· web viewgiltza lmh sarrera inguruaren ezaguera arloaren programazioak ikasmaila bakoitzari...

giltza lmh

Ikasgelako programazioa

INGURUAREN EZAGUERA 5

Natura, Gizarte eta Kultura Ingurunearen Ezaguera LMH 5

Sarrera

Inguruaren Ezaguera arloaren programazioak ikasmaila bakoitzari dagozkien arloei, helburuei, edukiei eta ebaluazio-irizpideei atxikita islatzen ditu oinarrizko gaitasunak. Eta zehar-lerroak eransterakoan ere, eduki gisa jasotzen ditu, eta unitate didaktikoka zehazten eta antolatzen ditu.«Bidean» egitasmoak oinarrizko gaitasunak txertatzen ditu; alegia, Europar Batasunaren arabera, pertsona guztiek, pertsona gisa errealizatu eta garatzeko, eta gizartean erabat integratzeko behar dituzten trebetasun, ezagutza eta jarreren konbinazioa aurkezten du. Oinarrizko gaitasunen esparruak honako hauek dira:

– Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna– Matematikarako gaitasuna– Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna– Informazioa tratatzeko eta teknologia digitala erabiltzeko gaitasuna– Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna– Giza eta arte-kulturarako gaitasuna– Norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna– Ikasten ikasteko gaitasuna

Arlo guztiek laguntzen dute gaitasun horiek garatzen. Inguruaren Ezaguera arloko edukietan, esaterako, zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna eta gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna lehenesten dira, baina beste gaitasun batzuk garatzeko bidea ere urratzen da. Adibidez, jarduerak ebazteari lotutako edukiak hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna, ulertzeko eta adierazteko ahalmena garatzea beharrezkoa delako; norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna, edo ikasten ikasteko gaitasuna.

http://www.edebe.com 2

http://www.edebe.com/


IKASGELAKO PROGRAMAZIOAINGURUAREN EZAGUERA 5

1. UNITATEA Izaki bizidunak.

Oinarrizko gaitasunakZientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna.— Mundu fisikoko prozesuak ulertzea, eta espazioan eta denboran kokatzea.

Zelulak bizitzaren oinarrizko unitatea direla jakitea. Animalia-zelula eta landare-zelula bereiztea. Izaki zelulabakarrak eta zelulaniztunak bereiztea. Izaki bizidunen bost erreinuetan dauden izaki bizidunen arteko ezberdintasunak

bereiztea. Izaki bizidunen arteko desberdintasunez jabetzea.

— Elkarreragin arduratsua izatea mundu fisikoarekin. Mikroskopioaren atalak eta mekanismoa bereiztea. Gaixotasun ohikoenak eragiten dituzten birusetako batzuk ezagutzea. Norberaren adinari dagozkion txerto garrantzitsuenak ezagutzea.

Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna.— Irakurtzea.

Testuari lotutako jarduerak ebatziz, irakurmena egiaztatzea.

Informazioa tratatzeko eta teknologia digitala erabiltzeko gaitasuna.— Informazioa lortzea eta kudeatzea.

Irudietatik abiatuz informazioa eskuratzea. Eskemak egitea.

— Informazioa erabiltzea. Eskemak osatzea.

Ikasten ikasteko gaitasuna.— Norberak zer gaitasun dituen jakitea.

Norberaren ikasteko gaitasunaz jabetzea eta egindako lanaren balioa barneratzen jakitea.

Lanak egoki aurkezten jakitea, edukietan zein aurkezpenean. Ikasketa berrietan sortzen diren zalantzei buruz galdetzeko eta kontsultak egiteko

ohitura izatea.— Nork bere burua adoretzea, ikasteko.

Aginduko lanak hobetzeko ahalegina aintzat hartzea. Ondo egindako lanagatik pozik gelditzea.




Informazioa eskematan eta laburpenetan antolatzea, funtsezko ideiak gogoratzea errazteko moduan.

Gorputzeko atalak anatomia-irudietan eta eskemetan bereiztea.

Helburu didaktikoak Zelulak bizitzaren oinarrizko unitatea direla jakitea. Zelula baten zatiak identifikatzea. Animalia-zelula eta landare-zelula bereiztea. Izaki zelulabakarrak eta zelulanitzak bereiztea. Mikroskopio baten zatiak eta mekanismoa ezagutzea. Izaki bizidunak bost erreinuetan banatzea: moneroak, protistoak, onddoak,

landareak eta animaliak. Birusa zer den jakitea.

EdukiakKontzeptuak

• Zelula. • Zelularen atalak. • Landare-zelula eta animalia-zelula. • Izaki zelulabakarrak eta zelulanitzak. • Mikroskopioa. • Mikroskopioaren zatiak. • Moneroak. • Protistoak. • Onddoak. • Landareak. • Animaliak. • Birusak.

Prozedurak Animalia eta landare-zelula bereiztea. Erreinu bakoitzeko izaki bizidunen ezaugarriak identifikatzea. Izaki bizidunak erreinuen arabera sailkatzea. Birusen ezaugarriak identifikatzea.

Balioak Izaki bizidunak ikertu ahal izateko, sailkatzearen garrantzia balioestea.

Zehar-lerroak Giza eskubide- eta bake-hezkuntza: Norberaren gaitasunak zuhur eta

positiboki garatzea eta balioestea.




JarduerakHona hemen unitatean zehar proposatuko diren jarduerak:

Zelula bat marraztu eta zatiak adierazi. Animalia-zelularen eta landare-zelularen arteko desberdintasun nagusiak azaldu. Landare-zelulaz eta animalia-zelulaz osatutako hirua izaki izendatu. Zelula zer den, zelula kopuruaren arabera izaki bizidunak nola sailkatzen diren,

eta bakoitzak zer funtzio dituen azaldu. Bizitzaren antolakuntza mailak sinpleenetik konplexuenera antolatu. Behaketa mikroskopikoa egitea zein laginek baimentzen duten azaldu. Behatzeko mikroskopioa beharrezkoa duten organismoei nola deitzen zaien

ikertu. Hainbat izaki bizidun dagokien erreinuan kokatu. Moneroen eta protistoen ezaugarriak biltzen dituen fitxa egin. Algen eta protozooen arteko antzekotasun eta desberdintasunak azaldu. Onddoen ezaugarriekin fitxa bat osatu, eta moneroekin eta protistoenekin

alderatu. Algak, atal honetan agertzen diren izaki bizidunen artean, beren elikagai

propioak sortzeko gai diren izaki bakarrak zergatik diren azaldu. Birusak zergatik ez diren izaki biziduntzat jotzen azaldu. Zer bizi-funtzio betetzen eta nola garatzen dituzten adierazi. Nork bere txertatze-kartila aztertuta, taula bat osatu.

Jarduera osagarriak Izaki bizidunei buruzko edukiak landu. Zelulari buruzko ezaguera sendotu. Mikroskopioaren zatiak landu. Izaki bizidunei eta birusei buruzko ezaguera sendotu. Izaki bizidunei buruzko ezaguera sendotu.

Aniztasunaren trataeraOinarrizko gaitasunak sendotzeko fitxa

Izaki bizidunak zelulen arabera sailkatu. Hitz-gurutzatuak ebatzi. Izaki bizidunak erreinuaren arabera sailkatu. Moneroen eta protistoei buruzko taula bat osatu.

Sakontzeko fitxa Zelulen gaineko teoriari buruz eta Robert Hookeri buruz ikertu. Perretxikoei buruz ikertu, eta bi fitxa osatu. Txertoen jatorriaz eta horien bidez borrokatzen diren gaixotasunei buruz ikertu.




Ebaluazio-jarduerak Ikaslearen liburua:

Animalia-zelula bat marraztu eta zatiak adierazi. Bi izaki bizidunek partekatzen dituzten atalak adierazi.

Kloroplastoak zer diren, non dauden eta garrantzitsuak zergatik diren azaldu. Organismo zelulabakarren eta zelulaniztunen desberdintasuna zein den eta bizi-

funtzioak nola egiten dituzten azaldu. Mikroskopioaren atalak izendatu eta haien funtzioak adierazi. Izaki bizidunen erreinuekin taula bat osatu. Bakterio, protozoo eta lizun kontzeptuak definitu. Birusak zer diren azaldu.

Ebaluazio-fitxa fotokopiagarria: Zelulei buruzko galderei erantzun. Izaki bizidunak sailkatzen diren erreinuen izenak idatzi. Moneroen ezaugarriak azaldu. Algen eta protozooen arteko desberdintasuna azaldu. Onddoen izenak eta horien deskribapenak lotu.

Irakurketa sustatzeko jarduerak Jardueren enuntziatuak ulertzeko, irakurtzeko estrategiak erabili. Azalpen-testuak irakurketa eraginkorra, irudiaren eta testuaren arteko

harremana eta testuen laburpena eta eskemak egitea landu.

IKTak sustatzeko jarduerak Internet: zelulari, izaki bizidunei eta birusei buruzko datuak bilatu.




2. UNITATEA Animaliak


Animalia ornodunen eta ornogabeen ezaugarriak ezagutu eta bereizi. Animalia ornodunak eta ornogabeak sailkatzea.

— Elkarreragin arduratsua izatea mundu fisikoarekin. Inguruko animalia ornodun eta ornogabe batzuk ezagutzea.




Irudietatik eta testuetatik abiatuz informazioa eskuratzea. Animaliak ezaugarrien arabera sailkatzea.

— Informazioa ematea. Eskemak egitea.

— Informazioa erabiltzea. Eskemak osatzea.





Aginduko lanak hobetzeko ahalegina aintzat hartzea. Ondo egindako lanagatik pozik gelditzea. Informazioa eskematan eta laburpenetan antolatzea, funtsezko ideiak gogoratzea

errazteko moduan.

Helburu didaktikoak Ornodun- eta ornogabe-taldeak bereiztea. Animalia ornodun eta ornogabeen taldeak identifikatzea eta ezaugarrien arabera

sailkatzea: elikadura, zirkulazioa, arnasketa, ugalketa.




Inguruko ornodunen eta ornogabeen ezaugarriekiko errespetua, jakin-mina eta interesa azaltzea.

EdukiakKontzeptuak

Animalia ornodunen -ugaztunak, hegaztiak, narrastiak, anfibioak eta arrainak- ezaugarriak.

Animalia ornogabeen -anelidoak, artropodoak, moluskuak, knidarioak eta ekinodermoak- ezaugarriak.

Prozedurak Animalia ornodunen sailkatzea. Animalia ornodun-taldeen ezaugarrien identifikatzea. Animalia ornogabeen sailkatzea. Animalia ornogabe-taldeen ezaugarrien identifikatzea.

Balioak Inguruko animalia ornodunen berri izateko jakin-mina eta interesa. Inguruko animalia ornogabeen berri izateko jakin-mina eta interesa.

Zehar-lerroak Giza eskubide- eta bake-hezkuntza: Inguru hurbileko pertsonekin elkartasuneko

jarrera laguntzaileak izatea. Giza eskubide- eta bake-hezkuntza: Norberaren autonomia garatzea eta

ekimenak hartzeko gai izatea. Ingurumen-hezkuntza: Inguruaren ezagutza orokorra hartzea eta dituen arazoez

jabetzea.


