titulo sobre la fundaciÓn de coatepec de las bateas

84
TITULO SOBRE LA FUNDACIÓN DE COATEPEC DE LAS BATEAS PILAR YNEZ PACIANO BLANCAS FRANCISCO MORALES Introducción Publicamos aquí la reproducción facsimilar, la paleografía y la versión al castellano de. un interesante documento con fecha del siglo XVI sobre la fundación de Coatepec de las Bateas, o como se lee en el manuscrito Cuatepetitech, poblado que se localiza cerca de Ocuilan, esto es, en la vertiente oriental del valle de Toluca. Coatepec fue un poblado cercano a Malinalco y Ocuilan, impor- tantes centros religiosos y políticos donde se efectuaba la recolección de tributos para la Triple Alianza. l En Coatepec de las Bateas habitaron tanto matlatzincas como oto- míes que hablaban sus respectivas lenguas; mientras que en Ocuilan predominaba el ocuiteco,2 en Malinalco y Tzompahuacan se comuni- caban en náhuatl. No obstante, la lengua franca o común de todos los habitantes de esta región del actual Estado de México era el mexi- cano o náhuatl. En 1530 penetró la orden de los agustinos que mand6 construir un convento en Santiago Ocuilan y otro en Malina1co hacia 1552. En 1680, los agustinos levantaron una ermita en San Miguel Chalma que estuvo subordinada a la doctrina de Ocuilan. Después de la Indepen- dencia, Chalma continu6 como claustro agustino. Ocuilan había sido secularizada en la segunda década del siglo XVIII. Por su parte, Coatepec de las Bateas perteneci6 a la parroquia de Capuluac a fines del periodo colonial. 1 Peter Gerhard, Geografía histórica de la Nueva España 1519-1821, México, UNAM, Instituto de Investigaciones Históricas, 1986 p. 174. :2 El ocuiteco es una lengua cercana del matlatzinca.

Upload: doquynh

Post on 07-Jan-2017

219 views

Category:

Documents


2 download

TRANSCRIPT

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC DE LAS BATEAS

PILAR MAacuteYNEZ

PACIANO BLANCAS

FRANCISCO MORALES

Introduccioacuten

Publicamos aquiacute la reproduccioacuten facsimilar la paleografiacutea y la versioacuten al castellano de un interesante documento con fecha del siglo XVI

sobre la fundacioacuten de Coatepec de las Bateas o como se lee en el manuscrito Cuatepetitech poblado que se localiza cerca de Ocuilan esto es en la vertiente oriental del valle de Toluca

Coatepec fue un poblado cercano a Malinalco y Ocuilan imporshytantes centros religiosos y poliacuteticos donde se efectuaba la recoleccioacuten de tributos para la Triple Alianza l

En Coatepec de las Bateas habitaron tanto matlatzincas como otoshymiacutees que hablaban sus respectivas lenguas mientras que en Ocuilan predominaba el ocuiteco2 en Malinalco y Tzompahuacan se comunishycaban en naacutehuatl No obstante la lengua franca o comuacuten de todos los habitantes de esta regioacuten del actual Estado de Meacutexico era el mexishycano o naacutehuatl

En 1530 penetroacute la orden de los agustinos que mand6 construir un convento en Santiago Ocuilan y otro en Malina1co hacia 1552 En 1680 los agustinos levantaron una ermita en San Miguel Chalma que estuvo subordinada a la doctrina de Ocuilan Despueacutes de la Indepenshydencia Chalma continu6 como claustro agustino Ocuilan habiacutea sido secularizada en la segunda deacutecada del siglo XVIII Por su parte Coatepec de las Bateas perteneci6 a la parroquia de Capuluac a fines del periodo colonial

1 Peter Gerhard Geografiacutea histoacuterica de la Nueva Espantildea 1519-1821 Meacutexico UNAM Instituto de Investigaciones Histoacutericas 1986 p 174

2 El ocuiteco es una lengua cercana del matlatzinca

264 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

bull OCUIlA bull HAll NAlCO J

El teacutennino naacutehuatl de Coatepec significa en el cerro de la sershypiente Debe notarse que este topoacutenimo corresponde a muchas poshyblaciones y cerros de la regioacuten central de Meacutexico3

El documento objeto de nuestro estudio se encuentra en el Archi vo del Comisariado de Bienes Comunales de Coatepec Municipio de Santiago Tianquistengo En eacutel se exponen los esfuerzos de Nicolaacutes Miguel para edificar el templo del patrono San Nicolaacutes Es eacutel quien

3 Antonio Pentildeafiel Nomenclatura geograacutefica de Meacutexico 2 V Meacutexico Secreshytaria da Fomento 1897 p 60 Sobre la etimologiacutea de este teacutennino Cecilio Robelo advierte que el nombre correcto es Cuauhtepec y que significa el cerro del aacuteguila o el cerro do los aacuterboles mientras que Manuel de Olagulbel advierte que debe atenderse al jeroglifico del lugar y que en eacuteste claramente puede observarset el medio cuerpo do la serpiente

Cecilio Robelo Nombres geograacuteficos indiacutegenas del Ertado de Meacutexico Meacutexico Biblioteca Enciclopeacutedica del Estado de Meacutexico 1974 p 79

Manuel de Olaguiacutebel Onomatologia del Estado de Meacutexico Meacutexico Biblioteca Enciclopeacutedica del Estado de Meacutexico 1975 p 11

riTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC 265

relata la historia acerca de coacutemo se establecieron los linderos de las tierras de la comunidad

La primera parte del texto habla sobre la forma en que se edificoacute el templo de San Nicolaacutes Este hecho se presenta como una legitimashycioacuten de lo que despueacutes se expondraacute sobre los linderos de las tierras que le corresponden Posteriormente se refiere a los diversos materiales (zacate varas y piedras) que ultilizoacute Nicolaacutes Miguel para la construcshycioacuten del recinto en el que fue colocado el patrono del pueblo y se alude a la escultura del santo La segunda parte trata ya de las gestiones para circunscribir y legalizar las tierras de Coatepec frente a las disshytintas autoridades principalmente frente al Conde de Santiago don Luis de Velase o Altamirano y de la forma en que se fueron estableshyciendo y designando los linderos del poblado seguacuten sus caracteriacutesticas

Descripcioacuten fiacutesica del documento

El documento consta de 24 hojas Algunas de ellas presentan roturas -marcadas en la paleografiacutea y traduccioacuten con liacutenea continua- en los extremos izquierdo y derecho que en ocasiones imposibilitan la lectura En las dos primeras paacuteginas estas faltantes son considerableshymente grandes

Asimismo aparecen algunos dibujos que refuerzan el contenido del texto como en las paacuteginas 12 13 14 15 16 17 Y 18 o que incluso ilustran aspectos medulares

Peculiaridades graacuteficas y linguumliacutesticas del texto

La letra es descuidada y muy menuda y en ocasiones como en alshygunos paacuterrafos de las paacuteginas 11 12 13 22 23 y 24 resulta ilegible Frecuentemente se omiten grafiacuteas como la n de la partiacutecula in o de alshygunos reverenciales en tzin y del pronombre tlen la m del adverbio campa y la i del adverbio cuix o el sufijo ti de pronombres personales como nehuatl por mencionar soacutelo las omisiones maacutes sistemaacuteticas

Algunas letras alternan como l-ll en teacuterminos como quali por qualli e-o en el adevrbio ye mientras que otras se emplean erroacuteneamente como n por m para el reflexivo mo La q se usa como c en formas como ticmoquepilitzinoa por ticmocuepilitzinoa y la x aparece como ch en teacuterminos como opilhuanetlaxihuatl por opilhuanetlachihua

266 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

En ocasiones la separacioacuten o unioacuten arbitrarias de los componentes de una palabra dificulta la lectura como el caso de ca zan oc que apashyrece junto casauc o namehua tin por namehuantin Tambieacuten se omiten ciertas grafiacuteas o se presentan algunas erratas En estos casos las letras faltantes y algunas aclaraciones que se creyeron pertinentes para una mejor comprensioacuten del escrito se indican en las notas

Asimismo resulta interesante el particular uso del reverencial pues mientras esta fonna se emplea continuamente para referirse a Dios al santo y a detenninadas autoridades cuando el discurso se dirige a los ancianos el reverencial puede o no emplearse

La historia estaacute narrada por Nicolaacutes Miguel en primera persona del singular Sin embargo en algunas paacuteginas como en la 6 y la 7 se presenta un discurso dialogado con otros personajes como el padre Pedro Rafael quien sugiere a Nicolaacutes Miguel que se translade a Meacutexico para buscar una escultura apropiada para el santo y un albantildeil para que edifique el recinto

En el texto se encuentra frecuentemente la funcioacuten conativa en la que el mensaje va dirigido al destinatario o receptor 4 El protagonista Nicolaacutes Miguel alude mediante vocativos o verbos en modo imperativo a Dios al santo o bien a los ancianos y autoridades competentes para que lo ayuden en su empresa Por ejemplo laquototecuiyoye Diose laquotl~ toquee laquoCa yo titlani yo ma ximosehuitzino camatic tictonahuelitzino tihuan sentildeOT conde

Por otra parte resulta interesante la peculiar forma de asignar diversos nombres a los linderos que circunscriben a Coatepec de las Bateas pues se pone en evidencia que la denominacioacuten de ellos responde a ciertas motivaciones Por ejemplo Cozcatocon se llamoacute asiacute porque Nicolaacutes Miguel enterroacute una piedra redonda en forma de collar Tochshytepecqui porque se irguioacute un conejo y Xallithualco porque en un patio se enterroacute una piedra de grava y arena y asiacute sucesivamente

En el documento se insertan algunos hispanismos sustantivos proshypios (que aluden a personas y lugares especiacuteficos) y comunes (que se refieren a determinadas realidades del mundo espantildeol) Estos vocablos castellanos se incorporan en el texto naacutehuatl como extranjerismos esto es conservando su fonna original (misa cruz escrita CTUS santo) o bien adecuaacutendose a las caracteriacutesticas morfoloacutegicas del naacutehuatl al que

~ Romaacuten Jakobson advierte que la orientacioacuten hacia el destinatario halla su maacutes pura expresioacuten gramatical en el vocativo y el imperativo en Linguumliacutestica y poeacutetica Ensayos de Linguumliacutestica general Barcelona Editorial Seix Barral 1975 p 355

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC 267

se unen en composicioacuten o cambiando alguno de sus elementos (toreyn por tu reino maeso por maestro y Rapad por Rafael)

Aunque el documento estaacute fechado en 1550 el empleo de ciertas grafias nos hace suponer que posiblemente se trate de un texto redactashydo posteriormente como un tiacutetulo supletorio de las tierras del pueblo Ademaacutes no hay que olvidar que muchos documentos de esta naturaleza especialmente de la regioacuten del Estado de Meacutexico fueron registrados con fechas anteriores a aquellas en que se escribieron para dar apoyo a determinadas demandas

Stephanie Wood en un interesante trabajo sobre los Coacutedices Teshychialoyan comenta que son varias las preguntas que surgen respecto a la autoriacutea lugar y fecha de muchos de estos documentos y que el anaacutelisis tanto de las grafias utilizadas como del papel y los dibujos son importantes elementos que ayudan al esclarecimiento de estas inshyterrogantes5 Respecto a este punto Donald Robertson agrega que tambieacuten el estilo es un significativo indicador sobre el autor y el moshymento de la elaboracioacuten del escrito6

Por lo que toca a nuestro documento el uso frecuente de la consoshynante s y la ausenda total de la ~ asiacute como la procedencia mexiquense del documento nos hacen suponer que eacuteste probablemente fue elaboshyrado a fines del siglo xvn o principios del xvm en las mismas fechas en que se produjeron los Coacutedices Techialoyan de la misma regioacuten Queda por tanto la interrogante respecto a la autenticidad de la fecha que ostenta este manuscrito

A continuacioacuten se ofrece la paleografia y traduccioacuten del documento Decidimos conservar en la medida de 10 posible las grafias asiacute como las formas y los giros de esta variante naacutehuatl del Estado de Meacutexico a fin de no alterar la expresioacuten original Soacutelo introdujimos el empleo de las mayuacutesculas cuando se aludiacutea a topoacutenimos y antropoacutenimos (que en el documento aparecen casi invariablemente con minuacutesculas) y seshy

5 En Don Diego Mendoza Garda Moctezuma A Techialoyan Mastermind Estudios de Cultura Naacutehuatl Meacutexico UNAM Instituto de Investigaciones Histoacuterishycas 1989 v 19 p 245-249

6 Donald Robertson comenta que un aspecto importante que no ha sido debishydamente contemplado en el estudio de los Coacutedices TechialQ)an es el que atantildee al estilo a la forma en que estaacuten estructuradas las frases y oraciones y a su extensioacuten Veacutease Techialoyan Manuscripts and Paintings with a catalog Handbook 01 Middle American IntLians Guide to EthnohistOTical Sources United State University of Texas Press Austin 1975 v 14 p 254

6 Respecto a la fecha aproximada de los dibujos que aparecen intercalados en el texto consultamos a Miguel Leoacuten-Portilla quien considero que eacutestos posibleshymente pertenecen al siglo XVIII

268 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

paramos o unimos los teacuterminos escritos caprichosamente a fin de facishylitar la lectura8

Agradecemos al maestro Javier Romero Quiroz habernos proporshycionado varias informaciones que nos resultaron de considerable utilidad asimismo al licenciado Enrique Diacuteaz Nava por su apoyo generoso en la preparacioacuten de este trabajo y al doctor Miguel Leoacuten-Portilla que nos encomendoacute esa tarea y nos auxilioacute en varios puntos que le consulshytamos

11 Existen algunas discrepancias sobre la fonna en la que deben presentarse documentos de esta iacutendole Algunos estudiosos consideran que la paleografiacutea y en general el transvase del manuscrito original tiene que respetarse esto es que deben consorvarse los errores del escribano tanto graacuteficos como gramaticales mienshytras que otros filoacutelogos consideran que eacutestos deben subsanarse en la nuewa versioacuten Reneacute Welleck y Austin Warren exponen claramente estos aspectos en Ordenacioacuten y fijacioacuten del material Teoriacutea literarioa Madrid Editorial Gredos Tratados y moshynografias 1966 n 2 p 69-82

TiacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC DE LAS BATEAS

[REPRODUCCiOacuteN FACSIMILAR]

I

t

SIMBOLISMO DE

1 Dibl

FOtOgI

Los colores nuacutem mordiacuteal en los co maacutegico del nativo una funcioacuten precis~ prema trinidad del diacuteas la fusioacuten de 11

La vida materia antoja un mural CI

en que se logra la a y cada uno de los y su razoacuten de ser ) dad y belleza al co dad indiacutegena No CI

armoniosa y total base de la integrid

El simbolismo de

sado en observaciol parte esencial de lo iexcl exoteacutericas el canto

Las observacione miento y Religioacuten turas claacutesicas mesol

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC DE LAS BATEAS

[PALEOGRAFfA y VERSIOacuteN AL CASTELLANO]

270 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 1

Nopehlla in qucname nechmonenencaeahuihque 1 in teqllitl inie mashyehiotia ca nican ncehhualmotlalilitzinno Dios nehllatl notoea Don Nicolaacutes Miguel eanpa monequilia ychuatzin notlasotatzin santo san Nicolaacutes istae tetlaeualtctzintli ca niea nienotequipanilhllis Cuatepctitceh itlatlpatzineo in eenmanahllaquel eeatzintli in Dios

De mil 1562 3

Toteeuiyoyc Diose ma xineehmomaquilitzinno aso ma huihuIitzin yhuan in motlasoteehicahualitzin 4 ynie niea nimitznoteqllipanoltitzinno yhuan yehllatzin y notlasotatzin santo san Nicolas y niean iqllaImohuieatzinno niea ypa motehuapahualitzin toteeuiyoye Diose ma xineehmomaqllishylitzinno aacute ca y huelitzin toteelliyoye Diose ihuan notlasotatzin yn motlashysohllelitzi yhlla in motlasoteehieahualistzin ca nehllatl notoca NicoIas Miguel

1 En el documento original se lee hasta nechmonen pues la hoja presenta roturas en el extrtlmo derecho El teacutermino se reconstruyoacute atendiendo al contenido del texto

1 En el manuscrito se lee hasta cenma a El nuacutemero 6 presenta tachaduras 4 Tambieacuten esta palabra aparece incompleta pues se lea hasta motla y en el

siguiente rengloacuten el reverencial 5 Se lee hasta xinechmom

271 TIacuteTUlO SOBRE LA FUNDACiOacuteN m COATEPEC

P 1

Comienzo seguacuten la manera en que me encomendaron el trabajo para hacer sentildealamientos aquiacute en donde me ha establecido Dios Yo me llamo don Nicolaacutes Miguel donde es el deseo de eacutel de mi amado padre santo San Nicolaacutes (y de Dios) ~I es blanco es hermoso Por acaacute trabajareacute para eacutel en Cuatepetitech

De mil562 o antildeo i Oh Dios sentildeor Daacuteme tu voluntad y tu ayuda de manera que

aquiacute yo trabaje para tiacute y para eacutel para mi amado padre santo San Nicolaacutes que aquiacute ha llegado con bien aquiacute en donde nos vas a guarshynecer iexclOh Diqs nuestro sentildeor Daacuteme tu amada voluntad y la de ml amado padre la fuerza y el aliento Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

272 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P2

Yhua nitlaeotepehuia nica Quatepetiteeh nka nicnotequipanilhuitzinshynos yn yehuatzin in notlasotatzi in Dios yhua in yehuatzin in notlasoshytatzin -santo san NicoIas--

Toteeuiyoye Diose ca tinechmotIasoyenellilitzinno ~a ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua otacico 6 motla amotlanequilitzin yn otineehshymotlaIilitzino y nipa motehuapahualistlaltzin y niean capa nimitznoteshyquipanilhuitzinnos yhuan yn yehuatzin in notlasotatzin santo san Nicoshylas y niea anmeehnotequipanilhuitzinos yhuan onca amechmopielitzinshynosque ynic amo huaIasque nanahualti nechmamauhtiquihui 7 y nka in capa nimitznotequipanilhuitzinnos toteeuiyoye Diose yhuan in yehuatzi notlasotatzi santo san NicoIas ma ixquieh amo huelitzin xicmochihuilishytzin noca-o

Totecuiyoye Diose ca ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua ca ye tinechmomaquilitzinnohua in moteehicahualistzin y nica ye nipehua nicnotlaeotepehua in itIacuini nitIaehiehihua in campa nicnotIalilis in notIasotatzin santo san Nicolas yhuan campa nicnotequipanilhuitzinos ca nehuatl notoca NicoIas Miguel niea nienopielis notlasotatsin santo san Nicolas nica Quatepetitech -in capa mocalaquis yehuatzin in notla sotatzin santo san NicoIas nican Quatepetiteeh

6 Praacutecticamente aquiacute no puede seguirse la lectura del texto debido a las falshytantes

7 Existen do posibles interpretaciones de este enunciado las cuales las dedushyjimos pues las paacuteginas presentan grandes roturas que impiden Q seguimiento del texto 1) ynic amo hualasque nanahualti nechmamauhtitiquihui o 2) yniacutee amo hualasque nanahualti nechnanahuatituquihui Nosotros como se puede observar en la traduccioacuten optamos por la primera

273 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P2

y ya comienzo a tumbar el matorral aquiacute en Cuatepetitech aquiacute es donde trabajareacute para eacutel para mi amado padre Dios y tambieacuten para mi amado padre santo San Nicolaacutes

i Oh Dios nuestro sentildeor Te doy gracias por la merced que me has hecho que ya en este momento me acompantildeas ya hemos llegado acaacute en donde ha sido tu deseo ubicarme Aquiacute sobre tu tierra conforshytable Es aquiacute en donde he de servirte a ti y a eacutel a mi amado padre santo San Nicolaacutes es aquiacute en donde estareacute al servicio de ustedes es aquiacute en donde los guardareacute para que asiacute no vengan los brujos a espanshytarme aquiacute en donde trabajareacute para tiacute j Oh Dios nuestro sentildeor Y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Hagan toda su omniposhytencia por mIacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompantildeas que ya me das tu bondadosa ayuda aquiacute ya comienzo a tumbar la maleza escombro compongo arreglo el lugar donde colocareacute a mi apreciable padre santo San Nicolaacutes y en donde trabajareacute para eacutel Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute es en donde lo tendreacute a mi adorado padre santo san Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitecht en donde entraraacute eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech 2 aquiacute lo colocareacute

1 No se pudo deducir la palabra faltan te por deterioro 2 Es el rengloacuten maacutes deteriorado de esta hoja

274

P3

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Totecuiyoyc Diose ca niemasehuia in motlasotechieahualiatzin inie in mani tincchmohuiquilitzinhua ynic tlein neehhualmamauhtia auh in axca uhque yn ica huitze aso yehua motexixictiani in ma hue1 ma ixquich motlasohuelitzin totecuiyoye Dios in ihuan tehuatzi notlasotatzin santo san Nicolas inic anonel oxicpique ca tel onea metztieatque in Dios yhuan tehuatzin in tinotlasotatzin ma ixquich amotlasolitzin ximoehishyhuitzin noca ma xinechmomaquixtzin nocan

totccuiyoye Dios can tineehmomatlasoienelilitzin no ca otlaehishyhua1tzintzinhua 8 ic tineehhualnotitlanililino mani ca niquimomasehuis ma ixquieh motlasohuelitin ximochihuelitzino ma xiquimoyolalilitzino ynie nIacuteca notla yesque

a Diose eayotic motlasonequiltitzinno ynic niea tiequimoyolalilitzinno y mctlaehihua1tzitzinhua ynie nIacuteca notla ycsquc

l Aquiacute debe leerse motlachihualtzitzinhua

275

P3

TIacuteTtLO SOBRE LA FlNDAC1ltgtN DE COATEPEC

i Oh Dios nuestro sentildeor Recibo tu bondadosa ayuda en tanto que me acompantildeas tuacute en lo que me inquieta como son los que tienen grandes riquezas (hacendados) que por aquiacute vienen o tal vez de aqueacutellos que hacen dispersar que hacen huir Que venga toda tu apreciable omnipotencia j Oh Dios nuestro sentildeor Y tuacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes que asiacute aquiacute han llegado que en verdad aquiacute estaacuten Dios y tuacute mi amado padre santo San Nicolaacutes hagan toda su omnipotencia por miacute saacutelvenme

i Oh Dios nuestro sentildeor Que con amor me has hecho tuacute un bien porque me has enviado a tus hijos que aquiacute sabreacute merecerlos que se haga toda tu aQ1ada omnipotencia consueacutelalos que aquiacute estaraacuten conshynugo

iexclOh Dios Que ya amorosamente has queridos para que aquiacute los acompantildees a tus hijos y asiacute aquiacute estaraacuten conmigo

276 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 4

Axcan ca ye nica oniquisalo nauhtle ytlachihualtzitzinhua in Dios otontlacatzitzintin ynic nica notloc yezque 9 in capa nicnotequipanilhuishytzinohua in Dios yhuan yehuatzin notlasotatzin santo santo Nicolas ca nehuatl notoca Nicolas Miguel ca oniquisalo nauh tel ototlacatzitzinti aso yxquich yhuelitzin in Dios nicdalis dacaxinachtli

axcan ca ye quimonequiltia in Dios ca modetechihualmatia yn ka onechmotlalilitzinno in Dios yn ica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel axcan ca yca nehua niquiza ca ma in ipilhuatzitzin in Dios ynic ticchihua yn techinamitl yn onca mocalaquitzinos in notlashysotatzin santo san nicolas yn ica Quatepetitech aso quimonequiltitzinnos in Dios ticsencahuaque inchinantzin in notlasotatzin

auh in naxca ca yo senhuauh mosacaquentia in itechinantzin y notlasotatzin santo san Nicolas quipie onnequetzapa ynic quacticauh auh ynic patlahua quipie nanmatl ynic huiac quipie chiquase matl auh yn axca ca nicnocalaquilis y notlasotatzi san Nicolas amo nicmati aso quimiximachilia in tlachihuatzitzinhua ca yamo 10 niquinotitilia auh in nehuatl ca sa uc notic nicnilnamiquilia tinemi in Dios yhua in nodasashytatzin auh yn axca quimotilisque de quitoque aso niquimauhtic tel ixquich ynhuelitzin in Dios ca onca metztica yhuan in notlasotatzin santo san Nicolas quimoyolalis

9 Esta forma convive con ytsque 1gt0 Aquiacute debe ser ca ayamo

277

P4

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Ahora que ya por acaacute he venido a salir por cuarta vez los hijos de Dios nos hemos hecho sentildeores3 de manera que aquiacute estaraacuten junto a miacute en donde me pongo al servicio de Dios y de eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel he salido acaacute por cuarshyta vez nos hemos hecho sentildeores tal vez es toda la voluntad de Dios que aquiacute haya colocado la semilla del hombre

Ahora ya es deseo de Dios darnos la bendicioacuten aquiacute en donde me colocoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora ya salgo para que los hijos de Dios ya asiacute hagamos la casa con cerca de cantildeas aquiacute entraraacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech tal vez quiera Dios que terminemos la casa (de cantildea varas) de mi amado padre

Y ahora como ya hace friacuteo se le tiehde zacate a la casa de mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tiene dos tantos erguidos de altura de anchQ tiene cuatro manos (o brazadas) y de largo tiene seis manos (o brazadas) Y ahora ya metereacute a mi adorado padre santo San Nicoshylaacutes soacutelo que no seacute si tal vez lo conozcan sus hijos porque auacuten no se los he mostrado o nada maacutes en mi interior lo recuerdo vivimos Dios y mi amado padre y ahora lo veraacuten iquestqueacute diraacuten Tal vez los espante yo sin embargo toda la omnipotencia de Dios estaacute acaacute y mi adorado padre santo San Nicolaacutes lo acompantildearaacute

a Con este teacutermino el informante Nicolaacutes Miguel indica que eacutel y sus hermanos o tambieacuten como les llama sus hijos ya tienen cierta identidad por habfl fundado y a la vez ya pertenecer a la comunidad de Cuatepetitech

El teacutermino tlaroxinachtli se refiere a la reproducci6n y multiplicaci6n de la erpecie humana en este caso para el crecimiento poblacional de Cuatepetitech

278 MAacuteVNEz BLANCAS V MORALES

P 5

y notlasotatzin masihui yn onechpalehuique oticchique chinantzin ea moquiti 11 aso nka nicnocalaquilis y notlatzin 12 ca san ixquich yhueshylitzin in Dios ynic oticchique auh ca sa yca quehuatl oticchique ca hueca ca in nantzintli san ixquich yhuelitzin in Dios ynic oticchique

auh in axcan uc chiquasen timexicame onechintitlanilili yn Dios canpa Dios quimohuiquilitzinnohua nica niquisacohua aso quimoneshyquiltzin in Dios quimoyolalilis ynic nica quimotequipanilhuisque in Dios yhuan in notlasotatzi santo san Nicolas aso quimonequiltitzinnos mosetlalisque ytlachihualtzitzin y notlatazin 13 ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica niquinsentlalia yn itlachihualtzitzinhua in nica Quapetishytech 14 ltCA Diose totecuiyoye in mani tinechmohuiquilitzinnohua lIS in ca in capa tinechmotlalilitzinnohua in 16 niea neH in axca in nica huiacutetz quimiximatis yehuatl in caxtilan chane noso yehuatl in mote tzinnohua 17

in quimopielia teutl tleca in nopechtecac in capa metztica y nosanto yhuan ca tocacal yn capa metztica yn axca oso 18 momauhtisque inpilshyhuantztzin 19 yn nosanto ca tel ixquich ihuelitzin in Dios

auh yn axcan onechmocnelilitzin 20 n Dios ca teopixcatzintli in nohualmohuicac quali nechmotlalilitzinnos aso in tecopatzinco in quen amo nkan hualmohuicac nka Quatepetitech roa naso intla ca ixquich yhuelitzin in Dios

11 En el texto aparece camoquiti 12 Debido a la rotura en el extremo derecho se lee notlatzin por notlasotatzin 13 Lo mismo que en el caso anterior la rotura impide leer con claridad notlashy

sotatzin L4 El manuscrito elide la silaba te en el topoacutenimo 15 No se logra leer el morfema hua

16 La faItantQ impide el seguimiento de la lectura 17 La rotura no permite la paleografiacutea del teacutermino lIS Debe leerse como aso 111 Aquiacute aparece la elisioacuten de la vocal i del reverencial (inpilhwantzitzin) 20 Debe leerse onechmoicnelilitzin

279

P5

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Mi adorado padre Dado que me ayudaron a hacerle su casa como lo quiso seguramente aquiacute metereacute a mi amado padre con toda la omnipotencia de Dios le hicimos su casa con zacate asiacute fue como se la hicimos en vista de que estaacute lejos la venerable madrecita soacutelo con todo el poder de Dios fue como le hicimos su casa

y ahora otros seis mexicanos me ha enviado Dios Dios los ha conducido aquiacute han venido a salir tal vez quiera Dios consolarlos de esta manera trabajaraacuten aquiacute para Dios y para mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tal vez ha de querer Dios que se reuacutenan los hijos de mi adorado padre yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute reuacuteno a los hijos de mi amado padre San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech

i Oh Dios nuestro sentildeor Que en este momento me conduces tuacute aquiacute en donde me estableciste aquiacute estoy en verdad Ahora aquiacute vieshyne apenas sabreacute quieacuten es aquel castellano A lo mejor es el que hace murallass lo guarda Dios por lo que me inclineacute humildemente en donshyde estaacute mi santo en su casita en donde estaacute ahora Probablemente se espantaron los hijos de mi santo sin embargo es la voluntad de Dios

y ahora me ha hecho un bien Dios porque el padrecito ha venishydo me colocaraacute probablemente en relacioacuten a eacutel asiacute como aquiacute ha veshynido aquiacute en Cuatepetitech Debo llegar ante eacutel por la voluntad de Dios

5 Es la interpretacioacuten maacutes pr6xima que se da al teacutermino motennahtzinnohua otra interpretacioacuten puede ser el que se queja gime (hablando de un enfermo) del verbo tena si se le relaciona con el verbo tennamiqui besar (al santo) que tiene mayor sentido

280 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P6

Auh in naxca ca quimonequiltia quimochihuilis in misa nan anmoshymauhtisque matic quitasque queni quimoehihuilis in misa

auh in axea ca yo quimoehihuili in mba in tlasoteoxiea inda ca qualmohuiquili amoeh ynic oquimochihuili in misa ca san ixquich oneehmotequitili onicxi se eros ynic oquiacutemoehihuili in misa quipie in 21

yni quactic auh in qiuae ontla in misa nima oneehmonochili yn teopixeatzintli

oquimitalhui xiquinotza xiquisentla in mopilhua niea tiquihualhuisae 2Jl

ye oniquisentlali oteehmoteochihuili tinonehitin ca sa ixquich ihuelitzin ynic oniquisetlali in notlasotatzin santo san Nicolas

auh nima yquo 23 can ie oneehmolhuili yni amo santo ynin tedashymasquitilia z santo amo axean mitznahuatiacutea tiacuteas onpa MexIacuteco tiemashynilitiuh se santo quemame inin tetl san oyoquiacute quitiqualmohuiquilis

21 Aquiacute las letras resultan praacutecticamente ilegibles 22 Debe leerse tiquihualhuicas 23 Debe decir iqua 24 En el documento ambos teacuterminos masqui tiquita aparecen unidos

281

P6

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

y ahora como quiere hacerle la misa luego se espantaraacuten veamos la manera en que le haraacute la misa

y ahora ya le hizo la misma el apreciable padre Para ello trajo su libro con el que le hizo la misa pero antes me ordenoacute que le labrara una cruz de madera con la que hizo la misa la cruz tiene una brazada de altura

y cuando se terminoacute la misa luego me llamoacute el padrecito dijo llaacutemalos reuacutene a tus hijos aquiacute los traes por eso los reunIacute Nos dio la bendicioacuten a todos con toda su voluntad De manera que los reuniacute por mi amado padre santo San Nicolaacutes

y luego me dijo eacuteste no es un santo esto es una piedra aunque lo ves como santo no lo es Ahora te aviso iraacutes allaacute a Meacutexico iraacutes a traer un santo como esta piedra asiacute tambieacuten 10 traeraacutes

282 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P7

Nima oquimitalhui yquac ninoquecpas yocan mctzties ynon santo yntlacamo onicuecp oncan hualmohukas uc se teopixcatzintli nima onicnotlatlanili den itocatzin oquimitalhui Don Pedro Rapael yhuan cticmonahuatili anchihuas se tepamitl 25 amo quali inin amo onca yes amo qualcan nican tlacpactic ticchihuas onechmolhuili yquac tiacuteas tiacutecshymanilitiuh mosanto onpa tichualmohuiquilis se maeso yehuatl amechyshytitis quename anquichihuasque

auh in naxcan yo nicnanilito y notlasotatzin ye pohuali yhuan nopeso yn ipatiuhtzin yhua in maeso onichualhuicac

auh in naxca ma niacutecchihui yn onechmonahuitili in tlasoteopixshycatzintli maniacute auh onpa intlacpac ma niquita in capa yes yn ichantzin y notlasotatzin ma nichuica ymayeso

auh in axca y onicpehualti yn ichantzin y notlasotatzin santo san Niacutecolas nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca euel in maniacute amo ticmoquepilitzinoa y notlasoteopixca tzintli notlasopilh uane

25 Aqui aparece una errata debe decir tenamitl

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

264 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

bull OCUIlA bull HAll NAlCO J

El teacutennino naacutehuatl de Coatepec significa en el cerro de la sershypiente Debe notarse que este topoacutenimo corresponde a muchas poshyblaciones y cerros de la regioacuten central de Meacutexico3

El documento objeto de nuestro estudio se encuentra en el Archi vo del Comisariado de Bienes Comunales de Coatepec Municipio de Santiago Tianquistengo En eacutel se exponen los esfuerzos de Nicolaacutes Miguel para edificar el templo del patrono San Nicolaacutes Es eacutel quien

3 Antonio Pentildeafiel Nomenclatura geograacutefica de Meacutexico 2 V Meacutexico Secreshytaria da Fomento 1897 p 60 Sobre la etimologiacutea de este teacutennino Cecilio Robelo advierte que el nombre correcto es Cuauhtepec y que significa el cerro del aacuteguila o el cerro do los aacuterboles mientras que Manuel de Olagulbel advierte que debe atenderse al jeroglifico del lugar y que en eacuteste claramente puede observarset el medio cuerpo do la serpiente

Cecilio Robelo Nombres geograacuteficos indiacutegenas del Ertado de Meacutexico Meacutexico Biblioteca Enciclopeacutedica del Estado de Meacutexico 1974 p 79

Manuel de Olaguiacutebel Onomatologia del Estado de Meacutexico Meacutexico Biblioteca Enciclopeacutedica del Estado de Meacutexico 1975 p 11

riTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC 265

relata la historia acerca de coacutemo se establecieron los linderos de las tierras de la comunidad

La primera parte del texto habla sobre la forma en que se edificoacute el templo de San Nicolaacutes Este hecho se presenta como una legitimashycioacuten de lo que despueacutes se expondraacute sobre los linderos de las tierras que le corresponden Posteriormente se refiere a los diversos materiales (zacate varas y piedras) que ultilizoacute Nicolaacutes Miguel para la construcshycioacuten del recinto en el que fue colocado el patrono del pueblo y se alude a la escultura del santo La segunda parte trata ya de las gestiones para circunscribir y legalizar las tierras de Coatepec frente a las disshytintas autoridades principalmente frente al Conde de Santiago don Luis de Velase o Altamirano y de la forma en que se fueron estableshyciendo y designando los linderos del poblado seguacuten sus caracteriacutesticas

Descripcioacuten fiacutesica del documento

El documento consta de 24 hojas Algunas de ellas presentan roturas -marcadas en la paleografiacutea y traduccioacuten con liacutenea continua- en los extremos izquierdo y derecho que en ocasiones imposibilitan la lectura En las dos primeras paacuteginas estas faltantes son considerableshymente grandes

Asimismo aparecen algunos dibujos que refuerzan el contenido del texto como en las paacuteginas 12 13 14 15 16 17 Y 18 o que incluso ilustran aspectos medulares

Peculiaridades graacuteficas y linguumliacutesticas del texto

La letra es descuidada y muy menuda y en ocasiones como en alshygunos paacuterrafos de las paacuteginas 11 12 13 22 23 y 24 resulta ilegible Frecuentemente se omiten grafiacuteas como la n de la partiacutecula in o de alshygunos reverenciales en tzin y del pronombre tlen la m del adverbio campa y la i del adverbio cuix o el sufijo ti de pronombres personales como nehuatl por mencionar soacutelo las omisiones maacutes sistemaacuteticas

Algunas letras alternan como l-ll en teacuterminos como quali por qualli e-o en el adevrbio ye mientras que otras se emplean erroacuteneamente como n por m para el reflexivo mo La q se usa como c en formas como ticmoquepilitzinoa por ticmocuepilitzinoa y la x aparece como ch en teacuterminos como opilhuanetlaxihuatl por opilhuanetlachihua

266 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

En ocasiones la separacioacuten o unioacuten arbitrarias de los componentes de una palabra dificulta la lectura como el caso de ca zan oc que apashyrece junto casauc o namehua tin por namehuantin Tambieacuten se omiten ciertas grafiacuteas o se presentan algunas erratas En estos casos las letras faltantes y algunas aclaraciones que se creyeron pertinentes para una mejor comprensioacuten del escrito se indican en las notas

Asimismo resulta interesante el particular uso del reverencial pues mientras esta fonna se emplea continuamente para referirse a Dios al santo y a detenninadas autoridades cuando el discurso se dirige a los ancianos el reverencial puede o no emplearse

La historia estaacute narrada por Nicolaacutes Miguel en primera persona del singular Sin embargo en algunas paacuteginas como en la 6 y la 7 se presenta un discurso dialogado con otros personajes como el padre Pedro Rafael quien sugiere a Nicolaacutes Miguel que se translade a Meacutexico para buscar una escultura apropiada para el santo y un albantildeil para que edifique el recinto

En el texto se encuentra frecuentemente la funcioacuten conativa en la que el mensaje va dirigido al destinatario o receptor 4 El protagonista Nicolaacutes Miguel alude mediante vocativos o verbos en modo imperativo a Dios al santo o bien a los ancianos y autoridades competentes para que lo ayuden en su empresa Por ejemplo laquototecuiyoye Diose laquotl~ toquee laquoCa yo titlani yo ma ximosehuitzino camatic tictonahuelitzino tihuan sentildeOT conde

Por otra parte resulta interesante la peculiar forma de asignar diversos nombres a los linderos que circunscriben a Coatepec de las Bateas pues se pone en evidencia que la denominacioacuten de ellos responde a ciertas motivaciones Por ejemplo Cozcatocon se llamoacute asiacute porque Nicolaacutes Miguel enterroacute una piedra redonda en forma de collar Tochshytepecqui porque se irguioacute un conejo y Xallithualco porque en un patio se enterroacute una piedra de grava y arena y asiacute sucesivamente

En el documento se insertan algunos hispanismos sustantivos proshypios (que aluden a personas y lugares especiacuteficos) y comunes (que se refieren a determinadas realidades del mundo espantildeol) Estos vocablos castellanos se incorporan en el texto naacutehuatl como extranjerismos esto es conservando su fonna original (misa cruz escrita CTUS santo) o bien adecuaacutendose a las caracteriacutesticas morfoloacutegicas del naacutehuatl al que

~ Romaacuten Jakobson advierte que la orientacioacuten hacia el destinatario halla su maacutes pura expresioacuten gramatical en el vocativo y el imperativo en Linguumliacutestica y poeacutetica Ensayos de Linguumliacutestica general Barcelona Editorial Seix Barral 1975 p 355

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC 267

se unen en composicioacuten o cambiando alguno de sus elementos (toreyn por tu reino maeso por maestro y Rapad por Rafael)

Aunque el documento estaacute fechado en 1550 el empleo de ciertas grafias nos hace suponer que posiblemente se trate de un texto redactashydo posteriormente como un tiacutetulo supletorio de las tierras del pueblo Ademaacutes no hay que olvidar que muchos documentos de esta naturaleza especialmente de la regioacuten del Estado de Meacutexico fueron registrados con fechas anteriores a aquellas en que se escribieron para dar apoyo a determinadas demandas

Stephanie Wood en un interesante trabajo sobre los Coacutedices Teshychialoyan comenta que son varias las preguntas que surgen respecto a la autoriacutea lugar y fecha de muchos de estos documentos y que el anaacutelisis tanto de las grafias utilizadas como del papel y los dibujos son importantes elementos que ayudan al esclarecimiento de estas inshyterrogantes5 Respecto a este punto Donald Robertson agrega que tambieacuten el estilo es un significativo indicador sobre el autor y el moshymento de la elaboracioacuten del escrito6

Por lo que toca a nuestro documento el uso frecuente de la consoshynante s y la ausenda total de la ~ asiacute como la procedencia mexiquense del documento nos hacen suponer que eacuteste probablemente fue elaboshyrado a fines del siglo xvn o principios del xvm en las mismas fechas en que se produjeron los Coacutedices Techialoyan de la misma regioacuten Queda por tanto la interrogante respecto a la autenticidad de la fecha que ostenta este manuscrito

A continuacioacuten se ofrece la paleografia y traduccioacuten del documento Decidimos conservar en la medida de 10 posible las grafias asiacute como las formas y los giros de esta variante naacutehuatl del Estado de Meacutexico a fin de no alterar la expresioacuten original Soacutelo introdujimos el empleo de las mayuacutesculas cuando se aludiacutea a topoacutenimos y antropoacutenimos (que en el documento aparecen casi invariablemente con minuacutesculas) y seshy

5 En Don Diego Mendoza Garda Moctezuma A Techialoyan Mastermind Estudios de Cultura Naacutehuatl Meacutexico UNAM Instituto de Investigaciones Histoacuterishycas 1989 v 19 p 245-249

6 Donald Robertson comenta que un aspecto importante que no ha sido debishydamente contemplado en el estudio de los Coacutedices TechialQ)an es el que atantildee al estilo a la forma en que estaacuten estructuradas las frases y oraciones y a su extensioacuten Veacutease Techialoyan Manuscripts and Paintings with a catalog Handbook 01 Middle American IntLians Guide to EthnohistOTical Sources United State University of Texas Press Austin 1975 v 14 p 254

6 Respecto a la fecha aproximada de los dibujos que aparecen intercalados en el texto consultamos a Miguel Leoacuten-Portilla quien considero que eacutestos posibleshymente pertenecen al siglo XVIII

268 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

paramos o unimos los teacuterminos escritos caprichosamente a fin de facishylitar la lectura8

Agradecemos al maestro Javier Romero Quiroz habernos proporshycionado varias informaciones que nos resultaron de considerable utilidad asimismo al licenciado Enrique Diacuteaz Nava por su apoyo generoso en la preparacioacuten de este trabajo y al doctor Miguel Leoacuten-Portilla que nos encomendoacute esa tarea y nos auxilioacute en varios puntos que le consulshytamos

11 Existen algunas discrepancias sobre la fonna en la que deben presentarse documentos de esta iacutendole Algunos estudiosos consideran que la paleografiacutea y en general el transvase del manuscrito original tiene que respetarse esto es que deben consorvarse los errores del escribano tanto graacuteficos como gramaticales mienshytras que otros filoacutelogos consideran que eacutestos deben subsanarse en la nuewa versioacuten Reneacute Welleck y Austin Warren exponen claramente estos aspectos en Ordenacioacuten y fijacioacuten del material Teoriacutea literarioa Madrid Editorial Gredos Tratados y moshynografias 1966 n 2 p 69-82

TiacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC DE LAS BATEAS

[REPRODUCCiOacuteN FACSIMILAR]

I

t

SIMBOLISMO DE

1 Dibl

FOtOgI

Los colores nuacutem mordiacuteal en los co maacutegico del nativo una funcioacuten precis~ prema trinidad del diacuteas la fusioacuten de 11

La vida materia antoja un mural CI

en que se logra la a y cada uno de los y su razoacuten de ser ) dad y belleza al co dad indiacutegena No CI

armoniosa y total base de la integrid

El simbolismo de

sado en observaciol parte esencial de lo iexcl exoteacutericas el canto

Las observacione miento y Religioacuten turas claacutesicas mesol

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC DE LAS BATEAS

[PALEOGRAFfA y VERSIOacuteN AL CASTELLANO]

270 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 1

Nopehlla in qucname nechmonenencaeahuihque 1 in teqllitl inie mashyehiotia ca nican ncehhualmotlalilitzinno Dios nehllatl notoea Don Nicolaacutes Miguel eanpa monequilia ychuatzin notlasotatzin santo san Nicolaacutes istae tetlaeualtctzintli ca niea nienotequipanilhllis Cuatepctitceh itlatlpatzineo in eenmanahllaquel eeatzintli in Dios

De mil 1562 3

Toteeuiyoyc Diose ma xineehmomaquilitzinno aso ma huihuIitzin yhuan in motlasoteehicahualitzin 4 ynie niea nimitznoteqllipanoltitzinno yhuan yehllatzin y notlasotatzin santo san Nicolas y niean iqllaImohuieatzinno niea ypa motehuapahualitzin toteeuiyoye Diose ma xineehmomaqllishylitzinno aacute ca y huelitzin toteelliyoye Diose ihuan notlasotatzin yn motlashysohllelitzi yhlla in motlasoteehieahualistzin ca nehllatl notoca NicoIas Miguel

1 En el documento original se lee hasta nechmonen pues la hoja presenta roturas en el extrtlmo derecho El teacutermino se reconstruyoacute atendiendo al contenido del texto

1 En el manuscrito se lee hasta cenma a El nuacutemero 6 presenta tachaduras 4 Tambieacuten esta palabra aparece incompleta pues se lea hasta motla y en el

siguiente rengloacuten el reverencial 5 Se lee hasta xinechmom

271 TIacuteTUlO SOBRE LA FUNDACiOacuteN m COATEPEC

P 1

Comienzo seguacuten la manera en que me encomendaron el trabajo para hacer sentildealamientos aquiacute en donde me ha establecido Dios Yo me llamo don Nicolaacutes Miguel donde es el deseo de eacutel de mi amado padre santo San Nicolaacutes (y de Dios) ~I es blanco es hermoso Por acaacute trabajareacute para eacutel en Cuatepetitech

De mil562 o antildeo i Oh Dios sentildeor Daacuteme tu voluntad y tu ayuda de manera que

aquiacute yo trabaje para tiacute y para eacutel para mi amado padre santo San Nicolaacutes que aquiacute ha llegado con bien aquiacute en donde nos vas a guarshynecer iexclOh Diqs nuestro sentildeor Daacuteme tu amada voluntad y la de ml amado padre la fuerza y el aliento Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

272 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P2

Yhua nitlaeotepehuia nica Quatepetiteeh nka nicnotequipanilhuitzinshynos yn yehuatzin in notlasotatzi in Dios yhua in yehuatzin in notlasoshytatzin -santo san NicoIas--

Toteeuiyoye Diose ca tinechmotIasoyenellilitzinno ~a ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua otacico 6 motla amotlanequilitzin yn otineehshymotlaIilitzino y nipa motehuapahualistlaltzin y niean capa nimitznoteshyquipanilhuitzinnos yhuan yn yehuatzin in notlasotatzin santo san Nicoshylas y niea anmeehnotequipanilhuitzinos yhuan onca amechmopielitzinshynosque ynic amo huaIasque nanahualti nechmamauhtiquihui 7 y nka in capa nimitznotequipanilhuitzinnos toteeuiyoye Diose yhuan in yehuatzi notlasotatzi santo san NicoIas ma ixquieh amo huelitzin xicmochihuilishytzin noca-o

Totecuiyoye Diose ca ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua ca ye tinechmomaquilitzinnohua in moteehicahualistzin y nica ye nipehua nicnotlaeotepehua in itIacuini nitIaehiehihua in campa nicnotIalilis in notIasotatzin santo san Nicolas yhuan campa nicnotequipanilhuitzinos ca nehuatl notoca NicoIas Miguel niea nienopielis notlasotatsin santo san Nicolas nica Quatepetitech -in capa mocalaquis yehuatzin in notla sotatzin santo san NicoIas nican Quatepetiteeh

6 Praacutecticamente aquiacute no puede seguirse la lectura del texto debido a las falshytantes

7 Existen do posibles interpretaciones de este enunciado las cuales las dedushyjimos pues las paacuteginas presentan grandes roturas que impiden Q seguimiento del texto 1) ynic amo hualasque nanahualti nechmamauhtitiquihui o 2) yniacutee amo hualasque nanahualti nechnanahuatituquihui Nosotros como se puede observar en la traduccioacuten optamos por la primera

273 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P2

y ya comienzo a tumbar el matorral aquiacute en Cuatepetitech aquiacute es donde trabajareacute para eacutel para mi amado padre Dios y tambieacuten para mi amado padre santo San Nicolaacutes

i Oh Dios nuestro sentildeor Te doy gracias por la merced que me has hecho que ya en este momento me acompantildeas ya hemos llegado acaacute en donde ha sido tu deseo ubicarme Aquiacute sobre tu tierra conforshytable Es aquiacute en donde he de servirte a ti y a eacutel a mi amado padre santo San Nicolaacutes es aquiacute en donde estareacute al servicio de ustedes es aquiacute en donde los guardareacute para que asiacute no vengan los brujos a espanshytarme aquiacute en donde trabajareacute para tiacute j Oh Dios nuestro sentildeor Y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Hagan toda su omniposhytencia por mIacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompantildeas que ya me das tu bondadosa ayuda aquiacute ya comienzo a tumbar la maleza escombro compongo arreglo el lugar donde colocareacute a mi apreciable padre santo San Nicolaacutes y en donde trabajareacute para eacutel Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute es en donde lo tendreacute a mi adorado padre santo san Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitecht en donde entraraacute eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech 2 aquiacute lo colocareacute

