TEMA 6: LIBERALISMO, NACIONALISMO E ROMANTICISMO NA EUROPA DO XIX

A RESTAURACIÓN

Introducción

O século XIX iníciase cunha crise xeral en Europa, resultado da descomposición do Antigo Réxime, acelerada polos cambios introducidos pola Revolución Francesa e o Imperio napoleónico. A Revolución Francesa será o piar para todo o movemento revolucionario burgués na primeira metade de século. Por outra parte, o imperialismo napoleónico espertará a conciencia nacional nos diferentes pobos europeos.Os privilexiados do Antigo Réxime tratan de defender as súas posicións en perigo de desaparecer pola axitación revolucionaria. A nacente burguesía industrial evolucionará dende posturas radicais cara a posicións máis moderadas, temerosa de verse superada polos movementos populares. As clases traballadoras urbanas, e entre elas, o crecente proletariado, quedarán decepcionadas polos programas liberais, radicalizándose dende mediados de século. Neste marco desenvólvese a política europea da primeira metade do século XIX.

Un dos primeiros acontecementos é o intento das potencias vencedoras de Napoleón de deter o curso da historia, tentando volver á situación anterior á Revolución Francesa. Este intento, coñecido co nome de Restauración, formularase no Congreso de Viena.

1

Concepto de Restauración. Súas bases ideolóxicas

Restaurar significa volver algo ao seu estado primitivo. Entendemos por Restauración o movemento contrarrevolucionario europeo que se organizou no Congreso celebrado en Viena en 1814-15 e que pretendía unha volta ao pasado en todos os terreos. Supón, polo tanto, unha volta á monarquía absoluta e á Igrexa todopoderosa. É o que se chama a defensa do trono e do altar. Iso presupón a negación do parlamentarismo, a suspensión das desamortizacións e a loita a morte contra todo o que cheire a liberalismo.

O Congreso de Viena: o novo mapa europeo e a Santa Alianza

É, en gran parte, obra de Metternich, canciller austriaco. Pretende:

a) A restauración en todos os ordenes.

b) A solidaridade contrarrevolucionaria, que se plasmará na creación da Santa Alianza. Presupón o intervencionismo.

c) A volta ao lexitímesmo: volta das antigas dinastías reinantes. (Excepto Gran Bretaña).

d) O equilibrio internacional: que non haxa unha potencia dominante que pretenda apoderarse de Europa, como ocorreu coa Francia napoleónica. Participan no Congreso: Austria, Gran Bretaña, Rusia, Prusia, Francia y España.

Se decide realizar un novo mapa europeo esquecendo as aspiracións nacionais produto da Revolución Francesa. Explicación del mapa:

2

Grandes árbitros da Restauración europea. 1815

- Francia queda reducida a súas fronteiras de 1792.- Gran Bretaña se consolida como primeira potencia marítima, ao controlar

puntos estratéxicos das grandes rutas oceánicas (Xibraltar, Malta, Ceilán, O Cabo, etc.).

- Rusia se converte na primeira potencia continental, en territorio e en exército, incorporando ao seu imperio Finlandia e a maior parte de Polonia, aínda que estas seguían con certa autonomía e as súas propias institucións.

- Austria se asegurou a hexemonía na península italiana coa anexión de Lombardía, o Véneto e a costa de Dalmacia.

- Prusia amplía enormemente os seus territorios (Danzig tamén), sobre todo cara o Oeste, e colocase entre as grandes potencias europeas.

A Santa Alianza

A idea parte do tsar ruso Alejandro I, que quere converterse no árbitro das relacións europeas para aumentar a súa influencia. Trátase dun acordo entre os reis de Europa para defenderse, conxuntamente, dunha posible revolución. É unha "Internacional Reaccionaria". É a primeira organización supranacional da época contemporánea. O intervencionismo nos asuntos internos doutros países queda plenamente xustificado. O parlamento británico, dominado polos liberais, rexeita todo dereito de intervención, convertendo así a Gran Bretaña na patria dos liberais. Pero en 1815 entra na Cuádrupla Alianza con Rusia, Austria e Prusia. Tómanse dous acordos principais:

1º) Garantir os tratados impostos a Francia.2º) Celebrar congresos internacionais para solucionar os problemas europeos.

Nace a "Europa dos Congresos" (1815-30). Os reis se comprometen a defender:- A monarquía absoluta- A organización e importancia eclesiástica

3

- A familia- O sistema de privilexios- As corporacións profesionais.