Ugaztunen, hegaztien, anfibioen eta arrainen ezaugarriekin taula bat osatu. Lurreko, uretako eta aireko ugaztunen ezaugarriekin taula bat osatu. Hegaztien ezaugarri bereizgarriak idatzi. Anfibioen eta hegaztien antzekotasunak eta desberdintasunak zerrendatu. Anfibioak beti uretan edo eremu hezeetan zergatik bizi diren azaldu. Anfibio-kumeen eta helduen arteko ezberdintasuna azaldu. Arrain hezurdunak eta kartilagodunak aipatu. Anelidoen, artropodoen, moluskuen, knidarioen eta ekinodermatuen

ezaugarriekin taula osatu. Artropodo-taldeen arteko ezberdintasunak azaldu. Artropodoak taldetan sailkatu. Molusku taldeen arteko desberdintasunak azaldu.




Talde bakoitzeko moluskuak aipatu. Knidarioek harrapakinak nola harrapatzen dituzten azaldu. Ekinodermoak nola lekualdatzen diren azaldu.

Jarduera osagarriak Animalien inguruko ezagutza izan. Animalia ornodunei buruzko ezaguera sendotu. Animalia ornogabeei buruzko ezaguera sendotu. Animaliei buruzko ezaguera sendotu.


Animalia ornodunen eta animalia ornogabeen arteko desberdintasunak azaldu. Hainbat ezaugarri ornodun-taldearekin lotu. Esaldi faltsuak bereizi eta zuzendu. Bi kuskuko moluskuen, gasteropodoen eta zefalopodoen maskorren arteko

ezberdintasunak azaldu. Artropodoak sailkatu. Oinarrizko gaitasunak sendotzeko: animalia ornodunak eta ornogabeak. Sakontzeko: korala eta zezen pintoa: galzorian dauden animaliak.

Sakontzeko fitxa Animalia bitxiei buruzko fitxak bete. Desagertzeko zorian dauden animaliei buruz ikertu.


Ornodun-taldeen gorputz-azalean ageri diren egiturak adierazi. Ornodunen zirkulazio-sistema eta talde bakoitzari zein dagokion azaldu. Ornodunen ugalketa motekin taula osatu. Animalia ornogabeen garapena deskribatu, eta ugaztunekin eta anfibioekin

konparatu.Hainbat animalia ornogaberen ezaugarriekin taula osatu.

Ebaluazio-fitxa fotokopiagarria: Ugaztunen, hegaztien, anfibioen, narrastien eta arrainen ezaugarriekin taula bat

osatu. Ornogabeei buruzko galderei erantzun Artropodo mota bakoitzaren adibide bana idatzi. Zenbait molusku zer taldekoak diren esan.




Ekinodermatuen ezaugarri orokorrei buruzko esaldiak osatu.

Irakurketa sustatzeko jarduerak Jardueren enuntziatuak ulertzeko, irakurtzeko estrategiak erabili. Azalpen-testuen irakurketa eraginkorra, irudiaren eta testuaren arteko harremana

eta testuen laburpena eta eskema pertsonalak egitea landu.

IKTak sustatzeko jarduerak Internet: animalia ornodunei eta ornogabeei buruzko datuak bilatu.




3. UNITATEA Landareak


Landare baten zatiak eta haien funtzioak ezagutzea. Landareak ezaugarrien arabera sailkatzea.

— Elkarreragin arduratsua izatea mundu fisikoarekin. Gure inguruan landareen garrantziaz jabetzea. Gure inguruko landareak ezagutzea.


Testuari lotutako jarduerak ebatziz, irakurmena egiaztatzea.— Idaztea.

Eredu bat emanez, testu bat idaztea.


Irudietatik eta testuetatik abiatuz informazioa eskuratzea.— Informazioa ematea.

Eskemak egitea.— Informazioa erabiltzea.

Eskemak osatzea.






errazteko moduan.

Helburu didaktikoak Landare-zelula identifikatzea. Fotosintesiaren berri izatea eta deskribatzea.




Osasunarentzat fotosintesiak duen garrantzia balioestea. Lorerik gabeko landareak identifikatzea eta sailkatzea. Loredun landareak identifikatzea eta sailkatzea. Landarearen atalak eta haien funtzioa bereiztea. Landareak identifikatzeko gakoak erabiltzen jakitea.

EdukiakKontzeptuak

Landare-zelula. Fotosintesia. Briofitoak. Pteridofitoak. Espermatofitoak. Landarearen atalak: sustraia, zurtoina eta hostoak. Zurtoin motak: belarkarak eta zurezkoak. Angiospermoak. Gimnospermoak.Angiospermoak.

Prozedurak Landareen elikadura-faseak aztertzea. Landareen sailkatzea: briofitoak eta pteridofitoak. Briofitoen eta pteridofitoen ezaugarrien identifikatzea. Sustraiaren zatiak bereiztea: ile xurgatzaileak, hazkuntza-aldea eta sustrai-

txanoa. Zutoinaren atalak identifikatzea: adarrak eta ernamuinak. Landareak zurtoinaren arabera sailkatzea. Hostoaren zatiak bereiztea: linboa, pezioloa eta nerbioak. Hainbat irizpideren araberako hostoak sailkatzea. Landareak hosto motaren arabera sailkatzea. Loredun landareak sailkatzea: angiospermoak eta gimnospermoak. Landareak sailkatzeko gakoak erabiltzea.

Balioak Airea berriztatzeko landareek duten garrantzia aintzat hartzea. Landareak ikertzeko interesa erakustea.

Zehar-lerroak Giza eskubide- eta bake-hezkuntza: Inguru hurbileko pertsonekin elkartasuneko


ekimenak hartzeko gai izatea. Ingurumen-hezkuntza: Inguruaren ezagutza orokorra hartzea eta dituen arazoez




jabetzea.


Landare-zelulak bereizten dituzten ezaugarriak azaldu. Fotosintesia zer den eta non gertatzen den azaldu, eta prozesuaren eskema

marraztu. Amazonas oihana “planetaren birika” zergatik den azaldu. Lorerik gabeko landareak nola ugaltzen diren azaldu. Iratzeen hostoei eta lur azpiko zurtoinari zer izen ematen zaien azaldu. Hazien eta esporen arteko aldea azaldu. Sustraiaren atalak adierazi, eta bakoitzaren funtzioa azaldu. Zurtoin belarkaren eta zurezko zurtoinen arteko aldea azaldu. Hosto bat marraztu, eta haren atalak bereizi. Sagar bat jatean, landarearen zer zati jaten den azaldu, eta sagarrondoa zer

motatako landarea den esan. Zurtoinak aztertu ostean, horietan oinarrituta landareak sailkatzeko identifikazio-

gakoa sortu. Identifikazio-gakoak erabiliz, landareak sailkatu.

Jarduera osagarriak Landareei buruzko ezaguera sendotu. Lorerik gabeko landareen gaineko ezaguera sendotu. Loredun landareekin erlazionaturiko kontzeptuak landu. Identifikazio-gakoen inguruko ezaguera sendotu. Landareei buruz ikasitakoa sendotu.


Fotosintesiaren faseak ordenatu. Pteridofitoen ugaltze-sistema azaldu. Hitz-gurutzatuak ebatzi. Zurtoin belarkaren eta zurezko zurtoinen arteko aldeak zerrendatu. Hiru landare gimnospermo eta hiru angiospermo izendatu.

Sakontzeko fitxa Argiari eta landareei buruzko esperimentuak egin, hipotesiak egin, prozesua

deskribatu eta emaitzak idatzi.





Fotosintesia zer den eta non gertatzen den azaldu. Briofitoen eta pteridofitoen arteko ezberdintasunak azaldu. Lau landare behatu ostean, horiei buruzko informazioa biltzen duen taula osatu. Hainbat baieztapen egia ala gezurra diren adierazi eta faltsuak direnak zuzendu.

Ebaluazio-fitxa fotokopiagarria: Fotosintesi-prozesua deskribatu. Briofitoen eta pteridofitoen arteko hiru desberdintasunak idatzi. Deskribatutako hiru funtzioez arduratzen diren landareen organoak izendatu. Deskribatutako lau landare motaren adibideak bilatu. Zenbait landare sailkatu, angiospermoak ala gimnospermoak diren kontuan

hartuta.



IKTak sustatzeko jarduerak Internet: landare motei buruzko datuak bilatu.




4. UNITATEA Ekosistemak


Ekosistema baten barruko elementuak eta sortzen diren eta erlazioak identifikatzea. Lehorreko eta uretako ekosistemen ezaugarriak ezagutzea. Lurreko ekosistemak eta uretako ekosistemak bereiztea. Elikakateen eta elikasareen arteko harremanak bereiztea eta deskribatzea.

— Elkarreragin arduratsua izatea mundu fisikoarekin. Gure inguruan lehorreko eta uretako ekosistema nagusiak ezagutzea eta bereiztea. Gure ekosistemak ezagutzea. Ingurumena babesteko hartu beharreko jokabideen ezagutza izatea. Ingurumena suntsitzen duten ekintzen aurrean jarrera kritikoa hartzea.






Eskemak eta taulak osatzea, eta landareak sailkatzea.






errazteko moduan.




Helburu didaktikoak Gure planetako ekosistemak bereiztea. Hainbat ekosistemaren ezaugarriak bereiztea. Ekosistemako erlazioak identifikatzea. Elikakateen eta sare trofikoen bidez, ekosistemako erlazioak identifikatzea. Naturaren oreka balioestea eta natura desorekatzen duten ekintzak bereiztea. Gure ekosistemak bereiztea. Ingurune fisikoarekiko eta izaki bizidunekiko errespetua hartzea.

EdukiakKontzeptuak

Ekosistema. Ekosistemako elementuak. Ekosistemako erlazioak: harraparitza, lehiaketa eta elkarlana. Basamortua. Oihan tropikala. Estepa. Baso hostoerorkorra Baso mediterraneoa. Taiga. Itsasoak eta ozeanoak. Kostaldeko hezeguneak. Aintzirak eta urmaelak. Ibaiak. Elikakateak: ekoizleak, kontsumitzaile primarioak eta kontsumitzaile

sekundarioak. Elikasareak. Ekosistemak aldatzen dituzten eragileak. Ingurunea babesteko jarrerak. Gure ekosistemak: goi-mendikoa, baso hostoerorkorra, artadia, sastrakadia,

pinudia eta itsasertzekoa.

Prozedurak Ekosistemako elementuak identifikatzea. Ekosistemako erlazioak identifikatzea. Lehorreko ekosistemak identifikatzea. Uretako ekosistemak identifikatzea. Elikakate bat identifikatzea eta deskribatzea. Gure ekosistemak identifikatzea.

Balioak Ingurunea suntsitzen duten ekintzen aurrean jarrera kritikoa izatea.