1 No se pudo deducir la palabra faltan te por deterioro 2 Es el rengloacuten maacutes deteriorado de esta hoja

274

P3

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Totecuiyoyc Diose ca niemasehuia in motlasotechieahualiatzin inie in mani tincchmohuiquilitzinhua ynic tlein neehhualmamauhtia auh in axca uhque yn ica huitze aso yehua motexixictiani in ma hue1 ma ixquich motlasohuelitzin totecuiyoye Dios in ihuan tehuatzi notlasotatzin santo san Nicolas inic anonel oxicpique ca tel onea metztieatque in Dios yhuan tehuatzin in tinotlasotatzin ma ixquich amotlasolitzin ximoehishyhuitzin noca ma xinechmomaquixtzin nocan

totccuiyoye Dios can tineehmomatlasoienelilitzin no ca otlaehishyhua1tzintzinhua 8 ic tineehhualnotitlanililino mani ca niquimomasehuis ma ixquieh motlasohuelitin ximochihuelitzino ma xiquimoyolalilitzino ynie nIacuteca notla yesque

a Diose eayotic motlasonequiltitzinno ynic niea tiequimoyolalilitzinno y mctlaehihua1tzitzinhua ynie nIacuteca notla ycsquc

l Aquiacute debe leerse motlachihualtzitzinhua

275

P3

TIacuteTtLO SOBRE LA FlNDAC1ltgtN DE COATEPEC

i Oh Dios nuestro sentildeor Recibo tu bondadosa ayuda en tanto que me acompantildeas tuacute en lo que me inquieta como son los que tienen grandes riquezas (hacendados) que por aquiacute vienen o tal vez de aqueacutellos que hacen dispersar que hacen huir Que venga toda tu apreciable omnipotencia j Oh Dios nuestro sentildeor Y tuacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes que asiacute aquiacute han llegado que en verdad aquiacute estaacuten Dios y tuacute mi amado padre santo San Nicolaacutes hagan toda su omnipotencia por miacute saacutelvenme

i Oh Dios nuestro sentildeor Que con amor me has hecho tuacute un bien porque me has enviado a tus hijos que aquiacute sabreacute merecerlos que se haga toda tu aQ1ada omnipotencia consueacutelalos que aquiacute estaraacuten conshynugo

iexclOh Dios Que ya amorosamente has queridos para que aquiacute los acompantildees a tus hijos y asiacute aquiacute estaraacuten conmigo

276 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 4

Axcan ca ye nica oniquisalo nauhtle ytlachihualtzitzinhua in Dios otontlacatzitzintin ynic nica notloc yezque 9 in capa nicnotequipanilhuishytzinohua in Dios yhuan yehuatzin notlasotatzin santo santo Nicolas ca nehuatl notoca Nicolas Miguel ca oniquisalo nauh tel ototlacatzitzinti aso yxquich yhuelitzin in Dios nicdalis dacaxinachtli

axcan ca ye quimonequiltia in Dios ca modetechihualmatia yn ka onechmotlalilitzinno in Dios yn ica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel axcan ca yca nehua niquiza ca ma in ipilhuatzitzin in Dios ynic ticchihua yn techinamitl yn onca mocalaquitzinos in notlashysotatzin santo san nicolas yn ica Quatepetitech aso quimonequiltitzinnos in Dios ticsencahuaque inchinantzin in notlasotatzin

auh in naxca ca yo senhuauh mosacaquentia in itechinantzin y notlasotatzin santo san Nicolas quipie onnequetzapa ynic quacticauh auh ynic patlahua quipie nanmatl ynic huiac quipie chiquase matl auh yn axca ca nicnocalaquilis y notlasotatzi san Nicolas amo nicmati aso quimiximachilia in tlachihuatzitzinhua ca yamo 10 niquinotitilia auh in nehuatl ca sa uc notic nicnilnamiquilia tinemi in Dios yhua in nodasashytatzin auh yn axca quimotilisque de quitoque aso niquimauhtic tel ixquich ynhuelitzin in Dios ca onca metztica yhuan in notlasotatzin santo san Nicolas quimoyolalis

9 Esta forma convive con ytsque 1gt0 Aquiacute debe ser ca ayamo

277

P4

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Ahora que ya por acaacute he venido a salir por cuarta vez los hijos de Dios nos hemos hecho sentildeores3 de manera que aquiacute estaraacuten junto a miacute en donde me pongo al servicio de Dios y de eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel he salido acaacute por cuarshyta vez nos hemos hecho sentildeores tal vez es toda la voluntad de Dios que aquiacute haya colocado la semilla del hombre

Ahora ya es deseo de Dios darnos la bendicioacuten aquiacute en donde me colocoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora ya salgo para que los hijos de Dios ya asiacute hagamos la casa con cerca de cantildeas aquiacute entraraacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech tal vez quiera Dios que terminemos la casa (de cantildea varas) de mi amado padre

Y ahora como ya hace friacuteo se le tiehde zacate a la casa de mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tiene dos tantos erguidos de altura de anchQ tiene cuatro manos (o brazadas) y de largo tiene seis manos (o brazadas) Y ahora ya metereacute a mi adorado padre santo San Nicoshylaacutes soacutelo que no seacute si tal vez lo conozcan sus hijos porque auacuten no se los he mostrado o nada maacutes en mi interior lo recuerdo vivimos Dios y mi amado padre y ahora lo veraacuten iquestqueacute diraacuten Tal vez los espante yo sin embargo toda la omnipotencia de Dios estaacute acaacute y mi adorado padre santo San Nicolaacutes lo acompantildearaacute

a Con este teacutermino el informante Nicolaacutes Miguel indica que eacutel y sus hermanos o tambieacuten como les llama sus hijos ya tienen cierta identidad por habfl fundado y a la vez ya pertenecer a la comunidad de Cuatepetitech

El teacutermino tlaroxinachtli se refiere a la reproducci6n y multiplicaci6n de la erpecie humana en este caso para el crecimiento poblacional de Cuatepetitech

278 MAacuteVNEz BLANCAS V MORALES

P 5

y notlasotatzin masihui yn onechpalehuique oticchique chinantzin ea moquiti 11 aso nka nicnocalaquilis y notlatzin 12 ca san ixquich yhueshylitzin in Dios ynic oticchique auh ca sa yca quehuatl oticchique ca hueca ca in nantzintli san ixquich yhuelitzin in Dios ynic oticchique

auh in axcan uc chiquasen timexicame onechintitlanilili yn Dios canpa Dios quimohuiquilitzinnohua nica niquisacohua aso quimoneshyquiltzin in Dios quimoyolalilis ynic nica quimotequipanilhuisque in Dios yhuan in notlasotatzi santo san Nicolas aso quimonequiltitzinnos mosetlalisque ytlachihualtzitzin y notlatazin 13 ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica niquinsentlalia yn itlachihualtzitzinhua in nica Quapetishytech 14 ltCA Diose totecuiyoye in mani tinechmohuiquilitzinnohua lIS in ca in capa tinechmotlalilitzinnohua in 16 niea neH in axca in nica huiacutetz quimiximatis yehuatl in caxtilan chane noso yehuatl in mote tzinnohua 17

in quimopielia teutl tleca in nopechtecac in capa metztica y nosanto yhuan ca tocacal yn capa metztica yn axca oso 18 momauhtisque inpilshyhuantztzin 19 yn nosanto ca tel ixquich ihuelitzin in Dios

auh yn axcan onechmocnelilitzin 20 n Dios ca teopixcatzintli in nohualmohuicac quali nechmotlalilitzinnos aso in tecopatzinco in quen amo nkan hualmohuicac nka Quatepetitech roa naso intla ca ixquich yhuelitzin in Dios

11 En el texto aparece camoquiti 12 Debido a la rotura en el extremo derecho se lee notlatzin por notlasotatzin 13 Lo mismo que en el caso anterior la rotura impide leer con claridad notlashy

sotatzin L4 El manuscrito elide la silaba te en el topoacutenimo 15 No se logra leer el morfema hua

16 La faItantQ impide el seguimiento de la lectura 17 La rotura no permite la paleografiacutea del teacutermino lIS Debe leerse como aso 111 Aquiacute aparece la elisioacuten de la vocal i del reverencial (inpilhwantzitzin) 20 Debe leerse onechmoicnelilitzin

279

P5

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Mi adorado padre Dado que me ayudaron a hacerle su casa como lo quiso seguramente aquiacute metereacute a mi amado padre con toda la omnipotencia de Dios le hicimos su casa con zacate asiacute fue como se la hicimos en vista de que estaacute lejos la venerable madrecita soacutelo con todo el poder de Dios fue como le hicimos su casa

y ahora otros seis mexicanos me ha enviado Dios Dios los ha conducido aquiacute han venido a salir tal vez quiera Dios consolarlos de esta manera trabajaraacuten aquiacute para Dios y para mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tal vez ha de querer Dios que se reuacutenan los hijos de mi adorado padre yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute reuacuteno a los hijos de mi amado padre San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech

i Oh Dios nuestro sentildeor Que en este momento me conduces tuacute aquiacute en donde me estableciste aquiacute estoy en verdad Ahora aquiacute vieshyne apenas sabreacute quieacuten es aquel castellano A lo mejor es el que hace murallass lo guarda Dios por lo que me inclineacute humildemente en donshyde estaacute mi santo en su casita en donde estaacute ahora Probablemente se espantaron los hijos de mi santo sin embargo es la voluntad de Dios

y ahora me ha hecho un bien Dios porque el padrecito ha venishydo me colocaraacute probablemente en relacioacuten a eacutel asiacute como aquiacute ha veshynido aquiacute en Cuatepetitech Debo llegar ante eacutel por la voluntad de Dios

5 Es la interpretacioacuten maacutes pr6xima que se da al teacutermino motennahtzinnohua otra interpretacioacuten puede ser el que se queja gime (hablando de un enfermo) del verbo tena si se le relaciona con el verbo tennamiqui besar (al santo) que tiene mayor sentido

280 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P6

Auh in naxca ca quimonequiltia quimochihuilis in misa nan anmoshymauhtisque matic quitasque queni quimoehihuilis in misa

auh in axea ca yo quimoehihuili in mba in tlasoteoxiea inda ca qualmohuiquili amoeh ynic oquimochihuili in misa ca san ixquich oneehmotequitili onicxi se eros ynic oquiacutemoehihuili in misa quipie in 21

yni quactic auh in qiuae ontla in misa nima oneehmonochili yn teopixeatzintli

oquimitalhui xiquinotza xiquisentla in mopilhua niea tiquihualhuisae 2Jl

ye oniquisentlali oteehmoteochihuili tinonehitin ca sa ixquich ihuelitzin ynic oniquisetlali in notlasotatzin santo san Nicolas

auh nima yquo 23 can ie oneehmolhuili yni amo santo ynin tedashymasquitilia z santo amo axean mitznahuatiacutea tiacuteas onpa MexIacuteco tiemashynilitiuh se santo quemame inin tetl san oyoquiacute quitiqualmohuiquilis

21 Aquiacute las letras resultan praacutecticamente ilegibles 22 Debe leerse tiquihualhuicas 23 Debe decir iqua 24 En el documento ambos teacuterminos masqui tiquita aparecen unidos

281

P6

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

y ahora como quiere hacerle la misa luego se espantaraacuten veamos la manera en que le haraacute la misa

y ahora ya le hizo la misma el apreciable padre Para ello trajo su libro con el que le hizo la misa pero antes me ordenoacute que le labrara una cruz de madera con la que hizo la misa la cruz tiene una brazada de altura

y cuando se terminoacute la misa luego me llamoacute el padrecito dijo llaacutemalos reuacutene a tus hijos aquiacute los traes por eso los reunIacute Nos dio la bendicioacuten a todos con toda su voluntad De manera que los reuniacute por mi amado padre santo San Nicolaacutes

y luego me dijo eacuteste no es un santo esto es una piedra aunque lo ves como santo no lo es Ahora te aviso iraacutes allaacute a Meacutexico iraacutes a traer un santo como esta piedra asiacute tambieacuten 10 traeraacutes

282 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P7

Nima oquimitalhui yquac ninoquecpas yocan mctzties ynon santo yntlacamo onicuecp oncan hualmohukas uc se teopixcatzintli nima onicnotlatlanili den itocatzin oquimitalhui Don Pedro Rapael yhuan cticmonahuatili anchihuas se tepamitl 25 amo quali inin amo onca yes amo qualcan nican tlacpactic ticchihuas onechmolhuili yquac tiacuteas tiacutecshymanilitiuh mosanto onpa tichualmohuiquilis se maeso yehuatl amechyshytitis quename anquichihuasque

auh in naxcan yo nicnanilito y notlasotatzin ye pohuali yhuan nopeso yn ipatiuhtzin yhua in maeso onichualhuicac

auh in naxca ma niacutecchihui yn onechmonahuitili in tlasoteopixshycatzintli maniacute auh onpa intlacpac ma niquita in capa yes yn ichantzin y notlasotatzin ma nichuica ymayeso

auh in axca y onicpehualti yn ichantzin y notlasotatzin santo san Niacutecolas nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca euel in maniacute amo ticmoquepilitzinoa y notlasoteopixca tzintli notlasopilh uane

25 Aqui aparece una errata debe decir tenamitl

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

riTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC 265

relata la historia acerca de coacutemo se establecieron los linderos de las tierras de la comunidad

La primera parte del texto habla sobre la forma en que se edificoacute el templo de San Nicolaacutes Este hecho se presenta como una legitimashycioacuten de lo que despueacutes se expondraacute sobre los linderos de las tierras que le corresponden Posteriormente se refiere a los diversos materiales (zacate varas y piedras) que ultilizoacute Nicolaacutes Miguel para la construcshycioacuten del recinto en el que fue colocado el patrono del pueblo y se alude a la escultura del santo La segunda parte trata ya de las gestiones para circunscribir y legalizar las tierras de Coatepec frente a las disshytintas autoridades principalmente frente al Conde de Santiago don Luis de Velase o Altamirano y de la forma en que se fueron estableshyciendo y designando los linderos del poblado seguacuten sus caracteriacutesticas

Descripcioacuten fiacutesica del documento

El documento consta de 24 hojas Algunas de ellas presentan roturas -marcadas en la paleografiacutea y traduccioacuten con liacutenea continua- en los extremos izquierdo y derecho que en ocasiones imposibilitan la lectura En las dos primeras paacuteginas estas faltantes son considerableshymente grandes

Asimismo aparecen algunos dibujos que refuerzan el contenido del texto como en las paacuteginas 12 13 14 15 16 17 Y 18 o que incluso ilustran aspectos medulares

Peculiaridades graacuteficas y linguumliacutesticas del texto

La letra es descuidada y muy menuda y en ocasiones como en alshygunos paacuterrafos de las paacuteginas 11 12 13 22 23 y 24 resulta ilegible Frecuentemente se omiten grafiacuteas como la n de la partiacutecula in o de alshygunos reverenciales en tzin y del pronombre tlen la m del adverbio campa y la i del adverbio cuix o el sufijo ti de pronombres personales como nehuatl por mencionar soacutelo las omisiones maacutes sistemaacuteticas

Algunas letras alternan como l-ll en teacuterminos como quali por qualli e-o en el adevrbio ye mientras que otras se emplean erroacuteneamente como n por m para el reflexivo mo La q se usa como c en formas como ticmoquepilitzinoa por ticmocuepilitzinoa y la x aparece como ch en teacuterminos como opilhuanetlaxihuatl por opilhuanetlachihua

266 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

En ocasiones la separacioacuten o unioacuten arbitrarias de los componentes de una palabra dificulta la lectura como el caso de ca zan oc que apashyrece junto casauc o namehua tin por namehuantin Tambieacuten se omiten ciertas grafiacuteas o se presentan algunas erratas En estos casos las letras faltantes y algunas aclaraciones que se creyeron pertinentes para una mejor comprensioacuten del escrito se indican en las notas

Asimismo resulta interesante el particular uso del reverencial pues mientras esta fonna se emplea continuamente para referirse a Dios al santo y a detenninadas autoridades cuando el discurso se dirige a los ancianos el reverencial puede o no emplearse

La historia estaacute narrada por Nicolaacutes Miguel en primera persona del singular Sin embargo en algunas paacuteginas como en la 6 y la 7 se presenta un discurso dialogado con otros personajes como el padre Pedro Rafael quien sugiere a Nicolaacutes Miguel que se translade a Meacutexico para buscar una escultura apropiada para el santo y un albantildeil para que edifique el recinto

En el texto se encuentra frecuentemente la funcioacuten conativa en la que el mensaje va dirigido al destinatario o receptor 4 El protagonista Nicolaacutes Miguel alude mediante vocativos o verbos en modo imperativo a Dios al santo o bien a los ancianos y autoridades competentes para que lo ayuden en su empresa Por ejemplo laquototecuiyoye Diose laquotl~ toquee laquoCa yo titlani yo ma ximosehuitzino camatic tictonahuelitzino tihuan sentildeOT conde

Por otra parte resulta interesante la peculiar forma de asignar diversos nombres a los linderos que circunscriben a Coatepec de las Bateas pues se pone en evidencia que la denominacioacuten de ellos responde a ciertas motivaciones Por ejemplo Cozcatocon se llamoacute asiacute porque Nicolaacutes Miguel enterroacute una piedra redonda en forma de collar Tochshytepecqui porque se irguioacute un conejo y Xallithualco porque en un patio se enterroacute una piedra de grava y arena y asiacute sucesivamente

En el documento se insertan algunos hispanismos sustantivos proshypios (que aluden a personas y lugares especiacuteficos) y comunes (que se refieren a determinadas realidades del mundo espantildeol) Estos vocablos castellanos se incorporan en el texto naacutehuatl como extranjerismos esto es conservando su fonna original (misa cruz escrita CTUS santo) o bien adecuaacutendose a las caracteriacutesticas morfoloacutegicas del naacutehuatl al que

~ Romaacuten Jakobson advierte que la orientacioacuten hacia el destinatario halla su maacutes pura expresioacuten gramatical en el vocativo y el imperativo en Linguumliacutestica y poeacutetica Ensayos de Linguumliacutestica general Barcelona Editorial Seix Barral 1975 p 355

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC 267

se unen en composicioacuten o cambiando alguno de sus elementos (toreyn por tu reino maeso por maestro y Rapad por Rafael)

Aunque el documento estaacute fechado en 1550 el empleo de ciertas grafias nos hace suponer que posiblemente se trate de un texto redactashydo posteriormente como un tiacutetulo supletorio de las tierras del pueblo Ademaacutes no hay que olvidar que muchos documentos de esta naturaleza especialmente de la regioacuten del Estado de Meacutexico fueron registrados con fechas anteriores a aquellas en que se escribieron para dar apoyo a determinadas demandas

Stephanie Wood en un interesante trabajo sobre los Coacutedices Teshychialoyan comenta que son varias las preguntas que surgen respecto a la autoriacutea lugar y fecha de muchos de estos documentos y que el anaacutelisis tanto de las grafias utilizadas como del papel y los dibujos son importantes elementos que ayudan al esclarecimiento de estas inshyterrogantes5 Respecto a este punto Donald Robertson agrega que tambieacuten el estilo es un significativo indicador sobre el autor y el moshymento de la elaboracioacuten del escrito6

Por lo que toca a nuestro documento el uso frecuente de la consoshynante s y la ausenda total de la ~ asiacute como la procedencia mexiquense del documento nos hacen suponer que eacuteste probablemente fue elaboshyrado a fines del siglo xvn o principios del xvm en las mismas fechas en que se produjeron los Coacutedices Techialoyan de la misma regioacuten Queda por tanto la interrogante respecto a la autenticidad de la fecha que ostenta este manuscrito

A continuacioacuten se ofrece la paleografia y traduccioacuten del documento Decidimos conservar en la medida de 10 posible las grafias asiacute como las formas y los giros de esta variante naacutehuatl del Estado de Meacutexico a fin de no alterar la expresioacuten original Soacutelo introdujimos el empleo de las mayuacutesculas cuando se aludiacutea a topoacutenimos y antropoacutenimos (que en el documento aparecen casi invariablemente con minuacutesculas) y seshy

5 En Don Diego Mendoza Garda Moctezuma A Techialoyan Mastermind Estudios de Cultura Naacutehuatl Meacutexico UNAM Instituto de Investigaciones Histoacuterishycas 1989 v 19 p 245-249

6 Donald Robertson comenta que un aspecto importante que no ha sido debishydamente contemplado en el estudio de los Coacutedices TechialQ)an es el que atantildee al estilo a la forma en que estaacuten estructuradas las frases y oraciones y a su extensioacuten Veacutease Techialoyan Manuscripts and Paintings with a catalog Handbook 01 Middle American IntLians Guide to EthnohistOTical Sources United State University of Texas Press Austin 1975 v 14 p 254

6 Respecto a la fecha aproximada de los dibujos que aparecen intercalados en el texto consultamos a Miguel Leoacuten-Portilla quien considero que eacutestos posibleshymente pertenecen al siglo XVIII

268 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

paramos o unimos los teacuterminos escritos caprichosamente a fin de facishylitar la lectura8

Agradecemos al maestro Javier Romero Quiroz habernos proporshycionado varias informaciones que nos resultaron de considerable utilidad asimismo al licenciado Enrique Diacuteaz Nava por su apoyo generoso en la preparacioacuten de este trabajo y al doctor Miguel Leoacuten-Portilla que nos encomendoacute esa tarea y nos auxilioacute en varios puntos que le consulshytamos

11 Existen algunas discrepancias sobre la fonna en la que deben presentarse documentos de esta iacutendole Algunos estudiosos consideran que la paleografiacutea y en general el transvase del manuscrito original tiene que respetarse esto es que deben consorvarse los errores del escribano tanto graacuteficos como gramaticales mienshytras que otros filoacutelogos consideran que eacutestos deben subsanarse en la nuewa versioacuten Reneacute Welleck y Austin Warren exponen claramente estos aspectos en Ordenacioacuten y fijacioacuten del material Teoriacutea literarioa Madrid Editorial Gredos Tratados y moshynografias 1966 n 2 p 69-82

TiacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC DE LAS BATEAS

[REPRODUCCiOacuteN FACSIMILAR]

I

t

SIMBOLISMO DE

1 Dibl

FOtOgI

Los colores nuacutem mordiacuteal en los co maacutegico del nativo una funcioacuten precis~ prema trinidad del diacuteas la fusioacuten de 11

La vida materia antoja un mural CI

en que se logra la a y cada uno de los y su razoacuten de ser ) dad y belleza al co dad indiacutegena No CI

armoniosa y total base de la integrid

El simbolismo de

sado en observaciol parte esencial de lo iexcl exoteacutericas el canto

Las observacione miento y Religioacuten turas claacutesicas mesol

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC DE LAS BATEAS

[PALEOGRAFfA y VERSIOacuteN AL CASTELLANO]

270 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 1

Nopehlla in qucname nechmonenencaeahuihque 1 in teqllitl inie mashyehiotia ca nican ncehhualmotlalilitzinno Dios nehllatl notoea Don Nicolaacutes Miguel eanpa monequilia ychuatzin notlasotatzin santo san Nicolaacutes istae tetlaeualtctzintli ca niea nienotequipanilhllis Cuatepctitceh itlatlpatzineo in eenmanahllaquel eeatzintli in Dios

De mil 1562 3

Toteeuiyoyc Diose ma xineehmomaquilitzinno aso ma huihuIitzin yhuan in motlasoteehicahualitzin 4 ynie niea nimitznoteqllipanoltitzinno yhuan yehllatzin y notlasotatzin santo san Nicolas y niean iqllaImohuieatzinno niea ypa motehuapahualitzin toteeuiyoye Diose ma xineehmomaqllishylitzinno aacute ca y huelitzin toteelliyoye Diose ihuan notlasotatzin yn motlashysohllelitzi yhlla in motlasoteehieahualistzin ca nehllatl notoca NicoIas Miguel

1 En el documento original se lee hasta nechmonen pues la hoja presenta roturas en el extrtlmo derecho El teacutermino se reconstruyoacute atendiendo al contenido del texto

1 En el manuscrito se lee hasta cenma a El nuacutemero 6 presenta tachaduras 4 Tambieacuten esta palabra aparece incompleta pues se lea hasta motla y en el

siguiente rengloacuten el reverencial 5 Se lee hasta xinechmom

271 TIacuteTUlO SOBRE LA FUNDACiOacuteN m COATEPEC

P 1

Comienzo seguacuten la manera en que me encomendaron el trabajo para hacer sentildealamientos aquiacute en donde me ha establecido Dios Yo me llamo don Nicolaacutes Miguel donde es el deseo de eacutel de mi amado padre santo San Nicolaacutes (y de Dios) ~I es blanco es hermoso Por acaacute trabajareacute para eacutel en Cuatepetitech

De mil562 o antildeo i Oh Dios sentildeor Daacuteme tu voluntad y tu ayuda de manera que

aquiacute yo trabaje para tiacute y para eacutel para mi amado padre santo San Nicolaacutes que aquiacute ha llegado con bien aquiacute en donde nos vas a guarshynecer iexclOh Diqs nuestro sentildeor Daacuteme tu amada voluntad y la de ml amado padre la fuerza y el aliento Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

272 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P2

Yhua nitlaeotepehuia nica Quatepetiteeh nka nicnotequipanilhuitzinshynos yn yehuatzin in notlasotatzi in Dios yhua in yehuatzin in notlasoshytatzin -santo san NicoIas--

Toteeuiyoye Diose ca tinechmotIasoyenellilitzinno ~a ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua otacico 6 motla amotlanequilitzin yn otineehshymotlaIilitzino y nipa motehuapahualistlaltzin y niean capa nimitznoteshyquipanilhuitzinnos yhuan yn yehuatzin in notlasotatzin santo san Nicoshylas y niea anmeehnotequipanilhuitzinos yhuan onca amechmopielitzinshynosque ynic amo huaIasque nanahualti nechmamauhtiquihui 7 y nka in capa nimitznotequipanilhuitzinnos toteeuiyoye Diose yhuan in yehuatzi notlasotatzi santo san NicoIas ma ixquieh amo huelitzin xicmochihuilishytzin noca-o

Totecuiyoye Diose ca ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua ca ye tinechmomaquilitzinnohua in moteehicahualistzin y nica ye nipehua nicnotlaeotepehua in itIacuini nitIaehiehihua in campa nicnotIalilis in notIasotatzin santo san Nicolas yhuan campa nicnotequipanilhuitzinos ca nehuatl notoca NicoIas Miguel niea nienopielis notlasotatsin santo san Nicolas nica Quatepetitech -in capa mocalaquis yehuatzin in notla sotatzin santo san NicoIas nican Quatepetiteeh

6 Praacutecticamente aquiacute no puede seguirse la lectura del texto debido a las falshytantes

7 Existen do posibles interpretaciones de este enunciado las cuales las dedushyjimos pues las paacuteginas presentan grandes roturas que impiden Q seguimiento del texto 1) ynic amo hualasque nanahualti nechmamauhtitiquihui o 2) yniacutee amo hualasque nanahualti nechnanahuatituquihui Nosotros como se puede observar en la traduccioacuten optamos por la primera

273 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P2

y ya comienzo a tumbar el matorral aquiacute en Cuatepetitech aquiacute es donde trabajareacute para eacutel para mi amado padre Dios y tambieacuten para mi amado padre santo San Nicolaacutes

i Oh Dios nuestro sentildeor Te doy gracias por la merced que me has hecho que ya en este momento me acompantildeas ya hemos llegado acaacute en donde ha sido tu deseo ubicarme Aquiacute sobre tu tierra conforshytable Es aquiacute en donde he de servirte a ti y a eacutel a mi amado padre santo San Nicolaacutes es aquiacute en donde estareacute al servicio de ustedes es aquiacute en donde los guardareacute para que asiacute no vengan los brujos a espanshytarme aquiacute en donde trabajareacute para tiacute j Oh Dios nuestro sentildeor Y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Hagan toda su omniposhytencia por mIacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompantildeas que ya me das tu bondadosa ayuda aquiacute ya comienzo a tumbar la maleza escombro compongo arreglo el lugar donde colocareacute a mi apreciable padre santo San Nicolaacutes y en donde trabajareacute para eacutel Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute es en donde lo tendreacute a mi adorado padre santo san Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitecht en donde entraraacute eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech 2 aquiacute lo colocareacute

1 No se pudo deducir la palabra faltan te por deterioro 2 Es el rengloacuten maacutes deteriorado de esta hoja

274

P3

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Totecuiyoyc Diose ca niemasehuia in motlasotechieahualiatzin inie in mani tincchmohuiquilitzinhua ynic tlein neehhualmamauhtia auh in axca uhque yn ica huitze aso yehua motexixictiani in ma hue1 ma ixquich motlasohuelitzin totecuiyoye Dios in ihuan tehuatzi notlasotatzin santo san Nicolas inic anonel oxicpique ca tel onea metztieatque in Dios yhuan tehuatzin in tinotlasotatzin ma ixquich amotlasolitzin ximoehishyhuitzin noca ma xinechmomaquixtzin nocan

totccuiyoye Dios can tineehmomatlasoienelilitzin no ca otlaehishyhua1tzintzinhua 8 ic tineehhualnotitlanililino mani ca niquimomasehuis ma ixquieh motlasohuelitin ximochihuelitzino ma xiquimoyolalilitzino ynie nIacuteca notla yesque

a Diose eayotic motlasonequiltitzinno ynic niea tiequimoyolalilitzinno y mctlaehihua1tzitzinhua ynie nIacuteca notla ycsquc

l Aquiacute debe leerse motlachihualtzitzinhua

275

P3

TIacuteTtLO SOBRE LA FlNDAC1ltgtN DE COATEPEC

i Oh Dios nuestro sentildeor Recibo tu bondadosa ayuda en tanto que me acompantildeas tuacute en lo que me inquieta como son los que tienen grandes riquezas (hacendados) que por aquiacute vienen o tal vez de aqueacutellos que hacen dispersar que hacen huir Que venga toda tu apreciable omnipotencia j Oh Dios nuestro sentildeor Y tuacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes que asiacute aquiacute han llegado que en verdad aquiacute estaacuten Dios y tuacute mi amado padre santo San Nicolaacutes hagan toda su omnipotencia por miacute saacutelvenme

i Oh Dios nuestro sentildeor Que con amor me has hecho tuacute un bien porque me has enviado a tus hijos que aquiacute sabreacute merecerlos que se haga toda tu aQ1ada omnipotencia consueacutelalos que aquiacute estaraacuten conshynugo

iexclOh Dios Que ya amorosamente has queridos para que aquiacute los acompantildees a tus hijos y asiacute aquiacute estaraacuten conmigo

276 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 4

Axcan ca ye nica oniquisalo nauhtle ytlachihualtzitzinhua in Dios otontlacatzitzintin ynic nica notloc yezque 9 in capa nicnotequipanilhuishytzinohua in Dios yhuan yehuatzin notlasotatzin santo santo Nicolas ca nehuatl notoca Nicolas Miguel ca oniquisalo nauh tel ototlacatzitzinti aso yxquich yhuelitzin in Dios nicdalis dacaxinachtli

axcan ca ye quimonequiltia in Dios ca modetechihualmatia yn ka onechmotlalilitzinno in Dios yn ica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel axcan ca yca nehua niquiza ca ma in ipilhuatzitzin in Dios ynic ticchihua yn techinamitl yn onca mocalaquitzinos in notlashysotatzin santo san nicolas yn ica Quatepetitech aso quimonequiltitzinnos in Dios ticsencahuaque inchinantzin in notlasotatzin

auh in naxca ca yo senhuauh mosacaquentia in itechinantzin y notlasotatzin santo san Nicolas quipie onnequetzapa ynic quacticauh auh ynic patlahua quipie nanmatl ynic huiac quipie chiquase matl auh yn axca ca nicnocalaquilis y notlasotatzi san Nicolas amo nicmati aso quimiximachilia in tlachihuatzitzinhua ca yamo 10 niquinotitilia auh in nehuatl ca sa uc notic nicnilnamiquilia tinemi in Dios yhua in nodasashytatzin auh yn axca quimotilisque de quitoque aso niquimauhtic tel ixquich ynhuelitzin in Dios ca onca metztica yhuan in notlasotatzin santo san Nicolas quimoyolalis

9 Esta forma convive con ytsque 1gt0 Aquiacute debe ser ca ayamo

277

P4

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Ahora que ya por acaacute he venido a salir por cuarta vez los hijos de Dios nos hemos hecho sentildeores3 de manera que aquiacute estaraacuten junto a miacute en donde me pongo al servicio de Dios y de eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel he salido acaacute por cuarshyta vez nos hemos hecho sentildeores tal vez es toda la voluntad de Dios que aquiacute haya colocado la semilla del hombre

Ahora ya es deseo de Dios darnos la bendicioacuten aquiacute en donde me colocoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora ya salgo para que los hijos de Dios ya asiacute hagamos la casa con cerca de cantildeas aquiacute entraraacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech tal vez quiera Dios que terminemos la casa (de cantildea varas) de mi amado padre

Y ahora como ya hace friacuteo se le tiehde zacate a la casa de mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tiene dos tantos erguidos de altura de anchQ tiene cuatro manos (o brazadas) y de largo tiene seis manos (o brazadas) Y ahora ya metereacute a mi adorado padre santo San Nicoshylaacutes soacutelo que no seacute si tal vez lo conozcan sus hijos porque auacuten no se los he mostrado o nada maacutes en mi interior lo recuerdo vivimos Dios y mi amado padre y ahora lo veraacuten iquestqueacute diraacuten Tal vez los espante yo sin embargo toda la omnipotencia de Dios estaacute acaacute y mi adorado padre santo San Nicolaacutes lo acompantildearaacute

a Con este teacutermino el informante Nicolaacutes Miguel indica que eacutel y sus hermanos o tambieacuten como les llama sus hijos ya tienen cierta identidad por habfl fundado y a la vez ya pertenecer a la comunidad de Cuatepetitech

El teacutermino tlaroxinachtli se refiere a la reproducci6n y multiplicaci6n de la erpecie humana en este caso para el crecimiento poblacional de Cuatepetitech

278 MAacuteVNEz BLANCAS V MORALES

P 5

y notlasotatzin masihui yn onechpalehuique oticchique chinantzin ea moquiti 11 aso nka nicnocalaquilis y notlatzin 12 ca san ixquich yhueshylitzin in Dios ynic oticchique auh ca sa yca quehuatl oticchique ca hueca ca in nantzintli san ixquich yhuelitzin in Dios ynic oticchique

auh in axcan uc chiquasen timexicame onechintitlanilili yn Dios canpa Dios quimohuiquilitzinnohua nica niquisacohua aso quimoneshyquiltzin in Dios quimoyolalilis ynic nica quimotequipanilhuisque in Dios yhuan in notlasotatzi santo san Nicolas aso quimonequiltitzinnos mosetlalisque ytlachihualtzitzin y notlatazin 13 ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica niquinsentlalia yn itlachihualtzitzinhua in nica Quapetishytech 14 ltCA Diose totecuiyoye in mani tinechmohuiquilitzinnohua lIS in ca in capa tinechmotlalilitzinnohua in 16 niea neH in axca in nica huiacutetz quimiximatis yehuatl in caxtilan chane noso yehuatl in mote tzinnohua 17

in quimopielia teutl tleca in nopechtecac in capa metztica y nosanto yhuan ca tocacal yn capa metztica yn axca oso 18 momauhtisque inpilshyhuantztzin 19 yn nosanto ca tel ixquich ihuelitzin in Dios

auh yn axcan onechmocnelilitzin 20 n Dios ca teopixcatzintli in nohualmohuicac quali nechmotlalilitzinnos aso in tecopatzinco in quen amo nkan hualmohuicac nka Quatepetitech roa naso intla ca ixquich yhuelitzin in Dios

11 En el texto aparece camoquiti 12 Debido a la rotura en el extremo derecho se lee notlatzin por notlasotatzin 13 Lo mismo que en el caso anterior la rotura impide leer con claridad notlashy

sotatzin L4 El manuscrito elide la silaba te en el topoacutenimo 15 No se logra leer el morfema hua

16 La faItantQ impide el seguimiento de la lectura 17 La rotura no permite la paleografiacutea del teacutermino lIS Debe leerse como aso 111 Aquiacute aparece la elisioacuten de la vocal i del reverencial (inpilhwantzitzin) 20 Debe leerse onechmoicnelilitzin

279

P5

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Mi adorado padre Dado que me ayudaron a hacerle su casa como lo quiso seguramente aquiacute metereacute a mi amado padre con toda la omnipotencia de Dios le hicimos su casa con zacate asiacute fue como se la hicimos en vista de que estaacute lejos la venerable madrecita soacutelo con todo el poder de Dios fue como le hicimos su casa

y ahora otros seis mexicanos me ha enviado Dios Dios los ha conducido aquiacute han venido a salir tal vez quiera Dios consolarlos de esta manera trabajaraacuten aquiacute para Dios y para mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tal vez ha de querer Dios que se reuacutenan los hijos de mi adorado padre yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute reuacuteno a los hijos de mi amado padre San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech

i Oh Dios nuestro sentildeor Que en este momento me conduces tuacute aquiacute en donde me estableciste aquiacute estoy en verdad Ahora aquiacute vieshyne apenas sabreacute quieacuten es aquel castellano A lo mejor es el que hace murallass lo guarda Dios por lo que me inclineacute humildemente en donshyde estaacute mi santo en su casita en donde estaacute ahora Probablemente se espantaron los hijos de mi santo sin embargo es la voluntad de Dios

y ahora me ha hecho un bien Dios porque el padrecito ha venishydo me colocaraacute probablemente en relacioacuten a eacutel asiacute como aquiacute ha veshynido aquiacute en Cuatepetitech Debo llegar ante eacutel por la voluntad de Dios

5 Es la interpretacioacuten maacutes pr6xima que se da al teacutermino motennahtzinnohua otra interpretacioacuten puede ser el que se queja gime (hablando de un enfermo) del verbo tena si se le relaciona con el verbo tennamiqui besar (al santo) que tiene mayor sentido

280 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P6

Auh in naxca ca quimonequiltia quimochihuilis in misa nan anmoshymauhtisque matic quitasque queni quimoehihuilis in misa

auh in axea ca yo quimoehihuili in mba in tlasoteoxiea inda ca qualmohuiquili amoeh ynic oquimochihuili in misa ca san ixquich oneehmotequitili onicxi se eros ynic oquiacutemoehihuili in misa quipie in 21

yni quactic auh in qiuae ontla in misa nima oneehmonochili yn teopixeatzintli

oquimitalhui xiquinotza xiquisentla in mopilhua niea tiquihualhuisae 2Jl

ye oniquisentlali oteehmoteochihuili tinonehitin ca sa ixquich ihuelitzin ynic oniquisetlali in notlasotatzin santo san Nicolas

auh nima yquo 23 can ie oneehmolhuili yni amo santo ynin tedashymasquitilia z santo amo axean mitznahuatiacutea tiacuteas onpa MexIacuteco tiemashynilitiuh se santo quemame inin tetl san oyoquiacute quitiqualmohuiquilis

21 Aquiacute las letras resultan praacutecticamente ilegibles 22 Debe leerse tiquihualhuicas 23 Debe decir iqua 24 En el documento ambos teacuterminos masqui tiquita aparecen unidos

281

P6

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

y ahora como quiere hacerle la misa luego se espantaraacuten veamos la manera en que le haraacute la misa

y ahora ya le hizo la misma el apreciable padre Para ello trajo su libro con el que le hizo la misa pero antes me ordenoacute que le labrara una cruz de madera con la que hizo la misa la cruz tiene una brazada de altura

y cuando se terminoacute la misa luego me llamoacute el padrecito dijo llaacutemalos reuacutene a tus hijos aquiacute los traes por eso los reunIacute Nos dio la bendicioacuten a todos con toda su voluntad De manera que los reuniacute por mi amado padre santo San Nicolaacutes

y luego me dijo eacuteste no es un santo esto es una piedra aunque lo ves como santo no lo es Ahora te aviso iraacutes allaacute a Meacutexico iraacutes a traer un santo como esta piedra asiacute tambieacuten 10 traeraacutes

282 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P7

Nima oquimitalhui yquac ninoquecpas yocan mctzties ynon santo yntlacamo onicuecp oncan hualmohukas uc se teopixcatzintli nima onicnotlatlanili den itocatzin oquimitalhui Don Pedro Rapael yhuan cticmonahuatili anchihuas se tepamitl 25 amo quali inin amo onca yes amo qualcan nican tlacpactic ticchihuas onechmolhuili yquac tiacuteas tiacutecshymanilitiuh mosanto onpa tichualmohuiquilis se maeso yehuatl amechyshytitis quename anquichihuasque

auh in naxcan yo nicnanilito y notlasotatzin ye pohuali yhuan nopeso yn ipatiuhtzin yhua in maeso onichualhuicac

auh in naxca ma niacutecchihui yn onechmonahuitili in tlasoteopixshycatzintli maniacute auh onpa intlacpac ma niquita in capa yes yn ichantzin y notlasotatzin ma nichuica ymayeso

auh in axca y onicpehualti yn ichantzin y notlasotatzin santo san Niacutecolas nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca euel in maniacute amo ticmoquepilitzinoa y notlasoteopixca tzintli notlasopilh uane

25 Aqui aparece una errata debe decir tenamitl

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

266 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

En ocasiones la separacioacuten o unioacuten arbitrarias de los componentes de una palabra dificulta la lectura como el caso de ca zan oc que apashyrece junto casauc o namehua tin por namehuantin Tambieacuten se omiten ciertas grafiacuteas o se presentan algunas erratas En estos casos las letras faltantes y algunas aclaraciones que se creyeron pertinentes para una mejor comprensioacuten del escrito se indican en las notas

Asimismo resulta interesante el particular uso del reverencial pues mientras esta fonna se emplea continuamente para referirse a Dios al santo y a detenninadas autoridades cuando el discurso se dirige a los ancianos el reverencial puede o no emplearse

La historia estaacute narrada por Nicolaacutes Miguel en primera persona del singular Sin embargo en algunas paacuteginas como en la 6 y la 7 se presenta un discurso dialogado con otros personajes como el padre Pedro Rafael quien sugiere a Nicolaacutes Miguel que se translade a Meacutexico para buscar una escultura apropiada para el santo y un albantildeil para que edifique el recinto

En el texto se encuentra frecuentemente la funcioacuten conativa en la que el mensaje va dirigido al destinatario o receptor 4 El protagonista Nicolaacutes Miguel alude mediante vocativos o verbos en modo imperativo a Dios al santo o bien a los ancianos y autoridades competentes para que lo ayuden en su empresa Por ejemplo laquototecuiyoye Diose laquotl~ toquee laquoCa yo titlani yo ma ximosehuitzino camatic tictonahuelitzino tihuan sentildeOT conde

Por otra parte resulta interesante la peculiar forma de asignar diversos nombres a los linderos que circunscriben a Coatepec de las Bateas pues se pone en evidencia que la denominacioacuten de ellos responde a ciertas motivaciones Por ejemplo Cozcatocon se llamoacute asiacute porque Nicolaacutes Miguel enterroacute una piedra redonda en forma de collar Tochshytepecqui porque se irguioacute un conejo y Xallithualco porque en un patio se enterroacute una piedra de grava y arena y asiacute sucesivamente

En el documento se insertan algunos hispanismos sustantivos proshypios (que aluden a personas y lugares especiacuteficos) y comunes (que se refieren a determinadas realidades del mundo espantildeol) Estos vocablos castellanos se incorporan en el texto naacutehuatl como extranjerismos esto es conservando su fonna original (misa cruz escrita CTUS santo) o bien adecuaacutendose a las caracteriacutesticas morfoloacutegicas del naacutehuatl al que

~ Romaacuten Jakobson advierte que la orientacioacuten hacia el destinatario halla su maacutes pura expresioacuten gramatical en el vocativo y el imperativo en Linguumliacutestica y poeacutetica Ensayos de Linguumliacutestica general Barcelona Editorial Seix Barral 1975 p 355

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC 267

se unen en composicioacuten o cambiando alguno de sus elementos (toreyn por tu reino maeso por maestro y Rapad por Rafael)

Aunque el documento estaacute fechado en 1550 el empleo de ciertas grafias nos hace suponer que posiblemente se trate de un texto redactashydo posteriormente como un tiacutetulo supletorio de las tierras del pueblo Ademaacutes no hay que olvidar que muchos documentos de esta naturaleza especialmente de la regioacuten del Estado de Meacutexico fueron registrados con fechas anteriores a aquellas en que se escribieron para dar apoyo a determinadas demandas

Stephanie Wood en un interesante trabajo sobre los Coacutedices Teshychialoyan comenta que son varias las preguntas que surgen respecto a la autoriacutea lugar y fecha de muchos de estos documentos y que el anaacutelisis tanto de las grafias utilizadas como del papel y los dibujos son importantes elementos que ayudan al esclarecimiento de estas inshyterrogantes5 Respecto a este punto Donald Robertson agrega que tambieacuten el estilo es un significativo indicador sobre el autor y el moshymento de la elaboracioacuten del escrito6

Por lo que toca a nuestro documento el uso frecuente de la consoshynante s y la ausenda total de la ~ asiacute como la procedencia mexiquense del documento nos hacen suponer que eacuteste probablemente fue elaboshyrado a fines del siglo xvn o principios del xvm en las mismas fechas en que se produjeron los Coacutedices Techialoyan de la misma regioacuten Queda por tanto la interrogante respecto a la autenticidad de la fecha que ostenta este manuscrito

A continuacioacuten se ofrece la paleografia y traduccioacuten del documento Decidimos conservar en la medida de 10 posible las grafias asiacute como las formas y los giros de esta variante naacutehuatl del Estado de Meacutexico a fin de no alterar la expresioacuten original Soacutelo introdujimos el empleo de las mayuacutesculas cuando se aludiacutea a topoacutenimos y antropoacutenimos (que en el documento aparecen casi invariablemente con minuacutesculas) y seshy

5 En Don Diego Mendoza Garda Moctezuma A Techialoyan Mastermind Estudios de Cultura Naacutehuatl Meacutexico UNAM Instituto de Investigaciones Histoacuterishycas 1989 v 19 p 245-249

6 Donald Robertson comenta que un aspecto importante que no ha sido debishydamente contemplado en el estudio de los Coacutedices TechialQ)an es el que atantildee al estilo a la forma en que estaacuten estructuradas las frases y oraciones y a su extensioacuten Veacutease Techialoyan Manuscripts and Paintings with a catalog Handbook 01 Middle American IntLians Guide to EthnohistOTical Sources United State University of Texas Press Austin 1975 v 14 p 254

6 Respecto a la fecha aproximada de los dibujos que aparecen intercalados en el texto consultamos a Miguel Leoacuten-Portilla quien considero que eacutestos posibleshymente pertenecen al siglo XVIII

268 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

paramos o unimos los teacuterminos escritos caprichosamente a fin de facishylitar la lectura8

Agradecemos al maestro Javier Romero Quiroz habernos proporshycionado varias informaciones que nos resultaron de considerable utilidad asimismo al licenciado Enrique Diacuteaz Nava por su apoyo generoso en la preparacioacuten de este trabajo y al doctor Miguel Leoacuten-Portilla que nos encomendoacute esa tarea y nos auxilioacute en varios puntos que le consulshytamos

11 Existen algunas discrepancias sobre la fonna en la que deben presentarse documentos de esta iacutendole Algunos estudiosos consideran que la paleografiacutea y en general el transvase del manuscrito original tiene que respetarse esto es que deben consorvarse los errores del escribano tanto graacuteficos como gramaticales mienshytras que otros filoacutelogos consideran que eacutestos deben subsanarse en la nuewa versioacuten Reneacute Welleck y Austin Warren exponen claramente estos aspectos en Ordenacioacuten y fijacioacuten del material Teoriacutea literarioa Madrid Editorial Gredos Tratados y moshynografias 1966 n 2 p 69-82

TiacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC DE LAS BATEAS

[REPRODUCCiOacuteN FACSIMILAR]

I

t

SIMBOLISMO DE

1 Dibl

FOtOgI

Los colores nuacutem mordiacuteal en los co maacutegico del nativo una funcioacuten precis~ prema trinidad del diacuteas la fusioacuten de 11

La vida materia antoja un mural CI

en que se logra la a y cada uno de los y su razoacuten de ser ) dad y belleza al co dad indiacutegena No CI

armoniosa y total base de la integrid

El simbolismo de

sado en observaciol parte esencial de lo iexcl exoteacutericas el canto

Las observacione miento y Religioacuten turas claacutesicas mesol

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC DE LAS BATEAS

[PALEOGRAFfA y VERSIOacuteN AL CASTELLANO]

270 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 1

Nopehlla in qucname nechmonenencaeahuihque 1 in teqllitl inie mashyehiotia ca nican ncehhualmotlalilitzinno Dios nehllatl notoea Don Nicolaacutes Miguel eanpa monequilia ychuatzin notlasotatzin santo san Nicolaacutes istae tetlaeualtctzintli ca niea nienotequipanilhllis Cuatepctitceh itlatlpatzineo in eenmanahllaquel eeatzintli in Dios

De mil 1562 3

Toteeuiyoyc Diose ma xineehmomaquilitzinno aso ma huihuIitzin yhuan in motlasoteehicahualitzin 4 ynie niea nimitznoteqllipanoltitzinno yhuan yehllatzin y notlasotatzin santo san Nicolas y niean iqllaImohuieatzinno niea ypa motehuapahualitzin toteeuiyoye Diose ma xineehmomaqllishylitzinno aacute ca y huelitzin toteelliyoye Diose ihuan notlasotatzin yn motlashysohllelitzi yhlla in motlasoteehieahualistzin ca nehllatl notoca NicoIas Miguel

1 En el documento original se lee hasta nechmonen pues la hoja presenta roturas en el extrtlmo derecho El teacutermino se reconstruyoacute atendiendo al contenido del texto

1 En el manuscrito se lee hasta cenma a El nuacutemero 6 presenta tachaduras 4 Tambieacuten esta palabra aparece incompleta pues se lea hasta motla y en el

siguiente rengloacuten el reverencial 5 Se lee hasta xinechmom

271 TIacuteTUlO SOBRE LA FUNDACiOacuteN m COATEPEC

P 1

Comienzo seguacuten la manera en que me encomendaron el trabajo para hacer sentildealamientos aquiacute en donde me ha establecido Dios Yo me llamo don Nicolaacutes Miguel donde es el deseo de eacutel de mi amado padre santo San Nicolaacutes (y de Dios) ~I es blanco es hermoso Por acaacute trabajareacute para eacutel en Cuatepetitech

