriak izan.

Sistema naturaletan dauden arazoak ulertzeko ezinbestekoa da gizartean, ekonomianeta beste arlo batzuetan gertatzen dena aztertzea. Ingurugiro-hezkuntzan, gaur egun,pertsonek gizartearekiko jokabide etikoa, eta biek planetarekiko jokabide etikoa izanbehar dutela azpimarratzen da funtsezko hainbat balore oinarri hartuz, hala nola ber-dintasuna, solidaritatea eta baliabideen neurrizko erabilera.

Nafarroako hezkuntza-komunitatea jokabide horiekiko sentibera denez, aurrean duenerronka berriari erantzuten laguntzeko tresnak eskaini nahi dizkiogu hemendik. Asmohorrekin sortu ditugu unitate didaktiko hauek, ikasgelan ingurugiro-hezkuntza lantze-ko lagungarri izango direlako uste osoarekin.

Nire nahia gauzatu egingo da material honek bizileku dugun gizartea eta natura uler-tuko duten hiritarrak sortzen laguntzen badu, eta hiritar horiek beraiek munduarenkudeaketan jokabide informatua, kritikoa, solidarioa eta aniztasunarekiko errespetuosokoa hartzen badute.

Yolanda BarcinaIngurugiro, Lurraldearen Antolamendu eta

Etxebizitzako Sailburua

Aurkezpena

7


Erronkariko Naturaren Interpretaziorako Zentroa bisitatzeko materiala(12 eta 16 urte bitarteko neska-mutilentzat)

Erronkari

Ingurugiroa

9Aurkibidea

AURKIBIDEA

Aurkezpena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

0. Sarrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

1. Gida didaktikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

1.1- Norentzat den . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

1.2- Denboraren banaketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

1.3- Zein arlo ukituko dituen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

1.4- Materialaren egitura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

1.5- Bisitaren egituraketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

1.6- Heziketa-arloko helburuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

1.7- Etapa-arloko helburuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

1.8- Edukiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

1.9- Curriculumarekiko lotura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

1.10- Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

1.11- Orientabide metodologikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

2. Baliabideak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

2.1- Irudiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

2.2- Ariketa osagarria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

2.3- Inguruan ikusteko dauden beste aukera batzuk . . . . . . . . . . . . . 32

2.4- Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

3. Ariketa-orrialdeak . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

Erronkari

Ingurugiroa

MATERIALAREN AURKEZPENA"Zatoz Erronkari ibarra ezagutzera" karpetan ErronkarikoNaturaren Interpretaziorako Zentroak egin nahi dizkizun hain-bat proposamen didaktiko aurkituko dituzu. Zentro hauNafarroako Gobernuarena da eta bere kudeaketa Ingurugiro,Lurraldearen Antolamendu eta Etxebizitza Departamentuarenardurapean dago. Gure zentroa bisitatzera etortzen direneskola guztien esku jarri nahi dugu material hau.

Gure proposamen didaktiko hauek lagungarri izango zaizkioirakasleari Erronkariko Naturaren Interpretaziorako Zen-trorako (NIZ) bisita prestatzeko eta irteerari esanahi biribila-goa emateko. Ikaslearentzat ere koadernotxo bat prestatudugu ezagutuko duen ingurune honetako gauzarik azpima-rragarrienak bertan jaso eta lantzeko. Irakasle nahiz ikasleeiErronkari ibarreko paisaia eta izaki bizidunak sakonago eza-gutzen lagunduko dizuen euskarria izan nahi du materialhonek.

Gure proposamenen funtsa ez da ingurunea ezagutzea soilik;urrutirago joan nahi dugu, eta ingurugiro-hezkuntza tresna-tzat hartuz, ingurunea zaindu eta errespetatzeko jokabideaklandu nahi ditugu. Jokabide horiek, gure ikuspuntutik, sen-tsibilizazio eta konpromezu handiagoa sustatzeko balio behardute, bai berez "hain ederrak" diren inguruneen aurrean, baieskola-komunitatea egunero mugitzen den ingurunearenaurrean ere.

Irakasle guztioi gure materiala ezagutu eta erabiltzeko gonbi-dapena luzatu nahi dizuegu, eta bide batez, ikasleen arteanNafarroako geografiako edozein txokok merezi duen errespe-tu eta interesa erne dezazuen eskatu.

Era berean, neska-mutil guztiei Erronkariko animaliak, landa-reak eta, orokorrean, ibar osoa ezagutu eta gozatzeko gonbi-dapena luzatzen diegu.

ZUEN ZAIN GAUDE!

10 Aurkezpena

Erronkari

Ingurugiroa

11Aurkezpena

0. SARRERAMaterial hau garatzeko ardatz nagusi bat izan dugu:Erronkariko NIZera bisita egitea. Bisita honen helburua aurrezeskolan ikasleari sortu dizkiogun galdera batzuei erantzunaaurkitzea izango da; erantzun horiek gero eskolan berriroaztertzeko.

Guk proposatutako materialak atal hauek ditu::

Irakaslearentzat:

1- Gida didaktikoa. Gure NIZera, talde gisa nahiz ikastetxegisa, etortzera animatuko diren irakasleek proposatuko direnariketak lantzeko behar duten informazio guztia duen gida da.

Ondoko atalak ditu:

1.1- Norentzat den

1.2- Denboraren banaketa

1.3- Zein arlo ukituko dituen

1.4- Materialaren egitura

1.5- Bisitaren egituraketa

1.6- Heziketa-arloko helburuak

1.7- Etapa-arloko helburuak

1.8- Edukiak

1.9- Curriculumarekiko lotura

1.10- Ariketak

1.11- Orientabide metodologikoak

2- Baliabideak. Proposatutako ariketak eta ariketa osagarriak

burutzeko eta gelako lana errazteko balio duten datu interes-

garriak, bibliografia, material grafikoa eta abar.

Ikaslearentzat:

Ariketa-orrialdeak. Irakasleak eskolan emango dizkie, edo

bestela monitoreek NIZen.

Erronkari

Ingurugiroa

12 Gida didaktikoa

1- GIDA DIDAKTIKOA1.1- Norentzat den

Hemen proposatzen den materiala DBHko ikasleentzat da(12-16 urte bitartekoentzat).

1.2- Denboraren banaketa

Bisita egin aurretik ordubeteko 4 edo 5 saio, gutxienez; bisitaegiteko 3 edo 3,5 ordu; eta bisita egin ondoren beste 3 saio.

1.3- Zein arlo ukituko dituen

Material hau arlo hauetan erabili ahal izango dugu: NaturZientzietan, Gizarte Zientzietan, Geografia eta Historian,Hizkuntza eta Literaturan eta Teknologian.

1.4- Materialaren egitura

"Zatoz Erronkari ibarra ezagutzera" izeneko material honekikaslearentzako ariketen koadernoa du, batetik, eta proposa-tutako ariketa horiek burutu ahal izateko irakaslearentzakohainbat orientabide, bestetik.

Ariketak bi irizpideren arabera daude antolatuta:

* Non eta noiz egin behar diren: bisita egin aurretiko, bisi-taldian zeharreko eta eskolara itzuli ondoko ariketak.

* Irizpide pedagogikoak: aldez aurreko ideiei eta motiba-zioari buruzko ariketak (IM), ulermen eta garapenariburuzkoak (UG), laburpen eta ebaluazioari buruzkoak (L).

1.5- Bisitaren egituraketa

Bisitak bi zati izango ditu; bata NIZera bisita egitea, eta bes-tea, Erronkari herriaren inguruan ibilaldia egitea. Bata zeinbestea Interpretazio Zentroko monitore adituek gidatu etazuzenduko dute.

Bisita programatuta dago 3 edo 3,5 ordu inguruko iraupenaizan dezan (1h 45 minutu NIZen eta beste horrenbeste ibilal-dian) eta gehienez ere 60 ikasleko taldeak har ditzan. Bisitagoizez eginez gero, 10:00-10:30ak aldera hastea gomenda-tzen da 13:30-14:00etarako bukatuta egoteko.

Interpretazio Zentrorako bisita bi ikaskuntza-arlotan egitura-tuko dugu:

A FASEA: Ibarreko alderdi orokorrak lantzea.

B FASEA: Alderdi topografikoak, animalia- eta landa-re-espezieak eta horien banaketa lantzea.

Irakasleak bietako bat aukeratu beharko du bisita egitekoorduan. Aurreraxeago, "Ariketak" atalean arlo bakoitzeanburutu beharreko ariketa guztiak zehaztuko ditugu.

Arlo bat aukeratzeko orduan arazorik baduzue, edo NIZeraetortzeko beste baldintza batzuk komeni bazaizkizue, ez izanzalantzarik eta jarri gurekin harremanetan. Bisita zuen ikaste-txe edo eskolarekin elkar hartuta antolatu nahi dugu, ariketaklortu nahi dituzuen helburuei eta behar dituzuen eskakizuneiegokituz.

Bisitaldirako iradokizunak eta aholkuak

Neguan hotz egiten du eta euri dezente: 800 l/m2 inguru iba-rraren hegoaldean, eta 2.000 l/m2-tik gora mendebalderagodagoen Larran.

Kanpoan egin beharreko ibilaldirako, beraz, anoraka edo ziraeramatea komeni da. Bota arin batzuk ekartzea ere komeni da(ibilbidea Erronkari herrian bertan dagoen arren), baina...ADI! ez dezala inork ibilaldi honetarako botarik eros. Botarikez duenak zola lodi samarreko kirol-oinetakoak eraman ditza-la. Kasu batean zein bestean, bi oinetako-pare eramateakomeni da ibilbidean erabilitakoak lohitu edo bustitzen badiraInterpretazio Zentrora itzulitakoan aldatzeko.

Uda partean, ibilbidea laburra eta itzaltsu samarra den arren,ur-kantinplora eramatea komeni da. Prismatikorik baduzueere, eraman.

Ikasleek ez dute koadernoa eraman beharrik, irakasleak besteariketa batzuk egitea pentsatzen ez badu behintzat. NIZen ber-tan boligrafoak, arkatzak eta margoak izango dituzten arren,

AURRETIK BISITALDIAN ONDOREN

Erronkari

Ingurugiroa

13Gida didaktikoa

komeni da "badaezpada ere" arkatz, boligrafo eta margodunkutxatxo bat eramatea; nahikoa izango da kutxa bat 6-8 ikas-leko.

1.6- Heziketa-arloko helburuak

Material honek ondoko helburuak ditu:

1- Ikasleak Erronkari ibarrera hurbiltzea, beste inguruneenaldean hemen dauden desberdintasunez jabe daitezen.

2- Sortuko diren galderei erantzuna emateko baliabide gisaInterpretazio Zentroa eskaini eta erabiltzea.

3- Erronkari ibarrarekiko interesa piztea eta arazo izan dai-tezkeen gaiak nabarmentzea ikasleak konpontzen saiadaitezen.

4- Ikasleek egun polita pasa dezatela naturarekin harrema-netan eta NIZen dauden baliabideen laguntzaz.

1.7- Etapa-arloko helburuak

1- Erronkari ibarreko izaki bizidunen ezaugarrietako batzukezagutzea eta bizi diren ingurune fisikoarekiko dutenharremana ikertzea.

2- Erronkari ibarrak hartzen duen ingurune fisiko, natural,sozial eta kulturalaren ezaugarriak ezagutzea.

3- Ibarreko ingurune natural eta sozialaren alderdirik nabar-menei buruzko informazioa lortzea hainbat iturri erabiliz,hala nola zuzeneko behaketa, ariketen fitxak eta monito-rearekiko harremana.

4- Erronkariko paisaiari eragiten dioten giza jarduera nagu-siak aztertu eta baloratzea; paisaia betiere alderdi natura-len eta gizatiarren elkarreraginaren ondoriotzat hartuta.

5- Naturarekiko harreman zuzen horretaz gozatzea.

6- Interpretazio Zentroa Erronkari ibarreko alderdi natural,sozial eta kulturalak ezagutzeko baliabidetzat baloratzea.

7- Ibarrak dituen ingurugiro-arazoen kontzientzia hartzea,Administrazioak garatu dituen irtenbideak ezagutzea etanork bere irtenbideak proposatzea.

1.8- Edukiak

Egintza eta edukiak

1- Erronkari ibarreko ingurune fisikoaren oinarrizko ezauga-rriak: erliebea, klima, lurzorua eta ura.