Zehar-lerroak Giza eskubide- eta bake-hezkuntza: Jardueretan ikuspuntu ezberdinak

errespetatuz parte-hartzea. Giza eskubide- eta bake-hezkuntza: Norberaren autonomia garatzea eta

ekimenak hartzeko gai izatea. Giza eskubide- eta bake-hezkuntza: Norberaren gaitasunak zuhur eta positiboki

garatzea eta balioestea. Ingurumen-hezkuntza: Inguruaren ezagutza orokorra hartzea eta dituen arazoez

jabetzea.


Ekosistema definitu. Irudi bati erreparatu eta ingurune fisikoko osagaiak deskribatu. Ekosistema bateko izaki bizidunen arteko erlazioak izendatu. Ingurune bat zer ekosistematan aurkitu daitekeen azaldu. Zenbait izaki bizidun zer ekosistematan aurki daitezkeen jakin. Aintziraren eta itsasoaren ingurune fisikoaren arteko desberdintasunak aipatu. Aintziretako, ibaietako eta urmaeletako flora eta fauna, itsasokoekiko zergatik

den ezberdina azaldu. Elikasare bat marraztu eta bertako elikakate bat azaldu. Ekosistemetako arriskuak eta horiek saihesteko neurriak aipatu. Zure herriko edukiontzi motak azaldu. Inguruko ekosistema deskribatu.

Jarduera osagarriak Ekosistemen inguruko edukiak sendotu. Lehorreko eta uretako ekosistemen inguruko ezaguera sendotu. Elikakateak eta ekosistemen kontserbazioa landu. Gure ekosistemen inguruko ezaguera sendotu.


Hainbat kontzeptu beraien definizioarekin lotu. Uretako ekosistema baten eta lehorreko sistema baten arteko ezberdintasuna

azaldu. Bi ekosistemei buruzko taula osatu. Elikakate bat zer den azaldu.




Sakontzeko fitxa Ekosistema bat moztu, kolatu eta bereizi, bertako elementuak deskribatu eta

sareko elikakateak azaldu. Kutsaduraren eraginei, kausei eta prebentziozko neurriei buruz ikertu.


Ekosistema bat zer den definitu. Zenbait izaki bizidun ekosistema jakin batzuetan aurki al ditzakegun arrazoitu. Irudietako ekosistemak identifikatu eta ezaugarriak azaldu. Zenbait izaki bizidun ekoizle, kontsumitzaile primario ala kontsumitzaile

sekundario moduan sailkatu. Zenbait izaki bizidunen artean era daitezkeen erlazioak adierazi. Elikakate bateko kontsumitzaile primarioak eta sekundarioak desagertuz gero,

zer gertatuko litzatekeen azaldu. Ekosistemetako ingurumen-arazo nagusiak azaldu. Ekosistemak babesteko banakako ekintzak idatzi. Inguruneko ekosistemak izendatu.

Ebaluazio-fitxa fotokopiagarria: Ekosistemen elementuak bereizi. Zenbait erlazio trofiko deskribatu. Lehorreko ekosistemak aipatu. Zenbait organismo dagokien ekosistemarekin lotu. Kate trofiko bat antolatu. Ekosistema mediterraneoa deskribatu.



IKTak sustatzeko jarduerak

Internet: ekosistemei buruzko eta elikakate eta sareei buruzko datuak bilatu.




5. UNITATEA Materia


Materiaren propietateak, eta gizakiak propietate horiek hautemateko duen gaitasuna, identifikatzea.

Inguratzen gaituzten elementuetan materiaren egoerak eta propietateak bereiztea. Materiaren aldaketak bereiztea: aldaketa fisikoak eta aldaketa kimikoak. Egoeraren aldaketei buruzko eskemak interpretatzea.

— Elkarreragin arduratsua izatea mundu fisikoarekin. Zentzumenek inguruko elementuei buruz ekartzen dizkiguten sentsazioak

bereiztea. Materiaren propietateak. Gure inguruan materiak dituen aldaketa fisiko eta kimikoak ezagutzea.

Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna.— Hitz egitea eta entzutea.

Berariazko hiztegia zehatz erabiltzea.— Irakurtzea.


Informazioa taulatan antolatzea. Eskema bat hitzez osatzea.


Eskuragarri iturriak kontsultatzeko ohitura izatea.— Informazioa erabiltzea.

Behaketaren bidez eskuratutako informazioa erabiliz, jarduerak ebaztea.


Ikasketa berrietan sortzen diren zalantzei buruz galdetzeko eta kontsultak egiteko ohitura izatea.


— Nork bere burua adoretzea, ikasteko. Egindako lana balioestea. Ondo egindako lanagatik pozik gelditzea. Informazioa eskematan eta laburpenetan antolatzea, funtsezko ideiak gogoratzea

errazteko moduan.




Helburu didaktikoak Materiaren propietateak bereiztea. Materiaren propietate orokorrak espezifikoetatik bereiztea. Materiak zer egoera eta zer propietate dituen jakitea. Materiaren egoera-aldaketak bereiztea. Materiaren aldaketa fisikoak aldaketa kimikoetatik bereiztea. Materiaren aldaketa fisiko eta kimiko nagusien berri izatea.

EdukiakKontzeptuak

Materia Materiaren propietate orokorrak: masa eta bolumena. Materiaren propietate espezifikoak: dentsitatea, gogortasuna, disolbagarritasuna,

konduktibitatea eta abar. Materiaren egoerak: solidoa, likidoa eta gaseosoa. Materiaren egoeren ezaugarriak. Aldaketa fisikoak eta aldaketa kimikoak. Materiaren aldaketa fisikoak: posizio-, forma-, tenperatura- eta egoera-

aldaketak. Materiaren egoera-aldaketak. Fusio- eta irakite-puntuak. Uraren zikloa. Aldaketa kimikoak. Materiaren deskonposizioa: hartzidura, oxidazioa eta errekuntza. Aldaketa kimikoen erabilerak.

Prozedurak Materiaren propietateak bereiztea. Materiaren egoerak eta horien propietateak bereiztea. Materiaren aldaketen sailkatzea. Egoera-aldaketen eskemak interpretatzea.

Zehar-lerroak Ingurumen-hezkuntza. Inguruaren ezagutza orokorra hartzea eta dituen arazo

nagusiez jabetzea. JarduerakHona hemen unitatean zehar proposatuko diren jarduerak:

Materia zer den azaldu eta materiaz eta materiarik gabe osaturik dauden elementuak bereizi.

Likidoen dentsitatea kalkulatu, eta dentsitate handiena zeinek duen asmatu.




Hainbat material ordenatu, dentsitate handiena duenetik dentsitate txikiena duenera arte.

Hainbat objekturen propietate espezifikoak laburbiltzen dituen taula osatu. Materialaren egoerak aipatu, horien ezaugarriak azaldu eta adibideak idatzi. Hiru likidoren artean biskositate baxuenekoa zein den asmatu, eta biskositatea

zer propietatek zehazten duen jakin. Aldaketa fisikoak edo kimikoak sailkatu. Ohiko aldaketa fisikoak aipatu. Eredu batean oinarrituta, egoera-aldaketa definitu. Fusio-puntua eta irakite-puntua zer diren azaldu.. Hainbat gertakaritako egoera-aldaketak identifikatu. Kasu jakinetan ura zer egoeratan agertu ohi den azaldu. Egoera-aldaketak itzulgarriak edo itzulezinak diren azaldu, eta adibideak idatzi. Gure organismoan gertatzen den aldaketa kimiko bat azaldu. Egoera-aldaketak itzulgarriak edo itzulezinak diren azaldu, eta adibideak idatzi. Hartziduraz ekoiztutako esnekien inguruan ikertu eta produktuen izenak idatzi. Konposta zer den eta zer jatorri duen azaldu. Materia organikoa etxeko gainerako zaborretik bereiztea garrantzitsua dela

azaldu.

Jarduera osagarriak Materia eta haren propietateen inguruko ezaguera sendotu. Materiaren egoeren eta egoera-aldaketen gaineko ezaguera finkatu. Egoera-aldaketak landu. Aldaketa kimikoei buruzko ezaguera sendotu. Materiari buruzko ezaguera finkatu.


Materiaz osatutako hiru elementu, eta materiaz osatuta ez dauden beste hiru, zerrendatu.

Masa eta bolumenaren definizioarekin, unitateekin eta neurtzeko tresnekin, taula bat osatu.

Masaren eta flotagarritasunaren arteko erlazioa azaldu. Egoeretako bakoitzean dauden materiak aipatu. Aldaketa fisiko bat eta aldaketa kimiko bat deskribatu. Egoera-aldaketak identifikatu, eta horien izenak bereizi.

Sakontzeko fitxa Esperientziak egin, deskribatu eta irtenbidea bilatzeko ikertu.





Zerrenda bateko zer elementu dauden materiaz osaturik identifikatu. Masa, bolumen eta dentsitate kontzeptuak erlazionatu eta definitu. Irudi batzuei behatu, eta galderak erantzun. Aldaketa fisikoaren eta kimikoaren arteko desberdintasunak azaldu. Materiaren zer egoera-aldaketa jasotzen diren izendatu eta urak jasaten dituen

aldaketak aipatu. Fusio-puntua eta irakite-puntua zer diren azaldu. Errekuntza aldaketa kimikoa zergatik den azaldu, eta hainbat adibide eman. Eguneroko bizitzan gertatzen diren aldaketa kimikoen adibideak azaldu.

Ebaluazio-fitxa fotokopiagarria: Masaren eta bolumenaren ezaugarriak bereizi. Bi gorputzen dentsitateak konparatu. Materiaren ezaugarri espezifikoak zein diren azaldu. Materiaren egoera-aldaketak deskribatu. Aldaketa fisikoa eta aldaketa kimikoa bereizi.



IKTak sustatzeko jarduerak Internet: materiaren propietate, egoera eta aldaketei buruzko datuak bilatu.




Oinarrizko gaitasunen balorazioa: 1. unitatetik 5. unitateraZientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna. — Mundu fisikoko prozesuak ulertzea, eta espazioan eta denboran kokatzea.

Izaki bizidunak eta haien ezaugarriak bereizi. Materiaren propietateak eta ematen diren aldaketak bereizi. Oinarrizko ezaguerak erabili arazoak ebazteko.

Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna. — Irakurtzea.

Testu idatzien esanahia interpretatzea, jarduerak ebazteko.

Giza eta arte-kulturarako gaitasuna. — Artea ulertzea

Irudiak interpretatu jarduerak ebazteko.




6. UNITATEA Nahasteak


Gure inguruneko nahasteak eta haien osagaiak bereizi. Ingurunean ditugun nahasteak homogeneoak ala heterogeneoak diren sailkatu. Ingurunean ditugun nahaste homogeneoak banatzeko metodoak ezagutzea eta

identifikatzea. Gure inguruneko nahaste heterogeneoak banatzeko metodoak ezagutzea eta

identifikatzea. Laborategiko materialak ezagutzea.

— Elkarreragin arduratsua izatea mundu fisikoarekin. Gure inguruneko nahasteak ezaugarrien arabera bereizi. Gure inguruneko nahasketak banatzeko metodo egokiena jakitea.



Informazioa taulatan antolatzea. Eskema bat hitzez osatzea.


Eskuragarri iturriak kontsultatzeko ohitura izatea.— Informazioa igortzea eta erabiltzea.







errazteko moduan.




Norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna.— Taldean aritzea.

Hitz egitea eta norberaren ideiak eta besteenak balioestea.— Erabakiak hartzea.

Aukerak aztertu ondoren, arrazoitutako erabakiak hartzea.— Proiektuen buru izatea.

Banakako eta taldeko jardueretan parte hartzea.

Helburu didaktikoak Nahasteak eta substantzia puruak identifikatzea. Nahaste homogeneoak eta heterogeneoak bereiztea. Nahaste homogeneoak eta nahaste heterogeneoak banatzeko metodoak

ezagutzea eta bereiztea. Laborategiko materialak eta tresnak ezagutzea. Laborategiko arauak ezagutzea. Metodo zientifikoaren fasea ezagutzeko, ikasleak bideratzea.

EdukiakKontzeptuak

Substantzia puruak eta nahasteak. Nahaste homogeneoak Nahaste heterogeneoak Dekantatzea. Imantzea. Bahetzea. Iragaztea. Baporatzea. Kristaltzea. Destilatzea. Laborategia. Laborategian jarraitu beharreko legeak onartzea. Laborategiko materialak eta tresnak. Metodo zientifikoaren faseak.

Prozedurak Nahaste homogeneoak eta heterogeneoak identifikatzea. Nahaste heterogeneoak banatzeko metodoak identifikatzea. Nahaste homogeneoak banatzeko metodoak identifikatzea. Laborategiko materialak identifikatzea. Metodo zientifikoaren faseak antolatzea.




Balioak Laborategian jarraitu beharreko legeak onartzea. Metodo zientifikoa ezagutzeko interesa.

Zehar-lerroak Ingurumen-hezkuntza. Inguruaren ezagutza orokorra hartzea eta dituen arazo

nagusiez jabetzea.


Substantzia purua eta nahastea definitu Substantzia puruaren eta nahastearen arteko desberdintasuna azaldu. Hainbat material substantzia puruetan, nahaste homogeneotan eta nahaste

heterogeneotan sailkatu. Espageti egosiei ura kentzeko erabilitako banaketa teknika azaldu. Hainbat nahaste banatzeko erabilitako teknikak identifikatu. Nahaste homogeneoak banatzeko tekniken ezaugarriak identifikatu. Hainbat produktu egiteko erabilitako nahasteen banaketa-teknikak identifikatu. Nahaste homogeneoen banaketa-teknikei buruzko hainbat galderari erantzun. Esperimentu bat aurrera eramateko zer material behar den jakin eta segurtasun

arauak izendatu. Esperimentu batean metodo zientifikoaren pausuak antolatu.

Jarduera osagarriak Nahasteen inguruko ezaguera sendotu. Nahasteen banaketaren inguruko ezaguera sendotu. Laborategiko ezaguera eta metodo zientifikoa landu. Nahasteei buruz ikasitakoa sendotu.


Substantzia bat zergatik den purua edo nahastea azaldu. Nahasteak homogeneoak ala heterogeneoak diren, sailkatu. Nahasteak banatzeko teknikak bereizi. Gatza nola lortzen den eta zer teknika erabiltzen den azaldu. Destilazioaren pausuak izendatu.

Sakontzeko fitxa Nahaste bat egin eta hainbat galderari erantzun. Espeziazko lurrin bat egin eta zenbait galderari erantzun.





Substantzia puruaren eta nahastearen arteko desberdintasuna azaldu. Nahaste motak aipatu eta haien ezaugarriak azaldu. Nahasteak, eta haiek banatzeko erabili behar diren teknikak, bereizi. Nahaste baten osagaiak identifikatu. Hainbat osagai dituen nahastea banatzeko zer metodo erabili behar diren

identifikatu. Nahasteen banaketaren inguruko eskema osatu. Laborategiko prebentzio-neurri nagusiak azaldu. Laborategiko materialak identifikatu, eta funtzioaren arabera sailkatu.

Ebaluazio-fitxa fotokopiagarria: Nahasteak eta substantzia puruak identifikatu. Nahaste motak deskribatu. Nahasteak banatzeko hainbat teknika eta horiek erabiltzeko moduak bereizi. Metodo zientifikoaren faseak azaldu.



IKTak sustatzeko jarduerak Internet: nahaste homogeneoei, nahaste heterogeneoei eta banaketa teknikei

buruzko datuak bilatu.




7. UNITATEA Unibertsoa


Unibertsoko osagaiak ezagutu eta definitzea. Lurra Eguzki-sistemako planeta bat dela ezagutzea. Lurraren mugimenduak eta ondorioak bereiztea eta interpretatzea. Ilargiaren aldiei erreparatzea eta horiek identifikatzea. Eguzki- eta Ilargi-eklipseen eskemak bereiztea eta interpretatzea.



Eskema bat hitzez osatzea. Testuari lotutako jarduerak ebatziz, irakurmena egiaztatzea.




Eskemak osatzea.






errazteko moduan.




Helburu didaktikoak Zeruko gorputzak, galaxiak eta unibertsoa osatzen duten planeta-sistemak

ezagutzea. Eguzki-sistema eta bere konposizioa identifikatzea. Eguzki-sistema osatzen duten planeten ezaugarriak ezagutzea. Lurra Eguzki-sistemako planeta bezala ezagutzea. Errotazio eta translazio-higidurak bereiztea, baita beren ondorioak ere. Ilargiaren higidurak bereiztea. Ilargiaren aldiak nabarmentzea. Eklipseak nola gertatzen diren jakitea.

EdukiakKontzeptuak

Unibertsoa. Unibertsoaren osagaia: galaxiak, izarrak, planetak, sateliteak, asteroideak,

kometak, meteoritoak. Eguzki-sistema. Planetak sailkatzea, Eguzkiarekiko distantziaren arabera. Lurraren translazio eta errotazio-higidurak eta beren ondorioak. Ilargia: higidurak eta aldiak. Eklipseak: edukia eta motak (eguzkiarena eta ilargiarena)

Prozedurak Gertakari naturalak (egunak, gaua, urtaroak) marrazkien edota eskemen bidez

azaltzea. Ilargiaren aldiak aztertzea. Eklipseen eskemak azaltzea.

Balioak Eklipseak nola gertatzen diren ulertzeko jakin-mina.

Zehar-lerroak Ingurumen-hezkuntza. Inguruaren ezagutza orokorra hartzea eta dituen arazoez

jabetzea. Giza eskubide- eta bake-hezkuntza: Inguru hurbileko pertsonekin elkartasuneko


ekimenak hartzeko gai izatea.

JarduerakHona hemen unitatean zehar proposatuko diren jarduerak:http://www.edebe.com 29



Izarrak zaharrenetik berrienera ordenatu, koloreetan oinarrituz. Planetak eta sateliteak zertan diren desberdinak azaldu. Unibertsoko osagaiak handitik txikira ordenatu. Astro guztiek argirik ematen ez badute, zeruan argi-puntuak zergatik ageri diren

azaldu. Eguzki-sistemako planetak ordenatu, eguzkitik hurbilenetik urrunera. Planeten kokalekua, azaleko tenperatura, eta eguzkiaren inguruan biratzen

denboraren arteko zerikusia, azaldu. Eguzki-sistemako planetak ordenatu, satelite kopuruaren arabera. Eredu geozentriko eta heliozentrikoaren arabera astroak nola kokatzen diren

azaldu. Eguna, gaua eta urtaroak zergatik gertatzen diren azaldu. Ipar-hemisferioan uda denean hego-hemisferioan negua zergatik den arrazoitu. Ilgora eta ilbetea marraztu, eta zergatik gertatzen diren azaldu. Ilargiak Lurraren inguruan translazio-higidura egingo ez balu, zer gertatuko

litzatekeen azaldu. Gure ingurune zabalean ikusi ditugun azken eguzki-eklipsea eta ilargi-eklipsea

noiz izan diren ikertu. Noiz izango dira hurrengoak? Ilargi-eklipsea eta ilberria desberdinak zertan diren azaldu.

Jarduera osagarriak Unitatearen hiztegia finkatu. Unibertsoari eta Eguzki-sistemari buruzko edukiak finkatu. Lurraren eta Ilargiaren higiduren ondorioak landu. Eklipseei buruzko ikasketa osatu. Unibertsoari buruzko ezaguera finkatu.


Hizki-zopa batean unibertsoko osagaiak aurkitu. Eguzki-sistemako planetan ordenatu, Eguzkitik hurbilen dagoenetik urrunenera. Barne-planeten eta kanpo-planeten arteko ezberdintasunak azaldu. Esaldi okerrak aurkitu, eta zuzendu.

Sakontzeko fitxa Eguzkiari eta Lurrari buruzko datuekin taula osatu. Big Bang teoria eta unibertsoaren eratzea ikertu eta azaldu. Marte, Venus eta Merkurio planeten ezaugarriei buruzko informazioa bilatu, eta

deskribatu.





Unibertsoa definitu. Esne Bidea definitu, eta nolakoa den eta izen hori zergatik duen azaldu. Planetak, izarrak, sateliteak eta meteoritoak zer diren azaldu. Eguzki-sistema marraztu, eta astro bakoitzaren izenak idatzi. Barne-planetak eta

kanpo-planetak zer diren esan. Eguzki-sistemako astroaren izena adierazi, azalpen bakoitzaren ondoan. Planetek zer higidura egiten dituzten eta higidurek Lurrean zer ondorio dituzten

azaldu. Lurraren mugimenduek zer eragin dituzten azaldu. Sateliteek zer higidura dituzten eta Ilargiaren higidurek zenbat irauten duten

azaldu. Ipar-hemisferioaren eta hego-hemisferioaren arteko urtaro-desberdintasuna

arrazoitu. Eklipseak zer diren azaldu, eta eguzki-eklipsearen eskema marraztu.

Ebaluazio-fitxa fotokopiagarria: Unibertsoa definitu. Unibertsoaren osagaiak bereizi. Esne-bidearen eta Eguzki-sistemaren ezaugarriak aipatu. Planeten eta sateliteen higidurak azaldu. Eguzki-eklipsea eta ilargi-eklipsearena bereizi.



IKTak sustatzeko jarduerak Internet: unibertsoari, eklipseei, eta eguzki-sistema osatzen duten planetei





8. UNITATEA Lurra iruditan


Lurraren geruzen eskemak bereiztea. Mapa batean lur-koordenatuak bereiztea. Mapak irakurtzea. Mapak eta krokis-planoak bereizi. Eskalan egindako mapa, legenda eta orientazioa bereiztea. Teknologia berriak mapetan ezartzea.



Eskema bat hitzez osatzea.

Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna.— Kritikarako sena erabiltzea.

Plano eta mapa moten baliagarritasuna jakitea. Egoera batean aukerak bereiztea.

Matematika.— Espazioa neurtzea eta adieraztea.

Ingurune esanguratsuetan, adibidez eskaletan, matematikako tresnak erabiltzea. Eskalaren eta errealitatearen arteko baliokidetasunak ezartzea. Benetako egoeretan, matematikako zenbakiak, neurriak eta ikurrak egoki

erabiltzea.— Informazioa interpretatzea eta adieraztea.

