zatoz erronkari ibarra ezaguztzera. (8 eta 12)

Gobierno de NavarraDepartamento de Medio Ambiente,Ordenación del Territorio y Vivienda

Nafarroako GobernuaIngurugiro, Lurraldearen Antolamendu

eta Etxebizitza Departamentua

CAJA DE AHORROS DE NAVARRANAFARROAKO AURREZKI KUTXA

Zatoz Erronkari ibarraezagutzera

Erronkariko Naturaren Iterpretaziorako Zentroa bisitatzeko materiala(8 eta 12 urte bitarteko neska-mutilentzat)

Material hau OSTADAR Ingurugiro Hezkuntzarako Erakundeak osatu, diseinatu etamaketatu du

(Erakunde hori hauek osatzen dute: Alberto Jiménez Luquin, Lourdes García Pérez eta Cristina Alfonso Seminario)

Material hau Erronkariko Naturaren Interpretaziorako Zentroarentzat egin da. Zentroarenjabetza Nafarroako Gobernuak du, eta bere kudeaketa Ingurugiro, Lurraldearen

Antolamendu eta Etxebizitza Departamentuaren ardura da.

Irudiak Birilok egin ditu

Santiago García F. Velillak azken berrikuspena egin du, hainbat ideia eta iradokizun eskai-niz.

Copyright: ILAE Departamentua, CAN eta Egileak

Diseinua: ILUNEFilmaketa: Página, S.A.Inprimaketa: Gráficas OnaISBN: 84-235-1.900-7Lege-Gordailua: NA-1.768/1999

Sustatzaile eta banatzailea: Nafarroako Gobernuaren Argitalpen Fondoa. Lehendakaritza eta Barne Departamentua. Navas deTolosa kalea 21. 31002 Iruña. Tfno. eta faxa: 948 42 71 23. E-mail: [email protected]

Erronkari

Ingurugiroa

Ingurugiro-hezkuntza orain dela gutxi hasi gara gure hezkuntza-sistemaren curricu-lum ofizialean sartzen, zehatzago esateko, Hezkuntza Sistemaren AntolamenduOrokorrerako Legea (LOGSE) onetsi zenean.

LOGSEk gizartean bizi-bizirik dauden hainbat gai biltzen ditu zehar-lerroetako ikas-gaien artean, besteak beste, kontsumoa, aukera-berdintasuna, bakea, osasuna eta,nola ez, ingurugiroa. Gai horiek guztiek heziketarako aukera ugari eskaintzen dituzte,gogoeta egitera eta erabakiak hartzera gonbidatzen dutelako. Horrenbestez, zehar-lerroetako gaiek heziketa bere osotasunean hartzen dute, eta ez arlo bakoitzaren edu-kiak bakarrik.

Zehar-gai horiek, gainera, oinarri etikoa –pertsonala nahiz kolektiboa– garatzen dute,eta hori funtsezkoa da gizarte aske eta baketsua, pertsonekiko begirune osokoa, etapertsonen bizi-ingurunea den natura horrekiko ere begirune osokoa eraikitzeko.

Hezkuntza gizartearen premia nagusi eta oinarrizkoei erantzuteko tresnatzat hartzenbadugu, guztiz arrazoizkoa da ingurugiroaren arazoak eskola-eremuan ere aztertzea;izan ere, baliabide naturalek jasaten duten presioa ez da gizateriaren historia osoanzehar gaur bezain handia izan, eta era berean, ingurugiroari eragindako kalteak ez dirainoiz gaur bezain larriak izan.

Sistema naturaletan dauden arazoak ulertzeko ezinbestekoa da gizartean, ekonomianeta beste arlo batzuetan gertatzen dena aztertzea. Ingurugiro-hezkuntzan, gaur egun,pertsonek gizartearekiko jokabide etikoa, eta biek planetarekiko jokabide etikoa izanbehar dutela azpimarratzen da funtsezko hainbat balore oinarri hartuz, hala nola ber-dintasuna, solidaritatea eta baliabideen neurrizko erabilera.

Nafarroako hezkuntza-komunitatea jokabide horiekiko sentibera denez, aurrean duenerronka berriari erantzuten laguntzeko tresnak eskaini nahi dizkiogu hemendik. Asmohorrekin sortu ditugu unitate didaktiko hauek, ikasgelan ingurugiro-hezkuntza lantze-ko lagungarri izango direlako uste osoarekin.

Nire nahia gauzatu egingo da material honek bizileku dugun gizartea eta natura uler-tuko duten hiritarrak sortzen laguntzen badu, eta hiritar horiek beraiek munduarenkudeaketan jokabide informatua, kritikoa, solidarioa eta aniztasunarekiko errespetuosokoa hartzen badute.

Yolanda BarcinaIngurugiro, Lurraldearen Antolamendu eta

Etxebizitzako Sailburua

Aurkezpena

7

Zatoz Erronkari ibarrabisitatzera

Erronkariko Naturaren Interpretaziorako Zentroa bisitatzeko materialak(8 eta 12 urte bitarteko neska-mutilentzat)

Erronkari

Ingurugiroa

AURKIBIDEA

Aurkezpena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

0. Sarrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

1. Gida didaktikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

1.1- Norentzat den . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

1.2- Denboraren banaketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

1.3- Zein arlo ukituko dituen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

1.4- Materialaren egitura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

1.5- Bisitaren egituraketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

1.6- Heziketa-arloko helburuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

1.7- Etapa-arloko helburuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

1.8- Edukiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

1.9- Curriculumarekiko lotura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

1.10- Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

1.11- Orientabide metodologikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

2. Baliabideak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

2.1- Irudiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

2.2- Inguruan ikusteko dauden beste aukera batzuk . . . . . . . . . . . . . 27

2.3- Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

3. Ariketen koadernoa . . . . . . . . . . . . . . . 37

9Aurkibidea

Erronkari

Ingurugiroa

MATERIALAREN AURKEZPENA"Zatoz Erronkari ibarra ezagutzera" karpetan ErronkarikoNaturaren Interpretaziorako Zentroak egin nahi dizkizun hain-bat proposamen didaktiko aurkituko dituzu. Zentro hauNafarroako Gobernuarena da eta bere kudeaketa Ingurugiro,Lurraldearen Antolamendu eta Etxebizitza Departamentuarenardurapean dago. Gure zentroa bisitatzera etortzen direneskola guztien esku jarri nahi dugu material hau.

Gure proposamen didaktiko hauek lagungarri izango zaizkioirakasleari Erronkariko Naturaren Interpretaziorako Zen-trorako (NIZ) bisita prestatzeko eta irteerari esanahi biribila-goa emateko. Ikaslearentzat ere koadernotxo bat prestatudugu ezagutuko duen ingurune honetako gauzarik azpima-rragarrienak bertan jaso eta lantzeko. Irakasle nahiz ikasleeiErronkari ibarreko paisaia eta izaki bizidunak sakonago eza-gutzen lagunduko dizuen euskarria izan nahi du materialhonek.

Gure proposamenen funtsa ez da ingurunea ezagutzea soilik;urrutirago joan nahi dugu, eta ingurugiro-hezkuntza tresna-tzat hartuz, ingurunea zaindu eta errespetatzeko jokabideaklandu nahi ditugu. Jokabide horiek, gure ikuspuntutik, sen-tsibilizazio eta konpromezu handiagoa sustatzeko balio behardute, bai berez "hain ederrak" diren inguruneen aurrean, baieskola-komunitatea egunero mugitzen den ingurunearenaurrean ere.

Irakasle guztioi gure materiala ezagutu eta erabiltzeko gonbi-dapena luzatu nahi dizuegu, eta bide batez, ikasleen arteanNafarroako geografiako edozein txokok merezi duen errespe-tu eta interesa erne dezazuen eskatu.

Era berean, neska-mutil guztiei Erronkariko animaliak, landa-reak eta, orokorrean, ibar osoa ezagutu eta gozatzeko gonbi-dapena luzatzen diegu.

ZUEN ZAIN GAUDE!

10 Aurkezpena

Erronkari

Ingurugiroa

0. SARRERAMaterial hau garatzeko ardatz nagusi bat izan dugu:Erronkariko NIZera bisita egitea. Bisita honen helburua aurrezeskolan ikasleari sortu dizkiogun galdera batzuei erantzunaaurkitzea izango da; erantzun horiek gero eskolan berriroaztertzeko.

Guk proposatutako materialak atal hauek ditu:

Irakaslearentzat:

1- Gida didaktikoa. Gure NIZera, talde gisa nahiz ikastetxegisa, etortzera animatuko diren irakasleek proposatuko direnariketak lantzeko behar duten informazio guztia duen gida.

Ondoko atalak ditu:

1.1- Norentzat den

1.2- Denboraren banaketa

1.3- Zein arlo ukituko dituen

1.4- Materialaren egitura

1.5- Bisitaren egituraketa

1.6- Heziketa-arloko helburuak

1.7- Etapa-arloko helburuak

1.8- Edukiak

1.9- Curriculumarekiko lotura

1.10- Ariketak

1.11- Orientabide metodologikoak

2- Baliabideak. Ikasgelako lana errazteko balio duten datu

interesgarriak, bibliografia eta abar.

Ikaslearentzat:

Ariketen koadernoa. Proposatutako ariketak egiteko, ikasge-

lan nahiz NIZera egindako bisitan ikasleek erabiliko dituzten

orrialdeak dira.