De mil562 o antildeo i Oh Dios sentildeor Daacuteme tu voluntad y tu ayuda de manera que

aquiacute yo trabaje para tiacute y para eacutel para mi amado padre santo San Nicolaacutes que aquiacute ha llegado con bien aquiacute en donde nos vas a guarshynecer iexclOh Diqs nuestro sentildeor Daacuteme tu amada voluntad y la de ml amado padre la fuerza y el aliento Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

272 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P2

Yhua nitlaeotepehuia nica Quatepetiteeh nka nicnotequipanilhuitzinshynos yn yehuatzin in notlasotatzi in Dios yhua in yehuatzin in notlasoshytatzin -santo san NicoIas--

Toteeuiyoye Diose ca tinechmotIasoyenellilitzinno ~a ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua otacico 6 motla amotlanequilitzin yn otineehshymotlaIilitzino y nipa motehuapahualistlaltzin y niean capa nimitznoteshyquipanilhuitzinnos yhuan yn yehuatzin in notlasotatzin santo san Nicoshylas y niea anmeehnotequipanilhuitzinos yhuan onca amechmopielitzinshynosque ynic amo huaIasque nanahualti nechmamauhtiquihui 7 y nka in capa nimitznotequipanilhuitzinnos toteeuiyoye Diose yhuan in yehuatzi notlasotatzi santo san NicoIas ma ixquieh amo huelitzin xicmochihuilishytzin noca-o

Totecuiyoye Diose ca ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua ca ye tinechmomaquilitzinnohua in moteehicahualistzin y nica ye nipehua nicnotlaeotepehua in itIacuini nitIaehiehihua in campa nicnotIalilis in notIasotatzin santo san Nicolas yhuan campa nicnotequipanilhuitzinos ca nehuatl notoca NicoIas Miguel niea nienopielis notlasotatsin santo san Nicolas nica Quatepetitech -in capa mocalaquis yehuatzin in notla sotatzin santo san NicoIas nican Quatepetiteeh

6 Praacutecticamente aquiacute no puede seguirse la lectura del texto debido a las falshytantes

7 Existen do posibles interpretaciones de este enunciado las cuales las dedushyjimos pues las paacuteginas presentan grandes roturas que impiden Q seguimiento del texto 1) ynic amo hualasque nanahualti nechmamauhtitiquihui o 2) yniacutee amo hualasque nanahualti nechnanahuatituquihui Nosotros como se puede observar en la traduccioacuten optamos por la primera

273 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P2

y ya comienzo a tumbar el matorral aquiacute en Cuatepetitech aquiacute es donde trabajareacute para eacutel para mi amado padre Dios y tambieacuten para mi amado padre santo San Nicolaacutes

i Oh Dios nuestro sentildeor Te doy gracias por la merced que me has hecho que ya en este momento me acompantildeas ya hemos llegado acaacute en donde ha sido tu deseo ubicarme Aquiacute sobre tu tierra conforshytable Es aquiacute en donde he de servirte a ti y a eacutel a mi amado padre santo San Nicolaacutes es aquiacute en donde estareacute al servicio de ustedes es aquiacute en donde los guardareacute para que asiacute no vengan los brujos a espanshytarme aquiacute en donde trabajareacute para tiacute j Oh Dios nuestro sentildeor Y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Hagan toda su omniposhytencia por mIacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompantildeas que ya me das tu bondadosa ayuda aquiacute ya comienzo a tumbar la maleza escombro compongo arreglo el lugar donde colocareacute a mi apreciable padre santo San Nicolaacutes y en donde trabajareacute para eacutel Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute es en donde lo tendreacute a mi adorado padre santo san Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitecht en donde entraraacute eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech 2 aquiacute lo colocareacute

1 No se pudo deducir la palabra faltan te por deterioro 2 Es el rengloacuten maacutes deteriorado de esta hoja

274

P3

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Totecuiyoyc Diose ca niemasehuia in motlasotechieahualiatzin inie in mani tincchmohuiquilitzinhua ynic tlein neehhualmamauhtia auh in axca uhque yn ica huitze aso yehua motexixictiani in ma hue1 ma ixquich motlasohuelitzin totecuiyoye Dios in ihuan tehuatzi notlasotatzin santo san Nicolas inic anonel oxicpique ca tel onea metztieatque in Dios yhuan tehuatzin in tinotlasotatzin ma ixquich amotlasolitzin ximoehishyhuitzin noca ma xinechmomaquixtzin nocan

totccuiyoye Dios can tineehmomatlasoienelilitzin no ca otlaehishyhua1tzintzinhua 8 ic tineehhualnotitlanililino mani ca niquimomasehuis ma ixquieh motlasohuelitin ximochihuelitzino ma xiquimoyolalilitzino ynie nIacuteca notla yesque

a Diose eayotic motlasonequiltitzinno ynic niea tiequimoyolalilitzinno y mctlaehihua1tzitzinhua ynie nIacuteca notla ycsquc

l Aquiacute debe leerse motlachihualtzitzinhua

275

P3

TIacuteTtLO SOBRE LA FlNDAC1ltgtN DE COATEPEC

i Oh Dios nuestro sentildeor Recibo tu bondadosa ayuda en tanto que me acompantildeas tuacute en lo que me inquieta como son los que tienen grandes riquezas (hacendados) que por aquiacute vienen o tal vez de aqueacutellos que hacen dispersar que hacen huir Que venga toda tu apreciable omnipotencia j Oh Dios nuestro sentildeor Y tuacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes que asiacute aquiacute han llegado que en verdad aquiacute estaacuten Dios y tuacute mi amado padre santo San Nicolaacutes hagan toda su omnipotencia por miacute saacutelvenme

i Oh Dios nuestro sentildeor Que con amor me has hecho tuacute un bien porque me has enviado a tus hijos que aquiacute sabreacute merecerlos que se haga toda tu aQ1ada omnipotencia consueacutelalos que aquiacute estaraacuten conshynugo

iexclOh Dios Que ya amorosamente has queridos para que aquiacute los acompantildees a tus hijos y asiacute aquiacute estaraacuten conmigo

276 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 4

Axcan ca ye nica oniquisalo nauhtle ytlachihualtzitzinhua in Dios otontlacatzitzintin ynic nica notloc yezque 9 in capa nicnotequipanilhuishytzinohua in Dios yhuan yehuatzin notlasotatzin santo santo Nicolas ca nehuatl notoca Nicolas Miguel ca oniquisalo nauh tel ototlacatzitzinti aso yxquich yhuelitzin in Dios nicdalis dacaxinachtli

axcan ca ye quimonequiltia in Dios ca modetechihualmatia yn ka onechmotlalilitzinno in Dios yn ica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel axcan ca yca nehua niquiza ca ma in ipilhuatzitzin in Dios ynic ticchihua yn techinamitl yn onca mocalaquitzinos in notlashysotatzin santo san nicolas yn ica Quatepetitech aso quimonequiltitzinnos in Dios ticsencahuaque inchinantzin in notlasotatzin

auh in naxca ca yo senhuauh mosacaquentia in itechinantzin y notlasotatzin santo san Nicolas quipie onnequetzapa ynic quacticauh auh ynic patlahua quipie nanmatl ynic huiac quipie chiquase matl auh yn axca ca nicnocalaquilis y notlasotatzi san Nicolas amo nicmati aso quimiximachilia in tlachihuatzitzinhua ca yamo 10 niquinotitilia auh in nehuatl ca sa uc notic nicnilnamiquilia tinemi in Dios yhua in nodasashytatzin auh yn axca quimotilisque de quitoque aso niquimauhtic tel ixquich ynhuelitzin in Dios ca onca metztica yhuan in notlasotatzin santo san Nicolas quimoyolalis

9 Esta forma convive con ytsque 1gt0 Aquiacute debe ser ca ayamo

277

P4

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Ahora que ya por acaacute he venido a salir por cuarta vez los hijos de Dios nos hemos hecho sentildeores3 de manera que aquiacute estaraacuten junto a miacute en donde me pongo al servicio de Dios y de eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel he salido acaacute por cuarshyta vez nos hemos hecho sentildeores tal vez es toda la voluntad de Dios que aquiacute haya colocado la semilla del hombre

Ahora ya es deseo de Dios darnos la bendicioacuten aquiacute en donde me colocoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora ya salgo para que los hijos de Dios ya asiacute hagamos la casa con cerca de cantildeas aquiacute entraraacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech tal vez quiera Dios que terminemos la casa (de cantildea varas) de mi amado padre

Y ahora como ya hace friacuteo se le tiehde zacate a la casa de mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tiene dos tantos erguidos de altura de anchQ tiene cuatro manos (o brazadas) y de largo tiene seis manos (o brazadas) Y ahora ya metereacute a mi adorado padre santo San Nicoshylaacutes soacutelo que no seacute si tal vez lo conozcan sus hijos porque auacuten no se los he mostrado o nada maacutes en mi interior lo recuerdo vivimos Dios y mi amado padre y ahora lo veraacuten iquestqueacute diraacuten Tal vez los espante yo sin embargo toda la omnipotencia de Dios estaacute acaacute y mi adorado padre santo San Nicolaacutes lo acompantildearaacute

a Con este teacutermino el informante Nicolaacutes Miguel indica que eacutel y sus hermanos o tambieacuten como les llama sus hijos ya tienen cierta identidad por habfl fundado y a la vez ya pertenecer a la comunidad de Cuatepetitech

El teacutermino tlaroxinachtli se refiere a la reproducci6n y multiplicaci6n de la erpecie humana en este caso para el crecimiento poblacional de Cuatepetitech

278 MAacuteVNEz BLANCAS V MORALES

P 5

y notlasotatzin masihui yn onechpalehuique oticchique chinantzin ea moquiti 11 aso nka nicnocalaquilis y notlatzin 12 ca san ixquich yhueshylitzin in Dios ynic oticchique auh ca sa yca quehuatl oticchique ca hueca ca in nantzintli san ixquich yhuelitzin in Dios ynic oticchique

auh in axcan uc chiquasen timexicame onechintitlanilili yn Dios canpa Dios quimohuiquilitzinnohua nica niquisacohua aso quimoneshyquiltzin in Dios quimoyolalilis ynic nica quimotequipanilhuisque in Dios yhuan in notlasotatzi santo san Nicolas aso quimonequiltitzinnos mosetlalisque ytlachihualtzitzin y notlatazin 13 ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica niquinsentlalia yn itlachihualtzitzinhua in nica Quapetishytech 14 ltCA Diose totecuiyoye in mani tinechmohuiquilitzinnohua lIS in ca in capa tinechmotlalilitzinnohua in 16 niea neH in axca in nica huiacutetz quimiximatis yehuatl in caxtilan chane noso yehuatl in mote tzinnohua 17

in quimopielia teutl tleca in nopechtecac in capa metztica y nosanto yhuan ca tocacal yn capa metztica yn axca oso 18 momauhtisque inpilshyhuantztzin 19 yn nosanto ca tel ixquich ihuelitzin in Dios

auh yn axcan onechmocnelilitzin 20 n Dios ca teopixcatzintli in nohualmohuicac quali nechmotlalilitzinnos aso in tecopatzinco in quen amo nkan hualmohuicac nka Quatepetitech roa naso intla ca ixquich yhuelitzin in Dios

11 En el texto aparece camoquiti 12 Debido a la rotura en el extremo derecho se lee notlatzin por notlasotatzin 13 Lo mismo que en el caso anterior la rotura impide leer con claridad notlashy

sotatzin L4 El manuscrito elide la silaba te en el topoacutenimo 15 No se logra leer el morfema hua

16 La faItantQ impide el seguimiento de la lectura 17 La rotura no permite la paleografiacutea del teacutermino lIS Debe leerse como aso 111 Aquiacute aparece la elisioacuten de la vocal i del reverencial (inpilhwantzitzin) 20 Debe leerse onechmoicnelilitzin

279

P5

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Mi adorado padre Dado que me ayudaron a hacerle su casa como lo quiso seguramente aquiacute metereacute a mi amado padre con toda la omnipotencia de Dios le hicimos su casa con zacate asiacute fue como se la hicimos en vista de que estaacute lejos la venerable madrecita soacutelo con todo el poder de Dios fue como le hicimos su casa

y ahora otros seis mexicanos me ha enviado Dios Dios los ha conducido aquiacute han venido a salir tal vez quiera Dios consolarlos de esta manera trabajaraacuten aquiacute para Dios y para mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tal vez ha de querer Dios que se reuacutenan los hijos de mi adorado padre yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute reuacuteno a los hijos de mi amado padre San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech

i Oh Dios nuestro sentildeor Que en este momento me conduces tuacute aquiacute en donde me estableciste aquiacute estoy en verdad Ahora aquiacute vieshyne apenas sabreacute quieacuten es aquel castellano A lo mejor es el que hace murallass lo guarda Dios por lo que me inclineacute humildemente en donshyde estaacute mi santo en su casita en donde estaacute ahora Probablemente se espantaron los hijos de mi santo sin embargo es la voluntad de Dios

y ahora me ha hecho un bien Dios porque el padrecito ha venishydo me colocaraacute probablemente en relacioacuten a eacutel asiacute como aquiacute ha veshynido aquiacute en Cuatepetitech Debo llegar ante eacutel por la voluntad de Dios

5 Es la interpretacioacuten maacutes pr6xima que se da al teacutermino motennahtzinnohua otra interpretacioacuten puede ser el que se queja gime (hablando de un enfermo) del verbo tena si se le relaciona con el verbo tennamiqui besar (al santo) que tiene mayor sentido

280 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P6

Auh in naxca ca quimonequiltia quimochihuilis in misa nan anmoshymauhtisque matic quitasque queni quimoehihuilis in misa

auh in axea ca yo quimoehihuili in mba in tlasoteoxiea inda ca qualmohuiquili amoeh ynic oquimochihuili in misa ca san ixquich oneehmotequitili onicxi se eros ynic oquiacutemoehihuili in misa quipie in 21

yni quactic auh in qiuae ontla in misa nima oneehmonochili yn teopixeatzintli

oquimitalhui xiquinotza xiquisentla in mopilhua niea tiquihualhuisae 2Jl

ye oniquisentlali oteehmoteochihuili tinonehitin ca sa ixquich ihuelitzin ynic oniquisetlali in notlasotatzin santo san Nicolas

auh nima yquo 23 can ie oneehmolhuili yni amo santo ynin tedashymasquitilia z santo amo axean mitznahuatiacutea tiacuteas onpa MexIacuteco tiemashynilitiuh se santo quemame inin tetl san oyoquiacute quitiqualmohuiquilis

21 Aquiacute las letras resultan praacutecticamente ilegibles 22 Debe leerse tiquihualhuicas 23 Debe decir iqua 24 En el documento ambos teacuterminos masqui tiquita aparecen unidos

281

P6

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

y ahora como quiere hacerle la misa luego se espantaraacuten veamos la manera en que le haraacute la misa

y ahora ya le hizo la misma el apreciable padre Para ello trajo su libro con el que le hizo la misa pero antes me ordenoacute que le labrara una cruz de madera con la que hizo la misa la cruz tiene una brazada de altura

y cuando se terminoacute la misa luego me llamoacute el padrecito dijo llaacutemalos reuacutene a tus hijos aquiacute los traes por eso los reunIacute Nos dio la bendicioacuten a todos con toda su voluntad De manera que los reuniacute por mi amado padre santo San Nicolaacutes

y luego me dijo eacuteste no es un santo esto es una piedra aunque lo ves como santo no lo es Ahora te aviso iraacutes allaacute a Meacutexico iraacutes a traer un santo como esta piedra asiacute tambieacuten 10 traeraacutes

282 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P7

Nima oquimitalhui yquac ninoquecpas yocan mctzties ynon santo yntlacamo onicuecp oncan hualmohukas uc se teopixcatzintli nima onicnotlatlanili den itocatzin oquimitalhui Don Pedro Rapael yhuan cticmonahuatili anchihuas se tepamitl 25 amo quali inin amo onca yes amo qualcan nican tlacpactic ticchihuas onechmolhuili yquac tiacuteas tiacutecshymanilitiuh mosanto onpa tichualmohuiquilis se maeso yehuatl amechyshytitis quename anquichihuasque

auh in naxcan yo nicnanilito y notlasotatzin ye pohuali yhuan nopeso yn ipatiuhtzin yhua in maeso onichualhuicac

auh in naxca ma niacutecchihui yn onechmonahuitili in tlasoteopixshycatzintli maniacute auh onpa intlacpac ma niquita in capa yes yn ichantzin y notlasotatzin ma nichuica ymayeso

auh in axca y onicpehualti yn ichantzin y notlasotatzin santo san Niacutecolas nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca euel in maniacute amo ticmoquepilitzinoa y notlasoteopixca tzintli notlasopilh uane

25 Aqui aparece una errata debe decir tenamitl

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC 267

se unen en composicioacuten o cambiando alguno de sus elementos (toreyn por tu reino maeso por maestro y Rapad por Rafael)

Aunque el documento estaacute fechado en 1550 el empleo de ciertas grafias nos hace suponer que posiblemente se trate de un texto redactashydo posteriormente como un tiacutetulo supletorio de las tierras del pueblo Ademaacutes no hay que olvidar que muchos documentos de esta naturaleza especialmente de la regioacuten del Estado de Meacutexico fueron registrados con fechas anteriores a aquellas en que se escribieron para dar apoyo a determinadas demandas

Stephanie Wood en un interesante trabajo sobre los Coacutedices Teshychialoyan comenta que son varias las preguntas que surgen respecto a la autoriacutea lugar y fecha de muchos de estos documentos y que el anaacutelisis tanto de las grafias utilizadas como del papel y los dibujos son importantes elementos que ayudan al esclarecimiento de estas inshyterrogantes5 Respecto a este punto Donald Robertson agrega que tambieacuten el estilo es un significativo indicador sobre el autor y el moshymento de la elaboracioacuten del escrito6

Por lo que toca a nuestro documento el uso frecuente de la consoshynante s y la ausenda total de la ~ asiacute como la procedencia mexiquense del documento nos hacen suponer que eacuteste probablemente fue elaboshyrado a fines del siglo xvn o principios del xvm en las mismas fechas en que se produjeron los Coacutedices Techialoyan de la misma regioacuten Queda por tanto la interrogante respecto a la autenticidad de la fecha que ostenta este manuscrito

A continuacioacuten se ofrece la paleografia y traduccioacuten del documento Decidimos conservar en la medida de 10 posible las grafias asiacute como las formas y los giros de esta variante naacutehuatl del Estado de Meacutexico a fin de no alterar la expresioacuten original Soacutelo introdujimos el empleo de las mayuacutesculas cuando se aludiacutea a topoacutenimos y antropoacutenimos (que en el documento aparecen casi invariablemente con minuacutesculas) y seshy

5 En Don Diego Mendoza Garda Moctezuma A Techialoyan Mastermind Estudios de Cultura Naacutehuatl Meacutexico UNAM Instituto de Investigaciones Histoacuterishycas 1989 v 19 p 245-249

6 Donald Robertson comenta que un aspecto importante que no ha sido debishydamente contemplado en el estudio de los Coacutedices TechialQ)an es el que atantildee al estilo a la forma en que estaacuten estructuradas las frases y oraciones y a su extensioacuten Veacutease Techialoyan Manuscripts and Paintings with a catalog Handbook 01 Middle American IntLians Guide to EthnohistOTical Sources United State University of Texas Press Austin 1975 v 14 p 254

6 Respecto a la fecha aproximada de los dibujos que aparecen intercalados en el texto consultamos a Miguel Leoacuten-Portilla quien considero que eacutestos posibleshymente pertenecen al siglo XVIII

268 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

paramos o unimos los teacuterminos escritos caprichosamente a fin de facishylitar la lectura8

Agradecemos al maestro Javier Romero Quiroz habernos proporshycionado varias informaciones que nos resultaron de considerable utilidad asimismo al licenciado Enrique Diacuteaz Nava por su apoyo generoso en la preparacioacuten de este trabajo y al doctor Miguel Leoacuten-Portilla que nos encomendoacute esa tarea y nos auxilioacute en varios puntos que le consulshytamos

11 Existen algunas discrepancias sobre la fonna en la que deben presentarse documentos de esta iacutendole Algunos estudiosos consideran que la paleografiacutea y en general el transvase del manuscrito original tiene que respetarse esto es que deben consorvarse los errores del escribano tanto graacuteficos como gramaticales mienshytras que otros filoacutelogos consideran que eacutestos deben subsanarse en la nuewa versioacuten Reneacute Welleck y Austin Warren exponen claramente estos aspectos en Ordenacioacuten y fijacioacuten del material Teoriacutea literarioa Madrid Editorial Gredos Tratados y moshynografias 1966 n 2 p 69-82

TiacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC DE LAS BATEAS

[REPRODUCCiOacuteN FACSIMILAR]

I

t

SIMBOLISMO DE

1 Dibl

FOtOgI

Los colores nuacutem mordiacuteal en los co maacutegico del nativo una funcioacuten precis~ prema trinidad del diacuteas la fusioacuten de 11

La vida materia antoja un mural CI

en que se logra la a y cada uno de los y su razoacuten de ser ) dad y belleza al co dad indiacutegena No CI

armoniosa y total base de la integrid

El simbolismo de

sado en observaciol parte esencial de lo iexcl exoteacutericas el canto

Las observacione miento y Religioacuten turas claacutesicas mesol

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC DE LAS BATEAS

[PALEOGRAFfA y VERSIOacuteN AL CASTELLANO]

270 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 1

Nopehlla in qucname nechmonenencaeahuihque 1 in teqllitl inie mashyehiotia ca nican ncehhualmotlalilitzinno Dios nehllatl notoea Don Nicolaacutes Miguel eanpa monequilia ychuatzin notlasotatzin santo san Nicolaacutes istae tetlaeualtctzintli ca niea nienotequipanilhllis Cuatepctitceh itlatlpatzineo in eenmanahllaquel eeatzintli in Dios

De mil 1562 3

Toteeuiyoyc Diose ma xineehmomaquilitzinno aso ma huihuIitzin yhuan in motlasoteehicahualitzin 4 ynie niea nimitznoteqllipanoltitzinno yhuan yehllatzin y notlasotatzin santo san Nicolas y niean iqllaImohuieatzinno niea ypa motehuapahualitzin toteeuiyoye Diose ma xineehmomaqllishylitzinno aacute ca y huelitzin toteelliyoye Diose ihuan notlasotatzin yn motlashysohllelitzi yhlla in motlasoteehieahualistzin ca nehllatl notoca NicoIas Miguel

1 En el documento original se lee hasta nechmonen pues la hoja presenta roturas en el extrtlmo derecho El teacutermino se reconstruyoacute atendiendo al contenido del texto

1 En el manuscrito se lee hasta cenma a El nuacutemero 6 presenta tachaduras 4 Tambieacuten esta palabra aparece incompleta pues se lea hasta motla y en el

siguiente rengloacuten el reverencial 5 Se lee hasta xinechmom

271 TIacuteTUlO SOBRE LA FUNDACiOacuteN m COATEPEC

P 1

Comienzo seguacuten la manera en que me encomendaron el trabajo para hacer sentildealamientos aquiacute en donde me ha establecido Dios Yo me llamo don Nicolaacutes Miguel donde es el deseo de eacutel de mi amado padre santo San Nicolaacutes (y de Dios) ~I es blanco es hermoso Por acaacute trabajareacute para eacutel en Cuatepetitech

De mil562 o antildeo i Oh Dios sentildeor Daacuteme tu voluntad y tu ayuda de manera que

aquiacute yo trabaje para tiacute y para eacutel para mi amado padre santo San Nicolaacutes que aquiacute ha llegado con bien aquiacute en donde nos vas a guarshynecer iexclOh Diqs nuestro sentildeor Daacuteme tu amada voluntad y la de ml amado padre la fuerza y el aliento Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

272 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P2

Yhua nitlaeotepehuia nica Quatepetiteeh nka nicnotequipanilhuitzinshynos yn yehuatzin in notlasotatzi in Dios yhua in yehuatzin in notlasoshytatzin -santo san NicoIas--

Toteeuiyoye Diose ca tinechmotIasoyenellilitzinno ~a ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua otacico 6 motla amotlanequilitzin yn otineehshymotlaIilitzino y nipa motehuapahualistlaltzin y niean capa nimitznoteshyquipanilhuitzinnos yhuan yn yehuatzin in notlasotatzin santo san Nicoshylas y niea anmeehnotequipanilhuitzinos yhuan onca amechmopielitzinshynosque ynic amo huaIasque nanahualti nechmamauhtiquihui 7 y nka in capa nimitznotequipanilhuitzinnos toteeuiyoye Diose yhuan in yehuatzi notlasotatzi santo san NicoIas ma ixquieh amo huelitzin xicmochihuilishytzin noca-o

Totecuiyoye Diose ca ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua ca ye tinechmomaquilitzinnohua in moteehicahualistzin y nica ye nipehua nicnotlaeotepehua in itIacuini nitIaehiehihua in campa nicnotIalilis in notIasotatzin santo san Nicolas yhuan campa nicnotequipanilhuitzinos ca nehuatl notoca NicoIas Miguel niea nienopielis notlasotatsin santo san Nicolas nica Quatepetitech -in capa mocalaquis yehuatzin in notla sotatzin santo san NicoIas nican Quatepetiteeh

6 Praacutecticamente aquiacute no puede seguirse la lectura del texto debido a las falshytantes

7 Existen do posibles interpretaciones de este enunciado las cuales las dedushyjimos pues las paacuteginas presentan grandes roturas que impiden Q seguimiento del texto 1) ynic amo hualasque nanahualti nechmamauhtitiquihui o 2) yniacutee amo hualasque nanahualti nechnanahuatituquihui Nosotros como se puede observar en la traduccioacuten optamos por la primera

273 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P2

y ya comienzo a tumbar el matorral aquiacute en Cuatepetitech aquiacute es donde trabajareacute para eacutel para mi amado padre Dios y tambieacuten para mi amado padre santo San Nicolaacutes

i Oh Dios nuestro sentildeor Te doy gracias por la merced que me has hecho que ya en este momento me acompantildeas ya hemos llegado acaacute en donde ha sido tu deseo ubicarme Aquiacute sobre tu tierra conforshytable Es aquiacute en donde he de servirte a ti y a eacutel a mi amado padre santo San Nicolaacutes es aquiacute en donde estareacute al servicio de ustedes es aquiacute en donde los guardareacute para que asiacute no vengan los brujos a espanshytarme aquiacute en donde trabajareacute para tiacute j Oh Dios nuestro sentildeor Y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Hagan toda su omniposhytencia por mIacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompantildeas que ya me das tu bondadosa ayuda aquiacute ya comienzo a tumbar la maleza escombro compongo arreglo el lugar donde colocareacute a mi apreciable padre santo San Nicolaacutes y en donde trabajareacute para eacutel Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute es en donde lo tendreacute a mi adorado padre santo san Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitecht en donde entraraacute eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech 2 aquiacute lo colocareacute

1 No se pudo deducir la palabra faltan te por deterioro 2 Es el rengloacuten maacutes deteriorado de esta hoja

274

P3

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Totecuiyoyc Diose ca niemasehuia in motlasotechieahualiatzin inie in mani tincchmohuiquilitzinhua ynic tlein neehhualmamauhtia auh in axca uhque yn ica huitze aso yehua motexixictiani in ma hue1 ma ixquich motlasohuelitzin totecuiyoye Dios in ihuan tehuatzi notlasotatzin santo san Nicolas inic anonel oxicpique ca tel onea metztieatque in Dios yhuan tehuatzin in tinotlasotatzin ma ixquich amotlasolitzin ximoehishyhuitzin noca ma xinechmomaquixtzin nocan

totccuiyoye Dios can tineehmomatlasoienelilitzin no ca otlaehishyhua1tzintzinhua 8 ic tineehhualnotitlanililino mani ca niquimomasehuis ma ixquieh motlasohuelitin ximochihuelitzino ma xiquimoyolalilitzino ynie nIacuteca notla yesque

a Diose eayotic motlasonequiltitzinno ynic niea tiequimoyolalilitzinno y mctlaehihua1tzitzinhua ynie nIacuteca notla ycsquc

l Aquiacute debe leerse motlachihualtzitzinhua

275

P3

TIacuteTtLO SOBRE LA FlNDAC1ltgtN DE COATEPEC

i Oh Dios nuestro sentildeor Recibo tu bondadosa ayuda en tanto que me acompantildeas tuacute en lo que me inquieta como son los que tienen grandes riquezas (hacendados) que por aquiacute vienen o tal vez de aqueacutellos que hacen dispersar que hacen huir Que venga toda tu apreciable omnipotencia j Oh Dios nuestro sentildeor Y tuacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes que asiacute aquiacute han llegado que en verdad aquiacute estaacuten Dios y tuacute mi amado padre santo San Nicolaacutes hagan toda su omnipotencia por miacute saacutelvenme

i Oh Dios nuestro sentildeor Que con amor me has hecho tuacute un bien porque me has enviado a tus hijos que aquiacute sabreacute merecerlos que se haga toda tu aQ1ada omnipotencia consueacutelalos que aquiacute estaraacuten conshynugo

iexclOh Dios Que ya amorosamente has queridos para que aquiacute los acompantildees a tus hijos y asiacute aquiacute estaraacuten conmigo

276 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 4

Axcan ca ye nica oniquisalo nauhtle ytlachihualtzitzinhua in Dios otontlacatzitzintin ynic nica notloc yezque 9 in capa nicnotequipanilhuishytzinohua in Dios yhuan yehuatzin notlasotatzin santo santo Nicolas ca nehuatl notoca Nicolas Miguel ca oniquisalo nauh tel ototlacatzitzinti aso yxquich yhuelitzin in Dios nicdalis dacaxinachtli

axcan ca ye quimonequiltia in Dios ca modetechihualmatia yn ka onechmotlalilitzinno in Dios yn ica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel axcan ca yca nehua niquiza ca ma in ipilhuatzitzin in Dios ynic ticchihua yn techinamitl yn onca mocalaquitzinos in notlashysotatzin santo san nicolas yn ica Quatepetitech aso quimonequiltitzinnos in Dios ticsencahuaque inchinantzin in notlasotatzin

auh in naxca ca yo senhuauh mosacaquentia in itechinantzin y notlasotatzin santo san Nicolas quipie onnequetzapa ynic quacticauh auh ynic patlahua quipie nanmatl ynic huiac quipie chiquase matl auh yn axca ca nicnocalaquilis y notlasotatzi san Nicolas amo nicmati aso quimiximachilia in tlachihuatzitzinhua ca yamo 10 niquinotitilia auh in nehuatl ca sa uc notic nicnilnamiquilia tinemi in Dios yhua in nodasashytatzin auh yn axca quimotilisque de quitoque aso niquimauhtic tel ixquich ynhuelitzin in Dios ca onca metztica yhuan in notlasotatzin santo san Nicolas quimoyolalis

9 Esta forma convive con ytsque 1gt0 Aquiacute debe ser ca ayamo

277

P4

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Ahora que ya por acaacute he venido a salir por cuarta vez los hijos de Dios nos hemos hecho sentildeores3 de manera que aquiacute estaraacuten junto a miacute en donde me pongo al servicio de Dios y de eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel he salido acaacute por cuarshyta vez nos hemos hecho sentildeores tal vez es toda la voluntad de Dios que aquiacute haya colocado la semilla del hombre

Ahora ya es deseo de Dios darnos la bendicioacuten aquiacute en donde me colocoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora ya salgo para que los hijos de Dios ya asiacute hagamos la casa con cerca de cantildeas aquiacute entraraacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech tal vez quiera Dios que terminemos la casa (de cantildea varas) de mi amado padre

Y ahora como ya hace friacuteo se le tiehde zacate a la casa de mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tiene dos tantos erguidos de altura de anchQ tiene cuatro manos (o brazadas) y de largo tiene seis manos (o brazadas) Y ahora ya metereacute a mi adorado padre santo San Nicoshylaacutes soacutelo que no seacute si tal vez lo conozcan sus hijos porque auacuten no se los he mostrado o nada maacutes en mi interior lo recuerdo vivimos Dios y mi amado padre y ahora lo veraacuten iquestqueacute diraacuten Tal vez los espante yo sin embargo toda la omnipotencia de Dios estaacute acaacute y mi adorado padre santo San Nicolaacutes lo acompantildearaacute

a Con este teacutermino el informante Nicolaacutes Miguel indica que eacutel y sus hermanos o tambieacuten como les llama sus hijos ya tienen cierta identidad por habfl fundado y a la vez ya pertenecer a la comunidad de Cuatepetitech

El teacutermino tlaroxinachtli se refiere a la reproducci6n y multiplicaci6n de la erpecie humana en este caso para el crecimiento poblacional de Cuatepetitech

278 MAacuteVNEz BLANCAS V MORALES

P 5

y notlasotatzin masihui yn onechpalehuique oticchique chinantzin ea moquiti 11 aso nka nicnocalaquilis y notlatzin 12 ca san ixquich yhueshylitzin in Dios ynic oticchique auh ca sa yca quehuatl oticchique ca hueca ca in nantzintli san ixquich yhuelitzin in Dios ynic oticchique

auh in axcan uc chiquasen timexicame onechintitlanilili yn Dios canpa Dios quimohuiquilitzinnohua nica niquisacohua aso quimoneshyquiltzin in Dios quimoyolalilis ynic nica quimotequipanilhuisque in Dios yhuan in notlasotatzi santo san Nicolas aso quimonequiltitzinnos mosetlalisque ytlachihualtzitzin y notlatazin 13 ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica niquinsentlalia yn itlachihualtzitzinhua in nica Quapetishytech 14 ltCA Diose totecuiyoye in mani tinechmohuiquilitzinnohua lIS in ca in capa tinechmotlalilitzinnohua in 16 niea neH in axca in nica huiacutetz quimiximatis yehuatl in caxtilan chane noso yehuatl in mote tzinnohua 17

in quimopielia teutl tleca in nopechtecac in capa metztica y nosanto yhuan ca tocacal yn capa metztica yn axca oso 18 momauhtisque inpilshyhuantztzin 19 yn nosanto ca tel ixquich ihuelitzin in Dios

auh yn axcan onechmocnelilitzin 20 n Dios ca teopixcatzintli in nohualmohuicac quali nechmotlalilitzinnos aso in tecopatzinco in quen amo nkan hualmohuicac nka Quatepetitech roa naso intla ca ixquich yhuelitzin in Dios

11 En el texto aparece camoquiti 12 Debido a la rotura en el extremo derecho se lee notlatzin por notlasotatzin 13 Lo mismo que en el caso anterior la rotura impide leer con claridad notlashy

sotatzin L4 El manuscrito elide la silaba te en el topoacutenimo 15 No se logra leer el morfema hua

16 La faItantQ impide el seguimiento de la lectura 17 La rotura no permite la paleografiacutea del teacutermino lIS Debe leerse como aso 111 Aquiacute aparece la elisioacuten de la vocal i del reverencial (inpilhwantzitzin) 20 Debe leerse onechmoicnelilitzin

279

P5

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Mi adorado padre Dado que me ayudaron a hacerle su casa como lo quiso seguramente aquiacute metereacute a mi amado padre con toda la omnipotencia de Dios le hicimos su casa con zacate asiacute fue como se la hicimos en vista de que estaacute lejos la venerable madrecita soacutelo con todo el poder de Dios fue como le hicimos su casa

y ahora otros seis mexicanos me ha enviado Dios Dios los ha conducido aquiacute han venido a salir tal vez quiera Dios consolarlos de esta manera trabajaraacuten aquiacute para Dios y para mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tal vez ha de querer Dios que se reuacutenan los hijos de mi adorado padre yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute reuacuteno a los hijos de mi amado padre San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech

i Oh Dios nuestro sentildeor Que en este momento me conduces tuacute aquiacute en donde me estableciste aquiacute estoy en verdad Ahora aquiacute vieshyne apenas sabreacute quieacuten es aquel castellano A lo mejor es el que hace murallass lo guarda Dios por lo que me inclineacute humildemente en donshyde estaacute mi santo en su casita en donde estaacute ahora Probablemente se espantaron los hijos de mi santo sin embargo es la voluntad de Dios

y ahora me ha hecho un bien Dios porque el padrecito ha venishydo me colocaraacute probablemente en relacioacuten a eacutel asiacute como aquiacute ha veshynido aquiacute en Cuatepetitech Debo llegar ante eacutel por la voluntad de Dios

5 Es la interpretacioacuten maacutes pr6xima que se da al teacutermino motennahtzinnohua otra interpretacioacuten puede ser el que se queja gime (hablando de un enfermo) del verbo tena si se le relaciona con el verbo tennamiqui besar (al santo) que tiene mayor sentido

280 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P6

Auh in naxca ca quimonequiltia quimochihuilis in misa nan anmoshymauhtisque matic quitasque queni quimoehihuilis in misa

auh in axea ca yo quimoehihuili in mba in tlasoteoxiea inda ca qualmohuiquili amoeh ynic oquimochihuili in misa ca san ixquich oneehmotequitili onicxi se eros ynic oquiacutemoehihuili in misa quipie in 21

yni quactic auh in qiuae ontla in misa nima oneehmonochili yn teopixeatzintli

oquimitalhui xiquinotza xiquisentla in mopilhua niea tiquihualhuisae 2Jl

ye oniquisentlali oteehmoteochihuili tinonehitin ca sa ixquich ihuelitzin ynic oniquisetlali in notlasotatzin santo san Nicolas

auh nima yquo 23 can ie oneehmolhuili yni amo santo ynin tedashymasquitilia z santo amo axean mitznahuatiacutea tiacuteas onpa MexIacuteco tiemashynilitiuh se santo quemame inin tetl san oyoquiacute quitiqualmohuiquilis

21 Aquiacute las letras resultan praacutecticamente ilegibles 22 Debe leerse tiquihualhuicas 23 Debe decir iqua 24 En el documento ambos teacuterminos masqui tiquita aparecen unidos

281

P6

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

y ahora como quiere hacerle la misa luego se espantaraacuten veamos la manera en que le haraacute la misa

y ahora ya le hizo la misma el apreciable padre Para ello trajo su libro con el que le hizo la misa pero antes me ordenoacute que le labrara una cruz de madera con la que hizo la misa la cruz tiene una brazada de altura

y cuando se terminoacute la misa luego me llamoacute el padrecito dijo llaacutemalos reuacutene a tus hijos aquiacute los traes por eso los reunIacute Nos dio la bendicioacuten a todos con toda su voluntad De manera que los reuniacute por mi amado padre santo San Nicolaacutes

y luego me dijo eacuteste no es un santo esto es una piedra aunque lo ves como santo no lo es Ahora te aviso iraacutes allaacute a Meacutexico iraacutes a traer un santo como esta piedra asiacute tambieacuten 10 traeraacutes

282 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P7

Nima oquimitalhui yquac ninoquecpas yocan mctzties ynon santo yntlacamo onicuecp oncan hualmohukas uc se teopixcatzintli nima onicnotlatlanili den itocatzin oquimitalhui Don Pedro Rapael yhuan cticmonahuatili anchihuas se tepamitl 25 amo quali inin amo onca yes amo qualcan nican tlacpactic ticchihuas onechmolhuili yquac tiacuteas tiacutecshymanilitiuh mosanto onpa tichualmohuiquilis se maeso yehuatl amechyshytitis quename anquichihuasque

auh in naxcan yo nicnanilito y notlasotatzin ye pohuali yhuan nopeso yn ipatiuhtzin yhua in maeso onichualhuicac

auh in naxca ma niacutecchihui yn onechmonahuitili in tlasoteopixshycatzintli maniacute auh onpa intlacpac ma niquita in capa yes yn ichantzin y notlasotatzin ma nichuica ymayeso

auh in axca y onicpehualti yn ichantzin y notlasotatzin santo san Niacutecolas nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca euel in maniacute amo ticmoquepilitzinoa y notlasoteopixca tzintli notlasopilh uane

25 Aqui aparece una errata debe decir tenamitl

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

268 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

paramos o unimos los teacuterminos escritos caprichosamente a fin de facishylitar la lectura8

Agradecemos al maestro Javier Romero Quiroz habernos proporshycionado varias informaciones que nos resultaron de considerable utilidad asimismo al licenciado Enrique Diacuteaz Nava por su apoyo generoso en la preparacioacuten de este trabajo y al doctor Miguel Leoacuten-Portilla que nos encomendoacute esa tarea y nos auxilioacute en varios puntos que le consulshytamos

11 Existen algunas discrepancias sobre la fonna en la que deben presentarse documentos de esta iacutendole Algunos estudiosos consideran que la paleografiacutea y en general el transvase del manuscrito original tiene que respetarse esto es que deben consorvarse los errores del escribano tanto graacuteficos como gramaticales mienshytras que otros filoacutelogos consideran que eacutestos deben subsanarse en la nuewa versioacuten Reneacute Welleck y Austin Warren exponen claramente estos aspectos en Ordenacioacuten y fijacioacuten del material Teoriacutea literarioa Madrid Editorial Gredos Tratados y moshynografias 1966 n 2 p 69-82

TiacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC DE LAS BATEAS

[REPRODUCCiOacuteN FACSIMILAR]

I

t

SIMBOLISMO DE

1 Dibl

FOtOgI

Los colores nuacutem mordiacuteal en los co maacutegico del nativo una funcioacuten precis~ prema trinidad del diacuteas la fusioacuten de 11

La vida materia antoja un mural CI

en que se logra la a y cada uno de los y su razoacuten de ser ) dad y belleza al co dad indiacutegena No CI

armoniosa y total base de la integrid

El simbolismo de

sado en observaciol parte esencial de lo iexcl exoteacutericas el canto

Las observacione miento y Religioacuten turas claacutesicas mesol

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC DE LAS BATEAS

[PALEOGRAFfA y VERSIOacuteN AL CASTELLANO]

270 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 1

Nopehlla in qucname nechmonenencaeahuihque 1 in teqllitl inie mashyehiotia ca nican ncehhualmotlalilitzinno Dios nehllatl notoea Don Nicolaacutes Miguel eanpa monequilia ychuatzin notlasotatzin santo san Nicolaacutes istae tetlaeualtctzintli ca niea nienotequipanilhllis Cuatepctitceh itlatlpatzineo in eenmanahllaquel eeatzintli in Dios

De mil 1562 3

Toteeuiyoyc Diose ma xineehmomaquilitzinno aso ma huihuIitzin yhuan in motlasoteehicahualitzin 4 ynie niea nimitznoteqllipanoltitzinno yhuan yehllatzin y notlasotatzin santo san Nicolas y niean iqllaImohuieatzinno niea ypa motehuapahualitzin toteeuiyoye Diose ma xineehmomaqllishylitzinno aacute ca y huelitzin toteelliyoye Diose ihuan notlasotatzin yn motlashysohllelitzi yhlla in motlasoteehieahualistzin ca nehllatl notoca NicoIas Miguel

1 En el documento original se lee hasta nechmonen pues la hoja presenta roturas en el extrtlmo derecho El teacutermino se reconstruyoacute atendiendo al contenido del texto

1 En el manuscrito se lee hasta cenma a El nuacutemero 6 presenta tachaduras 4 Tambieacuten esta palabra aparece incompleta pues se lea hasta motla y en el

siguiente rengloacuten el reverencial 5 Se lee hasta xinechmom

271 TIacuteTUlO SOBRE LA FUNDACiOacuteN m COATEPEC

P 1

Comienzo seguacuten la manera en que me encomendaron el trabajo para hacer sentildealamientos aquiacute en donde me ha establecido Dios Yo me llamo don Nicolaacutes Miguel donde es el deseo de eacutel de mi amado padre santo San Nicolaacutes (y de Dios) ~I es blanco es hermoso Por acaacute trabajareacute para eacutel en Cuatepetitech

De mil562 o antildeo i Oh Dios sentildeor Daacuteme tu voluntad y tu ayuda de manera que

aquiacute yo trabaje para tiacute y para eacutel para mi amado padre santo San Nicolaacutes que aquiacute ha llegado con bien aquiacute en donde nos vas a guarshynecer iexclOh Diqs nuestro sentildeor Daacuteme tu amada voluntad y la de ml amado padre la fuerza y el aliento Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

272 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P2

Yhua nitlaeotepehuia nica Quatepetiteeh nka nicnotequipanilhuitzinshynos yn yehuatzin in notlasotatzi in Dios yhua in yehuatzin in notlasoshytatzin -santo san NicoIas--

Toteeuiyoye Diose ca tinechmotIasoyenellilitzinno ~a ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua otacico 6 motla amotlanequilitzin yn otineehshymotlaIilitzino y nipa motehuapahualistlaltzin y niean capa nimitznoteshyquipanilhuitzinnos yhuan yn yehuatzin in notlasotatzin santo san Nicoshylas y niea anmeehnotequipanilhuitzinos yhuan onca amechmopielitzinshynosque ynic amo huaIasque nanahualti nechmamauhtiquihui 7 y nka in capa nimitznotequipanilhuitzinnos toteeuiyoye Diose yhuan in yehuatzi notlasotatzi santo san NicoIas ma ixquieh amo huelitzin xicmochihuilishytzin noca-o

Totecuiyoye Diose ca ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua ca ye tinechmomaquilitzinnohua in moteehicahualistzin y nica ye nipehua nicnotlaeotepehua in itIacuini nitIaehiehihua in campa nicnotIalilis in notIasotatzin santo san Nicolas yhuan campa nicnotequipanilhuitzinos ca nehuatl notoca NicoIas Miguel niea nienopielis notlasotatsin santo san Nicolas nica Quatepetitech -in capa mocalaquis yehuatzin in notla sotatzin santo san NicoIas nican Quatepetiteeh

6 Praacutecticamente aquiacute no puede seguirse la lectura del texto debido a las falshytantes

7 Existen do posibles interpretaciones de este enunciado las cuales las dedushyjimos pues las paacuteginas presentan grandes roturas que impiden Q seguimiento del texto 1) ynic amo hualasque nanahualti nechmamauhtitiquihui o 2) yniacutee amo hualasque nanahualti nechnanahuatituquihui Nosotros como se puede observar en la traduccioacuten optamos por la primera

273 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P2

y ya comienzo a tumbar el matorral aquiacute en Cuatepetitech aquiacute es donde trabajareacute para eacutel para mi amado padre Dios y tambieacuten para mi amado padre santo San Nicolaacutes

i Oh Dios nuestro sentildeor Te doy gracias por la merced que me has hecho que ya en este momento me acompantildeas ya hemos llegado acaacute en donde ha sido tu deseo ubicarme Aquiacute sobre tu tierra conforshytable Es aquiacute en donde he de servirte a ti y a eacutel a mi amado padre santo San Nicolaacutes es aquiacute en donde estareacute al servicio de ustedes es aquiacute en donde los guardareacute para que asiacute no vengan los brujos a espanshytarme aquiacute en donde trabajareacute para tiacute j Oh Dios nuestro sentildeor Y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Hagan toda su omniposhytencia por mIacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompantildeas que ya me das tu bondadosa ayuda aquiacute ya comienzo a tumbar la maleza escombro compongo arreglo el lugar donde colocareacute a mi apreciable padre santo San Nicolaacutes y en donde trabajareacute para eacutel Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute es en donde lo tendreacute a mi adorado padre santo san Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitecht en donde entraraacute eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech 2 aquiacute lo colocareacute

1 No se pudo deducir la palabra faltan te por deterioro 2 Es el rengloacuten maacutes deteriorado de esta hoja

274

P3

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Totecuiyoyc Diose ca niemasehuia in motlasotechieahualiatzin inie in mani tincchmohuiquilitzinhua ynic tlein neehhualmamauhtia auh in axca uhque yn ica huitze aso yehua motexixictiani in ma hue1 ma ixquich motlasohuelitzin totecuiyoye Dios in ihuan tehuatzi notlasotatzin santo san Nicolas inic anonel oxicpique ca tel onea metztieatque in Dios yhuan tehuatzin in tinotlasotatzin ma ixquich amotlasolitzin ximoehishyhuitzin noca ma xinechmomaquixtzin nocan

totccuiyoye Dios can tineehmomatlasoienelilitzin no ca otlaehishyhua1tzintzinhua 8 ic tineehhualnotitlanililino mani ca niquimomasehuis ma ixquieh motlasohuelitin ximochihuelitzino ma xiquimoyolalilitzino ynie nIacuteca notla yesque

a Diose eayotic motlasonequiltitzinno ynic niea tiequimoyolalilitzinno y mctlaehihua1tzitzinhua ynie nIacuteca notla ycsquc

l Aquiacute debe leerse motlachihualtzitzinhua

275

P3

TIacuteTtLO SOBRE LA FlNDAC1ltgtN DE COATEPEC

i Oh Dios nuestro sentildeor Recibo tu bondadosa ayuda en tanto que me acompantildeas tuacute en lo que me inquieta como son los que tienen grandes riquezas (hacendados) que por aquiacute vienen o tal vez de aqueacutellos que hacen dispersar que hacen huir Que venga toda tu apreciable omnipotencia j Oh Dios nuestro sentildeor Y tuacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes que asiacute aquiacute han llegado que en verdad aquiacute estaacuten Dios y tuacute mi amado padre santo San Nicolaacutes hagan toda su omnipotencia por miacute saacutelvenme

i Oh Dios nuestro sentildeor Que con amor me has hecho tuacute un bien porque me has enviado a tus hijos que aquiacute sabreacute merecerlos que se haga toda tu aQ1ada omnipotencia consueacutelalos que aquiacute estaraacuten conshynugo

iexclOh Dios Que ya amorosamente has queridos para que aquiacute los acompantildees a tus hijos y asiacute aquiacute estaraacuten conmigo

