trastorno bipolar concepció bardolet i casas psiquiatra i coordinadora de la usm a son pisà cursos...

50
Trastorno Bipolar Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT HOSPITAL UNIVERSITARI SON DURETA HOSPITAL UNIVERSITARI SON DURETA

Upload: elmira-cantara

Post on 03-Mar-2015

5 views

Category:

Documents


2 download

TRANSCRIPT

Page 1: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Trastorno BipolarTrastorno BipolarConcepció bardolet i casasConcepció bardolet i casas

Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son PisàPsiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà

CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZATPROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

HOSPITAL UNIVERSITARI SON DURETAHOSPITAL UNIVERSITARI SON DURETA

Page 2: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

¿Qué sabemos del trastorno ¿Qué sabemos del trastorno bipolar?bipolar?

Segun la OMS ocupa el sexto lugar de entre las Segun la OMS ocupa el sexto lugar de entre las enfermedades de morbilidad mundial (Prevalencia del enfermedades de morbilidad mundial (Prevalencia del 0,4 al 3%) Problema de salud pública0,4 al 3%) Problema de salud pública

Hombres = mujeresHombres = mujeres Aparece en todas las culturas y etniasAparece en todas las culturas y etnias Etiologia multifactorialEtiologia multifactorial Se inicia, frecuentemente en adolescentes o adultos Se inicia, frecuentemente en adolescentes o adultos

jóvenes, tambien en la infancia. Su aparición tardia, jóvenes, tambien en la infancia. Su aparición tardia, sobretodo ciclotimia, debe sugerir causa orgánica sobretodo ciclotimia, debe sugerir causa orgánica (esclerosis múltiple)(esclerosis múltiple)

Viene definido por la presencia, en algun momento de Viene definido por la presencia, en algun momento de la enfermedad por uno o más episodios maníacos, la enfermedad por uno o más episodios maníacos, hipomaníacos o mixtos.hipomaníacos o mixtos.

Provoca discapacidad y un impacto económico Provoca discapacidad y un impacto económico importanteimportante

Page 3: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Trastorno bipolar y género:diferencias en el curso clínico

En las mujeres: Mayor representación en el subtipo II y

ciclación rápida Episodios más frecuentemente depresivos

y mixtos Predominan los episodios de depresión

mayor en el curso del trastorno bipolar En los episodios depresivos, experimentan

con mayor frecuencia síntomas atípicos Menos trastornos por uso

de sustancias

Page 4: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Trastorno bipolar y posparto

Las pacientes con trastorno bipolar (I y II) presentan un elevado riesgo de recaída durante el posparto

— Episodios depresivos/disfóricos más frecuentes

— Riesgo de psicosis: 20-30%La presencia de trastorno afectivo durante elembarazo se relaciona con un peor curso en elposparto

Viguera, 2004

Page 5: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

En los hombres:— Los episodios de manía igualan o superan a los episodios de depresión mayor

El trastorno bipolar I afecta en la misma proporción a mujeres y hombres

(Rasgon, 2004)

(Benazzi, 1999; APA, 2000; Viguera, 2004)

Page 6: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Se le ha llamadoSe le ha llamado Enfermedad maníaco-depresiva Psicosis maníaco-depresiva Reacción maníaco-depresiva

No es lo mismo que Trastorno esquizoafectivo Trastorno por déficit de atención con

hiperactividad Trastorno límite de la personalidad Abuso de sustancias

Page 7: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Desde una Unitat de Salut MentalDesde una Unitat de Salut Mental

Conocer y detectar la enfermedad Conocer y detectar la enfermedad Conocer al enfermoConocer al enfermo Conocer su familia y el contexto en que se mueveConocer su familia y el contexto en que se mueve

Informar y aplicar las alternativas terapéuticasInformar y aplicar las alternativas terapéuticas Responsabilizar al enfermoResponsabilizar al enfermo Buscar cooperación en su entornoBuscar cooperación en su entorno

diagnóstico

tratamiento

Mantener estabilizado

Page 8: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Detectar, diagnosticarDetectar, diagnosticar

Detectar los trastornos bipolares (la Detectar los trastornos bipolares (la ciclotimia e hiopomania) es una tarea tanto ciclotimia e hiopomania) es una tarea tanto de Atención Primaria como de Psiquiatria.de Atención Primaria como de Psiquiatria.

