Actualmente incluída na Triennale de Milán –deica o30 de Maio; entre xullo e setembro poderase ver no Lud-wing Museum de Colonia–, Meditations on art, a exposi-ción antolóxica da obra de Roy Lichtenstein (1923-1997)ofrécenos unha excelente oportunidade para repensar olabor deste célebre artista norteamericano, enmarcadono pop-art de finais dos anos 50 e 60 do século pasado.Unha fórmula xurdida desde a outra beira do Atlánticoque,se ben que precedida pola súa homónima inglesa encase unha década, levou o espazo pop até o éxito mun-dial da man de autores como Robert Rauschenberg, Jes-per Jones, David Hockney, Claes Oldenburg ou AndyWarhol.

Nunha escena artística deseñada polo expresionismoabstracto, o pop-art veu opoñerse radicalmente á arte devangarda dominante. Onde as formas abstractas reivindi-caban a expresión subxectiva do artista a través do trazo,do xesto manual, o pop opuxo a manufactura industrialou impersoal –pensemos na pincelada de Pollock (indé-xica) fronte á de Lichtenstein (icónica)–; onde uns pro-clamaban a pureza da pintura, os outros veñen contami-nala con múltiples disciplinas (cinema,cómic, fotografía,deseño gráfico e industrial...); á abstracción contraponlleo pop a figuración; ao enxalzamento das categorías das“belas artes”, a produción industrial. Dirá Lichtenstein:“axeración anterior tentaba alcanzar o seu subconscientementres que os artistas pop tentamos distanciarnos da no-sa obra. Eu desexo que a miña obra teña un aire progra-mado e impersonal”.

Pero se este movemento de vangarda oponse ao ante-rior como o novo e o superado, tamén mantén relaciónsreferenciais coa historia da arte: ao introducir a trivialida-de,o insignificante e o cotián,está a retomar o programada revolución moderna; ao cuestionar xerarquías e mos-trar unha tendencia anti-arte, recupera principios dadaís-tas; ao usar a fotomontaxe e o collage, volve sobre técni-cas empregadas polas vangardas históricas, do mesmoxeito que se vincula con estas ao interesarse polos obxec-tos técnicos, asimaxes mecáni-camente repro-ducidas,etc.

O pop-art ex-presa un rexeita-mento á arte eli-tista, propondounha inversióndas xerarquíasao introducirnos espazos re-servados para a“alta cultura”materiais da so-ciedade de con-sumo e dos me-dios de masas,produtos consi-derados da“baixa cultura”.Con maior oumenor interven-ción sobre eles ou,na maior radicalidade,sen máis media-ción por parte do artista que o xesto provocador de des-contextualizalos, é retomada a proposta do ready-madeduchampiano. A Fontaine (1917), un urinario da casaBedfordshire sobre o que Duchamp firma“R. Mutt”, paradespois trasladalo ao espazo expositivo,atopa a súa conti-nuidade en Brillo Box (1968) deWarhol,unha caixa de de-terxente en po levada do supermercado á galería de arte.E, sobre estes xestos,aínda volverán as prácticas apropia-cionistas dos anos 80.

Pola súa banda, Lichtenstein toma imaxes dos cómicspara redimensionalas a grande escala e“depuralas”:elimi-na detalles ou fondos,traduce as sombras a cores planas,emprega cores primarias e brillantes,amplifica os puntoscaracterísticos das técnicas de impresión… Pinta coida-dosa e manualmente os textos dos bocadillos do cómicou o viñeteado, pero sen ningunha xestualidade –imitan-do o acabado industrial– do mesmo xeito que o fai con

esas tramas de puntos,que deixan de ser o procedementonecesario para conformar a imaxe técnica, para conver-terse nun elemento de tanta importancia na imaxe pictó-rica como o son as figuras.

Resulta un tanto absurdo que recentemente se desata-ra a polémica sobre se Lichtenstein“copiaba”a autores docómic como Joe Kubert ou Jack Kirby. É obvio que seapropiou das súas imaxes.No fondo de tal discusión estáo feito de que actualmente se ampliou a categoría de

obxectos que entran nos museos de arte contemporánea–cómic,grafiti,deseño– á vez que os seus produtores bus-can o recoñecemento como“artistas”.Noutras palabras: apolémica é produto de aplicar ao traballo de Lichtensteinuns principios do presente que,por tanto,resultan anacró-nicos.Haberá quen acabe por acusar a Warhol de copiara James Harvey, deseñador da Brillo Box que tiña ambi-cións de artista plástico. Ou a Duchamp de copiar aBedfordshinre.

Coordina: Xose Ramón PenaNº 323 n XOVES, 11 DE MARZO DE 2010

Maldito

artistapopRoy Lichtenstein:

Meditacións e polémicasMAR CALDAS

ARTE: CANDIDAHÖFER NO MARCO /PÁX. III

ENTREVISTA CON MANUELRODRÍGUEZ DO GRUPO “A_TÚA” /PÁX. IV-

TEATRO: DEMIÚRGOSE ESCENARIOS /PÁX. VIII

Oliver Stone volveprender a mecha da polé-mica. Os seus últimos do-cumentais e longametra-xes provocaron algún queoutro conato de incendio,pero desta vez a serie do-cumental de dez horas, Ahistoria Secreta dos Esta-dos Unidos, semella vircargada cun detonador.Nela analizará algunhasdas figuras políticas máisdesprezadas da historia:personaxes como Hitler,Stalin, Mao e McCarthy, oscales, segundo o realiza-dor norteamericano, se-rán “postos en contexto”.Asistiremos, pois, a unhanova exhibición do cinede Oliver Stone, un cinepersoal, controvertido enos últimos tempos máisrevolucionario que es-querdista. Lembremosque hai uns meses presen-tou na Mostra de Veneciao documental Ao sur dafronteira, do brazo de Hu-go Chávez a quen cualifi-cou como un heroe. Po-rén, á súa visión do presi-dente venezolano pásalleo mesmo que ás súas an-teriores achegas de FidelCastro en Comandante(2003) e Looking for Fidel(2004):Stone,o grande ex-perto en cine presiden-cial norteamericano, faiaquí mero cine presiden-cialista, sen asomo de crí-tica ou reproche á figuraretratada. Pouco importaque en Venezuela siga ha-bendo os mesmos pobresque hai unha década,quenon existan liberdades eque os cárceres se en-chan de presos políticos,cando en Venecia Chávezpode saborear sen vergo-ña o seu momento de gla-mour, permanecendomáis de vinte minutos so-bre a alfombra vermellafirmando autógrafos aosseus admiradores.

Oliver Stone séntesefascinado polo poder epolos personaxes que oexercen,que o amasan ouque se aferran a el.Pero assúas películas son, asema-de, unha toma de posi-ción persoal sobre os fei-tos que narra, sobre a his-toria.“Os medios de co-municación poden cruci-ficarme, pero como dicíaSanto Agostiño, prefiro serodiado polo que son a seramado polo que nonson”,declaraba a finais de2008, cando presentou W,o seu achegamento fílmi-co a George W. Bush. Sto-ne leva 40 anos falándo-nos de si mesmo a travésdo Vietnam (Platoon, Na-do o 4 de xullo,), de Ken-nedy (JFK, caso aberto)dos cobizosos anos oiten-ta (Wall Street), dos cam-bios xurdidos nos anos 90(Asasinos natos, Un do-mingo calquera, Xiro ao

inferno) e da sociedadedespois do 11 de setem-bro, con World Trade Cen-ter e as películas mencio-nadas sobre Castro e Chá-vez, sen esquecer outrasnon menos persoais,as ro-dadas sobre Nixon, Ale-xandre Magno e Bush.

