1

REVISTA DIXITAL

DE ARTE E CULTURA

Nº 21

FEBREIRO-MARZO—2015

The Muros

Times

2

Indice:

Novas de onte: O Cine París (p/ Manuel Lago Alvarez) Páx. 3

Cruceiro de Santa Rosa (Xocas Figueiras) páx. 4

Por qué e bó escoitar música (p/ Esmu-Carnota) páx. 5

Entrevista a Bernardo Fariña (p/ Jorge Lago de Pexejo) páx. 6-8

Muiño do Pazo (p/ Elixio Vieites) páx. 9

A Nosa Xente (Xosé Tobío Maio) p/ Francisco Abeijón Núñez) páx. 10-11

O novo período de programación da UE 2014-2020 (p/ Inés Monteagudo Romero) páx. 12-13

Novo libro do Muradán José Manuel Bermúdez Lariño páx. 14-15

Xentes de Muros no século XVI (p/ Manuel Lago Alvarez) páx. 16-17

Estatísticas de Muros (p/ Alianza Uhía Patiño) páx. 18-19

Os anos da escola (p/ Nieves Formoso Vidal) páx. 20-22

Caldeirón (Globicephala melas) (p/ Amado Barrera) páx. 23

Desposorio accidentado (p/ Marcelino García Lariño) páx. 24-25

Subida ao Castelo (p/ Javier Mayo Veloso) páx. 26-27

A matanza do porco (p/ José Vázquez Tajes) páx. 28

Presentación do libro “FALANDO CLARO” páx. 29

"A confiansa levárona os ingleses" (p/ Manuel Antonio Franco) páx. 30-32

Un escudo da Vila (p/ Pablo Andrade) páx. 33

A cociña das Américas (p/ Manuela Tajes) páx. 34

Unhas notas de D. Jesús Precedo Lafuente sobre a Colexiata de Muros páx. 35

Historias de curas (p/ José Manuel Formoso Luces) páx. 36

A voz dos nosos poetas (Pablo Andrade) páx. 37

Cousas de por Muros e arredores (p/ M. Lago Álvarez) páx. 38-39

“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions

verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.

The Muros Times Nº 21—FEBREIRO—MARZO —2015

Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez

Difusión da Cultura—

Depósito legal : C2437-2013

3

Foron moitas as xeracións de muradáns que pasamos polo cine París, o que coñeciamos mais polo cine

de Carcamán. Eran tempos non que a televisión aínda

non chegara aos fogares, e o cine convertíase nunha

forma de esparcimento i ocio pola que se esperaba con

ansía para acudir as funcións dos sábados e domingos.

O edificio do cine ten a súa pequena historia xa que, nun

principio ese non ia ser o seu destino. A historia comezou

no ano 1918, cando D. Abelardo Dubert Siaba solicitou ao

Concello de Muros que se lle cedera en venta o terreo

ganado ao mar con motivo da construción da estrada a

Boimorto e se lle autorizara para reedificar e adiantar

dúas casas da súa propiedade sitas na Rúa do Mar ata a

estrada. As casas eran coñecidas, una polo nome de “casa de Carocha” e a outra por “casa de Perpetua

da Gocha”.

Vista a solicitude presentada polo Sr. Dubert, o pleno do Concello na súa sesión de data 20 de agosto de

1918, vistos o ditame do Enxeñeiro de

Estradas e os acordos de 4 de maio de

1915 e de 1º de maio de 1918, a

Corporación por unanimidade acordou

conceder a autorización con estrita

suxeción o ditame e acordos de

referencia, quedando designados pra

determinar sobre o terreo a liña que

debe seguirse pola fachada que afecta a rúa do Caravel, os Sres. Alcalde, Portals e Formoso.

A obra levouse adiante pero non for destinada ao fin primeiro que se pretendía (un obradoiro de

panadería), sendo usado o extenso local como cocheira. Ao paso dos anos o edificio foi mercado por D.