Los clínicos antes solo detectaban y Los clínicos antes solo detectaban y trataban la psicosis maníaco depresivas trataban la psicosis maníaco depresivas (Tr.Bipolar I)(Tr.Bipolar I)

El resto del espectro bipolar, mucho más El resto del espectro bipolar, mucho más frecuente y de clínica menos nítida no se frecuente y de clínica menos nítida no se detectaban ni trataban, se camuflaban con detectaban ni trataban, se camuflaban con la comorbilidad de abuso de substancias u la comorbilidad de abuso de substancias u otro tipo de patologias. otro tipo de patologias.

Page 9: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

En la consulta ambulatoria, se En la consulta ambulatoria, se presentan como ...presentan como ...

Trastorno por déficit de atención con hiperactividad, Trastorno de ansiedad,...

Ante Ante este paciente adolescente, entre 13 y 18 años que presenta alteraciones bruscas y episódicas del sueño, del estado de ánimo, de los niveles de energía y la capacidad de tolerancia a la frustración

Estos episodios se producen sobre una situación emocional basal alterada, que se caracteriza por nerviosismo, alerta atencional exagerada, preocupaciones excesivas e hipersensibilidad emocional

(Egeland y cols., 2003)

Page 10: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT
Page 11: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Trastorno bipolar: CIE-10

Se caracteriza por 2 o más episodios en los cuales el humor y los niveles de actividad del paciente están alterados

— Hipomanía o manía: humor elevado y aumento de la energía y la actividad

— Depresión: humor bajo y disminución de la energía y la actividad

Los episodios se delimitan por el paso de un episodio a su opuesto o de tipo mixto, o por una remisión

Page 12: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Trastorno bipolar: DSM-IV-R

Bipolar I: al menos un episodio maníaco con o sin episodio depresivo

— Típicamente se presenta como manía aguda,que requiere hospitalización o control equivalente

Bipolar II: al menos un episodio hipomaníaco másdepresiones; ausencia de manía

— Típicamente se presenta como episodiosrecurrentes de depresión e hipomanía

DSM-IV-R, 1994; Montgomery y cols., 1996; Post. Clinician, 1999.

Page 13: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

El diagnóstico diferencial con El diagnóstico diferencial con patologia somática:patologia somática:

Identificación del trastorno o tratamiento Identificación del trastorno o tratamiento médico como potencialmente provocador médico como potencialmente provocador de un trastorno del estado del ánimo. Las de un trastorno del estado del ánimo. Las causas médicas más frecuentes causas médicas más frecuentes provocadoras de mania son:provocadoras de mania son: Esclerosis múltipleEsclerosis múltiple Lesiones subcorticales derechasLesiones subcorticales derechas Lesiones corticales relacionadas con el sistema Lesiones corticales relacionadas con el sistema

límbicolímbico Tratamienot con L-DopaTratamienot con L-Dopa Tratamiento con corticoidesTratamiento con corticoides

Page 14: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

I.Hidalgo Rodrigo, Ars Medica. Psiquiatria 21, 2005

Page 15: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

¿que sabemos de su clínica?En episodios de manía y depresión, pueden estar

presentes síntomas psicóticosComo media, se producen 4 episodios cada 10 años

Algunos pacientes experimentan más (p. ej.,cicladores rápidos ≥4 episodios al año)

Los episodios mixtos son aquellos que presentan de forma simultanea síntomas de episodio maníaco como de depresión mayor, casi cada dia, al menos, durante 1 semana.

Trastorno crónico que afecta de forma importante la vida diaria y la calidad de vida del paciente.

Montgomery y Cassano, 1996

Page 16: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

La duración media de un episodio maníaco La duración media de un episodio maníaco es de 5-10 semanas. La de una depresión es de 5-10 semanas. La de una depresión bipolar es de unas 19 semanas y la de un bipolar es de unas 19 semanas y la de un episodio mixto de 35 semanas.episodio mixto de 35 semanas.