Hollywood sempre tra-tou ben aos ocupantes daCasa Branca, espallando

así o modo de vida ameri-cano por todo o mundo; aidealización dos presi-dentes dos EEUU no cineé unha constante dendeO nacemento dunha na-ción de D.W.Griffith até fil-mes modernos como a in-vasión marciana de Inde-pendence Day ou Air ForceOne, filme onde o presi-dente se converte en todoun heroe de acción. Po-rén, a nefasta política le-vada a cabo por GeorgeW. Bush no seu segundomandato fixo xurdir unhagran cantidade de pelícu-las moi críticas coa admi-nistración estadouniden-se. Podemos citar, entre asmoitas posibles, a severaarenga contra Bush querealiza Michael Moore enFahrenheit 9/11; a críticaao sistema social e econó-mico de Stuart Townsendn´A batalla de Seattle; aimpunidade coa que ope-ran os traficantes de ar-mas n´O señor da guerra,de Andrew Niccol, ou oretrato da corrupción queaparece en Syriana, unhapelícula de StephenGaghan chea de frasescon recargo como esta:“Se cavas un buraco dedous metros, atoparás trescadáveres;pero se o cavasde catro, ao mellor atopascorenta”.

Se para un bo númerode directores estadouni-denses o paso de GeorgeBush pola Casa Branca su-puxo unha clara toma deposición,ás veces,mesmobuscando provocar uncambio político, tal acon-tecer radicalizou postu-ras,e tal é o caso de OliverStone quen, cando es-treou W, –que se conver-teu (cómpre lembralo)no primeiro film de fic-ción sobre un presidenteen exercicio– dixo que asociedade americana es-taba atravesando un pe-ríodo orweliano, opiniónque quizais xa non man-teña logo da chegada deObama. De calquera xei-to, é evidente que a OliverStone lle gusta estar nocentro polémica, sexa va-léndose de Chávez e Cas-tro, sexa apelando a Hitlere Stalin.

Oliver Stone na loita finalEntre o cinema e a política

CARLOS FREIRE

O director norteamericano Oliver Stone. // FOTO: JUAN HERRERO

A historia secreta de Estados Unidos,o últimoproxecto de Oliver Stone,é unha serie que cons-ta de dez capítulos e que no seu país será emiti-da por un canal de pago.Stone xa advertiu quevai molestar a moitos,porque“seafasta das visións simplistas quefan que a xente se sinta ben”.Nasúa estima,non é posible coñe-cer a historia“a menos que se sin-ta certa empatía”por personaxescoma Stalin,Mao ou Hitler.Así pois,a provoca-ción está servida.

Nos episodios da serie falarase da decisióndo presidenteTruman de lanzar a bomba atómi-ca sobre Hiroshima e faranse retratos de Hitler e

Stalin,personaxes que,segundo Oliver Stone,de-bemos observar dun modo máis apegado aosfeitos históricos.Stalin,por exemplo,“loitou con-tra os alemáns máis que calquera outra persoa”e

Hitler“foi unha vítima expiatoria”.O director ato-pa ligazóns entre ambos e o seu filmeW, sobre afigura de George Bush,pois do que se trata é“deentenderaalguénaquendesprezo”.Oguionista,Peter Kuznick,aclarou que o que pretende a se-

rie é describir a Hitler como un fenómeno histó-rico e non como alguén que apareceu da nada.

Nos próximos meses Stone seguirá estandode actualidade,pois en maio estreará a segunda

parte do film Wall Street, vinte e tresanos despois.Michael Douglas reto-mará o personaxe de GordonGekko,que agora sae do cárcere pa-ra iniciar unha nova conquista dabolsa.Nesta ocasión,Douglas non

estará acompañado por Charlie Sheen,senónpor Shia LaBeouf,actor que fixo de fillo de India-na Jones na última entrega da saga.O film levaráun título moi do estilo James Bond: O diñeironunca dorme.

Vítimas ten a historia

Stone séntese

fascinado polos

personaxes que

exercen o poder

FARO DE VIGO

XOVES, 11 DE MARZO DE 2010 CINEMAII

O Museo de Arte Con-temporánea de Vigo MAR-CO,continuando a nova xei-ra de exposicións indivi-duais que iniciou con JorgeBarbi, ofrece até o 23 demaio unha mostra de Can-dida Höfer,un-ha das máisdestacadas re-presentantesda Escola deD ü s s e l d o r f–formouse naKunstakade-mie desta ci-dade–, com-posta por un-ha escolmados seus traba-llos dos últi-mos corentaanos nunhamontaxe reali-zada en cola-boración coprestixioso es-tudio berlinésde arquitectu-ra Kuehn Mal-vezzi, creadopolos arqui-tectos SimonaMalvezzi,Wil-fried Kuehn eJ o h a n n e sKuehn.

C ó m p r elembrar queC a n d i d aHöfer é consi-derada na ac-tualidade un-ha das perso-n a l i d a d e smáis represen-tativas, cabode ThomasStruth,Andreas Gursky ouThomas Ruff,da Nova Esco-la de Fotografía Alemá,xur-dida a finais da década dosoitenta e que atinxiu unhaenorme relevancia no pla-no internacional.

A exposición,que leva otítulo de Projects:Done [Pro-xectos completados] inclúeobras de proxectos realiza-dos entre 1968 e 2008:Liver-pool; Flipper; Räume [“Espa-zos”];Franz West; On Kawa-ra; Kuehn Malvezzi; Zwölf.Die Bürger von Calais [“Do-ce”,“Os burgueses de Ca-lais”]; Zoologische Gärten[“Zoolóxicos”];Possessions.Tamén presenta as seriesTürken in Deutschland [“Tur-cos en Alemaña”] e 80 Pic-tures [“80 imaxes”],realiza-das nos anos setenta e oiten-ta,en proxección de diaposi-tivas (1979) e dupla proxec-ción de diapositivas (1996),respectivamente.Alén diso,amostra do MARCO presentaun filme do catálogo,conci-bido tamén como proxectono contexto desta exposi-

ción.A artista,os arquitectosKuehn Malvezzi –que dese-ñaron a impecábel monta-xe en estreita colaboracióncon Candida Höfer– e os co-misarios Markus Heinzel-mann e Doreen Mende,fixe-

ron da relación entre foto-grafía,arquitectura e presen-tación das obras o eixo cen-tral deste proxecto.A crono-loxía das obras presentadase a súa variedade fai que es-tamos perante unha mostra

moi representativa da tra-xectoria da artista e da evo-lución das súas preocupa-cións formais.

O traballo de CandidaHöfer parte do interese polamultiplicidade de formas de

presentación da culturacontemporánea, relacio-nándose dun xeito ben sin-gular cos escenarios ondese desenvolve a sociedade emais o coñecemento,cernada súa fotografía desde os

anos oitenta.É a súa unhaobra fortemente sistemáti-ca, que xorde do interesepolo espazo,como se esteconvidase a ser obxectodunha concreción fotográfi-ca na que a fotógrafa conse-

gue captarnon so-amente oinstante se-nón as ca-madas dotempo enrelación coespazo. Es-tas caracte-rísticas dose s p a z o sacaban porcrear tipolo-xías ao lon-go do tem-po,e este as-pecto evi-d e n c i a s econ rotun-didade namostra quepodemoscontemplaren Vigo. Encerto senti-do a imaxeremata ocu-pando o lu-gar do espa-zo coas súarelaciónsformais,pla-nos e cores.