276 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 4

Axcan ca ye nica oniquisalo nauhtle ytlachihualtzitzinhua in Dios otontlacatzitzintin ynic nica notloc yezque 9 in capa nicnotequipanilhuishytzinohua in Dios yhuan yehuatzin notlasotatzin santo santo Nicolas ca nehuatl notoca Nicolas Miguel ca oniquisalo nauh tel ototlacatzitzinti aso yxquich yhuelitzin in Dios nicdalis dacaxinachtli

axcan ca ye quimonequiltia in Dios ca modetechihualmatia yn ka onechmotlalilitzinno in Dios yn ica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel axcan ca yca nehua niquiza ca ma in ipilhuatzitzin in Dios ynic ticchihua yn techinamitl yn onca mocalaquitzinos in notlashysotatzin santo san nicolas yn ica Quatepetitech aso quimonequiltitzinnos in Dios ticsencahuaque inchinantzin in notlasotatzin

auh in naxca ca yo senhuauh mosacaquentia in itechinantzin y notlasotatzin santo san Nicolas quipie onnequetzapa ynic quacticauh auh ynic patlahua quipie nanmatl ynic huiac quipie chiquase matl auh yn axca ca nicnocalaquilis y notlasotatzi san Nicolas amo nicmati aso quimiximachilia in tlachihuatzitzinhua ca yamo 10 niquinotitilia auh in nehuatl ca sa uc notic nicnilnamiquilia tinemi in Dios yhua in nodasashytatzin auh yn axca quimotilisque de quitoque aso niquimauhtic tel ixquich ynhuelitzin in Dios ca onca metztica yhuan in notlasotatzin santo san Nicolas quimoyolalis

9 Esta forma convive con ytsque 1gt0 Aquiacute debe ser ca ayamo

277

P4

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Ahora que ya por acaacute he venido a salir por cuarta vez los hijos de Dios nos hemos hecho sentildeores3 de manera que aquiacute estaraacuten junto a miacute en donde me pongo al servicio de Dios y de eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel he salido acaacute por cuarshyta vez nos hemos hecho sentildeores tal vez es toda la voluntad de Dios que aquiacute haya colocado la semilla del hombre

Ahora ya es deseo de Dios darnos la bendicioacuten aquiacute en donde me colocoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora ya salgo para que los hijos de Dios ya asiacute hagamos la casa con cerca de cantildeas aquiacute entraraacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech tal vez quiera Dios que terminemos la casa (de cantildea varas) de mi amado padre

Y ahora como ya hace friacuteo se le tiehde zacate a la casa de mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tiene dos tantos erguidos de altura de anchQ tiene cuatro manos (o brazadas) y de largo tiene seis manos (o brazadas) Y ahora ya metereacute a mi adorado padre santo San Nicoshylaacutes soacutelo que no seacute si tal vez lo conozcan sus hijos porque auacuten no se los he mostrado o nada maacutes en mi interior lo recuerdo vivimos Dios y mi amado padre y ahora lo veraacuten iquestqueacute diraacuten Tal vez los espante yo sin embargo toda la omnipotencia de Dios estaacute acaacute y mi adorado padre santo San Nicolaacutes lo acompantildearaacute

a Con este teacutermino el informante Nicolaacutes Miguel indica que eacutel y sus hermanos o tambieacuten como les llama sus hijos ya tienen cierta identidad por habfl fundado y a la vez ya pertenecer a la comunidad de Cuatepetitech

El teacutermino tlaroxinachtli se refiere a la reproducci6n y multiplicaci6n de la erpecie humana en este caso para el crecimiento poblacional de Cuatepetitech

278 MAacuteVNEz BLANCAS V MORALES

P 5

y notlasotatzin masihui yn onechpalehuique oticchique chinantzin ea moquiti 11 aso nka nicnocalaquilis y notlatzin 12 ca san ixquich yhueshylitzin in Dios ynic oticchique auh ca sa yca quehuatl oticchique ca hueca ca in nantzintli san ixquich yhuelitzin in Dios ynic oticchique

auh in axcan uc chiquasen timexicame onechintitlanilili yn Dios canpa Dios quimohuiquilitzinnohua nica niquisacohua aso quimoneshyquiltzin in Dios quimoyolalilis ynic nica quimotequipanilhuisque in Dios yhuan in notlasotatzi santo san Nicolas aso quimonequiltitzinnos mosetlalisque ytlachihualtzitzin y notlatazin 13 ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica niquinsentlalia yn itlachihualtzitzinhua in nica Quapetishytech 14 ltCA Diose totecuiyoye in mani tinechmohuiquilitzinnohua lIS in ca in capa tinechmotlalilitzinnohua in 16 niea neH in axca in nica huiacutetz quimiximatis yehuatl in caxtilan chane noso yehuatl in mote tzinnohua 17

in quimopielia teutl tleca in nopechtecac in capa metztica y nosanto yhuan ca tocacal yn capa metztica yn axca oso 18 momauhtisque inpilshyhuantztzin 19 yn nosanto ca tel ixquich ihuelitzin in Dios

auh yn axcan onechmocnelilitzin 20 n Dios ca teopixcatzintli in nohualmohuicac quali nechmotlalilitzinnos aso in tecopatzinco in quen amo nkan hualmohuicac nka Quatepetitech roa naso intla ca ixquich yhuelitzin in Dios

11 En el texto aparece camoquiti 12 Debido a la rotura en el extremo derecho se lee notlatzin por notlasotatzin 13 Lo mismo que en el caso anterior la rotura impide leer con claridad notlashy

sotatzin L4 El manuscrito elide la silaba te en el topoacutenimo 15 No se logra leer el morfema hua

16 La faItantQ impide el seguimiento de la lectura 17 La rotura no permite la paleografiacutea del teacutermino lIS Debe leerse como aso 111 Aquiacute aparece la elisioacuten de la vocal i del reverencial (inpilhwantzitzin) 20 Debe leerse onechmoicnelilitzin

279

P5

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Mi adorado padre Dado que me ayudaron a hacerle su casa como lo quiso seguramente aquiacute metereacute a mi amado padre con toda la omnipotencia de Dios le hicimos su casa con zacate asiacute fue como se la hicimos en vista de que estaacute lejos la venerable madrecita soacutelo con todo el poder de Dios fue como le hicimos su casa

y ahora otros seis mexicanos me ha enviado Dios Dios los ha conducido aquiacute han venido a salir tal vez quiera Dios consolarlos de esta manera trabajaraacuten aquiacute para Dios y para mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tal vez ha de querer Dios que se reuacutenan los hijos de mi adorado padre yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute reuacuteno a los hijos de mi amado padre San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech

i Oh Dios nuestro sentildeor Que en este momento me conduces tuacute aquiacute en donde me estableciste aquiacute estoy en verdad Ahora aquiacute vieshyne apenas sabreacute quieacuten es aquel castellano A lo mejor es el que hace murallass lo guarda Dios por lo que me inclineacute humildemente en donshyde estaacute mi santo en su casita en donde estaacute ahora Probablemente se espantaron los hijos de mi santo sin embargo es la voluntad de Dios

y ahora me ha hecho un bien Dios porque el padrecito ha venishydo me colocaraacute probablemente en relacioacuten a eacutel asiacute como aquiacute ha veshynido aquiacute en Cuatepetitech Debo llegar ante eacutel por la voluntad de Dios

5 Es la interpretacioacuten maacutes pr6xima que se da al teacutermino motennahtzinnohua otra interpretacioacuten puede ser el que se queja gime (hablando de un enfermo) del verbo tena si se le relaciona con el verbo tennamiqui besar (al santo) que tiene mayor sentido

280 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P6

Auh in naxca ca quimonequiltia quimochihuilis in misa nan anmoshymauhtisque matic quitasque queni quimoehihuilis in misa

auh in axea ca yo quimoehihuili in mba in tlasoteoxiea inda ca qualmohuiquili amoeh ynic oquimochihuili in misa ca san ixquich oneehmotequitili onicxi se eros ynic oquiacutemoehihuili in misa quipie in 21

yni quactic auh in qiuae ontla in misa nima oneehmonochili yn teopixeatzintli

oquimitalhui xiquinotza xiquisentla in mopilhua niea tiquihualhuisae 2Jl

ye oniquisentlali oteehmoteochihuili tinonehitin ca sa ixquich ihuelitzin ynic oniquisetlali in notlasotatzin santo san Nicolas

auh nima yquo 23 can ie oneehmolhuili yni amo santo ynin tedashymasquitilia z santo amo axean mitznahuatiacutea tiacuteas onpa MexIacuteco tiemashynilitiuh se santo quemame inin tetl san oyoquiacute quitiqualmohuiquilis

21 Aquiacute las letras resultan praacutecticamente ilegibles 22 Debe leerse tiquihualhuicas 23 Debe decir iqua 24 En el documento ambos teacuterminos masqui tiquita aparecen unidos

281

P6

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

y ahora como quiere hacerle la misa luego se espantaraacuten veamos la manera en que le haraacute la misa

y ahora ya le hizo la misma el apreciable padre Para ello trajo su libro con el que le hizo la misa pero antes me ordenoacute que le labrara una cruz de madera con la que hizo la misa la cruz tiene una brazada de altura

y cuando se terminoacute la misa luego me llamoacute el padrecito dijo llaacutemalos reuacutene a tus hijos aquiacute los traes por eso los reunIacute Nos dio la bendicioacuten a todos con toda su voluntad De manera que los reuniacute por mi amado padre santo San Nicolaacutes

y luego me dijo eacuteste no es un santo esto es una piedra aunque lo ves como santo no lo es Ahora te aviso iraacutes allaacute a Meacutexico iraacutes a traer un santo como esta piedra asiacute tambieacuten 10 traeraacutes

282 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P7

Nima oquimitalhui yquac ninoquecpas yocan mctzties ynon santo yntlacamo onicuecp oncan hualmohukas uc se teopixcatzintli nima onicnotlatlanili den itocatzin oquimitalhui Don Pedro Rapael yhuan cticmonahuatili anchihuas se tepamitl 25 amo quali inin amo onca yes amo qualcan nican tlacpactic ticchihuas onechmolhuili yquac tiacuteas tiacutecshymanilitiuh mosanto onpa tichualmohuiquilis se maeso yehuatl amechyshytitis quename anquichihuasque

auh in naxcan yo nicnanilito y notlasotatzin ye pohuali yhuan nopeso yn ipatiuhtzin yhua in maeso onichualhuicac

auh in naxca ma niacutecchihui yn onechmonahuitili in tlasoteopixshycatzintli maniacute auh onpa intlacpac ma niquita in capa yes yn ichantzin y notlasotatzin ma nichuica ymayeso

auh in axca y onicpehualti yn ichantzin y notlasotatzin santo san Niacutecolas nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca euel in maniacute amo ticmoquepilitzinoa y notlasoteopixca tzintli notlasopilh uane

25 Aqui aparece una errata debe decir tenamitl

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

TiacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC DE LAS BATEAS

[REPRODUCCiOacuteN FACSIMILAR]

I

t

SIMBOLISMO DE

1 Dibl

FOtOgI

Los colores nuacutem mordiacuteal en los co maacutegico del nativo una funcioacuten precis~ prema trinidad del diacuteas la fusioacuten de 11

La vida materia antoja un mural CI

en que se logra la a y cada uno de los y su razoacuten de ser ) dad y belleza al co dad indiacutegena No CI

armoniosa y total base de la integrid

El simbolismo de

sado en observaciol parte esencial de lo iexcl exoteacutericas el canto

Las observacione miento y Religioacuten turas claacutesicas mesol

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC DE LAS BATEAS

[PALEOGRAFfA y VERSIOacuteN AL CASTELLANO]

270 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 1

Nopehlla in qucname nechmonenencaeahuihque 1 in teqllitl inie mashyehiotia ca nican ncehhualmotlalilitzinno Dios nehllatl notoea Don Nicolaacutes Miguel eanpa monequilia ychuatzin notlasotatzin santo san Nicolaacutes istae tetlaeualtctzintli ca niea nienotequipanilhllis Cuatepctitceh itlatlpatzineo in eenmanahllaquel eeatzintli in Dios

De mil 1562 3

Toteeuiyoyc Diose ma xineehmomaquilitzinno aso ma huihuIitzin yhuan in motlasoteehicahualitzin 4 ynie niea nimitznoteqllipanoltitzinno yhuan yehllatzin y notlasotatzin santo san Nicolas y niean iqllaImohuieatzinno niea ypa motehuapahualitzin toteeuiyoye Diose ma xineehmomaqllishylitzinno aacute ca y huelitzin toteelliyoye Diose ihuan notlasotatzin yn motlashysohllelitzi yhlla in motlasoteehieahualistzin ca nehllatl notoca NicoIas Miguel

1 En el documento original se lee hasta nechmonen pues la hoja presenta roturas en el extrtlmo derecho El teacutermino se reconstruyoacute atendiendo al contenido del texto

1 En el manuscrito se lee hasta cenma a El nuacutemero 6 presenta tachaduras 4 Tambieacuten esta palabra aparece incompleta pues se lea hasta motla y en el

siguiente rengloacuten el reverencial 5 Se lee hasta xinechmom

271 TIacuteTUlO SOBRE LA FUNDACiOacuteN m COATEPEC

P 1

Comienzo seguacuten la manera en que me encomendaron el trabajo para hacer sentildealamientos aquiacute en donde me ha establecido Dios Yo me llamo don Nicolaacutes Miguel donde es el deseo de eacutel de mi amado padre santo San Nicolaacutes (y de Dios) ~I es blanco es hermoso Por acaacute trabajareacute para eacutel en Cuatepetitech

De mil562 o antildeo i Oh Dios sentildeor Daacuteme tu voluntad y tu ayuda de manera que

aquiacute yo trabaje para tiacute y para eacutel para mi amado padre santo San Nicolaacutes que aquiacute ha llegado con bien aquiacute en donde nos vas a guarshynecer iexclOh Diqs nuestro sentildeor Daacuteme tu amada voluntad y la de ml amado padre la fuerza y el aliento Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

272 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P2

Yhua nitlaeotepehuia nica Quatepetiteeh nka nicnotequipanilhuitzinshynos yn yehuatzin in notlasotatzi in Dios yhua in yehuatzin in notlasoshytatzin -santo san NicoIas--

Toteeuiyoye Diose ca tinechmotIasoyenellilitzinno ~a ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua otacico 6 motla amotlanequilitzin yn otineehshymotlaIilitzino y nipa motehuapahualistlaltzin y niean capa nimitznoteshyquipanilhuitzinnos yhuan yn yehuatzin in notlasotatzin santo san Nicoshylas y niea anmeehnotequipanilhuitzinos yhuan onca amechmopielitzinshynosque ynic amo huaIasque nanahualti nechmamauhtiquihui 7 y nka in capa nimitznotequipanilhuitzinnos toteeuiyoye Diose yhuan in yehuatzi notlasotatzi santo san NicoIas ma ixquieh amo huelitzin xicmochihuilishytzin noca-o

Totecuiyoye Diose ca ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua ca ye tinechmomaquilitzinnohua in moteehicahualistzin y nica ye nipehua nicnotlaeotepehua in itIacuini nitIaehiehihua in campa nicnotIalilis in notIasotatzin santo san Nicolas yhuan campa nicnotequipanilhuitzinos ca nehuatl notoca NicoIas Miguel niea nienopielis notlasotatsin santo san Nicolas nica Quatepetitech -in capa mocalaquis yehuatzin in notla sotatzin santo san NicoIas nican Quatepetiteeh

6 Praacutecticamente aquiacute no puede seguirse la lectura del texto debido a las falshytantes

7 Existen do posibles interpretaciones de este enunciado las cuales las dedushyjimos pues las paacuteginas presentan grandes roturas que impiden Q seguimiento del texto 1) ynic amo hualasque nanahualti nechmamauhtitiquihui o 2) yniacutee amo hualasque nanahualti nechnanahuatituquihui Nosotros como se puede observar en la traduccioacuten optamos por la primera

273 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P2

y ya comienzo a tumbar el matorral aquiacute en Cuatepetitech aquiacute es donde trabajareacute para eacutel para mi amado padre Dios y tambieacuten para mi amado padre santo San Nicolaacutes

i Oh Dios nuestro sentildeor Te doy gracias por la merced que me has hecho que ya en este momento me acompantildeas ya hemos llegado acaacute en donde ha sido tu deseo ubicarme Aquiacute sobre tu tierra conforshytable Es aquiacute en donde he de servirte a ti y a eacutel a mi amado padre santo San Nicolaacutes es aquiacute en donde estareacute al servicio de ustedes es aquiacute en donde los guardareacute para que asiacute no vengan los brujos a espanshytarme aquiacute en donde trabajareacute para tiacute j Oh Dios nuestro sentildeor Y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Hagan toda su omniposhytencia por mIacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompantildeas que ya me das tu bondadosa ayuda aquiacute ya comienzo a tumbar la maleza escombro compongo arreglo el lugar donde colocareacute a mi apreciable padre santo San Nicolaacutes y en donde trabajareacute para eacutel Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute es en donde lo tendreacute a mi adorado padre santo san Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitecht en donde entraraacute eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech 2 aquiacute lo colocareacute

1 No se pudo deducir la palabra faltan te por deterioro 2 Es el rengloacuten maacutes deteriorado de esta hoja

274

P3

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Totecuiyoyc Diose ca niemasehuia in motlasotechieahualiatzin inie in mani tincchmohuiquilitzinhua ynic tlein neehhualmamauhtia auh in axca uhque yn ica huitze aso yehua motexixictiani in ma hue1 ma ixquich motlasohuelitzin totecuiyoye Dios in ihuan tehuatzi notlasotatzin santo san Nicolas inic anonel oxicpique ca tel onea metztieatque in Dios yhuan tehuatzin in tinotlasotatzin ma ixquich amotlasolitzin ximoehishyhuitzin noca ma xinechmomaquixtzin nocan

totccuiyoye Dios can tineehmomatlasoienelilitzin no ca otlaehishyhua1tzintzinhua 8 ic tineehhualnotitlanililino mani ca niquimomasehuis ma ixquieh motlasohuelitin ximochihuelitzino ma xiquimoyolalilitzino ynie nIacuteca notla yesque

a Diose eayotic motlasonequiltitzinno ynic niea tiequimoyolalilitzinno y mctlaehihua1tzitzinhua ynie nIacuteca notla ycsquc

l Aquiacute debe leerse motlachihualtzitzinhua

275

P3

TIacuteTtLO SOBRE LA FlNDAC1ltgtN DE COATEPEC

i Oh Dios nuestro sentildeor Recibo tu bondadosa ayuda en tanto que me acompantildeas tuacute en lo que me inquieta como son los que tienen grandes riquezas (hacendados) que por aquiacute vienen o tal vez de aqueacutellos que hacen dispersar que hacen huir Que venga toda tu apreciable omnipotencia j Oh Dios nuestro sentildeor Y tuacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes que asiacute aquiacute han llegado que en verdad aquiacute estaacuten Dios y tuacute mi amado padre santo San Nicolaacutes hagan toda su omnipotencia por miacute saacutelvenme

i Oh Dios nuestro sentildeor Que con amor me has hecho tuacute un bien porque me has enviado a tus hijos que aquiacute sabreacute merecerlos que se haga toda tu aQ1ada omnipotencia consueacutelalos que aquiacute estaraacuten conshynugo

iexclOh Dios Que ya amorosamente has queridos para que aquiacute los acompantildees a tus hijos y asiacute aquiacute estaraacuten conmigo

276 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 4

Axcan ca ye nica oniquisalo nauhtle ytlachihualtzitzinhua in Dios otontlacatzitzintin ynic nica notloc yezque 9 in capa nicnotequipanilhuishytzinohua in Dios yhuan yehuatzin notlasotatzin santo santo Nicolas ca nehuatl notoca Nicolas Miguel ca oniquisalo nauh tel ototlacatzitzinti aso yxquich yhuelitzin in Dios nicdalis dacaxinachtli

axcan ca ye quimonequiltia in Dios ca modetechihualmatia yn ka onechmotlalilitzinno in Dios yn ica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel axcan ca yca nehua niquiza ca ma in ipilhuatzitzin in Dios ynic ticchihua yn techinamitl yn onca mocalaquitzinos in notlashysotatzin santo san nicolas yn ica Quatepetitech aso quimonequiltitzinnos in Dios ticsencahuaque inchinantzin in notlasotatzin

auh in naxca ca yo senhuauh mosacaquentia in itechinantzin y notlasotatzin santo san Nicolas quipie onnequetzapa ynic quacticauh auh ynic patlahua quipie nanmatl ynic huiac quipie chiquase matl auh yn axca ca nicnocalaquilis y notlasotatzi san Nicolas amo nicmati aso quimiximachilia in tlachihuatzitzinhua ca yamo 10 niquinotitilia auh in nehuatl ca sa uc notic nicnilnamiquilia tinemi in Dios yhua in nodasashytatzin auh yn axca quimotilisque de quitoque aso niquimauhtic tel ixquich ynhuelitzin in Dios ca onca metztica yhuan in notlasotatzin santo san Nicolas quimoyolalis

9 Esta forma convive con ytsque 1gt0 Aquiacute debe ser ca ayamo

277

P4

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Ahora que ya por acaacute he venido a salir por cuarta vez los hijos de Dios nos hemos hecho sentildeores3 de manera que aquiacute estaraacuten junto a miacute en donde me pongo al servicio de Dios y de eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel he salido acaacute por cuarshyta vez nos hemos hecho sentildeores tal vez es toda la voluntad de Dios que aquiacute haya colocado la semilla del hombre

Ahora ya es deseo de Dios darnos la bendicioacuten aquiacute en donde me colocoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora ya salgo para que los hijos de Dios ya asiacute hagamos la casa con cerca de cantildeas aquiacute entraraacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech tal vez quiera Dios que terminemos la casa (de cantildea varas) de mi amado padre

Y ahora como ya hace friacuteo se le tiehde zacate a la casa de mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tiene dos tantos erguidos de altura de anchQ tiene cuatro manos (o brazadas) y de largo tiene seis manos (o brazadas) Y ahora ya metereacute a mi adorado padre santo San Nicoshylaacutes soacutelo que no seacute si tal vez lo conozcan sus hijos porque auacuten no se los he mostrado o nada maacutes en mi interior lo recuerdo vivimos Dios y mi amado padre y ahora lo veraacuten iquestqueacute diraacuten Tal vez los espante yo sin embargo toda la omnipotencia de Dios estaacute acaacute y mi adorado padre santo San Nicolaacutes lo acompantildearaacute

a Con este teacutermino el informante Nicolaacutes Miguel indica que eacutel y sus hermanos o tambieacuten como les llama sus hijos ya tienen cierta identidad por habfl fundado y a la vez ya pertenecer a la comunidad de Cuatepetitech

El teacutermino tlaroxinachtli se refiere a la reproducci6n y multiplicaci6n de la erpecie humana en este caso para el crecimiento poblacional de Cuatepetitech

278 MAacuteVNEz BLANCAS V MORALES

P 5

y notlasotatzin masihui yn onechpalehuique oticchique chinantzin ea moquiti 11 aso nka nicnocalaquilis y notlatzin 12 ca san ixquich yhueshylitzin in Dios ynic oticchique auh ca sa yca quehuatl oticchique ca hueca ca in nantzintli san ixquich yhuelitzin in Dios ynic oticchique

auh in axcan uc chiquasen timexicame onechintitlanilili yn Dios canpa Dios quimohuiquilitzinnohua nica niquisacohua aso quimoneshyquiltzin in Dios quimoyolalilis ynic nica quimotequipanilhuisque in Dios yhuan in notlasotatzi santo san Nicolas aso quimonequiltitzinnos mosetlalisque ytlachihualtzitzin y notlatazin 13 ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica niquinsentlalia yn itlachihualtzitzinhua in nica Quapetishytech 14 ltCA Diose totecuiyoye in mani tinechmohuiquilitzinnohua lIS in ca in capa tinechmotlalilitzinnohua in 16 niea neH in axca in nica huiacutetz quimiximatis yehuatl in caxtilan chane noso yehuatl in mote tzinnohua 17

in quimopielia teutl tleca in nopechtecac in capa metztica y nosanto yhuan ca tocacal yn capa metztica yn axca oso 18 momauhtisque inpilshyhuantztzin 19 yn nosanto ca tel ixquich ihuelitzin in Dios

auh yn axcan onechmocnelilitzin 20 n Dios ca teopixcatzintli in nohualmohuicac quali nechmotlalilitzinnos aso in tecopatzinco in quen amo nkan hualmohuicac nka Quatepetitech roa naso intla ca ixquich yhuelitzin in Dios

11 En el texto aparece camoquiti 12 Debido a la rotura en el extremo derecho se lee notlatzin por notlasotatzin 13 Lo mismo que en el caso anterior la rotura impide leer con claridad notlashy

sotatzin L4 El manuscrito elide la silaba te en el topoacutenimo 15 No se logra leer el morfema hua

16 La faItantQ impide el seguimiento de la lectura 17 La rotura no permite la paleografiacutea del teacutermino lIS Debe leerse como aso 111 Aquiacute aparece la elisioacuten de la vocal i del reverencial (inpilhwantzitzin) 20 Debe leerse onechmoicnelilitzin

279

P5

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Mi adorado padre Dado que me ayudaron a hacerle su casa como lo quiso seguramente aquiacute metereacute a mi amado padre con toda la omnipotencia de Dios le hicimos su casa con zacate asiacute fue como se la hicimos en vista de que estaacute lejos la venerable madrecita soacutelo con todo el poder de Dios fue como le hicimos su casa

y ahora otros seis mexicanos me ha enviado Dios Dios los ha conducido aquiacute han venido a salir tal vez quiera Dios consolarlos de esta manera trabajaraacuten aquiacute para Dios y para mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tal vez ha de querer Dios que se reuacutenan los hijos de mi adorado padre yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute reuacuteno a los hijos de mi amado padre San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech

i Oh Dios nuestro sentildeor Que en este momento me conduces tuacute aquiacute en donde me estableciste aquiacute estoy en verdad Ahora aquiacute vieshyne apenas sabreacute quieacuten es aquel castellano A lo mejor es el que hace murallass lo guarda Dios por lo que me inclineacute humildemente en donshyde estaacute mi santo en su casita en donde estaacute ahora Probablemente se espantaron los hijos de mi santo sin embargo es la voluntad de Dios

y ahora me ha hecho un bien Dios porque el padrecito ha venishydo me colocaraacute probablemente en relacioacuten a eacutel asiacute como aquiacute ha veshynido aquiacute en Cuatepetitech Debo llegar ante eacutel por la voluntad de Dios

5 Es la interpretacioacuten maacutes pr6xima que se da al teacutermino motennahtzinnohua otra interpretacioacuten puede ser el que se queja gime (hablando de un enfermo) del verbo tena si se le relaciona con el verbo tennamiqui besar (al santo) que tiene mayor sentido

280 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P6

Auh in naxca ca quimonequiltia quimochihuilis in misa nan anmoshymauhtisque matic quitasque queni quimoehihuilis in misa

auh in axea ca yo quimoehihuili in mba in tlasoteoxiea inda ca qualmohuiquili amoeh ynic oquimochihuili in misa ca san ixquich oneehmotequitili onicxi se eros ynic oquiacutemoehihuili in misa quipie in 21

yni quactic auh in qiuae ontla in misa nima oneehmonochili yn teopixeatzintli

oquimitalhui xiquinotza xiquisentla in mopilhua niea tiquihualhuisae 2Jl

ye oniquisentlali oteehmoteochihuili tinonehitin ca sa ixquich ihuelitzin ynic oniquisetlali in notlasotatzin santo san Nicolas

auh nima yquo 23 can ie oneehmolhuili yni amo santo ynin tedashymasquitilia z santo amo axean mitznahuatiacutea tiacuteas onpa MexIacuteco tiemashynilitiuh se santo quemame inin tetl san oyoquiacute quitiqualmohuiquilis

21 Aquiacute las letras resultan praacutecticamente ilegibles 22 Debe leerse tiquihualhuicas 23 Debe decir iqua 24 En el documento ambos teacuterminos masqui tiquita aparecen unidos

281

P6

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

y ahora como quiere hacerle la misa luego se espantaraacuten veamos la manera en que le haraacute la misa

y ahora ya le hizo la misma el apreciable padre Para ello trajo su libro con el que le hizo la misa pero antes me ordenoacute que le labrara una cruz de madera con la que hizo la misa la cruz tiene una brazada de altura

y cuando se terminoacute la misa luego me llamoacute el padrecito dijo llaacutemalos reuacutene a tus hijos aquiacute los traes por eso los reunIacute Nos dio la bendicioacuten a todos con toda su voluntad De manera que los reuniacute por mi amado padre santo San Nicolaacutes

y luego me dijo eacuteste no es un santo esto es una piedra aunque lo ves como santo no lo es Ahora te aviso iraacutes allaacute a Meacutexico iraacutes a traer un santo como esta piedra asiacute tambieacuten 10 traeraacutes

282 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P7

Nima oquimitalhui yquac ninoquecpas yocan mctzties ynon santo yntlacamo onicuecp oncan hualmohukas uc se teopixcatzintli nima onicnotlatlanili den itocatzin oquimitalhui Don Pedro Rapael yhuan cticmonahuatili anchihuas se tepamitl 25 amo quali inin amo onca yes amo qualcan nican tlacpactic ticchihuas onechmolhuili yquac tiacuteas tiacutecshymanilitiuh mosanto onpa tichualmohuiquilis se maeso yehuatl amechyshytitis quename anquichihuasque

auh in naxcan yo nicnanilito y notlasotatzin ye pohuali yhuan nopeso yn ipatiuhtzin yhua in maeso onichualhuicac

auh in naxca ma niacutecchihui yn onechmonahuitili in tlasoteopixshycatzintli maniacute auh onpa intlacpac ma niquita in capa yes yn ichantzin y notlasotatzin ma nichuica ymayeso

auh in axca y onicpehualti yn ichantzin y notlasotatzin santo san Niacutecolas nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca euel in maniacute amo ticmoquepilitzinoa y notlasoteopixca tzintli notlasopilh uane

25 Aqui aparece una errata debe decir tenamitl

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

I

t

SIMBOLISMO DE

1 Dibl

FOtOgI

Los colores nuacutem mordiacuteal en los co maacutegico del nativo una funcioacuten precis~ prema trinidad del diacuteas la fusioacuten de 11

La vida materia antoja un mural CI

en que se logra la a y cada uno de los y su razoacuten de ser ) dad y belleza al co dad indiacutegena No CI

armoniosa y total base de la integrid

El simbolismo de

sado en observaciol parte esencial de lo iexcl exoteacutericas el canto

Las observacione miento y Religioacuten turas claacutesicas mesol

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC DE LAS BATEAS

[PALEOGRAFfA y VERSIOacuteN AL CASTELLANO]

270 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 1

Nopehlla in qucname nechmonenencaeahuihque 1 in teqllitl inie mashyehiotia ca nican ncehhualmotlalilitzinno Dios nehllatl notoea Don Nicolaacutes Miguel eanpa monequilia ychuatzin notlasotatzin santo san Nicolaacutes istae tetlaeualtctzintli ca niea nienotequipanilhllis Cuatepctitceh itlatlpatzineo in eenmanahllaquel eeatzintli in Dios

De mil 1562 3

Toteeuiyoyc Diose ma xineehmomaquilitzinno aso ma huihuIitzin yhuan in motlasoteehicahualitzin 4 ynie niea nimitznoteqllipanoltitzinno yhuan yehllatzin y notlasotatzin santo san Nicolas y niean iqllaImohuieatzinno niea ypa motehuapahualitzin toteeuiyoye Diose ma xineehmomaqllishylitzinno aacute ca y huelitzin toteelliyoye Diose ihuan notlasotatzin yn motlashysohllelitzi yhlla in motlasoteehieahualistzin ca nehllatl notoca NicoIas Miguel

1 En el documento original se lee hasta nechmonen pues la hoja presenta roturas en el extrtlmo derecho El teacutermino se reconstruyoacute atendiendo al contenido del texto

1 En el manuscrito se lee hasta cenma a El nuacutemero 6 presenta tachaduras 4 Tambieacuten esta palabra aparece incompleta pues se lea hasta motla y en el

siguiente rengloacuten el reverencial 5 Se lee hasta xinechmom

271 TIacuteTUlO SOBRE LA FUNDACiOacuteN m COATEPEC

P 1

Comienzo seguacuten la manera en que me encomendaron el trabajo para hacer sentildealamientos aquiacute en donde me ha establecido Dios Yo me llamo don Nicolaacutes Miguel donde es el deseo de eacutel de mi amado padre santo San Nicolaacutes (y de Dios) ~I es blanco es hermoso Por acaacute trabajareacute para eacutel en Cuatepetitech

De mil562 o antildeo i Oh Dios sentildeor Daacuteme tu voluntad y tu ayuda de manera que

aquiacute yo trabaje para tiacute y para eacutel para mi amado padre santo San Nicolaacutes que aquiacute ha llegado con bien aquiacute en donde nos vas a guarshynecer iexclOh Diqs nuestro sentildeor Daacuteme tu amada voluntad y la de ml amado padre la fuerza y el aliento Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

272 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P2

Yhua nitlaeotepehuia nica Quatepetiteeh nka nicnotequipanilhuitzinshynos yn yehuatzin in notlasotatzi in Dios yhua in yehuatzin in notlasoshytatzin -santo san NicoIas--

Toteeuiyoye Diose ca tinechmotIasoyenellilitzinno ~a ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua otacico 6 motla amotlanequilitzin yn otineehshymotlaIilitzino y nipa motehuapahualistlaltzin y niean capa nimitznoteshyquipanilhuitzinnos yhuan yn yehuatzin in notlasotatzin santo san Nicoshylas y niea anmeehnotequipanilhuitzinos yhuan onca amechmopielitzinshynosque ynic amo huaIasque nanahualti nechmamauhtiquihui 7 y nka in capa nimitznotequipanilhuitzinnos toteeuiyoye Diose yhuan in yehuatzi notlasotatzi santo san NicoIas ma ixquieh amo huelitzin xicmochihuilishytzin noca-o

Totecuiyoye Diose ca ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua ca ye tinechmomaquilitzinnohua in moteehicahualistzin y nica ye nipehua nicnotlaeotepehua in itIacuini nitIaehiehihua in campa nicnotIalilis in notIasotatzin santo san Nicolas yhuan campa nicnotequipanilhuitzinos ca nehuatl notoca NicoIas Miguel niea nienopielis notlasotatsin santo san Nicolas nica Quatepetitech -in capa mocalaquis yehuatzin in notla sotatzin santo san NicoIas nican Quatepetiteeh

6 Praacutecticamente aquiacute no puede seguirse la lectura del texto debido a las falshytantes

7 Existen do posibles interpretaciones de este enunciado las cuales las dedushyjimos pues las paacuteginas presentan grandes roturas que impiden Q seguimiento del texto 1) ynic amo hualasque nanahualti nechmamauhtitiquihui o 2) yniacutee amo hualasque nanahualti nechnanahuatituquihui Nosotros como se puede observar en la traduccioacuten optamos por la primera

273 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P2

y ya comienzo a tumbar el matorral aquiacute en Cuatepetitech aquiacute es donde trabajareacute para eacutel para mi amado padre Dios y tambieacuten para mi amado padre santo San Nicolaacutes

i Oh Dios nuestro sentildeor Te doy gracias por la merced que me has hecho que ya en este momento me acompantildeas ya hemos llegado acaacute en donde ha sido tu deseo ubicarme Aquiacute sobre tu tierra conforshytable Es aquiacute en donde he de servirte a ti y a eacutel a mi amado padre santo San Nicolaacutes es aquiacute en donde estareacute al servicio de ustedes es aquiacute en donde los guardareacute para que asiacute no vengan los brujos a espanshytarme aquiacute en donde trabajareacute para tiacute j Oh Dios nuestro sentildeor Y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Hagan toda su omniposhytencia por mIacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompantildeas que ya me das tu bondadosa ayuda aquiacute ya comienzo a tumbar la maleza escombro compongo arreglo el lugar donde colocareacute a mi apreciable padre santo San Nicolaacutes y en donde trabajareacute para eacutel Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute es en donde lo tendreacute a mi adorado padre santo san Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitecht en donde entraraacute eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech 2 aquiacute lo colocareacute

1 No se pudo deducir la palabra faltan te por deterioro 2 Es el rengloacuten maacutes deteriorado de esta hoja

274

P3

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Totecuiyoyc Diose ca niemasehuia in motlasotechieahualiatzin inie in mani tincchmohuiquilitzinhua ynic tlein neehhualmamauhtia auh in axca uhque yn ica huitze aso yehua motexixictiani in ma hue1 ma ixquich motlasohuelitzin totecuiyoye Dios in ihuan tehuatzi notlasotatzin santo san Nicolas inic anonel oxicpique ca tel onea metztieatque in Dios yhuan tehuatzin in tinotlasotatzin ma ixquich amotlasolitzin ximoehishyhuitzin noca ma xinechmomaquixtzin nocan

totccuiyoye Dios can tineehmomatlasoienelilitzin no ca otlaehishyhua1tzintzinhua 8 ic tineehhualnotitlanililino mani ca niquimomasehuis ma ixquieh motlasohuelitin ximochihuelitzino ma xiquimoyolalilitzino ynie nIacuteca notla yesque

a Diose eayotic motlasonequiltitzinno ynic niea tiequimoyolalilitzinno y mctlaehihua1tzitzinhua ynie nIacuteca notla ycsquc

l Aquiacute debe leerse motlachihualtzitzinhua

275

P3

TIacuteTtLO SOBRE LA FlNDAC1ltgtN DE COATEPEC

i Oh Dios nuestro sentildeor Recibo tu bondadosa ayuda en tanto que me acompantildeas tuacute en lo que me inquieta como son los que tienen grandes riquezas (hacendados) que por aquiacute vienen o tal vez de aqueacutellos que hacen dispersar que hacen huir Que venga toda tu apreciable omnipotencia j Oh Dios nuestro sentildeor Y tuacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes que asiacute aquiacute han llegado que en verdad aquiacute estaacuten Dios y tuacute mi amado padre santo San Nicolaacutes hagan toda su omnipotencia por miacute saacutelvenme

i Oh Dios nuestro sentildeor Que con amor me has hecho tuacute un bien porque me has enviado a tus hijos que aquiacute sabreacute merecerlos que se haga toda tu aQ1ada omnipotencia consueacutelalos que aquiacute estaraacuten conshynugo

iexclOh Dios Que ya amorosamente has queridos para que aquiacute los acompantildees a tus hijos y asiacute aquiacute estaraacuten conmigo

276 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 4

Axcan ca ye nica oniquisalo nauhtle ytlachihualtzitzinhua in Dios otontlacatzitzintin ynic nica notloc yezque 9 in capa nicnotequipanilhuishytzinohua in Dios yhuan yehuatzin notlasotatzin santo santo Nicolas ca nehuatl notoca Nicolas Miguel ca oniquisalo nauh tel ototlacatzitzinti aso yxquich yhuelitzin in Dios nicdalis dacaxinachtli

axcan ca ye quimonequiltia in Dios ca modetechihualmatia yn ka onechmotlalilitzinno in Dios yn ica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel axcan ca yca nehua niquiza ca ma in ipilhuatzitzin in Dios ynic ticchihua yn techinamitl yn onca mocalaquitzinos in notlashysotatzin santo san nicolas yn ica Quatepetitech aso quimonequiltitzinnos in Dios ticsencahuaque inchinantzin in notlasotatzin

auh in naxca ca yo senhuauh mosacaquentia in itechinantzin y notlasotatzin santo san Nicolas quipie onnequetzapa ynic quacticauh auh ynic patlahua quipie nanmatl ynic huiac quipie chiquase matl auh yn axca ca nicnocalaquilis y notlasotatzi san Nicolas amo nicmati aso quimiximachilia in tlachihuatzitzinhua ca yamo 10 niquinotitilia auh in nehuatl ca sa uc notic nicnilnamiquilia tinemi in Dios yhua in nodasashytatzin auh yn axca quimotilisque de quitoque aso niquimauhtic tel ixquich ynhuelitzin in Dios ca onca metztica yhuan in notlasotatzin santo san Nicolas quimoyolalis

9 Esta forma convive con ytsque 1gt0 Aquiacute debe ser ca ayamo

277

P4

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Ahora que ya por acaacute he venido a salir por cuarta vez los hijos de Dios nos hemos hecho sentildeores3 de manera que aquiacute estaraacuten junto a miacute en donde me pongo al servicio de Dios y de eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel he salido acaacute por cuarshyta vez nos hemos hecho sentildeores tal vez es toda la voluntad de Dios que aquiacute haya colocado la semilla del hombre

Ahora ya es deseo de Dios darnos la bendicioacuten aquiacute en donde me colocoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora ya salgo para que los hijos de Dios ya asiacute hagamos la casa con cerca de cantildeas aquiacute entraraacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech tal vez quiera Dios que terminemos la casa (de cantildea varas) de mi amado padre

Y ahora como ya hace friacuteo se le tiehde zacate a la casa de mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tiene dos tantos erguidos de altura de anchQ tiene cuatro manos (o brazadas) y de largo tiene seis manos (o brazadas) Y ahora ya metereacute a mi adorado padre santo San Nicoshylaacutes soacutelo que no seacute si tal vez lo conozcan sus hijos porque auacuten no se los he mostrado o nada maacutes en mi interior lo recuerdo vivimos Dios y mi amado padre y ahora lo veraacuten iquestqueacute diraacuten Tal vez los espante yo sin embargo toda la omnipotencia de Dios estaacute acaacute y mi adorado padre santo San Nicolaacutes lo acompantildearaacute

a Con este teacutermino el informante Nicolaacutes Miguel indica que eacutel y sus hermanos o tambieacuten como les llama sus hijos ya tienen cierta identidad por habfl fundado y a la vez ya pertenecer a la comunidad de Cuatepetitech

El teacutermino tlaroxinachtli se refiere a la reproducci6n y multiplicaci6n de la erpecie humana en este caso para el crecimiento poblacional de Cuatepetitech

278 MAacuteVNEz BLANCAS V MORALES

P 5

y notlasotatzin masihui yn onechpalehuique oticchique chinantzin ea moquiti 11 aso nka nicnocalaquilis y notlatzin 12 ca san ixquich yhueshylitzin in Dios ynic oticchique auh ca sa yca quehuatl oticchique ca hueca ca in nantzintli san ixquich yhuelitzin in Dios ynic oticchique

auh in axcan uc chiquasen timexicame onechintitlanilili yn Dios canpa Dios quimohuiquilitzinnohua nica niquisacohua aso quimoneshyquiltzin in Dios quimoyolalilis ynic nica quimotequipanilhuisque in Dios yhuan in notlasotatzi santo san Nicolas aso quimonequiltitzinnos mosetlalisque ytlachihualtzitzin y notlatazin 13 ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica niquinsentlalia yn itlachihualtzitzinhua in nica Quapetishytech 14 ltCA Diose totecuiyoye in mani tinechmohuiquilitzinnohua lIS in ca in capa tinechmotlalilitzinnohua in 16 niea neH in axca in nica huiacutetz quimiximatis yehuatl in caxtilan chane noso yehuatl in mote tzinnohua 17

in quimopielia teutl tleca in nopechtecac in capa metztica y nosanto yhuan ca tocacal yn capa metztica yn axca oso 18 momauhtisque inpilshyhuantztzin 19 yn nosanto ca tel ixquich ihuelitzin in Dios

auh yn axcan onechmocnelilitzin 20 n Dios ca teopixcatzintli in nohualmohuicac quali nechmotlalilitzinnos aso in tecopatzinco in quen amo nkan hualmohuicac nka Quatepetitech roa naso intla ca ixquich yhuelitzin in Dios

11 En el texto aparece camoquiti 12 Debido a la rotura en el extremo derecho se lee notlatzin por notlasotatzin 13 Lo mismo que en el caso anterior la rotura impide leer con claridad notlashy

sotatzin L4 El manuscrito elide la silaba te en el topoacutenimo 15 No se logra leer el morfema hua

16 La faItantQ impide el seguimiento de la lectura 17 La rotura no permite la paleografiacutea del teacutermino lIS Debe leerse como aso 111 Aquiacute aparece la elisioacuten de la vocal i del reverencial (inpilhwantzitzin) 20 Debe leerse onechmoicnelilitzin

279

P5

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Mi adorado padre Dado que me ayudaron a hacerle su casa como lo quiso seguramente aquiacute metereacute a mi amado padre con toda la omnipotencia de Dios le hicimos su casa con zacate asiacute fue como se la hicimos en vista de que estaacute lejos la venerable madrecita soacutelo con todo el poder de Dios fue como le hicimos su casa

y ahora otros seis mexicanos me ha enviado Dios Dios los ha conducido aquiacute han venido a salir tal vez quiera Dios consolarlos de esta manera trabajaraacuten aquiacute para Dios y para mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tal vez ha de querer Dios que se reuacutenan los hijos de mi adorado padre yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute reuacuteno a los hijos de mi amado padre San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech

i Oh Dios nuestro sentildeor Que en este momento me conduces tuacute aquiacute en donde me estableciste aquiacute estoy en verdad Ahora aquiacute vieshyne apenas sabreacute quieacuten es aquel castellano A lo mejor es el que hace murallass lo guarda Dios por lo que me inclineacute humildemente en donshyde estaacute mi santo en su casita en donde estaacute ahora Probablemente se espantaron los hijos de mi santo sin embargo es la voluntad de Dios

y ahora me ha hecho un bien Dios porque el padrecito ha venishydo me colocaraacute probablemente en relacioacuten a eacutel asiacute como aquiacute ha veshynido aquiacute en Cuatepetitech Debo llegar ante eacutel por la voluntad de Dios

5 Es la interpretacioacuten maacutes pr6xima que se da al teacutermino motennahtzinnohua otra interpretacioacuten puede ser el que se queja gime (hablando de un enfermo) del verbo tena si se le relaciona con el verbo tennamiqui besar (al santo) que tiene mayor sentido

280 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P6

Auh in naxca ca quimonequiltia quimochihuilis in misa nan anmoshymauhtisque matic quitasque queni quimoehihuilis in misa

auh in axea ca yo quimoehihuili in mba in tlasoteoxiea inda ca qualmohuiquili amoeh ynic oquimochihuili in misa ca san ixquich oneehmotequitili onicxi se eros ynic oquiacutemoehihuili in misa quipie in 21

yni quactic auh in qiuae ontla in misa nima oneehmonochili yn teopixeatzintli

oquimitalhui xiquinotza xiquisentla in mopilhua niea tiquihualhuisae 2Jl

ye oniquisentlali oteehmoteochihuili tinonehitin ca sa ixquich ihuelitzin ynic oniquisetlali in notlasotatzin santo san Nicolas

auh nima yquo 23 can ie oneehmolhuili yni amo santo ynin tedashymasquitilia z santo amo axean mitznahuatiacutea tiacuteas onpa MexIacuteco tiemashynilitiuh se santo quemame inin tetl san oyoquiacute quitiqualmohuiquilis

21 Aquiacute las letras resultan praacutecticamente ilegibles 22 Debe leerse tiquihualhuicas 23 Debe decir iqua 24 En el documento ambos teacuterminos masqui tiquita aparecen unidos

281

P6

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

y ahora como quiere hacerle la misa luego se espantaraacuten veamos la manera en que le haraacute la misa

y ahora ya le hizo la misma el apreciable padre Para ello trajo su libro con el que le hizo la misa pero antes me ordenoacute que le labrara una cruz de madera con la que hizo la misa la cruz tiene una brazada de altura

y cuando se terminoacute la misa luego me llamoacute el padrecito dijo llaacutemalos reuacutene a tus hijos aquiacute los traes por eso los reunIacute Nos dio la bendicioacuten a todos con toda su voluntad De manera que los reuniacute por mi amado padre santo San Nicolaacutes

y luego me dijo eacuteste no es un santo esto es una piedra aunque lo ves como santo no lo es Ahora te aviso iraacutes allaacute a Meacutexico iraacutes a traer un santo como esta piedra asiacute tambieacuten 10 traeraacutes

282 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P7

Nima oquimitalhui yquac ninoquecpas yocan mctzties ynon santo yntlacamo onicuecp oncan hualmohukas uc se teopixcatzintli nima onicnotlatlanili den itocatzin oquimitalhui Don Pedro Rapael yhuan cticmonahuatili anchihuas se tepamitl 25 amo quali inin amo onca yes amo qualcan nican tlacpactic ticchihuas onechmolhuili yquac tiacuteas tiacutecshymanilitiuh mosanto onpa tichualmohuiquilis se maeso yehuatl amechyshytitis quename anquichihuasque

auh in naxcan yo nicnanilito y notlasotatzin ye pohuali yhuan nopeso yn ipatiuhtzin yhua in maeso onichualhuicac

auh in naxca ma niacutecchihui yn onechmonahuitili in tlasoteopixshycatzintli maniacute auh onpa intlacpac ma niquita in capa yes yn ichantzin y notlasotatzin ma nichuica ymayeso

auh in axca y onicpehualti yn ichantzin y notlasotatzin santo san Niacutecolas nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca euel in maniacute amo ticmoquepilitzinoa y notlasoteopixca tzintli notlasopilh uane

25 Aqui aparece una errata debe decir tenamitl

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC DE LAS BATEAS

[PALEOGRAFfA y VERSIOacuteN AL CASTELLANO]

270 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 1

Nopehlla in qucname nechmonenencaeahuihque 1 in teqllitl inie mashyehiotia ca nican ncehhualmotlalilitzinno Dios nehllatl notoea Don Nicolaacutes Miguel eanpa monequilia ychuatzin notlasotatzin santo san Nicolaacutes istae tetlaeualtctzintli ca niea nienotequipanilhllis Cuatepctitceh itlatlpatzineo in eenmanahllaquel eeatzintli in Dios

De mil 1562 3

Toteeuiyoyc Diose ma xineehmomaquilitzinno aso ma huihuIitzin yhuan in motlasoteehicahualitzin 4 ynie niea nimitznoteqllipanoltitzinno yhuan yehllatzin y notlasotatzin santo san Nicolas y niean iqllaImohuieatzinno niea ypa motehuapahualitzin toteeuiyoye Diose ma xineehmomaqllishylitzinno aacute ca y huelitzin toteelliyoye Diose ihuan notlasotatzin yn motlashysohllelitzi yhlla in motlasoteehieahualistzin ca nehllatl notoca NicoIas Miguel

1 En el documento original se lee hasta nechmonen pues la hoja presenta roturas en el extrtlmo derecho El teacutermino se reconstruyoacute atendiendo al contenido del texto