2- Erronkari ibarrean bizi diren izaki bizidunak: ingurunefisikoaren araberako banaketa.

3- Paisaia ingurune naturaleko osagaien ondorio gisa.

4- Ibarrean dauden giza jarduera tradiziozkoak nahiz gauregungoak. Aldaketa garrantzitsuenak.

5- Giza jardueren garapenak ingurugiroari eragiten dizkionkalteak. Kalte horietarako irtenbideak.

6- Ingurune naturala eta kontserbazioa.

Prozedurak

1- Ezaugarri desberdineko mapak eta planoak irakurri etainterpretatzea.

2- Informazio garrantzitsua bildu, hautatu eta lantzea, erabi-lera errazeko dokumentu-iturrietara joaz.

3- Leku desberdinetatik lortutako informazioa erabiliz kroki-sak eta planoak egitea.

4- Izaera desberdineko informazioak lortzea.

5- Inguru horretako izaki bizidunak eta horien ezaugarriekologikoak identifikatzea.

6- Zuzeneko behaketa egitea.

7- Gako dikotomiko sinpleak erabiltzea.

8- Geografia-prozesu eta -gertakarietan gertatzen direningurunearen eta giza jardueren arteko elkarreraginakazaltzea.

Erronkari

Ingurugiroa

14 Gida didaktikoa

ETAPAKO HELBURUOROKORRAK

KONTZEPTUZKOEDUKIAK

PROZEDURAZKOEDUKIAK

JARRERAZKOEDUKIAK ARIKETAK

Ibarrean bizi diren izakibizidunenezaugarrietako batzukezagutzea eta ingurunefisikoarekiko harremanaaztertzea.

• Ingurunefisikoarenezaugarriak.• Ibarrean bizi direnizaki bizidunak etabanaketa.

• Planoak irakurri eta interpretatzea.• Informazioa lortu eta hautatzea.• Krokisak eta planoak egitea.• Ezaugarri desberdinetako informazioalortzea.• Inguruko izaki bizidunak identifikatzea.• Zuzeneko behaketa.• Ikerketak planifikatu eta lantzea.• Maketa egiteko hainbat teknika erabiltzea.• Ibilbideak egitea.

2, 3, 5, 8, 9, 10,13, 16

Bizi diren ingurunea ezbezalakoak deskubritu etaezagutzeko jakin-mina.

Ibarrean dauden ingurugiro-arazoei buruzko kontzientziahartzea.

Bizi-forma guztiak zaindu etaerrespetatzea, suntsitzeko zoriandaudenak batez ere.

Ingurune naturala eta nekazaritza-guneak bizi-kalitaterako baliabideeta elementu garrantzitsu gisabaloratzea.

Jarduera jakin batzukingurugiroarentzat duten arriskuaonartzea.

Erronkarin bizi diren izakibizidunekiko sentikortasuna.

Ingurune hau, bereziki, etagainerako guztiak, orokorrean,babestearen aldeko jarrera izatea.

* 1. ariketa kanpoan utzi dugu, ikasleek ibarrari buruz zer dakiten ikustea, jakin-mina sortzea eta motibazioa eragitea baitu helburu.

Ingurune fisiko, natural,sozial eta kulturalarenezaugarriak ezagutzea.

• Ingurune fisikoarenezaugarriak.• Ibarrean bizi direnizaki bizidunak etabanaketa.• Paisaia ingurunenaturalaren adierazpidegisa.• Giza jarduerak etajarduera tradizionalak.

• Informazioa lortu eta hautatzea.• Krokisak eta planoak egitea.• Ezaugarri desberdinetako informazioalortzea.• Inguruko izaki bizidunak identifikatzea.• Zuzeneko behaketa.• Ikerketa txikiak planifikatu eta lantzea.• Ibilbideak egitea.

2, 6, 8, 9, 11,12, 13

Alderdirik nabarmeneiburuzko informazioalortzea.

• Paisaia ingurunenaturalarenadierazpide gisa.• Giza jarduerak etajardueratradizionalak.

• Informazioa lortu eta hautatzea.• Zuzeneko behaketa.• Gako dikotomiko sinpleak erabiltzea.• Ikerketa txikiak planifikatu eta lantzea.• Ibilbideak egitea.

2, 4, 6, 7, 12,13

Erronkariko paisaiarieragiten dioten gizajarduera nagusiakaztertu eta baloratzea.

• Giza jarduerengarapenak ekartzendituen ingurugiro-kalteak.

• Informazioa lortu eta hautatzea.• Ingurunea eta giza jardueraren artekoelkarreragina azaltzea.• Elkarreragin horiek aztertzea.

14,15

Naturaz gozatzea. • Giza jarduerengarapenak ekartzendituen ingurugiro-kalteak.

• Zuzeneko behaketa• Ibilbideak egitea

13

Interpretazio Zentroabaliabide gisabaloratzea.

• Ingurunefisikoarenezaugarriak.• Ibarrean bizi direnizaki bizidunak.• Giza jarduerak etajardueratradizionalak.

• Planoak irakurri eta interpretatzea.• Informazioa lortu eta hautatzea.• Krokisa eta planoak egitea.• Ezaugarri desberdinetako informazioabiltzea.• Inguruko izaki bizidunak identifikatzea.• Gako dikotomiko sinpleak erabiltzea.

6, 7, 8, 9, 10,11, 12

Ibarrak ditueningurugiro-arazoenkontzientzia hartzea.

• Ingurugiro-kalteak.• Ingurune naturalaeta kontserbazioa.

• Informazioa lortu eta hautatzea.• Ezaugarri desberdinetako informazioalortzea.• Ingurunea eta giza jardueraren artekoelkarreraginak azaltzea.• Elkarreragin horiek aztertzea.• Ikerketa txikiak planifikatu eta lantzea.

14, 15

Erronkari

Ingurugiroa

9- Elkarreragin horiek kritikoki aztertzea.

10- Ikerketa txikiak planifikatu eta lantzea, bakarka nahiz tal-deka.

11- Maketa egiteko tresnak eta oinarrizko teknikak erabiltzea.

12- Ibilaldiak egitea.

Jarrerak

1- Bizi diren lurraldea ez bezalako bat deskubritu eta eza-gutzeko jakin-mina.

2- Ibarreko ingurugiro-arazoez kontzientzia hartzea.

3- Bizi-forma guztiak zaindu eta errespetatzea, suntsitzekozorian daudenak batez ere.

4- Ingurune naturala eta nekazaritza-gunea bizi-kalitaterakobaliabide eta elementu garrantzitsu gisa baloratzea.

5- Jarduera jakin batzuk ingurugiroari ekartzen dioten arris-kua onartzea.

6- Erronkariko paisaian bizi diren izaki bizidunekiko senti-kortasuna.

7- Ingurune hau, bereziki, eta gainerakoak, orokorrean,babestearen aldeko jarrera izatea.

1.9- Curriculumarekiko lotura

Material hauen erabilpena ez da Bigarren Hezkuntzarako eza-rrita dagoen curriculumetik kanpo geratzen, aitzitik, erabatlotzen zaio. Material hau curriculumeko helburuak eta edu-kiak garatzeko proposamen didaktiko zehatz gisa hartu beharda.

Etapan zehar bigarren hezkuntzako ikasleek garatuko dituztengaitasunetatik ondokoak azpimarratu nahiko genituzke:

c) Informazioa lortu eta hautatzea normalean eskura ditu-gun iturriak erabiliz; informazio hori modu autonomo etakritiko batez tratatzea aldez aurretik ezarritako helburubatzuekin; eta beste ikaskideei modu antolatu eta buru-tsu batean transmititzea.

d) Ezagueraren eta esperientziaren hainbat arlotan sortzendiren arazoak aztertu eta konpontzeko estrategiak lantzeaintuiziozko prozeduren eta arrazonamendu logikoenbidez, betiere estrategia horiek egiaztatuz eta jarraitutakoprozedurei buruz gogoeta eginez.

i) Ingurune naturalean eta ingurune sozialean gertatzendiren gauzen eta fenomenoen artean dagoen harremanaikustea eta ulertzea, eta ahal den neurrian, inguruneababesten, kontserbatzen eta hobetzen aktiboki laguntzea.

Bigarren Hezkuntzaren arloetako helburuak eta edukiak

Natur Zientziak

Helburu orokorrak

3. Arazoak konpontzeko orduan estrategia pertsonalak era-biltzea, betiere zientziaren prozedurekin bat eginez: ara-zoa aurkitu, hipotesiak sortu, hipotesi horiekegiaztatzeko ariketak planifikatu eta burutu, emaitzakaztertu eta sistematizatu eta emaitzok jakitera eman.

7. Ingurune naturalaz gozatzeko eta hura hobeto zaintzekoelementu fisikoei eta izaki bizidunei buruz dakitena era-biltzea; ingurunea kontserbatu eta hobetzeko ekimenakproposatu, baloratu eta, beharrezkoa bada, burutzea.

15Gida didaktikoa

Erronkari

Ingurugiroa

16 Gida didaktikoa

Edukiak:

Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia

Helburu orokorrak

5. Gizarteak inguruko espazioa erabiltzean eta baliabide natu-ralak aprobetxatzean ezartzen diren elkarreraginak hainbateskalatan detektatzea eta aztertzea, elkarreraginok maila eko-nomikoan, sozialean, politikoan bai eta ingurugiro-mailan eredituzten ondorioak baloratuz.

EDUKIAK PROZEDURAK JARRERAK

2- Maketa eta mapa topografiko sinpleak interpretatzea.3- Ingurune naturaleko datu fisikoei buruzko grafikoak landueta interpretatzea.4- Gako edo gidaliburuen laguntzaz animaliak sailkatu etaidentifikatzea.

1- Ingurune fisikoa eta izaki bizidunakbere horretan manten daitezenerrespetatzea eta zaintzea, gizakiareninguruneko funtsezko osagarri baitira.

• 8: Ingurune naturaleko osagai abiotiko eta biotikoen elkarreragina


2- Gizakiaren eraginez ekosisteman gertatzendiren eraldaketak. Desorekei aurre hartzekoeta desorekok zuzentzeko neurriak.

2- Gizakiak ingurunean egiten duena kritikoki aztertzea hainbatiturritako datuak bildu ondoren.

1- Kutsadura eta andeakuntza eragitenduten giza jardueren aurreanargumentu oinarritu eta egiaztatuakerabiliz ingurugiroa defendatzea.2- Inguruko landare- eta animalia-populazioetan gertatu diren aldaketakezagutzeko jakin-mina, eta aldaketokgure bizimoduan eragiten dituztenondorioak.

• 9: Ingurune naturaleko aldaketak. Gizakia, aldaketa-eragile nagusia


1- Bizi-forma guztiak zaindu etaerrespetatzea, suntsitzeko zoriandaudenak batez ere.

• 6: Izaki bizidunen aniztasuna eta unitatea

Erronkari

Ingurugiroa

17Gida didaktikoa

Hizkuntza eta Literatura

Helburu orokorrak

9. Hizkuntza gauza berriak ikasteko tresnatzat, errealitateaulertu eta aztertzeko tresnatzat, pentsamendua finkatu etagaratzeko tresnatzat eta nork bere jarduera erregulatzekotresnatzat erabiltzea.


2- Ingurune naturala eta kontserbazioa:ingurugiroaren andeakuntza-arazoak.

Informazioaren trataera

2- Ezaugarri eta eskala desberdinetako plano eta mapak irakurrieta interpretatzea.3- Iturburu desberdinetatik lortutako informazioa erabilizkrokisak, planoak eta mapak lantzea.5- Informazio desberdinak erlazionatzea (mapak, planoak,irudiak, argazkiak, estatistika-datuak, grafikoak, artikuluak,txostenak, testu zientifikoak, literatura-testuak, etab.).7- Geografia-prozesu eta -gertakarietan ingurunea eta gizajardueraren artean dauden elkarreraginak azaltzea. Elkarreraginhorien ondorioak izan daitezke, besteak beste, toki jakin bateaningurugiroa kutsatzea eta andeatzea, paisaia jakin bat itxuratzeaeta gertakari geografiko jakin batzuen kokapena eta banaketa.

4- Ingurune naturala gizataldeen bizi-kalitaterako baliabide eta elementugarrantzitsutzat hartzea, eta inguruneakontserbatu eta babestearen aldekojarrera izatea.