Ramón París, quen o converteu no cine que moitos coñecemos. Pechada a actividade nos anos oitenta, o

Concello de Muros mercou o edificio no 2011 para convertelo nun auditorio cultural.

NOVAS DE ONTE:

O CINE PARIS

p/ Manuel Lago Álvarez

4

p/ Xocas Figueiras.

Tipo de ben: Cruceiro,

Concello: Muros

Parroquia: Muros (San Pedro)

Lugar: Muros, Praza de Santa Rosa

Outra denominación do ben: Cruceiro da praza

do Cristo

Cronoloxía: Século XIX,

Descrición:

No centro da praza de Santa Rosa, ou do Cristo,

atópase este cruceiro de gran fuste e fermosura.

A base, do chamado estilo toscano, aséntase

sobre catro gradas (a inferior desapareceu debi-

do ao enlousado novo da praza), o fuste de gran

altitude comeza sendo cuadrangular para rema-

tar oitavado dando paso a un capitel de forma

cadrada decorada con motivos vexetais e anxos.

A cruz de brazos cilíndricos sostén a un Cristo

despegado da Cruz, como morto e suxeitado só

polos cravos, e na parte traseira vese unha

imaxe das Dores sostida por unha mensuliña.

Sabemos que pertence ao ano 1789 e tamén nos

informa Ramón de Artaza que para o enlousado

primeiro da praza foron empregadas as lousas

da antiga parroquial de San Pedro sendo visi-

bles, segundo el, varias con signos que ben po-

derían pertencer o Gremio de Mareantes da Vila.

Propiedade: Pública

Uso actual: Outros

Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da

Xunta e dos PXOM)

Referencias bibliográficas:

Artaza Malvárez, Ramón. Recuerdos de la Muy

Leal, Muy Noble y Muy Humanitaria Villa de Mu-

ros. Imprime el Eco De Santiago, 1908. 2ª edi-

ción.

Cruceiro de Santa Rosa

5

p/Esmu-Carnota

Unha vida sen música é coma un día

sin luz. Tanto o teu corpo como a túa

mente sinten que falla algo. O motivo

é que escoitar música pode aportar be-

neficios que teñen que ver coa calma,

a concentración e a supresión da dor.

Aínda que existen moitísimos benefi-

cios que reporta escoitar música con

frecuencia, imos resaltar os cinco pri-

mordiais:

Axuda a aliviar a dor. Un estudio

feito desvelou que os doentes de

fibromialxia que escoitaban mú-

sica por dez minutos, dende a

clásica ata o pop ou o rock, pero

sempre por debaixo dos 120

beats, aliviaban a súa dor e me-

lloraban a súa mobilidade.

Axuda a concentrarse. Se estás

preparando unha presentación,

igual che convén escoitar a Vival-

di ou a Bach, pois segundo un

estudio realizado pola Universi-

dade de Stanford en 2007, es-

coitar música barroca axuda a

memorizar mellor e ser máis

agudos nas presentacións en pú-

blico.

Eleva o rendimento físico. Facer

exercicios escoitando música,

eleva o rendimento, axuda a que

os intervalos de alta intesidade

das clases do ximnasio sexan

máis levadeiros. Probe a pedirlle

ao seu mestre que quite a músi-

ca e verá coma cinco minutos

poden ser eternos.

Levanta o ánimo. A música é unha

salvadora para o espíritu cando

chegan os días grises e fríos do

noso longo inverno. A música in-

tervén na liberación de dopami-

na, unha sustancia que se segre-

ga no cerebro e eleva a sensa-

ción de benestar e felicidade.

Dúas pezas fundamentais con

este efecto son o “Claro de Luna”

de Debussy e o 4º movimiento

da “Sinfonía del nuevo mundo”.

Calma. Despois dun duro día, es-

coitar música axuda incluso a

conducir mellor. Tal é a súa ca-

pacidade de relaxación que os

investigadores encontraron que a

música con moitos beats por mi-

nuto, fai que a xente sexa máis

feliz, pero para calmarse e me-

llorar a concentración e as habi-

liadades de conducción, funciona

mellor unha música máis suave.