Se ditamina que o sufraxio universal é antinatural: as maiorías só poden expresar a vontade dos máis ignorantes; en ningún caso a verdade. A ideoloxía conservadora é a expresión dos intereses dos grupos privilexiados: nobreza, clero, alta burguesía (a mediana e pequena é liberal), alta burocracia e terratenentes. Os inimigos da Restauración serán os liberais e os incipientes socialistas. A Europa postnapoleónica volta a estar dominada polo Antigo Réxime. A Restauración marca a súa pegada no pensamento, a política, a economía e a sociedade. Na superficie parece como se a revolución superárase. Sen embargo, a realidade profunda é outra.

LIBERALISMO E NACIONALISMO

AS REVOLUCIONES BURGUESAS

Introdución

Ambas as dúas teorías, o liberalismo e o nacionalismo, son os principais obstáculos cos que se enfronta a Restauración. Os cambios de todo tipo introducidos pola Revolución Industrial son de tal importancia que non era posible o paso atrás que significaba a Restauración. Iso explica que ao longo do XIX se dean ondadas sucesivas de revolucións burguesas que loitarán pola implantación definitiva do Novo Réxime. Con frecuencia, ambos os dous fenómenos danse unidos; é dicir: lóitase pola implantación do liberalismo e do nacionalismo ao mesmo tempo. Estas loitas materializaranse fundamentalmente nas revolucións liberal-nacionalistas de 1820, 1830 e 1848.

4

Liberalismo: orixe, concepto e características

O liberalismo é unha doutrina que apareceu a finais do S. XVIII e desenvolveuse plenamente nos séculos XIX e XX. Impuxo unha nova concepción do mundo acuñada pola burguesía. Na súa orixe, o liberalismo, cuxos principios son formulados por Locke, é herdeiro da Ilustración e do librecambismo de Adam Smith. A burguesía, polas restricións que para a industria e o comercio supoñía a lexislación gremial propia do Antigo Réxime, será quen mellor defenda tal concepto, en canto que lle vai axudar a impoñer os seus intereses:

o políticos: acceso ao poder mediante o voto censatarioo económico: liberdade de comercioo culturais: liberdade de expresión.

Os principios liberais, asumidos e defendidos pola burguesía, son recollidos polas Declaracións dos Dereitos do Home, tanto americana (1776) coma francesa (1789), e pasarán a formar parte dos textos constitucionais que van xurdindo nos séculos XIX e XX. No económico xorden da revolución industrial e no político das revolucións burguesas do século XIX.De modo que podemos definir o liberalismo como a filosofía político-económica da burguesía que sustenta ao capitalismo. O liberalismo político é a teoría que postula a liberdade de pensamento, actuación e elección por parte dos individuos dunha comunidade que teñen igualdade de dereitos, deberes e oportunidades, e cuxa conduta está limitada por leis que tenden a exercer a menor coacción para que a liberdade individual poida desenvolverse dentro do respecto ao ben común.As súas características principais son:1) Soberanía nacional, exercida polo pobo a través de seus representantes no Parlamento, encargado de controlar a xestión do goberno. O rei só ten un poder delegado do pobo e ten que gobernar en beneficio de este. Os cidadáns se agrupan en partidos que presentan programas e realizan súa propaganda para acceder, mediante eleccións, aos parlamentos. 2) Igualdade ante a lei, en un principio incompleta, só érao ante os impostos e os tribunais, pero non nas eleccións a causa do sufraxio censatario.3) Equilibrio e separación incompleta de poderes: executivo- o rei goberna xunto cos seus ministros, lexislativo -Parlamento unicameral o bicameral-, que aproba as leis e controla a xestión do executivo e xudicial -tribunais-, encargado de aplicar as leis con independencia dos outros poderes.4) Monarquía limitada por unha Constitución. Tamén hai liberais republicanos, que nalgúns países irán aumentando sobre todo a partir de finais do século XIX.5) Liberdade individual: de conciencia, pensamento, credo, expresión –tanto falada como escrita, reunión e asociación.6) Aconfesionalidad del Estado, que rexeita a primacía dunha relixión, establecendo o matrimonio civil, o ensino laico e a secularización dos bens do clero (desamortizacións), caendo con facilidade nun anticlericalismo visceral como réplica á postura belixerante da Igrexa fronte ao liberalismo.7) Descentralización en favor dos municipios.