11Aurkezpena

Erronkari

Ingurugiroa

1- GIDA DIDAKTIKOA1.1- Norentzat den

Hemen proposatzen den materiala Lehen Hezkuntzako 2. eta3. zikloko ikasleentzat da (8-12 urte bitartekoentzat). Ziklobientzat bloke bakarra prestatu dugun arren, ariketa batzukoso errazak direlako eta beste batzuk zailxeagoak, ziklo bate-rako edo besterako bereziki proposatu ditugu.

1.2- Denboraren banaketa

Bisita egin aurretik ordubeteko 4 edo 5 saio, gutxienez; bisitaegiteko 3 edo 3,5 ordu; eta bisita egin ondoren beste 3 saio.

1.3- Zein arlo ukituko dituen

Material hau arlo hauetan erabili ahal izango dugu:Ingurunearen ezagueran, Hizkuntzan eta Heziketa Artistikoan.

1.4- Materialaren egitura

"Zatoz Erronkari ibarra ezagutzera" izeneko material honekikaslearentzako Ariketen koadernoa du, batetik, eta proposa-tutako ariketa horiek burutu ahal izateko irakaslearentzakohainbat orientabide, bestetik.

Ariketak bi irizpideren arabera daude antolatuta:

* Non eta noiz egin behar diren. Irizpide honen araberabisita egin aurretiko, bisitaldian zeharreko eta eskolaraitzuli ondoko ariketak izango ditugu.

* Irizpide pedagogikoak. Horren arabera ariketa hauekizango ditugu: aldez aurreko ideiei eta motibazioariburuzko ariketak (IM), ulermen eta garapenari buruzko-ak (UG), laburpen eta ebaluazioari buruzkoak (L).

1.5- Bisitaren egituraketa

Bisitak bi zati izango ditu; bata NIZera bisita egitea, eta bes-tea, Erronkari herriaren inguruan ibilaldia egitea. Bata zeinbestea Interpretazio Zentroko monitore adituek gidatu etazuzenduko dute.

Bisita programatuta dago 3 edo 3,5 ordu inguruko iraupenaizan dezan (1h 45 minutu NIZen eta beste horrenbeste ibilal-dian) eta gehienez ere 60 haurreko taldeak har ditzan. Bisitagoizez eginez gero, 10:00-10:30ak aldera hastea gomenda-tzen da 13:30-14:00etarako bukatuta egoteko.

NIZera etortzeko beste baldintza batzuk komeni bazaizkizue,ez izan zalantzarik eta jarri gurekin harremanetan. Bisita zuenikastetxe edo eskolarekin elkar hartuta antolatu nahi dugu,ariketak lortu nahi dituzuen helburuei eta behar dituzueneskakizunei egokituz.

Ezinbestekoa da NIZerako bisitan ikasleek Ariketen koader-noa aldean eramatea, horrela falta diren hainbat datu osatueta bertan adierazten zaizkien hainbat ariketa burutu ahal iza-teko.

Bisitaldirako iradokizunak eta aholkuak

Neguan hotz egiten du eta euri dezente: 800 l/m2 inguru iba-rraren hegoaldean, eta 2.000 l/m2-tik gora mendebalderagodagoen Larran.

Kanpoan egin beharreko ibilaldirako, beraz, anoraka edo ziraeramatea komeni da. Bota arin batzuk ekartzea ere komeni da(ibilbidea Erronkari herrian bertan dagoen arren), baina...ADI! ez dezala inork ibilaldi honetarako botarik eros. Botarikez duenak kirol-oinetakoak eraman ditzala, nahikoa izango dazola lodi samarra badute.

Bisitaldira, Ariketen koadernoa eramateaz gain, kutxa bateanmargo batzuk eramatea ere komeni da.

12 Gida didaktikoa

AURRETIK BISITALDIAN ONDOREN

Erronkari

Ingurugiroa

Gida didaktikoa

Egituraketa (taldeka):

1.6- Heziketa-arloko helburuak

Material honek ondoko helburuak ditu:

1- Ikasleak Erronkari ibarrera hurbiltzea, beste inguruneenaldean hemen dauden desberdintasunez jabe daitezen.

2- Sortuko diren galderei erantzuna aurkitzeko baliabidegisa Interpretazio Zentroa eskaini eta erabiltzea.

3- Erronkari ibarrarekiko interesa piztea eta arazo izan dai-tezkeen gaiak nabarmentzea ikasleak konpontzen saiadaitezen.

4- Ikasleek egun polita pasa dezatela naturarekin harrema-netan eta NIZen dauden baliabideen laguntzaz.

1.7- Etapa-arloko helburuak

1- Erronkari ibarrean bizi diren izaki bizidunak ezagutzea etadituzten ezaugarrietako batzuk bereizten ikastea.

2- Erronkari ibarreko herri eta etxe tipikoa ezagutzea etainguruneari egokitutako eraikinak direla konturatzea.

3- Erronkari ibarrean gaur egun dauden lanbide nagusiakezagutzea eta duela 100 urte zeudenekin alderatzea.

4- Ibarrean izan diren aldaketek bertan bizi diren izaki bizi-dunengan eta, orokorrean, paisaian izan dituzten eraginpositiboak eta negatiboak baloratzea.

1.8- Edukiak

Kontzeptuzkoak

1- Erronkari ibarreko animaliak eta landareak. Ezaugarrinagusiak.

2- Etxea eta herria. Egitura eta funtzionaltasuna.

3- Gizakiaren jarduera tradiziozkoak eta egungoak; paisaianutzitako aztarnak.

4- Erronkari ibarra, paisaia naturaletik gizatiartura.

5- Gizakiaren jardueraren ondorioz paisaian eragindakoaldaketak: eragin positiboak eta negatiboak.

Prozedurazkoak

1- Erronkari ibarreko izaki bizidun nagusiak deskribatzeaeta identifikatzea.

2. Paisaia desberdinak aztertu eta konparatzea dituzten an-tzekotasun eta desberdintasunei buruzko informazioalortzeko.

3- Erronkari herriaren inguruan ibilalditxo bat eginez, etxe-etan, herrian eta ingurune natural nahiz gizatiartuanzuzeneko behaketak egitea.

4- Oinarri isil bat erabiliz irudi mozgarriz osatutako orri batprestatu Erronkari ibarreko paisaia eta bertako elemen-tuak irudikatuz.

5- NIZ zentroa arakatu eta erabiltzea aztertzen ari garengaiari buruzko informazioa lortzeko.

6- Lan-koadernoa erabiltzea.

13

1 ZATIA:

A TALDEA B TALDEA

IBILALDIA KANPOAN:: JARDUERA NIZen BERTAN:(1h. 15 gutxi gorabehera)

– Behe eta lehen solairuan: (1h. gutxi g)

* Aurkezpena

* Silueten jolasa

* Holograma

* Aurkezpena * Mendiko jatetxea

* Ibilaldia * Jolas interaktiboa

– Bigarren solairuan: (30 min gutxi g)

* Galderaz galdera, puntuz puntu

A TALDEA B TALDEA

JARDUERA NIZen BERTAN IBILALDIA KANPOAN

2 ZATIA:

Erronkari

Ingurugiroa

ETAPAKO HELBURUOROKORRAK

KONTZEPTUZKOEDUKIAK

PROZEDURAZKOEDUKIAK

JARRERAZKOEDUKIAK ARIKETAK

Erronkarin bizi direnizakietako batzuk etahaien ezaugarriakezagutzea

Animaliak etalandareak.Ezaugarriak

• Izaki bizidunak deskribatzea etaidentifikatzea• Paisaia desberdinak aztertzea eta alderatzea• Irudi mozgarridun orriak egitea• NIZa arakatzea eta erabiltzea

2, 3, 4, 6, 7, 8.

Ibarreko etxeak etaherriak inguruariegokitutakoeraikuntzatzat hartzea

Etxea eta herria.Egitura etafuntzionaltasuna

• Pasaia desberdinak aztertzea eta alderatzea• Zuzeneko behaketak egitea• Irudi mozgarridun orriak egitea• NIZa arakatzea eta erabiltzea• Lan-koadernoa erabiltzea• Klimari buruzko datuak interpretatzea• Planoak interpretatzea

2, 5, 6, 8, 9.

Erronkari ibarra ezagutzekointeresa eta jakin-mina.

Paisaia errespetatzeak etazaintzeak duen garrantziabaloratzea paisaiak gurebizimoduari ekartzen dionazjabetuz.

Erronkari ibarrean bizi diren izakibizidunak baloratu etaerrespetatzea.

Ikasle bakoitzak ibarra nahiz berebizilekua zaintzeko egindezakeenaz kontzientzia hartzea.

Gaiarekin zerikusirik duten lanakburutzeko interesa.

Gaur egungo jarduerakzehaztea etaantzinakoekin alderatzea

Gizakiaren jardueratradiziozkoak etaegungoak

• Zuzeneko behaketak egitea• Irudi mozgarridun orriak egitea• NIZa arakatzea eta erabiltzea• Lan-koadernoa erabiltzea• Planoak interpretatzea

6, 8, 9, 10.

Paisaiako aldaketek izakibizidunengan etapaisaian dituzten eraginpositiboak etanegatiboak baloratzea

Paisaia naturala etapaisaia gizatiartua

• Izaki bizidunak deskribatu eta identifikatzea• Paisaia desberdinak alderatzea• Zuzeneko behaketak egitea• Irudi mozgarridun orriak egitea• NIZa arakatzea eta erabiltzea

8, 10.