POR QUÉ É BO ESCOITAR MÚSICA????

6

Entrevista a Bernardo Fariña.

p/ Jorge Lago de Pexejo

De Joe Bernardo coñecín a familia en Muros, aos

avós, pais e tíos. A él coñecino aquí, nos Estados

Unidos, ainda que nos vemos pouco a non ser por

algunha xuntanza de paisanos que facemos de

cando en vez.

De boa presenza e de doada conversación, Joe

non é dado á labia exuberante, pero sí de que a

charla sexa fluída e sempre interesante.

Coñecelo ao redor dunha mesa dun restaurante

non dá suficiente como para indagar moito sobre o

que lle apaixona, pero creou o preámbulo desta

entrevista que aí vos deixo.

J.L._ Joe, imos a empezar coa entrevista. Primeiro

dime como prefieres que che chame: Joe ou Ber-

nardo, mellor dito: Cómo che chaman na tua casa

e así será como eu me dirixa a ti se mo permites.

Outra pregunta: En qué ano viñeches para os Es-

tados Unidos e que edade tiñas cando saliches de

Muros?

Bernardo._ En muros conócenme por Bernardo,

Cheguei a os EUA o 22 de Novembro do 92 cando

tiña 22 anos .Un rapás daquela, que ahora xa non

o son tanto .En ese tempo era íntimo do teu sobri-

ño Tony e ainda seguimos séndoo. Boa xente

Tony, e a túa hirmá non digamos.

J.L._ Por qué decidiches virte para América?

Bernardo._ A traballar como casi todos, supoño.

Pero xa vin coa idea de andar o mar porque meu

tio José Lamela, hirmán de miña nai Uca de Ven-

tín, tamén coñecidos como os das “Gaviotas”, xa

estaba aquí, e eso sempre facilita as cousas.

J.L._ E ao mar segues andando. Foras ao mar an-

tes de vir para aquí?

Bernardo._ A plaia ajodelas veces, jajaja!!! .Non,

nunca andivera antes, pero penso que sabes que

meu avó foi moi bo patron toda a vida e parece

que o levo na sangre, él foi unha perona que sem-

pre quixen ser como él dende que empecei o mar

e así seguirei si Deus quere.

J.L._ Que o levades no sangue é indubidable. O

teu avó, Pepe do Niño, o teu tío, e polo que teño

entendido, o teu irmán Oscar que tamén se dedica-

ron máis ou menos ao mesmo tipo de pesca que

fas ti.

Bernardo._ E Carlos, outro hirmán que tamén an-

duvo o mar moito tempo de patrón no barco de

meu tio Pepe.

J.L._ Vamos, que sodes parte de unha disnastía

de mariñeiros en dous continentes.

A qué tipo de pesca te dedicas ti?

Bernardo._ Podese decir unha dinastía, ainda

que ahora son só eu o que ando o mar. Dende que

cheguei, sempre me dediquei o mismo: scallops.

Aparte teño o barco da lagosta no que teño xente

traballando.

J.L._ Para aclararnos, o scallop é a nosa vieira e a

lagosta sería o noso lubrigante si non me equivo-

co.

Ti vas todo ano a vieira ou alternas indo tamén o

lubrigante?

ENTREVISTA

7

Bernardo._ Vou todo o ano a vieira, a lagosta vou

cando me apetese que son poucas veces. A vieira e

parecida pero solo se come o músculo as “majas”

non se comen, son para as gaivotiñas.

J.L._ Si, aquí só se come o músculo redondo sin

nada do que leva arredor. Algo que a nosa xente o

ve como un desperdicio incomprensible.

Cando ides as vieiras, canto tempo vos leva cada

marea?

Bernardo._ Botamos sempre de 10 a 12 dias cada

marea

J.L._ Non sabía que iades por tantos días.