1 En el manuscrito se lee hasta cenma a El nuacutemero 6 presenta tachaduras 4 Tambieacuten esta palabra aparece incompleta pues se lea hasta motla y en el

siguiente rengloacuten el reverencial 5 Se lee hasta xinechmom

271 TIacuteTUlO SOBRE LA FUNDACiOacuteN m COATEPEC

P 1

Comienzo seguacuten la manera en que me encomendaron el trabajo para hacer sentildealamientos aquiacute en donde me ha establecido Dios Yo me llamo don Nicolaacutes Miguel donde es el deseo de eacutel de mi amado padre santo San Nicolaacutes (y de Dios) ~I es blanco es hermoso Por acaacute trabajareacute para eacutel en Cuatepetitech

De mil562 o antildeo i Oh Dios sentildeor Daacuteme tu voluntad y tu ayuda de manera que

aquiacute yo trabaje para tiacute y para eacutel para mi amado padre santo San Nicolaacutes que aquiacute ha llegado con bien aquiacute en donde nos vas a guarshynecer iexclOh Diqs nuestro sentildeor Daacuteme tu amada voluntad y la de ml amado padre la fuerza y el aliento Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

272 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P2

Yhua nitlaeotepehuia nica Quatepetiteeh nka nicnotequipanilhuitzinshynos yn yehuatzin in notlasotatzi in Dios yhua in yehuatzin in notlasoshytatzin -santo san NicoIas--

Toteeuiyoye Diose ca tinechmotIasoyenellilitzinno ~a ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua otacico 6 motla amotlanequilitzin yn otineehshymotlaIilitzino y nipa motehuapahualistlaltzin y niean capa nimitznoteshyquipanilhuitzinnos yhuan yn yehuatzin in notlasotatzin santo san Nicoshylas y niea anmeehnotequipanilhuitzinos yhuan onca amechmopielitzinshynosque ynic amo huaIasque nanahualti nechmamauhtiquihui 7 y nka in capa nimitznotequipanilhuitzinnos toteeuiyoye Diose yhuan in yehuatzi notlasotatzi santo san NicoIas ma ixquieh amo huelitzin xicmochihuilishytzin noca-o

Totecuiyoye Diose ca ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua ca ye tinechmomaquilitzinnohua in moteehicahualistzin y nica ye nipehua nicnotlaeotepehua in itIacuini nitIaehiehihua in campa nicnotIalilis in notIasotatzin santo san Nicolas yhuan campa nicnotequipanilhuitzinos ca nehuatl notoca NicoIas Miguel niea nienopielis notlasotatsin santo san Nicolas nica Quatepetitech -in capa mocalaquis yehuatzin in notla sotatzin santo san NicoIas nican Quatepetiteeh

6 Praacutecticamente aquiacute no puede seguirse la lectura del texto debido a las falshytantes

7 Existen do posibles interpretaciones de este enunciado las cuales las dedushyjimos pues las paacuteginas presentan grandes roturas que impiden Q seguimiento del texto 1) ynic amo hualasque nanahualti nechmamauhtitiquihui o 2) yniacutee amo hualasque nanahualti nechnanahuatituquihui Nosotros como se puede observar en la traduccioacuten optamos por la primera

273 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P2

y ya comienzo a tumbar el matorral aquiacute en Cuatepetitech aquiacute es donde trabajareacute para eacutel para mi amado padre Dios y tambieacuten para mi amado padre santo San Nicolaacutes

i Oh Dios nuestro sentildeor Te doy gracias por la merced que me has hecho que ya en este momento me acompantildeas ya hemos llegado acaacute en donde ha sido tu deseo ubicarme Aquiacute sobre tu tierra conforshytable Es aquiacute en donde he de servirte a ti y a eacutel a mi amado padre santo San Nicolaacutes es aquiacute en donde estareacute al servicio de ustedes es aquiacute en donde los guardareacute para que asiacute no vengan los brujos a espanshytarme aquiacute en donde trabajareacute para tiacute j Oh Dios nuestro sentildeor Y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Hagan toda su omniposhytencia por mIacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompantildeas que ya me das tu bondadosa ayuda aquiacute ya comienzo a tumbar la maleza escombro compongo arreglo el lugar donde colocareacute a mi apreciable padre santo San Nicolaacutes y en donde trabajareacute para eacutel Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute es en donde lo tendreacute a mi adorado padre santo san Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitecht en donde entraraacute eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech 2 aquiacute lo colocareacute

1 No se pudo deducir la palabra faltan te por deterioro 2 Es el rengloacuten maacutes deteriorado de esta hoja

274

P3

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Totecuiyoyc Diose ca niemasehuia in motlasotechieahualiatzin inie in mani tincchmohuiquilitzinhua ynic tlein neehhualmamauhtia auh in axca uhque yn ica huitze aso yehua motexixictiani in ma hue1 ma ixquich motlasohuelitzin totecuiyoye Dios in ihuan tehuatzi notlasotatzin santo san Nicolas inic anonel oxicpique ca tel onea metztieatque in Dios yhuan tehuatzin in tinotlasotatzin ma ixquich amotlasolitzin ximoehishyhuitzin noca ma xinechmomaquixtzin nocan

totccuiyoye Dios can tineehmomatlasoienelilitzin no ca otlaehishyhua1tzintzinhua 8 ic tineehhualnotitlanililino mani ca niquimomasehuis ma ixquieh motlasohuelitin ximochihuelitzino ma xiquimoyolalilitzino ynie nIacuteca notla yesque

a Diose eayotic motlasonequiltitzinno ynic niea tiequimoyolalilitzinno y mctlaehihua1tzitzinhua ynie nIacuteca notla ycsquc

l Aquiacute debe leerse motlachihualtzitzinhua

275

P3

TIacuteTtLO SOBRE LA FlNDAC1ltgtN DE COATEPEC

i Oh Dios nuestro sentildeor Recibo tu bondadosa ayuda en tanto que me acompantildeas tuacute en lo que me inquieta como son los que tienen grandes riquezas (hacendados) que por aquiacute vienen o tal vez de aqueacutellos que hacen dispersar que hacen huir Que venga toda tu apreciable omnipotencia j Oh Dios nuestro sentildeor Y tuacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes que asiacute aquiacute han llegado que en verdad aquiacute estaacuten Dios y tuacute mi amado padre santo San Nicolaacutes hagan toda su omnipotencia por miacute saacutelvenme

i Oh Dios nuestro sentildeor Que con amor me has hecho tuacute un bien porque me has enviado a tus hijos que aquiacute sabreacute merecerlos que se haga toda tu aQ1ada omnipotencia consueacutelalos que aquiacute estaraacuten conshynugo

iexclOh Dios Que ya amorosamente has queridos para que aquiacute los acompantildees a tus hijos y asiacute aquiacute estaraacuten conmigo

276 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 4

Axcan ca ye nica oniquisalo nauhtle ytlachihualtzitzinhua in Dios otontlacatzitzintin ynic nica notloc yezque 9 in capa nicnotequipanilhuishytzinohua in Dios yhuan yehuatzin notlasotatzin santo santo Nicolas ca nehuatl notoca Nicolas Miguel ca oniquisalo nauh tel ototlacatzitzinti aso yxquich yhuelitzin in Dios nicdalis dacaxinachtli

axcan ca ye quimonequiltia in Dios ca modetechihualmatia yn ka onechmotlalilitzinno in Dios yn ica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel axcan ca yca nehua niquiza ca ma in ipilhuatzitzin in Dios ynic ticchihua yn techinamitl yn onca mocalaquitzinos in notlashysotatzin santo san nicolas yn ica Quatepetitech aso quimonequiltitzinnos in Dios ticsencahuaque inchinantzin in notlasotatzin

auh in naxca ca yo senhuauh mosacaquentia in itechinantzin y notlasotatzin santo san Nicolas quipie onnequetzapa ynic quacticauh auh ynic patlahua quipie nanmatl ynic huiac quipie chiquase matl auh yn axca ca nicnocalaquilis y notlasotatzi san Nicolas amo nicmati aso quimiximachilia in tlachihuatzitzinhua ca yamo 10 niquinotitilia auh in nehuatl ca sa uc notic nicnilnamiquilia tinemi in Dios yhua in nodasashytatzin auh yn axca quimotilisque de quitoque aso niquimauhtic tel ixquich ynhuelitzin in Dios ca onca metztica yhuan in notlasotatzin santo san Nicolas quimoyolalis

9 Esta forma convive con ytsque 1gt0 Aquiacute debe ser ca ayamo

277

P4

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Ahora que ya por acaacute he venido a salir por cuarta vez los hijos de Dios nos hemos hecho sentildeores3 de manera que aquiacute estaraacuten junto a miacute en donde me pongo al servicio de Dios y de eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel he salido acaacute por cuarshyta vez nos hemos hecho sentildeores tal vez es toda la voluntad de Dios que aquiacute haya colocado la semilla del hombre

Ahora ya es deseo de Dios darnos la bendicioacuten aquiacute en donde me colocoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora ya salgo para que los hijos de Dios ya asiacute hagamos la casa con cerca de cantildeas aquiacute entraraacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech tal vez quiera Dios que terminemos la casa (de cantildea varas) de mi amado padre

Y ahora como ya hace friacuteo se le tiehde zacate a la casa de mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tiene dos tantos erguidos de altura de anchQ tiene cuatro manos (o brazadas) y de largo tiene seis manos (o brazadas) Y ahora ya metereacute a mi adorado padre santo San Nicoshylaacutes soacutelo que no seacute si tal vez lo conozcan sus hijos porque auacuten no se los he mostrado o nada maacutes en mi interior lo recuerdo vivimos Dios y mi amado padre y ahora lo veraacuten iquestqueacute diraacuten Tal vez los espante yo sin embargo toda la omnipotencia de Dios estaacute acaacute y mi adorado padre santo San Nicolaacutes lo acompantildearaacute

a Con este teacutermino el informante Nicolaacutes Miguel indica que eacutel y sus hermanos o tambieacuten como les llama sus hijos ya tienen cierta identidad por habfl fundado y a la vez ya pertenecer a la comunidad de Cuatepetitech

El teacutermino tlaroxinachtli se refiere a la reproducci6n y multiplicaci6n de la erpecie humana en este caso para el crecimiento poblacional de Cuatepetitech

278 MAacuteVNEz BLANCAS V MORALES

P 5

y notlasotatzin masihui yn onechpalehuique oticchique chinantzin ea moquiti 11 aso nka nicnocalaquilis y notlatzin 12 ca san ixquich yhueshylitzin in Dios ynic oticchique auh ca sa yca quehuatl oticchique ca hueca ca in nantzintli san ixquich yhuelitzin in Dios ynic oticchique

auh in axcan uc chiquasen timexicame onechintitlanilili yn Dios canpa Dios quimohuiquilitzinnohua nica niquisacohua aso quimoneshyquiltzin in Dios quimoyolalilis ynic nica quimotequipanilhuisque in Dios yhuan in notlasotatzi santo san Nicolas aso quimonequiltitzinnos mosetlalisque ytlachihualtzitzin y notlatazin 13 ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica niquinsentlalia yn itlachihualtzitzinhua in nica Quapetishytech 14 ltCA Diose totecuiyoye in mani tinechmohuiquilitzinnohua lIS in ca in capa tinechmotlalilitzinnohua in 16 niea neH in axca in nica huiacutetz quimiximatis yehuatl in caxtilan chane noso yehuatl in mote tzinnohua 17

in quimopielia teutl tleca in nopechtecac in capa metztica y nosanto yhuan ca tocacal yn capa metztica yn axca oso 18 momauhtisque inpilshyhuantztzin 19 yn nosanto ca tel ixquich ihuelitzin in Dios

auh yn axcan onechmocnelilitzin 20 n Dios ca teopixcatzintli in nohualmohuicac quali nechmotlalilitzinnos aso in tecopatzinco in quen amo nkan hualmohuicac nka Quatepetitech roa naso intla ca ixquich yhuelitzin in Dios

11 En el texto aparece camoquiti 12 Debido a la rotura en el extremo derecho se lee notlatzin por notlasotatzin 13 Lo mismo que en el caso anterior la rotura impide leer con claridad notlashy

sotatzin L4 El manuscrito elide la silaba te en el topoacutenimo 15 No se logra leer el morfema hua

16 La faItantQ impide el seguimiento de la lectura 17 La rotura no permite la paleografiacutea del teacutermino lIS Debe leerse como aso 111 Aquiacute aparece la elisioacuten de la vocal i del reverencial (inpilhwantzitzin) 20 Debe leerse onechmoicnelilitzin

279

P5

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Mi adorado padre Dado que me ayudaron a hacerle su casa como lo quiso seguramente aquiacute metereacute a mi amado padre con toda la omnipotencia de Dios le hicimos su casa con zacate asiacute fue como se la hicimos en vista de que estaacute lejos la venerable madrecita soacutelo con todo el poder de Dios fue como le hicimos su casa

y ahora otros seis mexicanos me ha enviado Dios Dios los ha conducido aquiacute han venido a salir tal vez quiera Dios consolarlos de esta manera trabajaraacuten aquiacute para Dios y para mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tal vez ha de querer Dios que se reuacutenan los hijos de mi adorado padre yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute reuacuteno a los hijos de mi amado padre San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech

i Oh Dios nuestro sentildeor Que en este momento me conduces tuacute aquiacute en donde me estableciste aquiacute estoy en verdad Ahora aquiacute vieshyne apenas sabreacute quieacuten es aquel castellano A lo mejor es el que hace murallass lo guarda Dios por lo que me inclineacute humildemente en donshyde estaacute mi santo en su casita en donde estaacute ahora Probablemente se espantaron los hijos de mi santo sin embargo es la voluntad de Dios

y ahora me ha hecho un bien Dios porque el padrecito ha venishydo me colocaraacute probablemente en relacioacuten a eacutel asiacute como aquiacute ha veshynido aquiacute en Cuatepetitech Debo llegar ante eacutel por la voluntad de Dios

5 Es la interpretacioacuten maacutes pr6xima que se da al teacutermino motennahtzinnohua otra interpretacioacuten puede ser el que se queja gime (hablando de un enfermo) del verbo tena si se le relaciona con el verbo tennamiqui besar (al santo) que tiene mayor sentido

280 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P6

Auh in naxca ca quimonequiltia quimochihuilis in misa nan anmoshymauhtisque matic quitasque queni quimoehihuilis in misa

auh in axea ca yo quimoehihuili in mba in tlasoteoxiea inda ca qualmohuiquili amoeh ynic oquimochihuili in misa ca san ixquich oneehmotequitili onicxi se eros ynic oquiacutemoehihuili in misa quipie in 21

yni quactic auh in qiuae ontla in misa nima oneehmonochili yn teopixeatzintli

oquimitalhui xiquinotza xiquisentla in mopilhua niea tiquihualhuisae 2Jl

ye oniquisentlali oteehmoteochihuili tinonehitin ca sa ixquich ihuelitzin ynic oniquisetlali in notlasotatzin santo san Nicolas

auh nima yquo 23 can ie oneehmolhuili yni amo santo ynin tedashymasquitilia z santo amo axean mitznahuatiacutea tiacuteas onpa MexIacuteco tiemashynilitiuh se santo quemame inin tetl san oyoquiacute quitiqualmohuiquilis

21 Aquiacute las letras resultan praacutecticamente ilegibles 22 Debe leerse tiquihualhuicas 23 Debe decir iqua 24 En el documento ambos teacuterminos masqui tiquita aparecen unidos

281

P6

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

y ahora como quiere hacerle la misa luego se espantaraacuten veamos la manera en que le haraacute la misa

y ahora ya le hizo la misma el apreciable padre Para ello trajo su libro con el que le hizo la misa pero antes me ordenoacute que le labrara una cruz de madera con la que hizo la misa la cruz tiene una brazada de altura

y cuando se terminoacute la misa luego me llamoacute el padrecito dijo llaacutemalos reuacutene a tus hijos aquiacute los traes por eso los reunIacute Nos dio la bendicioacuten a todos con toda su voluntad De manera que los reuniacute por mi amado padre santo San Nicolaacutes

y luego me dijo eacuteste no es un santo esto es una piedra aunque lo ves como santo no lo es Ahora te aviso iraacutes allaacute a Meacutexico iraacutes a traer un santo como esta piedra asiacute tambieacuten 10 traeraacutes

282 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P7

Nima oquimitalhui yquac ninoquecpas yocan mctzties ynon santo yntlacamo onicuecp oncan hualmohukas uc se teopixcatzintli nima onicnotlatlanili den itocatzin oquimitalhui Don Pedro Rapael yhuan cticmonahuatili anchihuas se tepamitl 25 amo quali inin amo onca yes amo qualcan nican tlacpactic ticchihuas onechmolhuili yquac tiacuteas tiacutecshymanilitiuh mosanto onpa tichualmohuiquilis se maeso yehuatl amechyshytitis quename anquichihuasque

auh in naxcan yo nicnanilito y notlasotatzin ye pohuali yhuan nopeso yn ipatiuhtzin yhua in maeso onichualhuicac

auh in naxca ma niacutecchihui yn onechmonahuitili in tlasoteopixshycatzintli maniacute auh onpa intlacpac ma niquita in capa yes yn ichantzin y notlasotatzin ma nichuica ymayeso

auh in axca y onicpehualti yn ichantzin y notlasotatzin santo san Niacutecolas nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca euel in maniacute amo ticmoquepilitzinoa y notlasoteopixca tzintli notlasopilh uane

25 Aqui aparece una errata debe decir tenamitl

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

270 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 1

Nopehlla in qucname nechmonenencaeahuihque 1 in teqllitl inie mashyehiotia ca nican ncehhualmotlalilitzinno Dios nehllatl notoea Don Nicolaacutes Miguel eanpa monequilia ychuatzin notlasotatzin santo san Nicolaacutes istae tetlaeualtctzintli ca niea nienotequipanilhllis Cuatepctitceh itlatlpatzineo in eenmanahllaquel eeatzintli in Dios

De mil 1562 3

Toteeuiyoyc Diose ma xineehmomaquilitzinno aso ma huihuIitzin yhuan in motlasoteehicahualitzin 4 ynie niea nimitznoteqllipanoltitzinno yhuan yehllatzin y notlasotatzin santo san Nicolas y niean iqllaImohuieatzinno niea ypa motehuapahualitzin toteeuiyoye Diose ma xineehmomaqllishylitzinno aacute ca y huelitzin toteelliyoye Diose ihuan notlasotatzin yn motlashysohllelitzi yhlla in motlasoteehieahualistzin ca nehllatl notoca NicoIas Miguel

1 En el documento original se lee hasta nechmonen pues la hoja presenta roturas en el extrtlmo derecho El teacutermino se reconstruyoacute atendiendo al contenido del texto

1 En el manuscrito se lee hasta cenma a El nuacutemero 6 presenta tachaduras 4 Tambieacuten esta palabra aparece incompleta pues se lea hasta motla y en el

siguiente rengloacuten el reverencial 5 Se lee hasta xinechmom

271 TIacuteTUlO SOBRE LA FUNDACiOacuteN m COATEPEC

P 1

Comienzo seguacuten la manera en que me encomendaron el trabajo para hacer sentildealamientos aquiacute en donde me ha establecido Dios Yo me llamo don Nicolaacutes Miguel donde es el deseo de eacutel de mi amado padre santo San Nicolaacutes (y de Dios) ~I es blanco es hermoso Por acaacute trabajareacute para eacutel en Cuatepetitech

De mil562 o antildeo i Oh Dios sentildeor Daacuteme tu voluntad y tu ayuda de manera que

aquiacute yo trabaje para tiacute y para eacutel para mi amado padre santo San Nicolaacutes que aquiacute ha llegado con bien aquiacute en donde nos vas a guarshynecer iexclOh Diqs nuestro sentildeor Daacuteme tu amada voluntad y la de ml amado padre la fuerza y el aliento Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

272 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P2

Yhua nitlaeotepehuia nica Quatepetiteeh nka nicnotequipanilhuitzinshynos yn yehuatzin in notlasotatzi in Dios yhua in yehuatzin in notlasoshytatzin -santo san NicoIas--

Toteeuiyoye Diose ca tinechmotIasoyenellilitzinno ~a ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua otacico 6 motla amotlanequilitzin yn otineehshymotlaIilitzino y nipa motehuapahualistlaltzin y niean capa nimitznoteshyquipanilhuitzinnos yhuan yn yehuatzin in notlasotatzin santo san Nicoshylas y niea anmeehnotequipanilhuitzinos yhuan onca amechmopielitzinshynosque ynic amo huaIasque nanahualti nechmamauhtiquihui 7 y nka in capa nimitznotequipanilhuitzinnos toteeuiyoye Diose yhuan in yehuatzi notlasotatzi santo san NicoIas ma ixquieh amo huelitzin xicmochihuilishytzin noca-o

Totecuiyoye Diose ca ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua ca ye tinechmomaquilitzinnohua in moteehicahualistzin y nica ye nipehua nicnotlaeotepehua in itIacuini nitIaehiehihua in campa nicnotIalilis in notIasotatzin santo san Nicolas yhuan campa nicnotequipanilhuitzinos ca nehuatl notoca NicoIas Miguel niea nienopielis notlasotatsin santo san Nicolas nica Quatepetitech -in capa mocalaquis yehuatzin in notla sotatzin santo san NicoIas nican Quatepetiteeh

6 Praacutecticamente aquiacute no puede seguirse la lectura del texto debido a las falshytantes

7 Existen do posibles interpretaciones de este enunciado las cuales las dedushyjimos pues las paacuteginas presentan grandes roturas que impiden Q seguimiento del texto 1) ynic amo hualasque nanahualti nechmamauhtitiquihui o 2) yniacutee amo hualasque nanahualti nechnanahuatituquihui Nosotros como se puede observar en la traduccioacuten optamos por la primera

273 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P2

y ya comienzo a tumbar el matorral aquiacute en Cuatepetitech aquiacute es donde trabajareacute para eacutel para mi amado padre Dios y tambieacuten para mi amado padre santo San Nicolaacutes

i Oh Dios nuestro sentildeor Te doy gracias por la merced que me has hecho que ya en este momento me acompantildeas ya hemos llegado acaacute en donde ha sido tu deseo ubicarme Aquiacute sobre tu tierra conforshytable Es aquiacute en donde he de servirte a ti y a eacutel a mi amado padre santo San Nicolaacutes es aquiacute en donde estareacute al servicio de ustedes es aquiacute en donde los guardareacute para que asiacute no vengan los brujos a espanshytarme aquiacute en donde trabajareacute para tiacute j Oh Dios nuestro sentildeor Y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Hagan toda su omniposhytencia por mIacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompantildeas que ya me das tu bondadosa ayuda aquiacute ya comienzo a tumbar la maleza escombro compongo arreglo el lugar donde colocareacute a mi apreciable padre santo San Nicolaacutes y en donde trabajareacute para eacutel Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute es en donde lo tendreacute a mi adorado padre santo san Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitecht en donde entraraacute eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech 2 aquiacute lo colocareacute

1 No se pudo deducir la palabra faltan te por deterioro 2 Es el rengloacuten maacutes deteriorado de esta hoja

274

P3

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Totecuiyoyc Diose ca niemasehuia in motlasotechieahualiatzin inie in mani tincchmohuiquilitzinhua ynic tlein neehhualmamauhtia auh in axca uhque yn ica huitze aso yehua motexixictiani in ma hue1 ma ixquich motlasohuelitzin totecuiyoye Dios in ihuan tehuatzi notlasotatzin santo san Nicolas inic anonel oxicpique ca tel onea metztieatque in Dios yhuan tehuatzin in tinotlasotatzin ma ixquich amotlasolitzin ximoehishyhuitzin noca ma xinechmomaquixtzin nocan

totccuiyoye Dios can tineehmomatlasoienelilitzin no ca otlaehishyhua1tzintzinhua 8 ic tineehhualnotitlanililino mani ca niquimomasehuis ma ixquieh motlasohuelitin ximochihuelitzino ma xiquimoyolalilitzino ynie nIacuteca notla yesque

a Diose eayotic motlasonequiltitzinno ynic niea tiequimoyolalilitzinno y mctlaehihua1tzitzinhua ynie nIacuteca notla ycsquc

l Aquiacute debe leerse motlachihualtzitzinhua

275

P3

TIacuteTtLO SOBRE LA FlNDAC1ltgtN DE COATEPEC

i Oh Dios nuestro sentildeor Recibo tu bondadosa ayuda en tanto que me acompantildeas tuacute en lo que me inquieta como son los que tienen grandes riquezas (hacendados) que por aquiacute vienen o tal vez de aqueacutellos que hacen dispersar que hacen huir Que venga toda tu apreciable omnipotencia j Oh Dios nuestro sentildeor Y tuacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes que asiacute aquiacute han llegado que en verdad aquiacute estaacuten Dios y tuacute mi amado padre santo San Nicolaacutes hagan toda su omnipotencia por miacute saacutelvenme

i Oh Dios nuestro sentildeor Que con amor me has hecho tuacute un bien porque me has enviado a tus hijos que aquiacute sabreacute merecerlos que se haga toda tu aQ1ada omnipotencia consueacutelalos que aquiacute estaraacuten conshynugo

iexclOh Dios Que ya amorosamente has queridos para que aquiacute los acompantildees a tus hijos y asiacute aquiacute estaraacuten conmigo

276 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 4

Axcan ca ye nica oniquisalo nauhtle ytlachihualtzitzinhua in Dios otontlacatzitzintin ynic nica notloc yezque 9 in capa nicnotequipanilhuishytzinohua in Dios yhuan yehuatzin notlasotatzin santo santo Nicolas ca nehuatl notoca Nicolas Miguel ca oniquisalo nauh tel ototlacatzitzinti aso yxquich yhuelitzin in Dios nicdalis dacaxinachtli

axcan ca ye quimonequiltia in Dios ca modetechihualmatia yn ka onechmotlalilitzinno in Dios yn ica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel axcan ca yca nehua niquiza ca ma in ipilhuatzitzin in Dios ynic ticchihua yn techinamitl yn onca mocalaquitzinos in notlashysotatzin santo san nicolas yn ica Quatepetitech aso quimonequiltitzinnos in Dios ticsencahuaque inchinantzin in notlasotatzin

auh in naxca ca yo senhuauh mosacaquentia in itechinantzin y notlasotatzin santo san Nicolas quipie onnequetzapa ynic quacticauh auh ynic patlahua quipie nanmatl ynic huiac quipie chiquase matl auh yn axca ca nicnocalaquilis y notlasotatzi san Nicolas amo nicmati aso quimiximachilia in tlachihuatzitzinhua ca yamo 10 niquinotitilia auh in nehuatl ca sa uc notic nicnilnamiquilia tinemi in Dios yhua in nodasashytatzin auh yn axca quimotilisque de quitoque aso niquimauhtic tel ixquich ynhuelitzin in Dios ca onca metztica yhuan in notlasotatzin santo san Nicolas quimoyolalis

9 Esta forma convive con ytsque 1gt0 Aquiacute debe ser ca ayamo

277

P4

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Ahora que ya por acaacute he venido a salir por cuarta vez los hijos de Dios nos hemos hecho sentildeores3 de manera que aquiacute estaraacuten junto a miacute en donde me pongo al servicio de Dios y de eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel he salido acaacute por cuarshyta vez nos hemos hecho sentildeores tal vez es toda la voluntad de Dios que aquiacute haya colocado la semilla del hombre

Ahora ya es deseo de Dios darnos la bendicioacuten aquiacute en donde me colocoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora ya salgo para que los hijos de Dios ya asiacute hagamos la casa con cerca de cantildeas aquiacute entraraacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech tal vez quiera Dios que terminemos la casa (de cantildea varas) de mi amado padre

Y ahora como ya hace friacuteo se le tiehde zacate a la casa de mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tiene dos tantos erguidos de altura de anchQ tiene cuatro manos (o brazadas) y de largo tiene seis manos (o brazadas) Y ahora ya metereacute a mi adorado padre santo San Nicoshylaacutes soacutelo que no seacute si tal vez lo conozcan sus hijos porque auacuten no se los he mostrado o nada maacutes en mi interior lo recuerdo vivimos Dios y mi amado padre y ahora lo veraacuten iquestqueacute diraacuten Tal vez los espante yo sin embargo toda la omnipotencia de Dios estaacute acaacute y mi adorado padre santo San Nicolaacutes lo acompantildearaacute

a Con este teacutermino el informante Nicolaacutes Miguel indica que eacutel y sus hermanos o tambieacuten como les llama sus hijos ya tienen cierta identidad por habfl fundado y a la vez ya pertenecer a la comunidad de Cuatepetitech

El teacutermino tlaroxinachtli se refiere a la reproducci6n y multiplicaci6n de la erpecie humana en este caso para el crecimiento poblacional de Cuatepetitech

278 MAacuteVNEz BLANCAS V MORALES

P 5

y notlasotatzin masihui yn onechpalehuique oticchique chinantzin ea moquiti 11 aso nka nicnocalaquilis y notlatzin 12 ca san ixquich yhueshylitzin in Dios ynic oticchique auh ca sa yca quehuatl oticchique ca hueca ca in nantzintli san ixquich yhuelitzin in Dios ynic oticchique

auh in axcan uc chiquasen timexicame onechintitlanilili yn Dios canpa Dios quimohuiquilitzinnohua nica niquisacohua aso quimoneshyquiltzin in Dios quimoyolalilis ynic nica quimotequipanilhuisque in Dios yhuan in notlasotatzi santo san Nicolas aso quimonequiltitzinnos mosetlalisque ytlachihualtzitzin y notlatazin 13 ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica niquinsentlalia yn itlachihualtzitzinhua in nica Quapetishytech 14 ltCA Diose totecuiyoye in mani tinechmohuiquilitzinnohua lIS in ca in capa tinechmotlalilitzinnohua in 16 niea neH in axca in nica huiacutetz quimiximatis yehuatl in caxtilan chane noso yehuatl in mote tzinnohua 17

in quimopielia teutl tleca in nopechtecac in capa metztica y nosanto yhuan ca tocacal yn capa metztica yn axca oso 18 momauhtisque inpilshyhuantztzin 19 yn nosanto ca tel ixquich ihuelitzin in Dios

auh yn axcan onechmocnelilitzin 20 n Dios ca teopixcatzintli in nohualmohuicac quali nechmotlalilitzinnos aso in tecopatzinco in quen amo nkan hualmohuicac nka Quatepetitech roa naso intla ca ixquich yhuelitzin in Dios

11 En el texto aparece camoquiti 12 Debido a la rotura en el extremo derecho se lee notlatzin por notlasotatzin 13 Lo mismo que en el caso anterior la rotura impide leer con claridad notlashy

sotatzin L4 El manuscrito elide la silaba te en el topoacutenimo 15 No se logra leer el morfema hua

16 La faItantQ impide el seguimiento de la lectura 17 La rotura no permite la paleografiacutea del teacutermino lIS Debe leerse como aso 111 Aquiacute aparece la elisioacuten de la vocal i del reverencial (inpilhwantzitzin) 20 Debe leerse onechmoicnelilitzin

279

P5

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Mi adorado padre Dado que me ayudaron a hacerle su casa como lo quiso seguramente aquiacute metereacute a mi amado padre con toda la omnipotencia de Dios le hicimos su casa con zacate asiacute fue como se la hicimos en vista de que estaacute lejos la venerable madrecita soacutelo con todo el poder de Dios fue como le hicimos su casa

y ahora otros seis mexicanos me ha enviado Dios Dios los ha conducido aquiacute han venido a salir tal vez quiera Dios consolarlos de esta manera trabajaraacuten aquiacute para Dios y para mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tal vez ha de querer Dios que se reuacutenan los hijos de mi adorado padre yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute reuacuteno a los hijos de mi amado padre San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech

i Oh Dios nuestro sentildeor Que en este momento me conduces tuacute aquiacute en donde me estableciste aquiacute estoy en verdad Ahora aquiacute vieshyne apenas sabreacute quieacuten es aquel castellano A lo mejor es el que hace murallass lo guarda Dios por lo que me inclineacute humildemente en donshyde estaacute mi santo en su casita en donde estaacute ahora Probablemente se espantaron los hijos de mi santo sin embargo es la voluntad de Dios

y ahora me ha hecho un bien Dios porque el padrecito ha venishydo me colocaraacute probablemente en relacioacuten a eacutel asiacute como aquiacute ha veshynido aquiacute en Cuatepetitech Debo llegar ante eacutel por la voluntad de Dios

5 Es la interpretacioacuten maacutes pr6xima que se da al teacutermino motennahtzinnohua otra interpretacioacuten puede ser el que se queja gime (hablando de un enfermo) del verbo tena si se le relaciona con el verbo tennamiqui besar (al santo) que tiene mayor sentido

280 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P6

Auh in naxca ca quimonequiltia quimochihuilis in misa nan anmoshymauhtisque matic quitasque queni quimoehihuilis in misa

auh in axea ca yo quimoehihuili in mba in tlasoteoxiea inda ca qualmohuiquili amoeh ynic oquimochihuili in misa ca san ixquich oneehmotequitili onicxi se eros ynic oquiacutemoehihuili in misa quipie in 21

yni quactic auh in qiuae ontla in misa nima oneehmonochili yn teopixeatzintli

oquimitalhui xiquinotza xiquisentla in mopilhua niea tiquihualhuisae 2Jl

ye oniquisentlali oteehmoteochihuili tinonehitin ca sa ixquich ihuelitzin ynic oniquisetlali in notlasotatzin santo san Nicolas

auh nima yquo 23 can ie oneehmolhuili yni amo santo ynin tedashymasquitilia z santo amo axean mitznahuatiacutea tiacuteas onpa MexIacuteco tiemashynilitiuh se santo quemame inin tetl san oyoquiacute quitiqualmohuiquilis

21 Aquiacute las letras resultan praacutecticamente ilegibles 22 Debe leerse tiquihualhuicas 23 Debe decir iqua 24 En el documento ambos teacuterminos masqui tiquita aparecen unidos

281

P6

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

y ahora como quiere hacerle la misa luego se espantaraacuten veamos la manera en que le haraacute la misa

y ahora ya le hizo la misma el apreciable padre Para ello trajo su libro con el que le hizo la misa pero antes me ordenoacute que le labrara una cruz de madera con la que hizo la misa la cruz tiene una brazada de altura

y cuando se terminoacute la misa luego me llamoacute el padrecito dijo llaacutemalos reuacutene a tus hijos aquiacute los traes por eso los reunIacute Nos dio la bendicioacuten a todos con toda su voluntad De manera que los reuniacute por mi amado padre santo San Nicolaacutes

y luego me dijo eacuteste no es un santo esto es una piedra aunque lo ves como santo no lo es Ahora te aviso iraacutes allaacute a Meacutexico iraacutes a traer un santo como esta piedra asiacute tambieacuten 10 traeraacutes

282 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P7

Nima oquimitalhui yquac ninoquecpas yocan mctzties ynon santo yntlacamo onicuecp oncan hualmohukas uc se teopixcatzintli nima onicnotlatlanili den itocatzin oquimitalhui Don Pedro Rapael yhuan cticmonahuatili anchihuas se tepamitl 25 amo quali inin amo onca yes amo qualcan nican tlacpactic ticchihuas onechmolhuili yquac tiacuteas tiacutecshymanilitiuh mosanto onpa tichualmohuiquilis se maeso yehuatl amechyshytitis quename anquichihuasque

auh in naxcan yo nicnanilito y notlasotatzin ye pohuali yhuan nopeso yn ipatiuhtzin yhua in maeso onichualhuicac

auh in naxca ma niacutecchihui yn onechmonahuitili in tlasoteopixshycatzintli maniacute auh onpa intlacpac ma niquita in capa yes yn ichantzin y notlasotatzin ma nichuica ymayeso

auh in axca y onicpehualti yn ichantzin y notlasotatzin santo san Niacutecolas nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca euel in maniacute amo ticmoquepilitzinoa y notlasoteopixca tzintli notlasopilh uane

25 Aqui aparece una errata debe decir tenamitl

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

271 TIacuteTUlO SOBRE LA FUNDACiOacuteN m COATEPEC

P 1

Comienzo seguacuten la manera en que me encomendaron el trabajo para hacer sentildealamientos aquiacute en donde me ha establecido Dios Yo me llamo don Nicolaacutes Miguel donde es el deseo de eacutel de mi amado padre santo San Nicolaacutes (y de Dios) ~I es blanco es hermoso Por acaacute trabajareacute para eacutel en Cuatepetitech

De mil562 o antildeo i Oh Dios sentildeor Daacuteme tu voluntad y tu ayuda de manera que

aquiacute yo trabaje para tiacute y para eacutel para mi amado padre santo San Nicolaacutes que aquiacute ha llegado con bien aquiacute en donde nos vas a guarshynecer iexclOh Diqs nuestro sentildeor Daacuteme tu amada voluntad y la de ml amado padre la fuerza y el aliento Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

272 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P2

Yhua nitlaeotepehuia nica Quatepetiteeh nka nicnotequipanilhuitzinshynos yn yehuatzin in notlasotatzi in Dios yhua in yehuatzin in notlasoshytatzin -santo san NicoIas--

Toteeuiyoye Diose ca tinechmotIasoyenellilitzinno ~a ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua otacico 6 motla amotlanequilitzin yn otineehshymotlaIilitzino y nipa motehuapahualistlaltzin y niean capa nimitznoteshyquipanilhuitzinnos yhuan yn yehuatzin in notlasotatzin santo san Nicoshylas y niea anmeehnotequipanilhuitzinos yhuan onca amechmopielitzinshynosque ynic amo huaIasque nanahualti nechmamauhtiquihui 7 y nka in capa nimitznotequipanilhuitzinnos toteeuiyoye Diose yhuan in yehuatzi notlasotatzi santo san NicoIas ma ixquieh amo huelitzin xicmochihuilishytzin noca-o

Totecuiyoye Diose ca ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua ca ye tinechmomaquilitzinnohua in moteehicahualistzin y nica ye nipehua nicnotlaeotepehua in itIacuini nitIaehiehihua in campa nicnotIalilis in notIasotatzin santo san Nicolas yhuan campa nicnotequipanilhuitzinos ca nehuatl notoca NicoIas Miguel niea nienopielis notlasotatsin santo san Nicolas nica Quatepetitech -in capa mocalaquis yehuatzin in notla sotatzin santo san NicoIas nican Quatepetiteeh

6 Praacutecticamente aquiacute no puede seguirse la lectura del texto debido a las falshytantes

7 Existen do posibles interpretaciones de este enunciado las cuales las dedushyjimos pues las paacuteginas presentan grandes roturas que impiden Q seguimiento del texto 1) ynic amo hualasque nanahualti nechmamauhtitiquihui o 2) yniacutee amo hualasque nanahualti nechnanahuatituquihui Nosotros como se puede observar en la traduccioacuten optamos por la primera

273 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P2

y ya comienzo a tumbar el matorral aquiacute en Cuatepetitech aquiacute es donde trabajareacute para eacutel para mi amado padre Dios y tambieacuten para mi amado padre santo San Nicolaacutes

i Oh Dios nuestro sentildeor Te doy gracias por la merced que me has hecho que ya en este momento me acompantildeas ya hemos llegado acaacute en donde ha sido tu deseo ubicarme Aquiacute sobre tu tierra conforshytable Es aquiacute en donde he de servirte a ti y a eacutel a mi amado padre santo San Nicolaacutes es aquiacute en donde estareacute al servicio de ustedes es aquiacute en donde los guardareacute para que asiacute no vengan los brujos a espanshytarme aquiacute en donde trabajareacute para tiacute j Oh Dios nuestro sentildeor Y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Hagan toda su omniposhytencia por mIacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompantildeas que ya me das tu bondadosa ayuda aquiacute ya comienzo a tumbar la maleza escombro compongo arreglo el lugar donde colocareacute a mi apreciable padre santo San Nicolaacutes y en donde trabajareacute para eacutel Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute es en donde lo tendreacute a mi adorado padre santo san Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitecht en donde entraraacute eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech 2 aquiacute lo colocareacute

1 No se pudo deducir la palabra faltan te por deterioro 2 Es el rengloacuten maacutes deteriorado de esta hoja

274

P3

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Totecuiyoyc Diose ca niemasehuia in motlasotechieahualiatzin inie in mani tincchmohuiquilitzinhua ynic tlein neehhualmamauhtia auh in axca uhque yn ica huitze aso yehua motexixictiani in ma hue1 ma ixquich motlasohuelitzin totecuiyoye Dios in ihuan tehuatzi notlasotatzin santo san Nicolas inic anonel oxicpique ca tel onea metztieatque in Dios yhuan tehuatzin in tinotlasotatzin ma ixquich amotlasolitzin ximoehishyhuitzin noca ma xinechmomaquixtzin nocan

totccuiyoye Dios can tineehmomatlasoienelilitzin no ca otlaehishyhua1tzintzinhua 8 ic tineehhualnotitlanililino mani ca niquimomasehuis ma ixquieh motlasohuelitin ximochihuelitzino ma xiquimoyolalilitzino ynie nIacuteca notla yesque

a Diose eayotic motlasonequiltitzinno ynic niea tiequimoyolalilitzinno y mctlaehihua1tzitzinhua ynie nIacuteca notla ycsquc

l Aquiacute debe leerse motlachihualtzitzinhua

275

P3

TIacuteTtLO SOBRE LA FlNDAC1ltgtN DE COATEPEC

i Oh Dios nuestro sentildeor Recibo tu bondadosa ayuda en tanto que me acompantildeas tuacute en lo que me inquieta como son los que tienen grandes riquezas (hacendados) que por aquiacute vienen o tal vez de aqueacutellos que hacen dispersar que hacen huir Que venga toda tu apreciable omnipotencia j Oh Dios nuestro sentildeor Y tuacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes que asiacute aquiacute han llegado que en verdad aquiacute estaacuten Dios y tuacute mi amado padre santo San Nicolaacutes hagan toda su omnipotencia por miacute saacutelvenme

i Oh Dios nuestro sentildeor Que con amor me has hecho tuacute un bien porque me has enviado a tus hijos que aquiacute sabreacute merecerlos que se haga toda tu aQ1ada omnipotencia consueacutelalos que aquiacute estaraacuten conshynugo

iexclOh Dios Que ya amorosamente has queridos para que aquiacute los acompantildees a tus hijos y asiacute aquiacute estaraacuten conmigo

276 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 4

Axcan ca ye nica oniquisalo nauhtle ytlachihualtzitzinhua in Dios otontlacatzitzintin ynic nica notloc yezque 9 in capa nicnotequipanilhuishytzinohua in Dios yhuan yehuatzin notlasotatzin santo santo Nicolas ca nehuatl notoca Nicolas Miguel ca oniquisalo nauh tel ototlacatzitzinti aso yxquich yhuelitzin in Dios nicdalis dacaxinachtli

axcan ca ye quimonequiltia in Dios ca modetechihualmatia yn ka onechmotlalilitzinno in Dios yn ica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel axcan ca yca nehua niquiza ca ma in ipilhuatzitzin in Dios ynic ticchihua yn techinamitl yn onca mocalaquitzinos in notlashysotatzin santo san nicolas yn ica Quatepetitech aso quimonequiltitzinnos in Dios ticsencahuaque inchinantzin in notlasotatzin

auh in naxca ca yo senhuauh mosacaquentia in itechinantzin y notlasotatzin santo san Nicolas quipie onnequetzapa ynic quacticauh auh ynic patlahua quipie nanmatl ynic huiac quipie chiquase matl auh yn axca ca nicnocalaquilis y notlasotatzi san Nicolas amo nicmati aso quimiximachilia in tlachihuatzitzinhua ca yamo 10 niquinotitilia auh in nehuatl ca sa uc notic nicnilnamiquilia tinemi in Dios yhua in nodasashytatzin auh yn axca quimotilisque de quitoque aso niquimauhtic tel ixquich ynhuelitzin in Dios ca onca metztica yhuan in notlasotatzin santo san Nicolas quimoyolalis

9 Esta forma convive con ytsque 1gt0 Aquiacute debe ser ca ayamo

277

P4

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Ahora que ya por acaacute he venido a salir por cuarta vez los hijos de Dios nos hemos hecho sentildeores3 de manera que aquiacute estaraacuten junto a miacute en donde me pongo al servicio de Dios y de eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel he salido acaacute por cuarshyta vez nos hemos hecho sentildeores tal vez es toda la voluntad de Dios que aquiacute haya colocado la semilla del hombre

Ahora ya es deseo de Dios darnos la bendicioacuten aquiacute en donde me colocoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora ya salgo para que los hijos de Dios ya asiacute hagamos la casa con cerca de cantildeas aquiacute entraraacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech tal vez quiera Dios que terminemos la casa (de cantildea varas) de mi amado padre

Y ahora como ya hace friacuteo se le tiehde zacate a la casa de mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tiene dos tantos erguidos de altura de anchQ tiene cuatro manos (o brazadas) y de largo tiene seis manos (o brazadas) Y ahora ya metereacute a mi adorado padre santo San Nicoshylaacutes soacutelo que no seacute si tal vez lo conozcan sus hijos porque auacuten no se los he mostrado o nada maacutes en mi interior lo recuerdo vivimos Dios y mi amado padre y ahora lo veraacuten iquestqueacute diraacuten Tal vez los espante yo sin embargo toda la omnipotencia de Dios estaacute acaacute y mi adorado padre santo San Nicolaacutes lo acompantildearaacute

a Con este teacutermino el informante Nicolaacutes Miguel indica que eacutel y sus hermanos o tambieacuten como les llama sus hijos ya tienen cierta identidad por habfl fundado y a la vez ya pertenecer a la comunidad de Cuatepetitech

El teacutermino tlaroxinachtli se refiere a la reproducci6n y multiplicaci6n de la erpecie humana en este caso para el crecimiento poblacional de Cuatepetitech

278 MAacuteVNEz BLANCAS V MORALES

P 5

y notlasotatzin masihui yn onechpalehuique oticchique chinantzin ea moquiti 11 aso nka nicnocalaquilis y notlatzin 12 ca san ixquich yhueshylitzin in Dios ynic oticchique auh ca sa yca quehuatl oticchique ca hueca ca in nantzintli san ixquich yhuelitzin in Dios ynic oticchique

auh in axcan uc chiquasen timexicame onechintitlanilili yn Dios canpa Dios quimohuiquilitzinnohua nica niquisacohua aso quimoneshyquiltzin in Dios quimoyolalilis ynic nica quimotequipanilhuisque in Dios yhuan in notlasotatzi santo san Nicolas aso quimonequiltitzinnos mosetlalisque ytlachihualtzitzin y notlatazin 13 ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica niquinsentlalia yn itlachihualtzitzinhua in nica Quapetishytech 14 ltCA Diose totecuiyoye in mani tinechmohuiquilitzinnohua lIS in ca in capa tinechmotlalilitzinnohua in 16 niea neH in axca in nica huiacutetz quimiximatis yehuatl in caxtilan chane noso yehuatl in mote tzinnohua 17

in quimopielia teutl tleca in nopechtecac in capa metztica y nosanto yhuan ca tocacal yn capa metztica yn axca oso 18 momauhtisque inpilshyhuantztzin 19 yn nosanto ca tel ixquich ihuelitzin in Dios

auh yn axcan onechmocnelilitzin 20 n Dios ca teopixcatzintli in nohualmohuicac quali nechmotlalilitzinnos aso in tecopatzinco in quen amo nkan hualmohuicac nka Quatepetitech roa naso intla ca ixquich yhuelitzin in Dios

11 En el texto aparece camoquiti 12 Debido a la rotura en el extremo derecho se lee notlatzin por notlasotatzin 13 Lo mismo que en el caso anterior la rotura impide leer con claridad notlashy

sotatzin L4 El manuscrito elide la silaba te en el topoacutenimo 15 No se logra leer el morfema hua

16 La faItantQ impide el seguimiento de la lectura 17 La rotura no permite la paleografiacutea del teacutermino lIS Debe leerse como aso 111 Aquiacute aparece la elisioacuten de la vocal i del reverencial (inpilhwantzitzin) 20 Debe leerse onechmoicnelilitzin

279

P5

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Mi adorado padre Dado que me ayudaron a hacerle su casa como lo quiso seguramente aquiacute metereacute a mi amado padre con toda la omnipotencia de Dios le hicimos su casa con zacate asiacute fue como se la hicimos en vista de que estaacute lejos la venerable madrecita soacutelo con todo el poder de Dios fue como le hicimos su casa

y ahora otros seis mexicanos me ha enviado Dios Dios los ha conducido aquiacute han venido a salir tal vez quiera Dios consolarlos de esta manera trabajaraacuten aquiacute para Dios y para mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tal vez ha de querer Dios que se reuacutenan los hijos de mi adorado padre yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute reuacuteno a los hijos de mi amado padre San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech

i Oh Dios nuestro sentildeor Que en este momento me conduces tuacute aquiacute en donde me estableciste aquiacute estoy en verdad Ahora aquiacute vieshyne apenas sabreacute quieacuten es aquel castellano A lo mejor es el que hace murallass lo guarda Dios por lo que me inclineacute humildemente en donshyde estaacute mi santo en su casita en donde estaacute ahora Probablemente se espantaron los hijos de mi santo sin embargo es la voluntad de Dios

y ahora me ha hecho un bien Dios porque el padrecito ha venishydo me colocaraacute probablemente en relacioacuten a eacutel asiacute como aquiacute ha veshynido aquiacute en Cuatepetitech Debo llegar ante eacutel por la voluntad de Dios

5 Es la interpretacioacuten maacutes pr6xima que se da al teacutermino motennahtzinnohua otra interpretacioacuten puede ser el que se queja gime (hablando de un enfermo) del verbo tena si se le relaciona con el verbo tennamiqui besar (al santo) que tiene mayor sentido