* Koadro honetan jaso gabe daude 1. ariketa, aldez aurreko ideiei eta motibazioari buruzkoa, eta 11. ariketa, ebaluaketa eta laburpenari buruzkoa.

7- Erronkari ibarreko klimari buruzko datuak interpretatzeatradiziozko etxearen egitura hobeto ulertzeko.

8- Erronkari herriaren planoa interpretatzea ibilalditxoa egi-teko.

9- Aztertzen ari garen paisaiari dagokion informazioa aurki-tu eta interpretatzea.

10- Ibarrean gaur egun dauden eta tradizioz egon diren laneieta lanbideei dagozkien datuak aztertu eta alderatzea.

Jarrerazkoak

1- Erronkari ibarra ezagutzeko interesa eta jakin-mina.

2- Paisaia errespetatzeak eta zaintzeak duen garrantziabaloratzea paisaiak gure bizimoduari ekartzen dionazjabetuz.

3- Erronkari ibarrean bizi diren izaki bizidunak baloratu etaerrespetatzea.

4- Ikasle bakoitzak ibarra nahiz bere bizilekua zaintzeko egindezakeenaz kontzientzia hartzea.

5- Gaiarekin zerikusirik duten lanak burutzeko interesa.

14 Gida didaktikoa

Erronkari

Ingurugiroa

1.9- Curriculumarekiko lotura

Material hauen erabilpena ez da lehen hezkuntzarako ezarritadagoen curriculumetik kanpo geratzen, aitzitik, erabat lotzenzaio. Material hau curriculumeko helburuak eta edukiakgaratzeko proposamen didaktiko zehatz gisa hartu behar da.

Etapan zehar lehen hezkuntzako ikasleek garatuko dituztengaitasunetatik ondokoa azpimarratu nahiko genuke:

i) Ingurune naturalean eta ingurune sozialean gertatzendiren gauzen eta fenomenoen artean dagoen harremanaikustea eta ulertzea, eta ahal den neurrian, inguruneababesten, kontserbatzen eta hobetzen aktiboki laguntzea.

Lehen hezkuntzaren arloetako helburuak eta edukiak

Ingurune naturala, soziala eta kulturala ezagutzea

Helburu orokorrak

5- Gizakiak ingurunean izan duen eraginaren ondorioakaztertzea; ondorio horien premia eta norainokoa kritikoki

baloratzea; eta natura egunero maitatu, babestu eta lehe-neratzeko jokabideak hartzea, naturaren kontserbaziora-ko behar den oreka ekologikoa mantenduz.

6- Ingurune sozialeko elementuetan denboraren poderiozgertatu diren aldakuntza eta itxuraldaketak ezagutzea, etaizan dezaketen iraunkortasuna aintzat hartzea.

7- Ingurune naturaleko elementu nagusiak ezagutzea, berenezaugarri nagusiak, antolaketa eta elkarreragina aztertuz.

9- Inguruneko elementu esanguratsuei dagozkien arazoakidentifikatzea eta galderak planteatu eta erantzutea geroeta estrategia sistematikoagoak eta konplexuagoak era-biliz. Estrategia horien artean hauek landuko dira: infor-mazioa bilatu, bildu eta lantzea, hipotesiak proposatzea,hipotesiak egiaztatzea eta beste irtenbide alternatibobatzuk aztertzea.

15Gida didaktikoa

EDUKIAK PROZEDURAK JARRERAK

Faktore naturalak

6- Izaki bizidunak. Oinarrizko ezaugarriak,elikadura-harremanak7- Eguneroko bizimoduan presente daudeningurune desberdinetako animalia eta landarenagusiak; eta gizakiarentzat duten garrantzia.

Giza faktoreak

4- Paisaiaren oinarrizko ezaugarrienaldakuntzak eta itxuraldaketak eta gizakiarenjarduerarekin duten harremana.

Informazioa lortu, landu eta tratatzea

1- Irtenaldian lan-koadernoa erabiltzea ibilbidea; ariketen gida,lanak, urratsez urrats.3- Klimari buruzko datuak interpretatzea.7- Planoak interpretatzea10- Paisaia desberdinak aztertu eta alderatzea.

Ingurunean adierazpena, komunikazioa eta ekintza

1- Paisaiari buruzko informazioa lortu eta trukatzea.3- Burututako lana azaltzea, eta erakusketa, horma-irudi edobehin-behineko museoen bidez adieraztea.

Ikerketa eta diseinua: lan esperimentala

4- Inguru hurbilari buruzko ikerketa errazak planifikatzea,hipotesi egiaztagarriak proposatuz, datuak bildu etasistematizatuz eta ondorioak atereaz.

Beste pertsonekiko

1- Ingurugiroaren aurreansentikortasuna, errespetua eta estimaazaltzea: kontserbatuz eta birsortuz.2- Paisaien aberastasuna etaaniztasuna baloratzea.4- Inguruneko animalia etalandareekiko errespetua.

Ezaguerekiko

5- Ingurugiroarekin zerikusirik izangoduten lanak programatu eta burutzekoorduan iniziatiba izatea.

2. multzoa: Lur ekosistema

Eduki-multzoak:

Erronkari

Ingurugiroa

Hizkuntza eta literatura

Helburu orokorrak

1. Ahozko nahiz idatzizko adierazpenak ulertzea, betierejarrera kritiko batez; eta ulertze hori beste ikaskuntza--egoeretan ere erabiltzea.

5. Komunikazio-helburu desberdineko mezuak interpreta-tzeko eta adierazteko baliabide desberdinak, hizkuntzaz-koak nahiz ez-hizkuntzazkoak, konbinatzea.

10. Hizkuntza, ahozkoa nahiz idatzizkoa, ikasteko tresna gisaeta ariketak planifikatzeko tresna gisa erabiltzea; horreta-rako hainbat prozedura erabil daitezke (eztabaida, eske-mak, gidoiak, laburpenak, oharrak) zer egin behar denaurrez pentsatzeko eta lantzeko, informazioa gogoangordetzeko eta jarraitutako prozedura laburbildu etaberrikusteko.

16 Gida didaktikoa


Jardueraren protagonistak

2- Inguruko lan eta lanbide ohizkoenak

Ingurunearekiko harremanak eta ezaugarriak.Ondasun-ekoizpena eta kontsumoa

1- Inguruneko ekonomia-jarduera nagusiak.Denboran zeharreko aldaketak

Ikerketa eta diseinua: lan esperimentala

2- Bertako biztanleekin, lanekin, lanbideekin,... zerikusirik dutengaiak aztertzea eta alderatzea.

4. multzoa: Populazioa eta ekonomia-jarduerak


2- Ahozko komunikazioetan hizketarenelkarreraginezko arauak errespetatzea.

1- Ahozko komunikazioan sortuko diren egoeretako mezuakulertzea.4- Ahozko hizkuntza erabiliz, informazioa bildu eta antolatzeaeta esperientziak planifikatzea.6- Ahozko mezuei buruzko iruzkina eta iritzi pertsonala.

1. multzoa: Ahozko komunikazioa


2- Testu idatzietan transmititutakomezuekiko jarrera kritikoa.

7- Komunikazio-asmoen eta hartzailearen araberako testu idatziegokiak eta koherenteak sortzea, horretarako behar direnestrategiak erabiliz.9- Ahozko mezuei buruzko iruzkina eta iritzi pertsonala.

2. multzoa: Idatzizko komunikazioa

Eduki-multzoak:

Erronkari

Ingurugiroa

Arte-hezkuntza

Helburu orokorrak

4. Arte-hizkuntzen eta horien teknika berariazkoen oinarriz-ko kode eta formak erabiliz, mezuak sortzea komunikatueta adierazteko helburuarekin.

1.10- Ariketak

* ARIKETAK, JOAN AURRETIK

1- "Uste duguna baino gehiago dakigu" (IM)

2- "Nafarroako paisaiak eta txokoak" (IM)

3- "Nor da nor" (UG)

4- "Animalien entsalada" (UG)

5- "Ez da edozein etxe" (UG)

* ARIKETAK, BISITALDIAN

6- "Silueten jolasa" (UG)

7- "Mendiko jatetxea" (UG)

8- "Galderaz galdera, puntuz puntu" (UG)

9- Kanpoko ibilaldia (UG)

17Gida didaktikoa


3- Sentimenduak, baloreak, bizipenaketa ideiak adierazteko edo ikusitakoaazaltzeko irudiak erabiltzeko joera.

1. multzoa: Begizko pertzepzioa eta pertzepzio plastikoa: irudia eta forma


5- Konposizio figuratibo edo abstraktuak egitea eta espazioahainbat elementu plastiko (marrazkia, pintura, higigarriak...)konbinatuz antolatzea.

6- Elementu plastikoak eta hitzezkoak koordinatuz, narrazio-adierazpenak egitea (komikiak, kartelak, horma-irudiak,....