Menos de 1/3 de los pacientes con Menos de 1/3 de los pacientes con episodios afectivos agudos permanecen episodios afectivos agudos permanecen eutímicos durante 1 año.eutímicos durante 1 año.

Un paciente habitual en la adolescencia Un paciente habitual en la adolescencia suele empezar a padecer síntomas de la suele empezar a padecer síntomas de la enfermedad y a sus 35 años habrá podido enfermedad y a sus 35 años habrá podido padecer unos 10 episodios.padecer unos 10 episodios.

Page 17: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Tiempo transcurrido hasta el diagnóstico desde la primera visita a psiquiatría:— Trastorno bipolar I: 7 años— Trastorno bipolar II y sin especificar: 12 años

El 57% había recibido el diagnóstico de trastorno depresivo unipolar

El 37% de los pacientes seguían estando mal diagnosticados de depresión unipolar tras haber presentado un primer episodio maníaco o hipomaníaco

Los episodios de depresión mayor aparecen 5 años antes que los de manía y son más frecuentes. Los pacientes están deprimidos el 50% de su vida, y el 11% con síntomas maníacos o hipomaníacos

(Ghaemi y cols., 1999)

Page 18: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Es frecuente que la remisión de una fase Es frecuente que la remisión de una fase se siga, durante un corto periodo de se siga, durante un corto periodo de tiempo, de sintomas de la fase contraria y tiempo, de sintomas de la fase contraria y de un intervalo libre de síntomas, aunque de un intervalo libre de síntomas, aunque algunos pacientes (24%) tienen una algunos pacientes (24%) tienen una evolución maligna, con ciclos rápidos y evolución maligna, con ciclos rápidos y ultrarápidosultrarápidos

Un 15-50% de los tr. Ciclotímicos puede Un 15-50% de los tr. Ciclotímicos puede desarrollar a lo largo de su evolución un desarrollar a lo largo de su evolución un Tr. BipolarTr. Bipolar

Page 19: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

El diagnóstico de episodios maníacos El diagnóstico de episodios maníacos presentes o pasados es relativamente presentes o pasados es relativamente facil porque son muy discapacitantesfacil porque son muy discapacitantes

El diagnóstico de los episodios El diagnóstico de los episodios hipomaníacos es más dificil, hipomaníacos es más dificil,

¿porqué?¿porqué?

Page 20: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

El paciente no suele tener conciencia de enfermedad, suelen ser testarudos y rechazar la farmacoterapia

presenta un bienestar subjetivo y presenta síntomas con buen funcionamiento, no angustiosos

Una gravedad psicopatológica moderada Duración frecuentemente corta Dificil de diferenciar de la alegria no patológica,

especialmente tras una remisión de una depresión Tendencia a recordar los estados de sufrimiento Desconocimiento popular de la existencia de la misma Dificultad de separarla del sustrato temperamental del

sujeto (hipertímico) Se confunden con tr. de la conducta caracterológicos Emmascarados por el consumo de tóxicos Criterios diagnósticos muy estrictos

Page 21: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

La comorbilidad es alta.La comorbilidad es alta. Más del 50% tienen otro diagnóstico Más del 50% tienen otro diagnóstico

y un 14% dos o tres más.y un 14% dos o tres más. Es infrecuente un solo episodio Es infrecuente un solo episodio

maniaco, ya que su curso habitual es maniaco, ya que su curso habitual es cronico y recurrentecronico y recurrente

Page 22: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Trastornos comórbidos Prevalencia-vida (%)

Trastorno de ansiedad 20-40% Trastorno del control de los impulsos 13-

23% Bulimia nerviosa 12-15% Migraña 29% Trastorno obsesivo-compulsivo 18-35% Abuso/dependencia de sustancias 18-60% Abuso/dependencia de alcohol 39-61%

(Strakowski y cols., 1992; McElroy y cols., 1995; Regier y cols., 1990;Kruger y cols., 1995)

Page 23: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Consecuencias del infradiagnósticoy la ausencia de tratamiento

Suicidio: el 25-50% de los pacientes realizan tentativas (Goodwin, 1990)

Mayor morbilidad y mortalidad física (Angst, 1998)

Inducción de manía y ciclación rápida (antidepresivos)

Inducción de depresión (antipsicóticos convencionales)

Page 24: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

¿Como evolucionan?¿Como evolucionan?