• 1: Geografia eta ingurune naturalaren ezaguera


2- Jarduera jakin batzukingurugiroarentzat duten arriskuaonartzea eta ingurune naturala zaindubeharreko baliabide garrantzitsutzathartzea.

• 3: Jarduera ekonomikoa eta ingurune ppolitikoa


7. Arazo etiko nabarmenen bati buruz erabakiak hartzekosimulazioa egitea eta forum nahiz mahai-inguruak prestatu etaburutzea, betiere jarrera bakoitzaren aldeko eta aurkako alderdiakaztertuz eta dagozkien ondorio moralak atereaz.

3. Ingurune naturala bizimodu duinaeta pertsonentzako egokia lortzekofuntsezko baliabide eta elementutzathartzea, eta haren kontserbazio etababesaren aldeko jarrera izatea.7. Arazo ekologikoei buruzkodiskurtso moralaren egokitasunaonartzea eta baloratzea, erabakiakhartzeko orduan bereizketa etikoabalorazio-irizpide gisa landuz.

• 10: Bizitza morala eta gogoeta etikoa

Edukiak:

Erronkari

Ingurugiroa

18 Gida didaktikoa

Teknologia

Helburu orokorrak

5- Proiektu teknologiko sinpleak burutzeko, beste arlo bat-zuetan ikasitako kontzeptu eta trebetasunak erabiltzea.

Edukiak:

1.10- Ariketak

* ARIKETAK, JOAN AURRETIK:

1- "Ezagutzen al duzu Erronkariibarra?" (IM)

2- "Ibar oso berezia" (IM) (UG)

3- "Nora: Erronkari ibarrera" (UG)

4- "Pistei jarraituz" (UG)

5- "Sakanako profila" (UG)

* ARIKETAK, BISITALDIAN:

–Ariketak NIZen barruan:

NIZeko behe-solairuan:

6- "Hasieratik hasiz" (UG)

Erronkari ibarreko hainbat alderdiri buruzko datu esangura-tsuak aurkitzeko jolasa da; behe-solairuan dauden panel etamoduluak erabiliz burutuko da.

7 "Denak ez dira arranoak" (UG)

Erronkariko zerua zeharkatzen duten hegaztiak ezagutzeagako dikotomiko sinple bat erabiliz.

NIZeko behe-solairuan:

8- "Profilak eginez" (UG)

Goi Erronkariko landare-komunitateak azalduko dizkigunholograma ikusi eta entzun ondoren, maketan adierazitakolandare-komunitate desberdinen "goitiko ikuspegiaren" kroki-sa egingo dugu.

Goi Erronkariko maketa eta landarediaren maketa erlazionatueta Larratik Txamantxoia mendirainoko landaredi-zerrendaikusi ondoren, ibilaldi jakin baten profil topografiko sinpleaegin eta bertan landareak kokatuko ditugu.


6. Hainbat lan egiteko idatzizko, ahozko, ikus-entzunezko nahizinformatika bidezko informazio-iturriak hautatu, aurkitu,kontsultatu eta aprobetxatzea.

• 6: Hizkuntza ikaskuntzan


1-Maketak egiteko oinarrizko teknika eta tresnak erabiltzea

• 3: Lan-teknikak

Edukiak:

Erronkari

Ingurugiroa

9- Animaliak iritsi dira azkenean (UG)

Animalien irudiak abiapuntutzat hartuta, animalia bakoitzaikertzeari ekingo diogu NIZeko panelen laguntzarekin.Bakoitzaren habitataren arabera banatuko ditugu aurrezdiseinatu dugun landarediaren profil horretan.

10- "Ziur hiru daudena?" (UG)

Ariketa labur honen bidez, monitoreak karst-ei buruz zentro-an dauden panelak azaltzeko aitzakia izango du.

11- "Lanbide gogorrak, tradizio baliotsuak" (UG)

Abelbide eta Almadiei buruzko moduluetako informazioaoinarri hartuta, almadiei buruzko kontzeptuak ikertu etaErronkariarren abelbideak zeharkatzen dituen interes kultural,sozial eta paisajistikodun guneak aztertuko ditugu.

NIZen bigarren solairuan:

12- "Galderaz galdera" (L)

Ikus-entzunezkoa ikusi eta entzun ondoren, galdera-jolasbaten bitartez egingo dugun laburpen-ariketa da.

– Ariketak NIZen kanpoaldean:

13- Ibilaldi gidatua

Ibilaldia NIZen hasi eta Erronkari herriaren ingurutik pasatzenda. Zailtasun txikikoa da, errepidez eta mendi-bidez doalakoeta aldapa handirik ez duelako.

Hasierako zatian bidea terraza zahar batzuen aldamenetikpasatzen da, hainbat baratzen ertzetik; horietako asko bertanbehera utzita daude. Bidean makina bat zuhaitz eta zuhaixkaikusiko ditugu, bertako aniztasunaren adierazle. Itzultzekobidea mendi-bide batetik doa. Pinu gorria nabarmentzen da,baina pinu artean izei zuriaren adaburuak ikus daitezke. Bideaerrepidean amaitzen da, Ezka almadia-ibaiaren aldamenean,eta hortik NIZera eramango gaitu atzera.

Egin beharreko ariketak: espezieak ezagutzea eta sentsibiliza-zio-jolasak.

* ARIKETAK, ESKOLARA ITZULI ONDOREN:

14- "Ibarraren etorkizuna" (L)

15- "Sakanaren maketa" (L)

16- "Zer egin behar dut nik?" (L)

Ikaskuntza-fasearen araberako bisita

"Ibar oso berezia" izeneko ariketan ibarra bere alderdi guztie-tan aztertuko dugu. Baina ezintasun tekniko batzuk tarteko(ordutegi estuegiak, ikasle askoko taldeak,...) ezin dira alder-di guzti horiek NIZerako bisitan aldi berean landu, eta horre-gatik bi ikaskuntza-fase proposatuko ditugu. Irakasleak berakaukeratu beharko du zein fase garatu nahi duen bisitan.

A FASEA: Erronkari ibarreko alderdi orokorrak lan-tzeko ariketa hauek burutuko dituguNIZen:

* "Hasieratik hasiz"

* "Lanbide gogorrak, tradizio baliotsuak"

* "Ziur hiru daudena?"

* "Animaliak iritsi dira azkenean"

Aurrez egin beharreko ariketak:

* "Ezagutzen al duzu Erronkari ibarra?"

* "Ibar oso berezia"

* "Nora: Erronkari ibarrera"

Ondoren egin beharreko ariketak:

* "Ibarraren etorkizuna"

* "Zer egin behar dut nik?"

19Gida didaktikoa

Erronkari

Ingurugiroa

20 Gida didaktikoa

B FASEA: Alderdi topografikoak, animalia- eta landa-re-espezieak eta horien banaketa aztertze-ko, ariketa hauek egingo ditugu NIZen:

* "Denak ez dira arranoak"

* "Profilak egiten"

* "Animaliak iritsi dira azkenean"

Aurrez egin beharreko ariketak:

* "Ezagutzen al duzu Erronkari ibarra?"

* "Ibar oso berezia"

* "Nora: Erronkari ibarrera"

horiez gain hauek gomendatzen ditugu:

* "Pistei jarraituz"

* "Sakanaren profila"

Ondoren egin beharreko ariketak:

* "Sakanaren maketa"

* "Ibarraren etorkizuna"

* "Zer egin behar dut nik?"

1.11- Orientazio metodologikoak

Interpretazio Zentrora etorri aurretik, irtenaldia ahalik eta pro-betxugarrien eta interesgarrien gerta dadin, komeni da ikasle-ei oinarrizko izango zaizkien hainbat gauza irakastea. Egingodituzten ariketa askoren erantzuna Zentroan bertan aurkitukodutenez, oso ondo etorriko da ariketak ikasgelan aurrez lan-tzea eta bisita egin ondoren burutzea, horrela ikasleak askozere motibatuago etorriko baitira Erronkariko InterpretazioZentrora eta bertan aurkituko dituzten baliabideez gehiagogozatuko dute.

Ikasleekin Erronkari ibarrari buruzko ikerlan orokorra egitea

proposatuko dizugu. Alderdi ekologiko, sozial nahiz kultura-lak landu nahi ditugu. Proposatuko dizkizugun ariketek hasie-ran sortu diren galderei erantzuna aurkitzea dute helburu.Galdera horietako batzuei, ordea, NIZera egindako bisitarenbidez aurkituko diegu erantzuna, eta beste batzuei, bestebaliabide batzuen bidez.

Bisita egin aurretiko ariketak

* Helburuak:

1- Ikasleek ibarrari buruz nolako ideia duten ikustea, baiikuspegi natural, sozial, geografiko nahiz kulturaletikbegiratuta.

2- Jakin-mina piztea.

3- Ibarra orokorrean, eta gure Zentroa bereziki, bisitatzekogogoa piztea.

* Garapena:

Ikasle bakoitzak irakasleak emango dion galdera-sorta osatu-ko du. Galdera horietan proposatzen zaizkion gaiei buruzbakoitzak zer dakien adieraziko du.

Komenigarria da irakasleak galdera-sorta guztiak jaso etaerantzunak aztertzea, horrela zein gaitan sakondu behar duenjakingo du. Irakaslearen funtzioa, hemen, informazio-hartzai-learena izango da eta ez du jasotako erantzunei buruz inolakoiruzkinik egingo.

Galdera-sorta hau ariketa amaitutakoan erabili ahal izangodugu berriro ikasleak lehenengo aldiz emandako erantzunekinaldera ditzan; era horretan, irakasleek ezezik haurrek ereberen ondorioak atera ahal izango dituzte.

* Iraupena: 30 minutu inguru

(IM)

1. ariketa: “Ezagutzen al duzu Erronkariibarra?”

Erronkari

Ingurugiroa

21Gida didaktikoa

* Helburuak:

1- Erronkariko paisaiaren osagai eta elementu desberdinakbereizi eta ezagutzea.

2- Ibarrean dauden giza jarduera nagusiak ezagutzea etaingurugiroan izan ditzaketen eraginak ezagutzea.

3- Ibarrari buruzko ikerlana egitea.

* Garapena:

Ariketa hau burutzeko lau talde egingo ditugu. Talde bakoitzakErronkari ibarreko alderdi bat ikertzeko ardura hartuko du.

Koloretako irudi panoramikoa behatzeko minutu batzuk eman

ondoren, panoramaren A3 tamainako bi kopia zuri-beltzemango dizkiogu talde bakoitzari (material hauek Baliabi-deak atalean dituzu). Behaketa bukatu ondoren talde bakoi-tzari ikertu behar duen gaia adjudikatuko diogu. Gai horiekirudiko paisaian azalduko diren ezaugarriak izango dira, halanola:

1- INGURUNE FISIKOA: MENDIAK, IBAIAK, LAKUAK, LAU-TADAK,...

2- BASOKO LANDARE ETA ANIMALIAK

3- NEKAZARITZA, BASOGINTZA ETA ABELAZKUNTZAKOANIMALIA ETA LANDAREAK

4- GIZA JARDUERAK

Talde bakoitzari bere gaia adierazi ondoren, gaiarekin zeriku-sirik duten panoramako xehetasun guztiak ebaki, itsatsi edomarraztu beharko dituzte A3 tamainako beste orri zuri batean:

4. taldea: Giza jarduerekin zerikusirikduten irudiko alderdiak.

2. taldea: Nekazaritza, basogintza etaabelazkuntzako animalia eta landareekinzerikusirik duten alderdiak.

IRUDI NAGUSIA

1. taldea: Ingurune fisikoarekinzerikusirik duten irudiko alderdiak.

2. taldea: Basoko landare eta animaliekinzerikusirik duten irudiko alderdiak.

(IM)(UG)

2. ariketa: “Ibar oso berezia”

Erronkari

Ingurugiroa

Lanaren lehen zati hori bukatu ondoren, komeni izaten datalde bakoitzak egokitu zaion gaiari buruz adierazitakoa elka-rri erakustea. Sortuko zaizkien zalantza guztiak idatzi, etabeste galdera batzuekin batera, ikerketa egiteko oinarritzaterabiliko ditugu.