2. multzoa: Konposizio plastikoa: irudia eta forma

Eduki-multzoak:

Erronkari

Ingurugiroa

* ARIKETAK, ESKOLARA ITZULI ONDOREN

10- "Paisaia naturalak, paisaia gizatiartuak" (UG)

11- "Paisaia geuk sortzen dugu" (L)

1.11-Orientazio metodologikoak

Interpretazio Zentrora etorri aurretik, irtenaldia ahalik eta pro-betxugarrien eta interesgarrien gerta dadin, komeni da ikas-leei oinarrizko izango zaizkien hainbat gauza irakastea.Egingo dituzten ariketa askoren erantzuna Zentroan bertanaurkituko dutenez, oso ondo etorriko da ariketak ikasgelanaurrez lantzea eta bisita egin ondoren burutzea, horrela ikas-leak askoz ere motibatuago etorriko baitira ErronkarikoInterpretazio Zentrora eta bertan aurkituko dituzten baliabi-deez gehiago gozatuko dute.

Bisita egin aurretiko ariketak

Ikaslearen Ariketen koadernoa hasteko galdera-sorta laburbat dugu, eta bertan ikasleari proposatuko zaizkion hainbatgairi buruz zer dakien idatzi beharko du bakoitzak.

Galdera-sorta horrekin bi gauza lortu nahi dira. Batetik, ikas-leari landuko ditugun edukien berri ematea, eta bestetik, ikas-lea bera gai horiei buruz dakienaz konturatzea.

Galdera-sortari erantzuten diotenean, dagokion laukiangurutze bat jar dezatela eskatuko diegu. Lauki horien bidez,ikasleak gaiari buruz duen ezagupen-maila jakin nahi da.Beraz, ongi azaldu behar zaie zer esan nahi duen aukerabakoitzak: "ez dakit" (gaiari buruz inoiz ezer entzun ez dutela),"ezaguna egiten zait" (telebistan edo, zerbait ikusi edo entzundutela, norbaitek inoiz zerbait aipatu duela eta abar) eta "ongidakit eta azaldu egin dezaket" (ikaskideei modu ulergarribatez azaltzeko bezain garbi dakitela).

Ikasle bakoitzak bere galdera-sorta osatuko du, baina geroerantzunak taldean aztertuko ditugu ikasgelako kide guztienerantzunen berri, nahiz ikasle bakoitzarenen berri izateko.

Komenigarria da irakasleak galdera-sorta guztiak jaso etaerantzunak aztertzea, horrela zein gaitan sakondu behar duenjakingo du. Irakaslearen funtzioa, hemen, informazio-hartzai-learena izango da eta ez du jasotako erantzunei buruz inola-ko iruzkinik egingo.

Hasierako ebaluazioa egiteko balioko digun galdera-sortabera ariketa amaitutakoan erabili ahal izango dugu berriroikasleak bere buruaren ebaluazioa egin dezan, hasieran emandituen erantzunak amaieran eman dituenekin alderatuz; erahorretan, irakasleek ezezik haurrek ere beren ondorioak ateraahal izango dituzte. Galdera-sorta hau Baliabideak ataleanaurkituko duzu, nahi beste fotokopia egin ditzazun ikasleeibanatzeko.

Ariketa hau banaka nahiz bikoteka egin daiteke. Ikasleakingurune hurbilari, hots, bizi den inguruneari errepara die-zaion nahi da, eta Erronkarin dauden lekuekin alderatu ondo-ren elkarren arteko antzekotasunak eta desberdintasunakikus ditzan.

Horretarako, neska-mutilek irakaslearen laguntzaz Ariketenkoadernoan agertzen diren irudi edo gai bertsuak dituztenargazki, irudi edo marrazkiak bilduko dituzte; irudi denekeskola dagoen eremukoak izan beharko dute.

Ariketa honen helburua ikasleek lan berri bati ekiteko orduanzenbat gauza dakizkiten ikustaraztea da. Kasu honetan inguru-ne hurbilak, hots, ikasteko eta jolaserako egunero erabiltzenduten inguruneak lagundu egingo die beste leku bat, Erronkariibarra kasu honetan, ezagutzen eta deskubritzen. Erronkarikopaisaiako elementu desberdinen hiru marrazki erabiliko ditugugure bizilekuko beste hiru antzekorekin alderatzeko, eta horrek(hurbilekoa ezagutzeak) nolako antzekotasunak eta desberdin-tasunak dauden erabakitzen lagunduko digu; era honetan, hur-bildu egingo gara aurrerago, modu sakonago batez, aztertukodugun inguru horretara, Erronkari ibarrera, hain zuzen.

18 Gida didaktikoa

(IM)

1. ariketa: “Uste duguna baino gehiagodakigu”

(IM)

2. ariketa: “Nafarroako paisaiak eta txokoak”

Erronkari

Ingurugiroa

Asmakizun-jolas sinple bat da. Horren bidez ikasleek gelakobibliografia aztertu eta araka dezaten lortu nahi da galdetuzaizkien landarediko pertsonaiak zein diren aurkitzea aitza-kiatzat hartuta. Fitxan ageri den informazioa NIZen ere berri-ro emango zaie proposatutako espezieak lantzerakoan.Asmoa ez da espeziearen informazio nabarmen eta esangu-ratsuena ematea, baizik eta ikaslea pertsonaia horiek zeindiren aurkitzera animatzea eta eskolan duen bibliografiarenbidez haiei buruzko informazio gehiago eskuratzea.

Irakasleak hainbat aukera ditu: espezie jakin horri buruzkofitxa bat osatu, informazio esanguratsudun horma-irudiakegin, espezie horiei buruzko kontakizunak irakurri eta abar.Denborak eta ikaslearen interesak erabakiko dute zer egin.

Ariketa honetan Erronkari ibarreko lau zuhaitzik arruntenaklanduko ditugu, abiapuntutzat bakoitzaren ezaugarrietakobatzuk hartuta eta asmakizun moduan aurkeztuta. Hauek dirazuhaitzok:

• Pinu beltza: Ikaslearen fitxan goian eta ezkerrean dago.Zuhaitz honen pista honela hasten da: "Ibar honetanmilioika urte daramat bizi izaten...".

• Pinu gorria: Goian eta eskuinean dagoena. Pista:"Erronkari ibarrean ni naiz ugariena...".

• Pagoa: Behean eta ezkerrean. Pista: "Argia ikaragarrigustatzen zait...".

• Izeia: Behean eta eskuinean. Pista: "45 metrora artekoaltuera izan dezaket...".

Ariketen koadernoko irudi horiek irakaslearen Bitartekoakatalean ere aurkituko dituzu ibarreko irudien artean, eta alda-menean deskripzio bat.

Ibarreko irudi orokorrak ere erabil daitezke zuhaitzok han aur-kitzeko, eta horrela, ikasleek egin beharreko ikerketatxohorretan informazio osagarria eman ahal izateko. Irudi horienlaguntzaz, gainera, emandako pistak eta dagokion zuhaitzalotzera irits daitezke (izenez identifikatzera iritsi ez arren).

Horrelakorik lortzen ez badute, irakasleak InterpretazioZentrora joaten direnean galdera guztien erantzunak han aur-kituko dituztela esan behar die; izan ere, bertan monitoreenlaguntzaz gain, panel eta modulu elkarreragile batzuenlaguntza izango baitute.

Horren ondoren, ikasgelara itzulitakoan denen artean aztertu-ko dute NIZen lortutako informazioa eta galdera horiei buruz-ko erantzunak.

Ariketa honen helburua, aurrekoarena bezalaxe, ikasleekgelan edo eskolan duten biblioteka araka dezaten da; kasuhonetan aldez aurretik osatu behar izan dituzten animaliajakin batzuei buruz garrantzitsu iruditzen zaien informazioguztia bildu behar dute.

Ariketen koadernoan lau espezie dituzte: hartza, sarrioa,basoilarra eta okil beltza. Horiekin batera eskatu zaien infor-mazioa idazteko fitxa diseinatu batzuk dituzte.

Irakasleak erabakiko du ariketa hau banaka, binaka edo lau-naka egitea. Launaka egitea erabakitzen badu, ikasle bakoi-tzak animalietako bat iker dezala proposatzen dugu (zer jatenduen, non bizi den, Erronkari ibarrean horrelakorik ba otedagoen, zein beste animalia dagoen, nolako koloreakdituen,...), eta ondoren, lortutako informazioa taldeko beste-ei jakinaraz diezaiela.

Aurreko ariketan bezalaxe, erantzunik gabeko galderarikgeratu bazaie, irakasleak NIZera egin beharreko bisita aipatu-ko die berriro.

Pirinioetako etxea da, eta morfologia eta klima jakinbat duen ibar batean dagoenez, itxura ere jakina du. Teilatua,leihoak, eraikuntza-materialak, orientazioa,... dena da klima--baldintza gogor batzuen ondorio, neguak hotzak eta elur-prezipitazio handikoak baitira.

19Gida didaktikoa

(UG)

3. ariketa: “Nor da nor”

(UG)

4. ariketa: “Animalien entsalada”

(UG)

5. ariketa: “Ez da edozein etxe”

Erronkari

Ingurugiroa

Ariketen koadernoan ikasleei hainbat etxe proposatzen zaiz-kie haien ustez Erronkari ibarrekoa zein den aukera dezaten.Aukera egin aurretik, ordea, hainbat "pista" ematen zaizkieErronkari ibarreko tenperatura eta prezipitazioei buruz.Ariketa honen helburua etxeek duten itxura eta ingurunekoklima eta ezaugarriak lotuta daudela kontura daitezela da(etxe horien teilatuak oso aldapatsuak dira elurrak irrist egindezan, balkoiak estalita daude euriagatik, leihoak txikiak dirahotzagatik,...).