280 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P6

Auh in naxca ca quimonequiltia quimochihuilis in misa nan anmoshymauhtisque matic quitasque queni quimoehihuilis in misa

auh in axea ca yo quimoehihuili in mba in tlasoteoxiea inda ca qualmohuiquili amoeh ynic oquimochihuili in misa ca san ixquich oneehmotequitili onicxi se eros ynic oquiacutemoehihuili in misa quipie in 21

yni quactic auh in qiuae ontla in misa nima oneehmonochili yn teopixeatzintli

oquimitalhui xiquinotza xiquisentla in mopilhua niea tiquihualhuisae 2Jl

ye oniquisentlali oteehmoteochihuili tinonehitin ca sa ixquich ihuelitzin ynic oniquisetlali in notlasotatzin santo san Nicolas

auh nima yquo 23 can ie oneehmolhuili yni amo santo ynin tedashymasquitilia z santo amo axean mitznahuatiacutea tiacuteas onpa MexIacuteco tiemashynilitiuh se santo quemame inin tetl san oyoquiacute quitiqualmohuiquilis

21 Aquiacute las letras resultan praacutecticamente ilegibles 22 Debe leerse tiquihualhuicas 23 Debe decir iqua 24 En el documento ambos teacuterminos masqui tiquita aparecen unidos

281

P6

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

y ahora como quiere hacerle la misa luego se espantaraacuten veamos la manera en que le haraacute la misa

y ahora ya le hizo la misma el apreciable padre Para ello trajo su libro con el que le hizo la misa pero antes me ordenoacute que le labrara una cruz de madera con la que hizo la misa la cruz tiene una brazada de altura

y cuando se terminoacute la misa luego me llamoacute el padrecito dijo llaacutemalos reuacutene a tus hijos aquiacute los traes por eso los reunIacute Nos dio la bendicioacuten a todos con toda su voluntad De manera que los reuniacute por mi amado padre santo San Nicolaacutes

y luego me dijo eacuteste no es un santo esto es una piedra aunque lo ves como santo no lo es Ahora te aviso iraacutes allaacute a Meacutexico iraacutes a traer un santo como esta piedra asiacute tambieacuten 10 traeraacutes

282 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P7

Nima oquimitalhui yquac ninoquecpas yocan mctzties ynon santo yntlacamo onicuecp oncan hualmohukas uc se teopixcatzintli nima onicnotlatlanili den itocatzin oquimitalhui Don Pedro Rapael yhuan cticmonahuatili anchihuas se tepamitl 25 amo quali inin amo onca yes amo qualcan nican tlacpactic ticchihuas onechmolhuili yquac tiacuteas tiacutecshymanilitiuh mosanto onpa tichualmohuiquilis se maeso yehuatl amechyshytitis quename anquichihuasque

auh in naxcan yo nicnanilito y notlasotatzin ye pohuali yhuan nopeso yn ipatiuhtzin yhua in maeso onichualhuicac

auh in naxca ma niacutecchihui yn onechmonahuitili in tlasoteopixshycatzintli maniacute auh onpa intlacpac ma niquita in capa yes yn ichantzin y notlasotatzin ma nichuica ymayeso

auh in axca y onicpehualti yn ichantzin y notlasotatzin santo san Niacutecolas nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca euel in maniacute amo ticmoquepilitzinoa y notlasoteopixca tzintli notlasopilh uane

25 Aqui aparece una errata debe decir tenamitl

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

272 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P2

Yhua nitlaeotepehuia nica Quatepetiteeh nka nicnotequipanilhuitzinshynos yn yehuatzin in notlasotatzi in Dios yhua in yehuatzin in notlasoshytatzin -santo san NicoIas--

Toteeuiyoye Diose ca tinechmotIasoyenellilitzinno ~a ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua otacico 6 motla amotlanequilitzin yn otineehshymotlaIilitzino y nipa motehuapahualistlaltzin y niean capa nimitznoteshyquipanilhuitzinnos yhuan yn yehuatzin in notlasotatzin santo san Nicoshylas y niea anmeehnotequipanilhuitzinos yhuan onca amechmopielitzinshynosque ynic amo huaIasque nanahualti nechmamauhtiquihui 7 y nka in capa nimitznotequipanilhuitzinnos toteeuiyoye Diose yhuan in yehuatzi notlasotatzi santo san NicoIas ma ixquieh amo huelitzin xicmochihuilishytzin noca-o

Totecuiyoye Diose ca ye in mani tinechmohuiquilitzinnohua ca ye tinechmomaquilitzinnohua in moteehicahualistzin y nica ye nipehua nicnotlaeotepehua in itIacuini nitIaehiehihua in campa nicnotIalilis in notIasotatzin santo san Nicolas yhuan campa nicnotequipanilhuitzinos ca nehuatl notoca NicoIas Miguel niea nienopielis notlasotatsin santo san Nicolas nica Quatepetitech -in capa mocalaquis yehuatzin in notla sotatzin santo san NicoIas nican Quatepetiteeh

6 Praacutecticamente aquiacute no puede seguirse la lectura del texto debido a las falshytantes

7 Existen do posibles interpretaciones de este enunciado las cuales las dedushyjimos pues las paacuteginas presentan grandes roturas que impiden Q seguimiento del texto 1) ynic amo hualasque nanahualti nechmamauhtitiquihui o 2) yniacutee amo hualasque nanahualti nechnanahuatituquihui Nosotros como se puede observar en la traduccioacuten optamos por la primera

273 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P2

y ya comienzo a tumbar el matorral aquiacute en Cuatepetitech aquiacute es donde trabajareacute para eacutel para mi amado padre Dios y tambieacuten para mi amado padre santo San Nicolaacutes

i Oh Dios nuestro sentildeor Te doy gracias por la merced que me has hecho que ya en este momento me acompantildeas ya hemos llegado acaacute en donde ha sido tu deseo ubicarme Aquiacute sobre tu tierra conforshytable Es aquiacute en donde he de servirte a ti y a eacutel a mi amado padre santo San Nicolaacutes es aquiacute en donde estareacute al servicio de ustedes es aquiacute en donde los guardareacute para que asiacute no vengan los brujos a espanshytarme aquiacute en donde trabajareacute para tiacute j Oh Dios nuestro sentildeor Y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Hagan toda su omniposhytencia por mIacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompantildeas que ya me das tu bondadosa ayuda aquiacute ya comienzo a tumbar la maleza escombro compongo arreglo el lugar donde colocareacute a mi apreciable padre santo San Nicolaacutes y en donde trabajareacute para eacutel Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute es en donde lo tendreacute a mi adorado padre santo san Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitecht en donde entraraacute eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech 2 aquiacute lo colocareacute

1 No se pudo deducir la palabra faltan te por deterioro 2 Es el rengloacuten maacutes deteriorado de esta hoja

274

P3

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Totecuiyoyc Diose ca niemasehuia in motlasotechieahualiatzin inie in mani tincchmohuiquilitzinhua ynic tlein neehhualmamauhtia auh in axca uhque yn ica huitze aso yehua motexixictiani in ma hue1 ma ixquich motlasohuelitzin totecuiyoye Dios in ihuan tehuatzi notlasotatzin santo san Nicolas inic anonel oxicpique ca tel onea metztieatque in Dios yhuan tehuatzin in tinotlasotatzin ma ixquich amotlasolitzin ximoehishyhuitzin noca ma xinechmomaquixtzin nocan

totccuiyoye Dios can tineehmomatlasoienelilitzin no ca otlaehishyhua1tzintzinhua 8 ic tineehhualnotitlanililino mani ca niquimomasehuis ma ixquieh motlasohuelitin ximochihuelitzino ma xiquimoyolalilitzino ynie nIacuteca notla yesque

a Diose eayotic motlasonequiltitzinno ynic niea tiequimoyolalilitzinno y mctlaehihua1tzitzinhua ynie nIacuteca notla ycsquc

l Aquiacute debe leerse motlachihualtzitzinhua

275

P3

TIacuteTtLO SOBRE LA FlNDAC1ltgtN DE COATEPEC

i Oh Dios nuestro sentildeor Recibo tu bondadosa ayuda en tanto que me acompantildeas tuacute en lo que me inquieta como son los que tienen grandes riquezas (hacendados) que por aquiacute vienen o tal vez de aqueacutellos que hacen dispersar que hacen huir Que venga toda tu apreciable omnipotencia j Oh Dios nuestro sentildeor Y tuacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes que asiacute aquiacute han llegado que en verdad aquiacute estaacuten Dios y tuacute mi amado padre santo San Nicolaacutes hagan toda su omnipotencia por miacute saacutelvenme

i Oh Dios nuestro sentildeor Que con amor me has hecho tuacute un bien porque me has enviado a tus hijos que aquiacute sabreacute merecerlos que se haga toda tu aQ1ada omnipotencia consueacutelalos que aquiacute estaraacuten conshynugo

iexclOh Dios Que ya amorosamente has queridos para que aquiacute los acompantildees a tus hijos y asiacute aquiacute estaraacuten conmigo

276 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 4

Axcan ca ye nica oniquisalo nauhtle ytlachihualtzitzinhua in Dios otontlacatzitzintin ynic nica notloc yezque 9 in capa nicnotequipanilhuishytzinohua in Dios yhuan yehuatzin notlasotatzin santo santo Nicolas ca nehuatl notoca Nicolas Miguel ca oniquisalo nauh tel ototlacatzitzinti aso yxquich yhuelitzin in Dios nicdalis dacaxinachtli

axcan ca ye quimonequiltia in Dios ca modetechihualmatia yn ka onechmotlalilitzinno in Dios yn ica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel axcan ca yca nehua niquiza ca ma in ipilhuatzitzin in Dios ynic ticchihua yn techinamitl yn onca mocalaquitzinos in notlashysotatzin santo san nicolas yn ica Quatepetitech aso quimonequiltitzinnos in Dios ticsencahuaque inchinantzin in notlasotatzin

auh in naxca ca yo senhuauh mosacaquentia in itechinantzin y notlasotatzin santo san Nicolas quipie onnequetzapa ynic quacticauh auh ynic patlahua quipie nanmatl ynic huiac quipie chiquase matl auh yn axca ca nicnocalaquilis y notlasotatzi san Nicolas amo nicmati aso quimiximachilia in tlachihuatzitzinhua ca yamo 10 niquinotitilia auh in nehuatl ca sa uc notic nicnilnamiquilia tinemi in Dios yhua in nodasashytatzin auh yn axca quimotilisque de quitoque aso niquimauhtic tel ixquich ynhuelitzin in Dios ca onca metztica yhuan in notlasotatzin santo san Nicolas quimoyolalis

9 Esta forma convive con ytsque 1gt0 Aquiacute debe ser ca ayamo

277

P4

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Ahora que ya por acaacute he venido a salir por cuarta vez los hijos de Dios nos hemos hecho sentildeores3 de manera que aquiacute estaraacuten junto a miacute en donde me pongo al servicio de Dios y de eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel he salido acaacute por cuarshyta vez nos hemos hecho sentildeores tal vez es toda la voluntad de Dios que aquiacute haya colocado la semilla del hombre

Ahora ya es deseo de Dios darnos la bendicioacuten aquiacute en donde me colocoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora ya salgo para que los hijos de Dios ya asiacute hagamos la casa con cerca de cantildeas aquiacute entraraacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech tal vez quiera Dios que terminemos la casa (de cantildea varas) de mi amado padre

Y ahora como ya hace friacuteo se le tiehde zacate a la casa de mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tiene dos tantos erguidos de altura de anchQ tiene cuatro manos (o brazadas) y de largo tiene seis manos (o brazadas) Y ahora ya metereacute a mi adorado padre santo San Nicoshylaacutes soacutelo que no seacute si tal vez lo conozcan sus hijos porque auacuten no se los he mostrado o nada maacutes en mi interior lo recuerdo vivimos Dios y mi amado padre y ahora lo veraacuten iquestqueacute diraacuten Tal vez los espante yo sin embargo toda la omnipotencia de Dios estaacute acaacute y mi adorado padre santo San Nicolaacutes lo acompantildearaacute

a Con este teacutermino el informante Nicolaacutes Miguel indica que eacutel y sus hermanos o tambieacuten como les llama sus hijos ya tienen cierta identidad por habfl fundado y a la vez ya pertenecer a la comunidad de Cuatepetitech

El teacutermino tlaroxinachtli se refiere a la reproducci6n y multiplicaci6n de la erpecie humana en este caso para el crecimiento poblacional de Cuatepetitech

278 MAacuteVNEz BLANCAS V MORALES

P 5

y notlasotatzin masihui yn onechpalehuique oticchique chinantzin ea moquiti 11 aso nka nicnocalaquilis y notlatzin 12 ca san ixquich yhueshylitzin in Dios ynic oticchique auh ca sa yca quehuatl oticchique ca hueca ca in nantzintli san ixquich yhuelitzin in Dios ynic oticchique

auh in axcan uc chiquasen timexicame onechintitlanilili yn Dios canpa Dios quimohuiquilitzinnohua nica niquisacohua aso quimoneshyquiltzin in Dios quimoyolalilis ynic nica quimotequipanilhuisque in Dios yhuan in notlasotatzi santo san Nicolas aso quimonequiltitzinnos mosetlalisque ytlachihualtzitzin y notlatazin 13 ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica niquinsentlalia yn itlachihualtzitzinhua in nica Quapetishytech 14 ltCA Diose totecuiyoye in mani tinechmohuiquilitzinnohua lIS in ca in capa tinechmotlalilitzinnohua in 16 niea neH in axca in nica huiacutetz quimiximatis yehuatl in caxtilan chane noso yehuatl in mote tzinnohua 17

in quimopielia teutl tleca in nopechtecac in capa metztica y nosanto yhuan ca tocacal yn capa metztica yn axca oso 18 momauhtisque inpilshyhuantztzin 19 yn nosanto ca tel ixquich ihuelitzin in Dios

auh yn axcan onechmocnelilitzin 20 n Dios ca teopixcatzintli in nohualmohuicac quali nechmotlalilitzinnos aso in tecopatzinco in quen amo nkan hualmohuicac nka Quatepetitech roa naso intla ca ixquich yhuelitzin in Dios

11 En el texto aparece camoquiti 12 Debido a la rotura en el extremo derecho se lee notlatzin por notlasotatzin 13 Lo mismo que en el caso anterior la rotura impide leer con claridad notlashy

sotatzin L4 El manuscrito elide la silaba te en el topoacutenimo 15 No se logra leer el morfema hua

16 La faItantQ impide el seguimiento de la lectura 17 La rotura no permite la paleografiacutea del teacutermino lIS Debe leerse como aso 111 Aquiacute aparece la elisioacuten de la vocal i del reverencial (inpilhwantzitzin) 20 Debe leerse onechmoicnelilitzin

279

P5

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Mi adorado padre Dado que me ayudaron a hacerle su casa como lo quiso seguramente aquiacute metereacute a mi amado padre con toda la omnipotencia de Dios le hicimos su casa con zacate asiacute fue como se la hicimos en vista de que estaacute lejos la venerable madrecita soacutelo con todo el poder de Dios fue como le hicimos su casa

y ahora otros seis mexicanos me ha enviado Dios Dios los ha conducido aquiacute han venido a salir tal vez quiera Dios consolarlos de esta manera trabajaraacuten aquiacute para Dios y para mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tal vez ha de querer Dios que se reuacutenan los hijos de mi adorado padre yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute reuacuteno a los hijos de mi amado padre San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech

i Oh Dios nuestro sentildeor Que en este momento me conduces tuacute aquiacute en donde me estableciste aquiacute estoy en verdad Ahora aquiacute vieshyne apenas sabreacute quieacuten es aquel castellano A lo mejor es el que hace murallass lo guarda Dios por lo que me inclineacute humildemente en donshyde estaacute mi santo en su casita en donde estaacute ahora Probablemente se espantaron los hijos de mi santo sin embargo es la voluntad de Dios

y ahora me ha hecho un bien Dios porque el padrecito ha venishydo me colocaraacute probablemente en relacioacuten a eacutel asiacute como aquiacute ha veshynido aquiacute en Cuatepetitech Debo llegar ante eacutel por la voluntad de Dios

5 Es la interpretacioacuten maacutes pr6xima que se da al teacutermino motennahtzinnohua otra interpretacioacuten puede ser el que se queja gime (hablando de un enfermo) del verbo tena si se le relaciona con el verbo tennamiqui besar (al santo) que tiene mayor sentido

280 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P6

Auh in naxca ca quimonequiltia quimochihuilis in misa nan anmoshymauhtisque matic quitasque queni quimoehihuilis in misa

auh in axea ca yo quimoehihuili in mba in tlasoteoxiea inda ca qualmohuiquili amoeh ynic oquimochihuili in misa ca san ixquich oneehmotequitili onicxi se eros ynic oquiacutemoehihuili in misa quipie in 21

yni quactic auh in qiuae ontla in misa nima oneehmonochili yn teopixeatzintli

oquimitalhui xiquinotza xiquisentla in mopilhua niea tiquihualhuisae 2Jl

ye oniquisentlali oteehmoteochihuili tinonehitin ca sa ixquich ihuelitzin ynic oniquisetlali in notlasotatzin santo san Nicolas

auh nima yquo 23 can ie oneehmolhuili yni amo santo ynin tedashymasquitilia z santo amo axean mitznahuatiacutea tiacuteas onpa MexIacuteco tiemashynilitiuh se santo quemame inin tetl san oyoquiacute quitiqualmohuiquilis

21 Aquiacute las letras resultan praacutecticamente ilegibles 22 Debe leerse tiquihualhuicas 23 Debe decir iqua 24 En el documento ambos teacuterminos masqui tiquita aparecen unidos

281

P6

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

y ahora como quiere hacerle la misa luego se espantaraacuten veamos la manera en que le haraacute la misa

y ahora ya le hizo la misma el apreciable padre Para ello trajo su libro con el que le hizo la misa pero antes me ordenoacute que le labrara una cruz de madera con la que hizo la misa la cruz tiene una brazada de altura

y cuando se terminoacute la misa luego me llamoacute el padrecito dijo llaacutemalos reuacutene a tus hijos aquiacute los traes por eso los reunIacute Nos dio la bendicioacuten a todos con toda su voluntad De manera que los reuniacute por mi amado padre santo San Nicolaacutes

y luego me dijo eacuteste no es un santo esto es una piedra aunque lo ves como santo no lo es Ahora te aviso iraacutes allaacute a Meacutexico iraacutes a traer un santo como esta piedra asiacute tambieacuten 10 traeraacutes

282 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P7

Nima oquimitalhui yquac ninoquecpas yocan mctzties ynon santo yntlacamo onicuecp oncan hualmohukas uc se teopixcatzintli nima onicnotlatlanili den itocatzin oquimitalhui Don Pedro Rapael yhuan cticmonahuatili anchihuas se tepamitl 25 amo quali inin amo onca yes amo qualcan nican tlacpactic ticchihuas onechmolhuili yquac tiacuteas tiacutecshymanilitiuh mosanto onpa tichualmohuiquilis se maeso yehuatl amechyshytitis quename anquichihuasque

auh in naxcan yo nicnanilito y notlasotatzin ye pohuali yhuan nopeso yn ipatiuhtzin yhua in maeso onichualhuicac

auh in naxca ma niacutecchihui yn onechmonahuitili in tlasoteopixshycatzintli maniacute auh onpa intlacpac ma niquita in capa yes yn ichantzin y notlasotatzin ma nichuica ymayeso

auh in axca y onicpehualti yn ichantzin y notlasotatzin santo san Niacutecolas nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca euel in maniacute amo ticmoquepilitzinoa y notlasoteopixca tzintli notlasopilh uane

25 Aqui aparece una errata debe decir tenamitl

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

273 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P2

y ya comienzo a tumbar el matorral aquiacute en Cuatepetitech aquiacute es donde trabajareacute para eacutel para mi amado padre Dios y tambieacuten para mi amado padre santo San Nicolaacutes

i Oh Dios nuestro sentildeor Te doy gracias por la merced que me has hecho que ya en este momento me acompantildeas ya hemos llegado acaacute en donde ha sido tu deseo ubicarme Aquiacute sobre tu tierra conforshytable Es aquiacute en donde he de servirte a ti y a eacutel a mi amado padre santo San Nicolaacutes es aquiacute en donde estareacute al servicio de ustedes es aquiacute en donde los guardareacute para que asiacute no vengan los brujos a espanshytarme aquiacute en donde trabajareacute para tiacute j Oh Dios nuestro sentildeor Y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Hagan toda su omniposhytencia por mIacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompantildeas que ya me das tu bondadosa ayuda aquiacute ya comienzo a tumbar la maleza escombro compongo arreglo el lugar donde colocareacute a mi apreciable padre santo San Nicolaacutes y en donde trabajareacute para eacutel Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute es en donde lo tendreacute a mi adorado padre santo san Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitecht en donde entraraacute eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech 2 aquiacute lo colocareacute

1 No se pudo deducir la palabra faltan te por deterioro 2 Es el rengloacuten maacutes deteriorado de esta hoja

274

P3

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Totecuiyoyc Diose ca niemasehuia in motlasotechieahualiatzin inie in mani tincchmohuiquilitzinhua ynic tlein neehhualmamauhtia auh in axca uhque yn ica huitze aso yehua motexixictiani in ma hue1 ma ixquich motlasohuelitzin totecuiyoye Dios in ihuan tehuatzi notlasotatzin santo san Nicolas inic anonel oxicpique ca tel onea metztieatque in Dios yhuan tehuatzin in tinotlasotatzin ma ixquich amotlasolitzin ximoehishyhuitzin noca ma xinechmomaquixtzin nocan

totccuiyoye Dios can tineehmomatlasoienelilitzin no ca otlaehishyhua1tzintzinhua 8 ic tineehhualnotitlanililino mani ca niquimomasehuis ma ixquieh motlasohuelitin ximochihuelitzino ma xiquimoyolalilitzino ynie nIacuteca notla yesque

a Diose eayotic motlasonequiltitzinno ynic niea tiequimoyolalilitzinno y mctlaehihua1tzitzinhua ynie nIacuteca notla ycsquc

l Aquiacute debe leerse motlachihualtzitzinhua

275

P3

TIacuteTtLO SOBRE LA FlNDAC1ltgtN DE COATEPEC

i Oh Dios nuestro sentildeor Recibo tu bondadosa ayuda en tanto que me acompantildeas tuacute en lo que me inquieta como son los que tienen grandes riquezas (hacendados) que por aquiacute vienen o tal vez de aqueacutellos que hacen dispersar que hacen huir Que venga toda tu apreciable omnipotencia j Oh Dios nuestro sentildeor Y tuacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes que asiacute aquiacute han llegado que en verdad aquiacute estaacuten Dios y tuacute mi amado padre santo San Nicolaacutes hagan toda su omnipotencia por miacute saacutelvenme

i Oh Dios nuestro sentildeor Que con amor me has hecho tuacute un bien porque me has enviado a tus hijos que aquiacute sabreacute merecerlos que se haga toda tu aQ1ada omnipotencia consueacutelalos que aquiacute estaraacuten conshynugo

iexclOh Dios Que ya amorosamente has queridos para que aquiacute los acompantildees a tus hijos y asiacute aquiacute estaraacuten conmigo

276 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 4

Axcan ca ye nica oniquisalo nauhtle ytlachihualtzitzinhua in Dios otontlacatzitzintin ynic nica notloc yezque 9 in capa nicnotequipanilhuishytzinohua in Dios yhuan yehuatzin notlasotatzin santo santo Nicolas ca nehuatl notoca Nicolas Miguel ca oniquisalo nauh tel ototlacatzitzinti aso yxquich yhuelitzin in Dios nicdalis dacaxinachtli

axcan ca ye quimonequiltia in Dios ca modetechihualmatia yn ka onechmotlalilitzinno in Dios yn ica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel axcan ca yca nehua niquiza ca ma in ipilhuatzitzin in Dios ynic ticchihua yn techinamitl yn onca mocalaquitzinos in notlashysotatzin santo san nicolas yn ica Quatepetitech aso quimonequiltitzinnos in Dios ticsencahuaque inchinantzin in notlasotatzin

auh in naxca ca yo senhuauh mosacaquentia in itechinantzin y notlasotatzin santo san Nicolas quipie onnequetzapa ynic quacticauh auh ynic patlahua quipie nanmatl ynic huiac quipie chiquase matl auh yn axca ca nicnocalaquilis y notlasotatzi san Nicolas amo nicmati aso quimiximachilia in tlachihuatzitzinhua ca yamo 10 niquinotitilia auh in nehuatl ca sa uc notic nicnilnamiquilia tinemi in Dios yhua in nodasashytatzin auh yn axca quimotilisque de quitoque aso niquimauhtic tel ixquich ynhuelitzin in Dios ca onca metztica yhuan in notlasotatzin santo san Nicolas quimoyolalis

9 Esta forma convive con ytsque 1gt0 Aquiacute debe ser ca ayamo

277

P4

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Ahora que ya por acaacute he venido a salir por cuarta vez los hijos de Dios nos hemos hecho sentildeores3 de manera que aquiacute estaraacuten junto a miacute en donde me pongo al servicio de Dios y de eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel he salido acaacute por cuarshyta vez nos hemos hecho sentildeores tal vez es toda la voluntad de Dios que aquiacute haya colocado la semilla del hombre

Ahora ya es deseo de Dios darnos la bendicioacuten aquiacute en donde me colocoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora ya salgo para que los hijos de Dios ya asiacute hagamos la casa con cerca de cantildeas aquiacute entraraacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech tal vez quiera Dios que terminemos la casa (de cantildea varas) de mi amado padre

Y ahora como ya hace friacuteo se le tiehde zacate a la casa de mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tiene dos tantos erguidos de altura de anchQ tiene cuatro manos (o brazadas) y de largo tiene seis manos (o brazadas) Y ahora ya metereacute a mi adorado padre santo San Nicoshylaacutes soacutelo que no seacute si tal vez lo conozcan sus hijos porque auacuten no se los he mostrado o nada maacutes en mi interior lo recuerdo vivimos Dios y mi amado padre y ahora lo veraacuten iquestqueacute diraacuten Tal vez los espante yo sin embargo toda la omnipotencia de Dios estaacute acaacute y mi adorado padre santo San Nicolaacutes lo acompantildearaacute

a Con este teacutermino el informante Nicolaacutes Miguel indica que eacutel y sus hermanos o tambieacuten como les llama sus hijos ya tienen cierta identidad por habfl fundado y a la vez ya pertenecer a la comunidad de Cuatepetitech

El teacutermino tlaroxinachtli se refiere a la reproducci6n y multiplicaci6n de la erpecie humana en este caso para el crecimiento poblacional de Cuatepetitech

278 MAacuteVNEz BLANCAS V MORALES

P 5

y notlasotatzin masihui yn onechpalehuique oticchique chinantzin ea moquiti 11 aso nka nicnocalaquilis y notlatzin 12 ca san ixquich yhueshylitzin in Dios ynic oticchique auh ca sa yca quehuatl oticchique ca hueca ca in nantzintli san ixquich yhuelitzin in Dios ynic oticchique

auh in axcan uc chiquasen timexicame onechintitlanilili yn Dios canpa Dios quimohuiquilitzinnohua nica niquisacohua aso quimoneshyquiltzin in Dios quimoyolalilis ynic nica quimotequipanilhuisque in Dios yhuan in notlasotatzi santo san Nicolas aso quimonequiltitzinnos mosetlalisque ytlachihualtzitzin y notlatazin 13 ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica niquinsentlalia yn itlachihualtzitzinhua in nica Quapetishytech 14 ltCA Diose totecuiyoye in mani tinechmohuiquilitzinnohua lIS in ca in capa tinechmotlalilitzinnohua in 16 niea neH in axca in nica huiacutetz quimiximatis yehuatl in caxtilan chane noso yehuatl in mote tzinnohua 17

in quimopielia teutl tleca in nopechtecac in capa metztica y nosanto yhuan ca tocacal yn capa metztica yn axca oso 18 momauhtisque inpilshyhuantztzin 19 yn nosanto ca tel ixquich ihuelitzin in Dios

auh yn axcan onechmocnelilitzin 20 n Dios ca teopixcatzintli in nohualmohuicac quali nechmotlalilitzinnos aso in tecopatzinco in quen amo nkan hualmohuicac nka Quatepetitech roa naso intla ca ixquich yhuelitzin in Dios

11 En el texto aparece camoquiti 12 Debido a la rotura en el extremo derecho se lee notlatzin por notlasotatzin 13 Lo mismo que en el caso anterior la rotura impide leer con claridad notlashy

sotatzin L4 El manuscrito elide la silaba te en el topoacutenimo 15 No se logra leer el morfema hua

16 La faItantQ impide el seguimiento de la lectura 17 La rotura no permite la paleografiacutea del teacutermino lIS Debe leerse como aso 111 Aquiacute aparece la elisioacuten de la vocal i del reverencial (inpilhwantzitzin) 20 Debe leerse onechmoicnelilitzin

279

P5

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Mi adorado padre Dado que me ayudaron a hacerle su casa como lo quiso seguramente aquiacute metereacute a mi amado padre con toda la omnipotencia de Dios le hicimos su casa con zacate asiacute fue como se la hicimos en vista de que estaacute lejos la venerable madrecita soacutelo con todo el poder de Dios fue como le hicimos su casa

y ahora otros seis mexicanos me ha enviado Dios Dios los ha conducido aquiacute han venido a salir tal vez quiera Dios consolarlos de esta manera trabajaraacuten aquiacute para Dios y para mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tal vez ha de querer Dios que se reuacutenan los hijos de mi adorado padre yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute reuacuteno a los hijos de mi amado padre San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech

i Oh Dios nuestro sentildeor Que en este momento me conduces tuacute aquiacute en donde me estableciste aquiacute estoy en verdad Ahora aquiacute vieshyne apenas sabreacute quieacuten es aquel castellano A lo mejor es el que hace murallass lo guarda Dios por lo que me inclineacute humildemente en donshyde estaacute mi santo en su casita en donde estaacute ahora Probablemente se espantaron los hijos de mi santo sin embargo es la voluntad de Dios

y ahora me ha hecho un bien Dios porque el padrecito ha venishydo me colocaraacute probablemente en relacioacuten a eacutel asiacute como aquiacute ha veshynido aquiacute en Cuatepetitech Debo llegar ante eacutel por la voluntad de Dios

5 Es la interpretacioacuten maacutes pr6xima que se da al teacutermino motennahtzinnohua otra interpretacioacuten puede ser el que se queja gime (hablando de un enfermo) del verbo tena si se le relaciona con el verbo tennamiqui besar (al santo) que tiene mayor sentido

280 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P6

Auh in naxca ca quimonequiltia quimochihuilis in misa nan anmoshymauhtisque matic quitasque queni quimoehihuilis in misa

auh in axea ca yo quimoehihuili in mba in tlasoteoxiea inda ca qualmohuiquili amoeh ynic oquimochihuili in misa ca san ixquich oneehmotequitili onicxi se eros ynic oquiacutemoehihuili in misa quipie in 21

yni quactic auh in qiuae ontla in misa nima oneehmonochili yn teopixeatzintli

oquimitalhui xiquinotza xiquisentla in mopilhua niea tiquihualhuisae 2Jl

ye oniquisentlali oteehmoteochihuili tinonehitin ca sa ixquich ihuelitzin ynic oniquisetlali in notlasotatzin santo san Nicolas

auh nima yquo 23 can ie oneehmolhuili yni amo santo ynin tedashymasquitilia z santo amo axean mitznahuatiacutea tiacuteas onpa MexIacuteco tiemashynilitiuh se santo quemame inin tetl san oyoquiacute quitiqualmohuiquilis

21 Aquiacute las letras resultan praacutecticamente ilegibles 22 Debe leerse tiquihualhuicas 23 Debe decir iqua 24 En el documento ambos teacuterminos masqui tiquita aparecen unidos

281

P6

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

y ahora como quiere hacerle la misa luego se espantaraacuten veamos la manera en que le haraacute la misa

y ahora ya le hizo la misma el apreciable padre Para ello trajo su libro con el que le hizo la misa pero antes me ordenoacute que le labrara una cruz de madera con la que hizo la misa la cruz tiene una brazada de altura

y cuando se terminoacute la misa luego me llamoacute el padrecito dijo llaacutemalos reuacutene a tus hijos aquiacute los traes por eso los reunIacute Nos dio la bendicioacuten a todos con toda su voluntad De manera que los reuniacute por mi amado padre santo San Nicolaacutes

y luego me dijo eacuteste no es un santo esto es una piedra aunque lo ves como santo no lo es Ahora te aviso iraacutes allaacute a Meacutexico iraacutes a traer un santo como esta piedra asiacute tambieacuten 10 traeraacutes

282 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P7

Nima oquimitalhui yquac ninoquecpas yocan mctzties ynon santo yntlacamo onicuecp oncan hualmohukas uc se teopixcatzintli nima onicnotlatlanili den itocatzin oquimitalhui Don Pedro Rapael yhuan cticmonahuatili anchihuas se tepamitl 25 amo quali inin amo onca yes amo qualcan nican tlacpactic ticchihuas onechmolhuili yquac tiacuteas tiacutecshymanilitiuh mosanto onpa tichualmohuiquilis se maeso yehuatl amechyshytitis quename anquichihuasque

auh in naxcan yo nicnanilito y notlasotatzin ye pohuali yhuan nopeso yn ipatiuhtzin yhua in maeso onichualhuicac

auh in naxca ma niacutecchihui yn onechmonahuitili in tlasoteopixshycatzintli maniacute auh onpa intlacpac ma niquita in capa yes yn ichantzin y notlasotatzin ma nichuica ymayeso

auh in axca y onicpehualti yn ichantzin y notlasotatzin santo san Niacutecolas nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca euel in maniacute amo ticmoquepilitzinoa y notlasoteopixca tzintli notlasopilh uane

25 Aqui aparece una errata debe decir tenamitl

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

274

P3

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Totecuiyoyc Diose ca niemasehuia in motlasotechieahualiatzin inie in mani tincchmohuiquilitzinhua ynic tlein neehhualmamauhtia auh in axca uhque yn ica huitze aso yehua motexixictiani in ma hue1 ma ixquich motlasohuelitzin totecuiyoye Dios in ihuan tehuatzi notlasotatzin santo san Nicolas inic anonel oxicpique ca tel onea metztieatque in Dios yhuan tehuatzin in tinotlasotatzin ma ixquich amotlasolitzin ximoehishyhuitzin noca ma xinechmomaquixtzin nocan

totccuiyoye Dios can tineehmomatlasoienelilitzin no ca otlaehishyhua1tzintzinhua 8 ic tineehhualnotitlanililino mani ca niquimomasehuis ma ixquieh motlasohuelitin ximochihuelitzino ma xiquimoyolalilitzino ynie nIacuteca notla yesque

a Diose eayotic motlasonequiltitzinno ynic niea tiequimoyolalilitzinno y mctlaehihua1tzitzinhua ynie nIacuteca notla ycsquc

l Aquiacute debe leerse motlachihualtzitzinhua

275

P3

TIacuteTtLO SOBRE LA FlNDAC1ltgtN DE COATEPEC

i Oh Dios nuestro sentildeor Recibo tu bondadosa ayuda en tanto que me acompantildeas tuacute en lo que me inquieta como son los que tienen grandes riquezas (hacendados) que por aquiacute vienen o tal vez de aqueacutellos que hacen dispersar que hacen huir Que venga toda tu apreciable omnipotencia j Oh Dios nuestro sentildeor Y tuacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes que asiacute aquiacute han llegado que en verdad aquiacute estaacuten Dios y tuacute mi amado padre santo San Nicolaacutes hagan toda su omnipotencia por miacute saacutelvenme

i Oh Dios nuestro sentildeor Que con amor me has hecho tuacute un bien porque me has enviado a tus hijos que aquiacute sabreacute merecerlos que se haga toda tu aQ1ada omnipotencia consueacutelalos que aquiacute estaraacuten conshynugo

iexclOh Dios Que ya amorosamente has queridos para que aquiacute los acompantildees a tus hijos y asiacute aquiacute estaraacuten conmigo

276 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 4

Axcan ca ye nica oniquisalo nauhtle ytlachihualtzitzinhua in Dios otontlacatzitzintin ynic nica notloc yezque 9 in capa nicnotequipanilhuishytzinohua in Dios yhuan yehuatzin notlasotatzin santo santo Nicolas ca nehuatl notoca Nicolas Miguel ca oniquisalo nauh tel ototlacatzitzinti aso yxquich yhuelitzin in Dios nicdalis dacaxinachtli

axcan ca ye quimonequiltia in Dios ca modetechihualmatia yn ka onechmotlalilitzinno in Dios yn ica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel axcan ca yca nehua niquiza ca ma in ipilhuatzitzin in Dios ynic ticchihua yn techinamitl yn onca mocalaquitzinos in notlashysotatzin santo san nicolas yn ica Quatepetitech aso quimonequiltitzinnos in Dios ticsencahuaque inchinantzin in notlasotatzin

auh in naxca ca yo senhuauh mosacaquentia in itechinantzin y notlasotatzin santo san Nicolas quipie onnequetzapa ynic quacticauh auh ynic patlahua quipie nanmatl ynic huiac quipie chiquase matl auh yn axca ca nicnocalaquilis y notlasotatzi san Nicolas amo nicmati aso quimiximachilia in tlachihuatzitzinhua ca yamo 10 niquinotitilia auh in nehuatl ca sa uc notic nicnilnamiquilia tinemi in Dios yhua in nodasashytatzin auh yn axca quimotilisque de quitoque aso niquimauhtic tel ixquich ynhuelitzin in Dios ca onca metztica yhuan in notlasotatzin santo san Nicolas quimoyolalis

9 Esta forma convive con ytsque 1gt0 Aquiacute debe ser ca ayamo

277

P4

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Ahora que ya por acaacute he venido a salir por cuarta vez los hijos de Dios nos hemos hecho sentildeores3 de manera que aquiacute estaraacuten junto a miacute en donde me pongo al servicio de Dios y de eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel he salido acaacute por cuarshyta vez nos hemos hecho sentildeores tal vez es toda la voluntad de Dios que aquiacute haya colocado la semilla del hombre

Ahora ya es deseo de Dios darnos la bendicioacuten aquiacute en donde me colocoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora ya salgo para que los hijos de Dios ya asiacute hagamos la casa con cerca de cantildeas aquiacute entraraacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech tal vez quiera Dios que terminemos la casa (de cantildea varas) de mi amado padre

Y ahora como ya hace friacuteo se le tiehde zacate a la casa de mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tiene dos tantos erguidos de altura de anchQ tiene cuatro manos (o brazadas) y de largo tiene seis manos (o brazadas) Y ahora ya metereacute a mi adorado padre santo San Nicoshylaacutes soacutelo que no seacute si tal vez lo conozcan sus hijos porque auacuten no se los he mostrado o nada maacutes en mi interior lo recuerdo vivimos Dios y mi amado padre y ahora lo veraacuten iquestqueacute diraacuten Tal vez los espante yo sin embargo toda la omnipotencia de Dios estaacute acaacute y mi adorado padre santo San Nicolaacutes lo acompantildearaacute

a Con este teacutermino el informante Nicolaacutes Miguel indica que eacutel y sus hermanos o tambieacuten como les llama sus hijos ya tienen cierta identidad por habfl fundado y a la vez ya pertenecer a la comunidad de Cuatepetitech

El teacutermino tlaroxinachtli se refiere a la reproducci6n y multiplicaci6n de la erpecie humana en este caso para el crecimiento poblacional de Cuatepetitech

278 MAacuteVNEz BLANCAS V MORALES

P 5

y notlasotatzin masihui yn onechpalehuique oticchique chinantzin ea moquiti 11 aso nka nicnocalaquilis y notlatzin 12 ca san ixquich yhueshylitzin in Dios ynic oticchique auh ca sa yca quehuatl oticchique ca hueca ca in nantzintli san ixquich yhuelitzin in Dios ynic oticchique

auh in axcan uc chiquasen timexicame onechintitlanilili yn Dios canpa Dios quimohuiquilitzinnohua nica niquisacohua aso quimoneshyquiltzin in Dios quimoyolalilis ynic nica quimotequipanilhuisque in Dios yhuan in notlasotatzi santo san Nicolas aso quimonequiltitzinnos mosetlalisque ytlachihualtzitzin y notlatazin 13 ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica niquinsentlalia yn itlachihualtzitzinhua in nica Quapetishytech 14 ltCA Diose totecuiyoye in mani tinechmohuiquilitzinnohua lIS in ca in capa tinechmotlalilitzinnohua in 16 niea neH in axca in nica huiacutetz quimiximatis yehuatl in caxtilan chane noso yehuatl in mote tzinnohua 17

in quimopielia teutl tleca in nopechtecac in capa metztica y nosanto yhuan ca tocacal yn capa metztica yn axca oso 18 momauhtisque inpilshyhuantztzin 19 yn nosanto ca tel ixquich ihuelitzin in Dios

auh yn axcan onechmocnelilitzin 20 n Dios ca teopixcatzintli in nohualmohuicac quali nechmotlalilitzinnos aso in tecopatzinco in quen amo nkan hualmohuicac nka Quatepetitech roa naso intla ca ixquich yhuelitzin in Dios

11 En el texto aparece camoquiti 12 Debido a la rotura en el extremo derecho se lee notlatzin por notlasotatzin 13 Lo mismo que en el caso anterior la rotura impide leer con claridad notlashy

sotatzin L4 El manuscrito elide la silaba te en el topoacutenimo 15 No se logra leer el morfema hua

16 La faItantQ impide el seguimiento de la lectura 17 La rotura no permite la paleografiacutea del teacutermino lIS Debe leerse como aso 111 Aquiacute aparece la elisioacuten de la vocal i del reverencial (inpilhwantzitzin) 20 Debe leerse onechmoicnelilitzin

279

P5

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Mi adorado padre Dado que me ayudaron a hacerle su casa como lo quiso seguramente aquiacute metereacute a mi amado padre con toda la omnipotencia de Dios le hicimos su casa con zacate asiacute fue como se la hicimos en vista de que estaacute lejos la venerable madrecita soacutelo con todo el poder de Dios fue como le hicimos su casa

y ahora otros seis mexicanos me ha enviado Dios Dios los ha conducido aquiacute han venido a salir tal vez quiera Dios consolarlos de esta manera trabajaraacuten aquiacute para Dios y para mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tal vez ha de querer Dios que se reuacutenan los hijos de mi adorado padre yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute reuacuteno a los hijos de mi amado padre San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech

i Oh Dios nuestro sentildeor Que en este momento me conduces tuacute aquiacute en donde me estableciste aquiacute estoy en verdad Ahora aquiacute vieshyne apenas sabreacute quieacuten es aquel castellano A lo mejor es el que hace murallass lo guarda Dios por lo que me inclineacute humildemente en donshyde estaacute mi santo en su casita en donde estaacute ahora Probablemente se espantaron los hijos de mi santo sin embargo es la voluntad de Dios

y ahora me ha hecho un bien Dios porque el padrecito ha venishydo me colocaraacute probablemente en relacioacuten a eacutel asiacute como aquiacute ha veshynido aquiacute en Cuatepetitech Debo llegar ante eacutel por la voluntad de Dios

5 Es la interpretacioacuten maacutes pr6xima que se da al teacutermino motennahtzinnohua otra interpretacioacuten puede ser el que se queja gime (hablando de un enfermo) del verbo tena si se le relaciona con el verbo tennamiqui besar (al santo) que tiene mayor sentido

280 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P6

Auh in naxca ca quimonequiltia quimochihuilis in misa nan anmoshymauhtisque matic quitasque queni quimoehihuilis in misa

auh in axea ca yo quimoehihuili in mba in tlasoteoxiea inda ca qualmohuiquili amoeh ynic oquimochihuili in misa ca san ixquich oneehmotequitili onicxi se eros ynic oquiacutemoehihuili in misa quipie in 21

yni quactic auh in qiuae ontla in misa nima oneehmonochili yn teopixeatzintli

oquimitalhui xiquinotza xiquisentla in mopilhua niea tiquihualhuisae 2Jl

ye oniquisentlali oteehmoteochihuili tinonehitin ca sa ixquich ihuelitzin ynic oniquisetlali in notlasotatzin santo san Nicolas

auh nima yquo 23 can ie oneehmolhuili yni amo santo ynin tedashymasquitilia z santo amo axean mitznahuatiacutea tiacuteas onpa MexIacuteco tiemashynilitiuh se santo quemame inin tetl san oyoquiacute quitiqualmohuiquilis

21 Aquiacute las letras resultan praacutecticamente ilegibles 22 Debe leerse tiquihualhuicas 23 Debe decir iqua 24 En el documento ambos teacuterminos masqui tiquita aparecen unidos

281

P6

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

y ahora como quiere hacerle la misa luego se espantaraacuten veamos la manera en que le haraacute la misa

y ahora ya le hizo la misma el apreciable padre Para ello trajo su libro con el que le hizo la misa pero antes me ordenoacute que le labrara una cruz de madera con la que hizo la misa la cruz tiene una brazada de altura

y cuando se terminoacute la misa luego me llamoacute el padrecito dijo llaacutemalos reuacutene a tus hijos aquiacute los traes por eso los reunIacute Nos dio la bendicioacuten a todos con toda su voluntad De manera que los reuniacute por mi amado padre santo San Nicolaacutes

y luego me dijo eacuteste no es un santo esto es una piedra aunque lo ves como santo no lo es Ahora te aviso iraacutes allaacute a Meacutexico iraacutes a traer un santo como esta piedra asiacute tambieacuten 10 traeraacutes

282 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P7

Nima oquimitalhui yquac ninoquecpas yocan mctzties ynon santo yntlacamo onicuecp oncan hualmohukas uc se teopixcatzintli nima onicnotlatlanili den itocatzin oquimitalhui Don Pedro Rapael yhuan cticmonahuatili anchihuas se tepamitl 25 amo quali inin amo onca yes amo qualcan nican tlacpactic ticchihuas onechmolhuili yquac tiacuteas tiacutecshymanilitiuh mosanto onpa tichualmohuiquilis se maeso yehuatl amechyshytitis quename anquichihuasque

auh in naxcan yo nicnanilito y notlasotatzin ye pohuali yhuan nopeso yn ipatiuhtzin yhua in maeso onichualhuicac

auh in naxca ma niacutecchihui yn onechmonahuitili in tlasoteopixshycatzintli maniacute auh onpa intlacpac ma niquita in capa yes yn ichantzin y notlasotatzin ma nichuica ymayeso

auh in axca y onicpehualti yn ichantzin y notlasotatzin santo san Niacutecolas nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca euel in maniacute amo ticmoquepilitzinoa y notlasoteopixca tzintli notlasopilh uane

25 Aqui aparece una errata debe decir tenamitl

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

275

P3

TIacuteTtLO SOBRE LA FlNDAC1ltgtN DE COATEPEC

i Oh Dios nuestro sentildeor Recibo tu bondadosa ayuda en tanto que me acompantildeas tuacute en lo que me inquieta como son los que tienen grandes riquezas (hacendados) que por aquiacute vienen o tal vez de aqueacutellos que hacen dispersar que hacen huir Que venga toda tu apreciable omnipotencia j Oh Dios nuestro sentildeor Y tuacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes que asiacute aquiacute han llegado que en verdad aquiacute estaacuten Dios y tuacute mi amado padre santo San Nicolaacutes hagan toda su omnipotencia por miacute saacutelvenme

i Oh Dios nuestro sentildeor Que con amor me has hecho tuacute un bien porque me has enviado a tus hijos que aquiacute sabreacute merecerlos que se haga toda tu aQ1ada omnipotencia consueacutelalos que aquiacute estaraacuten conshynugo

iexclOh Dios Que ya amorosamente has queridos para que aquiacute los acompantildees a tus hijos y asiacute aquiacute estaraacuten conmigo

276 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 4

Axcan ca ye nica oniquisalo nauhtle ytlachihualtzitzinhua in Dios otontlacatzitzintin ynic nica notloc yezque 9 in capa nicnotequipanilhuishytzinohua in Dios yhuan yehuatzin notlasotatzin santo santo Nicolas ca nehuatl notoca Nicolas Miguel ca oniquisalo nauh tel ototlacatzitzinti aso yxquich yhuelitzin in Dios nicdalis dacaxinachtli

axcan ca ye quimonequiltia in Dios ca modetechihualmatia yn ka onechmotlalilitzinno in Dios yn ica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel axcan ca yca nehua niquiza ca ma in ipilhuatzitzin in Dios ynic ticchihua yn techinamitl yn onca mocalaquitzinos in notlashysotatzin santo san nicolas yn ica Quatepetitech aso quimonequiltitzinnos in Dios ticsencahuaque inchinantzin in notlasotatzin

auh in naxca ca yo senhuauh mosacaquentia in itechinantzin y notlasotatzin santo san Nicolas quipie onnequetzapa ynic quacticauh auh ynic patlahua quipie nanmatl ynic huiac quipie chiquase matl auh yn axca ca nicnocalaquilis y notlasotatzi san Nicolas amo nicmati aso quimiximachilia in tlachihuatzitzinhua ca yamo 10 niquinotitilia auh in nehuatl ca sa uc notic nicnilnamiquilia tinemi in Dios yhua in nodasashytatzin auh yn axca quimotilisque de quitoque aso niquimauhtic tel ixquich ynhuelitzin in Dios ca onca metztica yhuan in notlasotatzin santo san Nicolas quimoyolalis

9 Esta forma convive con ytsque 1gt0 Aquiacute debe ser ca ayamo

277

P4

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Ahora que ya por acaacute he venido a salir por cuarta vez los hijos de Dios nos hemos hecho sentildeores3 de manera que aquiacute estaraacuten junto a miacute en donde me pongo al servicio de Dios y de eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel he salido acaacute por cuarshyta vez nos hemos hecho sentildeores tal vez es toda la voluntad de Dios que aquiacute haya colocado la semilla del hombre

Ahora ya es deseo de Dios darnos la bendicioacuten aquiacute en donde me colocoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora ya salgo para que los hijos de Dios ya asiacute hagamos la casa con cerca de cantildeas aquiacute entraraacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech tal vez quiera Dios que terminemos la casa (de cantildea varas) de mi amado padre