A obrada fotógra-fa alemáhai que en-tendela so-bre todo li-gándoa, xa

que logo,co espazo e taméncoas institucións que ela se-lecciona e decide fotogra-far, entre as que salientanaqueles locais destinados acoleccionar ou arquivarcousas,como bibliotecas emuseos,mais tamén os es-pazos semipúblicos,comosalas de institucións,teatrosou hospitais.As inmacula-das presentacións de inte-riores obrígannos a obser-var os obxectos e os porme-nores presentes nos espazose a ver como estes poten-cian a arquitectura ou co-mo mesmo poden renxerfronte a ela.Neste sentido,obxectos como mesas oucadeiras serven para nosorientar sobre as funciónsdos espazos,tendo un papelben relevante nas composi-cións, caracterizadas polasúa simplicidade á hora derepresentar o ámbito espa-cial,polo seu rexeitamentoá intervención sobre a ima-xe e pola colocación da cá-mara á altura do punto devista do espectador.

Espazos e ausenciasCandida Höfer no MARCO

CARLOS L. BERNÁRDEZ

Candida Höfer: “Proxectos completados” no MARCO. // FOTO: ELI REGUEIRA

Na fotografía de Candida Höferdesaparece o rastro da figura hu-mana,aínda que si podemos sentira presenza das persoas que ocu-paron ou ocuparan eses lu-gares, persoas que si apare-cían nas series dos setentacomo Türken in Deutschland[“Turcos en Alemaña”] ou Li-verpool. Esta elisión deshu-manizadora semella ir orien-tada cara a captación do ca-rácter representativo dos lo-cais,empregando para iso un códi-go fotográfico aséptico edistanciado que non deixa de re-flectir a presenza da vida no xeito

de habitar os espazos, no baleiroque fica na ausencia de seres hu-manos.

A fotógrafa compón unha ima-

xe total a partir dun aspecto espa-cial parcial e estático e ofrece aoespectador unha síntese visual-in-telectual,mesmo transmitindo cer-

ta dose de perturbante ambivalen-cia –pola nitidez e frialdade– entrereprodución fiel da realidade ecreación autónoma da imaxe.Trá-

tase dunha manobra de arre-friamento;as senlleiras arqui-tecturas poden ser entendi-das como un xeito de “reve-lar” estes espazos,“represen-tativos”debido á súa funcióncultural ou social.A fotógra-fa fai, pois, coas súa imaxeslimpas e neutras,da especta-

cularización do espazo simbólicoalicerce do seu discurso estético,conseguindo unha linguaxe visualintensa e persoal.

Retratistado baleiro

FARO DE VIGO

XOVES, 11 DE MARZO DE 2010ARTE III

Varias obras da mostra de Candida Höfer. // FOTOS: ELI REGUEIRA

FARO DE VIGO

XOVES, 11 DE MARZO DE 2010 ENTREVISTAIV

–Como naceu A_túa? –Os cinco socios –Antonio Castro,Ana

Gesto,Adriana García,Sonia Suárez e maiseu,Manuel Rodríguez–coñecémonos den-de hai anos. Cada un temos experienciasprofesionais e académicas moi diferentes,pero todos tiñamos en común a nosa in-quedanza pola arte. Falamos de mesturarun poquiño a temática de empresa coa daarte contemporánea,e así xurdiu esta pro-posta de creación artística.

–Escolleron Vdes. un nome curioso... –Barallamos dúas ou tres posibilidades

e eliximos A_túa.O guión baixo é como o ccaído de actúa.Actúa no sentido de quenon é só o emisor da mensaxe artística oque xoga un papel,tamén o receptor.A_túaé,ademais,unha invitación a participar,por-que a parte de empresa,queremos crear unha re-de con colaboradores,con outros artistas...Pare-ceunos un nome signifi-cativo,e en galego,que éimportante tamén.

–Os cinco prodecen de moi diversos campos: as belas artes, a econo-mía, a pedagoxía, a xes-tión cultural, o turismo... Como se unen todos eses eidos nun mesmo proxecto?

–Nós plantexamos aempresa para que se mo-va no marco da arte con-temporánea e no terreodo deseño. E dentro de-sas coordenadas quere-mos abarcar diferentesperspectivas e traballos,dende o deseño audiovi-sual,o deseño de obxec-tos, a montaxe e a esce-nografía até a realizaciónde proxectos pedagóxi-cos: obradoiros, convi-vencias... E en todos es-tes campos que quere-mos abarcar, pensamosque os cinco podemosxogar un papel.

–Teñen unha liña ar-tística ou adáptanse ao que o cliente lles pida?

–As dúas cousas.Nósofrecemos unha deter-minada filosofía que estásituada no marco da artecontemporánea, pero,por suposto,adaptada ásnecesidades do cliente.Cando nos encargan,porexemplo, facer unha pá-xina web e nos indicanos obxectivos que perse-guen,nós aplicámoslle aesa funcionalidade a no-sa visión particular,e deaí xorde o noso traballo.Iso cando traballamospor encarga.Logo está aprodución propia,que ta-mén pretendemos facer,e que xa é máis libre.

–-Un dos moitos paus que tocan é o das inter-vencións artísticas en es-pazos públicos. Buscan a participación do público neste tipo de accións?

–É parte da filosofíadeA_túa,e ten moito quever co que pensamos daarte contemporánea.É aarte dos nosos días,peroao mesmo tempo estámoi agochada; a xentenon a coñece e resúltalleunha linguaxe estraña.Pensamos que unha dascaracterísticas que ten éque o receptor ten ungrado de responsabilida-de bastante alto, xa queten que opinar, ten que

investigar pola súa conta,ten que mirar moiamodo.Nese sentido,queremos ser partici-pativos porque confiamos moito no recep-tor.Pero ao mesmo tempo está a propia es-tética das cousas,e pensamos que,mesmopara aquelas persoas que non teñan esapaciencia ou esas ganas de mirar, taménlles poderá resultar interesante o que imosofrecer.

–Tamén tocan a formación, eido que es-tá relacionado, precisamente, con esa ne-cesidade de saber un poquiño para gozar ao máximo da arte contemporánea...

–Así é. Pretendemos ofrecer dúas cou-sas:por unha banda,pelexar por introduciro ensino da arte contemporánea nas for-macións académicas clásicas; é dicir,che-gar ás escolas con unidades didácticas pre-

paradas,para que os nenos coñezan os ar-tistas contemporáneos,poidan saber o queé unha performance,unha instalación...Epor outra banda,a nosa intención é organi-zar convivencias, campamentos, obradoi-ros de traballo...De todos os xeitos, somosunha empresa nova e aínda que esta é un-ha parte do traballo que nos parece máisinteresante,é tamén un dos eidos onde nostoca insistir máis, e elaborar un proxectomáis amplo.