Komenigarria da, guzti horrekin, irakasleak eskola dagoeninguruneko datu bertsuak ekartzea, izan ere, bizi garen ingu-runeko gauzekin alderatuz gero Erronkariko ezaugarriakulertzea errazago egingo baitzaigu.

Ariketa hau ikasle nagusiekin (3. ziklokoekin) erabiltzeariinteresgarri baderitzozu, Baliabideak atalean dituzun grafi-koak erabil ditzakezu, hau da, batez besteko tenperatura etabatez besteko prezipitazioa duten grafikoak.

Datuak interpretatu ondoren, neska-mutilek Erronkari ibarre-rako egokiena iruditzen zaien etxea hautatuko dute aukeradesberdinen artetik. Hautapena banan-banan egingo duteikasleek eta erabaki horren zergatia idatziko dute. Gero, taldetxikitan jarri eta denen aukerak jarriko dituzte mahai gainean.Egindako aukerak desberdinak baldin badira, elkarren artekoadostasuna lortzen saiatu beharko dute. Adostasunik lortzenez badute, azken erabakia NIZen bertan hartuko dute.

Herriaren kokapena, kaleen itxura eta horrelakoak NIZen lan-duko ditugu herrian egingo dugun ibilaldi baten bidez.

Ariketak bisitaldian

Ariketa hau NIZera egindako bisitan burutzekoa da. Siluetabatzuk oinarri hartuta, neska-mutilek moduluetan aurkitubeharko dituzte siluetok, eta galderei erantzun. Galderenemaitzak dagozkien paneletan aurkituko dituzte. Era honetanikasleek NIZeko behe eta lehen solairuak zeharkatuko dituzte,eta aldi berean, ibarreko hainbat alderdi ezagutzen joangodira, hala nola Erronkariko animaliarik aipagarrienak (ugarie-

nak izan ez arren) eta haien ezaugarrietako batzuk.

Ondoren NIZeko monitoreak azalpen laburra emango die, etaalderdirik garrantzitsuenak azpimarratuko ditu: habitatak,ohiturak, populazioaren egoera (batez ere espezie mehatxa-tuena), eta abar.

Ikerlan txiki bat egin ondoren eta aurrekoariketan animalia bakoitza kokatu ondoren, orain, elikatzekoohiturak landuko ditugu. Modu jolasgarri bat prestatu duguAriketen koadernoak duen "menuko" bazkaldarrak zein direnasmatzeko.

Horrela, hainbat animaliaren elikatzeko ohiturak ezagutukoditugu, ikasleek askotan ez baitituzte ezagutzen.

Ikus-entzunezkoaren ondoren, galderen jolas bat egingodugu ikusitakoari buruz. Galdera horiek aitzakiatzat hartuta,hainbat kontzepturi buruz komeni zaizkigun azalpen eta argi-bide gehigarri guztiak emateko aprobetxatuko dugu, halanola transhumantziari buruz, natur gune babestuei buruz,suntsipen-arriskuan dauden espezieei buruz, almadiei, berta-ko abere-arrazei eta abarri buruz.

Nolako galderak eta zenbat egingo ditugun erabakitzeko kon-tuan izan beharko ditugu ikasleen adina, maila, jolasa egitekodaukagun denbora, eta jolasa bera nola garatzen ari den.

* Ibilaldiaren ezaugarriak:

Ibilaldiak oso desnibel txikia du; behereneko puntua NIZen,Ezka ibaiaren ertzean du, eta gorenekoa, San Esteban elizan.Ibiltarien segurtasunari dagokionez ez dago arazorik, salbu

20 Gida didaktikoa

(UG)

6. ariketa: “Silueten jolasa”

(UG)

7. ariketa: “Mendiko jatetxea”

(UG)

8. ariketa: “Galderaz galdera, puntuzpuntu”

(UG)

9. ariketa: “Kanpoaldeko ibilaldia”

Erronkari

Ingurugiroa

kalearen zoladura galtzada-harrizkoa dela (hori izanik ibilbi-dearen xarmetako bat eta landuko ditugun edukien arlogarrantzitsuetako bat) eta Erronkariko errepidea NIZeko ateaurretik pasatzen dela.

Ibilbidea euria eginda ere egiteko modukoa da, etxeetako tei-lategalen azpian babestokia dagoelako; horrez gain, informa-zioa laburbiltzeko eta paisaia behatzeko pentsatuta daukagunlekua euri-babesa da, eliz ataria hain zuzen. Gainera laua etazabala da, parte hartzaile guztiak kabitzeko modukoa.

Ibilbidean hauek ikusiko ditugu, besteak beste, kalexka estueta harrizkoak, oraindik ere Erronkari ibarreko armarriakdituzten jauretxeak, Julian Gayarre museo-etxea, baratze txi-kiak eta antzinako garbitokia.

Ibilbidea gidatzen monitore bat izango dugu. Ariketen koa-dernoan Erronkari herriaren plano bat azaltzen da, bertanikusiko dute ikasleek egingo dugun ibilbidea. Ibilbidean zeharmonitoreak ariketak, galderak, pistak eta asmakizunak pro-posatuko ditu, eta ikasleek Koadernoan egingo dituzte.

Bisitaren ondoren egin beharreko ariketak

Ariketa honetan gizakiaren jarduera paisaiaren eraldatzailedela nabarmendu nahi dugu, baita Erronkari ibarrean ere.

Ariketen koadernoaren erdialdean orrialde tolesgarriak ditu-gu oinarrizko paisaia beraren bi irudirekin, bata paisaiarenalderdi naturalak dituela, bestea paisaia gizatiartuagoa duela.Irudietako batean, beraz, alderdi naturalak eta gizakiaren tra-diziozko jarduerak izango ditugu (artzaintza, larreak, baratzetxikiak herri inguruetan eta abar). Irakasleak irudiko elemen-tu guztien azalpena aurkituko du Baliabideak atalean.

Beste irudian, aldiz, turismoari eta kirolei lotutako jardueraberriak agertzen dira. Jarduera horien ondorioz paisaia eral-datzen joan da eta eraldaketa horrek animaliei, landareeinahiz herriko ohitura eta tradiziozko erabilpenei eragin die.

Ariketa honek bi zati izango lituzke. Aurrenekoan ikasleek iru-diei adi begiratu eta behar duten informazioa lortu beharkodute, eta bigarrenean, alderdi batzuen inguruan pentsatu etaeztabaidatu egin beharko dute.

Behaketa zehatzagoa izan dadin lau zerrenda osatzeko eska-tuko diegu fitxan adierazitako irizpideei jarraituta. Zerrendahorietako datuak irudian bertan erraz ikusteko moduan adie-razita geratuko dira lau kolore desberdin erabilita (fitxan esa-ten zaien bezala). Lehenengo urratsa irudiak margotzea izan-go da (eskuineko irudia erabili, gizatiartuena), eta bigarrena,zerrendak osatzea.

Baliabideak atalean irakasleak irudi gizatiartuaren fotokopiabat dauka, eta egoki baderitzo, tipula-paperean egindakokopia bana eman diezaieke ikasleei bestearen gainean jarrieta alderaketa errazago egin ahal izan dezaten.

Informazio hau bildu behar dute:

21Gida didaktikoa

(UG)

10. ariketa: “Paisaia naturalak, paisaiagizatiartuak”

DESAGERTZEN DIRA(Gorriz)

ZERTXOBAIT ALDATUTA, BAINA MANTENDUEGITEN DIRA (Horiz)

BERDIN JARRAITZENDUTE (Orlegiz)

• Loreak• Herriko landaredia• Perretxikoak• Tximeleta eta sugea• Erleak• Gurdia eta animalia

• Artzaina• Errepidea• Borda

AGERTZEN DIRA(Urdinez)

• Eskiatzailea• Mendizalea• Gasolindegia• Automobilak• Parapentea• Larreak• Zaborra• Arrantzaleak

• Landaredia• Basurdea, orkatza, otsoa• Herria

Erronkari

Ingurugiroa

Bi lagun edo, gehienez ere, hiru laguneko taldeak osatukoditugu, eta bildu duten informazioa mahai gainean jarri ondo-ren, ezarritako galderei erantzuteko denbora pixka bat eman-go diegu.

Fitxan jaso ditugun galderak ziklo bietako ikasleentzat daudepentsatuta. Irakaslearen ustez nagusienek (2. ziklokoek)gehiago sakontzea baldin badute, galdera zailagoak egin die-zaieke. Hona hemen, erreferentzia gisa, galdera-sorta bat.

Galdera-sorta:

Gizakiaren zein jarduera izan daitezke basa-bizitzarentzat kal-tegarri?

Ba al da animalientzat nahiz landareentzat onuragarria izandaitekeen giza jarduerarik?

Jarduera guztiek indar berberez eragiten al dute?

Irudian zein giza jarduera ikus daitezke?

Jarduera horiek multzokatu al daitezke? (Industria, nekazari-tza, turismoa, azpiegiturak...)

Zein dira, zure ustez, kalterik larrienak? Zergatik?

Zerk eragin dezake kaltea larriagoa izatea? (biztanleriari era-gitea, endemismoa, habitata suntsitzea, babestutako espe-ziea, kaltea noiz gertatu den...).

Zergatik egiten da kalte hori? Nori komeni zaio? Nor kaltetzendu?