El PRONÓSTICO está en función de una serie El PRONÓSTICO está en función de una serie de factores:de factores: empeora en caso de existencia de ciclación empeora en caso de existencia de ciclación

rápida (4 o más episodios en 1 año)rápida (4 o más episodios en 1 año) Inicio precozInicio precoz Patrón estacionalPatrón estacional ComorbilidadComorbilidad Antecedentes familiares psiquiátricosAntecedentes familiares psiquiátricos Grado de recuperación tras el episodioGrado de recuperación tras el episodio Factores psicosociales adversosFactores psicosociales adversos

Page 25: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Diversos trastornos acaban evolucionando hacia un trastorno bipolar

— Trastorno afectivo estacional— Trastorno depresivo breve recurrente— Trastornos bipolares inicialmente mal

diagnosticadosEl trastorno bipolar tiene en ocasiones un

curso maligno, de agravamiento progresivo, con pérdida de respuesta a los eutimizantes (litio, carbamazepina etc.), aparición de ciclado rápido, desaparición de los períodos de eutimia, afectación cognitiva, etc.

Page 26: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Factores que influyenen el pronóstico

A mayor número de episodios, peor pronóstico (Goldberg y cols., 1995)

La necesidad de tratamientos combinados implica peor pronóstico que en los que toman sólo litio (Goldberg y cols., 1996)

El ciclado rápido se asocia con peor respuesta al litio y mayor riesgo de suicidio (Fawcett y cols., 1987)

El inicio tardío del tratamiento con litio, tras múltiples episodios, es menos eficaz que el tratamiento precoz (Gelemberg y cols., 1989; Tondo y cols., 1998)

La comorbilidad con alcoholismo o abuso de sustancias empeora el pronóstico, quizás al predisponer a la manía disfórica (Brady y Sonne, 1995)

Page 27: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Factores que influyenen el pronóstico (cont.)

Los estados afectivos mixtos tienen peor pronóstico (Goldberg y Harrow, 1999)

El cumplimiento errático, la dosificación inadecuada o la falta de apoyo psicosocial suponen una peor evolución (Goldberg y Harrow, 1999)

La suspensión del tratamiento con litio aumenta el riesgo de suicidio y precipita las recidivas (Faedda y cols., 1993; Suppes y cols., 1991)

Nuevos ensayos con litio pueden ser menos eficaces (Post y cols., 1992; Majet y cols., 1995; Tondo y cols.,1997; Coryell y cols., 1998)

Page 28: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Marcadores de riesgode bipolaridad

1. Presencia de episodios hipomaníacos inducidos por antidepresivos

2. Inicio precoz (antes de los 25 años) en la etapa puerperal o juvenil

3. Presencia de hipersomnia y retardo psicomotor en los episodios depresivos

4. Historia familiar de trastorno bipolar

Akiskal y cols., 1995

Page 29: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

tratamientotratamiento

Afortunadamente esta es con toda Afortunadamente esta es con toda seguridad la enfermedad psiquiátrica que seguridad la enfermedad psiquiátrica que cuenta con mayores recursos para su cuenta con mayores recursos para su tratamiento.tratamiento.

Tenemos medicamentos que frenan la Tenemos medicamentos que frenan la euforia, medicamentos que ayudan a euforia, medicamentos que ayudan a superar la depresión y además superar la depresión y además medicamentos que reducen la frecuencia medicamentos que reducen la frecuencia de recaídas e intensidad.de recaídas e intensidad.