Xa levamos máis dun mes en que as temperaturas

non soben moito de 32 graos Fahrenheit (0 centígra-

dos) e con noites de chegar a menos de 15 grados.

Non pasades moito frío?

Bernardo._ Frio ajodelo pero xa non é como anos

atrás, ahora xa estamos moito mellor preparados

con roupa especial para o mar, ainda así, non deixa

de ser duro traballar con estes tempos.

J.L._ Ademáis, despois de que recolledes, tendes

que abrir as vieiras e limpalas a man en cubierta por

moito frio que faga, penso eu.

Bernardo._ Non, abrímolas dentro

J.L. Menos mal. Podedes pescar todo o que queira-

des, ou tedes cotas?

Bernardo._ O goberno puxo moitas regulacións e

ahora só temos unhas mareas por ano .Cando va-

mos de marea o barco pesca as 24 horas os 12 dias.

Somos dous patróns e traballamos por turnos de 8

horas cada turno e despois temos o que lle chaman

“day fishing” que salimos a coller 600 libras cada dia

e cada barco ten as sua cota. Eso é o que estou fa-

cendo ahora. O ano para nós empeza en Marzo que

é cando nos dan as mareas que podemos facer ca-

da ano, pero esas normas polo de ahora déronnos a

vida. Por eso está tan caro, porque a demanda su-

pera a oferta.

Non sei si sabes que hoxe en dia a vieira é unha das

mellores pescas que hai e de máis rendimento eco-

nómico nos Estados Unidos. Nós pescamos moi

ben, somos un dos millores barcos e con moi boa

reputación. Non é fácil conseguir traballo nesta in-

dustria.

J.L._ Así que ainda que un pase un pouco de frio,

vale a pena.

Despois de eses 10 ou 12 días de pesca, cando che-

gades a porto xa tendes comprador ou subástase

como fan nas lonxas? Cómo funciona a cousa en

América?

Bernardo._ Nós mandámolo todo a New Bedford a

subasta e cando ando o día (Day fishing) vendemos

aquí na lonxa a case prezo fixo. Normalmente nunha

marea traemos de 20 a 40,000 libras (9000 Kg –

20,000 Kg) e somos sete homes a bordo, esa é ou-

tra das regulacions. Fai anos podían andar os que

foran, pero con menos homes abordo non podes

abrir tanta vieira, así que é unha maneira de limitar a

pesca.

J.L._ O lumbrigante tamén está regulado? Dígoo por

que aquí nas peixarías sempre hai lubrigantes.

Bernardo._ Tamén pero a maioría do que ves ven

8

de Maine. Para do lumbrigante cérrase a pesca to-

do o mes de Abril, pero despois pescas seguido.

Nós vamos como tres veces a semana si o tempo o

permite. As nasas están todo o ano no mar. Cada

vez que vamos recollemos a pesca e poñemos car-

nada nova e logo volvemos en cinco ou sete días,

depende. Ahora mesmo teño como unhas 1,200

nasas no mar e levantamos 400 cada vez que va-

mos.

J.L._ Supoño que tedes restricións en canto a ta-

maño ou se a lagosta ten ovas.

Bernardo._ Todas con ovas van de volta o mar e as

que non dan a medida,porque temos unha medida

para elas. Aqui non e como alá por eso nas ves nin

nunca as veras con ovas en ningún sitio, restauran-

tes, pescadeirías, etc. Si nos collen unha con ovas

creo que son a dolar por ova mais podes perder as

licencias de pesca.

J.L._ Aclárame unha cousa; Ti es o patrón do bar-

co no que pescades vieiras, pero es o armador do

barco que se dedica á pesca do lubrigante. Cal é o

Discovery e cal é o Lucía?

Bernardo._ O Lucía é o meu que é o dos lubrigan-

tes. Donde eu traballo por 20 anos, son o Discovery

II e o Discovery V, e xa levo 15 anos que son pa-

trón.