Plano eta mapa errazak interpretatzea.









errazteko moduan.


Taldean egindako lana, lortutako emaitzaren kalitate eta taldeko kide bakoitzaren esku-hartzea aintzat hartzea.

Aukerak aztertu ondoren, arrazoitutako erabakiak hartzea.

Helburu didaktikoak Lurraren geruzak bereiztea. Lurreko koordenatuak identifikatzea. Puntuen koordenatuak kokatzea. Lurra irudikatzeko moduak: munduko bola, mapak eta planoak. Mapa baten osagaiak identifikatzea. Krokisa egitea.

EdukiakKontzeptuak

Lurraren geruzak. Paraleloak. Meridianoak. Koordenatuak. Munduko bola, mapak eta planoak. Eskala, legenda eta orientazioa. Krokisa. Teknologiak mapetan.

Prozedurak Lurraren geruzak bereiztea. Koordenatuak mapan kokatzea. Zenbait mapa mota bereiztea. Mapak irakurtzea.

Balioak Mapen eta planoen balioa balioestea. Teknologia berriak mapetan aplikatuta ezagutzearen jakin-mina.




Zehar-lerroak Giza eskubide- eta bake-hezkuntza: Norberaren autonomia garatzea eta


garatzea eta balioestea.


Lurraren geruzei buruzko eskema osatu. Lurrazala marraztu, Lurraren geruzak bereizi, eta horien ezaugarriak zerrendatu. Jules Verneren Lurraren bihotzeraino eleberriari buruzko ikerketa egin. Lurreko koordenatuekin zerikusia duten zenbait termino definitu. Mapa batean koordenatuak kokatu. Nork bere herriaren koordenadak azaldu. Mapa kontzeptua definitu. Zenbait edukiri buruzko kontsulta egiteko zer mapa mota behar diren adierazi. Eskala, legenda eta orientazioa definitu. Mapako eskalan oinarrituz, distantzia errealak kalkulatu. Norberaren erkidegoko mapen eskala eta legenda aztertu. Planoa eta krokisa zer diren eta zer desberdintasun dituzten azaldu. Eskolaren inguruko krokisa marraztu. Euskal Herriko maparen krokisa marraztu. Nork bere herriaren krokisa marraztu, mapa batean oinarrituta.

Jarduera osagarriak Lurrari buruzko ezaguera sendotu. Koordenatuei buruzko ezaguera landu. Lurra iruditan adierazitako ezaguera sendotu.


Hizkiak ordenatu eta Lurraren geruzen izenak egin. Geosferaren geruzak marraztu, idatzi eta ezaugarriak izendatu. Hainbat izen azaldu. Maparen eta krokisaren arteko desberdintasuna adierazi.

Sakontzeko fitxa Kartografia definitu. Mapei buruz ikertu eta hainbat galderari erantzun. Interneten begiratu eta zenbait galderari erantzun.





Lurraren geruzei buruzko taula osatu. Lurraren koordenatuak zer eta zertarako diren azaldu, eta garrantzitsuenak

kokatu. Hainbat punturen koordenatuak kokatu. Garrantzitsuenak kokatu. Mapa baten eskala zer den eta nola adierazten den azaldu. Distantzia errealak

kalkulatu. Krokisa zer den definitu, eta etxetik eskolarako ibilbidearena marraztu.

Ebaluazio-fitxa fotokopiagarria: Lurraren geruzak. Lurraren koordenatuak definitu. Mapa moten erabilera azaldu. Mapa bateko elementuak izendatu.



IKTak sustatzeko jarduerak Internet: Lurreko koordenatuei buruzko eta Lurraren adierazpenei buruzko datuak

bilatu.




9. UNITATEA Ura Lurrean


Lurrazaleko lurreko urak eta ur kontinentalak bereiztea, eta kokatzea. Iberiar penintsulako eta Euskal Herriko hezeguneak ezagutzea eta kokatzea. Munduko ibai eta laku nagusiak kokatzea. Europako isurialde hidrografikoen ezaugarriak ezagutzea.

— Elkarreragin arduratsua izatea mundu fisikoarekin. Iberiar penintsulako eta Euskal Herriko ibai nagusiak mapa batean kokatzea. Ibaiak isurialdearen arabera ezagutzea, eta sailkatzea.





Mapa moten baliagarritasuna jakitea. Egoera batean aukerak bereiztea.

Matematika.— Informazioa interpretatzea eta adieraztea.

Mapak interpretatzea.







Eskemak eta taulak osatzea.









errazteko moduan.

Helburu didaktikoak Lurrazaleko ura kokapen geografikoaren arabera bereiztea. Iberiar penintsulako eta Euskal Herriko ibai nagusiak bere isurialdeen arabera

sailkatzea. Iberiar penintsulako eta Euskal Herriko beste urgune batzuk daudela jakitea. Munduko ibai eta laku nagusiak bereiztea. Ura urria den ondasuna dela kontuan hartzea, eta erabilera egokien ohiturak

hartzea.

EdukiakKontzeptuak

Ur ozeanikoak eta ur kontinentalak. Iberiar penintsulako eta Euskal Herriko ibai nagusiak. Iberiar penintsulako hiru isurialde hidrografikoak eta horien ezaugarriak. Penintsulako hidrografia. Aintzirak, urmaelak, urtegiak, albuferak, padurak. Europako ibai nagusiak. Europako isurialde hidrografikoak eta beren ezaugarriak. Afrika, Antartida, Asia, Amerika eta Ozeaniako ibai eta aintzira nagusiak.

Prozedurak Ur ozeanikoak sailkatzea. Ur kontinentalak sailkatzea. Mapa fisikoak interpretatzea.

Zehar-lerroak Giza eskubide- eta bake-hezkuntza: Norberaren autonomia garatzea eta







Nondik datorren etxera iristen zaigun ura azaldu. Eta ura zentzuz erabiltzeaz jabetu.

Iberiar penintsularen inguruko itsasoen eta ozeanoen izenak esan. Esan zer itsaso edo ozeanotan dauden Balearrak eta Kanariak.

Ibaien eta uharren arteko desberdintasunak azaldu. Lurpeko urak zer diren eta akuiferoak zertarako erabiltzen diren azaldu. Glaziarrak zer diren azaldu. Iberiar penintsulako eta Euskal Herriko ibaien ezaugarriak taula batean

laburbildu. Balear eta Kanariar uharteetan sortzen diren ur-lasterrak aipatu, eta ibairik

zergatik ez dagoen azaldu. Padurak, albuferak eta urtegiak zer diren azaldu. Adibideak eman. Euskal Herriko urtegiak ikertu, eta non dauden esan eta zer edukiera duten

azaldu. Europako ibaien taula bat osatu. Munduko mapa batean ibaien kokalekua azaldu eta zer itsasotan edo ozeanotan

isurtzen diren esan. Mapan aintziren kokalekua zehaztu.

Jarduera osagarriak Lurraren hidrosferari buruzko ezaguera sendotu. Ur ozeaniko eta kontinentalei buruzko ezaguera finkatu. Iberiar penintsula eta Euskal herriko ibaiak. Munduko ibaien eta lakuen inguruko ezaguera sendotu. Lurreko urari buruzko ezaguera sendotu.


Ur kontinental eta ozeanikoen arteko desberdintasuna aipatu, eta adibideak eman.

Iberiar penintsulako eta Euskal Herriko ibaien taula bat osatu. Esaldi faltsuak bereizi eta zuzendu. Ibai bat dagokion kontinentean kokatu.

Sakontzeko fitxa Urari buruz ikertu eta hainbat galderari erantzun. Ura kutsatzea saihesteko zer neurri hartu behar den aztertu.




Ura aurrezteko zer neurri hartu behar den informatu.


Lurreko urari lotuta dauden zenbait kontzeptu definitu. Itsasoak eta ozeanoak zer diren azaldu. Gure kostaldeak zer itsasok bustitzen

dituzten esan, eta planetako beste ozeanoen izenak aipatu. Irudian zenbakia duten elementuak zeri dagozkion esan. Ibaiak eta uharrak zer diren eta zer desberdintasun dituzten azaldu. Zer isurialdetakoak diren kontuan harturik, ibaiak sailkatu. Europako isurialdeak eta bakoitzaren ibaiak azaldu.

Ebaluazio-fitxa fotokopiagarria: Ur motak azaldu. Euskal Herriko, Iberiar penintsulako eta Europako isurialdeak aipatu.



IKTak sustatzeko jarduerak Internet: Euskal Herriko, Iberiar penintsulako eta munduko ur ozeanikoen, ur

kontinentalen, ibaien eta aintziren inguruko datuak bilatu.




10. UNITATEA Klima eta paisaia


Eguraldiari lotutako fenomenoak azaltzea. Klima zehazten duten faktoreak bereiztea. Lurrek klima-eremuak kokatzea eta bakoitzeko paisaiak bereiztea. Euskal Herriko eta Iberiar penintsulako klima-eremuak kokatzea eta bakoitzeko

paisaiak bereiztea.— Elkarreragin arduratsua izatea mundu fisikoarekin.

Eguraldi-fenomenoak neurtzeko tresnak ezagutzea eta bereiztea. Eguraldi-faktoreak ezagutzeak eta paisaiari lotzea.




Matematika.— Informazioa interpretatzea eta adieraztea.

Mapak interpretatzea.







Eskemak osatzea.


Norberaren ikasteko gaitasunaz jabetzea eta egindako lanaren balioa barneratzen




jakitea. Lanak egoki aurkezten jakitea, edukietan zein aurkezpenean. Ikasketa berrietan sortzen diren zalantzei buruz galdetzeko eta kontsultak egiteko



errazteko moduan.

Helburu didaktikoak Eguraldia eta klima bereiztea, eta bakoitzaren ezaugarriak identifikatzea. Klima zehazten duten elementuen berri izatea. Munduko klimak, horien kokapena, ezaugarriak eta zehazten dituzten paisaiak

zein diren jakitea. Iberiar penintsulako eta Euskal Herriko klimak, horien kokapena, ezaugarriak

eta zehazten dituzten paisaiak zein diren jakitea. Klimograma bat interpretatzea eta egitea.

EdukiakKontzeptuak

Eguraldi-fenomenoak: tenperatura, haizea, atmosferako hezetasuna eta prezipitazioak.

Klima eta bere faktoreak: altitudea, latitudea eta itsasorainoko distantzia. Munduko klimak eta paisaiak. Klimak eta paisaiak Iberiar penintsulan eta Euskal Herrian. Klimograma.

Prozedurak Eguraldia zehazten duten fenomenoak identifikatzea. Eguraldi-fenomenoak neurtzeko erabiltzen diren tresnak identifikatzea. Munduko klima-eremuak kokatzea. Klima-eremu bakoitzaren paisaiak identifikatzea. Iberiar penintsulako eta Euskal Herriko klima-eremuak identifikatzea. Klima-eremu bakoitzaren eguraldi-faktoreak eta paisaiak identifikatzea. Urratsak jarraituz, klimograma bat egitea. Klimograma bat interpretatzea. Klimograman oinarrituz, klima identifikatzea.

Balioak Taldean egindako lana balioestea.