5

8) Espírito de tolerancia, sobre todo cara as novas doutrinas científicas. Pero a burguesía instalada no poder móstrase intolerante co movemento obreiro.

El liberalismo económico é a outra cara da moeda do liberalismo político, que teoriza sobre as bases do capitalismo. Súas características principais son:1) Defensa da propiedade privada sen límites, como posibilidade de que o home logre súa felicidade a través da libre e leal competencia; para elo establécense unhas leis moi duras fronte aos delitos contra a propiedade.2) Liberdade plena de actividades económicas -industria, comercio e contratación laboral-, sen ningunha planificación ou dirixismo do Estado, segundo o lema laissez faire, laissez passer, sendo reguladas unicamente pola libre competencia baseada na lei da oferta e a demanda; incluso prohíbese o asociacionismo obreiro baixo pretexto dunha suposta defensa da liberdade.

O nacionalismo

O nacionalismo é unha consecuencia da revolución francesa e da expansión napoleónica por Europa. É unha das forzas políticas máis poderosas de finais do XIX e do XX (as outra son: liberalismo e movemento obreiro).Xurde unido ao liberalismo, o que significa que unha parte importante dos liberais son, ao mesmo tempo, nacionalistas. Historicamente, o intento de construír un moderno Estado-nación é paralelo á ascensión da burguesía ao poder. En Alemaña, o nacionalismo é de tipo conservador e en Italia liberal.

6

Principais formulacións teóricasAntes de nada, convén definir a nación e o Estado. Unha nación é un conxunto de individuos cunha serie de vínculos entre si, sobre todo económicos e culturais, e cunha historia común. Unha nación pode formar por si soa un Estado ou integrar un Estado plurinacional. Un Estado é un conxunto de institucións políticas, xurídicas e administrativas que teñen xurisdición sobre toda a poboación dun territorio limitado por fronteiras. Ten tres elementos fundamentais: territorio, poboación e poder. A formulación xermánica, propugnada por Herder, di que non fai falta que os individuos teñan conciencia de pertencer a unha mesma nación para que exista a devandita nación. Se existe unha historia máis ou menos común, unha lingua, unhas tradicións comúns, eses individuos forman unha nación quéirano ou non. Trátase dunha concepción romántica, xa que o conxunto de persoas que forman unha nación teñen unha forza interior, irracional e inaprensible para a razón humana, que se manifesta pola linguaxe, os costumes, a historia, o folclore, as lendas populares, etc. La formulación latina, de Mazzini, é unha formulación democrática, liberal: fai falta conciencia e vontade de pertencer a unha mesma nación para que a devandita nación poida existir. Esta concepción foi posta de manifesto na revolución Francesa. A consecuencia da soberanía nacional concrétase no dereito de autodeterminación dos pobos. Á liberdade natural do individuo séguelle a liberdade do conxunto e o seu dereito á autodeterminación e á independencia. Os nacionalistas potencian os sinais de identidade dunha nación para marcar as diferenzas coas demais: a lingua, a historia, os costumes... Estas ideas son pronto utilizadas polos conservadores no sentido de que as tradicións dese pobo se consideran como unha manifestación permanente da que" chaman "personalidade nacional", que se considera atemporal e deste xeito xustifícase a continuación do status político, social e económico. La esaxeración destas características levará a unha idea de superioridade, que será unha base ideolóxica fundamental do imperialismo e do fascismo, como veremos cando estudemos os devanditos temas.

Panorámica xeneral do nacionalismo europeo no século XIX

En 1815 preséntasenos este panorama:- Dúas nacións divididas: Alemaña e Italia. A primeira en 39 estados; a segunda, en 7. É dicir: unha nación e varios estados. - Dous estados plurinacionais (un Estado e varias nacións):

- Austria: xermanos, checos, eslovacos, polacos, eslovenos, croatas, serbios, húngaros, romaneses e italianos.

- Imperio otomán: turcos, gregos, búlgaros, serbios, albaneses e romaneses.Pero mentres o imperio otomán é débil e se vai desintegrando dende o século XVII, o austríaco é forte, e só se desmembrará despois da Primeira Guerra Mundial (1914-18). - Nacionalidades sometidas:

- Irlanda ao Reino Unido (Escocia, Inglaterra, País de Gales)- Noruega a Suecia- Los finlandeses, bálticos e parte dos polacos a Rusia- Outra parte de polacos a Prusia.

