unidade 9: o sistema urbano de espaÑa · prof. isaac buzo sÁnchez equipamentos urbanos,...

UNIDADE 9: O SISTEMA URBANO DE ESPAÑA

CONCEPTO DE CIDADE

Existen diversos criterios para definir á cidade(estatísticos, cualitativos, espaciais). O sistemaurbano está constituído polos núcleos depoboación de máis de 10.000 habitantes con

Prof. ISAAC BUZO SÁNCHEZ

poboación de máis de 10.000 habitantes conalta densidade de poboación e deedificación, con actividades industriais eterciarias e influencia sobre o espacio queos rodea

1) Madrid cidade máispoboada.

2) Barcelona segundonúcleo (maior do quesoe corresponder á 2ªcidade do país)

3) Valencia terceiracidade do sistema.


cidade do sistema.4) Sevilla Zaragoza e

Málaga5) Outras 52 cidades con

máis de 100000habitantes.

Eixes de distribucióndas cidadesespañolas


Interior: Madrid

Septentrional discontinuo (atlánticogalego, triángulo asturiano e Paísvasco) e as súas conexiónsinteriores

Val del Ebro (Zaragoza)

Eixe mediterráneo

Rede andaluza: Eixe litoral eo val do Guadalquivir

AXENTES SOCIAIS URBANOS

Os problemas urbanos determinan a importancia que cobra a xestión daprodución do espazo urbano e a súa ordenación. Na creación do espazo urbanointerveñen diversos axentes sociais, cada un dos cales defende os seus propiosintereses.

A) PROPIETARIOS DO SOLO


A) PROPIETARIOS DO SOLO

A) PROMOTORES E INMOBILIARIAS

A) EMPRESARIOS INDUSTRIAIS

A) CIDADANÍA

A) PODER POLÍTICO

A ORDENACIÓN DO ESPAZO URBANO

Da ordenación do espazo urbano encárgase o urbanismo que ten unhadimensión teórica (teoría urbanística) e outra práctica (plano urbano). Aordenación urbana en España comezou na etapa industrial e experimentouimportantes cambios na época posindustrial.

A) O URBANISMO NA ÉPOCA INDUSTRIAL: Principais actuacións: regularización do plano, plans de saneamento, mellora dos servizos e


equipamentos urbanos, reconstrucción da cidade na posguerra, elaboración de leis sobre a vivenda, organización do crecemento urbano (Lei do Solo e Ordenación Urbana -1956- Plan Nacional de Urbanismo, aumento da conxestión urbana e problemas ambientais.

A) O URBANISMO NA ÉPOCA POSINDUSTRIAL: implantación do Estado das Autonomías (PXOU), democratización social, globalización e cambio no sistema produtivo.

Morfoloxía Urbana: Tipo de planos (4)

a) IRREGULAR(Pontevedra)

a) RADIOCÉNTRICO(Vitoria-Gasteiz)

a) ORTOGONAL(Barcelona)

Morfoloxía Urbana: Tipo de planos (4)

a) ORTOGONAL(Barcelona)

a) LINEALb) (Cidade Lineal de Madrid)

Normalmente nun mismo plano aparecen varios barrioscoa súa propia configuración, debido a súa diferente orixe e con diferentes morfoloxíasvisibles no plano.

LINEAL

ORTOGONAL

IRREGULAR

Prof. Isaac Buzo Sánchez

A ESTRUTURA URBANA

Empregaos o concepto de estrutura urbana como a división da cidade enáreas con morfoloxía e funcións características, froito dun longo procesode urabanización. Chamamos proceso de urbanización á progresivaconcentración na cidade da poboación e as súas actividades económicas,así como a difusión destes procesos cara o entorno próximo. O principalfactor transformador da cidade foi a industrialización, que utilizaremos comacriterio de clasificación temporal.