Zehar-lerroak Ingurumen-hezkuntza. Inguruaren ezagutza orokorra hartzea eta dituen arazoez

jabetzea. Giza eskubide- eta bake-hezkuntza: Inguru hurbileko pertsonekin elkartasuneko

jarrera laguntzaileak izatea. Giza eskubide- eta bake-hezkuntza: Norberaren gaitasunak zuhur eta positiboki



Eguraldi-fenomenoak neurtzeko erabiltzen diren tresnek zer funtzio duten azaldu.

Esaldiak klimari buruzkoak ala eguraldiari buruzkoak diren esan. Munduko hainbat leku planisferioan kokatu, eta zer paisaia eta klima duten

azaldu. Iberiar penintsulako eta Euskal Herriko klimen taula bat osatu. Nork bere herriko klima identifikatu. Taulako datuetan oinarrituz, klimograma bat egin. Klimogramako datuak interpretatu. Klimogramari buruzko galderei erantzun.

Jarduera osagarriak Paisaiei buruzko ezaguera landu. Eguraldiari eta klimari buruzko ezaguera sendotu. Munduko, Iberiar penintsulako eta Euskal herriko klimari eta paisaiei buruzko

ezaguera sendotu. Klimograma bat egin. Klima eta paisaiei buruzko ezaguera finkatu.


Eguraldiaren eta klimaren arteko aldea azaldu. Iberiar penintsulako eta Euskal Herriko klimen taula bat osatu. Munduko klimen inguruko eskema bat osatu.

Sakontzeko fitxa Negutegi-efektua eta haren eraginak azaldu. Eguraldi-fenomenoak neurtzeko tresnei buruz ikertu, definitu eta asmatzailea

nor den izan. Haizeen jatorriaz ikertu. Iparrorratza bilatu eta kolatu.





Eguraldiaren eta klimaren arteko aldea azaldu. Eguraldi-fenomenoak izendatu, azaldu eta horiek neurtzeko zer tresna erabiltzen

den esan. Klima zehazten duten faktoreak azaldu. Klimak klima-eremuen arabera sailkatu. Nork bere udalerriko klima identifikatu, eta klimaren ezaugarriak zein diren eta

zer paisaia dagoen azaldu. Euskal Herriko eta Iberiar penintsulako beste klima batzuk izendatu eta kokatu. Taulako datuak kontuan hartuz, klimograma bat egin, eta zer klima den

identifikatu..

Ebaluazio-fitxa fotokopiagarria: Kontzeptuak eta definizioak erlazionatu. Klimak eta horien ezaugarri nagusiak sailkatu. Klimograma definitu.



IKTak sustatzeko jarduerak Internet: Euskal Herriko, Iberiar penintsulako eta munduko klima eta paisaiei





Oinarrizko gaitasunen balorazioa: 6. unitatetik 10. unitateraZientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna. — Mundu fisikoko prozesuak ulertzea, eta espazioan eta denboran kokatzea.

Klimen eta paisaien ezaugarriak bereiztea. Non zauden kokatzeko mapa erabiltzea eta mapa motak bereiztea eta zer

informazio ematen duen jakitea. Nahasteak bereizteko eta banatzeko teknikak jakitea. Arazoak ebazteko oinarrizko ezaguerak erabiltzea.

— Elkarreragin arduratsua izatea mundu fisikoarekin. Ingurumena zaintzea eta errespetatzea.

Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna. — Irakurtzea.

Testu idatzien esanahia interpretatzea, jarduerak ebazteko.


Mapetako informazioa interpretatzea. Mapetako informazioa eguneroko egoeretan ezartzea.




11. UNITATEA Biztanleria


Biztanleriaren hazkunde naturalaren eta errealaren aldagaiak ezagutzea.

Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna.— Besteekin harremanetan jartzea eta enpatia erakustea.

Pertsonen aniztasuna onartzea eta errespetatzea.— Gizartean gizalegez jokatzea

Besteekin elkarbizitza errazten duten jokabideak izatea.— Kritikarako sena erabiltzea.





Matematika.— Problemak ebazteko zenbakiak eta kalkulua erabiltzea.

Biztanleriaren aldaketak kalkulatzeko eragiketa matematiko egokiak egitea.— Informazioa interpretatzea eta aurkeztea (ausa eta probabilitatea)

Grafikoetan adierazitako datuak interpretatzea. Datuak grafikoetan aurkeztea.


Eskuragarri dauden iturriak kontsultatzeko ohitura izatea. Informazioa hainbat iturritatik eskuratzea: testu idatziak, irudiak, …

— Informazioa igortzea eta erabiltzea. Behaketaren bidez eskuratutako informazioa erabiliz, jarduerak ebaztea.






— Nork bere burua adoretzea, ikasteko. Ondo egindako lanagatik pozik gelditzea. Zer ikasi den jakitun egotea.




Helburu didaktikoak Biztanleriaren hazkunde naturala eta erreala baldintzatzen dituzten aldagaiak

bereiztea eta definitzea. Biztanleriari buruzko benetako datuak edo asmatutako datuak erabiliz, kalkulu

demografikoak egitea. Biztanle-grafikoak aztertzea eta interpretatzea., Gaur egun migrazioek duten garrantziaz jabetzea. Biztanleriaren kultura- eta hizkuntza-aniztasuna balioestea.

EdukiakKontzeptuak

Biztanle-dentsitatea. Jaiotza-tasa. Heriotza-tasa. Berezko hazkundearen tasa. Migrazio-mugimenduak: emigrazioa eta immigrazioa. Hazkunde erreala. Biztanleria aztertzeko grafikoak: barra-diagrama, sektore-grafikoa, grafiko

lineala eta biztanleria-piramidea. Biztanleria-piramideak:. aterki formako piramidea, kutxa formako piramidea eta

arku zorrotzaren formako piramidea

Prozedurak Biztanle-dentsitatea kalkulatzea. Jaiotza-tasa, heriotza-tasa eta berezko hazkundearen tasa kalkulatzea. Berezko hazkundearen tasa interpretatzea. Migrazio-saldoaren tasa kalkulatzea. Biztanleriaren hazkunde erreala kalkulatzea. Biztanleria-piramideak aztertzea.




Balioak Biztanle-dentsitatea zehaztasunez kalkulatzea garrantzitsua dela balioestea. Etorkinenganako begirunezko jarrera izatea.

Zehar-lerroak Giza eskubide- eta bake-hezkuntza: Inguruan dituen pertsonen ezaugarrien eta

nolakotasunak ulertzea eta aintzat hartzea, ezberdintasunak ezagutuz eta aintzat hartuz.

Sexu-berdintasunerako hezkuntza: Besteekin bizikidetzan, harreman orekatu eta konstruktiboak ezartzea, estimu eta aintzat hartzeko ingurunean.

Giza eskubide- eta bake-hezkuntza: Jardueretan ikuspuntu ezberdinak errespetatuz parte-hartzea.


Hainbat herriren datuak aztertu, eta galderei erantzun. Norberaren herriko edo hiriko biztanle-dentsitatea kalkulatu. Berezko hazkundea zer den definitu, nola kalkulatzen den azaldu, eta nolako

izan daitekeen zehaztu. Hainbat herriri buruzko datuak biltzen dituen taula erabiliz, jaiotza-tasa,

heriotza-tasa eta berezko hazkundea kalkulatu, eta emaitzei buruzko galdera batzuei erantzun.

Biztanleriaren dinamikan eragina duten faktoreak aipatu. Egoera jakin batean, migrazio-saldoa kalkulatu. Taula bat egin, eta biztanle-dentsitatea, berezko hazkundearen tasa, migrazio-

saldoaren tasa eta hazkunde errealaren tasa kalkulatu. Norberaren herriko edo beste herrialde batzuetako jaiak, ohiturak, dantzak eta

abar ikertu, eta zerrenda bat prestatu. Gure herrialdera heldu diren pertsonek migratzeko izan dituzten arrazoiak

zerrendatu. Biztanleria-piramide bat aztertu, eta galderei erantzun. Biztanleria-piramide bat aztertu.

Jarduera osagarriak Biztanleriari buruzko ezaguera landu. Biztanle-dentsitateari eta biztanleriaren berezko hazkundeari buruzko ezaguera

sendotu. Biztanleriaren hazkunde errealari buruzko ezaguera finkatu. Biztanleria irudikatzeko grafikoak landu. Biztanleriari buruzko ezaguera sendotu.





Hainba herriko biztanle-dentsitatea kalkulatu. Asmatutako herri baten datuen taula bat oinarri hartuz, jaiotza-tasa, heriotza-

tasa, berezko hazkunde-tasa, migrazio-saldoaren tasa eta hazkunde errealaren tasa kalkulatu.

Sakontzeko fitxa Garatutako herrialdeetan eta azpigaratutako herrialdeetan, jaiotza-tasa eta bien

arteko ezberdintasunak azaldu. Munduan biztanle gehien dituzten gunean zein diren esan eta zergatia azaldu. Bi biztanleria-piramide bilatu, marraztu eta interpretatu.


Hainbat herritako biztanle-dentsitatea kalkulatu. Biztanle-gune bateko biztanle-dentsitatea, jaiotza-tasa, heriotza-tasa eta berezko

hazkundea kalkulatu. Asmatutako hiri bateko berezko hazkundearen tasa, migrazio saldoa eta

hazkunde-tasa erreala kalkulatu. Biztanleria-piramideei buruzko hainbat galderari erantzun.

Ebaluazio-fitxa fotokopiagarria: Honako hauek kalkulatu: biztanle-dentsitatea, jaiotza-tasa, heriotza-tasa,

hazkunde erreala, ...



IKTak sustatzeko jarduerak Internet: biztanleriaren hazkundeari buruzko aldagaiei buruzko datuak bilatu.




12. UNITATEA Jarduera ekonomikoak


Ekoizpen-sektoreen jarduera ekonomikoa bereizi eta deskribatu.

Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna.— Besteekin harremanetan jartzea eta enpatia erakustea.

Pertsona guztien lana errespetatzea.— Gizartean gizalegez jokatzea

Lanbide guztiek gizarteari ekartzen dioten onura balioestea.— Kritikarako sena erabiltzea.



Testuari lotutako jarduerak ebatziz, irakurmena egiaztatzea. Hainbat testu motatako edukia ulertzea.

— Idaztea. Eskema bat hitzez osatzea.


Eskuragarri dauden iturriak kontsultatzeko ohitura izatea.— Informazioa igortzea eta erabiltzea.




Emandako jarraibideei segituz, lana burutzea.— Nork bere burua adoretzea, ikasteko.

Ondo egindako lanagatik pozik gelditzea.

Norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna.— Norberak zer gaitasun dituen jakitea.








errazteko moduan.

Helburu didaktikoak Jarduera ekonomiko nagusiak eta horien zikloak bereiztea. Ekonomia sektore bakoitzean (lehen, bigarren eta hirugarren sektorea) garatzen

diren jardueren ezaugarriak identifikatzea eta aztertzea. Nekazaritza, abeltzaintza eta arrantza mota desberdinak bereiztea, eta jarduera

bakoitza non garatzen den jakitea. Industria mota desberdinak bereiztea. Zerbitzuak sailkatzea. Ingurumena errespetatzea, baliabide naturalak eskaintzen baitizkigu.