7

Etapas

1) 1789-1815: Europa vive baixo os efectos da R. Francesa. Nacionalismo fomentado pola ocupación francesa: España, Rusia.2) 1815-1850.- Baixo os efectos das revolucións burguesas se producen intentos nacionalistas. O exemplo máis representativo é a independencia de Grecia de Turquía en 1830.3) 1850-1878: Triunfo do nacionalismo. Os novos estados adoptan o liberalismo como sistema político. É importante a labor dos axentes culturais. Estes grupos dan orixe a un renacemento literario e cultural en cada país para diferenciarse dos demais. O nacionalismo ten distintos procesos en Europa:- poden tratarse de nacionalismos centrífugos ou disgregadores como o Imperio

austro -húngaro, Imperio Ruso, Irlanda, …) ou- poden ser centralizadores ou unificadores como o alemán ou italiano.

As revolucións liberais – nacionalistas

Chámanse así porque nelas van da man, en gran parte dos casos, as dúas grandes ideoloxías. A maioría dos nacionalistas da época son tamén liberais, coa excepción de moitos nacionalistas alemáns. As transformacións económicas, sociais e ideolóxicas levan aos cambios políticos. Dito doutro xeito: o desenvolvemento do capitalismo industrial, o predominio da burguesía e a supervivencia do liberalismo levan á democracia política. Neste marco encádranse as revolucións de 1820, 30 e 48. Hai unha dicotomía na Restauración entre a realidade económico-social e a política, que traerá conflitos entre o liberalismo democrático e a contrarrevolución conservadora. Durante a primeira metade do XIX sucédense e enfróntanse as revolucións liberais e as reaccións absolutistas. As devanditas revolucións liberais inícianse polo xeral en Francia e esténdense polo resto de Europa occidental e central.

A primeira ondada revolucionaria produciuse en 1820. Tivo o seu inicio en España, onde o seu éxito inicial provocou a instauración dun réxime constitucional (O Trienio Constitucional, 1820-23). Logo, estendeuse por todo o sur de Europa, xurdindo movementos similares en Portugal, Piamonte, Reino das Dous Sicilias e Grecia. Tratábase de accións de conspiradores que non tiñan detrás unha base social burguesa sólida que as apoiase. De acordo cos principios da Santa Alianza, a acción das forzas absolutistas debía esmagar estas revolucións. E así aconteceu con España, onde un exército francés restituíu a Fernando VII como monarca absoluto, ou en Italia, onde os exércitos austríacos sufocaron o levantamento nacionalista. Non obstante, houbo fisuras nesta solidariedade absolutista. A rebelión grega foi ao mesmo tempo liberal e nacionalista, por canto reivindicaba a independencia do Imperio turco. Neste caso Rusia, Inglaterra e Francia apoiaron aos gregos, que lograron a independencia. Globalmente, as revolucións de 1820 foron un fracaso.En 1830 produciuse unha segunda ondada revolucionaria. Comezou en Francia, onde a reacción antiabsolutista triunfou rapidamente dando paso a unha monarquía liberal moderada na figura de Luís Filipe de Orleáns. O exemplo francés foi seguido, en gran parte de Europa e triunfou en Bélxica, que alcanzou a independencia do Países Baixos. En toda Alemaña comezou a estenderse a idea dun nacionalismo alemán. En cambio,

8

foron esmagadas en Polonia pola represión ruso-prusiana e en Italia pola intervención austríaca. As revolucións de 1830 triunfaron onde a unha base burguesa poderosa se uniu a presión popular (Francia ou Bélxica). Fracasaron nos países cunha burguesía débil e unhas forzas reaccionarias aínda fortes, caso de Italia e Polonia. O resultado foi que, a partir de 1830, aparece unha Europa occidental liberal e outra central e oriental sometida aínda ao Antigo Réxime.A última grande ondada liberal produciuse en 1848. A súa importancia radica en que, ademais de ser un novo ataque ao Antigo Réxime, se produce un enfrontamento dentro do propio liberalismo entre moderados e demócratas e fan a súa aparición reivindicacións de tipo obreirista. A crise económica promoveu reivindicacións socialistas, provocando unha progresiva separación e crecente antagonismo entre burgueses e obreiros. Isto fai da revolución do 48 algo diferente das anteriores. Comezou en Francia, onde os grupos sociais marxinados polo réxime liberal censatario, reclamaban unha apertura democrática e progresista. A monarquía de Luís Filipe de Orleáns cae sen loita, dando paso a unha república de liberais-radicais. Unha ondada revolucionaria percorreu Europa. En Austria adquiriu o dobre carácter liberal e nacional nalgunhas zonas do imperio. Afectou de novo a Italia co trasfondo da unidade, ao igual que nos estados alemáns. Globalmente, o intento democrático de 1848 resultou falido, se ben introduciu constitucións moderadas por toda Europa central (Austria e Alemaña) e conseguiu ampliar na maior parte de países concesións cara a sistemas democráticos de sufraxio universal.