Ikerketa ere taldeka egingo dute, baina talde bakoitzak lehen-dik egokitu zaion gaia aztertuko du. Ikerketaren ondorenhorrelako galderei erantzuteko gauza izan beharko dute:

Ingurune fisikoa aztertu behar duen taldearentzat:

– Nolako klima du Erronkari ibarrak? Nolakoa da bertan uda?Eta negua?

– Nola eratu zen Erronkari ibarra? Eta Belagua ibarra?

– Nolako prezipitazioak egoten dira? Zenbat?

– Zenbat ibai daude Erronkarin?

– Nola eragiten dio klimak erliebearen formari?

– Zein da kotarik altuena? Eta baxuena?

– Nola definituko zenuke ibarreko erliebea?

– Nolako ezaugarriak ditu Belagua ibaiak? Nolako desberdin-tasunak ditu Nafarroako Erriberako ibai tipiko baten alde-an?

– Nolako harriak daude bertan?

– Zer da karst-a?

– Ibarrean non daude formazio karstikoak? Zein dira?

– Zer da Sala de La Verna?

– etab.

Basoko animalia eta landareak aztertu behar dituen talde-arentzat:

– Nolako landaredia dago? Ibar osoan landaredi bera aldago?

– Ezagutzen al duzu inguru honetako zuhaitz berezirik?

– Nola eta non dago banatuta?

– Eta animaliak? Jakingo zenuke ibarrean bizi direnetako ba-tzuk aipatzen?

– Hegazti handiak dira ikusten errazenak. Jakingo al zenukearruntenetako zortzi aipatzen?

– Zer da endemismoa? Eta espezie babestua?

– Ezagutzen al duzu Erronkari ibarrean bizi den espeziebabesturik?

– Zertarako balio du lurralde bat Natur Gune Babestutzathartzea?

– Ba al da Erronkarin horrelako gunerik? Nolako ezaugarriakdituzte? Eta zertan bereizten dira?

– Zein da espezierik mehatxatuena eta arazorik gehienduena?

– Ezagutzen al duzu Erronkarin bizi den espezieren baten bizi--zikloa?

– etab.

Nekazaritza, basogintza eta abelazkuntzako animalia etalandareak aztertu behar dituen taldearentzat:

– Zein dira nekazaritzako produkturik tipikoenak?

– Ezagutzen al duzu gaur egun lantzen ez den produkturik?Zergatik ez da lantzen?

– Abere aldetik, zein espezie dira garrantzitsuenak?

– Zein dira arraza ohizkoenak?

– Badakizu zein diren autoktono eta zein aloktono?

– Zergatik uste duzu kanpotik ekarritako espezieak erabiltzendirela?

– Zer da transhumantzia? Eta abelbidea?

22 Gida didaktikoa

Erronkari

Ingurugiroa

– Zein arraza ziren transhumanteak?

– Pinu gorriak, zure ustez, landatuak al dira?

– Zergatik ugaritu ote da azken urteotan pinu gorriaren popu-lazioa?

– etab.

Giza jarduerak aztertu behar dituen taldearentzat:

– Zein lanbide dira, zure ustez, tradizionalak?

– Zer da transhumantzia?

– Zenbat abelbide daude? Erabiltzen al dira gaur egun?

– Ibarrean jende asko bizi dela uste duzu?

– Ingurua zein motatakoa da? Industria-ingurua, nekazaritza-ingurua ala abelazkuntza-ingurua?

– Zein industria-mota daude?

– Nolakoak dira ibarreko herriak? Handiak ala txikiak?

– Jakingo zenuke komunala zer den esaten? Zertarako era-biltzen da?

– Zertarako erabiltzen dira baso-bideak?

– Zein kirol egiten dira ibarrean?

– Zergatik areagotu da turismoa?

– Ezagutzen al duzu ibarrean aspalditik garatzen den giza jar-duerarik? Jakingo zenuke "gaurkoagoak" diren beste ba-tzuetatik bereizten?

– Ibarrari mesede edo kalte egiten diote? Nola?

– etab.

Talde desberdinek erantzun horien guztien erantzunaketa/edo azalpenak gauzatu beharko dituzte ikerketan zehar.Horretarako hainbat bibliografia eta material dituguBaliabideak atalean. Horrekin batera, beste hainbat galdera

egongo dira Interpretazio Zentrorako bisitan erantzun beha-rrekoak hango monitoreekin burutuko diren ariketen bidez,nahiz ikus-entzunezko, baliabide elkarreragile eta informazio-taulen bidez.

Ikerlana bukatu ondoren (Interpretazio Zentrotik bueltan)aztertutako gai guztiak mahai gainean jarriko ditugu, horrelaErronkari ibarreko ezaugarri orokorrei buruzko alderdi guz-tiak aztertu eta dagozkien ondorioak ateratzeko.

Baliabideak atalean irakasleak irudi nagusiaren A3 tamaina-ko kopia zuri-beltza du, ibarreko ezaugarri guztiak, azalpenguztiekin, bertan adierazita dituela.

* Iraupena: Bi saio gutxienez.

* Helburuak:

1- Nork bere herria erreferentziatzat hartuz, InterpretazioZentroa duten Erronkari ibarra eta herria kokatzea.

2- Erronkarira errepidez iristeko nondik joan behar den jaki-tea, bai eta egon daitezkeen bide alternatiboak eta horienezaugarriak ere.

* Garapena:

Ikasleak taldetan jarriko ditugu Nafarroako errepide-mapa etamapa topografiko desberdinak erabiltzen. Ariketa hau1:200.000 eskalako mapak erabiliz egin daitekeen arren,eskala handiagoak erabiltzea (1:100.000, 1:50.000, etab.)komeni da. Ariketa honen bidez Erronkari ibarra eta herriaNafarroako geografian kokatuko ditugu, eskolatik hara joate-ko dauden bideak aztertuko ditugu, horrez gain, bidean inte-res paisajistikodun zein leku dauden, eskolarekiko non koka-tuta dauden eta egun horretan zein bide eta distantzia igarobehar dituzten aztertuko dugu.

Komeni da talde bakoitzari bere ibilbidea hautatzeko aukeraematea eta beste taldeei aukera horretarako arrazoiak azal-tzea. Era berean, beste bide alternatibo batzuk ere hauta di-tzaten eskatuko diegu.

23Gida didaktikoa

(UG)

3. ariketa: “Nora: Erronkari ibarrera”

Erronkari

Ingurugiroa

Ondoren irakasleak Erronkarira joateko zein bide eta zeingeraleku aukeratu dituen esango die. Ikasleek hamaiketakoaegiteko beste geraleku batzuk aukera ditzakete, eta horrezgain, Interpretazio Zentrora iritsi aurretik zein ariketa egindaitezkeen, bidetik gertu zein leku interesgarri dauden (zeinbaso, ibai gurutzatuko ditugun,...) eta abar azter ditzakete.Behin-betiko ibilbidea eta aurrez pentsatutako geralekuak,nahiz ikasleek pentsatutako bide alternatibo eta geralekuakAriketa-orrialdeko krokisean jasoko dituzte. Leku horientzatguztientzat ikur batzuk asmatuko ditugu krokisaren legendaegiteko.

* Iraupena: 50 min. (saio bat).

* Helburuak:

1- Hegaztiak sailkatzeko irizpide morfologikoak ezartzea.

2- Gako dikotomiko sinpleak erabiltzea.

3- Gakoak egiteko zailtasuna baloratzea eta erabiltzearengarrantzia onartzea.

4- Ibarrean bizi diren landare eta animalia batzuen izenakezagutzea.

* Garapena:

Interpretazio Zentroan hegan egiten duten hegaztiak ezagu-tzeko gako dikotomiko bat erabiltzeko proposamena egingozaienez, "Pistei jarraituz" ariketaren bidez (I, II eta III) ikasle-ak gako dikotomiko sinple bat erabiltzen (I), gakoa sortzekoirizpideak hautatzen (II) eta gako sinple bat sortzen (III) ikasdezaten nahi da.

Komeni da ikasleak hasiera batean banaka lan egitea, geroariketa berberak taldean berriro egiteko, irakasleak arbeleanikasleen iritziak idatz ditzan.

* Iraupena: 50-90 minutu inguru 3 ariketetarako (I, II eta III).

* Helburuak:

1- Mapak erabiltzera ohitzea.

2- Maparen ebakidura abiapuntutzat hartuta profil topogra-fikoa altxatzea.

* Garapena:

Interpretazio Zentroan hainbat ariketa egingo ditugu profiltopografiko, maketa eta landare-profilekin. Kontzeptu horiekaurrez lantzeko Erronkari ibarreko inguru berezi eta esangu-ratsu baten profil topografikoa egitea proposatuko dizuegu,Belaguako Sakanarena, hain zuzen. Horretarako, Ariketa-orrialdean Txamantxoia mendiaren tontorretik abiatuta parezpare duen Lazagorriako hormarainoko ebakidura daukazue.

Ariketa honetan Sakanako maparen ekialdeko zati bat dauka-gu, Txamantxoia mendiko magalaren zati handi bat hartzenduena, hain zuzen. Altuera Txamantxoiak dituen 1.941 m-eta-tik Sakanako 1.100 m-etara doa. Sestra-kurbek 100 m-koaltuera-tarteak adierazten dituzte.

* Iraupena: 30 min.

*Luzatzeko aukera:

Beste ariketa bat mapa koloreztatzea izan daiteke sestra-kur-bek mugatzen dituzten altuera-tarteak argiago bereizteko.Mapa margotzeko kolore bakarra, baina tonu desberdinakerabiltzea da egokiena altuerak ongi bereizteko; goi-altuerakilunago eta behe-altuerak argiago. Egin daitekeen beste ari-keta bat landaredi-mapa bat erabiliz inguruan nolako landa-reak dauden ikertzea da (pagoak eta izeiak AztaparretakoErreserba Integralean, bazkalekuak ibar hondoan, mendi-baz-kalekuak Txamantxoiaren goialdean eta harkaitz-nagusitasu-na Lazagorriako horman). Kasu batean zein bestean, ikasleekberaien ikur-legenda diseinatuko dute.

24 Gida didaktikoa

(UG)

4. ariketa: “Pistei jarraituz”

(UG)

5. ariketa: “Sakanaren profila”

Erronkari

Ingurugiroa

25Gida didaktikoa

Bisitaren ondoren egin beharreko ariketak

* Helburuak:

1.- Ibarreko animalia eta landareei positiboki edo negatibokieragiten dieten giza jarduerak aurkitzea, ibarrari dagokionirudi panoramikoan begiratuz eta bisita egin aurretikburutu dugun "Ibar oso berezia" ariketako ikerlanarenbidez.

2.- Jarduera horiek espezieei eta bizi diren habitatei zenbate-raino eragingo dieten baloratzea.

* Garapena:

Irudi panoramikoa ondo ikusiko den lekuren batean jarrikodugu. "Ibar oso berezia" ariketan planteatu dugun ikerlanaburutu eta bisitaren bidez ebatzi ondoren, informazio guztiamahai gainean jarriko dugu alderdi guztiak alderatzeko etaErronkari ibarraren ezaugarri orokorrei buruzko ondorioakateratzeko.

Une honetara iritsita, funtsezko galdera hau egingo dugu:

GIZA JARDUEREK ERAGITEN AL DIETE ERRONKARI IBA-RREKO INGURUNE FISIKOARI ETA ESPEZIEEI?

Ibarraren ingurugiro-ezaugarriak ezagutu ondoren, ingurune-ari eragindako kalteak eta horien ondoriozko arazoak ezagutubehar dira. Ikerlanak, beraz, bigarren fase hau izan beharkoluke:

1- Gizakiaren eraginak eta ingurugiroan izan ditzaketenondorioak identifikatzea.

2- Espazioan eta denboran kokatzea.

3- Hauen gainean eragindako kalteak:

– animalia-espezieetan

– landare-espezieetan

– ingurune fisikoan

– ekosistemetan

Irudi nagusia aurrean dugula, horrelako galderak egin ditza-kegu:

Gizakiaren zein jarduerek kalte dezakete basa-bizitza? (Ideiaguztiak entzun eta arbelean idatzi)

Ba al da animalia eta landareei positiboki eragiten dien gizajarduerarik? Ideia guztiak jaso eta arbelean idatzi.