Ekintza horietako batzuk saihestu egin daitezke? Nola?

Denak beharrezkoak al dira?

Kaltea egin eta gero, zuzendu egin al daiteke? Zein dirazuzentzen errazenak?

Eta gertatu aurretik aurreikusten errazenak?

Material hauekin landu dugun guztia laburbiltzen duen arike-ta da. Ikasleak nahi duen paisaia eraiki beharko du erliebemutu baten gainean. Horretarako oinarri-paisaia (irudi handieta tolesgarria) emango diogu. Baliabideak atalean irakasle-ak paisaia hori eraikitzeko behar diren elementu guztiak aur-kituko ditu: zuhaitzak, animaliak, etxeak, jarduera desberdi-netan ari diren lagunak,... Elementu horiek dituzten orrialde-en nahi beste fotokopia atera daitezke, ariketan parte hartukoduten ikasleei banatzeko. Komeniko litzateke eraiki nahi denpaisaia bakoitzeko 4-5 ikasleko talde bat sortzea.

Irakasleak, gainera, paisaia mutu baten irudia izango du A3tamainara txikiagotua eta koloreztatua. Kolore horietan oina-rrituko da elementuak argi eta garbi ikusi eta kokatzeko, izanere, irudia zuri-beltzean egongo balitz elementuok (ibai-bidea, labarra, elurtutako tontorrak,...) nahasteko arriskuaegongo bailitzateke.

Lehen Hezkuntzako bigarren zikloan, ikasleei siluetak emaneta beraiek nahi duten bezala margotzen, mozten eta nahiduten paisaia osatzen utziko diegu. Irakasleak ohartarazi eginbeharko die, orain arte ikasitako guztia kontuan hartuta, ele-mentu bakoitzak paisaian izango duen lekua baldintza jakinbatzuen ondorio dela, eta animaliek nahiz landareek lehenta-sun batzuk dituztela.

Hirugarren zikloko ikasleentzat egoera jakin batzuk prestatu-ko ditugu eta horien arabera osatu beharko du talde bakoitzakbere paisaia. Horretarako, talde bakoitzari txartel bat emangodiogu kontuan hartu behar dituzten alderdiak idatzita dituela:

1- Zeure paisaia osatu 100 urte atzerago Erronkari ibarreko

edozein herritan zaudela suposatuta.

2- Zeure paisaia osatu Erronkari ibarreko herri batean

1998an zaudela suposatuta.

22 Gida didaktikoa

(L)11. ariketa: “Pasaia geuk sortzen dugu”

Erronkari

Ingurugiroa

3- Zeure paisaia osatu ibarreko herri batean ...... urtean,

aitona edo amona izango zarenean zaudela suposatuta.

Kasu guztietan osatu den paisaia ikaskideei aurkeztu eta azal-du beharko diete.

23Gida didaktikoa

25

Zatoz Erronkari ibarrabisitatzera

Baliabideak

Erronkari

Ingurugiroa

2- BALIABIDEAK

2.1- Irudiak

* Autoebaluaziorako galdera-sorta. Lanaren amaieran ereerabiliko dugu.

* Urtean zehar ditugun batez besteko tenperaturen eta pre-zipitazioen grafikoak (Urzainkiko behatokiko datuak).

* "Paisaia geuk sortzen dugu" ariketaren irudi orokorra,baina A3 tamainara txikiagotuta eta koloreztatuta.

* "Paisaia geuk sortzen dugu" ariketako elementuen iru-diak.

– Animalia basatiak eta etxekoak: sarrioa, basurdea,basoilarra, ugatza, okil beltza, oreina, behia etaardiak.

– Zuhaitzak: fruitudun gorostia, pinu beltza, pagoa,haritza, pinu gorria eta izeia.

– Etxeak: bi etxe eta borda bat.

– Gizakiak: nekazaria, eskiatzailea, arrantzalea, jauska-ria, alpinista, ehiztaria, artzaina, egurgilea.

* "Paisaia naturalak, paisaia gizatiartuak" ariketan paisaianaturalenari dagokion A3 irudiaren kopia bat, zenbakidu-na eta bertan dituen elementuen erreferentziaduna:

B- Goi-inguruak, larreekin eta mendi-pinuekin

C- Borda, artzaina eta artaldea.

D- Arrano beltza, sagua harrapatuta duela.

E- Labarra eta habia.

F- Pinu gorrien pinudia.

G- Basurdeak.

H- Haritzak, behe-inguruetan eta hegoaldera.

I- Ibar hondoan herria, erreka aldamenean.

J- Etxeko baratzeak.

K- Ohiturazko garraioa, gurdia.

L- Bidea.

M- Goi-inguruetako pagadia eta izeidia.

N- Orkatza.

O- Perretxiko-ingurua.

P- Behe-inguruko pagadia.

Q- Ibaia ibar barrenean.

R- Otsoa gizakiaren kokalekuak aprobetxatzen.

2.2- Inguruan ikusteko dauden beste aukerabatzuk

– JULIAN GAYARRE MUSEO-ETXEA (Erronkari). Ikasle-taldeeta talde antolatuentzako bisita gidatuak. Prezio- eta ordute-gi-aukera desberdinak, taldeen ezaugarrien arabera.Arduradura: Mª José. Tel: (948) 47 51 80.

– JULIAN GAYARRE MAUSOLEOA (Erronkari). InterpretazioZentrotik 1.200 metro ingurura, 15 minutura oinez (hilerriaitxita aurkituko duzue); Benlliure-ren lana, hala ere, kanpotikikus daiteke.

– QUESOS DIEGO ETXEA (Bidankoze). Doaneko bisitak, egunbatzuen aurrerapenez hitzartuz gero. Talde bakoitzean gehie-nez ere 15-20 ikasle onartuko dira eta iraupena 15 minutukoaizango da. Urtarriletik ekainera. Arduraduna: José Miguel.Tel: (948) 47 70 27

– ZERRATEGIA (Bidankoze). Doaneko bisitak, aldez aurretikhitzartuta. Azarotik ekainera. 15-18 ikasleko taldeak eta bisi-ta gidatua 10 minutukoa. Arduraduna: José Mari. Tel: (948)47 71 13

27Baliabideak

Erronkari

Ingurugiroa

– ONKIZU GAZTAK (Bidankoze). Bisita gidatuak 10 lagunekotxandatan eta 15 minutuko iraupenez. Urtarriletik ekainera,9:00etatik 14:00ak arte. Arduraduna: Pedro Antonio. Tel:(948) 47 70 96

– IZABARA BISITA GIDATUA (Izaba). Urritik ekainera.Prezioa: 2.300 pta orduko. Interpretazio Zentroaren bidez hi-tzartu.

– IDOIA SANTUTEGIRA BISITA (Izaba). NIZek ibilbideareneskema eskaintzen du.

– GAZTAGINTZA, "LARRA" ARTISAU-GAZTA (Burgi).Taldeentzako bisita gidatuak urte osoan zehar, 25-30 ikasletxanda bakoitzean eta 30-60 minutuko iraupena (jakin-mina-ren arabera). Bisitariei eskainitako lokala dago, baina ordujakin batzuetan ezin da bisitarik onartu. Interesa duen esko-lak gaztandegiko arduradunekin jarri beharko du harremane-tan. Arduraduna: Mikel Álvarez. Tel: (948) 47 70 46

– GAZTAGINTZA, "EKIA" KABILAENEA ARTISAU-GAZTA(Uztarroz). Gaztagintza ezagutzera emateko instalazioak bisi-tatzeko aukera ematen du. Aurrez hitzartu. Tel: (948) 89 3236

– ERLEZAINTZA (Puerto de las Coronas - Nabaskoze). Bisitagidatua 4-5 eguneko aurrerapenez hitzartuz gero.Astelehenetik ostiralera. Gehienez ere autobus bete ikasle etairaupena 45-60 minutukoa. 150 pta ikasle bakoitzeko.Arduraduna: Jesús Mª Rodrigo. Tel: (948) 47 00 60.

– NABASKOZEKO SUHILTZAILE PARKEA. Bisita gidatua,aldez aurretik hitzartuz gero. Iraupena ordubetekoa gutxigorabehera. Eskabidea egin behar da ikasle-kopurua etaadina, eta bisita egin nahi den eguna eta ordua adieraziz.Eskabidea hona bidali:

Nafarroako Suhiltzaileen Partzuergoa. Begoña Martínez-entzat. Aralar kalea, 1 - 31002 Iruña

Bisiten arduradunarekin (Begoña Martínez) zuzenean hitzegiteko, telefono honetara deitu: (948) 42 30 30.

– MUSEO ETNOGRAFIKOA (Izaba)Bisita gidatua, aldez aurretik eskatuz geroBisitetarako ordutegia: 11:30-13:30 eta 17:00-20:00Tel: (948) 89 33 07

Oharra: Aipatutako bisita horietako batzuk hitzartzeaInterpretazio Zentrotik bertatik egin daiteke.