–Que traballos fixeron até o de agora? –Fixemos como proxecto propio unha

serie de microdocumentais; algunha páxi-na web; carteis como os que elaboramospara os grupos composteláns Bakin BluesBand e Three Steps Behind; varias esceno-grafías e videocreacións para compañías

teatrais como Nut Teatro; ambientación deespazos e creacións audiovisuais para em-presas como SunnuArt Club...Estamos co-mezando e de momento imos tirando poresa liña.

–Pódese unir a arte e mais a empresa nestes tempos?

-Aí está o reto.Se pensaramos que non,non nos arriscariamos.É certo que hai dúasdificultades.Unha,os tempos,que son difí-ciles, montes o que montes; e por outrabanda,a propia idiosincrasia do negocio:unir algo aparentemente tan“exótico”co-mo é a arte contemporánea coa empresanon é nada habitual,pero cremos que haimoitísimas posibilidades,moitos atractivos,e que vai haber un mercado para isto.Haique armarse, iso si,de ilusión e de pacien-cia.

–Teñen pensado traballar fóra de Gali-za?

–Non nos pechamos ningunha porta,obviamente.Veña de onde veña, se pode-mos facer un traballo, farémolo.O que si écerto é que onde coñecemos máis xente,onde,dende o punto de vista comercial po-demos darnos a coñecer un pouquiñomáis e que a xente nos valore,é o noso en-torno,Galiza.Pero xa che digo,se veñen en-cargas de Portugal,de España,de onde se-xa, por suposto que as faremos.Ademais,hoxe non hai distancias,e certo tipo de tra-ballo,como pode ser un deseño,non requi-re unha gran cercanía física.

Procedentes de moi diferentes eidos, os membros de A_túa Creación e

Produción Artística (www.atua.es) fusionan arte e mais empresa neste

novo colectivo que, tal e como conta a FARO DA CULTURA Manuel

Rodríguez –un dos socios fundadores–, abarca traballos

tan diversos como o mundo do deseño, o audiovisual

ou as intervencións en espazos públicos

“Queremos chegar

ás escolas; que os

nenos aprendan

o que é una

performance,unha

instalación...”

NATALIA ÁLVAREZ

FOTO: XOAN ÁLVAREZ

“O receptor tenun alto grado de

responsabilidade naarte contemporánea”

A_túa

A editorial 3C3 vén depublicar,da autoría do filó-sofo Humberto Busto, o li-bro Achegas do Alén miño:Pascoães, Coimbra e Ma-chado na Galiza, ilustrada,aportada,con medallóns daAsociación Irimia relativosao río Miño e ás relaciónscon Portugal. No volume,como ben sinala AnxoGonzález,o prologuista,ca-tedrático de filosofía naUSC,cóntase e analízase“omáis e seguramente o me-llor do que houbo entre Ga-licia e Portugal durante aprimeira metade do séculoXX,no campo das relaciónsculturais e,máis alá aínda,daquilo que, a unlado e a outro doMiño, se chamaba“irmandade”: aconciencia plena emais a vivenciaemocionada da ir-mandade”,froito is-to, segundo Hum-berto Busto vai de-bullando,do herdocomún ideal-ro-mántico, que vénmanifestarse na li-teratura,na filosofíada saudade,na an-tropoloxía…,e queexplica as motiva-cións que dan lu-gar á RenascençaPoruguesa, e, nestabanda do Miño, ogaleguismo das Ir-mandades da Fala,o Partido Galeguista,oEstatuto de Autonomía…

Debúllase todo isto, co-mo diciamos, ao longo de

catro traballos, elaboradosentre 1998 e 2005,pero cun-ha profunda unidade siste-mática: “Teixeira de Pas-coães e Galiza”(presentadocomo comunicación nas IXornadas das Letras Gale-

gas en Lisboa,no que

se analiza a estreita rela-ción do escritor portuguéscon membros das Irmanda-des),“Leonardo Coimbrana Galiza: viaxe, cartas epresenza intelectual” (cu-xas liñas xerais xa se expu-xeran como comunicaciónno Congreso Internacional

de FilosofíaPersoa e So-ciedade, eno que sepon de ma-nifesto a re-lación do fi-lósofo portu-gués con va-rios intelec-tuais galegose a viaxe quefai a Galicia áfronte dunhadelegacióncultural), “ARenascençaPortuguesa:un proxectoeducativo pa-ra unha na-ción” (contri-bución á Ho-

menaxe ao pro-fesor Manuel

Quintáns, no que se

estudan este movementosociocultural e a colabora-ción entre el e varios auto-res galegos),“Epistolarioportugués de Álvaro Ce-breiro: o presidente Bernar-dino Machado”(comunica-ción no IV Simposio Inter-nacional de Filosfía Galizae Portugal: identidades efronteiras,no que se dan acoñecer as vinte e oito car-tas que o dúas veces presi-dente de Portugal,desde oexilio, dirixe ao galego), eun anexo iconográfico.

Para min, e á marxe dointerese xeral de todos ostraballos,elaborados con ri-gor,documentación e perfilinvestigador, conveniente-mente anotados, os quemáis me chamaron a aten-ción foron os relativos a Tei-xeira de Pascoães e á Re-nascença Portuguesa.O pri-meiro pola ampla relacióndo personaxe coa culturagalega (publicando na re-vista Nós,no xornal A NosaTerra, nas revistas Rexurdi-mento, Ronsel,Alfar e Resol,no diario Galicia, e noutraspublicacións, tanto do inte-rior como da emigración),o segundo polo valor histó-rico do movemento portu-gués,o seu ideario e as súasactividades,en especial noreferente ás UniversidadesPopulares (de Porto, Coím-bra eVila Real).Para outros,talvez sexan distintos ospreferidos.Hai que lelos.BUSTO,Humberto,Achegasdo Alén Miño,Ed.3C3,Santiago de Compostela,2009,PVP. 17€

Concienciade Irmandade

Da Renascença PortuguesaXOSÉ FEIXÓ

Moisés R.Barcia,conexcelente criterio e gus-to exquisito creou en2005 Rinoceronte Edi-tora,coa fin de traducirao galego literatura es-tranxeira en especial deámbitos culturais e lin-güísticos desde os quenunca se importara na-da a nosa lingua.Comose indica na súa páxinaweb www.rinoceron-te.es ,trátase da mellorliteratura do mundo.

Con mimo especialna selección, traducióne maquetación dos tex-tos,grazas ao seu laboreditorial contamos xacon obras traducidasdo finlandés, húngaro,xaponés, islandes ouhebreo. Ademais, de-ben saber os lecto-res/as que como crite-rio empresarial, está adoazón do 5% dos be-

neficios aproxectos de de-senvolvemento no Ter-ceiro Mundo e que amadeira usada na pro-dución de papel para aimpresión, procede debosques xestionadosde maneira sustentable.

Con estes alicercesvaise consolidando nonoso ámbito culturalRinoceronte.Unha dasúltimas novidades ásque se poden vostedesachegar é o libro O anodo xardineiro,traducióndo orixinal checo Zah-radníkuv rok cuxa pri-meira edición saíra enPraga alá polo ano 1929e da autoría de KarelCapek, un dos escrito-res checos máis sobran-ceiros cun estilo carac-terizado polo“senlleirosentido do humor,o seuextenso vocabulario e asúa capacidade expre-siva”, como reza na la-pela do libro.