Jarduera guztiek intentsitate berarekin eragiten al dute?Ikasleei eragin guztiek, positibo zein negatiboek, ondoriobertsuak dituzten ala ez aztertzeko eskatuko diegu. Talde txi-kitan nonahi eragiten duten kalteak, batzuetan eta leku ba-tzuetan bakarrik eragiten duten kalteak, intentsitate handinahiz txikikoak, azter ditzatela, eta kalteok irizpide horien ara-bera sailka ditzatela. Horrez gain, eragin negatiboen irtenbi-deak aurkitu beharko dituzte eta, beharrezkoa irudituz gero,eragin positiboetarako hobekuntzak.

Ariketa bukatzeko, informazio guztia mahai gainean jarrikodugu eta taldeen artean sor daitezkeen desadostasuneiburuzko eztabaida sortuko dugu.

Irudi panoramikoa erabiliz, irakasleak bere galdera-sortapresta dezake interesatzen zaizkion, baina sortutako ideienartean agertu ez diren alderdiak azpimarratzeko. Galdera-sorta horrek, beraz, ariketaren lehen zatia (ideia-bilketa) osa-tzeko balioko du, baina baita ikasleen arreta irakasleak nahiduen alderdira bideratzeko ere, adibidez:

* Irudian zein giza jarduera ikus daitezke?

* Jarduera horiek multzokatu al daitezke? (Industria, neka-zaritza, turismoa, azpiegiturak...)

* Jarduera horiek guztiek basa-bizitzari eragiten al diote?Zein dira onuragarriak? Zein kaltegarriak? Zeinek ez duteeraginik?

(L)14. ariketa: “Ibarraren etorkizuna”

Erronkari

Ingurugiroa

26 Gida didaktikoa

* Jarduera horietatik zeinek eragiten dio florari? Eta fauna-ri? Eta biei?

* Zein dira, zure ustez, kalterik larrienak? Zergatik? Zerkeragin dezake kaltea larriagoa izatea? (biztanleriari eragi-tea, endemismoa, habitata suntsitzea, babestutako espe-ziea, kaltea noiz gertatu den...).

* Zergatik egiten da kalte hori? Nori komeni zaio? Nor kal-tetzen du?

* Ekintza horietako batzuk saihestu egin daitezke? Nola?Denak beharrezkoak al dira?

* Kaltea egin eta gero, zuzendu egin al daiteke? Zein dirazuzentzen errazenak?

* Eta gertatu aurretik aurreikusten errazenak?

* Zein irtenbide orokor emango zenuke?

* Iraupena: Saio bat gutxienez.

* Helburuak:

1.- Erliebeko mapa topografikoa egitea.

2.- Mapa, plano eta maketa bezalako tresnak erabiltzera ohi-tzea.

3.- Mapa topografikoak erabiltzea eta interpretatzea.

* Gorapena:

Maketa egiteko binaka edo hirunaka jartzea komeni da eginbeharreko lanak hobeto banatu ahal izateko (talde handiago-ekin lan egitekotan, maketa osatzeko irudi-tamaina handiago-ak erabiltzea gomendatzen dugu -A3-). Behar ditugun mate-rialak oso errazak dira lortzen:

Landare-paperezko A4 tamainako orri bat.

Ikatz-paperezko A4 tamainako orri bat.

Kortxozko bi geruza, 2-5 mm-ko lodierakoak

Kola

Marketeriako hortza edo bulegoko "cuter" bat

Prozedura Ariketa-orrian daukazu. Maketa bukatu ondoren,landaredia, errepideak eta abar irudikatzeko kolorez apaintzeakomeni da, edo bestela, paper-orez edo atzera berriz erabilikoditugun materialez (zotz, egunkari-zati,...) egindako tresnezapaintzea.

Inguruan dauden landareei buruzko ikerketa egitea proposa-tzen dugu (pago eta izeiak Aztaparretako ErreserbaIntegralean, bazkalekuak ibar hondoan, mendi-bazkalekuakTxamantxoiaren goialdean eta harkaitz-nagusitasunaLazagorriako horman). Horretarako landaretza-mapa bat era-biliko dugu (Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura Mi-nisterioaren E1:50.000 labore eta aprobetxamenduen mapa,118 orria). Horrez gain, " El parque natural pirenaico: I. Larra-Belagoa" liburuan agertzen den mapa ere erabil daiteke.

* Iraupena: Saio bat (50 min)

Helburuak:

* Ikasitako guztia baloratu ondoren hobekuntzak proposa-tzea.

Garapena:

Geldialdia egin eta atzera begiratzeko unea iritsi da, orain arteikasitakoaz gogoeta egiteko eta laburbiltzeko. Ibarreko ezau-garriak eta gizakiaren eraginak eta horien ondorioak ezagu-tzen ditugunez, ondoko galderak egingo ditugu:

NOLAKO DESBERDINTASUNAK ETA BERDINTASUNAK AUR-KITZEN DIZKIET NIK ERRONKARI IBARRARI ETA BIZI NAI-ZEN INGURUARI?

(L)15. ariketa: “Sakanaren maketa”

(L)16. ariketa: “Zer egin behar dut nik?”

Erronkari

Ingurugiroa

27Gida didaktikoa

NOLA ERAGITEN DIDATE NIRI ARAZO HORIEK? ZER EGINDEZAKET NIK?

Ikasle bakoitzak bildutako alderdi horiek guztiak baloratukoditu, eta balorazio horren arabera, hobekuntzak proposatukoditu. Horretarako Erronkari ibarra kontserbatzeko arrazoiendekalogoa osatu beharko du ikasle bakoitzak eta nork bereikuspuntutik burutu ditzakeen jardueren beste dekalogo batosatuko du, ingurunea orokorrean eta ibarra bereziki kontser-batzen laguntzeko.

Ikasle bakoitzak bere arrazoiak eta proposamenak zerrendabatean jar ditzan proposatuko dugu. Horretarako orain artekolan guztia berrikusi beharko dute. Ondoren talde txikiak egin-go dituzte eta 15 minututan edo, denen iritziak mahai gaine-

ratuko dituzte denen artean dekalogo komuna sortzeko.

Denbora horren buruan, taldeek beraien arrazoiak eta propo-

samenak plazaratuko dituzte banan-banan eta txandaka,

aurreko taldeek dagoeneko proposatutakoak ahal delarik

errepikatu gabe.

Bildutako proposamen guztietatik hamar aukeratuko ditugu,

horretarako birekin bat eginez edo batetik bi atereaz, beharrik

baldin badago.

Amaitzeko, ikasle bakoitzak dekalogoa Ariketa-orrialdean

kopiatuko du.

* Iraupena: Saio bat.

29


Baliabideak

Erronkari

Ingurugiroa

2- BALIABIDEAK2.1- Irudiak

* Autoebaluaziorako galdera-sortaren fotokopia, lanarenamaieran erabiltzekoa.

* Erronkari ibarreko paisaia adierazgarri baten koloretakoirudi panoramikoa.

* Aurreko irudi panoramikoa zuri-beltzean eta A3 tamainan.

* Irudi panoramikoa, zuri-beltzean eta A3 tamainan, bertandauden elementu guztiak zenbakituta, identifikatuta eta koka-tuta dituelarik:

A- Arrano beltza, untxia harrapatuta duela

B- Sai arrea

C- Abentura-kirola: Delta-hegoa

D- Borda mendi-lepoan

E- Mendi-bidea, pinu gorriko pinudietatik zura ateratzeko(baso-ustiapena)

F- Pagadia goi-inguruetan

G- Oreina hariztian

H- Herriak ibar hondoan eta ibai aldamenean

I- Baratze txiki ez-industrialak

J- Baso-ustiapena. Egur-entresaka

K- Hesi bidez bereizitako bazkalekuak (interes ekologikoa)

L- Errepidea

M- "Turista eseria" errepide aldamenean, zigarrokina aldame-nean duela

N- Eski-kirolaren erreferentzia

O- Zuhaixka-sastraka, errepide ertzean

P- Hariztia behe-inguruetan

Q- Pinu beltzeko pinudia goi-inguruetako ibaiertzean, zoruanharri solte ugari dituela

R- Pagadia eta izeidia

S- Pagadia

T- Okil gibelnabarra

U- Behi holandarra

V- Basabehia

W- Bordak

X- Alpinista

Y- Eper zuria

Z- Marmota

AA- Sarrioa

AB- Karst-eko muinoa

AC- Karst-eko pitzadurak (lapiaza)

AD- Basoilarra

AE- Perretxikoak biltzen

AF- Artaldea eta artzaina

AG- Lur orotarako ibilgailua

AH- Arrantzalea

AI- Amuarraina

AJ- Ehiztaria

AK- Pirinioetako ibaia, landare gutxirekin

AL- Akanpalekua

2.2- Ariketa osagarria

Ariketa: “Jende zoragarri gehiago”

* Helburuak:

1- Inguruan bizi diren, baina NIZen aurkitu ez ditugun ani-malia eta landare batzuei buruzko ikerketa egitea edo/etalehendik ezagutzen ditugunak hobeto ezagutzea.

2- Landare eta animalien fitxategia sortzea.

* Garapena:

Irakasleak hainbat fitxa ditu eskolan fotokopiatzeko moduko-ak Erronkari ibarrean dauden beste animalia eta landareakikertzeko. Indibiduo bakoitzari fitxa bat egokituko diogu.Fitxak plastifikatu eta ibarreko landare eta animalien fitxategibat osatuko dugu. Fitxa-eredua erantsi dugu.

31Baliabideak

Erronkari

Ingurugiroa

Komeniko litzateke espezieei buruzko ikerlan laburrak egitea,eta horrela, bakoitzaren bizi-zikloaren ezaugarriak ezagutzea,babes-maila (suntsitzeko arriskuan, babestua, kaltebera ...)ezartzea, eta horrez gain, aurrean dituen arazo nagusiak, biziden habitata, elikadura eta abar ezagutzea.

Bisitaldian, "Animaliak iritsi dira azkenean" ariketaren bidezegin dugun lanaren osagarri da ariketa hau, animalien ezau-garriak ezagutzeari baino garrantzi handiagoa emango baitio-gu animalia horiek bizi diren habitatean duten banaketari.

Beste horrenbeste egingo dugu landareekin, horregatik espe-zieez hitz egin ordez, landare-komunitateez hitz egingo dugu.

* Iraupena:

Bi saio gehienez ere.

2.3- Inguruan ikusteko dauden beste aukerabatzuk

– JULIAN GAYARRE MUSEO-ETXEA (Erronkari). Ikasle-taldeeta talde antolatuentzako bisita gidatuak. Prezio- eta ordute-gi-aukera desberdinak, taldeen ezaugarrien arabera.Arduradura: Mª José. Tel: (948) 47 51 80.

– JULIAN GAYARRE MAUSOLEOA (Erronkari). InterpretazioZentrotik 1.200 metro ingurura, 15 minutura oinez (hilerriaitxita aurkituko duzue); Benlliure-ren lana, hala ere, kanpotikikus daiteke.

– QUESOS DIEGO ETXEA (Bidankoze). Doaneko bisitak, egunbatzuen aurrerapenez hitzartuz gero. Talde bakoitzean gehie-nez ere 15-20 ikasle onartuko dira eta iraupena 15 minutukoaizango da. Urtarriletik ekainera. Arduraduna: José Miguel.Tel: (948) 47 70 27

– ZERRATEGIA (Bidankoze). Doaneko bisitak, aldez aurretikhitzartuta. Azarotik ekainera. 15-18 ikasleko taldeak eta bisi-ta gidatua 10 minutukoa. Arduraduna: José Mari. Tel: (948)47 71 13

– ONKIZU GAZTAK (Bidankoze). Bisita gidatuak 10 lagunekotxandatan eta 15 minutuko iraupenez. Urtarriletik ekainera,9:00etatik 14:00ak arte. Arduraduna: Pedro Antonio. Tel:(948) 47 70 96

– IZABARA BISITA GIDATUA (Izaba). Urritik ekainera.Prezioa: 2.300 pta orduko. Interpretazio Zentroaren bidez hi-tzartu.

– IDOIA SANTUTEGIRA BISITA (Izaba). NIZek ibilbideareneskema eskaintzen du.