Y ahora como ya hace friacuteo se le tiehde zacate a la casa de mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tiene dos tantos erguidos de altura de anchQ tiene cuatro manos (o brazadas) y de largo tiene seis manos (o brazadas) Y ahora ya metereacute a mi adorado padre santo San Nicoshylaacutes soacutelo que no seacute si tal vez lo conozcan sus hijos porque auacuten no se los he mostrado o nada maacutes en mi interior lo recuerdo vivimos Dios y mi amado padre y ahora lo veraacuten iquestqueacute diraacuten Tal vez los espante yo sin embargo toda la omnipotencia de Dios estaacute acaacute y mi adorado padre santo San Nicolaacutes lo acompantildearaacute

a Con este teacutermino el informante Nicolaacutes Miguel indica que eacutel y sus hermanos o tambieacuten como les llama sus hijos ya tienen cierta identidad por habfl fundado y a la vez ya pertenecer a la comunidad de Cuatepetitech

El teacutermino tlaroxinachtli se refiere a la reproducci6n y multiplicaci6n de la erpecie humana en este caso para el crecimiento poblacional de Cuatepetitech

278 MAacuteVNEz BLANCAS V MORALES

P 5

y notlasotatzin masihui yn onechpalehuique oticchique chinantzin ea moquiti 11 aso nka nicnocalaquilis y notlatzin 12 ca san ixquich yhueshylitzin in Dios ynic oticchique auh ca sa yca quehuatl oticchique ca hueca ca in nantzintli san ixquich yhuelitzin in Dios ynic oticchique

auh in axcan uc chiquasen timexicame onechintitlanilili yn Dios canpa Dios quimohuiquilitzinnohua nica niquisacohua aso quimoneshyquiltzin in Dios quimoyolalilis ynic nica quimotequipanilhuisque in Dios yhuan in notlasotatzi santo san Nicolas aso quimonequiltitzinnos mosetlalisque ytlachihualtzitzin y notlatazin 13 ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica niquinsentlalia yn itlachihualtzitzinhua in nica Quapetishytech 14 ltCA Diose totecuiyoye in mani tinechmohuiquilitzinnohua lIS in ca in capa tinechmotlalilitzinnohua in 16 niea neH in axca in nica huiacutetz quimiximatis yehuatl in caxtilan chane noso yehuatl in mote tzinnohua 17

in quimopielia teutl tleca in nopechtecac in capa metztica y nosanto yhuan ca tocacal yn capa metztica yn axca oso 18 momauhtisque inpilshyhuantztzin 19 yn nosanto ca tel ixquich ihuelitzin in Dios

auh yn axcan onechmocnelilitzin 20 n Dios ca teopixcatzintli in nohualmohuicac quali nechmotlalilitzinnos aso in tecopatzinco in quen amo nkan hualmohuicac nka Quatepetitech roa naso intla ca ixquich yhuelitzin in Dios

11 En el texto aparece camoquiti 12 Debido a la rotura en el extremo derecho se lee notlatzin por notlasotatzin 13 Lo mismo que en el caso anterior la rotura impide leer con claridad notlashy

sotatzin L4 El manuscrito elide la silaba te en el topoacutenimo 15 No se logra leer el morfema hua

16 La faItantQ impide el seguimiento de la lectura 17 La rotura no permite la paleografiacutea del teacutermino lIS Debe leerse como aso 111 Aquiacute aparece la elisioacuten de la vocal i del reverencial (inpilhwantzitzin) 20 Debe leerse onechmoicnelilitzin

279

P5

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Mi adorado padre Dado que me ayudaron a hacerle su casa como lo quiso seguramente aquiacute metereacute a mi amado padre con toda la omnipotencia de Dios le hicimos su casa con zacate asiacute fue como se la hicimos en vista de que estaacute lejos la venerable madrecita soacutelo con todo el poder de Dios fue como le hicimos su casa

y ahora otros seis mexicanos me ha enviado Dios Dios los ha conducido aquiacute han venido a salir tal vez quiera Dios consolarlos de esta manera trabajaraacuten aquiacute para Dios y para mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tal vez ha de querer Dios que se reuacutenan los hijos de mi adorado padre yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute reuacuteno a los hijos de mi amado padre San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech

i Oh Dios nuestro sentildeor Que en este momento me conduces tuacute aquiacute en donde me estableciste aquiacute estoy en verdad Ahora aquiacute vieshyne apenas sabreacute quieacuten es aquel castellano A lo mejor es el que hace murallass lo guarda Dios por lo que me inclineacute humildemente en donshyde estaacute mi santo en su casita en donde estaacute ahora Probablemente se espantaron los hijos de mi santo sin embargo es la voluntad de Dios

y ahora me ha hecho un bien Dios porque el padrecito ha venishydo me colocaraacute probablemente en relacioacuten a eacutel asiacute como aquiacute ha veshynido aquiacute en Cuatepetitech Debo llegar ante eacutel por la voluntad de Dios

5 Es la interpretacioacuten maacutes pr6xima que se da al teacutermino motennahtzinnohua otra interpretacioacuten puede ser el que se queja gime (hablando de un enfermo) del verbo tena si se le relaciona con el verbo tennamiqui besar (al santo) que tiene mayor sentido

280 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P6

Auh in naxca ca quimonequiltia quimochihuilis in misa nan anmoshymauhtisque matic quitasque queni quimoehihuilis in misa

auh in axea ca yo quimoehihuili in mba in tlasoteoxiea inda ca qualmohuiquili amoeh ynic oquimochihuili in misa ca san ixquich oneehmotequitili onicxi se eros ynic oquiacutemoehihuili in misa quipie in 21

yni quactic auh in qiuae ontla in misa nima oneehmonochili yn teopixeatzintli

oquimitalhui xiquinotza xiquisentla in mopilhua niea tiquihualhuisae 2Jl

ye oniquisentlali oteehmoteochihuili tinonehitin ca sa ixquich ihuelitzin ynic oniquisetlali in notlasotatzin santo san Nicolas

auh nima yquo 23 can ie oneehmolhuili yni amo santo ynin tedashymasquitilia z santo amo axean mitznahuatiacutea tiacuteas onpa MexIacuteco tiemashynilitiuh se santo quemame inin tetl san oyoquiacute quitiqualmohuiquilis

21 Aquiacute las letras resultan praacutecticamente ilegibles 22 Debe leerse tiquihualhuicas 23 Debe decir iqua 24 En el documento ambos teacuterminos masqui tiquita aparecen unidos

281

P6

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

y ahora como quiere hacerle la misa luego se espantaraacuten veamos la manera en que le haraacute la misa

y ahora ya le hizo la misma el apreciable padre Para ello trajo su libro con el que le hizo la misa pero antes me ordenoacute que le labrara una cruz de madera con la que hizo la misa la cruz tiene una brazada de altura

y cuando se terminoacute la misa luego me llamoacute el padrecito dijo llaacutemalos reuacutene a tus hijos aquiacute los traes por eso los reunIacute Nos dio la bendicioacuten a todos con toda su voluntad De manera que los reuniacute por mi amado padre santo San Nicolaacutes

y luego me dijo eacuteste no es un santo esto es una piedra aunque lo ves como santo no lo es Ahora te aviso iraacutes allaacute a Meacutexico iraacutes a traer un santo como esta piedra asiacute tambieacuten 10 traeraacutes

282 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P7

Nima oquimitalhui yquac ninoquecpas yocan mctzties ynon santo yntlacamo onicuecp oncan hualmohukas uc se teopixcatzintli nima onicnotlatlanili den itocatzin oquimitalhui Don Pedro Rapael yhuan cticmonahuatili anchihuas se tepamitl 25 amo quali inin amo onca yes amo qualcan nican tlacpactic ticchihuas onechmolhuili yquac tiacuteas tiacutecshymanilitiuh mosanto onpa tichualmohuiquilis se maeso yehuatl amechyshytitis quename anquichihuasque

auh in naxcan yo nicnanilito y notlasotatzin ye pohuali yhuan nopeso yn ipatiuhtzin yhua in maeso onichualhuicac

auh in naxca ma niacutecchihui yn onechmonahuitili in tlasoteopixshycatzintli maniacute auh onpa intlacpac ma niquita in capa yes yn ichantzin y notlasotatzin ma nichuica ymayeso

auh in axca y onicpehualti yn ichantzin y notlasotatzin santo san Niacutecolas nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca euel in maniacute amo ticmoquepilitzinoa y notlasoteopixca tzintli notlasopilh uane

25 Aqui aparece una errata debe decir tenamitl

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

276 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 4

Axcan ca ye nica oniquisalo nauhtle ytlachihualtzitzinhua in Dios otontlacatzitzintin ynic nica notloc yezque 9 in capa nicnotequipanilhuishytzinohua in Dios yhuan yehuatzin notlasotatzin santo santo Nicolas ca nehuatl notoca Nicolas Miguel ca oniquisalo nauh tel ototlacatzitzinti aso yxquich yhuelitzin in Dios nicdalis dacaxinachtli

axcan ca ye quimonequiltia in Dios ca modetechihualmatia yn ka onechmotlalilitzinno in Dios yn ica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel axcan ca yca nehua niquiza ca ma in ipilhuatzitzin in Dios ynic ticchihua yn techinamitl yn onca mocalaquitzinos in notlashysotatzin santo san nicolas yn ica Quatepetitech aso quimonequiltitzinnos in Dios ticsencahuaque inchinantzin in notlasotatzin

auh in naxca ca yo senhuauh mosacaquentia in itechinantzin y notlasotatzin santo san Nicolas quipie onnequetzapa ynic quacticauh auh ynic patlahua quipie nanmatl ynic huiac quipie chiquase matl auh yn axca ca nicnocalaquilis y notlasotatzi san Nicolas amo nicmati aso quimiximachilia in tlachihuatzitzinhua ca yamo 10 niquinotitilia auh in nehuatl ca sa uc notic nicnilnamiquilia tinemi in Dios yhua in nodasashytatzin auh yn axca quimotilisque de quitoque aso niquimauhtic tel ixquich ynhuelitzin in Dios ca onca metztica yhuan in notlasotatzin santo san Nicolas quimoyolalis

9 Esta forma convive con ytsque 1gt0 Aquiacute debe ser ca ayamo

277

P4

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Ahora que ya por acaacute he venido a salir por cuarta vez los hijos de Dios nos hemos hecho sentildeores3 de manera que aquiacute estaraacuten junto a miacute en donde me pongo al servicio de Dios y de eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel he salido acaacute por cuarshyta vez nos hemos hecho sentildeores tal vez es toda la voluntad de Dios que aquiacute haya colocado la semilla del hombre

Ahora ya es deseo de Dios darnos la bendicioacuten aquiacute en donde me colocoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora ya salgo para que los hijos de Dios ya asiacute hagamos la casa con cerca de cantildeas aquiacute entraraacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech tal vez quiera Dios que terminemos la casa (de cantildea varas) de mi amado padre

Y ahora como ya hace friacuteo se le tiehde zacate a la casa de mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tiene dos tantos erguidos de altura de anchQ tiene cuatro manos (o brazadas) y de largo tiene seis manos (o brazadas) Y ahora ya metereacute a mi adorado padre santo San Nicoshylaacutes soacutelo que no seacute si tal vez lo conozcan sus hijos porque auacuten no se los he mostrado o nada maacutes en mi interior lo recuerdo vivimos Dios y mi amado padre y ahora lo veraacuten iquestqueacute diraacuten Tal vez los espante yo sin embargo toda la omnipotencia de Dios estaacute acaacute y mi adorado padre santo San Nicolaacutes lo acompantildearaacute

a Con este teacutermino el informante Nicolaacutes Miguel indica que eacutel y sus hermanos o tambieacuten como les llama sus hijos ya tienen cierta identidad por habfl fundado y a la vez ya pertenecer a la comunidad de Cuatepetitech

El teacutermino tlaroxinachtli se refiere a la reproducci6n y multiplicaci6n de la erpecie humana en este caso para el crecimiento poblacional de Cuatepetitech

278 MAacuteVNEz BLANCAS V MORALES

P 5

y notlasotatzin masihui yn onechpalehuique oticchique chinantzin ea moquiti 11 aso nka nicnocalaquilis y notlatzin 12 ca san ixquich yhueshylitzin in Dios ynic oticchique auh ca sa yca quehuatl oticchique ca hueca ca in nantzintli san ixquich yhuelitzin in Dios ynic oticchique

auh in axcan uc chiquasen timexicame onechintitlanilili yn Dios canpa Dios quimohuiquilitzinnohua nica niquisacohua aso quimoneshyquiltzin in Dios quimoyolalilis ynic nica quimotequipanilhuisque in Dios yhuan in notlasotatzi santo san Nicolas aso quimonequiltitzinnos mosetlalisque ytlachihualtzitzin y notlatazin 13 ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica niquinsentlalia yn itlachihualtzitzinhua in nica Quapetishytech 14 ltCA Diose totecuiyoye in mani tinechmohuiquilitzinnohua lIS in ca in capa tinechmotlalilitzinnohua in 16 niea neH in axca in nica huiacutetz quimiximatis yehuatl in caxtilan chane noso yehuatl in mote tzinnohua 17

in quimopielia teutl tleca in nopechtecac in capa metztica y nosanto yhuan ca tocacal yn capa metztica yn axca oso 18 momauhtisque inpilshyhuantztzin 19 yn nosanto ca tel ixquich ihuelitzin in Dios

auh yn axcan onechmocnelilitzin 20 n Dios ca teopixcatzintli in nohualmohuicac quali nechmotlalilitzinnos aso in tecopatzinco in quen amo nkan hualmohuicac nka Quatepetitech roa naso intla ca ixquich yhuelitzin in Dios

11 En el texto aparece camoquiti 12 Debido a la rotura en el extremo derecho se lee notlatzin por notlasotatzin 13 Lo mismo que en el caso anterior la rotura impide leer con claridad notlashy

sotatzin L4 El manuscrito elide la silaba te en el topoacutenimo 15 No se logra leer el morfema hua

16 La faItantQ impide el seguimiento de la lectura 17 La rotura no permite la paleografiacutea del teacutermino lIS Debe leerse como aso 111 Aquiacute aparece la elisioacuten de la vocal i del reverencial (inpilhwantzitzin) 20 Debe leerse onechmoicnelilitzin

279

P5

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Mi adorado padre Dado que me ayudaron a hacerle su casa como lo quiso seguramente aquiacute metereacute a mi amado padre con toda la omnipotencia de Dios le hicimos su casa con zacate asiacute fue como se la hicimos en vista de que estaacute lejos la venerable madrecita soacutelo con todo el poder de Dios fue como le hicimos su casa

y ahora otros seis mexicanos me ha enviado Dios Dios los ha conducido aquiacute han venido a salir tal vez quiera Dios consolarlos de esta manera trabajaraacuten aquiacute para Dios y para mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tal vez ha de querer Dios que se reuacutenan los hijos de mi adorado padre yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute reuacuteno a los hijos de mi amado padre San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech

i Oh Dios nuestro sentildeor Que en este momento me conduces tuacute aquiacute en donde me estableciste aquiacute estoy en verdad Ahora aquiacute vieshyne apenas sabreacute quieacuten es aquel castellano A lo mejor es el que hace murallass lo guarda Dios por lo que me inclineacute humildemente en donshyde estaacute mi santo en su casita en donde estaacute ahora Probablemente se espantaron los hijos de mi santo sin embargo es la voluntad de Dios

y ahora me ha hecho un bien Dios porque el padrecito ha venishydo me colocaraacute probablemente en relacioacuten a eacutel asiacute como aquiacute ha veshynido aquiacute en Cuatepetitech Debo llegar ante eacutel por la voluntad de Dios

5 Es la interpretacioacuten maacutes pr6xima que se da al teacutermino motennahtzinnohua otra interpretacioacuten puede ser el que se queja gime (hablando de un enfermo) del verbo tena si se le relaciona con el verbo tennamiqui besar (al santo) que tiene mayor sentido

280 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P6

Auh in naxca ca quimonequiltia quimochihuilis in misa nan anmoshymauhtisque matic quitasque queni quimoehihuilis in misa

auh in axea ca yo quimoehihuili in mba in tlasoteoxiea inda ca qualmohuiquili amoeh ynic oquimochihuili in misa ca san ixquich oneehmotequitili onicxi se eros ynic oquiacutemoehihuili in misa quipie in 21

yni quactic auh in qiuae ontla in misa nima oneehmonochili yn teopixeatzintli

oquimitalhui xiquinotza xiquisentla in mopilhua niea tiquihualhuisae 2Jl

ye oniquisentlali oteehmoteochihuili tinonehitin ca sa ixquich ihuelitzin ynic oniquisetlali in notlasotatzin santo san Nicolas

auh nima yquo 23 can ie oneehmolhuili yni amo santo ynin tedashymasquitilia z santo amo axean mitznahuatiacutea tiacuteas onpa MexIacuteco tiemashynilitiuh se santo quemame inin tetl san oyoquiacute quitiqualmohuiquilis

21 Aquiacute las letras resultan praacutecticamente ilegibles 22 Debe leerse tiquihualhuicas 23 Debe decir iqua 24 En el documento ambos teacuterminos masqui tiquita aparecen unidos

281

P6

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

y ahora como quiere hacerle la misa luego se espantaraacuten veamos la manera en que le haraacute la misa

y ahora ya le hizo la misma el apreciable padre Para ello trajo su libro con el que le hizo la misa pero antes me ordenoacute que le labrara una cruz de madera con la que hizo la misa la cruz tiene una brazada de altura

y cuando se terminoacute la misa luego me llamoacute el padrecito dijo llaacutemalos reuacutene a tus hijos aquiacute los traes por eso los reunIacute Nos dio la bendicioacuten a todos con toda su voluntad De manera que los reuniacute por mi amado padre santo San Nicolaacutes

y luego me dijo eacuteste no es un santo esto es una piedra aunque lo ves como santo no lo es Ahora te aviso iraacutes allaacute a Meacutexico iraacutes a traer un santo como esta piedra asiacute tambieacuten 10 traeraacutes

282 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P7

Nima oquimitalhui yquac ninoquecpas yocan mctzties ynon santo yntlacamo onicuecp oncan hualmohukas uc se teopixcatzintli nima onicnotlatlanili den itocatzin oquimitalhui Don Pedro Rapael yhuan cticmonahuatili anchihuas se tepamitl 25 amo quali inin amo onca yes amo qualcan nican tlacpactic ticchihuas onechmolhuili yquac tiacuteas tiacutecshymanilitiuh mosanto onpa tichualmohuiquilis se maeso yehuatl amechyshytitis quename anquichihuasque

auh in naxcan yo nicnanilito y notlasotatzin ye pohuali yhuan nopeso yn ipatiuhtzin yhua in maeso onichualhuicac

auh in naxca ma niacutecchihui yn onechmonahuitili in tlasoteopixshycatzintli maniacute auh onpa intlacpac ma niquita in capa yes yn ichantzin y notlasotatzin ma nichuica ymayeso

auh in axca y onicpehualti yn ichantzin y notlasotatzin santo san Niacutecolas nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca euel in maniacute amo ticmoquepilitzinoa y notlasoteopixca tzintli notlasopilh uane

25 Aqui aparece una errata debe decir tenamitl

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

277

P4

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Ahora que ya por acaacute he venido a salir por cuarta vez los hijos de Dios nos hemos hecho sentildeores3 de manera que aquiacute estaraacuten junto a miacute en donde me pongo al servicio de Dios y de eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel he salido acaacute por cuarshyta vez nos hemos hecho sentildeores tal vez es toda la voluntad de Dios que aquiacute haya colocado la semilla del hombre

Ahora ya es deseo de Dios darnos la bendicioacuten aquiacute en donde me colocoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora ya salgo para que los hijos de Dios ya asiacute hagamos la casa con cerca de cantildeas aquiacute entraraacute mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech tal vez quiera Dios que terminemos la casa (de cantildea varas) de mi amado padre

Y ahora como ya hace friacuteo se le tiehde zacate a la casa de mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tiene dos tantos erguidos de altura de anchQ tiene cuatro manos (o brazadas) y de largo tiene seis manos (o brazadas) Y ahora ya metereacute a mi adorado padre santo San Nicoshylaacutes soacutelo que no seacute si tal vez lo conozcan sus hijos porque auacuten no se los he mostrado o nada maacutes en mi interior lo recuerdo vivimos Dios y mi amado padre y ahora lo veraacuten iquestqueacute diraacuten Tal vez los espante yo sin embargo toda la omnipotencia de Dios estaacute acaacute y mi adorado padre santo San Nicolaacutes lo acompantildearaacute

a Con este teacutermino el informante Nicolaacutes Miguel indica que eacutel y sus hermanos o tambieacuten como les llama sus hijos ya tienen cierta identidad por habfl fundado y a la vez ya pertenecer a la comunidad de Cuatepetitech

El teacutermino tlaroxinachtli se refiere a la reproducci6n y multiplicaci6n de la erpecie humana en este caso para el crecimiento poblacional de Cuatepetitech

278 MAacuteVNEz BLANCAS V MORALES

P 5

y notlasotatzin masihui yn onechpalehuique oticchique chinantzin ea moquiti 11 aso nka nicnocalaquilis y notlatzin 12 ca san ixquich yhueshylitzin in Dios ynic oticchique auh ca sa yca quehuatl oticchique ca hueca ca in nantzintli san ixquich yhuelitzin in Dios ynic oticchique

auh in axcan uc chiquasen timexicame onechintitlanilili yn Dios canpa Dios quimohuiquilitzinnohua nica niquisacohua aso quimoneshyquiltzin in Dios quimoyolalilis ynic nica quimotequipanilhuisque in Dios yhuan in notlasotatzi santo san Nicolas aso quimonequiltitzinnos mosetlalisque ytlachihualtzitzin y notlatazin 13 ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica niquinsentlalia yn itlachihualtzitzinhua in nica Quapetishytech 14 ltCA Diose totecuiyoye in mani tinechmohuiquilitzinnohua lIS in ca in capa tinechmotlalilitzinnohua in 16 niea neH in axca in nica huiacutetz quimiximatis yehuatl in caxtilan chane noso yehuatl in mote tzinnohua 17

in quimopielia teutl tleca in nopechtecac in capa metztica y nosanto yhuan ca tocacal yn capa metztica yn axca oso 18 momauhtisque inpilshyhuantztzin 19 yn nosanto ca tel ixquich ihuelitzin in Dios

auh yn axcan onechmocnelilitzin 20 n Dios ca teopixcatzintli in nohualmohuicac quali nechmotlalilitzinnos aso in tecopatzinco in quen amo nkan hualmohuicac nka Quatepetitech roa naso intla ca ixquich yhuelitzin in Dios

11 En el texto aparece camoquiti 12 Debido a la rotura en el extremo derecho se lee notlatzin por notlasotatzin 13 Lo mismo que en el caso anterior la rotura impide leer con claridad notlashy

sotatzin L4 El manuscrito elide la silaba te en el topoacutenimo 15 No se logra leer el morfema hua

16 La faItantQ impide el seguimiento de la lectura 17 La rotura no permite la paleografiacutea del teacutermino lIS Debe leerse como aso 111 Aquiacute aparece la elisioacuten de la vocal i del reverencial (inpilhwantzitzin) 20 Debe leerse onechmoicnelilitzin

279

P5

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Mi adorado padre Dado que me ayudaron a hacerle su casa como lo quiso seguramente aquiacute metereacute a mi amado padre con toda la omnipotencia de Dios le hicimos su casa con zacate asiacute fue como se la hicimos en vista de que estaacute lejos la venerable madrecita soacutelo con todo el poder de Dios fue como le hicimos su casa

y ahora otros seis mexicanos me ha enviado Dios Dios los ha conducido aquiacute han venido a salir tal vez quiera Dios consolarlos de esta manera trabajaraacuten aquiacute para Dios y para mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tal vez ha de querer Dios que se reuacutenan los hijos de mi adorado padre yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute reuacuteno a los hijos de mi amado padre San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech

i Oh Dios nuestro sentildeor Que en este momento me conduces tuacute aquiacute en donde me estableciste aquiacute estoy en verdad Ahora aquiacute vieshyne apenas sabreacute quieacuten es aquel castellano A lo mejor es el que hace murallass lo guarda Dios por lo que me inclineacute humildemente en donshyde estaacute mi santo en su casita en donde estaacute ahora Probablemente se espantaron los hijos de mi santo sin embargo es la voluntad de Dios

y ahora me ha hecho un bien Dios porque el padrecito ha venishydo me colocaraacute probablemente en relacioacuten a eacutel asiacute como aquiacute ha veshynido aquiacute en Cuatepetitech Debo llegar ante eacutel por la voluntad de Dios

5 Es la interpretacioacuten maacutes pr6xima que se da al teacutermino motennahtzinnohua otra interpretacioacuten puede ser el que se queja gime (hablando de un enfermo) del verbo tena si se le relaciona con el verbo tennamiqui besar (al santo) que tiene mayor sentido

280 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P6

Auh in naxca ca quimonequiltia quimochihuilis in misa nan anmoshymauhtisque matic quitasque queni quimoehihuilis in misa

auh in axea ca yo quimoehihuili in mba in tlasoteoxiea inda ca qualmohuiquili amoeh ynic oquimochihuili in misa ca san ixquich oneehmotequitili onicxi se eros ynic oquiacutemoehihuili in misa quipie in 21

yni quactic auh in qiuae ontla in misa nima oneehmonochili yn teopixeatzintli

oquimitalhui xiquinotza xiquisentla in mopilhua niea tiquihualhuisae 2Jl

ye oniquisentlali oteehmoteochihuili tinonehitin ca sa ixquich ihuelitzin ynic oniquisetlali in notlasotatzin santo san Nicolas

auh nima yquo 23 can ie oneehmolhuili yni amo santo ynin tedashymasquitilia z santo amo axean mitznahuatiacutea tiacuteas onpa MexIacuteco tiemashynilitiuh se santo quemame inin tetl san oyoquiacute quitiqualmohuiquilis

21 Aquiacute las letras resultan praacutecticamente ilegibles 22 Debe leerse tiquihualhuicas 23 Debe decir iqua 24 En el documento ambos teacuterminos masqui tiquita aparecen unidos

281

P6

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

y ahora como quiere hacerle la misa luego se espantaraacuten veamos la manera en que le haraacute la misa

y ahora ya le hizo la misma el apreciable padre Para ello trajo su libro con el que le hizo la misa pero antes me ordenoacute que le labrara una cruz de madera con la que hizo la misa la cruz tiene una brazada de altura

y cuando se terminoacute la misa luego me llamoacute el padrecito dijo llaacutemalos reuacutene a tus hijos aquiacute los traes por eso los reunIacute Nos dio la bendicioacuten a todos con toda su voluntad De manera que los reuniacute por mi amado padre santo San Nicolaacutes

y luego me dijo eacuteste no es un santo esto es una piedra aunque lo ves como santo no lo es Ahora te aviso iraacutes allaacute a Meacutexico iraacutes a traer un santo como esta piedra asiacute tambieacuten 10 traeraacutes

282 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P7

Nima oquimitalhui yquac ninoquecpas yocan mctzties ynon santo yntlacamo onicuecp oncan hualmohukas uc se teopixcatzintli nima onicnotlatlanili den itocatzin oquimitalhui Don Pedro Rapael yhuan cticmonahuatili anchihuas se tepamitl 25 amo quali inin amo onca yes amo qualcan nican tlacpactic ticchihuas onechmolhuili yquac tiacuteas tiacutecshymanilitiuh mosanto onpa tichualmohuiquilis se maeso yehuatl amechyshytitis quename anquichihuasque

auh in naxcan yo nicnanilito y notlasotatzin ye pohuali yhuan nopeso yn ipatiuhtzin yhua in maeso onichualhuicac

auh in naxca ma niacutecchihui yn onechmonahuitili in tlasoteopixshycatzintli maniacute auh onpa intlacpac ma niquita in capa yes yn ichantzin y notlasotatzin ma nichuica ymayeso

auh in axca y onicpehualti yn ichantzin y notlasotatzin santo san Niacutecolas nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca euel in maniacute amo ticmoquepilitzinoa y notlasoteopixca tzintli notlasopilh uane

25 Aqui aparece una errata debe decir tenamitl

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

278 MAacuteVNEz BLANCAS V MORALES

P 5

y notlasotatzin masihui yn onechpalehuique oticchique chinantzin ea moquiti 11 aso nka nicnocalaquilis y notlatzin 12 ca san ixquich yhueshylitzin in Dios ynic oticchique auh ca sa yca quehuatl oticchique ca hueca ca in nantzintli san ixquich yhuelitzin in Dios ynic oticchique

auh in axcan uc chiquasen timexicame onechintitlanilili yn Dios canpa Dios quimohuiquilitzinnohua nica niquisacohua aso quimoneshyquiltzin in Dios quimoyolalilis ynic nica quimotequipanilhuisque in Dios yhuan in notlasotatzi santo san Nicolas aso quimonequiltitzinnos mosetlalisque ytlachihualtzitzin y notlatazin 13 ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica niquinsentlalia yn itlachihualtzitzinhua in nica Quapetishytech 14 ltCA Diose totecuiyoye in mani tinechmohuiquilitzinnohua lIS in ca in capa tinechmotlalilitzinnohua in 16 niea neH in axca in nica huiacutetz quimiximatis yehuatl in caxtilan chane noso yehuatl in mote tzinnohua 17

in quimopielia teutl tleca in nopechtecac in capa metztica y nosanto yhuan ca tocacal yn capa metztica yn axca oso 18 momauhtisque inpilshyhuantztzin 19 yn nosanto ca tel ixquich ihuelitzin in Dios

auh yn axcan onechmocnelilitzin 20 n Dios ca teopixcatzintli in nohualmohuicac quali nechmotlalilitzinnos aso in tecopatzinco in quen amo nkan hualmohuicac nka Quatepetitech roa naso intla ca ixquich yhuelitzin in Dios

11 En el texto aparece camoquiti 12 Debido a la rotura en el extremo derecho se lee notlatzin por notlasotatzin 13 Lo mismo que en el caso anterior la rotura impide leer con claridad notlashy

sotatzin L4 El manuscrito elide la silaba te en el topoacutenimo 15 No se logra leer el morfema hua

16 La faItantQ impide el seguimiento de la lectura 17 La rotura no permite la paleografiacutea del teacutermino lIS Debe leerse como aso 111 Aquiacute aparece la elisioacuten de la vocal i del reverencial (inpilhwantzitzin) 20 Debe leerse onechmoicnelilitzin

279

P5

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Mi adorado padre Dado que me ayudaron a hacerle su casa como lo quiso seguramente aquiacute metereacute a mi amado padre con toda la omnipotencia de Dios le hicimos su casa con zacate asiacute fue como se la hicimos en vista de que estaacute lejos la venerable madrecita soacutelo con todo el poder de Dios fue como le hicimos su casa

y ahora otros seis mexicanos me ha enviado Dios Dios los ha conducido aquiacute han venido a salir tal vez quiera Dios consolarlos de esta manera trabajaraacuten aquiacute para Dios y para mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tal vez ha de querer Dios que se reuacutenan los hijos de mi adorado padre yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute reuacuteno a los hijos de mi amado padre San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech

i Oh Dios nuestro sentildeor Que en este momento me conduces tuacute aquiacute en donde me estableciste aquiacute estoy en verdad Ahora aquiacute vieshyne apenas sabreacute quieacuten es aquel castellano A lo mejor es el que hace murallass lo guarda Dios por lo que me inclineacute humildemente en donshyde estaacute mi santo en su casita en donde estaacute ahora Probablemente se espantaron los hijos de mi santo sin embargo es la voluntad de Dios

y ahora me ha hecho un bien Dios porque el padrecito ha venishydo me colocaraacute probablemente en relacioacuten a eacutel asiacute como aquiacute ha veshynido aquiacute en Cuatepetitech Debo llegar ante eacutel por la voluntad de Dios

5 Es la interpretacioacuten maacutes pr6xima que se da al teacutermino motennahtzinnohua otra interpretacioacuten puede ser el que se queja gime (hablando de un enfermo) del verbo tena si se le relaciona con el verbo tennamiqui besar (al santo) que tiene mayor sentido

280 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P6

Auh in naxca ca quimonequiltia quimochihuilis in misa nan anmoshymauhtisque matic quitasque queni quimoehihuilis in misa

auh in axea ca yo quimoehihuili in mba in tlasoteoxiea inda ca qualmohuiquili amoeh ynic oquimochihuili in misa ca san ixquich oneehmotequitili onicxi se eros ynic oquiacutemoehihuili in misa quipie in 21

yni quactic auh in qiuae ontla in misa nima oneehmonochili yn teopixeatzintli

oquimitalhui xiquinotza xiquisentla in mopilhua niea tiquihualhuisae 2Jl

ye oniquisentlali oteehmoteochihuili tinonehitin ca sa ixquich ihuelitzin ynic oniquisetlali in notlasotatzin santo san Nicolas

auh nima yquo 23 can ie oneehmolhuili yni amo santo ynin tedashymasquitilia z santo amo axean mitznahuatiacutea tiacuteas onpa MexIacuteco tiemashynilitiuh se santo quemame inin tetl san oyoquiacute quitiqualmohuiquilis

21 Aquiacute las letras resultan praacutecticamente ilegibles 22 Debe leerse tiquihualhuicas 23 Debe decir iqua 24 En el documento ambos teacuterminos masqui tiquita aparecen unidos

281

P6

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

y ahora como quiere hacerle la misa luego se espantaraacuten veamos la manera en que le haraacute la misa

y ahora ya le hizo la misma el apreciable padre Para ello trajo su libro con el que le hizo la misa pero antes me ordenoacute que le labrara una cruz de madera con la que hizo la misa la cruz tiene una brazada de altura

y cuando se terminoacute la misa luego me llamoacute el padrecito dijo llaacutemalos reuacutene a tus hijos aquiacute los traes por eso los reunIacute Nos dio la bendicioacuten a todos con toda su voluntad De manera que los reuniacute por mi amado padre santo San Nicolaacutes

y luego me dijo eacuteste no es un santo esto es una piedra aunque lo ves como santo no lo es Ahora te aviso iraacutes allaacute a Meacutexico iraacutes a traer un santo como esta piedra asiacute tambieacuten 10 traeraacutes

282 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P7

Nima oquimitalhui yquac ninoquecpas yocan mctzties ynon santo yntlacamo onicuecp oncan hualmohukas uc se teopixcatzintli nima onicnotlatlanili den itocatzin oquimitalhui Don Pedro Rapael yhuan cticmonahuatili anchihuas se tepamitl 25 amo quali inin amo onca yes amo qualcan nican tlacpactic ticchihuas onechmolhuili yquac tiacuteas tiacutecshymanilitiuh mosanto onpa tichualmohuiquilis se maeso yehuatl amechyshytitis quename anquichihuasque

auh in naxcan yo nicnanilito y notlasotatzin ye pohuali yhuan nopeso yn ipatiuhtzin yhua in maeso onichualhuicac

auh in naxca ma niacutecchihui yn onechmonahuitili in tlasoteopixshycatzintli maniacute auh onpa intlacpac ma niquita in capa yes yn ichantzin y notlasotatzin ma nichuica ymayeso

auh in axca y onicpehualti yn ichantzin y notlasotatzin santo san Niacutecolas nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca euel in maniacute amo ticmoquepilitzinoa y notlasoteopixca tzintli notlasopilh uane

25 Aqui aparece una errata debe decir tenamitl

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

279

P5

TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

Mi adorado padre Dado que me ayudaron a hacerle su casa como lo quiso seguramente aquiacute metereacute a mi amado padre con toda la omnipotencia de Dios le hicimos su casa con zacate asiacute fue como se la hicimos en vista de que estaacute lejos la venerable madrecita soacutelo con todo el poder de Dios fue como le hicimos su casa

y ahora otros seis mexicanos me ha enviado Dios Dios los ha conducido aquiacute han venido a salir tal vez quiera Dios consolarlos de esta manera trabajaraacuten aquiacute para Dios y para mi adorado padre santo San Nicolaacutes Tal vez ha de querer Dios que se reuacutenan los hijos de mi adorado padre yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute reuacuteno a los hijos de mi amado padre San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech

i Oh Dios nuestro sentildeor Que en este momento me conduces tuacute aquiacute en donde me estableciste aquiacute estoy en verdad Ahora aquiacute vieshyne apenas sabreacute quieacuten es aquel castellano A lo mejor es el que hace murallass lo guarda Dios por lo que me inclineacute humildemente en donshyde estaacute mi santo en su casita en donde estaacute ahora Probablemente se espantaron los hijos de mi santo sin embargo es la voluntad de Dios

y ahora me ha hecho un bien Dios porque el padrecito ha venishydo me colocaraacute probablemente en relacioacuten a eacutel asiacute como aquiacute ha veshynido aquiacute en Cuatepetitech Debo llegar ante eacutel por la voluntad de Dios

5 Es la interpretacioacuten maacutes pr6xima que se da al teacutermino motennahtzinnohua otra interpretacioacuten puede ser el que se queja gime (hablando de un enfermo) del verbo tena si se le relaciona con el verbo tennamiqui besar (al santo) que tiene mayor sentido

280 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P6

Auh in naxca ca quimonequiltia quimochihuilis in misa nan anmoshymauhtisque matic quitasque queni quimoehihuilis in misa

auh in axea ca yo quimoehihuili in mba in tlasoteoxiea inda ca qualmohuiquili amoeh ynic oquimochihuili in misa ca san ixquich oneehmotequitili onicxi se eros ynic oquiacutemoehihuili in misa quipie in 21

yni quactic auh in qiuae ontla in misa nima oneehmonochili yn teopixeatzintli

oquimitalhui xiquinotza xiquisentla in mopilhua niea tiquihualhuisae 2Jl

ye oniquisentlali oteehmoteochihuili tinonehitin ca sa ixquich ihuelitzin ynic oniquisetlali in notlasotatzin santo san Nicolas

auh nima yquo 23 can ie oneehmolhuili yni amo santo ynin tedashymasquitilia z santo amo axean mitznahuatiacutea tiacuteas onpa MexIacuteco tiemashynilitiuh se santo quemame inin tetl san oyoquiacute quitiqualmohuiquilis

21 Aquiacute las letras resultan praacutecticamente ilegibles 22 Debe leerse tiquihualhuicas 23 Debe decir iqua 24 En el documento ambos teacuterminos masqui tiquita aparecen unidos

281

P6

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

y ahora como quiere hacerle la misa luego se espantaraacuten veamos la manera en que le haraacute la misa

y ahora ya le hizo la misma el apreciable padre Para ello trajo su libro con el que le hizo la misa pero antes me ordenoacute que le labrara una cruz de madera con la que hizo la misa la cruz tiene una brazada de altura

y cuando se terminoacute la misa luego me llamoacute el padrecito dijo llaacutemalos reuacutene a tus hijos aquiacute los traes por eso los reunIacute Nos dio la bendicioacuten a todos con toda su voluntad De manera que los reuniacute por mi amado padre santo San Nicolaacutes

y luego me dijo eacuteste no es un santo esto es una piedra aunque lo ves como santo no lo es Ahora te aviso iraacutes allaacute a Meacutexico iraacutes a traer un santo como esta piedra asiacute tambieacuten 10 traeraacutes

282 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P7

Nima oquimitalhui yquac ninoquecpas yocan mctzties ynon santo yntlacamo onicuecp oncan hualmohukas uc se teopixcatzintli nima onicnotlatlanili den itocatzin oquimitalhui Don Pedro Rapael yhuan cticmonahuatili anchihuas se tepamitl 25 amo quali inin amo onca yes amo qualcan nican tlacpactic ticchihuas onechmolhuili yquac tiacuteas tiacutecshymanilitiuh mosanto onpa tichualmohuiquilis se maeso yehuatl amechyshytitis quename anquichihuasque

auh in naxcan yo nicnanilito y notlasotatzin ye pohuali yhuan nopeso yn ipatiuhtzin yhua in maeso onichualhuicac

auh in naxca ma niacutecchihui yn onechmonahuitili in tlasoteopixshycatzintli maniacute auh onpa intlacpac ma niquita in capa yes yn ichantzin y notlasotatzin ma nichuica ymayeso

auh in axca y onicpehualti yn ichantzin y notlasotatzin santo san Niacutecolas nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca euel in maniacute amo ticmoquepilitzinoa y notlasoteopixca tzintli notlasopilh uane

25 Aqui aparece una errata debe decir tenamitl

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

280 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P6

Auh in naxca ca quimonequiltia quimochihuilis in misa nan anmoshymauhtisque matic quitasque queni quimoehihuilis in misa

auh in axea ca yo quimoehihuili in mba in tlasoteoxiea inda ca qualmohuiquili amoeh ynic oquimochihuili in misa ca san ixquich oneehmotequitili onicxi se eros ynic oquiacutemoehihuili in misa quipie in 21

yni quactic auh in qiuae ontla in misa nima oneehmonochili yn teopixeatzintli

oquimitalhui xiquinotza xiquisentla in mopilhua niea tiquihualhuisae 2Jl

ye oniquisentlali oteehmoteochihuili tinonehitin ca sa ixquich ihuelitzin ynic oniquisetlali in notlasotatzin santo san Nicolas

auh nima yquo 23 can ie oneehmolhuili yni amo santo ynin tedashymasquitilia z santo amo axean mitznahuatiacutea tiacuteas onpa MexIacuteco tiemashynilitiuh se santo quemame inin tetl san oyoquiacute quitiqualmohuiquilis

21 Aquiacute las letras resultan praacutecticamente ilegibles 22 Debe leerse tiquihualhuicas 23 Debe decir iqua 24 En el documento ambos teacuterminos masqui tiquita aparecen unidos

281

P6

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

y ahora como quiere hacerle la misa luego se espantaraacuten veamos la manera en que le haraacute la misa

y ahora ya le hizo la misma el apreciable padre Para ello trajo su libro con el que le hizo la misa pero antes me ordenoacute que le labrara una cruz de madera con la que hizo la misa la cruz tiene una brazada de altura

y cuando se terminoacute la misa luego me llamoacute el padrecito dijo llaacutemalos reuacutene a tus hijos aquiacute los traes por eso los reunIacute Nos dio la bendicioacuten a todos con toda su voluntad De manera que los reuniacute por mi amado padre santo San Nicolaacutes

y luego me dijo eacuteste no es un santo esto es una piedra aunque lo ves como santo no lo es Ahora te aviso iraacutes allaacute a Meacutexico iraacutes a traer un santo como esta piedra asiacute tambieacuten 10 traeraacutes

282 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P7

Nima oquimitalhui yquac ninoquecpas yocan mctzties ynon santo yntlacamo onicuecp oncan hualmohukas uc se teopixcatzintli nima onicnotlatlanili den itocatzin oquimitalhui Don Pedro Rapael yhuan cticmonahuatili anchihuas se tepamitl 25 amo quali inin amo onca yes amo qualcan nican tlacpactic ticchihuas onechmolhuili yquac tiacuteas tiacutecshymanilitiuh mosanto onpa tichualmohuiquilis se maeso yehuatl amechyshytitis quename anquichihuasque

auh in naxcan yo nicnanilito y notlasotatzin ye pohuali yhuan nopeso yn ipatiuhtzin yhua in maeso onichualhuicac

auh in naxca ma niacutecchihui yn onechmonahuitili in tlasoteopixshycatzintli maniacute auh onpa intlacpac ma niquita in capa yes yn ichantzin y notlasotatzin ma nichuica ymayeso

auh in axca y onicpehualti yn ichantzin y notlasotatzin santo san Niacutecolas nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca euel in maniacute amo ticmoquepilitzinoa y notlasoteopixca tzintli notlasopilh uane

25 Aqui aparece una errata debe decir tenamitl

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

281

P6

TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

y ahora como quiere hacerle la misa luego se espantaraacuten veamos la manera en que le haraacute la misa

y ahora ya le hizo la misma el apreciable padre Para ello trajo su libro con el que le hizo la misa pero antes me ordenoacute que le labrara una cruz de madera con la que hizo la misa la cruz tiene una brazada de altura

y cuando se terminoacute la misa luego me llamoacute el padrecito dijo llaacutemalos reuacutene a tus hijos aquiacute los traes por eso los reunIacute Nos dio la bendicioacuten a todos con toda su voluntad De manera que los reuniacute por mi amado padre santo San Nicolaacutes

y luego me dijo eacuteste no es un santo esto es una piedra aunque lo ves como santo no lo es Ahora te aviso iraacutes allaacute a Meacutexico iraacutes a traer un santo como esta piedra asiacute tambieacuten 10 traeraacutes

282 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P7

Nima oquimitalhui yquac ninoquecpas yocan mctzties ynon santo yntlacamo onicuecp oncan hualmohukas uc se teopixcatzintli nima onicnotlatlanili den itocatzin oquimitalhui Don Pedro Rapael yhuan cticmonahuatili anchihuas se tepamitl 25 amo quali inin amo onca yes amo qualcan nican tlacpactic ticchihuas onechmolhuili yquac tiacuteas tiacutecshymanilitiuh mosanto onpa tichualmohuiquilis se maeso yehuatl amechyshytitis quename anquichihuasque

auh in naxcan yo nicnanilito y notlasotatzin ye pohuali yhuan nopeso yn ipatiuhtzin yhua in maeso onichualhuicac

auh in naxca ma niacutecchihui yn onechmonahuitili in tlasoteopixshycatzintli maniacute auh onpa intlacpac ma niquita in capa yes yn ichantzin y notlasotatzin ma nichuica ymayeso

auh in axca y onicpehualti yn ichantzin y notlasotatzin santo san Niacutecolas nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca euel in maniacute amo ticmoquepilitzinoa y notlasoteopixca tzintli notlasopilh uane

25 Aqui aparece una errata debe decir tenamitl

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

282 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P7

Nima oquimitalhui yquac ninoquecpas yocan mctzties ynon santo yntlacamo onicuecp oncan hualmohukas uc se teopixcatzintli nima onicnotlatlanili den itocatzin oquimitalhui Don Pedro Rapael yhuan cticmonahuatili anchihuas se tepamitl 25 amo quali inin amo onca yes amo qualcan nican tlacpactic ticchihuas onechmolhuili yquac tiacuteas tiacutecshymanilitiuh mosanto onpa tichualmohuiquilis se maeso yehuatl amechyshytitis quename anquichihuasque

auh in naxcan yo nicnanilito y notlasotatzin ye pohuali yhuan nopeso yn ipatiuhtzin yhua in maeso onichualhuicac

auh in naxca ma niacutecchihui yn onechmonahuitili in tlasoteopixshycatzintli maniacute auh onpa intlacpac ma niquita in capa yes yn ichantzin y notlasotatzin ma nichuica ymayeso

auh in axca y onicpehualti yn ichantzin y notlasotatzin santo san Niacutecolas nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca euel in maniacute amo ticmoquepilitzinoa y notlasoteopixca tzintli notlasopilh uane

25 Aqui aparece una errata debe decir tenamitl

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

283 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 7

Luego dijo cuando yo regrese ya estaraacute acaacute ese santo si yo no reshygreso acaacute vendraacute otro padrecito Luego le pregunteacute iquestcoacutemo se llama -eacutel dijo-- Don Pedro Rafael Le aviseacute que se haraacute una casa de pared pues no estaacute bien eacutesta o debe estar acaacute no hay lugar aquiacute aquiacute hay humedad Me dijo cuando vayas a traer a tu santo de allaacute de Meacutexico traeraacutes un maestro eacutel les ensentildearaacute coacutemo hacer la (casa de pared)

y ahora ya fui a traer a mi amado padrecito Ya cuenta mi dinero lo que costoacute De paso traje al maestro

Y ahora debo hacer lo que me ordenoacute el querido padrecito Debo ir allaacute arriba que vea yo en doacutende va a estar la casa de mi adorado pashydre debo llevar al maestro

Y ahora ya comenceacute la casa de mi adorado padrecito santo San Nicolaacutes Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios nuestro sentildeor Otra vez hasta este momento no has hecho volver a mi apreciable padrecito iexclOh mis hijos

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

P8

28-1- MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Tic tIacutecehihuasquc ca yoneam metztiea in tosanto yhuan ca yc moshyehiuhtiea in ehantzin auh tIe tIacutecehihuasquc nopilhuane tlaxihualmosenshytlaliea anmoehitin ma xihual yn tehuatl in timopiltzin in tiMiguel Nishycolas ca tehuatl uc titelpocht1i mixpa in den quilnamiqui yhua y nameshyhuantin nopilhua xieaquican nehuatl niquitoa eux qualies niacuteas onpa Ueuilpan onea notchua ca onpa metztIacuteca teopixeatzintli cux qualies nIacutecnotiacuteliuh hualmohuicas motlachieltiquiuh auh tle tiechihuasque yn axcan ca yoca mctzti in tosanto yhua ca ye mochihua in chantzin onpa tlaepae

nopilhuane tIe quimitalhuis in quimotilis yn tosanto tictolhuilisque se teopixcatzintli niea onpanolti oquimochihuilitiquis misa ixpatzineo yniacuten niea mctztica istac tetlaquaetetzintli ixpa oquimochihuili in misa auh in naxcan ye tiqualtohuiquilique in nica metztica onpan Mexico eux quimoqualitilis macamo amauhtisque inda cihual mohuicac nopilshyhuane auh in naxca tIa ue niauh ninotilis aso yehuatzin yn nica ompanolti aso amo yntla yehuatzin amo nexmaehilis yhuan nienotlashytenehuililis tla ue niacutea nopilhuane

Ca quali inie oneehmonaquilili ca yo nibuiacutea quiacutemitalhuia mostla onpa niacuteas tihualas tinechanaquiuh nitlachetiuh anpa 26 ynon Quateshypetiteeh

26 Esta fonna convive con onpa

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

285

P8

TIacuteTUlO SOBRE LA FlNDACIOacuteN DE COATEPEC

iquestQueacute haremos que ya estaacute acaacute nuestro santo y que ya se estaacute haciendo su casa pero iquestqueacute haremos j Oh mis hijos Reuacutenanse todos Ven tuacute que eres mi hijito que eres Nicolaacutes Miguel Tuacute que eres joven ante ti se haraacute lo que habraacute de recordar Y ustedes mis hijitos escuchen yo digo iquestacalto estaraacute bien que yo vaya allaacute a Ocuilpan Ocuilan si allaacute estaacute el padrecito iquestEstaraacute bien que yo lo vaya a ver para que nos indishyque queacute es lo que debemos de hacer Ahora que ya estaacute aquiacute nuestro santo y que ya se hace su casa allaacute arriba

iexclOh mis hijos iquestQueacute diraacute el padrccito al ver a nuestro santo Le diremos que un padre cito pasoacute por aquiacute que le vino a hacer la misa frente a eacutel aquiacute ~n donde estaacute Es blanco es hermoso frente a eacutel le hizo la misa ahora ya lo trajimos aquiacute estaacute Allaacute en Meacutexico iquestPor cashysualidad lo veraacute bicn Que no se espanten sus hijos se fue i Oh mis hijos Y ahora si voy a verlo quizaacute eacutel aquiacute pasoacute quizaacute no si eacutel no me conoce le hareacute prometer si aun ireacute i Oh mis hijos