9

A ÉPOCA DAS UNIFICACIONES

a. A Unificación italiana

Italia perdera a súa unidade coa caída do Imperio Romano (476). No século XIX está dividida en sete estados, máis ou menos independentes, e os austríacos, que ocupan o Norte, opóñense á reunificación, que en principio desexa só a minoría culta italiana.Durante a etapa napoleónica (1789-1814), os austríacos son vencidos e os franceses ocupan o norte. Xorden, neste momento, unha serie de "Repúblicas irmás" vinculadas a FranciaNo Congreso de Viena (1815) estableceuse repoñer no trono aos reis destituídos na etapa anterior, entre eles ao rei de Austria. Este país volve exercer a súa influencia en toda Italia dende o reino lombardo-véneto.A idea da reunificación xorde a mediados de século (1849-59) e coñécese como "Il Risorgimento"

Hai tres posturas diferentes sobre a futura unificación:

Mazzini .- Partidario da creación dunha República unitaria.

10

Gioberti .- Desexa unha confederación de estados italianos presidida polo Papa Pío IX.

Cavour .- Desexa a unificación en torno ao Piamonte co rei Víctor Manuel á cabeza. Esta idea é a que triunfará e recibe o nome de "Il Risorgimento". Os partidarios desta postura refuxiaranse no Piamonte das persecucións levadas a cabo pola Restauración. Cavour, primeiro ministro de Víctor Manuel de Savoia, proponse:

Expulsar aos austríacos do Norte de Italia-

Industrializar o Piamonte para convertelo nun estado forte

A separación Igrexa- Estado

A desamortización eclesiástica

Modernizar o exército

Impulsar a creación de organizacións políticas favorables ao movemento que el acaudilla.

O exército austríaco invade o Piamonte (1859). Os austríacos son vencidos coa axuda de Inglaterra, Rusia e, sobre todo, a Francia de Napoleón III. Pero Napoleón III asina a paz con Austria por medo a que a guerra se xeneralice. Cavour dimite decepcionado por esta traizón. O Piamonte anexiónase á Lombardía -antes austríaca-, pero Austria seguirá intervindo nos asuntos italianos dende Venecia.

Hai unha serie de Estados do centro de Italia que piden a anexión ao Piamonte. Francia anexiónase Niza e Savoia. Cavour volve ao poder e en 1860 logra que se elixa un Parlamento para toda Italia. Nese mesmo ano, Garibaldi, coas Camisas Vermellas, desembarca en Nápoles e arrebata o poder ao seu rei Francisco II. A revolución esténdese a outros puntos e Cavour envía un exército para rematar con ela. En 1861 Garibaldi recoñece a Víctor Manuel como rei de toda Italia e este é proclamado. Esta proclamación é ratificada nos diversos estados con plebiscitos populares.

Venecia anexionouse en 1866. Os italianos axudaran a Prusia na guerra austro-prusiana e, ao vencer Prusia, Italia recupera Venecia. Só quedaba Roma, á que se quería converter na capital do novo estado. O Papa négase a cedela (Estados Pontificios) e Napoleón III apóiao. A derrota de Sedán fronte aos prusianos obriga a Francia a retirar as súas tropas de Roma. Os italianos toman Roma en 1870 e, un ano despois, convértese na capital do reino. Pío IX oponse e excomunga o goberno italiano e considérase o seu prisioneiro. Italia inicia unha política megalómana que foi vista por algúns historiadores como un precedente do fascismo.

b.- A unificación alemá

11

Diferenzas coa unidade italiana

Dende a época do Sacro Imperio Romano Xermánico, a pesar de existir unha lingua e cultura común, non existía un Estado unificado. Subsistían particularismos locais e antagonismos relixiosos, predominando os luteranos no norte e os católicos no sur. O proceso unificador alemán ten unha serie de diferenzas co italiano:- Aínda que existía unidade lingüística e cultural, a división en pequenos Estados era moito maior.- O proceso unificador alemán non é unha loita pola independencia nacional.- Non xirou en torno a un estado senón a dous: Austria e Prusia, que decidirán coa guerra quen faría a unidade no seu favor.- O estado que logra a unidade -Prusia- é moito máis poderoso que o Piamonte.- A intervención exterior non foi tan importante como a francesa en Italia.- A unificación alemá é de matiz conservador e non liberal. A clase social que máis fixo pola unidade foron os junkers (aristócratas terratenentes, sobre todo prusianos).