En O ano do xardi-neiro Karel Capek,cón-tanos,en 144 páxinas emes a mes, as instruc-cións, os traballos, oscoidados, desvelos,preocupacións,perigos,experiencias, ledicias,enfados (co tempo,conDeus,cos amigos...),detodos aqueles que sededican a cultivar unxardín;é máis,conta co-mo lle nace a un apaixón pola xardinería.O libro resulta deste xei-to non só un manualpara achegarnos a esaarte senón que é uncanto de amor á nature-za:“un xardineiro non éunha persoa que culti-va flores, senón que éun home que cultiva aterra”, adozado cun fi-no,agudo e crítico sen-tido do humor:“ na flo-ra da ventá hai dúasclases: a pobre e a rica.

A da xentepobre adoitaser mellor;ademais,ós ri-cos en xeralmórrelle men-tres están deveraneo”.

Pero o go-zo da lecturad´O ano doxardineiro dé-bese en gran-de medida ápreciosa tra-dución reali-zada por Fer-nando de Cas-tro García. Untraballo meti-culoso e so-

berbio de no-mes de plantas e de

flores, cultos e popula-res:“seixebras, cabaci-ñas, verónicas, arena-rias, drabas, carraspi-ques, lobularias e cle-mátides (e dryas,erysi-mun, herba caleira eboubín), lavandas, cin-coenrama, anémonas,magarzas, arabis /.../”,refráns, meteoroloxía,xeitos de traballar a te-rra: cavar, remexer, revi-rar, enterrar, achandar,encrespar /.../.”

Un precioso traballocheo de arrecendo poisnel florecen mil nomesde plantas e herbas.Unlibro panteísta que nosensina a mirar por on-de imos pisando e quenos recorda que“temosque ter paciencia coavida,pois é eterna”.CAPEK,Karel,O ano doxardineiro (trad.Fernando de Castro),Ed.Rinoceronte,Cangas,2009,PVP. 14,56€

Anxo Angueira, poeta enarrador de relevo, acabade publicar A espiral no es-pello, longa monografíafroito da súa Tese de Dou-toramento na que profun-da naquilo que o seu subtí-tulo anuncia: a novela“Bre-taña,Esmeraldina e o siste-ma literario galego”.

Como non podía serdoutro xeito tratándosedun texto académico,o vo-lume está inzado de abon-doso material bibliográficode apoio e usufrutúa teo-rías postestruturalistas –no-meadamente sistémicas–para achegarnos a fulcralsignificación sociopolíticae identitaria que agochaa narración de Mén-dez Ferrín, amálgamade novela fantástica elírica, tamén simbóli-co-social, na que po-den distinguirse diver-sos niveis de lectura edestinatarios internosda mensaxe que assúas páxinas trace-xan.

A espiral no espellodefende unha consi-deración de partidaque é dificilmenteobxectivable; velaí:“propuxémonos de-mostrar que a novelativo vocación de inter-vir decididamente nosistema literario gale-go e mesmo de ocu-par, cousa que paranós conseguiu, un lu-

gar central dentro do mes-mo en canto que, dito moien liñas xerais, se pronun-ciaba con notoria persona-lidade sobre o campo polí-tico e o campo literario ga-legos”.

Que Bretaña,Esmeraldi-na tivo vocación de intervirdecididamente no sistemaliterario galego e mesmode ocupar un lugar centraldentro do mesmo é inne-gable, entre outras cousasporque eu entendo que iso

pretenden todase todos os nososautores candodan ao prelo un-ha obra, pois éunha aspiraciónben lexítima.QueAngueira consi-dere que conse-guiu ocupar unlugar central den-tro do mesmo édefendible, perosó a realidade sis-témica galega po-de confirmar ouinvalidar esa per-cepción. Porqueestá claro queaquí as interpreta-cións seguramen-te non sempre ha-bían coincidir pa-ra todos coa ase-

veración de An-gueira, e é que unha

cousa é demostrar a valía(intra)textual da novela e

outra moi diferente poderafirmar que extratextual-mente esa obra foi recep-cionada inseríndoa nun lu-gar de privilexio no centromesmo do canon sistémi-co.

Ora ben, os estudososdas cuestións histórico lite-rarias saben –sabemos –que os canons literarios es-tán en constante reorgani-zación,son variables e sen-sibles a factores moi diver-sos,entre eles,por suposto,que determinadas obrassexan reconsideradas contraballos académicos deimpecable rigor na súa fac-tura filolóxica e analítico-li-teraria, pois este tipo deatencións ensaísticas foca-lizan a atención neses títu-los e devólvenos á comuni-dade iluminados, conse-guindo transparentar nelesvalores e acertos que tal-vez pasaron no seu mo-mento desapercibidos, po-la causa que for, e que secadra non deixaron esti-malos convenientemente.Nesa liña cómpre inscribireste moi documentado eserio A espiral no espellode Anxo Angueira, sen dú-bida modélico pola acui-dade e fondura coa que sedebruza nun dos textos na-rrativos dun clásico moder-no como é Xosé Luís Mén-dez Ferrín.ANGUEIRA,Anxo,A espiralno espello,Ed.Xerais,Vigo,2009,PVP. 32€

Estudo modélicoLectura, interpretación e canon

ARMANDO REQUEIXO

Coa mellorliteraturaDun precioso traballo

DORINDA CASTRO SOLIÑO

FARO DE VIGO

XOVES, 11 DE MARZO DE 2010LIBROS V

Na colección “Domba-te” de Galaxia podemosgozar cos versos chega-dos desde a capital cuba-na:“nin mellor nin peor,nin chea nin pobre: verda-deira”. Certeza para quenafirma,“unha cidade queé miña de veras”, comoRoberto Fernández Reta-mar, nacido no barrio deLa Víbora e directorda institución Casa delas Américas,ensaísta,crítico literario e, des-de logo,un poeta -per-tencente á Xeracióndo 59e comprometi-do coa revolución po-lítica e poética- quevén acompañado porXosé María ÁlvarezCáccamo, prologuistae tradutor de Conver-sa: antoloxía de- com-próbase- poemas se-leccionados e com-partidos,“poesíapan”,alimento entre douspoetas, entre dúas lin-guas que nos é regala-do.“A posición ideoló-xica firme pero nondogmática, a disposi-ción meditativa e au-tocrítica... son algun-has das constantes vi-tais dun escritor aquen vou coñecendo através dos seus poemas,que conversan co lector eo prenden en interlocu-ción de vibrante simpatíae tamén a través da comu-nicación electrónico-epis-tolar que me aproxima a

un ser de engaiolante fei-tura humana, inte-

lectual e artís-tica”, escribeo prologuista,quen taménconta a histo-ria dunha ami-zade. Bo lec-tor. Bo lectorde poesía. Botradutor depoesía. Poetasensíbel quenon cometetraizón. E Fer-nández Reta-mar envólve-nos na súapoesía “de con-versa” desde oinicio:“Eu dicíaque o mundoera unha estre-la acesa”. Poe-sía na que inter-veñen outras

voces como “omariñeiro que esti-

vo lonxe” para dicir-nos “Morreu Odiseo”,

ese “Nós, os sobreviven-tes”ou os que“ non falare-

mos ese idioma que noné o noso, que non podeser o noso”. O eu líricoque fala coa Habana, conRicardo (Wagner) ou conSor Juana, familiar, Juana,poeta, con outros poetascoma Tallet, para rematarunha conversa cos “com-pañeiros” coa dúbida de“Se só os mortos non sonhomes de transición” oucon “Nenas e nenos, mo-zas e mozos” para ache-gármonos o cotián. Con-nosco para contarnos esafermosa historia dedicadaa Carpentier ,“O feos”, cosque “non teñen nomes” epreparan “labaradas”“Paradatas Baleiras que vere-mos arder”. Mais o poetaque nos abraia é o quenos constrúe o enigma daamante que é filla en “Amiña amada” ou en “Sor-prendido, feliz, preocupa-do”, o devalar do tempocoa que é como a Danaede Rembrandt, en “Aniver-sario” ou co pai en ¿E Fer-nández?, dedicado “Aosoutros Karamazov”, fer-moso poema épico, noque asistimos a conver-sión do heroe en fillo.Convido agora ao poeta,Fernández Retamar, a tra-ducir ao poeta, Xosé Ma-ría Álvarez Cáccamo, paragozarmos da boa Conver-sa.FERNÁNDEZ RETAMAR,R.,Conversa.Antoloxía(1951-1996),Ed.Galaxia,Vigo,2009,PVP. 11,20€