J.L._ 15 anos de patrón, e polo entusiasmo que se

te nota aínda vas seguir séndoo por moitos anos

máis. Cando chegues a unha idade de ter que pou-

sar os pés en terra firme, pensas quedarte nos Es-

tados Unidos, ou talvez volver a vivir a Muros?

Bernardo._ O mar a min doume e estame dando

moito para eu deixalo por ahora. De volver a Espa-

ña, tería que cambiar moito a cousa, este país axu-

doume moitísimo como para eu deixalo un día.

J.L. Ok Skipper, lamentablemente eu tamén teño

cotas que cumprir e obríganme a ter que deixar es-

ta agradable conversación da que aprendín moito

dos mariscos que máis me gustan e dos que ti nos

provés. De agora en diante mirarei ás vieiras ou

lubrigantes pensando que talvez procedan dun dos

Discovery. Un abrazo e vémonos na próxima xun-

tanza.

Ahí che vai o cuestionario de Bernard Pivot:

J.L_ Cál é a túa palabra favorita?

Bernardo._ Na teño

J.L._ Cál é a menos favorita?

Bernardo._Guerra

J.L._ Qué te emociona?

Bernardo._ Ver a cubierta chea de peixe

J.L._ Qué son ou ruído che gusta?

Bernardo._ A música

J.L._ Qué son ou ruído detestas?

Bernardo._ Cando rascan o tenedor no plato

J.L._ Cál é o teu xuramento favorito?

Bernardo._ Non acostumbro a xurar

J.L._ Qué profesión ademais da que exerces

che gustaría facer?

Bernardo._ Piloto de Rally

J.L._ Qué profesión non desexarías facer?

Bernardo._ Médico

J.L._ Se o ceo existe, Qué che gustaría oír que

che dixese Deus cando chegases ás portas

celestiais?

Bernardo._ Xa podes ver a túa nai outra vez

9

p/ Elixio Vieites

Tipo de ben: Muíño,

Concello: Muros

Parroquia: Abelleira (Santo Estevo)

Lugar: A Rateira

Outra denominación do ben:

Cronoloxía: Descoñecida,

Descrición:

O muíño do Pazo forma parte dun conxunto de 8

muíños que se atopan a carón do río Rateira. Os

nomes dos outros muíños son A Moíña, O Quei-

mado , o do Medio, o Novo, o Vello, o de Moledo,

o do Campo e o da Agriña. Unha canle, que aínda

se pode ver esborrallada, levaba a auga aos dife-

rentes muíños da marxe dereita do río para facer

andar a moa. Todos os muíños son de parecida

construción, planta rectangular e tellada a unha

auga con tella do país. Os muros son de cachote-

ría.

Propiedade: Privada

Uso actual: Sen uso

Código no Catálogo da Xunta:

Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xun-

ta e dos PXOM)

Referencias bibliográficas:

http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/

siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/

documents/22396CA021.PDF (pax 3 do pdf)

Ruta dos muíños do río Rateira

http://xurl.es/do964

Afeccións

Ten camiño de acceso?: Si

Está cuberto de maleza: Si

Está afectado por algunha obra: Non

Estado de conservación: Malo

Atópase en perigo nestes momentos?:

Onde está localizado:

Muiño do Pazo (Abel le i ra)

10

A NOSA XENTE

XOSE TOBIO

MAIO p/ Francisco Abeijón Núñez

Xosé Tobío Maio “Conroa” naceu en Esteiro (Muros)

o 8 de xaneiro 1891 no seo dunha familia labrega.

Como moitos fillos das familias poderosas do rural

galego estudiaría no Seminario de Santiago durante

dez anos e remataría facéndose mestre de escola.

Impartiría o seu maxisterio no centro de orientación

marítima do Pósito de Pescadores de Esteiro dende

finais da década dos anos vinte. Casou con María

Jesús Sillero Sanvicente, tamén mestra que daba

escola na parroquia de Lira no concello de Carno-

ta.E tivo cinco fillos: José, Enriqueta, María, Luisa e

Ricardo.