Raíces ideolóxicas e económicas do nacionalismo alemán

Os románticos (Herder) botan de menos a pasada grandeza do Imperio Xermánico. A invasión napoleónica de parte do seu territorio acrecenta o sentimento nacional. Se

12

revalorizan as particularidades xermánicas: historia, cultura que incluía mitos e lendas comúns, lingua (irmáns Grimm), poesía (Heine, Goethe). Pero as razóns de máis peso son as económicas. Coa división política existían unha serie de problemas:

As aduanas interiores dificultan o desenvolvemento do comercio e, por tanto, da industria.

A revolución dos transportes pon aínda máis de manifesto este absurdo.

A competencia inglesa e francesa fai máis urxente a necesidade da unión se se quere converter istos estados en industrializados.

Nace así, en 1834, a Unión Alfandegueira Alemá (Zollverein) baixo a dirección de Prusia, que agrupaba aos estados alemáns amigos de Prusia. As razóns principais da súa supremacía son dous:

o Poderío económico apoiado na riqueza hulleira, desenvolvemento da industria e dos ferrocarrís.

o Tiña un gran exército, considerado entre os máis poderosos de Europa desenvolvido durante o reinado de Federico II o grande por o cal tiña un grande orgullo.

ETAPAS

Ata a primeira metade do século XIX, por enriba dos 34 principados e 4 cidades libres que existían en Alemaña, había unha "Confederación de Estados Alemáns"., presidida por Austria e cunha "Dieta Federal" en Francfort. Pero esta organización non ten un poder efectivo.

En 1862, o rei de Prusia Guillerme I nomea primeiro ministro a Otto von Bismarck. En 1863, Bismarck disolve o Parlamento de Prusia e goberna despoticamente. A idea principal de Bismarck era que había que excluír a Austria da futura Alemaña, e para iso logra illala diplomaticamente e prepara un grande exército para enfrontarse a Austria no futuro

Entre 1863 e 1865, Bismarck ocupa tres ducados daneses (Guerra dos Ducados) para engrandecer Prusia e embarcar a todos os alemáns nunha empresa común.

Os prusianos vencen os austríacos na batalla de Sadowa (1866). Pola Paz de Praga (1866) Austria cede o Véneto a Italia e varios estados a Prusia. Suprímese a Confederación Xermánica e fórmase a "Confederación de Alemaña do Norte", con parlamento (Reichstag) elixido mediante sufraxio universal e co rei de Prusia como presidente. Existía tamén o Bundesrat ou Consello Federal.

13

O pretexto para a guerra con Francia -que Bismarck desexa- é a posibilidade de que un alemán ocupe o trono de España. Francia non quere vivir rodeada por dous reinos cuxos monarcas eran da mesma dinastía. Toda Alemaña, incluída os estados do sur, apoian a Prusia na súa guerra contra Francia. Os franceses son derrotados e o propio Napoleón III é feito prisioneiro. Pola Paz de Francfort, Francia ten que ceder Alsacia e Lorena e pagar 5.000.000.000 de francos de indemnización, ademais de aceptar a permanencia de tropas alemás no norte ata que se cumpra o tratado. En Versalles proclámase o II Reich (imperio) alemán, coroándose como monarca a Guillerme I. Acabábase de crear un Estado federal integrado por vinte e cinco Estados co predominio de Prusia. Cada un deses Estados mantería as súas constitucións, goberno e certas atribucións específicas. A federación estaba dirixida polo goberno central do Imperio en mans dun Emperador -Kaiser- hereditario ( o rei de Prusia), e un chanceler -Bismarck-, que dirixía o goberno acompañados de dúas asembleas cuxas funcións fundamentais son as relacións internacionais, as cuestións militares e o control impositivo. Nacera un dos estados máis poderosos de Europa polo seu importante desenvolvemento económico e pola posesión dun dos exércitos máis fortes do mundo.

14