Poeta desdeA Habana

Lírica de conversaMARGA ROMERO

Xesús Manuel Marcos López gañaba no ano 2004 o pre-mioMerlínde literatura infantil exuvenilcoaobraOBrindodeOuro I.A chamada do Brindo,que ao ano seguinte recibía ta-mén o premio internacional The White Ravens.En marzo de2006 Xesús Manuel Marcos estrea o seu blog Abellonenia,noque utiliza como pseudónimo Oluego (sóalles?) e onde avan-za parte do primeiro capítulo desta segunda entrega da serie,pero aínda que hai que agardar tres anos máis,a calidade daobra ben paga a pena a espera.Mais este tempo non foi terreoermo para o autor,que cultivou a novela e o relato con exitosoresultado.Momento prolífico para un escritor que vén de pu-blicar a novela de intriga O esconxurador en Galaxia e que es-tá a piques de presentar en Xerais A marca da derrota,protago-nizada por un soldado galego en Bosnia.

Seguimos neste volume a historia do adolescente heroeSelmo,gardián do Brindo de Ouro,e do seu pobo os arxinas.Acompáñano Lombán (o lobo albino),o alobri Toimil,Oule-go (o home salgueiro) e un mundo de personaxes lendarias(estrañas mulleres,animais extraordinarios...) que entroncanna súa natureza coa nosa tradición oral e coa“Galicia encan-tada”de Cunqueiro e Xosé Miranda.Os seus nomes de sonori-dades evocadoras (Ildara,Morgaza,Oulego,Arvexa,Martul...)contribúen á creación dunha atmosfera atemporal e enigmá-tica que fai crible a fantasía,e queda unha engaiolada de per-sonaxes como as Barxas decididoras de todo canto acontecenas aldeas,durante longo tempo ocultadas mentres reciben o

mestrado da sabedoría e da xustiza para ben administrara vida dos arxinas.

E o libro é tamén unhanovela de ac-ción e aventu-ras,pero aíndaquenonpasasenada xustifica-ríase a súa exis-tencia só por tera oportunidadede vivir a paisa-xe recreada.Co-mo manifesta oautor,o espazodo Brindo nacecomo un trasun-to do Courel pa-ra logo medrarde maneira inde-pendente ata serautónomo econtribúe a lledar esa autono-mía ao mundo

da novela no senti-doTolkiano de mundo

mitolóxico cunha entida-de propia“real”.A obra en-

tronca tamén coa xeografía dapaisaxe oteriana,coa vivencia da paisaxe do deTrasalba.É poristo que lugares como a Devesa da Rogueira,Abellonenia,Mo-goxe,asVeigas deValdavara ou o Pico de Brío xa teñen pasadoa formar parte da nosa xeografía fantástica común.

En canto á interpretación global,como xa ben sinalouMontse Pena Presas en LG3,o camiño dos protagonistas ado-lescentes non é senón unha metáfora do“camiñar de toda un-ha colectividade”,unha metáfora de nós mesmos no nosoavanzar como pobo e onde Selmo tamén sente a presión daresponsabilidade na súa condición de bardo guieiro.

Este volume vén de ser declarado obra finalista para ospremios 2010 da Asociación de Escritores en Lingua Galega(AELG) na categoría de literatura infantil e xuvenil.Unha con-vocatoria que este ano se presenta bastante discutida,pois acolleita de 2009 foi moi boa,e nela vai ter que competir coasÁs de bolboreta de RosaAneiros e conAgustín Fernández Pazque desta volta está nominado dobremente por Lúa do Sene-gal e por Valados,haberá que agardar ata a Cea das Letras do17 de abril.

O libro catívanos en toda as súas páxinas e ao rematar,cocomezo dese inverno aberto ao amor e á aventura onde sesingulariza a soidade do heroe devécese esa terceira entregaxa no forno.Non desaproveiten a oportunidade de ler estaTá-boa da Hospitalidade, unha obra de fantasía de grande altura“para aqueles que gustan das historias fermosas”.MARCOS,Xesús Manuel,O brindo de ouro (II),Ed.Xerais,Vigo,2009,PVP. 12,45€

Pola banda de alá na-ceron as vangardas. O seucentro social foi ruidosa-mente París. Así, Guillau-me Apollinaire, ese loucoxenial, pincelou poemas,debuxou versos e trazoumetáforas. Os seus caligra-mas borbullantes procla-maban o candor e a ale-gría, o bizarro optimismo,a exaltación do que so-mos. Os seus cadros, queeran poe-mas, tiñan,por dentro epor fóra,o sa-bor doc h a m p á n .Contempla-los e lelos su-puña inau-gurar unhanova realida-de moitas ve-ces. Destexeito, os seuspoemas, queeran simulta-n e a m e n t ed e b u x o sdunha bol-boreta,un es-pello,un cha-peu ou uncabalo, íanmáis alá dou n i v e r s ocreativo atéentón coñe-cido. Acompa-ñado de pintoresprematuros, de músi-cos atrabiliarios (Erik Sa-tie á cabeza), de artistasde variada pelaxe (baila-

ríns rusos, Stravinskis, Pi-cassos) puxeron patasarriba o plácido e taménfráxil mundo das artes,que rapidamente se veu

abaixo e trocou de di-rección.

Pola banda de acá,nanosa Terra, Manuel-Anto-nio,ese Sinbad das nosasletras, percorreu augastamén convulsas. Practi-cou algún caligrama,sempre supeditado aosentido último do verso,rompeu o ritmo estable-cido, tratou temas maríti-mos nunca antes aborda-dos, falou de si mesmo edun mar absolutamentenovo, un mar que até odaquela ninguén vira co-mo el. Despois de Cun-queiro, outro francotira-dor,veu o silencio vangar-dista até que, na transi-ción dos setenta aos oi-tenta o grupo poéticoRompente rompeu unhalanza a favor da vella ico-noclastia. Despois da súaruptura,Antón Reixa enca-miñouse á música popu-lar coa súa banda Os Re-

sentidos, unha aposta hu-morística onde, no fondo,latexaba unha aceda vi-sión da realidade do nosopaís.