Por aquel tempo, Xosé Tobío Maio xa se convertera

nun auténtico referente cultural. Tendo unha gran

influencia en asociacións e en numeros actos que

se celebraban en toda a comarca. Participou, por

exemplo, en 1934 na famosa homenaxe que da

man de Álvaro de las Casas se lle tributou en Outes

ao poeta Añón. A este acto, Conroa levaría os seus

rapaces da escola do pósito de pescadores de Es-

teiro. Tamén aínda hoxe son lembradas polos máis

vellos do lugar as súas incisivas murgas satíricas

cantadas polo tempo do carnaval “Moita festa com-

pañeiros van a ter os de Negreira e nos como bos

irmáns imos aló a carreira…”

Consciente co seu compromiso republicano partici-

paría activamente no desenrolo e transformación da

vella Protección Social Esteirana creada en 1915

pola teoría política agrarista. Neste caso, a evolu-

ción do asociacionismo agrario sería capitaneado

por outro mestre, o socialista Francisco Rodríguez

Suárez, pero este é tema para debullar noutra oca-

sión.

Xosé Tobío Maio foi un dos que en xullo de 1936 se

embarcaron en Muros, xunto coas autoridades repu-

blicanas da comarca, a bordo dos bous Santa Eula-

lia e Santa Rosa rumbo a Bilbao coa finalidade de

escapar da represión franquista e defender a causa

republicana. Falouse que durante a guerra exerceu

como profesor en Cabo Rosas, na provincia de Gi-

rona.

Rematada a guerra, Conroa pasará a Francia e ao

igual que moitos exilados españois tivo que agardar

nun campo de concentración de refuxiados a que un

vapor os trasladase a illa de Santo Domingo. En

novembro de 1939 viaxaría a Venezuela, donde

subsistiu dando clases particulares e mesmo colo-

cando cristais nos edificios en construcción. Poste-

riormente pasará por Panamá e Chile para recalar

finalmente na Arxentina.

Gracias a uns carpinteiros de ribeira do Freixo

(Outes) conseguiu un traballo de contable nun aste-

leiro. Será en Bos Aires donde funde xunto con Ma-

nuel García Gerpe e Manuel Varela Buján a folla

“Crisol Gallego” que saía publicada no xornal Sába-

do. En 1941 publicará na editorial Celta o seu poe-

mario Espiñas. A edición desta obra foi posible gra-

cias a colaboración das sociedades galegas bonae-

renses, entre as que tivo unha especial importancia

a participación da asociación dos emigrantres pro-

cedentes do concello de Outes que xuntaron unha

importante cantidade de diñeiro para axudar a pagar

o coste da publicación. Durante toda a década dos

corenta os exemplares do libro Espiñas foron che-

gando a Galicia agachados polos mariñeiros a bor-

do dos trasatlánticos que por aquela cruzaban o

océano, ao tempo que medraba a sona de Conroa.

Daquel escritor e mestre esteirán republicano que

vivía de traballar nas oficinas dos asteleiros da boca

rioplatense.

Axudado pola familia, en 1948 gracias a unha am-

nistía do goberno franquista, Xosé Tobío Maio volta

a Galicia. Aínda que quedara en suspenso a súa

11

praza de funcionario, Conroa non perdería a súa con-

dición de mestre, xa que daría escola na súa casa da

Grais a varias xeracións de esteiráns que o idolatra-

ron. Estes mozos foron os principais divulgadores á

nosa xeración das Espiñas de Conroa. E por eles

tamén tivemos a sorte de coñecer que o escritor con-

tinuara escribindo e que fixera unha segunda parte

de Espiñas. Tamén que a súa intención era agrupar

todos os poemas escritos en galego nun volume que

titularía tamén Espiñas e os escritos en castelán nou-

tro chamado Campanadas.