2.3- Bibliografia

– ELÓSEGUI, J; GUERENDIAIN, P.; PEREZ OLLO, F.; REDÓN,F., "Navarra. Guía Ecológica y Paisajística". NafarroakoAurrezki Kutxa, 1980

– ELÓSEGUI, J.; PEREZ OLLO, F., "Navarra. Naturaleza yPaisaje", C.A.N. 1982

– ELÓSEGUI, J. ETA BESTE BATZUK. "Atlas de aves nidifi-cantes" C.A.N. Iruña, 1985

– ELÓSEGUI, J. ETA BESTE BATZUK. "El parque natural pire-naico: I. Larra-Belagoa". Nafarroako Gobernuaren IngurugiroDepartamentua. Iruña, 1986

– ELÓSEGUI, J. ETA BESTE BATZUK. "El parque natural pire-naico: II. "Irati-Ibañeta". Nafarroako Gobernuaren IngurugiroDepartamentua. Iruña.

– ELÓSEGUI, J. ETA BESTE BATZUK. "Navarra desde el aire".Nafarroako Aurrezki Kutxa. Iruña, 1988.

– F. ROJERO, F. "Proyecto Huella". Hartz Arrea (Oso Pardo)Fundazioa. ICONA. Nafarroako Gobernuaren Ingurugiro De-partamentua.

– ZENBAIT. "El agua en Navarra". Nafarroako Aurrezki Kutxa.Iruña, 1991.

– ARMENDÁRIZ, F.; "Espacios Naturales Protegidos deNavarra". Nafarroako Gobernuaren Ingurugiro Departamen-tua. Iruña, 1995.

– LOIDI, J.; BASCONES, J.C., "Memorias del mapa de seriesde vegetación de Navarra", N.G., Ingurugiro, LurraldearenAntolamendu eta Etxebizitza Dep., 1995.

– HERRI-KULTURARI BURUZKO GAIAK (ZENBAIT):

"Nuestras aves" (36. alea)

"Almadías" (38. alea)

28 Baliabideak

Erronkari

Ingurugiroa

"Ochagavía" (148. alea)

"Artesanos rurales" (333. alea)

"Valle del roncal" (27. alea)

"Indumentaria" (281. alea)

"Tributo de las tres Vacas" (81. alea)

"Burguete" (157. alea)

"El paisaje" (16. alea)

"Valle del Roncal, paisajes y labores" (257. alea)

– ZENBAIT. "Revista Panorama: Los hórreos"

– ZENBAIT. Unitate Didaktikoa. "Nafarroako Natur GuneBabestuak". Nafarroako Gobernua. Ingurugiro Dep. Iruña1998. (Laster argitaratuko da).

– ZENBAIT. Unitate Didaktikoa. "Nafarroako EspezieBabestuak". Nafarroako Gobernua. Ingurugiro Dep. Iruña1998. (Laster argitaratuko da).

– ZENBAIT. Unitate Didaktikoa. "Nafarroako Hezeguneak".Nafarroako Gobernua. Ingurugiro Dep. Iruña 1998. (Lasterargitaratuko da).

– ZENBAIT. Unitate Didaktikoa. "Nafarroako Arroilak".Nafarroako Gobernua. Ingurugiro Dep. Iruña 1998. (Lasterargitaratuko da).

– ZENBAIT. Unitate Didaktikoa. "Nafarroako Basoak".Nafarroako Gobernua. Ingurugiro Dep. Iruña 1998. (Lasterargitaratuko da).

– ZENBAIT. Unitate Didaktikoa. "Nafarroako Ibaiak".Nafarroako Gobernua. Ingurugiro Dep. Iruña 1998. (Lasterargitaratuko da).

–KARTOGRAFIA:

• Ejerzitoaren Geografia Zerbitzuaren mapa topografikoak1:50.000.

• Geografia Institutu Nazionalaren Zuzendaritza Nagusiarenmapa topografikoak 1:25.000.

• Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura Ministerioaren labore etaaprobetxamenduen mapa 1:50.000.

• Espainiako mapa geologikoa, E 1:50.000. EspainiakoGeologia eta Meatzaritza Institutua (IGME).

• Nafarroako mapa topografikoak, 1:200.000. NafarroakoGobernua.

• Nafarroako Natur Gune Babestuen mapa 1:200.000.Nafarroako Gobernuak argitaratua.

• Nafarroako Abelbideen mapa. Abelbideen LagunenElkarteak eta Nafarroako Gobernuak argitaratua.

– PIRINIOKO TURISMO PARTZUERGOAK ARGITARATUTAKOMATERIALA:

• Nafarroako Pirinioko Turismo Partzuergoaren mapa (1997).Errepideak, horiei loturiko zerbitzuak, ondarea eta natura,etab.

• Pirineo Navarro. Guía Turística y de Servicios (1996).

• Nafarroako Pirinioan Barna (1998). (Goikoaren euskarazkobertsioa).

• Senderos del Pirineo Navarro (1998) Bi ale.

• Guía de esquí de fondo. Abodi-Salazar y Larra-Belagua(1998)

Material horiei buruzko argibide gehiagotarako, helbidehonetara jo:

29Baliabideak

PIRINIOKO TURISMO PARTZUERGOAIbarreko etxea (AEZKOA)Tel. (948) 76 43 28/ Faxa: (948) 76 43 20

Erronkari

Ingurugiroa

30 Baliabideak

Taulako galderak arretaz irakurri eta gurutze bat ipini dagokion laukian.

Ondoko oharrak kontuan hartu:

X ipintzeko oharrak:1.- Gaiari buruz inoiz ezer entzun ez baduzu, edo galdetzen ari zaizunaz ezer ez bada-

kizu2.- Noiz edo noiz zerbait irakurri, ikasi edo entzun baduzu3.- Oso ongi baldin dakizu, ikaskideei azaltzeko moduan

Badakizu Erronkari ibarra non dagoen?Ba al dakizu ibar horretako berezko landareren izenik?Badakizu inguru horretan soilik bizi den animaliarik dagoen?Badakizu Erronkariko herriak nolakoak diren?Ba al dakizu hango etxeek zeurearen antzik ote duten?Badakizu ibar horretako jendeak zertan egiten duen lan?Badakizu gizakiaren jarduerak inguruari nola eragitendion?Badakizu zer egin dezakezun zuk edozein leku ongikontserba dadin?

Ez dakit Ezagunaegiten zait

Ongi dakiteta azaldu

egin dezaket

1 2 3

Eta orain ondoko esaldiak osatu:

* Erronkari ibarra aztertzea gustatu egin zait, zeren eta...

* Gauza hauek ikasi ditut nire ikaskideei azaltzeko moduan: ...

* Nire ingurunea ondo kontserba dadin nahi dut, zeren eta...

GALDERA-SORTA

Erronkari

Ingurugiroa

31Baliabideak

25

20

15

10

5

0

Urta

rrila

Otsa

ilaM

artx

oaAp

irila

Mai

atza

Ekai

naUz

taila

Abuz

tua

Iraila

Urria

Azar

oaAb

endu

a

200

150

100

50

0

Urta

rrila

Otsa

ilaM

artx

oaAp

irila

Mai

atza

Ekai

naUz

taila

Abuz

tua

Iraila

Urria

Azar

oaAb

endu

a

Batez besteko tenperatura (ºC) Batez besteko prezipitazioa (mm)

Batez besteko tenperatura (ºC)

Urtarrila Otsaila Martxoa Apirila Maiatza Ekaina Uztaila Abuztua Iraila Urria Azaroa Abendua Urtea

3 4 6,3 9 11,8 17 20,7 18,8 17 13 8,1 5,1 11,2Urzainki

171,6Urzainki

Batez besteko prezipitazioa (mm)

144,5 124,1 146,7 150,5 67,3 59,4 69,6 77,8 101,6 191,7 127,9 1.433

(Grafiko hauek egiteko datuen iturria: PEJENAUTE, J.M. “Tipos de tiempo y clima de las comarcas Navarras”)

Urtarrila Otsaila Martxoa Apirila Maiatza Ekaina Uztaila Abuztua Iraila Urria Azaroa Abendua Urtea

URZAINKIKO BEHATOKIA

Erronkari

Ingurugiroa

32 Baliabideak

Erronkari

Ingurugiroa

33Baliabideak

A3T 30/4/01 13:27 Página 4

37

Zatoz Erronkai ibarrabisitatzera

Ariketen koadernoa

Erronkari

Ingurugiroa

39Ariketen koadernoa

Kaixo lagun hori! Erronkariko NaturarenInterpretaziorako Zentrotik ari gara.

Hau irakurtzen ari bazara, seguru geu bisi-tatzera etortzeko asmotan zaudena.Horretarako koaderno hau prestatu dizuguetorri aurretik gure ibarra nolakoa den eza-gutzen has zaitezen, nolako paisaiak, jendea,herriak, natura eta abar dituen. Eta badakizuzer? Gehien poztuko gintuena zeu eta zeurelagunak hemen proposatuko dizkizuegun ari-ketekin gozatzea da. Beraz, eman bueltaorriari eta has zaitez Nafarroako lurretanbidaiatzen.

A! Eta ez ahaztu. Interpretazio Zentroan zaingauzkazu.

Laster arte

Erronkari

Ingurugiroa

40 Ariketen koadernoa

Hasi aurretik eta koadernoa ez galtzeko, idatzi hemen zeure datu per-tsonalak.

Izena:

Eskola:

Maila: Herria:

Erronkari

Ingurugiroa


Taulako galderak arretaz irakurri eta gurutze bat ipini dagokion laukian.