Tiveron que pasar anospara que esta liña trans-gresora fose seguida polorock bravú e,nos nosos dí-as, por Leo Arremecagho-na.Agora tócalle o turno aCalros Solla, quen en Cer-dedo in the Voyager I es-preme esta tendencia. Es-tamos ante caligramas eante“calidramas”, como oautor define unha serie dedebuxos, esta vez non sófeitos con palabras, maiscon verdadeiras ilustra-cións, que acompañancomposicións que algun-has veces podemos cha-mar poemas (porque te-ñen texto) e outras, non(porque carecen de letraimpresa). Nun mare mag-num de chiscadelas iróni-cas,de menús gastronómi-cos, de xogos estelares, dexeróglifos,de xogos de pa-labras, de repeticións ab-solutas,de sopas de letras,de bosquexos e planos,deesbozos e riscos, asistimosa unha especie de poesíada inmediatez ou,se o pre-ferimos, á inmediata men-saxe de textos que recla-man claramente o destinode seren cantados ou mes-mo recitados para adquiri-ren o seu pleno sentido.SOLLA,Carlos,Cercedo intheVoyager,Ed.Morgante,Cangas,2010,PV.P. 10€

Espremera vangarda

Poesía da inmediatezROMÁN RAÑA

Perderse nasTerras Outas

Amor pola aventuraPILAR PONTE

FARO DE VIGO

XOVES, 11 DE MARZO DE 2010 LIBROSVI

No poemario de1954 Odas elementalesdo chileno premio No-bel de Literatura no ano1971, Pablo Neruda (Pa-rral, 1904-Santiago deChile, 1973), atopábase“Oda a unha estrela”, opoema que agora elixeKalandraka editora paraeditar un fermoso ál-bum ilustrado queacompaña aos xa edita-dos pola mesma casa,Discurso do oso e Histo-ria da resurrección dopapagaio,dos tamén es-critores latinoamerica-nos Julio Cortázar eEduardo Galeano.

O traballo plástico deElena Odriozola (SanSebastián, 1967) ilustraeste poema narrativo enverso libre onde destacaa presenza escondidadunha estrela, tocada eroubada dende un raña-ceos pola voz poética,entendida como o pro-tagonista dunha lecturainfantil tradicional, quea leva á súa casa e a gar-da para comprobar co-mo dende ese momen-to o astro constitúe un-ha presenza incómodaque non lle permite vol-ver á súa vida cotiá, nindesenvolver as súas tare-fas habituais.

A fascinación inicialpola luz da estrela,que oleva a cometer o que elconsidera un acto deamor extraordinario,

convértese entón enmalestar,conduce a eseprotagonista, identifica-do como o propio autorpolos que ven nesta

composición unha ale-goría na que a estrela re-presenta a poesía meta-física da primeira épocade Neruda e os aconte-cementos posteriores as

voltas ao proxecto ante-rior do poeta realista, adesfacerse da estrelaabandonándoa nun ríosen que iso produza aperda da poesía.

Predomina entón oque foi unha constantena obra de Neruda:a se-renidade de quen se de-leita na realidade co-mún, nas cousas sinxe-las e na cotianeidade.Al-go que percibe a ilustra-dora, que escolle xogarco dicotómico,como faio autor coa presenza es-condida,e manifesta na

verticalidade e na rec-titude das liñas dos es-curos rañaceos en-frontados á luminosi-dade informe da estre-la.Así mesmo, o senti-mento de cada verso,as imaxes que forman,non pasaron inadverti-dos para Odriozolaque acada un parale-lismo tan exacto entretexto e ilustración quemesmo os lectores electoras menos fami-liarizados coa poesíae a linguaxe literariapoderán facer un pri-meiro achegamentocon éxito cara a undos grandes da litera-tura universal.NERUDA,Pablo,Oda aunha estrela (Ilustr.Elena Odriozola),Ed.Kalandraka,Pontevedra,2009,PVP. 13€

Fermosoálbum

O valor da serenidadePAULA FERNÁNDEZ

A autora de Lía e aszapatillas de deporte ouUsha vén de publicartamén na colección“Merlín”de Edicións Xe-rais de Galicia O mons-tro das palabras, un li-bro no que unhas rapa-zas descobren, axuda-das pola súa mestra,que un ser perverso emaligno afánase cadacerto tempo en comerl-le as palabras á lingua econ iso evitar que axente se relacione, pen-se e evolucione. Privan-do as persoas das ver-bas os nenos fican co-mo aparvados, tatexan-do palabras sinxelas, eos maiores reclúenseen si mesmos incapa-ces de expresarse.

A ficción leva a Albae a Lela a seguir atenta-mente o relato da mes-tra que se confesa serdoutra época na que ta-mén a lingua se viuameazada e necesitoudun grupo de mulleresque loitasen por ela.Agora parece que as eli-xidas son estas dúas ra-pazas que puideron es-capar á influencia domonstro e que amosanunha sensibilidade es-pecial para co que asrodea e,en especial,pa-ra coa lingua que que-

ren e usan a cotío.O seu asombro vai

cada vez a máis, a súaperplexidade é cadavez maior e as súas ga-

nas de mellorar

a situación,directamen-te proporcional ao em-peño que han poñer encoñecer, aprender e sa-ber para actuar. A súamestra élles de grandeaxuda e a avoa de Lela,

un modelo a seguir. Sealgo aprenden as nenasé a valorar que é impor-tantísimo loitar por unideal e que é precisoaunar esforzos, porquesó así se escoitarán asúas voces.

Entre sentimentos,pensamentos e desexosvai avanzando a histo-ria que non remata, unlibro -o das palabras-que aínda non acaboude escribirse,uns perso-naxes en constanteevolución, porque así éa lingua, viva e dinámi-ca.

É cáseque unhaconstante na obra deMaría Reimóndez o ca-rácter reivindicativoque aplica aos seus per-sonaxes e que verquesobre a lingua e a con-dición das mulleres nomundo, aquí -máis nopasado ca agora- e noschamados países sub-desenvolvidos nestesmomentos, convencidade que a educación in-tegral ha de ser a chaveque abra as portas a unmundo máis xusto e xe-neroso para todosREIMÓNDEZ,Maria,Omonstro das palabras(Ilustr. Iván Sende),Ed.Xerais,Vigo,2009,PVP. 10€

ANDEL DE NOVIDADES

M. BLANCO RIVAS

Feministas galegasMónica Bar Cendón

Edicións Xerais. 22€

Este volume mostra opapel do feminismo naconsolidación democráti-ca e como se foron filtran-do os seus postulados ataformar partedos asuntos deEstado na ac-tualidade.Tantoas feministas datransición, her-deiras da revo-lución culturaldo 68 e dispos-tas a darlles avolta ás súas vi-

das en defensa da cohe-rencia ideolóxica, comoas dos anos 2000, decata-ríanse de que “facerse fe-minista” implicaba petar

cun mundo re-miso aos cam-bios. A autora“dálles voz” ásprotagonistasda historia eabre canles po-las que poidandiscorrer novasreflexións sobreo feminismo.

O hóspede escandinavoManuel Lourenzo

Edicións Espiral Maior. 10€

O máis grande drama-turgo galego vivo,autor de150 obras dramáticas eunha importante obra en-saística,ofrécenos agora asúa primeiraobra narrativa,na que o mitopoético deHamlet e o pro-pio Hamlet deCunqueiro cen-tran un relatodotado de altadensidade lite-raria, espazo e

memoria fixados entre anéboa do tempo e o fíoda realidade. Premio Na-cional de Teatro e PremioNacional de Artes Escéni-

cas da Xunta deGalicia, ManuelLourenzo estác o n s i d e r a d ounha das perso-nalidades máissobrancei rasdo panoramateatral e cultu-ral contempo-ráneo.