Para recuperar o seu posto de mestre nacional tivo

que soportar en 1955 un humillante xuízo de revisión

por parte do réxime franquista. Con un prego de car-

gos que sonarían practicamente ridículos si non se

tratara de xogar coa vida e o futuro das persoas. Xo-

sé tobío Maio foi acusado de:

- Ser activo militante del Frente Popular y destacado

organizador de sociedades marxistas en el lugar de

su residencia inculcando, como es natural, estas doc-

trinas antiespañolas a los alumnos de la escuela que

por entonces regentaba.

- Como consecuencia de su ideología y actividades

izquierdistas extremas, de carácter público y notorio

en propagandas y mítines, su vida social se desarro-

llaba al margen de la Iglesia Católlica y de todo deber

religioso personal lo que constituía un mal ejemplo

vivo y permanente para sus alumnos.

- Su ideología y personalidad dirigente y activa en las

organizaciones de la extrema izquierda, la dejó plas-

mada de manera auténtica en la carta de fecha

27/11/1935 unida al expediente, dirigida a D.Manuel

Guzman, diputado de la ORGA, fusilado en consejo

de guerra y a D.Francisco Prego, activista al servicio

de Casares Quiroga, y en la cual se consignan las

siguientes frases alusivas a la represión sangrienta

de los intentos y preparación por entonces del Glorio-

so Movimiento Nacional que luego sobrevino “…de

común acuerdo operar con mano segura para que

ciertas enfermedades no vuelvan a retoñar. Queda-

mos con moito afán por saber o resultado do parto…”

- Al advenir el Glorioso Alzamiento Nacional, como

dirigente izquierdista de la villa, quiso oponerse al

triunfo del ejército y al verse perdido huyó con direc-

ción desconocida abandonando su destino.

Recupera a súa praza no Ministerio de Educación e

imparte escola en San Xosé de Ribarteme (As Ne-

ves) entre os anos 1957 e 1960. Despois voltará a

Esteiro donde coincidirá co tamén mestre Victor

Campio Pereira. Durante toda a longa noite de pedra

franquista foi coñecedor do mundo exterior a través

dun potente aparato de radio que tiña agachado no

faiado da súa casa da Grais, pola que escoitaba as

novas do exilio español e mesmo da BBC coa que

fixo algunha colaboración.

Xosé Tobío Maio faleceu en 1971, co dictador vivo e

sen albiscar aínda a alborada democrática que viviría

o estado español nos anos setenta.

Nesta etapa final da súa vida foi cando coñeceu a

Victor Campio Pereira, un xoven profesor que chega-

ba a Esteiro e ao que Conroa lle encomendou o ma-

nuscrito da súa novela que quedara sen publicar en

1936 e que el refixera posteriormente. Pasados ou-

tros vinte anos, a principios dos anos noventa, o es-

critor Cam-

pio Pereira

púxose en

contacto coa

sociedade

Esteirana

para intentar

cumplir o

compomiso

adquirido co

autor de pu-

blicar “…

cando se

poidera…” a

novela “O

frade das

dúas almas”.

Por aquela,

nós andába-

mos embar-

cados no proxecto da revista a Motora dos Canedos

e aínda que economicamente non éramos quen de

sufragar nen a publicación da nosa revista a idea

pareceunos fantástica. E mesmo creamos unha co-

misión que tiña a intención non solo de publicar esta

novela, senón de poñer en valor toda a obra e a figu-

ra deste insigne escritor esteirán.

Neste eido, a tripulación da Motora, entre os que es-

taban os actores Xosé Manuel Olveira, Francisco

Cernadas Veloso, Víctor Fábregas e un amplio grupo

de xente capitaneada polo mestre Xosé Agrelo Her-

mo, non fomos quen de publicar esta novela. O noso

esforzo acadou uns froitos moi cativos pois solo con-

seguimos múltiples copias das poesías e algunha

fotografía de Conroa, uns artigos sobre o escritor de

Victor Campio e do profesor Alonso Montero para a

nosa revista. E a autorización da neta para que a

asociación cultural Canedos poidera publicar a obra

de Xosé Tobío Maio. Pero penso que o noso esforzo

mereceu a pena e que serviu humildemente para que

a xente non se esquencera do escritor e acolla agora

con ilusión a publicación da novela inédita de Con-

roa.