EdukiakKontzeptuak

Jarduera ekonomikoak. Nekazaritza. Abeltzaintza. Arrantza. Hainbat arrantza mota aztertzea. Basogintza. Meatzaritza. Industria: industria motak. Eraikuntza. Energia-ekoizpena. Hirugarren sektoreko jarduera ekonomikoak. Pertsonentzako zerbitzuak. Enpresetarako zerbitzuak. Banaketa-zerbitzuak.

Prozedurak Jarduera ekonomikoak sailkatzea. Hainbat nekazaritza mota aztertzea. Hainbat abeltzaintza mota aztertzea. Hainbat industria mota aztertzea. Hirugarren sektoreko zerbitzuak aztertzea.




Balioak Gure inguruko baliabide naturalak errespetatzea.

Zehar-lerroak Giza eskubide- eta bake-hezkuntza: Bizitza eta elkarbizitzan oinarrian dauden

funtsezko balioen garrantzia balioestea, zergatik dauden ikusi eta beraien arabera jokatzeko.

Sexu-berdintasunerako hezkuntza: Taldean elkarrekiko harremana erraztuko duten jokabidea izatea.

Kontsumo-hezkuntza: Kontsumo-ondasunak eta zerbitzuak erabiltzean arduratsu eta ziur jokatzea.


Gure inguruko pertsonek betetzen dituzten jarduera ekonomikoak aipatu, zer sektoreri dagokien zehaztu, eta zer produktu edo zerbitzu ekoizten dituzten adierazi.

Lanaren alde onak aipatu. Norberak kontsumoaren inguruan duen jarreran gainean gogoeta egin. Nekazaritza motei buruzko eskema bat egin. Azienda mota ezberdinak ikertu. Ikaslearen autonomia-erkidegoan dauden nekazaritza eta abeltzaintza motak

aipatu. Iberiar penintsulako hamar arrantza-porturen izenak aipatu, eta mapan kokatu. Basoetatik lortzen ditugun hainbat produktu aipatu, eta zertarako erabiltzen

ditugun azaldu. Web-orrialde bateko informazioa irakurri, eta laburpena egin. Iberiar penintsulako meatzaritza eremu nagusiak aipatu, eta horietan zer mineral

lortzen diren esan. Artisautza-produktuen eta produktu industrialen artean dauden desberdintasunak

aipatu. Hainbat lehengaien izenak idatzi, eta haiekin lortzen diren produktu bana aipatu. Hainbat industria motaren izenak aipatu, eta horietan bakoitzean ekoizten diren

bina produktu izendatu. Ikaslearen herrialdeko industria motak ikertu. Eraikuntzarekin lotutako hainbat industriaren izenak idatzi, eta industria

bakoitzean ekoizten diren elementuak zehaztu. Ikaslearen erkidegoan zer energia-iturri ekoizten diren ikertu, eta nola erabiltzen

diren zehaztu. Hirugarren sektoreari buruzko hainbat galderari erantzun. Sarri erabiltzen ditugun zerbitzu batzuk aipatu. Hainbat herritan dauden zerbitzuak aztertu.




Ikaslearen herrian dauden zerbitzuak ikertu.

Jarduera osagarriak Jarduera ekonomikoei buruzko ezaguera finkatu. Lehen, bigarren eta hirugarren sektoreari buruzko ezaguera landu. Lanari buruzko ezaguera finkatu.


Jarduera ekonomikoak zer diren azaldu. Hainbat jarduera ekonomiko, hiru ekoizpen-sektoreetan sailkatu. Hiru lehengai, beraiekin egindako produktuak eta eraldatzen dituen industria

aipatu. Energia iturriak aipatu, eta eraldatu ondoren zertarako erabiltzen diren azaldu. Hirugarren sektorearen sailkapena, helburua eta eskaintzen dituen zerbitzuak

aipatu.

Sakontzeko fitxa Industria Iraultza Espainian eta haren ondorioak azaldu. Arrain-haztegia deskribatu eta Espainian non dauden esan. Energia berriztagarriak zer diren esan eta adibideak eman.


Jarduera ekonomikoak zer diren azaldu, eta haietatik zer lortzen den zehaztu. Adibideak eman.

Jarduera ekonomikoei buruzko taula bat osatu. Hainbat nekazaritza motari buruzko eskema osatu. Abeltzaintza estentsiboaren eta abeltzaintza intentsiboaren arteko hainbat

desberdintasun aipatu. Elementu batzuk zer industria motatan fabrikatzen diren adierazi. Energia ekoizteko balio duten baliabide naturalak aipatu, eta ekoitzitakoan

zertarako erabil daitekeen esan. Hainbat zerbitzu sailkatu, pertsonentzako zerbitzuak, enpresetarako zerbitzuak

edo banaketa-zerbitzuak diren kontuan hartuz.

Ebaluazio-fitxa fotokopiagarria: Jarduera ekonomikoak zer diren azaldu. Industria motak azaldu.

Irakurketa sustatzeko jarduerak Jardueren enuntziatuak ulertzeko, irakurtzeko estrategiak erabili.




Azalpen-testuen irakurketa eraginkorra, irudiaren eta testuaren arteko harremana eta testuen laburpena eta eskema pertsonalak egitea landu.

IKTak sustatzeko jarduerak Internet: ekonomia-sektoreen jarduerei buruzko datuak bilatu.




13. UNITATEA Historia


Historialariaren lan-metodoaren urratsak ezagutzea. Iturri historikoak ezagutzea, eta sailkatzea. Historiaren garaiak zuzen bereiztea, eta bakoitzaren ezaugarri nagusien berri izatea. Denbora neurtzeko unitateak zuzen erabiltzea. Gertakizunei buruzko denborazko nozioak zuzen bereiztea eta adieraztea. Gertaerak denboran kateatzea. Historiako gertakizun nagusien berri izatea eta horiek deskribatzea.

— Elkarreragin arduratsua izatea mundu fisikoarekin. Historia ikertzeko, aztarna arkeologikoen garrantzia balioestea.


Egoera batean aukerak bereiztea.



Matematika.— Espazioa neurtzea eta agerraraztea.

Arkatz kronologikoaren bidez denbora-unitate egokiak erabiltzea.— Informazioa interpretatzea eta adieraztea.

Denbora ardatz kronologikoan adieraztea.


Eskuragarri dauden iturriak kontsultatzeko ohitura izatea. — Informazioa erabiltzea eta transmititzea.

Informazio batean oinarrituz fitxak egitea. Irudien bidez eskuratutako informazioaz jarduerei irtenbidea bilatzea.



Emandako jarraibideekin proiektu bat burutzea.




Lanak egoki aurkezten jakitea, edukietan zein aurkezpenean.— Nork bere burua adoretzea, ikasteko.

Iragana ezagutzearen garrantzia balioestea. Ondo egindako lanagatik pozik gelditzea.


Banakako eta taldeko proiektuak burutzea eta ebaluatzea. Aukerak aztertu ondoren, arrazoitutako erabakiak hartzea.

Helburu didaktikoak Historialariaren lana eta iturri historikoak ezagutzea. Gertakizun historikoak denboran kokatzeko, denbora-unitateak bereiztea eta

erabiltzea. Ardatz kronologikoak egitea eta interpretatzea. Historiaren etapak eta aroak ezagutzea. Historiaren bidez, denboraren joana balioestea.

EdukiakKontzeptuak

Historialariaren lana. Historialariaren lan egiteko modua. Iturri historikoak: materialak, idatziak, ahozkoak, grafikoak edo ikus-

entzunezkoak. Urtea baino denbora-unitate luzeagoak eta laburragoak. Erromatar zenbakiak eta mendeak. Gertaera historikoei data jartzea. Ardatz kronologikoa. Historiaurrea eta Historia.

Prozedurak Historialaren lan.metodoaren urratsak zein diren jakitea. Iturri historikoak sailkatzea. Urte bati zein mende dagokion jakitea. Gertaera historikoei data jartzeko prozesuan zer urrats bete behar diren jakitea. Gertaera historikoak ardatz kronologiko batean nola adierazi. Historiako etapak osatzen dituzten aldiak edo aroak identifikatzea. Historiako etapak denboran kokatzea. Historiako etapak osatzen dituzten aldiak edo aroak identifikatzea. Historiako etapak denboran kokatzea.




Balioak Gizakiak denboran zehar nola eboluzionatu duen ulertzea.



ekimenak hartzeko gai izatea.


Ikerketaren urratsak bereizi. Zerrenda bateko elementu bakoitza zer motatako iturri historikoa den zehaztu. Norberaren familiari buruzko informazioa bildu. Urteak dagokien mendearekin lotu. Data batzuk kronologikoki ordenatu, antzinakoenetik berrienera. Hainbat esaldi aztertu, zuzena zein den erabaki, eta erantzuna arrazoitu. Ardatz kronologiko bat egiteko balio duten elementuak aukeratu. Asmakuntzei buruzko ardatz kronologikoa egin. Gertakari historiko batzuk dagokien aroan eta mendean kokatu. Ardatz kronologiko bat marraztu.

Jarduera osagarriak Historialaren lanari buruzko ezaguera finkatu. Denbora-unitateak landu. Ardatz kronologikoak nola egin finkatu. Historiako aldiei buruzko ezaguera finkatu.


Historiari buruzko galderei erantzun. Hitz-gurutzatuak ebatzi. Datak ordenatu eta dagozkien mendeak idatzi. Ardatz kronologiko bat egin.

Sakontzeko fitxa Pertsonaia baten gertakizunak ardatz kronologiko batean kokatu. Erkidego autonomikoko gertakizun historikoak ikertu, eta denboran kokatu.





Historialariaren lana zertan datzan azaldu, eta iturri historikoen adibide batzuk idatzi.

Denbora-unitateen arteko loturak osatu. Urte bakoitzari zer mende dagokion adierazi. Ardatz kronologiko batean Picassoren bizitzako gertaera batzuk adierazi. Historiako aldiei buruzko galdera batzuei erantzun. Gertakari historiko batzuk dagokien aroarekin eta mendearekin lotu.

Ebaluazio-fitxa fotokopiagarria: Historialariaren lana azaldu. Ardatz kronologikoak egin.



IKTak sustatzeko jarduerak Internet: iturri historikoei buruz eta historialariaren lanari buruz datuak bilatu.




14. UNITATEA Historiaurrea


Historiaurreko etapak zuzen bereiztea, eta bakoitzaren ezaugarri nagusien berri izatea.

Historiaurreko etapen aldi bakoitza zuzen identifikatzea eta azaltzea. Gertaerak denboran kateatzea. Historiako gertakizun nagusien berri izatea eta horiek deskribatzea.

— Elkarreragin arduratsua izatea mundu fisikoarekin. Historiaurrea ikertzeko, aztarna arkeologikoen garrantzia balioestea.




Giza eta arte-kulturarako gaitasuna.— Artea ulertzea

Irudiak interpretatzea, laguntzen dioten testua ulertuko dela ziurtatzeko. Jarduerak ebazteko, irudiak interpretatzea.