Asiacute bien me contestoacute el padrecito cuando fui Eacutel dice mantildeana ireacute allaacute Vienes a traerme e ireacute a ver allaacute eso en Cuatepetitech

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

286

P9

MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

Ma nica tihualmohuicatzinnohua notlasoteopixcatzin 27 noca ye nican tihualmohuicatzinno Quatepetitech ma ximohualmohuicatzinno

ma xihualmosentlalica notlasopilhuane macamo ximomauhtica ma tictolhuilisque ma quimochihuilis in misa uc sepa intlacamo qualishytilia tictolhuilisque ca ye nica omopanolti se tcopixcatzintli oquishymochihuililiquis in misa nica ixpan i 28 nica metztica tosanto otechshymonahuatilia yn iquac omohuicatzinno oquimitalhui yasque onpa Mexico anquimanilitiuh se san santo nima tictolhuilisque ca ye nica metztica axca yn iquac intlacamo quimoqualitilia inin ica nicnopielia yacate intlacamo quimoqualitilia yquac tictolhuilisque ynin ica metztica in no tictanilito onpa Mexico tictolhuilisque intla quimochihuilis in misa

21 La parte superior izquierda de esta hoja presenta roturas sin embargo se puede deducir que se trata de este teacutermino

28 Aquiacute como en otras parte3 del texto aparece la asimilacioacuten do la consonante nasal n

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

287 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 9

De suerte que aquiacute viene usted mi amado padrecito Aquiacute estaacute ya aquiacute vino usted a Cuatepetitech veacutengase usted

Reuacutenanse i Oh mis queridos hijos No se espanten vamos a deshycirle que le haga la misa otra vez y si no lo ve bien le diremos que ya pasoacute por aquiacute un padrecito que le vino a hacer la misa aquiacute enfrente aquiacute en donde estaacute nuestro santo Cuando se fue nos indicoacute Iraacuten allaacute a Meacutexico iraacuten a traer un santo Luego le diremos que ya estaacute aquiacute j ahoshyra si no es de su parecer la manera en que lo tengo como estaacute si no le parece bien cuando se lo mostremos la manera en que estaacute al que fuishymos a traer allaacute a Meacutexico le diremos si le va a hacer la misa

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

288 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 10

Auh in axcan ca yo in mochihuili in misa in tlasoteopixcatzintli nehuatl notoca Nicolas Miguel onicnotlaquehuito in tlasoteopixcatzintli onpa Ocuilpa Ocuillan ynic opa omechiuh in misa in ica capa onechshymotlalilitzinno in Dios nica Quatepetitech

auh in axca ca ye huecauh in amo mocueptzinnohua in tlasoteshypixcatzintli auh ca san onicnotlaquehuito inin in tlasotepixcatzintli onpa in Ocuilipa Ocuilan inie opan quimochihuilico in misa yhuan oquimoshyteochihuilico in tosanto auh ca mixpa ca san nicnodaquehuito in tlasoteopixcatzin nopilh uane

in axcan otechmocahualtilico in tosanto ca san uc istac tetlashyquactetzintli on catea auh in ixcanpa tictocahuilisque ma tictocacan onca capa ca inchantzin Quautepetitech auh inda omocueptzinno in tlasoteopixcatzintli i nica onopanolti tietolhuilisque ca oquimohuiquili se teopixcatzintli onpa metztIacuteca Ocuilpa niea mostla chieltico nIacuteca yehuatzin otechnocahueltilico

auh yn axca notlasopilhuane ma xihualmosendalica ma titonoshynotzaca 1ueni titochihuasque xoc 29 ucsepa tictotlaquehuitihui in tlasoteopixcatzintli noso uc tictochielisque i nica amopanoltitzinno nehuatl niquitoa ma uc tictochieliea yn hue1 yehuatzin y nica otechshymonahuatilitehuac inie tietocohuisque yn tosanto axca yo tictocohuique aso yehuatzino tecoptzinco in Dios in quemame nka qualmohuiquilitzin in notlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitech axca ca yo ninoyolali ca ye quimoqualitilia yn tlasoteopixcatzintli in tosanto auh in axca ma uc tictochielica nehuatl namechnahuatilis in quemame titochihuasque

29 Aparece una errata debe leerse oc

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

289 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 10

y ahora ya hiw la misa el querido padrecito yo me llamo Nicoshylaacutes Miguel Fui a contratar al querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuishylan de manera que allaacute se hizo la misa Aquiacute es donde me dejoacute Dios aquiacute en Cuatepetitech

y ahora como ya hace mucho que no ha vuelto el querido pashydrecito y como nada maacutes fui a contratar a este querido padrecito allaacute en Ocuilpa Ocuilan de manera que allaacute le hizo la misa y bendijo a nuesshytro santo y ante ustedes soacutelo fui a contratar al querido padrecito iexclOh mis hijos

Ahora nos lo vino a dejar nuestro santo es tan blanco tan hershymoso acaacute estaacute si frente a ellos donde 10 dejaremos sigaacutemoslo acaacute en donde estaacute su casa en Cuatepetitech y si regresa el querido padrecito si por aquiacute pasa le diremos que se 10 llevoacute un padrecito que allaacute estaacute en Ocuilpa Aquiacute mantildeana vendraacute aquiacute lo esperareacute eacutel aquiacute no los vino a dejar

y ahora i Oh mis queridos hijos Reuacutenanse platiquemos iquestcoacutemo le vamos a hacer o iquestquizaacute todaviacutea tengamos que esperarlo A 10 meshyjor por aquiacute ha de pasar Yo digo que todaviacutea 10 esperemos pues eacutel aquiacute nos dejoacute avisado que ante todo debemos comprarnos nuetro sanshyto Ahora ya nos lo compramos probablemente eacutel es la imagen de Dios asiacute como el que aquiacute se trajo el de mi amado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Ahora ya estoy contento porque ya lo ve bien el querido padrecito a nuestro santo pero ahora espereacutemoslo todaviacutea yo les avisareacute a ustedes de la manera en que 10 haremos

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

290 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 11

Axcan cuel ye huecauh in amo hualmohuica in tlasotepoxcatzintli auh ma ximochicahuan ma xitequipanocan ma titochicahuaca ticchishyhuaca inchantzin tosantotzin aso iacutexquich yhuelitzin yquac hualmocas 30

yo ticsencauhque yn axcan xicaquican yn anopilhuan nchuatl notoca Nicolas Mishy

guel intla mostla noso huiptla ninomiquilis onpa ninotocas intIa onshynomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amcchpiesque saococan osenti inchantzin in notlasotatzin intla onnomquali anquiximasque se quauhpetlacaliztic amechpiesque saococan

auh in axca ca yo quinonequilti in Dios ca ye quali amcchmotlashylilitzinno in totlasotatzin santo san Nicolas 31 ca ye in maniacute tinechmoshyhuiquilitzinnohua Diooe ca yo ticmonequiltitzinno ca ye moxinachoque in motlachihualtzinhua auh ca san ixquich in motIasohuelitzin inic rushyquinhualsentlalito tel aso ye Diose auh yn axcan ca ye quali ynic mitzshymotequipanilhua yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas auh in axca ma xinechmomaquilitzin no uc ome yez tonali motechicarshyhualistzin Diose yruc quali ruquintlalis namotIachihualtzinhuan in capa quinextitiesque in tIe ic mitzmotequipanilhuitiesque totecuiyoye Diose yhuan ca quinextitiesque in tIe intechmonequis yhuan in toreyn

nopilhuantzitzin ma xihualmosentlalica amochintin ca amo nicshymati aso mostla noso huiptla ninomiquilis ca nehuatI niquitoa ma niquishymosentlali1i in tIamaseque ma ructlatlanis yhueli

o En esta fonna se elidioacute el morfema hui Debe leerse hualmohuiros 31 Aqui aparece en fonna invertida y con otros trazos un teacutermino ilegible

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

291 TIacuteTUO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 11

Ya hace mucho que no viene el querido padr~cito pero esfueacutercenshyse trabajen afanosamente esforceacutemonos haciendo la casa de nuestro santo tal vez ~ea su voluntad que cuando vuelva probablemente ya la hayamos terminado

Ahora escuchen mis hijos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel si mantildeana o pasado mantildeana muero allaacute me sepultaraacuten junto a la otra casita de mi amado padre y si es posible estariacutea bien que me hagan una caja de madera asiacute ya me la tendraacuten aquiacute

Y ahora que ya quiso Dios con bien nos ubicoacute aquiacute nuestro amashydo padre santo San Nicolaacutes

Ya en este momento me acompantildeas iexclOh Dios Como fue tu deshyseo ya se reprodujeron tus hijos y soacutelo con toda tu amada voluntad es como ha sido posible que los haya reunido

i Oh Dios nuestro sentildeor Y ahora ya trabajo bien para ti y para eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Y ahora conceacutedeme tuacute otros dos o tres diacuteas de tu ayuda i Oh Dios De esta manera los ubicareacute bien a tus hijos en donde encontraraacuten lo necesario para que trabajen por ti i Oh Dios nuestro sentildeor Y tambieacuten en donde encontraraacuten 10 que ellos requieran para su sustento y para nuestro reino

Mis hijitos reuacutenanse todos Como no seacute quizaacute mantildeana o pasado mantildeana me muera por lo que yo digo que reunireacute a los religiosos y les preguntareacute

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

292 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 12

In Dios yhuan in yehuatzitzin nechmomaquilis in Dios huelititistli yhuan in yehuantzitzin yn capa ynic nias inic tlalis noquaxoch

xihualauh in tinopiltzin tiMiguel Nicolas ma huel xiquichicaha 12

in motiachcahua xictemo ca in tIe quitomaquilisque in tiquitonochilisque in huehuetque in tlamaseucque

notlasopilhuane nehuatl niquitoa yehuatzi ye ca temonochilis sentildeor conde de Santiago yhuan se ucsepa in yehuatzintzin in huehuetque yhuan yehuantintzitzin onCa titononotzaque no ihuantitzitzin niquinoshysetlalis

a totecuiyoye Diose ca ud yn mani tineehmohuiquilitzinnohua ma niauh ma niquinnosentlalili in huehuetque aun in axca ca yehuatl ynie anemeehmochilitzin yn capa inie nipehuas nktlalis in noquaxoch nehuatl noso ca Nicolas Miguel nehuatl niquitoa onpa nipehua ynic tocayo tictepetzotzopeco

nehuatl Don Pedro de santa Mariacutea Camiltzin aa

nehuatl Don Pancis Tolotzin

nehuatl Don Juan Vasques Meteshypech

nehuatl Don Bartolomen Miguel Cacacapolohuac

nehuatl Don Inasio Xochitecamishytzi Xoehimilco

nehuatl Don Xano de Santa Mariacutea Xalatlaco a

yehuatzin teehmomomaquilitzinnos yn mo tle in campa lUle itasque Inin yo quimoehihua ca tieechie co co imotlatoItzin ma ye quimochitzinno ma motashytzinno ini yehuatzin sentildeor conde auh in tehuantin ca ye niean tichie nehuatl niquitohua notlacoixpatzinshyco ma nonotzinnos yn yehuatzin seshyntildeor conde de Santiago Don Luys de Belaseo Altamerano yehuatzin teehshymolhuilis in capa inie tiasque ma ye quimochihua in nehuatl ca san nienotl tolchielia in Dios nixochshyteeamilitzin ma y quimoehihua maeamo xirnoteshyquipaehotzinno ca ye ticchie in t1e notlanah uatiltzin

a2 Debe leerse quichicahua 33 En esta parte de la paacutegina las grafiacuteas son menudas y no muy claras 3 Seguacuten la Descripcioacuten del Arzobispado de Meacutexico Xalatlaco era cabecera con

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

293 TIacuteTllLO SOIlRF LA FUNDACiOacuteN DE COATEPEC

P 12 La voluntad de Dios y ellos me daraacuten el poder de Dios y la de dlolt

tambieacuten para asiacute ir a colocar mi linde Ven hijo miacuteo tuacute que eres Miguel Nicolaacutes daacuteles toda la animoshy

sidad a tus hermanos mayores busquen lo que les daremos Llamareshymosiexcl a los ancianos y a los devotos

iexclOh mis amados hijos Yo digo que ya habraacute de llamarle al sentildeor conde de Santiago ydespueacutes a ellos los ancianos y todos ellos acaacute platicaremos Tambieacuten a ellos los reunireacute

i Oh Dios nuestro sentildeor Que ya en este momento me acompashyntildeas Debo ir debo reunir a los ancianos

y ahora como ya eacutel me espera asiacute ya comenzareacute a colocar mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Yo digo allaacute empezareacute donde se llama Tepetzotzopeco

Yo soy don Ignacio Xochitecamilshy Eacutel nos daraacute el camino para seguir tzin Xochimico

Yo soy don Francisco Tolotzin Esto ya se haraacute tan soacutelo esperamos su indicacioacuten

Yo soy don Juan Vaacutesquez Metepech Aquiacute ya lo hizo debemos ver a eacutel al sentildeor conde y nosotros ya por acaacute lo esperaremos

Yo soy don Bartolomeacute Miguel Cashy Yo digo ante su respetada presenshycapola6 cia que se le llame a eacutel al sentildeor Capolohuac conde de Santiago don Luis de Veshy

lasco Altamirano eacutel nos indicaraacute por doacutende iremos

Yo soy don Ignacio Xochitecamishy Que ya se haga como yo soy un ltzin Xochimilco humilde soacutelo esperamos a Dios Yo

soy Xochitecamiltzin

Yo soy don Jacobo de SantamarIacutea Que ya se haga que no se mortifishyXalatlaco7 que usted que ya soacutelo esperamos

lo que usted nos ordene

6 Debe ser Cahcapolla cerezal (cerezo americano) como lo registra Reacutemi Simeacuteon en su Diccionario de la kllgua naacutehuatl o mexicana Meacutexico Siglo XXI

1985 p 67 7 El nombre Xabo aparece incompleto se deduce lo anterior porque el mismo

nombre aparece en la paacutegina 23 completo Xacobo

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

294 MAacuteVNEZ BLANCAS Y MORALES

nchuatl Don Locas Texcali in Tiashynatexcalyac nehuatl Don Santiago Diego Vasques

nehuatl Don Carlos Tenantitechteni

nehuatl nitlananquilia y achtopa ma tlacahua in yolotzin in Dios ca sa no yqui niquitoa macamo xishymotequipachiotzin noca ilnamiqui techmotIanequililis in ca san no yuhqui niquitoa yn neshyhuatl ca ticchiacutee in notlatoltzin

cinco estancias Sus habitantes eran mexicanos otomiacutees y matlatzincas Cf Javier Romero Quiroz Santiago Tiaquistenco Estado de Meacutexico el gobierno del Estado de Meacutexico 1978 p 21

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

295 TITULO SOBRE LA FCNDACiexclOacuteN DE COATEPFC

Yo soy don Lucas Texcali de Tlashymatexcalyac Yo soy don Santiago Diego Yaacutesshyquez Ocuiltzin OcuilpaR

Yo soy don Carlos Tenantitech Tenanco1I

Yo contesto que de igual forma anshytes todos paguen tributo Tambieacuten yo digo que no se aflijan IIStedes de queacute manera nos dmiacute su voluntad Dios Aquiacute lo esperaremos Tambieacuten digo yo que esperemos su anuencIa

IR El segundo apllllido de este anciano estaacute ilegible en esta paacutegina pero en la 23 aparece claramente

9 El segundo apellido de este personaje estaacute ilegible por deterioro del manusshycrito soacutelo se aclaroacute al consultarlo en la paacutegina 23

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

296 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 13

Nehuatl notoca don Nicolas Miguel nica Quatepetitech onechshynotlalilitzinno in Dios yhuan in yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas nehuatl oniquinosendalili in datl 35 inaseque huehuetque ynic mixpatzinco momochintitzitzin quimotilisque in capa nechmomaquilitzinnos ihuelishytitzin in ltcenmanahuacque ca tzontli in semanahuac tlatohuani totecuiyo Dios inic tlalis in dad machiotl

nehuatl nctoca Nicolas Miguel amo nicmati aso axca noso mostla noso huiptla ninomiquilis axca uc nechmonemiltilia in Dios yhuan in yehuatzin nodasotatzin santo san Nicolas ca uacutemochitin nica titononotza nica Quatepetitech nica onechmotlalilitzinno in Dios

Auh in axcan maniauh nicnanilitiuh yn yehuatzin sentildeor conde ca ye nica metzticate in huehuetque roa Dios monahualtzin comoyetzinnoshytil notLasomahuistlatocatzine

notlatocatzin nica ye uacutecnomahuistitica in tel nonetequipacho ica in capa nechmotlaliliti cetqua ni Dios yhuan yn yehuatzin notlasotatzin santo san Nicolas ca ye quali quimotequilia nilhuiticate in axcan ca nictlatlani yhuelitzin in Dios achtopa saucteJYd in tehuatzin uacutenechmoshymaquilis huelitilistli in capa ynic niacuteas ynic tlalis noquaxoch

ma yuhqui mochi notlatocatzinne (lado derecho)

nopiltzin xihualmohuicatzino de motetzinco monenequi nopilitzin tle ncnetequipacho

nopiltzin xihuahual ticmatis in canpa onechmomaquilitzin in Dios ini axcatzin yhuan y nehuatl xiquita xiquisentlali mochintin nopilhua ymixpa yes nehuatl anmechmacas in notli in campa ye yaque yhuan in capa mitzmomaquilis in Dios in tehuatl tiNicolas Miguel mostla onpa mach ximohuica

85 En el texto aparece la fonna tllltl en lugar de HaIli

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

297

TITULO SOBRE LA FUNDACION DE COATEPEC

P 13

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel aquiacute en Cuatepetitech me ubicoacute Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Yo reuniacute algunos anshycianos para tratar lo relacionado con las tierras y asiacute de esta manera frente a todos ellos vean en doacutende me daraacuten con el poder y la autorishydad de los duentildeos del mundo con la generosidad del gran sentildeor del mundo Dios nuestro sentildeor de manera que al fin colocareacute el linde de tierras

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel No seacute si tal vez hoy mantildeana o pashysado mantildeana me muera ahora todaviacutea me da vida Dios y eacutel mi adoshyrado padre santo San Nicolaacutes Todos juntos aquiacute platicaremos aquiacute en Cuatepetitech aquiacute donde me ubicoacute Dios

Y ahora ya ireacute a traer a eacutel al sentildeor Conde porque ya estaacuten aquiacute los ancianos

Que Dios esteacute con usted apreciable e ilustre gran sentildeor Mi gran seshyntildeor ya aquiacute nos honra usted con su presencia En verdad me preocupo por la tierra el lugar en donde me vino a dejar Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes Ya con bien lo delimita los que somos dignos sin merecerlo Ahora que primero le pregunteacute a Dios su voluntad y enshyseguida a usted sentildeor conde ahora me daraacuten la facultad en donde asiacute ireacute a colocar mi linde Y asiacute se hizo i Oh mi gran sentildeor

Mi hijito ven por lo que necesitas por lo que te preocupa ven Sashybraacutes en donde te ha dado Dios de lo que es suyo y miacuteo Mira reuacutene a todos tus hijos frente a ellos estaraacute Dios Yo les indicareacute el camino a donde iraacuten y en donde te daraacute Dios a ti que eres Nicolaacutes Miguel Mantildeana allaacute preseacutentame

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

298 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 14

l1atoquee yo nicnotilito in tlatohuani quimitalhuia ma -uumlnpa nechshychieca mostla onpan auh ca yoquiz inon in onechmonahuatili

yohual mohuicac yn yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altamerano ma ixquich amo tlapaltzin xicmochihuilitzin noca ca amo tlasoixpantzinco oncan anmetzticate in tle quimitalhui

xihualauh in tehuatl tinopiltzin Niticolas Miguel axca nimitzilhuis in capa ynic tiacuteas in capa tlamiz nonechmomaquilitzinno in Dios ni mishytzilhuis in capa ynic tias in capa mitzmomaquilitzinnos hue1itilistli in Dios canpa tictlalis in noquachox yhuan in nanahuatin yn oncan ancate in nopilhuan amixpa inic canpa ynic pehuas quitlalis quaxochtli

tlatoquee ca yehuatl inic anemechnonochili ma ixquich anmotlashypaltzin xicmochihuilitzin noca ma xocomanilica yn amomatzin inhuan yn iyohuitzin in Dios matihui antzin ma uc nican xinechanochielica ma uc niconotlatlanililiztli 36 in Dios yhua yn yehuatzinoa tlasotatzin santo san Nicolas

capa inic tiasque ticmequa tehuatl Nicolas Miguele matihuan ma xihualmohuica ca anmochitin annopilhuan ma xicmeltilili in amo tlatolmatihuan

36 Debe leerse niconotlatlaniliz

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

299 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 14

j Oh grandes sentildeores Ya fui a ver al gobernador y dice que 10 esperemos mantildeana allaacute que ya estaacute aprobado fue lo que me avisoacute

Ya vino eacutel el sentildeor conde de Santiago don Luis de Velasco Altashymirano que se haga vuestra misericordia Ante vuestra apreciable preshysencia aquiacute estaacuten los ancianos los que vos indicaacutesteis

Ven tuacute mi hijito eres Nicolaacutes Miguel ahora te direacute en doacutende ahora al fin iraacutes a donde les sentildealareacute lo que les ha dado Dios Te direacute a doacutende Ahora siacute iraacutes a donde te daraacute Dios el poder y la autoridad donde colocaraacutes tu linde Y a ellos esos que estaacuten acaacute tus hijos enfrente de ellos se mostraraacute donde comenzaraacutes a poner los lindes

i Oh grandes sentildeores Hagan Su misericordia por miacute y con la vOshyluntad de Dios tomen en vuestras manos aquello que a vosotros he platicado Que tambieacuten eacutel al menos aquiacute que me hable al menos le preguntareacute lo que Dios y eacutel mi amado padre santo San Nicolaacutes han dispuesto

En donde al fin iremos como lo desea tuacute Nicolaacutes Miguel que vayamos que se vengan todos tus hijos Enseacutentildeales que no saben hablar

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

300 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 15

Totecuiyoye Diose ca mach nomasehual inic in mani tinechmohuishyquilitzinnohua ma nictlatlani in motlasohuelitzin yhuan in tehuatzin in tinotlasotatzin santo san Nicolas totecuiyoye Diose ma ixquich in notlasohuelitzin ma xinechmomaquilitzinno oc ome yey tonali ma uc nixpati in capa tlacahuas in motlasoyolotzin in tinechmomaquilitzinnos in notehuapahuilis tlactzin 37 yhua in notlalmachiotzin in quixuhtli 38

auh in axca ma xinechmomaquilitzinno motlasohuelitzin ca ye ni cona na yn notlasoohuitzin yhua yn motlachihualtzitzinhua y nican oniquisenshytlali nica Quatepetitech nehuatl notoca Nicolas Miguel

ma tihuatzin ma xicomanili ca in amomatzin tlasopipiltzinne ca onpa topehuatiuh in opa yo tictepetzotzopeco ca onpa in tipehuatihui ma tihuantzitzin

37 Escribioacute tlactzin por tlaltzin 318 Debe escribine qwaxochtli

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

TiacuteTlLO SOBRE LA FUNDACIOacuteN UE COATEPEC 30l

p 15

iexclOh Dios nuestro sentildeor iquestAcaso es asiacute mi merccimiento que me acompantildees tuacute Yo le pregunto a tu amada voluntad y a ti mi amado padre santo San Nicolaacutes j Oh Dios nuestro Daacuteme con toda tu amada voluntad auacuten dos tres diacuteas pues me gustoacute el lugar en donde dejaraacutes lo que tu adorado corazoacuten me daraacute mi venerable tierra mi venerable linde para mi desarrollo Y ahora daacutedme vuestra amada voluntad pues ya tomo vuestro amado poder y a vuestros hijos que aquiacute los reuniacute aquiacute en Cuatepetitech

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Tomad en ue~tras manos mi peticioacuten i Oh nobles caballeros Por

allaacute iremos a comenzar por allaacute dividiremos las tierras por allaacute iremos a empezar vosotros tambieacuten ancianos

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

302 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 16

Quepilco

Tochtepetl

Hixoapa

Quisa Tesotli

Apipilhuasco

Aquixapa

Se nieto de Cabra

Tliapa Chichitoco

Ca yo titlani yo ma ximosehuitzino

camatic tictonahuatilitzino tihuan

sentildeor conde

Cozcatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Nehuatl notoca Nicolas Miguel nica

nica nictocayotia Tolmmaman

Yectemitzin in Dios

Tetatzi ihuan itlaso

piltzin ihuan espilito

Santo

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

303 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 16

Quepilco

Malacatepetl

Xalithuaco 10

Tochtepetl

Huexoapa

Quisatesontli

Apilpilhuasco

Cuixapa

Se nieto de cabra

Tliapa

Ihilntoco 11

Como ya terminamos descansen ustedes ancianos y aviseacutemosle a1 sentildeor conde

Coscatocon

Tlalcospa

Yolotepec

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel En el nombre de Dios padre de Aquiacute le nombroacute Tolimmaman Xa- Dios hijo u lithuaco

LO Debe decir Xalithualco como aparece en el segundo paacuterrafo de la paacutegina 21 111 Debe decir ChicallUastoco 102 En el texto alude a Dios padre a Dios hijo por 10 que se deduce que el

teacutermino no legible se refiere a Espiacuteritu Santo

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

304 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 17

Xalithuaco

ca N ahuiteoya

Ma xopehua tiNicolas Miguel ma xicnonochili in yehuatzintli in Dios ca mochiti in ixpa huehuetque toteshycuiyoye Diose ma nictlatlani amotlasohuelitzin neo litzino ica in motlasotatzin in Dios tetatzin yhua in Dios tlasopiltzin yhua in espilito santo in nica tocashyyotia tzotzopeco

Temacpal Teliacutemininiacutequa

Quetzaltepetl 39

Coyoltepetl Tlacoltetitla Nahui Quahuitl 40

Ichcatepetl Teyayocotlachiuhque 4l

Betintoco tlachichipa

ma mochihua ca nica otitlamico molocayotia Olotepetl ca yo tlahua chi in iyolotzin Dios ma nicnotehuishylitzinno ucsepa ma mosequica yecshytemitzin in Dios tetatzi yhuan in Dios itlasopiltzin ihuan espiritu santo

39 Quotzaltepetl (cerro hermoso) pertenece j unto con Olotepec y Coyoltepec al municipio de Tianquistenco seguacuten Manuel de Olaguiacutebel Ciacute Onomatologiacutea bull

40 Al lado de Quahuitl aparece otra palabra cuyos rasgos resultan difiacuteciles de leer

41 El documento tiene faltantes en la parte izqui~da pero nosotros intentamos deducir los elementos que integran este topoacutenimo

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

305 TIacuteTULO SOBRE LA FUlDACiexclOacuteN DE COATEPEC

P 17

Xalithuaco

Ca 13 nahuiteoya

Teyayocotlachiuhque

Comienza tuacute Nicolaacutes Miguel Haacuteshyblale a eacutel a Dios frente a todos los ancianos

j Oh Dios sentildeor nuestro pregunshyto a tu amada voluntad que en el nombre de Dios padre Dios hijo y Dios espiacuteritu santo aquiacute le doy por nombre Tzotzopeco

Temacpal

Tclimininiqua

Quetzatepetl

Casoltepetl

Tlaciltilitla

Nahui cuahuitI

Ichcatepetl

Betintoco t1achichipa 14

Que se haga

Por aquiacute venimos a terminar en donde se le llama OlotepetlIaacute como ya dio tierras el corazoacuten de Dios debo glorificar la bondad de Dios pashydre Dios hijo y espiacuteritu santo Que Dios esteacute con vosotros

L3 La s~unda toponimia aparece con tachadura y se transcribe como sigue canahuiteoya

104 Debe decir Benitohco Tlalchichilpa 15 Debe decir Ololtepetl

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

306 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P 18

Ca quemacatzin ca yo mochiuh intla nequilitzin in Dios ca ye nomasehuatic ca yo

quimoneltililique in nitlatoltzi nica metzitzino tic ate in huehuetque (lado derecho) e nopilhua anquitaque anmochiti 42 in capa ynic oquimomaquilitzin

in Dios in capa ynic oquitlali in iquaxoch yhuan anquitaque in capa tlami in tic iaxcatzin in Dios yhua nehuatl aquisaque

e nopiltzin Nicolas Miguel ximohuica capa omIacutetzmotlalilitzinno Diose axca ximoyolali mochi ca anmopilhua yhuan xicmocuitlahui yn mosanto yhuan in mopilhuan xiquimocuitlahua amo aquiacute hu alas amechshysensenmanas xicmotlatlauhtilica in motlasotatzi santo san Nicolas

yhuan in amehuatzitzin in huehuetque ximohuicaca ca no yoque quichihua in tIe amomotequipacho in amehuatzitzi i Nicolas Miguel yhuan yo quitaque in capa ic oquimonaquilitzino in Dios in capa quincxtitiesque in tleyn ic quimotequipanilhuis santo ame43

42 Como en otras partes del manuscrito los rasgos que aparecen aqui resultan ilegibles

143 Debe escribirse ameacuten

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

307 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 18

Que asimismo se haga Ya se hizo el deseo de Dios ya se logroacute Ya hicieron verdadera su pashy

labra estando presentes los ancianos i Oh mis hijos han estado presentes lo han visto en donde al fin

le dio Dios en donde ya colocoacute su linde y vieron en donde termina lo que es de Dios y miacuteo lo vieron

i Oh mi hijito Nicolaacutes Miguel Ve en donde te ha ubicado Dios Ahora aleacutegrate con todos tus hijos ocuacutepate de tu santo y asimismo de tus hijos Nadie vendraacute a dispersarlos y rueacuteguenle a su adorado padre santo San Nicolaacutes

y vosotros ancianos id y haced que ya no se preocupe por ustedes Nicolaacutes Miguel pues ya habeacuteis visto en donde les ha dado Dios en donde vos encontrareacuteis lo necesario (parcr subsistir) y con lo que estashyraacuten al servicio de Dios Santo Ameacuten

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

308 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 19

A totecuiyoye Dime can tla auh quinmotlasoyolotzin cautinech moicnelilitzinno in naxca can nixpatic yhuan in ixpatzinco yn huehuetshyque yhuan in yehuatzin sentildeor conde de Santiago Do Loys de Belasco Altarano H in capa in no tinechomomaquelitzin inhilitilistli in onictlali noquaxoch nehuatl notoca Nicolas Miguel nica otinechmotlalilitzinno nica Quatepetitech

auh yni naxca ca nica nipehua nicmochiotia in tIe onictotocatia inpa noquaxoch ompeuh Tepetzotzopeco nica onictocac tiltic catzopetel ypampa onitocayoti Tepetzopopeco quaxochtli ic se

nima onia onpa onictocayotitoli Imania opa omotecac teyahual ocosamalotl itictoli ypapa omotocayolitoli Imania ic ocan 45 omotlalishyquaxochtli

nirna onia onpa nioctocayotitoli Imaniacutea opa omotecac teyahual ipapa omotocayoti Y olotepec ic yexca omotlali quaxochtli

nirnan onia Coscatocc opa onictocac se yehualtecoscatl ypapa omoshytocayoti Coscatocon ic naxca onotlaqttaxochtli

Nirnan onia opa Chicahuastoco opa onictocac se chicahuastetI ypapa omotocayoti chicahuastoco ic maculcan 47 omotlaquaxochtli

44 Debe escribirse Altamirano 45 El teacutermino correcto es oncan 4 Yolotepec es uno de los pocos top6nimos que aparecen en este documento y

que estaacute registrado en la Onomttltolvgiacutea de Manuel de Olaguibel 47 Debe leerse macuilcan

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

309 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 19

iexclOh Dios sentildeor nuestro Que ya asiacute con tu adorado corazoacuten me has hecho un bien y ahora tuacute me has complacido enfrente de los anshycianos y de eacutel el sentildeor Conde de Santiago Don Luis de Velasco Altashymirano en donde tuacute me diste que en verdad he colocado mi linde Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute tuacute me has establecido aquiacute en Cuateshypetitech Y ahora por aquiacute comienzo a colocar lindes por lo que voy dando nombre a cada linde

Comenceacute en Tepetzotzopeco aquiacute enterreacute una piedra negra sucia por esto le llameacute Tepetzotzopeco es el primer linde

Luego fui allaacute en donde le puse el nombre de Imania allaacute coloshycamos una piedra redonda con forma de arcoiris por esta razoacuten se le llamoacute Imania Acaacute se colocoacute el segundo lindero

Luego fui a Yolotepec allaacute enterreacute una pequentildea piedra redonda por tal motivo se le llamoacute Yolotepec Se colocoacute el tercer lindero

Luego fui a Coscatoco allaacute enterreacute una piedra redonda con forshyma de collar por ello se le llamoacute Cosca toco Acaacute coloqueacute el cuarto lindero

Luego fui a Chicahuastoco allaacute enterreacute una piedra resistente por esto se le llamoacute Chicahuastoco Es el quinto linde

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

310 MAacuteVNEZ BLANCAS V MORALES

P20

Nima onpa Tliapa onpa 48 onictocac se tiltic ca teyahualteltl 49

ypapa onotocayoti TIiapa chiquase ca oniacutectlali quaxochtli yhua onpa omotlaqualtique in huehuetque oquimocualtique atlachanique -yhua sa onpa omocueptzin sentildeor conde de Sa tehuati otechmotitlan

nima oniacutea onpa Se Nnieto De Cabra opa onictocac se tetzontetl oncan mopie ye chimalmiacutemaquetetzoti ypapa omotocayoti Se Nieto De Cabra ic chololuc nictlaquaxochtli

nima onia onpa Cuixapa onpa onictocac ~ cuix tetl ipampa omotocayoti Cuixpa ic chicuexca onktlali quaxochtliacute

nima onia onpa Apilpilhuasco onpa onictocac se teapiloli ipapa omotocayoti Apilpilhuasco ic chicnaca onktlali quaxochtli

Niman oniacutea onpa Quisa Tesotli onpa onictocac se tesontel quipie onmatl ynic huiac ic tomahuac quipie se tlanahuactectli onpa onictocac quisticac ypapa omotocayoti quisa tesotli ic matlactli quaxochtli

nima onia onpa Huexoapa onpa onictocac si istac huexotl ypapa omotocayoti Huexoapa ic matlactli yhua se onictlali quaxocht1i

niman oma onpa Tochtepecqui onpa moquetziticatca se tochtli ypapa omotocayoti tochpetl ic matlactli yhua omey onictlali quaxochtli

niman otitomalacachoto onpa motocayotia Quepilco onpa moshyquetztica se tepetl onpa quisa quehuatl ypapa motocayotia Quepiko onpa onictocac se texayactel yzitla yn tepet ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

Quepilco onpa onictorac se texayac yzitla y tepetl ic matlactli yhua ome onictlaquaxocht

44l Existen como se puede observar tres variantes graacuteficas para el mismo toshypoacutenimo

419 Debe ser Nahui

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

311 TIacuteTCLO SOBRE LA FUNDACiOacuteN DE COATEPfC

P20

Luego allaacute en Tliapa enterreacute una piedra negra y redonda por tal razoacuten se llamoacute Tliapa Es el sexto linde que coloqueacute Allaacute comieron los ancianos comieron atlachanique 16 ya nada maacutes de allaacute se regresoacute el sentildeor Conde ya nada maacutes a nosotros nos mandoacute fuimos a rodear

Luego fui allaacute a Se nieto de Cabra allaacute enterreacute una piedra de tezontli Aquiacute se teniacutea un escudo por lo que se llamoacute Se nieto de Cabra Es el seacuteptimo linde que coloco

Luego fui allaacute en Cuixapa allaacute enterreacute una piedra con forma de milano por lo que se llamoacute Cuixapa Es el octavo linde que coloqueacute

Luego fui allaacute en Apilhuasco allaacute enterreacute una piedra con forshyma de vasija por eso se le llamoacute Apilpilhuasco (lugar de canales o conductos de agua) Es el noveno lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Quisatcsontli alliacute enterreacute una piedra de tezonshytli tiene dos brazadas de largo y de grueso tiene una brazada La enteshyrreacute saliendo una parte por esa razoacuten se le llamoacute Quisatezontli (sale el tezontli) Es el deacutecimo lindero que coloqueacute

Luego fui allaacute en Huexoapa (lugar de sauces) Coloqueacute el deacutecishymo primer linde

Luego fui allaacute en Tochtepecqui allaacute aparece un conejo por tal motivo se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Coloqueacute el deacutecimo segundo linde

Luego fuimos a dar la vuclta allaacute en donde se llama Quepilco Allaacute estaacute erguido un cerro en eacutel abunda el quehuatlI8 por este motivo se le llamoacute Quepilco Allaacute enterreacute una piedra que tiene cara (o con forma de cara) en la falda del cerro Coloqueacute el deacutecimo segundo linde9

IlJ6 Se trata de cierta especie de peces comestibles 17 Se trata de un escudo que se lleva en la muntildeeca de la mano VI Cierta especie de zacate 19 El escribano equivocoacute el orden del lindero eacuteste le corresponde el deacutecimoshy

tercero

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

312 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 21

Niman otiaque onpa Malacatepecqui onpa momalacachohua in ne ecatl ipapa omotocayoti Malacatepecqui onpa onitocac se tepotzshymalaeatl onpa momasacaehohua eeatl ypapa omotocayoti ma saeatepee ic matlaetli onahui nictlali quaxoehtli yhuan ca onpa omoeochitique in huehuetque nima otlauhhuic nima omotlacualtique oquimoeualtique sa saeatlatzitzican tinemi yohual --nima ie oticonaque yn yehuatzin in Dios

nima otiaque opa Xalithualeo onpa onictoeac se texahualtetl ypapa omotocayoti Xallithua1co ie xaetli onictlaquaxochtli

nima tiaque onpa Temaeplaeo opa onictocae se temaxpalo ypapa omotoeayoti Temaypalco 48 ic eaxtoli onse onietlali quaxochtli ca san onca otechhualmoeuepili in Dios otihualaque ie y ealaquia tonali

nima otihualaque tetl i momonequia opa oniquimixnamicti ome tema yahualtique ypapa omotoeayoti Temayepa1co ic eaxtoli omey onietlali quaxochtli

nima otihualaque yteeh se tepetl onpa moquetztiea se tetlaqueshytzaltetl ypapa onitoeayoti Quetzaltepetl otiepanihuique

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

313 TITULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DI- COATEPEC

P 21

Luego fuimos allaacute en Malacatepecqui (cerro que hace girar) Allaacute enterreacute una piedra con forma de huso defonne Allaacute da vueltas el viento por eso se le llamoacute Malacatepec (cerro que hace girar) Allaacute coloque el deacutecimo cuarto linde allaacute durmieron los ancianos Luego al amanecer comieron comieron hormigas del zacate Luego continuashymos y rato despueacutes empezoacute a lloviznar por esta razoacuten tomamos el camino de Dios

Luego fuimos allaacute en Xallithualco Allaacute enterreacute una piedra de grava y arena por esta razoacuten se le llama Xollithualco en el patio de areshyna Coloqueacute el deacutecimo quinto lindero

Luego fuimos allaacute en Temapleco20 Allaacute enterreacute una piedra con forma de silla por lo que se le llamoacute Temaypalco 21 (en la piedra con forshyma de silla) Coloqueacute el deacutecimo sexto linde Hasta acaacute nada maacutes llegashymos Nos regresoacute Dios Regresamos ya ocultaacutendose el sol

Luego vinimos al pedregal y fue oportuno que en ese lugar se sobrepusieron dos piedras redondas por esto se le llamoacute Temajpalco 21

(en las piedras empalmadas o sobrepuestas) Coloqueacute el deacutecimo seacuteptishymo lindero

Luego vinimos cerca de un cerro Allaacute estaacute erguida una piedra por eso se le llamoacute Quetzaltepetl (cerro erguido) y continuames23

20 El escribano omitioacute la vocal tri y en el mismo teacutermino invirtioacute la consonante 1 y la vocal a por lo que debe decir Temaicpalco_

21 El autor omitioacute la consonante e por lo que debe escribirse Temaicpalco ~I Debioacute escribirse Temacpalco u No aparece el orden del lindero que debe ser deacutecimo octavo

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

314 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 22

Niman otiacutehualaque Coyoltepcc onca onictoca ye yn tetecoyolme ypapa motocayoti Coyoltepetl ic matlactli yhuan chiucnoc ma onictla quaxochtli yoloco in tepetl oniquitocac

mman otihualaque Tlacultetitla oca ca se tetl huey onitlamachoti tequiz yca nacapa onicxotlac ypapa omotocayoti Tlacultultetla

niman otihualaque onca capa ca Nahui Quahuitl maniacute otictocashyyoti tiquizque Nahiacute Cuauhuitl y mani onca otitlamclauhque

niman otihualaque oncan Tochtepec onca onictocac se tochtetl ---ypapa omotocayoti tochtepetl in se pohuali quaxochtli onictlali

niman oca otihualaque Tlatlchicapa onca tepitzin otitosehuiquc otictocayotiqui - Tlachichilpa9

niman oncan tihualaque otcchmocuepilitzinnoto in Dios oncan Olotepec oncan otiquitocaque se pohuali ololtiqueteme oome otiquitoshycaque yc -onca otlamicoco in quaxochtli se pohual ca otictlaliquc quaxochtli

49 En el texto aparecen estas dos variantes

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

315 TIacuteTtLO SORRE LA HNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 22

Luego VInimos a Coyoltepetl quiacute enterreacute tres piedras pequentildeas con forma de e aCabel por tal motivo se le llamoacute Coyoltepetl (cerro del cascabel) Coloqueacute el deacutecimo noveno linde las enterreacute en el censhytro del cerro

Luego vinimos a llacultetitla Acaacute estaacute lInltl piedra grande la marqueacute en seguida en cuatro partes la sentildealeacute por esta razoacuten ~e le llamoacute llacultetitla (varas sobre la piedra) 24

Luego vinimos acaacute en donde estaacuten cuatro aacuterboles le llamamos Nahui Cuahuitl (cuatro aacuterboles) en este momento ya no maacutes de acaacute continuamos nuestro camino25

Luego vinimos acaacute en Tochtepec Acaacute enterreacute una piedra muy hondo con formaacute de conejo por eso se le llamoacute Tochtepetl (cerro del conejo) Aquiacute coloqueacute el vigeacutesimo linde26

Luego vinimos aquiacute a Tlatlchicapa27 Aquiacute descansamos un poshyquito Le nombramos Bentitoco llachichilpa28 (sobre la tierra coloshyrada) 29

Luego acaacute vinimos ya nos regresoacute Dios acaacute en Olotepec (cerro de piedras boludas) Acaacute enterramos piedras redondas o boludas las enterramos de dos en dos que ya apareceraacuten Acaacute fue donde inimos a terminar de colocar los linderos Colocamos el vigeacutesimo lindeO

u El escribano omitioacute el orden del lindero que debe ser lgeslmo 25 El autor omitioacute el orden del lindero debe ser igeacutesimo primero 26 El orden que le da al linde no corresponde puesto que debe ser igeacutesimo

segundo 27 Debe escribirse Tlalchichilpa 28 Veacutease lo expresado en la nota 27 29 Se omitioacute el orden del lindero debe ser lgeslmo tercero 30 El autor equivocoacute el orden del lindero correspondieacutendole eacuteste igeacutesimo

cuarto

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

316 MAacuteYNEZ BLANCAS Y MORALES

P 23

Nehuatl notoca Nicolas Migul 52 ome onictocac Don Pedro de Santa Ana ome oquimotoquili calmiltzin Don Paracisco 53 Tolotzin ome oquimotoquili Don Juan Vazquez Metepec ome oquimotoquili Don Bartolomeacute Miguel Cacapola ome oquimotoquili Don Jacobo de Santa Maria Xalatlaco ome oquimotoquili Don Inacio Moyollo Xochimilshytzin ome oquimotoquili Don Santiago Diego Bazquez 54 Ocuiltzin Ocuilpa ome oquimotoquili Don Lucas Mateo Texcaltzin Texcalli y Tlamatexcalyac ome oquimoshytoquili Don Carlo Xano Tenantitech Tenanco ome oquimotoquili

axcan ca yocan oticquitocaque ololteme ypapa omotocayoti 010shytepec ca onca otlamico in quaxochtli in namechmomaquiJitzinno in Dios ca nehuatl notoca Nicolas Miguel nica onechmotlaliliztinno once Quatepetitech nica onechmotlalilitzin in Dios yhuan yn ychuatzin motlasotatzin santo san Nicolas nica Quatepetitcch nehuatl notoca Nicolas Miguel

a totecuiyoye Diose ca yo tinechmotlasoicnelilitzinno in naxca ca yo nixpatic yn ca ye noyolo opachiuh ynic otinechmomaquilitzin in motlasoaxcatzin ynic onictlali noquaxoch

2 No aparece la letra e en el antrop6nimo 53 Este nombre propio parece habeacutersele dificultado al escribano quien tambieacuten

en otra parte del manuscrito no logroacute plasmar las consonantes Fr juntas Ce p 12 del manuscrito

M Observamos aquiacute dos variantes del mismo apellido

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

317 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 23

Yo me llamo Nicolaacutes Miguel enterreacute dos Don Pedro de Santashymariacutea enterroacute dosSI Don Francisco Tolotzin enterroacute dos Don Juan Vaacutesquez Metepecs2 enterroacute dos Don Bartolomeacuten Miguel Cacapola~

enterroacute dos Don Jacobo de Santamana Xalatlaco enterroacute dos Don Ignacio Moyolla Xochimiltzin enterroacute dos Don Santiago Diego Vaacutesshyquez Ocuiltziacuten Ocuilpa enterroacute dos Don Lucas Mateo Texcaltziacuten Texcalli Ytlamatexcalyac enterroacute dos Don Carlos Feliciano Tenanshytitech Tenanco enterroacute dos

Ahora que ya hemos enterrado las piedras boludas por lo que se le llamoacute Olotepetl (cerro de las piedras boludas) Por acaacute vino a terminar la colocacioacuten de linderos de las tierras que me concedioacute Dios Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Aquiacute me establecioacute Dios acaacute en Cuashytepetitech Aquiacute me establece Dios y eacutel mi adorado padre santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech Yo me llamo Nicolaacutes Miguel

i Oh Dios sentildeor nuestro que ya bondadosamente me has beneshyficiado Y ahora ya estoy contento ya mi corazoacuten estaacute satisfecho porshyque ya me has dado tuacute lo que es amorosamente tuyo y es asiacute como he colocado mi linde

31 El teacutennino Calmiltzin corresponde al segundo apellido de don Pedro de Santamariacutea

iexclS2 El segundo apellido de don Juan Vaacutesquez debe ser Metepech tal como aparece en la paacutegina 12

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

318 MAacuteYNEZ BLANCAS y MORALES

P24

Xihual m tehuatl m tinopiltzin tinopil Nicolas ma ximoyolalica yhuan in amehuati in anopilhuantzintzin ca sa ixquich inda huelitzin in notlasotatzin santo san Nicolas ynic amechmosentlalilitzino yhuan satepan nehuatl notoca Nicolas Miguel axca yo noyolopachiuh yhuan in amehuati yn moyolo opachiuh yn axca yn quitaque in capa ic otechmoshynequilitzin in Dios ihuan capa ic onictlali in quaxochtli in tehuatl in ti Miguel Nicolas ma xiquichicahua in motiachcahua ihuan yn moteshycahua macamo anquixicahuasqui in de axcatzin in Dios yhuan inda otechmomaquilitzino in Dios

axca ma anquimocuitlahuasque ynda mostla noso huida 55 ninoshymiquilis ca nehuatl in tlalitias y notlatol quename amechmetztilities yn yehuatzi in totlasotatzin tosanto san Nicolas ca sa onca onitlamico ca -in Dios ca amo nicmati niquexquich cahuitl ye nica nechmotlashylilitzinoa in motlasotatzin in tosanto Nicolas nica Quatepetitech ca quin naxca nicmochiotia in quename itla onicqualchiuhtia ipan tonali San Bapo ypa nenezco in xihuitl machiotia mil y quinientos y sinquen axcan

~~ Debe escribirse huiptla

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina

319 TIacuteTULO SOBRE LA FUNDACIOacuteN DE COATEPEC

P 24

Ven tuacute hijo miacuteo mi noble hijo Nicolaacutes consueacutelense tuacute y ustedes sus hijitos que es toda la voluntad de mi adorado padre santo San Nicolaacutes de que los haya reunido a todos Yo me llamo Nicolaacutes Miguel Ahora que mi corazoacuten ya estaacute satisfecho y el de ustedes tambieacuten ahoshyra que ya han visto en donde nos ha dado Dios y en donde he puesto el linde y tuacute que eres Miguel Nicolaacutes fortlece a tus hermanos mashyyores y a la vez encomendados No vayan a descuidar lo que es de Dios y lq que nos ha dado (Dios) y lo que ya es de nosotros Lo van a cuidar Si mantildeana o pasado mantildeana me muero les dejareacute mi pashylabra de que veraacute por ustedes eacutel nuestro adorado padre santo San Nicolaacutes Que acaacute nada maacutes vine a terminar que ya ha llegado el moshymento en que me llevaraacute Dios como no puedo saber cuaacutento tiempo ya aquiacute me ubica mi adorado padre nuestro santo San Nicolaacutes aquiacute en Cuatepetitech que hasta ahora lo marco asi como he colocado linshyderos En este diacutea de San Pablo en los corrientes del antildeo sentildealado de mil quinientos y cincuenta del presente83

ss El autor sentildeala aquiacute distinta fecha en relacioacuten a la que aparece en la primera paacutegina