EVOLUCIÓNHISTÓRICA

URBANIZACIÓNPREINDUSTRIAL

(ata o S. XIX)

URBANIZACIÓNINDUSTRIAL

(dende S. XIX ata 1975)

URBANIZACIÓNPOSTINDUSTRIAL(A partir de 1975)

- Ata a Edade Media- Edade Media- Edade Moderna

-Entre 1/3 XIX e 1958-1959-1975

URBANIZACIÓN PREINDUSTRIAL:a) Desde as orixes á Edade Media

COLONIZACIÓNS FENICIAS E GREGAS


As primeiras cidades propiamente ditas comézanse a encontrar a partir dacolonización fenicia e grega.a partir dos S. IX e VIII a.C. O resto de asentamentospeninsulares indíxenas, clasifícanse como protourbanos (Tartessos, Numancia).

Fuente: wikimedia

URBANIZACIÓN PREINDUSTRIAL:a) Desde as orixes á Edade Media

ROMANIZACIÓN

Fúndanse moitascidades para controlar oterritorio. Moitas dascidades actuais teñenorixe romana(Barcelona, Sevilla,


(Barcelona, Sevilla,Valencia, Zaragoza).

Funcións político-militares, administrativasou económicas. Técesea primeira rede urbanamediante a construccióndas calzadas.

Fuente: wikimedia

URBANIZACIÓN PREINDUSTRIAL:a) Desde as oríxes á Edade Media

INVASIONES XERMÁNICAS


A decadencia do poder romano e as invasións xermánicas conduxeron a unhafase de desurbanización a partir do s. III. Moitas cidades desapareceron ou bense convirtiron en asentamentos rurais o en sedes relixiosas (Exemplo:Cáceres).

URBANIZACIÓN PREINDUSTRIAL:b) Edade Media

ESPAZO MUSULMÁN

Tras a invasión en 711, os musulmánsfundaron cidades novas (como Badaxoz) eaproveitaron asentamentos anteriores(Córdoba, Toledo, Málaga, Zaragoza), querevitalizaron como centros estratéxicos,administrativos, económicos, relixiosos e


administrativos, económicos, relixiosos eculturais. Co avance da reconquista, ascidades pasaron a dominio cristián e osseus habitantes expulsados o segregadosnas morerías.

Badajoz

URBANIZACIÓN PREINDUSTRIAL:b) Edade Media

ESPAZO CRISTIANO

Inicialmente encontrábase nas áreas montañosasdo norte que escaparon ao dominio musulmán,pero expandiuse coa reconquista e a repoboacióndo territorio, o que significou a creación demunicipios novos ou a ocupación dos antigos.


A maneira de realizar a repoboación quedapatente nos nosos días nos diferentes tipos depoboamento existente ao norte (moitos núcleosde pequeno tamaño) e sur da península (poucosnúcleos de grande tamaño)

A vida urbana era escasa e só a partir dosséculos XII e XIII a reactivación do comercioxenerou un proceso de reurbanización ao lorgodas principais rutas comerciais.

Oviedo

Fuente: CNICE

URBANIZACIÓN PREINDUSTRIAL:c) Edade Moderna

Século XVI

Experimentou vaivens en función da situación demográfica, económica e política decada momento.

Século XVII Século XVIII


Crecimiento urbano continuadodebido ao aumento dapoboación, á expansióneconómica baseada no comerciocon América e ao poderíopolítico-militar dos Austrias

O crecemento urbán estancousedebido á crise demográfica eeconómica, así como ásimportantes pérdidas territoriaisen Europa.

Coa chegada dos Borbóns, oproceso de urbanizaciónreactivouse, gracias aofortalecimiento do poder real e arecuperación demográfica eeconómica.

TrujilloPlaza mayor de Madrid Palacio Real de Madrid

URBANIZACIÓN INDUSTRIAL

CARACTERÍSTICAS

•Comprende desde o inicio da industrialización (en España primeiro tercio do S. XIX) ata acrise económica de 1975.

•Neste periodo a tasa de urbanización experimentou un grande crecimento (a poboaciónurbana chegou a superar á rural).