— Artea balioestea. Historia ikertzeko, artearen eta haren arrastoen garrantzia balioestea.






Emandako jarraibideekin proiektu bat burutzea. Lanak egoki aurkezten jakitea, edukietan zein aurkezpenean.

— Nork bere burua adoretzea, ikasteko. Iragana ezagutzearen garrantzia balioestea.




Ondo egindako lanagatik pozik gelditzea.



Helburu didaktikoak Historiaurreko gizarteen ezaugarriak bereiztea, nola bizi ziren eta zer

antolakuntza sozial zeukaten aztertuz. Euskal Herriko arte-adierazpen nagusiak ezagutzea. Historiaurrean gizakiaren eboluzioa balioestea.

EdukiakKontzeptuak

Paleolitikoa: elikadura, bizilekua, antolakuntza, sua. Neolitikoa: bizimodua, antolakuntza, aurrerapen teknologikoak. Kobre Aroa. Brontze Aroa. Burdin Aroa. Bizimodu berriak. Labar-artea. Objektu apainduak. Monumentu megalitikoak. Historiaurreko Iberiar penintsularen eta Euskal Herriaren ezaugarriak. Labar-artea: Mediterraneo aldea eta penintsularen iparraldea. Iberiar penintsulako eta Euskal Herriko objektu apainduak. Iberiar penintsulako eta Euskal Herriko Monumentu megalitikoak.

Prozedurak Ardatz kronologiko batean Historiaurreko aroak identifikatzea.

Balioak Gizakiak Historiaurrean zehar zer eboluzio izan zuen balioestea.









Paleolitoko biztanleen elikadura nolakoa zen azaldu. Paleolitoaren ezaugarriei buruzko galdera batzuei erantzun. Sua nola garatu zen ikertu, eta galdera batzuei erantzun. Herri nomaden eta herri sedentarioen artean zer alde zegoen azaldu. Paleolitoaren eta Neolitoaren artean zer desberdintasun dauden esan. Lanabesak egiteko tekniketan zer aurrerapen egin ziren eta zertarako erabiltzen

ziren esan. Irudien laguntzaz, galdaketaren eta forjeketaren artean dauden desberdintasunak

aipatu. Burdina erabiltzeak dituen alde onak azaldu. Metalak lantzeko teknikak nola bilakatu diren ikertu Interneten. Metalak erabiltzeak garaiko gizartean eragin zituen aldaketak azaldu. Labar-pintura bat aztertu. Iruinarri baten eta trikuharri baten maketa egin, eta zertarako balio zuten ikertu. Penintsularen iparraldeko eta Mediterraneo aldeko labar-pinturen arteko aldeak

azaldu. Euskal Herrian dauden monumentu megalitikoak ikertu, haietako bat aukeratu,

eta txosten labur bat prestatu. Euskal Herriko Historiaurreari buruzko fitxa bat osatu.

Jarduera osagarriak Paleolitoari buruzko ezaguera finkatu. Neolitoko bizimoduari buruzko ezaguera finkatu. Metal Aroari buruzko ezaguera finkatu. Historiaurreko artea eta monumentuak landu. Historiaurreari buruzko ezaguera finkatu.


Historiaurreari buruzko galderei erantzun. Monumentu megalitiko bat marraztu eta azaldu. Labar-arteari buruzko galderei erantzun.

Sakontzeko fitxa Historiari buruz, aztarnategi nagusiei buruz eta Atapuercako aurkikuntzen

ondorioei buruz ikertu, eta proiektu bat egin.





Paleolitoaren eta Neolitoaren ezaugarri nagusiak biltzen dituen taula bat osatu. Neolitoan izan ziren aurrerapen teknologikoak azaldu. Kobre Aroko, Brontze Aroko eta Burdin Aroko metalen ezaugarriak azaldu. Hainbat kontzeptu Historiaurreko dagokien aroan sailkatu. Hainbat eszena aztertu, eta dagokien Historiaurreko aroan kokatu. Monumentu megalitikoak deskribatu. Penintsularen iparraldeko eta Mediterraneo aldeko labar-pinturen arteko aldeak

azaldu.

Ebaluazio-fitxa fotokopiagarria: Paleolitoaren, Neolitoaren eta Metalen Aroaren ezaugarriak adierazi. Labar-artearen ezaugarriak azaldu.



IKTak sustatzeko jarduerak Internet: Historiaurreko etapei buruz ikertu eta horietako bakoitzeko arte-

adierazpenei buruzko datuak bilatu.




15. UNITATEA Antzinaroa


Lehen zibilizazioak zuzen bereiztea eta bakoitzaren ezaugarri nagusien berri izatea. Antzinaroko etapen aldi bakoitza zuzen identifikatzea eta azaltzea. Historiako gertakizun nagusien berri izatea eta horiek deskribatzea.

— Elkarreragin arduratsua izatea mundu fisikoarekin. Historiaurrea ikertzeko, aztarna arkeologikoen garrantzia balioestea.





Irudiak interpretatzea, laguntzen dioten testua ulertuko dela ziurtatzeko. Jarduerak ebazteko, irudiak interpretatzea.

— Artea balioestea. Historia ikertzeko, artearen eta haren arrastoen garrantzia balioestea.






Emandako jarraibideekin proiektu bat burutzea. Lanak egoki aurkezten jakitea, edukietan zein aurkezpenean.

— Nork bere burua adoretzea, ikasteko. Iragana ezagutzearen garrantzia balioestea. Ondo egindako lanagatik pozik gelditzea.






Helburu didaktikoak Antzinaroko gizarteetan aldakuntzak eragin zituzten faktoreak bereiztea. Antzinaroko zibilizazioen bizimodua, gizartea, artea eta erlijioa aztertzea,

zibilizazio horien ezaugarri nagusien berri izateko. Egiptoko, Greziako eta Erromako arte-adierazpenak balioestea eta begirunez

tratatzea. Antzinaroan Iberiar penintsulan eta Euskal Herrian zeuden herri nagusiak

bereiztea.Atalak

Antzinaroa: lehen zibilizazioak: antolakuntza, bizimodua, kultura eta gizartea. Egipto Grezia Erroma Antzinaroa Iberiar penintsulan eta Euskal Herrian

EdukiakKontzeptuak

Antzinaroa Iberiar penintsulan eta Euskal Herrian Gizartea, kultura eta erlijioa. Polisak. Bizimodua eta gizartea: kultura, artea eta erlijioa. Bizimodua eta gizartea: kultura, artea eta erlijioa. Zibilizazio horrek gure kulturan zer eragin izan duen balioestea. Iberiarrak eta zeltak, Iberiar penintsulako eta Euskal Herriko herriak: garaia,

kokapena, bizimodua, gizartea eta kultura. Greziarrak eta erromatarrak Iberiar penintsulan eta Euskal Herrian: garaia,

kokapena eta kultura.

Prozedurak Lehen zibilizazioen ezaugarriak bereiztea. Antzinaroko zibilizazioen arte-adierazpenak bereiztea.

Balioak Honako zibilizazio honek gure kulturan izan duen eragina balioestea.









Historiaurreko eta Antzinaroko gizakien artean zer desberdintasun zegoen azaldu.

Antzinaroko Egiptori buruzko fitxa bat egin. Greziari buruzko fitxa bat prestatu. Greziako polis bat marraztu: akropolia, agora, tenpluak, Arkimedes nor zen ikertu eta hari buruzko fitxa bat prestatu. Greziako jainkoak zein ziren ikertu, haien izenak idatzi eta zertaz arduratzen

ziren azaldu. Erromari buruzko fitxa bat prestatu. Erromako hiri bat irudikatu; bertan foroa, tenplua, termak, harresia, akueduktua,

anfiteatroa, zirkua eta antzokia agertu beharko dira. Greziako jainkoen baliokideak ziren erromatarren jainkoen izenak bilatu eta

idatzi. Iberiar penintsulako iberoei eta zeltei buruzko fitxa bat egin. Iberiar penintsulan ezarri zirenean erromatarren eta greziarren artean zegoen

desberdintasun nagusia zein zen azaldu. Andelos hiri erromatarrari buruzko informazioa bilatu eta fitxa bat egin. Latinetik datozen bost euskal hitz bilatu eta idatzi.

Jarduera osagarriak Lehen zibilizazioen ezaugarriei buruzko ezaguera finkatu. Greziarrei eta erromatarrei buruzko ezaguera sendotu. Antzinaroan Iberiar penintsulan eta Euskal Herrian bizi izan ziren herriei

buruzko ezaguera finkatu. Antzinaroari buruzko ezaguera sendotu.


Egipto, Grezia eta Erromako zibilizazioei buruzko taula bat osatu. Iberiar penintsulako iberoen eta zelten artean zeuden desberdintasun nagusiak

deskribatu Iberiar penintsulan greziarrei eta erromatarrei buruzko galderei erantzun.




Sakontzeko fitxa Koliseoaren irudi bat atxiki eta ezaugarri nagusiak deskribatu. Erkidegoko monumentu greziarrak eta erromatarrak ikertu, eta bakoitzaren

ezaugarriak idatzi eta atxiki.


Egiptoko zibilizazioari buruzko hainbat galderei erantzun. Greziarrei buruzko hainbat esaldi idatzi, era zuzenean. Greziako polisetan edo Erromako hirietan egoten ziren kontuan hartuz, hainbat

eraikin sailkatu eta haien eginkizuna azaldu. Hainbat esaldi sailkatu, Greziako zibilizazioarekin edo Erromako

zibilizazioarekin zerikusia duten kontuan hartuz. Iberiarren eta zelten arteko desberdintasunak eta antzekotasunak azaldu. Greziarrek eta erromatarrek gure kulturan izan duten eraginaren adibideak idatzi.

Ebaluazio-fitxa fotokopiagarria: Historiaurretik Antzinarorako urratsa zer gertaerak markatu zuen azaldu. Lehen zibilizazioak eta haien ezaugarri komunak aipatu. Lehen zibilizazioei buruzko galdera batzuei erantzun.



IKTak sustatzeko jarduerak Internet: Antzinaroko zibilizazioei buruzko datuak bilatu.




Oinarrizko gaitasunen balorazioa: 11. unitatetik 15. unitateraZientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna.— Mundu fisikoko prozesuak ulertzea, eta espazioan eta denboran kokatzea.

Biztanleriak dituen aldakuntzak bereizi. Biztanleriak garatzen dituen jarduera ekonomikoak identifikatu. Arazoak ebazteko oinarrizko ezaguerak erabiltzea.


Testu idatzien esanahia interpretatu, jarduerak ebazteko.

Matematika.— Problemak ebazteko zenbakiak eta kalkulua erabiltzea.

Biztanleria kalkulatzeko oinarrizko eragiketak aplikatu.


Irudiak interpretatu jarduerak ebazteko.

Informazioa tratatzeko eta teknologia digitala erabiltzeko gaitasuna.— Informazioa eskuratu eta kudeatzea.

Grafikoetatik eta ardatz kronologikoetatik informazioa interpretatzea.



· web viewgiltza lmh sarrera inguruaren ezaguera arloaren programazioak ikasmaila bakoitzari...

Documents