A paixón de AlexandraXulio Ricardo TrigoEdicións Xerais. 10,45€

Alexandra é unha rapa-za de primeiro de Bacha-relato a quen lle gustamoito a lectura, afecciónna que atopa asmellores aliadasá hora de cons-truír un mundoparalelo onde vi-vir. A amizadecon Eva, unhacompañeira declase cun pasa-do difícil, levaraaa descubrir enInternet a páxina

de Bookcrossing, un espa-zo web de persoas que li-beran libros para que ou-tras os atopen. Ambas as

dúas entraránen contacto cunpersonaxe quedeixa nos caféslibros da poetaarxentina Ale-jandra Pizarnik.A lectura destaautora muda amaneira de veras cousas deAlexandra.

A serea do mundoEncarna Otero/Elisa Gallego Picard

Editorial Galaxia. 16,50€

A autora narra en primeirapersoa a súa amizade cunhaserea,“unha boa amiga quegusta da auga,do sol morno ebrillante,do sal,do vento,dostemporais... e das nosas lon-gas conver-sas no lusco-fusco do díae da vida”.Unha sereaque queredescubrir to-do o saberdas terras in-mensas do

Planeta Mundo; que querebuscalo nas cantigas das mu-lleres,nos xogos dos nenos,noriso das nenas e no labor e nafaena dura das xentes que tra-ballan no mar”. A serea do

mundo é unfermoso ál-bum que,po-la súa coida-da edición,fará as deli-cias dos lec-tores de to-das as ida-des.

FARO DE VIGO

XOVES, 11 DE MARZO DE 2010LIBROS VII

Carácterreivindicativo

Por unha educación integralMARÍA NAVARRO

Hai moitas historias do teatro.Todos oselementos e todos os axentes que partici-pan no feito escénico teñen a súa, aíndaque non todas gozan de similar importan-cia,nin suscitan idéntico interese.Nos últi-mos anos véñense facendo diferentes ache-gas que contribúen a mostrar esa diversida-de de enfoques que iluminan considerable-mente a historia teatral.

A escenografía é una máis entre as artesque conflúen na creación escénica.Inicia asúa andaina nas primeiras celebracións li-túrxicas e festivas das primeiras culturas eestán documentadas algunhas cerimoniase procesións en Exipto e no Crecente Fértilonde xa se producía a transformación deespazos e persoas coa finalidade de figurarmundos. Pois niso consiste fundamental-mente a tarefa do escenógrafo: imaxinar,crear ou recrear universos partindo dos ele-mentos de que dispón en cada momento.Por iso, tamén,cada época histórica ten asúa propia maneira de deseñar e construír,sobre todo porque as manifestacións tea-trais varían.Velaí as distancias entre a esce-na grega,que moraba nos grandes teatrosen grada,e a escena medieval,que se asen-taba en igrexas, rúas e prazas,con todo oque iso implicaba para a comunicación e arecepción.

Anne Surgers é autora dun volume beninteresante que acaba de publicar a edito-rial Galaxia con tradución de InmaculadaLópez Silva.En realidade trátase dunha his-toria do teatro escrita desde a escenografía,na que atopamos formulada esa visión an-tes comentada de construír as historias doteatro a partir de diferentes visións, taménconsiderando diferentes vestixios e fontes.Pois o teatro é una arte efémera,e rematadaa función nada queda na escena daquelmundo dramático apenas entrevisto,agás assúas contornas feitas de materiais diversos,das indumentarias dos personaxes,dalgúnútiles e deseños que serviron para anunciaro evento.

Na escenografía conflúen saberes moidiversos e mantén relación con artes igual-mente diferentes,pero todas relacionadasco espazo.Desde a arquitectura,que se ocu-pa do lugar da representación ata a pinturaou a escultura que en moitos momentos dasúa historia non fixeron máis que imaxinarescenas ou plasmar personaxes.Tamén sevincula, claro está, coas diferentes artesa-nías e tecnoloxías que se foron desenvol-vendo co paso do tempo,desde a carpinte-ría de ribeira ata a iluminación a gas ou aeléctrica,que tanto transformou a aparen-cia da escena e as posibilidades da míme-se.En certa medida a escena,e o propio tea-tro,vai ser unha caixa onde van resoar as di-versas achegas técnicas e tecnolóxicas quese suceden nos últimos dous milenios e me-dio.

Surgers enfía así un relatoque nos leva desde Greciaata os inicios do século vin-te,pois certamente,como elamesma sinala,nese momen-to comeza outra historia.Es-pecial interese vai ter a súavisión do teatro medieval,onde o aparato escénico co-ñece un considerable desen-volvemento, sobre todo noeido da maquinaria e dosefectos especiais, que vaicontinuar ata hoxe mesmo.Logo chega a época do ini-cio dos teatros á italiana,coa

teima pola perspectiva,onde vai coller forzaunha orientación ilusionista e conceptoscomo os de verosimilitude ou decoro,e quemarca unha tendencia dominante que nonobstante foi contestada polos teatros de ma-xia ou polos excesos románticos.E con to-das esas tirapuxas a creación de escenogra-fías foi gañando complexidade e diversida-de, adecuando sempre o seu discurso ás

normas e modas de cada momento.Insiste Surgers en que na historia da es-

cenografía vai implícita unha historia dasideas sobre o mundo,como tamén o está napintura ou na literatura,ou na arquitecturamesma,pois todas ofrecen unha idea do serhumano e da súa circunstancia.E en todaesa historia,como na da propia pintura, ta-mén está o debate permanente en torno a

qué realidade debe mostrar o creador: un-ha simple copia do real ou unha elabora-ción propia a partir do real?Velaí un debatedesde o que se foron construíndo diferen-tes estilos escénicos que estouran con forzaa finais do século XIX.SURGERS,ANNE,Teatro occidental:Unhahistoria desde a escenografía,Vigo,Galaxia,2009,PVP. 29,50€

Máis alá de que un escenó-grafo utilice as técnicas de ex-presión gráfica como ferramen-tas de traballo na construciónde decorados ou na re-creación de atmosferase ambientes, na historiada pintura encontra-mos cadros que máissemellan recreación fotográficade escenografías realmenteexistentes que creación propia.Como se o pintor tivese tomado

o seu motivo da realidade tea-tral mesma. Así acontece porexemplo no cadro de JehanFouquet titulado O Martirio de

Santa Apolonia, que recrea un-ha representación dun auto eque constitúe un documentode valor incalculable para co-

ñecer os procesos de escenifi-cación do teatro medieval enEuropa. Noutras ocasións os ca-dros constitúen fermosos docu-

mentos para analizar as normasda composición escénica, ilu-minación incluída, en tanto ocadro se queira concibir como

unha escena que posúe regraspropias para a distribución dosseus elementos, como se dunescenario se tratase. O escenó-

grafo, como o pintor, éun demiúrgo que in-venta mundos, utilizan-do idénticas ferramen-tas e materiais.Velaquí

temos un libro magnífico paracoñecer as regras con que se vi-ñeron construíndo eses mun-dos na historia de occidente.

O teatro na pintura

Demiúrgose escenarios

Historia da escenografíaMF VIEITES

FARO DE VIGO

XOVES, 11 DE MARZO DE 2010 TEATROVIII