FACTORES QUE FAVORECEN LA URBANIZACIÓN


FACTORES QUE FAVORECEN LA URBANIZACIÓN

Administrativos

División provincial de 1833 (Javier de Burgos)

Económico-sociais

Nacimento e desenvovelvemento da industria moderna.

Fuente: CNICE y wikimedia

URBANIZACIÓN INDUSTRIAL:a) Entre 1/3 s. XIX e 1959

INCREMENTO DO CRECIMENTO URBÁN NAS SEGUINTES FASES

Ata ½ do XIX ½ XIX-Guerra Civil (1936) Guerra Civil y Postguerra


A concentración demográfica nascidades foi pequena (24,6 %). Adebilidade industrial españolafixo que o crecimento centráraseprincipalmente nas recentementeelexidas capitais de provincias(por razóns administrativas).

A taxa de urbanización doblousechegando ao 40 %. A industriaconvírtese no factor urbanizadorprincipal nas cidades polaatracción que exercía sobre apoboación rural sen emprego.

O crecimento ralentizousedebido ao desabastecimientourbán e ls políticas destinadas areter á poboación no medio rural.A política autárquica favoreceu odesenvolvemento industrial eurbán no Triángulo nordeste.

ALDEA MORET (CÁCERES)Poblado mineiro

DIPUTACIÓN DE PONTEVEDRA(Órgano de Goberno das provincias)

PORTA DE TOLEDO (MADRID)Imaxe tomada durante a Guerra.

URBANIZACIÓN INDUSTRIAL:b) Desarrollismo 1960-75

MAiOR CRECIMENTO ECONÓMICO E URBÁN DO S. XX

-Plan de estabilización e Plans de Desarrollo= Etapa de Desarrollismo (expansiónindustrial).-Éxodo rural masivo ás grandes cidades.-Incremento do crecimento natural da poboación.-O sector terciario influiu pouco neste crecimento urbanístico, tan solo afectou aodesenvelvemento das áreas centrais das cidades, os centros turísticos


desenvelvemento das áreas centrais das cidades, os centros turísticosmediterráneos e as illas Canarias e algunahs capitais de provincias nonindustrializadas do interior.

Barcelona. Cataluña foi unha das zonas máisbeneficiadas das políticas industriais do Estado nesteperíodo.

URBANIZACIÓN POSTINDUSTRIAL:

CARACTERÍSTICAS

A crise industrial (1973) unida á crise política española (inicio da transición) xeran en Españacambios nos procesos urbanizadores sobre todo a partir de 1981:

-Descende o ritmo de crecimento, primero estabilízase (75-81) e logo prodúcese unperiodo de desurbanización (decrecimento urbán nas áreas centrais)


-Cambian os factores da urbanización debido á perda de importancia do sectorindustrial e ao aumento do sector servizos, que se convirte no principal sector económiconas cidades.

-Frénase o proceso de crecimento das maiores cidades a favor das cidades medias epequenas, e incluso de núcleos rurais achegados ás áreas metropolitanas (Debido aoencarecemento do solo, a descentralización de actividades económicas, a mellora dostransportes). Resultado: Urbanización Difusa, rurbanización, gentrificación.

8 de cada 10 españois viven en cidades

8 de cada 100 núcleos

considéranse urbáns

XERARQUÍA E REDES URBANAS


A cidade española constitúe un sistema ou conxunto de elementosinterrelacionados que forma a rede urbana. O sistema urbán está formadopolas cidades e as relaciones que se establecen entre elas, formando asaglomeracións urbanas

As cidades teñen unhas características (tamaño e funcións) en base as calesexércese influencia sobre unha área máis ou menos amplia (local, rexional,nacional ou mundial) e ocupan unha posición xerárquica dentro do sistemaurbán.


A distribución das aglomeracións segundo o seu tamaño caracterízase pola súa disposición en formasemianular na periferia, en torno a un espazo interior pouco urbanizado onde atopamos no seu centroa maior aglomeración do país.