– GAZTAGINTZA, "LARRA" ARTISAU-GAZTA (Burgi).Taldeentzako bisita gidatuak urte osoan zehar, 25-30 ikasletxanda bakoitzean eta 30-60 minutuko iraupena (jakin-mina-ren arabera). Bisitariei eskainitako lokala dago, baina ordujakin batzuetan ezin da bisitarik onartu. Interesa duen esko-lak gaztandegiko arduradunekin jarri beharko du harremane-tan. Arduraduna: Mikel Álvarez. Tel: (948) 47 70 46

– GAZTAGINTZA, "EKIA" KABILAENEA ARTISAU-GAZTA(Uztarroz). Gaztagintza ezagutzera emateko instalazioak bisi-tatzeko aukera ematen du. Aurrez hitzartu. Tel: (948) 89 3236

– ERLEZAINTZA (Puerto de las Coronas - Nabaskoze). Bisitagidatua 4-5 eguneko aurrerapenez hitzartuz gero.Astelehenetik ostiralera. Gehienez ere autobus bete ikasle etairaupena 45-60 minutukoa. 150 pta ikasle bakoitzeko.Arduraduna: Jesús Mª Rodrigo. Tel: (948) 47 00 60.

– NABASKOZEKO SUHILTZAILE PARKEA. Bisita gidatua,aldez aurretik hitzartuz gero. Iraupena ordubetekoa gutxigorabehera. Eskabidea egin behar da ikasle-kopurua etaadina, eta bisita egin nahi den eguna eta ordua adieraziz.Eskabidea hona bidali:

Nafarroako Suhiltzaileen Partzuergoa. Begoña Martínez-entzat.Aralar kalea, 1 - 31002 Iruña

Bisiten arduradunarekin (Begoña Martínez) zuzenean hitzegiteko, telefono honetara deitu: (948) 42 30 30.

– MUSEO ETNOGRAFIKOA (Izaba)Bisita gidatua, aldez aurretik eskatuz geroBisitetarako ordutegia: 11:30-13:30 eta 17:00-20:00Tel: (948) 89 33 07

Oharra: Aipatutako bisita horietako batzuk hitzartzeaInterpretazio Zentrotik bertatik egin daiteke.

32 Baliabideak

Erronkari

Ingurugiroa

2.4- Bibliografia

– ELÓSEGUI, J; GUERENDIAIN, P.; PEREZ OLLO, F.; REDÓN,F., "Navarra. Guía Ecológica y Paisajística". NafarroakoAurrezki Kutxa, 1980

– ELÓSEGUI, J.; PEREZ OLLO, F., "Navarra. Naturaleza yPaisaje", C.A.N. 1982

– ELÓSEGUI, J. ETA BESTE BATZUK. "Atlas de aves nidifican-tes" C.A.N. Iruña, 1985

– ELÓSEGUI, J. ETA BESTE BATZUK. "El parque natural pire-naico: I. Larra-Belagoa". Nafarroako Gobernuaren IngurugiroDepartamentua. Iruña, 1986

– ELÓSEGUI, J. ETA BESTE BATZUK. "El parque natural pire-naico: II. "Irati-Ibañeta". Nafarroako Gobernuaren IngurugiroDepartamentua. Iruña.

– ELÓSEGUI, J. ETA BESTE BATZUK. "Navarra desde el aire".C.A.N. Iruña, 1988.

– F. ROJERO, F. "Proyecto Huella". Hartz Arrea (Oso Pardo)Fundazioa. ICONA. Nafarroako Gobernuaren IngurugiroDepartamentua.

– PEJENAUTE, J.M. "Tipos de tiempo y clima de lasComarcas Navarras". Nafarroako Gobernuaren Hezkuntza,Kultura eta Kirol Departamentua. Iruña, 1990

– ZENBAIT. "El agua en Navarra". Nafarroako Aurrezki Kutxa.Iruña, 1991.

– ARMENDÁRIZ, F.; "Espacios Naturales Protegidos deNavarra". Nafarroako Gobernuaren Ingurugiro Departamen-tua. Iruña, 1995.

– LOIDI, J.; BASCONES, J.C., "Memorias del mapa de seriesde vegetación de Navarra", N.G., Ingurugiro, LurraldearenAntolamendu eta Etxebizitza Dep., 1995

- HERRI-KULTURARI BURUZKO GAIAK (ZENBAIT):

"Nuestras aves" (36. alea)

"Almadías" (38. alea)

"Ochagavía" (148. alea)

"Artesanos rurales" (333. alea)

"Valle del roncal" (27. alea)

"Indumentaria" (281. alea)

"Tributo de las tres Vacas" (81. alea)

"Burguete" (157. alea)

"El paisaje" (16. alea)

"Valle del Roncal, paisajes y labores" (257. alea)

– ZENBAIT. "Revista Panorama: Los hórreos"

– ZENBAIT. Unitate Didaktikoa. "Nafarroako Natur GuneBabestuak". Nafarroako Gobernua. Ingurugiro Dep. Iruña1998. (Laster argitaratuko da).

– ZENBAIT. Unitate Didaktikoa. "Nafarroako EspezieBabestuak". Nafarroako Gobernua. Ingurugiro Dep. Iruña1998. (Laster argitaratuko da).

– ZENBAIT. Unitate Didaktikoa. "Nafarroako Hezeguneak".Nafarroako Gobernua. Ingurugiro Dep. Iruña 1998. (Lasterargitaratuko da).

– ZENBAIT. Unitate Didaktikoa. "Nafarroako Arroilak".Nafarroako Gobernua. Ingurugiro Dep. Iruña 1998. (Lasterargitaratuko da).

– ZENBAIT. Unitate Didaktikoa. "Nafarroako Basoak".Nafarroako Gobernua. Ingurugiro Dep. Iruña 1998. (Lasterargitaratuko da).

– ZENBAIT. Unitate Didaktikoa. "Nafarroako Ibaiak".Nafarroako Gobernua. Ingurugiro Dep. Iruña 1998. (Lasterargitaratuko da).

– KARTOGRAFIA:

• Ejerzitoaren Geografia Zerbitzuaren mapa topografikoak1:50.000.

• Geografia Institutu Nazionalaren Zuzendaritza Nagusiarenmapa topografikoak 1:25.000

• Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura Ministerioaren labore etaaprobetxamenduen mapa 1:50.000

• Espainiako mapa geologikoa, E 1:50.000. EspainiakoGeologia eta Meatzaritza Institutua (IGME)

33Baliabideak

Erronkari

Ingurugiroa

• Nafarroako mapa topografikoak, 1:200.000. Nafarroako Go-bernua.

• Nafarroako Natur Gune Babestuen mapa 1:200.000. Nafa-rroako Gobernuak argitaratua.

• Nafarroako Abelbideen mapa. Abelbideen Lagunen Elka-rteak eta Nafarroako Gobernuak argitaratua.

- PIRINIOKO TURISMO PARTZUERGOAK ARGITARATUTAKOMATERIALA:

• Nafarroako Pirinioko Turismo Partzuergoaren mapa (1997).Errepideak, horiei loturiko zerbitzuak, ondarea eta natura,etab...

• Pirineo Navarro. Guía Turística y de Servicios (1996)

• Nafarroako Pirinioan Barna (1998). (Goikoaren euskarazkobertsioa)

• Senderos del Pirineo Navarro (1998) Bi ale.

• Guía de esquí de fondo. Abodi-Salazar y Larra-Belagua(1998)

Material horiei buruzko argibide gehiagotarako, helbide hone-tara jo:

PIRINIOKO TURISMO PARTZUERGOAIbarreko etxea (AEZKOA)Tel. (948) 76 43 28/ Faxa: (948) 76 43 20

Basoko fauna eta landaredia, leheneratze-planak eta babestu-tako natur guneak aipagai dituzten LEGEAK:

• Martxoaren 5eko 2/1993 Foru Legea, basoko fauna eta habi-tatak babestu eta kudeatzeari buruzkoa (ekainaren 21eko8/1994 Foru Legeak eraldatua).

• 80/12/10 Akordioa, mendi-igela babestekoa.

• 84/12/4 Foru Agindua, foru-lurraldean gorostia babestekoa

• Apirilaren 25eko 165/1991 Foru Dekretua, Nafarroako hain-bat Zuhaitz Berezi Natur Monumentu izendatzekoa

• Otsailaren 17ko 1/1992 Foru Legea, Basa FaunaMigratzailea babestekoa

• Maiatzaren 24ko 162/1993 Foru Dekretua, NafarroakoOrnodunen Basa Faunaren Erregistroa erregulatzekoa

• Otsailaren 13ko 0209/1995 Foru Agindua, hainbat espezieeta azpiespezie Nafarroako ornodunen basa-faunaren erregis-troan inskribatzeari buruzkoa

• Azaroaren 27ko 563/1995 Foru Dekretua, basoko faunarenhainbat ornodun-espezie eta -azpiespezie Nafarroako EspezieMehatxatuen Katalogoan sartzeari buruzkoa

• Martxoaren 11ko 142/1996 Foru Dekretua, EspezieMehatxatuen Katalogoan ibai-karramarro autoktonoa "suntsi-pen-arriskuan" sailean sartzeari buruzkoa

• Apirilaren 7ko 94/1997 Foru Dekretua, Nafarroako FloraMehatxatuaren Katalogoa sortu eta katalogoko basa-florakontserbatzeko neurriak hartzen dituena.

• Apirilaren 4ko 95/1995 Foru Dekretua, Nafarroan ugatzaLeheneratzeko Plana onestekoa

• Apirilaren 10eko 95/1995 Foru Dekretua, ugatzaLeheneratzeko II. Plana onestekoa

• Martxoaren 11ko 143/1996 Foru Dekretua, ibai-karramarroautoktonoa Leheneratzeko Plana onestekoa

• Martxoaren 11ko 144/1996 Foru Dekretua, Nafarroan karra-marro aloktonoen Ordenazio Plana onestekoa

• Urtarrilaren 15eko 15/1996 Foru Dekretua, NafarroakoBonelli arranoa Leheneratzeko Plana onestekoa

• Uztailaren 1eko 268/1996 Foru Dekretua, hartz arreaLeheneratzeko Plana onestekoa

• 1882/1997 Ebazpena, Nafarroako espezie mehatxatuenKatalogoko ornodun-espezie jakin batzuk LeheneratzekoPlanen idazketa kontratatzeari buruzkoa ("habitataren eralda-ketarekiko espezie sentibera" gisa katalogoan sartu direnespezieen Habitata Kontserbatzeko Planak eta "kaltebera" gisakatalogoan sartu diren espezieen Kontserbazio Planak).

34 Baliabideak

PIRINIOKO TURISMO PARTZUERGOAIbarreko etxea (AEZKOA) Tel. (948) 76 43 26 / Faxa: (948) 76 43 20

Erronkari

Ingurugiroa

• 1988ko martxoaren 7ko Foru Agindua, uretako faunakoespezieen balorazio-baremoa Nafarroarentzat ezartzen duena

• 1988ko uztailaren 20ko Foru Agindua, ehizeko espezieenbalorazio-baremoa Nafarroarentzat ezartzen duena

• 91/8/5 Foru Agindua, Foru Komunitatean ikerketarako etaasmo zientifikoetarako erabiliko diren animaliak babesteariburuzkoa

• Apirilaren 4ko 129/1991 Foru Dekretua, hegaztiak babeste-ko instalazio elektrikoei ezarri beharreko arau teknikoak fin-katzen dituena

• Maiatzaren 5eko 107/1993 Foru Agindua, basoko faunakoespezieen balorazio-baremoa ezartzen duena

• Maiatzaren 31ko 7/1994 Foru Legea, animaliak babestekoa(etxekoak nahiz aloktonoak)

• Apirilaren 3ko 86/1995 Foru Dekretua, Hegaztien BabesBereziko Eremuetan Basa Fauna Babesteko dauden Areakaitortzekoa

• Apirilaren 10eko 6/87 Foru Legea, lurraldea erabili etababesteko Hirigintza Arau erregionalei buruzkoa.

• Abenduaren 29ko 289/1987 Foru Dekretua, apirilaren 10eko6/87 Foru Legeak aintzat hartutako Erreserba Integral etaNaturalen mugapen grafikoa eta intereseko Natur Guneen sei-naleztapenaren ezaugarri grafikoak onesten dituena.

• Martxoaren 16ko 72/1989 Foru Dekretua, Nafarroako lurral-

deko natur gune jakin batzuk Lekune Naturaltzat hartzeari

buruzkoa.