Page 30: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

I.Hidalgo Rodrigo, Ars Medica. Psiquiatria 21, 2005

Page 31: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Criterios de profilaxis del Tr. BipolarCriterios de profilaxis del Tr. Bipolar (Goodwin y Jamison, 1990)(Goodwin y Jamison, 1990)

Después del segundo episodio mayorDespués del segundo episodio mayor Después del primer episodio si:Después del primer episodio si:

Sexo varónSexo varón Episodio maníacoEpisodio maníaco Edad superior a los 30 añosEdad superior a los 30 años Episodio grave con riesgo de suicidioEpisodio grave con riesgo de suicidio Ausencia de precipitantes externosAusencia de precipitantes externos Ausencia de apoyo socio-familiarAusencia de apoyo socio-familiar Pacientes adolescentes con alta carga Pacientes adolescentes con alta carga

genéticagenética

Page 32: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Criterios para el tratamiento de Criterios para el tratamiento de mantenimiento del Tr.bipolar IImantenimiento del Tr.bipolar II

((Expert Consensus Treatment Guidelines for Bipolar Disorder, 1996)Expert Consensus Treatment Guidelines for Bipolar Disorder, 1996)

Después de tres episodios maníacosDespués de tres episodios maníacos Si existen antecedentes de Si existen antecedentes de

hipomanía por psicofármacoshipomanía por psicofármacos En casos de depresiones frecuentesEn casos de depresiones frecuentes Si existen antecedentes familiares Si existen antecedentes familiares

importantes de Tr. Bipolar Iimportantes de Tr. Bipolar I

Page 33: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Opciones terapéuticas durante el embarazo

Trastorno bipolar leve-moderado:— ¿Discontinuar el tratamiento profiláctico antes

del embarazo?— ¿Discontinuarlo una vez se conoce el embarazo?Problemático en el caso del ácido valproico— Reintroducir el eutimizante cuando sea preciso o

durante el segundo trimestreTrastorno bipolar grave:— En mujeres con enfermedad altamente

recurrente considerar continuar con el eutimizante durante el embarazo

Cohen, 2004

Page 34: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Opciones terapéuticas durante el embarazo (cont.)

El litio se posiciona como la alternativa más segura

para los casos que precisan eutimizantes en ausencia de episodios mixtos

Si no hay respuesta al litio, considerar:— Monoterapia con lamotrigina— Lamotrigina + antipsicóticos típicos/atípicos— Monoterapia con antipsicóticos atípicos (?)

Cohen, 2004

Page 35: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Eutimizantes: efectos secundarios

Valproato: pérdida de pelo, problemas gastrointestinales, sedación, temblor, ganancia de peso, teratogenicidad

Carbamazepina: sedación, incoordinacion, leucopenia, fatiga, problemas gastrointestinales, exantema, teratogenicidad

Topiramato: parestesias, pérdida de peso, dificultades cognitivas, inestabilidad, ataxia, cefaleas, miopía, cálculos renales

Lamotrigina: exantema, cefaleas, ataxia, diplopía, temblor, dispepsia e inestabilidad

Oxcarbazepina: inestabilidad, diplopía, ataxia, cefaleas, debilidad, exantema e hiponatremia

Tsuchiyama y Fujii, 1994; Macritchie y cols., 2001; Wong y cols., 2001; Strakowski y cols., 2001; Vieta, 2003

Page 36: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Litio: efectos secundarios y tóxicos

Agudos: Temblor Poliuria Diarrea Náuseas Polidipsia

Crónicos: Renales Obesidad Hipotiroidismo Alteraciones cognitivas Toxicidad neurológica

Chen y Silverstone, 1990; Nemeroff, 2000; Strakowski y cols., 2001; APA, 2002

Page 37: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Litio: falta de adherencia

Problema frecuente (18-53%) Hay múltiples factores implicados pero el perfil de

efectos secundarios es un factor clave determinante:

— Las alteraciones cognitivas y el aumento de peso son los más significativos

Representa una limitación importante para un tratamiento eficaz

El abandono del tratamiento con litio conduce con frecuencia a su pérdida de eficacia con el tiempo

Calabrese y Woyshville, 1995; Brady, 2000; Bowden, 1998

Page 38: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Litio: problemas adicionales

Necesidad de litemias periódicas Dificultad de ajuste de la litemia Interferencia en el embarazo Tendencia a la pérdida de eficacia con el paso

de los años y las interrupciones del tratamiento

Ausencia de investigaciones recientes Menor eficacia en subtipos más graves de

trastorno bipolar (ciclado rápido, manía disfórica, prevención de fases depresivas, etc.)