XERARQUÍA URBANA

Establécese en función de:


RANGO-TAMAÑO(demográfico)

FUNCIÓNS ÁREA DE INFLUENCIA

Establécese en función de:

AGLOMERACIÓNS URBANAS:Área de influencia

Teoría dos lugares centraIs deW. Christaller

Polas funcións que desempeñan


Polas funcións que desempeñanpara o exterior, consíderase áscidades como lugares centrais queabastecen de bens e servizos a unárea máis ou menos extensa,denominada área de influencia.Esta será maior canto máisdiversas e especializadas sexan asfuncións.

AGLOMERACIÓNS URBANAS:Área de influencia

Exemplo de área de influencia no ámbito administrativo


Madrid

Área de influencia España

Santiago de Compostela

Área de influencia Galicia

Pontevedra

Área de influencia Provincia (Diputación)Municipio (Concello)

AGLOMERACIÓNS URBANAS:tipoloxías

a) ÁREAS METROPOLITANAS: cidade central que establece relacións económicas e sociais cos núcleos de área. Importancia da rede de transportes e comunicacións. Estrutura espacial baseada nunha coroa concéntrica en torno a un núcleo central-radial.

a) CONURBACIÓNS: aglomeración urbana continua formada a partir do crecemento paralelo de dúas cidades ata unirse (turismo, conexión cidade-


porto)

a) REXIÓN URBANA: aglomeración urbana discontinua integrda por cidades dispersas pero con carácterísticas urbanas.

a) MEGALÓPOLES: aglomeración urbana de carácter suprarrexional.

ÁREAMETROPOLITANA


Núcleos urbáns ordeados xerárquicamente

Relacións de dependencia entre núcleos urbáns

Área de influencia de cada núcleo urbán (segundocolor)

SISTEMA URBÁN EUROPEO

Dorsal Europea

Arco Mediterráneo

Eixes urbáns europeos


Arco Atlántico

Sures

Diagonal continental

OS PROBLEMAS DAS CIDADES ESPAÑOLAS

a) AGLOMERACIÓN E DIFUSIÓN DA URBANIZACIÓN: densificación demográfica e construtiva, presión urbana sobre o solo, prezos elevados de compra e alugueiro, necesidade de abastecemento e equipamentos, ordenación de tráfico e transporte.

a) PROBLEMAS ECONÓMICOS: excesiva terciarización das actividades


a) PROBLEMAS ECONÓMICOS: excesiva terciarización das actividades urbanas.

a) PROBLEMAS SOCIAIS: amoreamento, illamento, desemprego, desarraigamento, marxinación social e falta de integración ou convivencia.

a) PROBLEMAS AMBIENTAIS: microclima urbano, forte contraminación atmosférica, elevada produción de residuos e desaparición de espazos verdes.

SISTEMA URBANO GALEGO

CARACTERÍSTICAS

Galicia ocupa unha posición periférica dentro da xerarquía urbana española cunha taxa de urbanización inferior á media nacional. O relativo atraso da urbanización en Galicia fundaméntase en:

-Razóns históricas: deficiente estruturación das actividades agrararias.

-Razóns socioeconómicas: dependencia exterior do proceso de industralización.


-Razóns socioeconómicas: dependencia exterior do proceso de industralización.

Galicia presenta un sistema urbano desarticulado cunha notable carencia de asentamentos intermedios entre as sete cidades máis importantes ( A Coruña; Vigo; Santiago; Ferrol; Pontevedra, Lugo e Ourense) e as vilas, organizadoras do medio rural. A distribución urbana presenta un acusado desequilibrio entre provincias orientais e occidentais (Corredor Atlántico).

Dentro da xerarquía urbana predomina o policentrismo, composto por unha ou dúas cidades centrais e un conxunto de cidades intermedias. O sistema urbano galego conta con:-2 metrópoles rexionais (Vigo e Coruña)-5 cidades medias (Ourense, Santiago, Ferrol, Lugo e Pontevedra)- un numeroso conxunto de vilas de tamaño medio con menos de 20000 hab.

unidade 9: o sistema urbano de espaÑa · prof. isaac buzo sÁnchez equipamentos urbanos,...

Documents