• 90/12/27 Akordioa, HBBE eremuak aintzat hartzekoa

• Martxoaren 21eko 97/1991 Foru Dekretua, Nafarroako

lurraldeko natur gune jakin batzuk Lekune Naturaltzat hartze-

ari buruzkoa.

• Apirilaren 11ko 138/1991 Foru Dekretua, Nafarroako Natur

Erreserben Erabilera eta Kudeaketa Planetako Arautegi

Orokorrari buruzkoa

• Apirilaren 25eko 164/1991 Foru Dekretua, Nafarroako Natur

Erreserben Erabilera eta Kudeaketa Planetako Arautegi

Berariazkoari buruzkoa

• 151/1991 Foru Dekretua, Nafarroako Natur Erreserben

Erabilera eta Kudeaketa Planetako Arautegi Berariazkoari

buruzkoa

• Ekainaren 17ko 9/1996 Foru Legea, Nafarroako Natur

Guneei buruzkoa

• Irailaren 2ko 307/1996 Foru Dekretua, Erreserba Integral eta

Natur Erreserba jakin batzuen inguruko babesguneen muga-

pen grafikoari buruzkoa.

35Baliabideak

Erronkari

Ingurugiroa

36 Baliabideak

Irakur itzazu ondoko taulako esaldiak eta jarri gurutzea dagokion laukian.

Badakizu Erronkari ibarra non dagoen?Badakizu bertako klima nolakoa den?Badakizu zein landare-mota den nagusi?Badakizu zein animalia-mota dauden bertan?Badakizu nolako giza jarduerak dauden ibarrean?Badakizu jarduera tradizionalak mantendu diren edoberriak sortu diren?Badakizu giza jarduerek basoko bizitzari eragitendioten ala ez?Badakizu nola lagundu dezakezun Erronkari hobetzeneta kontserbatzen?Badakizu animalia- eta landare-espezieak galtzeakgarrantzirik ote duen gizakiontzat, ala haiek gabe ereprimeran bizi gaitezke?

Ez dakit Ezagunaegiten zait

Ongi dakiteta azaldu

egin dazaket

GALDERA-SORTA

Erronkari

Ingurugiroa

37Baliabideak

Izena

Noiz loratzen den:

(Landareak)

Banaketa Nafarroan(Nafarroako mapa)

Marrazkia edo argazkia

Habitata:

Erabilera eta probletxua:

Ezaugarri nagusiak

Populazioaren egoera:

Ezpezie babestua al da?

Fruitua noiz ematen duen:

JENDE ZORAGARRI GEHIAGO

Erronkari

Ingurugiroa

38 Baliabideak

Izena: Animaliak

Marrazkia edo argazkia

Aztarnak eta seinaleak:

Banaketa Nafarroan(Nafarroako mapa)

Habitata:

Gizakiarentzako interesa:

Ezaugarri nagusiak

Populazioaren egoera:

Espezie babestua al da?

Ohiturak

JENDE ZORAGARRI GEHIAGO

A3T 30/4/01 13:27 Página 6

A3T 30/4/01 13:27 Página 7

43

Zatoz Erronkari ibarrabisitatzera

Ariketen koadernoa

Erronkari

Ingurugiroa

45Ariketen koadernoa

Badakizu Erronkari ibarra non dagoen?Badakizu bertako klima nolakoa den?Badakizu zein landare-mota den nagusi?Badakizu zein animalia-mota dauden bertan?Badakizu nolako giza jarduerak dauden ibarrean?Badakizu jarduera tradizionalak mantendu diren edoberriak sortu diren?Badakizu giza jarduerek basoko bizitzari eragitendioten ala ez?Badakizu nola lagundu dezakezun Erronkari hobetzeneta kontserbatzen?Badakizu animalia- eta landare-espezieak galtzeakgarrantzirik ote duen gizakiontzat, ala haiek gabe ereprimeran bizi gaitezke?

Ez dakit Ezagunaegiten zait

Ongi dakiteta azaldu

egin dazaket

Irakur itzazu ondoko taulako esaldiak eta jarri gurutzea dagokion laukian

EZAGUTZEN DUZU ERRONKARI IBARRA?

Erronkari

Ingurugiroa

46 Ariketen koadernoa

Nafarroako errepide-mapak, landaredi-mapak, mapa topografikoak eta abar erabiliz,Erronkarirako bidaia prestatzen lagunduko dizugu.

Ondokoak idatzi:

NONDIK ZATOZ

NORA: Erronkarira NONDIK ETORRIKO ZARA:

ZENBAT KILOMETRO EGINGO DITUZU:

AUKERAKO BESTE BIDE BATZUK:

Saia zaitez zeure herritik Erronkari herrira etortzeko egingo duzun ibilbidearen kroki-sa osatzen. Deskribatu dituzun aukerako beste bideak, geralekuak, bisitatu beharre-ko leku interesgarriak, ezagutzen dituzun lekuak eta abar ere bertan adierazi.

Legenda

NORA: ERRONKARI IBARRERA

Erronkari

Ingurugiroa


Erronkariko basoan ilunsentian edo ilunabarrean eta isil--isilean bazabiltza, zortepitin batekin animalia hauek ikusteko aukera izango dugu:

sarrioa, basakatua, basoilarraugatza, orkatza, azeria

Seguru, horietaz pila bat dakizula, baina ... zer iruditzen zaizu dakizun guztia pixkatxobat antolatzen badugu? Sailkapen honetan animalia-motari buruz eta bakoitzak jate-ko dituen ohiturei buruz adieraziko ditugun ezaugarriei jarraiki, ea bakoitzari berelekua aurkitzen diozun.

AVES

HERBÍVORO

CARROÑERO

MAMÍFEROS

CARNÍVORO

HERBÍVORO

COLORESGRISES

COLORES PARDOROJIZOS

VIVE ENZONAS ALTAS

VIVE EN BOSQUES

ANIMALES

OSO ONDO! LORTU DUZU!

PISTEI JARRAITUZ I

BELARJALEA

HEGAZTIAK

ANIMAILAK

UGAZTUNAK

HARAGIJALEA

KOLDREGRISAK

KOLORE ARREGORRISKAK

BASOAN BIZIDA

GOI-INGURUETANBIZI DA

BELARJALEA

SARRASKIJALEA

Erronkari

Ingurugiroa


Jarraitzen ausartzen zara?

Oraingoan zertxobait zailagoa izango da. Idatzi gehien gustatzen zaizkizun hamaranimalien izenak eta sar itzazu laukizuzen handian:

Lista de 10 animales

Formad ahorados grupos

Vuelve a realizar unanueva separación

E indica quécaracterísticas hasutilizado para esta separación

Indicando lacaracterística utilizada

PISTEI JARRAITUZ II

Erronkari

Ingurugiroa


Detektiberik onenek gertakarien pistak, xehetasunak eta ezaugarriak hartzen dituzteaintzat misterioak konpontzeko. Kasu honetan zeu izango zara detektibea. Eta mis-terioa?

Misterioa Erronkari ibarrean bizi diren sei zuhaitzen hostoak ezagutzea izango da.

Hosto bakoitzaren aldamenean, ikusiz antzeman ditzakezun 5 edo 6 ezaugarri idatzi.Seguru asko hainbat ezaugarri berdin aurkituko dituzu, baina dudarik ez izan desber-dinak ere aurkituko dituzula.

PISTEI JARRAITUZ III

Erronkari

Ingurugiroa


Oso ongi! Une erabakigarrira iritsi gara. Jakingo zenuke ezaugarri horiek guztiak gakodikotomiko gisa antolatzen?

A! Ia-ia ahaztu zitzaidan. Hostoak hauek dira:

1.- Gorostia 2.- Ezkia 3.- Haritza4.- Pagoa 5.- Otsalizarra 6.- Intxaurrondoa

Nahi baduzu, zuhaitz horiei buruzko informazioa bil dezakezu, ezkutuko gauza guztiakhobeto ezagutzeko. Liburuak ere erabil ditzakezu informazio hori biltzeko.

OHARRAK:

PISTEI JARRAITUZ IV

Erronkari

Ingurugiroa


Ondoko mapan "Belaguako sakana" duzu. Bertan Aztaparretako pagadi-izeidia dagoeta Belagua ibaia ere bertan jaiotzen da. Diotenez, hemengo kobazuloetanNafarroako erregeak hartu ohi zuen atseden, eta Hiru Erregeen Mahaira igotzen direnmendizale asko eta asko hemendik abiatzen dira. Inguru honetako erliebearen desni-belak nolakoak diren ikusi behar dugu; horretarako, bertan azaltzen den ebakidura etamarra horretatik abiatuz, profil topografikoa altxatuko dugu:

IbaiaSestra-kurbaErreserba Integrala

Komunitatearen muga

SAKANAREN PROFILA

Erronkari

Ingurugiroa


Hasteko, esan zein altueratan dauden ondoko puntuak:

A: m. B: m. C: m. D: m.

E: m. F: m. G: m.

Datu horiekin, marka itzazu puntuak ondoko grafikoan eta elkartu itzazu marra batez.Ardatz bertikalean altuera daukazu, baina ehunez ehun eta 1.000 metrotatik hasita.Ardatz horizontalean, ordea, markatutako erreferentzia-puntuen artean dauden dis-tantziak dituzu.

Horrekin "Txamantxoia" mendia eta Belaguako Sakanaren artean dagoen erliebearenprofila osatu berri duzu maparen gainean egindako ebakidura edo marratik abiatuta.

2000

A B C D E F G1000

1100

1200

1300

1400

1500

1600

1700

1800

1900

0 1

Altura (m)

Distancia

SAKANAREN PROFILA

Altuera (m)

Distantzia

Erronkari

Ingurugiroa


KAIXO! Zer moduz zaude? Oraindik konturatu ez bazara edo esnatu berri baldin bazau-de, Erronkariko Naturaren Interpretaziorako Zentroan zaude. Baliteke, zeure buruarigaldezka aritzea...

ZER DA HAU?

Bada, nahiko nuke galdera horren erantzu-na bisita honetan bertan aurkitzea eta ...gehiegi eskatzea ez bada ... gure ibarrekokultura, bizi-formak eta natura ezagutzea.

Baina... ekin diezaiogun lanari. Erantzun ondoko galderei ZUZEN eta ahalik eta AZKA-RREN. Bukatzen duzunean eska ezazu zeure "Zentrorako bisita-txartela".

Erreserba Integrala: Interes ekologiko handiko natur gunea da, Legeak horrelaaitortuta dituen ekosistema guztien erabateko kontserba-zioa lortzeko.

Natur Erreserba: Balio ekologiko handiko natur gunea da, Legeak horrelaaitortuta dituen formazio geologiko, espezie, biotopo,komunitate edo ekosistemen kontserbazioa eta hobekun-tza lortzeko.

E.I.: N.P.:

N.G.: N.E.:

H.B.B.E.:

A! Eta zalantzarik baldin baduzu, ezetsi. Monitoreek lagundu egingo dizutezalantza horiek argitzen.

?

HASIERATIK HASIZ

1.- Jakingo zenuke paneletako informazioaren laguntzaz zein definizio dagokion esa-ten?

2.- Inguru batek kontserbazio-egoera ona duenean, Ingurugiro Administrazioak babes-tu egiten du. Zer esan nahi dute ondoko siglek?