Page 39: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Consecuencias del abandonodel tratamiento

Recaídas Rehospitalizaciones Pérdida de eficacia de los tratamientos Peor evolución Comorbilidad Deterioro en las relaciones personales Conflictos familiares Problemas en el trabajo Crisis financieras Suicidios Violencia/agresividad Incremento de los costes para la sociedad Problemas legales Problemas judiciales Mayor carga sanitaria

Page 40: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Creencias erróneas acercade la depresión bipolar I

El trastorno bipolar sólo requiere tratamiento durante los episodios agudos

El tratamiento de primera elección son los antidepresivos en monoterapia

La potenciación con un eutimizante se realizará si aparecen síntomas maníacos

La combinación antidepresivo + eutimizante tiene un inicio de acción más rápido que el eutimizante solo

Grupo de Consenso Internacional - Calabrese y cols., 2004

Page 41: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

En la USMEn la USM

Prescribimos el tratamiento farmacológico Prescribimos el tratamiento farmacológico adecuado en cada situación con los adecuado en cada situación con los objetivos siguientes:objetivos siguientes: Garantizar la seguridad del paciente y las Garantizar la seguridad del paciente y las

personas de su entornopersonas de su entorno Conseguir la remisión del episodio agudoConseguir la remisión del episodio agudo Conseguir la estabilidad del pacienteConseguir la estabilidad del paciente Dar apoyo al paciente y a su familiaDar apoyo al paciente y a su familia

Mantenemos constantemente informado al Mantenemos constantemente informado al Médico de Familia de toda relevanciaMédico de Familia de toda relevancia

Page 42: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Abordaje psicosocialAbordaje psicosocial

Apoyo psicoeducativo (al paciente y a su Apoyo psicoeducativo (al paciente y a su familia)familia)

Terapia interpersonalTerapia interpersonal Objetivos:Objetivos:

Fomentar el reconocimiento precoz de los Fomentar el reconocimiento precoz de los síntomassíntomas

Tratar y prevenir el estrésTratar y prevenir el estrés Prevenir las conductas de abuso de alcohol, Prevenir las conductas de abuso de alcohol,

drogas, o ambosdrogas, o ambos Facilitar la interaccion socialFacilitar la interaccion social Facilitar la reincorporación laboralFacilitar la reincorporación laboral

Page 43: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Objetivos de la intervención

Comprensión de la naturaleza de la enfermedad Desestigmatización Identificación de posibles factores

desencadenantes Identificación precoz de los síntomas prodrómicos

de recaídas Planificación de estrategias de afrontamiento

— Ante los síntomas prodrómicos— Ante los episodios agudos— Ante los síntomas subclínicos

Contribución familiar al cumplimiento terapéutico Prevención y manejo del estrés familiar Fomento del bienestar y de la calidad de vida

Page 44: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Responsabilizar al pacienteResponsabilizar al paciente

1.1. AutoobservaciónAutoobservación2.2. Dormir cada dia 8-9 horasDormir cada dia 8-9 horas3.3. No consumir tóxicosNo consumir tóxicos4.4. No hacer regímenes rigurososNo hacer regímenes rigurosos5.5. Escuchar a las personas de confianzaEscuchar a las personas de confianza6.6. Tomar correctamente la medicaciónTomar correctamente la medicación7.7. Explicar al médico todos los síntomasExplicar al médico todos los síntomas8.8. Aficionarse a la regularidadAficionarse a la regularidad9.9. Huir del estrésHuir del estrés10.10. Aceptar la enfermedadAceptar la enfermedad

Page 45: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

La familia suele consultar por alteraciones

conductuales del enfermo (salidas a horasintempestivas, hiperactividad, contactos desconocidos, gastos excesivos de dinero,Imsomnio).