Ondoko oharrak kontuan hartu:

Badakizu Erronkari ibarra non dagoen?Ba al dakizu ibar horretako berezko landareren izenik?Badakizu inguru horretan soilik bizi den animaliarik dagoen?Badakizu Erronkariko herriak nolakoak diren?Ba al dakizu hango etxeek zeurearen antzik ote duten?Badakizu ibar horretako jendeak zertan egiten duen lan?Badakizu gizakiaren jarduerak inguruari nola eragitendion?Badakizu zer egin dezakezun zuk edozein leku ongikontserba dadin?

Ez dakit Ezagunaegiten zait

Ongi dakiteta azaldu

egin dezaket

1 2 3

USTE DUGUNA BAINO GEHIAGO DAKIGU

X ipintzeko oharrak:1.- Gaiari buruz inoiz ezer entzun ez baduzu, edo galdetzen ari zaizunaz ezer ez

badakizu2.- Noiz edo noiz zerbait irakurri, ikasi edo entzun baduzu3.- Oso ongi baldin dakizu, ikaskideei azaltzeko moduan

Erronkari

Ingurugiroa


Ezagutzen al duzu Erronkari ibarra? Hemen dituzun marrazkiek ideiatxo bat egitenlagunduko dizute. Bai, ezta? Ari zara nolakoa izango den imajinatzen? Zu bizi zareningurunea bezalakoa da?

NAFARROAKO PAISAIAK ETA TXOKOAK

Erronkari

Ingurugiroa


Bizi zaren inguruneko argazkiak, irudiak, marrazkiak... lortu eta Erronkari ibarrekomarrazkiek irudikatzen duten gauza bera dutenak aukeratu. Hemen itsatsi eta alde-ratu. Orrialde honetan elkarren arteko desberdintasunak idatzi, eta aurreko orrialde-an, elkarren arteko antzekotasunak.

Eta horretaz ari garelarik, non dago Erronkari ibarra? Aurki ezazu Nafarroako mapa batean.

NAFARROAKO PAISAIAK ETA TXOKOAK

Erronkari

Ingurugiroa


Erronkari ibarrean bizi diren zuhaitzei buruzko hainbat gauza kontatu nahi nizkizun;baina erabat nahastu zait dena eta orain ez dakit zein diren zuhaitz bakoitzaren pis-tak, ez eta zein izen duten ere. Lagunduko didazu?

Ni….................... naiz

Ni….................... naiz

Ni….................... naiz

Ni….................... naiz

Liburuetan, aldizkarietan... begiratu dezakezu

Badakizu nor den nor? Ez badakizu, ez arduratu. Naturaren Interpretaziorako Zentrora joaten zare-nean falta zaizun guztia osatu ahal izango duzu.

A! Eta koadernoan duzun irudiari begiratzenbadiozu, asko lagunduko dizu...

• Argia ikaragarri gustatzen zait,horregatik oso landare gutxi haz dai-tezke nire itzalpean.

• Nire fruituak pagatxak dira etabasoko animalia askoren elikagaidira.

• Neguan hosto denak erortzen zaizkit.

• Erronkari ibarrean ni naiz ugariena.• Nire enborrek ibaietan bidaiatzen

zuten almadia moduan.• "Inbaditzailea" naizela esaten didate.• Nire izena nire enborrak duen kolore

gorriztatik dator.

• 45 metrora arteko altuera izan dezaket.• Hostoen atzeko aldean bi marra zuri

ditut.• Zure koadernoko irudian beste zuhaitz

batekin nahastuta aurkituko nauzu.• Zapin ere esaten didate.

• Ibar honetan milioika urte daramat biziizaten.

• Haitz artean dagoen lur apurra aprobe-txatu egiten dut nire sustraiak sartzeko.

• Mendien goialdean aurkituko nauzu,beste zuhaitz batzuk bizi ezin diren ingu-ruetan.

• Nire hostoak berde ilunak dira eta bipinaburu ematen ditut.

NOR DA NOR?

Erronkari

Ingurugiroa


Erronkari ibarreko hainbat animalia dituzu hemen. Eta badakizu zer?, animalia hauek"bereziak" dira, ale bakan batzuk baino ez direlako geratzen edo Nafarroako eremuhonetan baino bizi ez direlako.

Ezagutzen al dituzu? Badakizkizu haien izenak?... zer iruditzen animalia horiez zertxobait ikertzen badugu?

Moztu ondoko zatiak eta osatu animaliak. Animaliak osatuta dituzunean, hurrengoorrialdeetan itsatsi eta haietaz deskubritzen duzuna idatzi.

✄

ANIMALIEN ENTSALADA

Erronkari

Ingurugiroa


Erronkari

Ingurugiroa


Izena:

Beste gauza hauek jakin ditut…

Bizilekua:

Janaria…

Etxea nola egiten du…

Ohiturak…

(animalia hemen itsatsi)

Izena:


Bizilekua:

Janaria…


Ohiturak…


ANIMALIEN ENTSALADA

Erronkari

Ingurugiroa

48

Izena:


Bizilekua:

Janaria…


Ohiturak…


Izena:


Bizilekua:

Janaria…


Ohiturak…


Ibarrean zein beste animalia bizi dira? Interpretazio Zentrora zatozenean askoz gehiago ezagutukodituzu.

ANIMALIEN ENTSALADA

Ariketen koadernoa

Erronkari

Ingurugiroa


Orrialde honetan hainbat etxeren marrazkiak ditugu. Jakingo zenuke Erronkari ibarra-ri dagokiona zein den esaten? Hona hemen pista batzuk.

Orain bi pista dituzu. Eragiozu buruari eta pentsatu nolako leiho eta/edo balkoiakizango dituzten Erronkariko etxeek.

Pista horren arabera, zerez eginda egongo ote dira Erronkariko etxeak?

Pista horretan tarte batez pentsatu eta bi teilatu hauei begiratu. Zein erabiliko zenu-ke Erronkariko etxeetan?

Erronkari ibarrean euri dezente egiten du. Urteak dituen 365 egunetatik 150etan prezipitazio-ren bat dago. Prezipitazio horietako asko goi-inguruetan elur-moduan izaten dira.

Erronkari ibarrean neguak hotzak izaten dira. Askotan izotza egiten du eta batez besteko ten-peratura 4ºC ingurukoa izaten da. Udak leunak izaten dira, eta batez besteko tenperatura 17ºCingurukoa.

Gizakiak betidanik erabili izan du etxeak egiteko naturak emandakoa eta eskuragarrien duena.

EZ DA EDOZEIN ETXE

Erronkari

Ingurugiroa


Zein da zure ustez Erronkari ibarreko etxea? Gurutze batez aukeratu eta azaldu zer-gatik:

Etxe hori aukeratu dut, zeren:

3 ikasleko taldeak osatu eta saiatu etxerik egokiena zein den erabakitzen. Zalantza guztiakidatzi, gero Interpretazio Zentroan aztertu ahal izateko.

Juan Carlos Etxegoien-ek egindako irudiak ("Orhipean", Pamiela 1996) oinarri hartuz moldatutako etxeak dira

❒ ❒ ❒

❒ ❒ ❒

EZ DA EDOZEIN ETXE

Erronkari

Ingurugiroa


Idatzi Erronkari ibarreko herrien ize-nak dagokien lekuan.Zein arrazoi egon daiteke ibarrekoherriak dauden lekuan egoteko?

Saiak zein beste izenditu?

Interpretazio Zentroan egin beharreko ariketa

Sai zuriak non jartzenditu habiak?

Panelean zeinzuhaitz agertzenda?

Zenbat kume izaten ditu erditze bakoitzean?

SILUETEN JOLASA

Erronkari

Ingurugiroa


Zer behar du bizitzeko?

Lumak beti ditu zuri?

Leku honek ba al du ezaugarri berezirik?

Zenbat kume ditu habian?

Zein zuhaitz daudeinguru honetan?

SILUETEN JOLASA

Erronkari

Ingurugiroa


Kopia ezazu argazki azpian dagoen esaldia:

Eskuinean dagoena, zertan desberdintzen da?

Zergatik esaten da ".......... baino lotiago zara"?

Zein herri da?

Mausoleo ospetsua

Beste txori baten habiakaprobetxatzen ditu. Norenak?

SILUETEN JOLASA

Erronkari

Ingurugiroa


HERRI MAGIKOA

Erronkari

Ingurugiroa


MUSEOA

Erronkari

Ingurugiroa

56

Interpretazio Zentrorako bisitan zehar egin beharreko ariketa

Ongi etorri "Mendiko jatetxera"! Gure lurraldeko plater tipiko bikainengatik ospetsua.Gaurko menua bariatua eta benetan goxoa da.

Gaur bezero hauek izango ditugu: eper zuria, ugatza, orkatza, okil gibelnabarra, ur-txintxa eta erbiñude zuria. Zerbitzariak idatzita du dagoeneko bezero bakoitzak eska-tu duena eta paper bakoitzari zenbaki bat ipini dio.

Jakingo zenuke bezero bakoitza non dagoen eserita asmatzen?

1.- Intsektu-pureahazi desberdinekingainerreta

1 35

462

2.- Pago-kimuakharitz-hostosamurrekin salte-atuta

3.- Habiaratutakointsektuz beteta-ko enborrak

4.- Pagatxa etaurrazko entsalada,pinaziz betetakokrepeekin.

5.- Hezur-errazio"menditarra" berezukutan

6.- Basasaguareniztertxoak eta lur-saguaren "souf-flea"

MENDIKO JATETXEA

Ariketen koadernoa

zatoz erronkari ibarra ezaguztzera. (8 eta 12)

Documents