Erronkari

Ingurugiroa


3.- Hemen dituzu Erronkariko Natur Gune babestuen izenak. Idatzi natur gunea dago-kion zutabean eta duen babes-mota:

4.- Esaldia osatzen lagundu:

“Hiru behien zerga (e)an ospatzen da izenez eza-gutzen dugun lekuan. ko ibarrak hiru behi ematen dizkio

ibarrari ren ordain gisa. Hitzarmena hitzhauekin sinatzen da:

5.- Erronkariko ibarreko biztanleria aldatuz joan da denborarekin. Osa ezazu ondokografikoa eta atera itzazu zeure ondorioak

UKERDI LARRA AZTAPARRETA BURGIKO ARROILA

Erreserba Integrala Natur Erreserbak

• •

• •

• •

• •

1796 1860 1900 1920 1940 1981 19870

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

urtea

Biztanleak

1991

HASIERATIK HASIZ

Erronkari

Ingurugiroa


• Pedro Navarro, Olivetoko kondea

• San Sebastián de Navarzatoko ermita

• Santa-Graziko eliza Erronkari

• Intxaurrondoa (Natur Monumentua) Izaba

• Idoiako amaren ermita Uztarroze

• Sebastián Julián Gayarre Urzainki

• Hiru arkudun zubi erdi arokoa Burgi

• Mariano S. Mendigacha Bidankoze

• San Martingo eliza Garde

• Cipriano de Barace

7.- Planoa osatu ondokoak adieraziz:

- Nafarroako mendirik altuena- Erronkari ibarreko herriak- Natur Erreserbak- Erreserba Integralak- Ibarra iparretik hegora zeharka-

tzen duen ibaia

IPARRA

HASIERATIK HASIZ

6.- Nongoak ziren eta non daude? Gezi bidez lotu:

Erronkari

Ingurugiroa


( ) Teilatu oso maldatsuak, etxea zurezkoa eta teilatuan zeramika laua( ) Solairu bakarra( ) Kanpotik harria agerian( ) Tximinia txiki eta lauangeluarrak( ) Tximinia luze eta kono-enbor itxurakoak( ) Lehen solairuan terraza estaligabeak( ) Goiko solairuetan galeria estaliak( ) Behiak igotzeko igogailua

KOMUNAL-EHUNEKOA

15

9.- Nola zabiltza matematikan? Bi grafi-ko hauetatik jakingo zenuke Erronkariibarreko komunal-ehunekoari zein dago-kion esaten?

10.- Begira ezaiozu ibarraren armarriari. Burua, gaztelua eta erbi-txakurra du.Badakizu zer gertatu zen edo irudi horiek zein gertakizunekin lotuta dauden?

TXARTELAK ENTREGATZEKO" ORDUA IRITSI DA:

Adierazitako denboran hamar galderen erantzuna aurkitu behar izan duzu. ZUZEN erantzundakoerantzun-kopuruaren arabera, txartel bat izango duzu. Eska ezazu. X batez adierazi zure kasua zeinizan den:

( ) Galdera bat edo biren erantzuna aurkitu duzu( ) Hiru edo bost galderen erantzuna aurkitu duzu

( ) Bost edo zazpirena( ) Zazpi baino gehiagorena... denena!

BAINA EZ ZAITEZ ZERURA BEGIRA GERATU, BISITA AMAITU ONDOREN BESTE TXARTEL BAT LOR DEZAKEZU ETA!

Komunal %Komunala

Komunal %Komunala

HASIERATIK HASIZ

8.- Egin gurutzea Erronkari ibarreko etxeek dituzten ezaugarrietan:

Erronkari

Ingurugiroa


Hegazti handi asko hegan egiteko moduan oso antzekoak diren arren (batez ere urru-tira ikusten baditugu), ez dira denak arranoak.

Hegaztiaren ezaugarri jakin batzuei erreparatuz, adibidez, buztanaren itxura, heganegiteko modua, tamaina, kolorea, hegalen itxura eta abarri erreparatuz, hegaztiokerraz ezagutzera iritsi gaitezke.

Orri honen atzeko aldean "gako" bat daukazu une honetan zure gainean hegan egitenari diren hegaztiak identifikatzeko. Gakoa erabiltzea eta espezieak identifikatzeadetektibeen jolas baten modukoa da, ñabardura guztiak ongi behatzea funtsezkoabaita.

Ikusi ahal izango duzunez, atzeko aldeko gakoa dikotomikoa da, hau da, pistak bina-ka ematen ditu eta zuk bietako bat aukeratu beharko duzu beti (zure ustez zuzene-na). Aukera bakoitzak zenbaki bat du eta horrek adieraziko dizu zein bide jarraitu ani-maliara iritsi eta izena identifikatzeko.

EKIN BADA! ERRAZA DA ETA!

Saia zaitez bat asmatzen; baina dena zure kontu utzi beharrean, gakoa erabiltzekohainbat laguntza eta orientabide emango dizkizugu.

Buztanaren itxura

erromboa haizemaile-itxura

aurretik

atzetik

puntan amaitutako hegala

urkila zuzena

DENAK EZ DIRA ARRANOAK

Erronkari

Ingurugiroa


• Erronbo itxurako buztana 2• Beste itxura bateko buztana 4

• Hegazti erabat beltza Belea• Hainbat koloretako hegaztia 3

• Gorputz zuria. Hegal beltzak atzetik eta zuriak aurretik Sai zuria• Gorputz horixka. Hegal beltzak. Bibote beltza Ugatza

• Buztana haizemaile-itxura hartuz irekitzen da 5• Buztanak beste itxura bat du 11

• Gorputz iluna 6• Gorputz argia 9

• Hegazti txikia (hegal-ertzetik ertzera 1 m. baino gutxiago) 7• Hegazti handia (hegal-ertzetik ertzera 1 m. baino gehiago) 8

• Moko gorri eta okerra Belatxinga mokogorria• Moko hori eta zuzena Belatxinga mokohoria

• Hegal argiak aurretik eta ilunak atzetik. Buru zuria. Luma zuridun lepokoa Sai arrea

• Hegal ilunak. Lumazko lepokorik ez Arrano beltza

• Gorputz marroia. Hegalen puntak eta atzealdea argiak Zapelatza• Gorputz eta hegal zuriak, orban ilunekin 10

• Hegazti txikia. Buztanak zerrenda ilunagoa muturrean Belatz gorria• Hegazti handia. Buztanak zerrenda argi eta ilunak Arrano sugezalea

• Buztanak urkila-itxura 12• Buztan luze eta zuzena 13

• Hegal-puntetan orban argiak. Urkila-itxurako buztana Miru gorria• Orbanik ez eta buztanak urkila-itxura pitin bat Miru beltza

• Hegalak puntan bukatuak Belatz handia• Hegalak ez dira puntan bukatuak 14

• Buztan argia, zerrenda argi eta ilunekikoa. Hegal argiak, orban ilunekikoak Aztorea

• Buztan iluna, hegal argi eta orbandunak aurretik eta lunak atzetik Arrano txikia

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

DENAK EZ DIRA ARRANDAK

Erronkari

Ingurugiroa


Heg

an e

gite

rik b

agen

u, p

uzzl

e ba

ten

tank

erak

o pa

isai

a ik

usik

o ge

nuke

, pie

za b

akoi

tza

land

are-

kom

unit

ate

bati

dag

okio

la, e

ta k

omun

i-ta

te b

akoi

tza

klim

ak, e

rlieb

eak

eta

giza

jard

uera

k ez

arrit

ako

ingu

rugi

ro-b

aldi

ntze

i ego

kitu

ta d

agoe

la. G

oi E

rron

karik

o ar

tzai

n Pa

txiri

entz

un o

ndor

en, p

ents

atu

hega

lak

hazi

zai

zkiz

ula

eta

hem

en d

auka

zun

mak

etar

en g

aine

an h

egan

egi

ten

hasi

zar

ela.

Nol

a ik

usik

o ze

nu-

ke p

aisa

ia a

ireti

k? S

aia

zait

ez a

dier

azit

ako

zati

hor

reta

n m

aket

aren

kro

kisa

egi

ten.

Pixk

atxo

bat

lagu

nduk

o di

zugu

.

LEG

ENDA

Har

ria

Desd

e do

nde

nos

haha

blad

o Pa

txi

PROFILAK EGITEN

Patx

ik h

emen

dik

hitz

egin

dig

u

Erronkari

Ingurugiroa


PROFILAK EGITEN

Erronkari

Ingurugiroa


Jaki

ngo

al z

enuk

e he

men

Pat

xiren

ibila

ldia

ren

prof

ila m

arra

zten

?

Zer,

erra

za iz

an a

l da?

Bad

a, h

urre

ngoa

zai

lxeag

oa iz

ango

da.

Mar

razt

u du

zun

prof

ilean

Pat

xik ib

ilald

ian

aurk

itu

ditu

en la

ndar

e-ko

mu-

nita

teak

kok

atze

n sa

ia z

aite

z. L

anda

re-k

omun

itat

e ba

koit

zare

ntza

t ik

ur b

at a

smat

u be

hark

o du

zu. I

kur

horie

kin

eta

dago

kien

izen

e-ki

n "L

anda

redi

-pro

filar

en le

gend

a" o

satu

ko d

uzu.

PROFILAK EGITEN

Erronkari

Ingurugiroa


Zentroan aurkituko dituzun paneletako animaliak aztertu eta bakoitzaren zenbakiadagokion habitatean idatzi, aurrez egin duzun landaredi-profil horretan.

ANIMALIAK IRITSI DIRA AZKENEAN

Erronkari

Ingurugiroa


ANIMALIAK IRITSI DIRA AZKENEAN

Erronkari

Ingurugiroa


Seguru abelbideez eta transhumantziaz inoiz zerbait entzun izan duzula. EZ? Etazeren zain zaude informazioa biltzeko?

Nafarroa horrelako bidez josita dago. Gaur egun ez dira ia abere-kontutarako erabil-tzen, baina ibilbide kultural garrantzitsutzat hartzen dira eta turismorako ere era-karpen handia dute.

Hona hemen Nafarroako mapa abelbiderik garrantzitsuenekin. Jakingo al zenukeerronkariarren abelbidea zein den esaten? Iker ezazu pixka bat eta adierazi mapannondik pasatzen den, zein herritatik, ekologikoki nahiz paisajistikoki interesekoakdiren zein puntutatik, zein ibaitatik, zein errepidetatik, etab.

Jakingo al zenuke beste transhumantzia-bideak identifikatzen eta goikoarekin eginduzun gauza bera egiten?

LANBIDE GOGORRAK, TRADIZIO BALIOTSUAK

Erronkari

Ingurugiroa


CLAVILLOTE

TRAMOCODERO

ATADERO

JARCIA

BARREL

ANTOCAS

ROPERO

BARRENO

LANBIDE GOGORRAK, TRADIZIO BALIOTSUAK

Ondoren ibar hauetako antzinako lanbide bati buruz jardungo dugu, baina lehenago eragiozu burua-ri eta pentsatu:Baso-ustiapena baliabide garrantzitsuetako bat izan dela eta gaur egun ere horrela dela jakinda,eta zura garraiatzeko lehen kamioirik ez zegoela ikusita, nola egingo zuten, zure ustez, egur-garraioa?Saia zaitez gaztelaniazko hitz hauetako bakoitzak zer esan nahi duen asmatzen:

Erronkari

Ingurugiroa


Profil topografikoak ikasgelan eta Interpretazio Zentroan landu ondoren, Belaguakosakanako erliebe-mapa egingo dugu.

Hauek beharko ditugu:• Landare-papera• Kalko-papera• Kortxozko bi geruza, 2-5 mm-ko lodierakoak• Kola• Marketeriako hortza

1.- Orri honen atzeko aldean duzun mapa landare-paper batean kopiatu.

2.- Landare-paperean lortutako mapa kortxozko geruzaren gainean kalkatu kalko-paperaren laguntzaz. Balio hauek dituzten sestra-kurbak baino ez kalkatu: 1100,1300, 1500, 1700 eta 1900.

3.- Kortxozko beste geruzan aurreko urratsean bezalaxe egin, baina balio hauetakosestra-kurbak marraztuz: 1200, 1400, 1600 eta 1800 metro.

4.- Marketeriako hortzaren laguntzaz kortxozko geruza biak sestra-kurbetatikmoztu, baina KONTUZ, ZEU MOZTU GABE!

5.- 1. urratseko landare-paperaren gainean kortxozko geruzak elkarren gainean jarrilandare-papereko ertzei jarraituz. Eskailerak balira bezala geratuko zaizkizu.Kortxozko zatiak kolaz itsatsi eta erliebe-maketa osatzen ikusiko duzu.

6.- Ertzak kortxoz estal ditzakezu, horrela maketa politagoa geratuko zaizu. Margotuezazu errealitatea islatzen saiatuz, eta nahi duzun bezala apaindu (zuhaitzakmarraztuz, ibaiak margotuz, etab...).

(iturria: ENTORNO. Magisterio Casals)

SAKANAKO MAKETA

Erronkari

Ingurugiroa


IbaiaSestra-kurbaErreserba IntegralaKomunitatearenmuga

Erronkari

Ingurugiroa


Jokatzeko hamar modu:

ZER EGIN BEHAR DUT NIK?

Erronkari

Ingurugiroa


Kontzerbazioaren aldeko hamar arrazoi:

ZER EGIN BEHAR DUT NIK?

zatoz erronkari ibarra ezaguztzera

Documents