Ha de poder llevar al enfermo a la consulta de psiquiatria o facilitar eltraslado hacia el hospital.Implicarse en la adherencia al

tratamientoIdentificar los síntomas de recaida

Page 46: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

El médico de familia conoce conoce el enfermo y su familia. Se el enfermo y su familia. Se implica en el cumplimiento del implica en el cumplimiento del tratamientotratamiento

Establece una alianza con la Establece una alianza con la familia e informa sobre la familia e informa sobre la enfermedad, establece una enfermedad, establece una alianza terapeutica implicando alianza terapeutica implicando al enfermo y su familia en el al enfermo y su familia en el tratamiento, ayuda a buscar tratamiento, ayuda a buscar factores de estrés relacionados factores de estrés relacionados con la descompensación de la con la descompensación de la enfermedad, fomenta enfermedad, fomenta patrones regulares del sueño y patrones regulares del sueño y actividad.actividad.

Derivará los enfermos a Derivará los enfermos a psiquiatria y en los casos de psiquiatria y en los casos de riesgo puede estar indicada la riesgo puede estar indicada la derivación a Urgencias.derivación a Urgencias.

Page 47: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Todos los pacientes deben derivarse a la Todos los pacientes deben derivarse a la USM correspondiente para ser evaluados USM correspondiente para ser evaluados por un psiquiatra.por un psiquiatra.

En casos de descompensación, maníaca o En casos de descompensación, maníaca o depresiva puede estar indicada la depresiva puede estar indicada la derivación a los servicios de urgencias derivación a los servicios de urgencias hospitalarias:hospitalarias: Riesgo de suicidioRiesgo de suicidio Agitación, violencia, imposible el Agitación, violencia, imposible el

manejo domiciliariomanejo domiciliario Síntomas psicóticos , inaniciónSíntomas psicóticos , inanición Falta de apoyo social adecuadoFalta de apoyo social adecuado En caso de tener que controlar la agitación: En caso de tener que controlar la agitación:

antipsicótico atípico (pejem: 20mg Olanzapina antipsicótico atípico (pejem: 20mg Olanzapina velotab)o 1 ampolla de haloperidol.velotab)o 1 ampolla de haloperidol.

Page 48: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

¿que significa tener un ¿que significa tener un Trastorno bipolar ?Trastorno bipolar ?

Page 49: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Perder el control sobre el estado del Perder el control sobre el estado del ánimo el cual tiende a producir ánimo el cual tiende a producir oscilaciones más o menos bruscas que oscilaciones más o menos bruscas que van desde la euforia patológica a la van desde la euforia patológica a la depresión, sin que estén en relación con depresión, sin que estén en relación con el mundo exterior.el mundo exterior.

Tener una enfermedad crónica episodica Tener una enfermedad crónica episodica y recurrente, tratable con medicación y recurrente, tratable con medicación que tendrá que tomar toda su vida.que tendrá que tomar toda su vida.

Page 50: Trastorno Bipolar Concepció bardolet i casas Psiquiatra i coordinadora de la USM a Son Pisà CURSOS DE FORMACIÓ MÈDICA CONTINUADA PROGRAMA INFORMED DESCENTRALITZAT

Algunas aclaracionesAlgunas aclaraciones

Su causa es siempre biológicaSu causa es siempre biológica Los factores psicológicos si juegan un Los factores psicológicos si juegan un

papel muy importante como papel muy importante como desencadenantes del episodio.desencadenantes del episodio.

Existen varios desencadenantes que sí Existen varios desencadenantes que sí podemos controlar: la buena podemos controlar: la buena cumplimentación del medicamento, cumplimentación del medicamento, consumo de drogas y alcohol, abuso de consumo de drogas y alcohol, abuso de café, dormir menos de 7 horas, ciertos café, dormir menos de 7 horas, ciertos fármacos, en las mujeres el partofármacos, en las mujeres el parto