Gracias e noraboa a Victor Campio Pereira e a Edito-

rial Galaxia por cumplir este vella faena que supuxo a

angueira de varias xeracións de esteiráns entre as

que eu me inclúo.

12

p/ Inés Monteagudo Romero

Técnico de inspección e promoción

Agader

O reto máis importante que ten a UE para este novo

período de programación é saír da crise e retomar o

camiño do crecemento sostible. Para iso precísanse

unhas finanzas públicas saneadas, reformas estru-

turais e investimentos a prol do crecemento e a me-

llora do emprego.

A Estratexia UE 2020 vai dirixida a acadar unha

economía intelixente, sostible e integradora, que se

supón vai xerar emprego, produtividade e cohesión

social. Así, neste novo período o FEDER, o FSE e o

FC teñen como obxectivos o “Investimento en crece-

mento e emprego” e a “Cooperación territorial euro-

pea”, neste caso só o FEDER.

Os fondos estruturais e de investimento europeos

(Fondos EIE) inclúen en España, para o período

2014-2020, o fondo europeo de desenvolvemento

rexional FEDER, o fondo europeo agrícola de de-

senvolvemento rural FEADER, o fondo europeo ma-

rítimo e da pesca FEMP e o fondo social europeo

FSE. Os fondos EIE teñen como obxectivo promo-

ver a competitividade e a converxencia de tódolos

territorios e son un instrumento esencial para facer

fronte aos retos do noso pais, restablecendo e au-

mentando o crecemento e garantindo unha recupe-

ración que xere emprego.

Para acadar estes obxectivos búscase a coordi-

nación entre os fondos, evitando solapamentos, e

tratando de acentuar os efectos positivos a través

das sinerxias. Neste camiño a Comisión propón un

Regulamento de disposicións comúns, que persigue

intensificar a coordinación, para concentrar os recur-

sos en acadar os obxectivos da estratexia UE 2020.

Así estableceranse uns obxectivos temáticos co-

múns, unha planificación e mecanismos de execu-

ción máis coherentes, unha reserva de eficacia, e

unhas normas de subvencionalidade máis simplifica-

das, entre outros elementos. O FEDER e o FEADER

contribuirán a tódolos obxectivos temáticos, incidin-

do nos ámbitos nos que actúan as empresas e na

prestación de servizos; o FSE atenderá ao emprego

e a mobilidade, a educación, competencias e apren-

dizaxe permanente, promoción da inclusión social e

O novo período de programación

UE 2014-2020

A Estratexia UE 2020 vai dirixida

a acadar unha economía intelixen-

te, sostible e integradora, que se

supón vai xerar emprego, produti-

vidade e cohesión social.

13

loita contra a pobreza; o FEADER terá como ob-

xectivo o crecemento intelixente, sostible e integra-

dor nos sectores agrícola, alimentario e forestal, así

como as zonas rurais; o FEMP centrarase na viabi-

lidade e competitividade da pesca e da acuicultura,

promovendo a cohesión social e a creación de em-

prego nas comunidades dependentes da pesca,

diversificando a actividade cara outro sectores ma-

rítimos.

Os traballos de programación da política de cohe-

sión inclúen un Acordo de asociación de España, e

os Programas operativos nacionais.

O Acordo de asociación é un documento nacional,

no que se expón a estratexia e as prioridades de

investimento dos fondos. Para elaborar a estratexia

faise unha análise da situación, incidindo nas dis-

paridades existentes entre as distintas rexións, nas

oportunidades de crecemento e debilidades, nas

diferentes áreas de investimento que identifican os

regulamentos, e que son os obxectivos temáticos:

Potenciar a investigación, o desenvolvemento tec-

nolóxico e a innovación; Mellorar o uso e a calidade

das tecnoloxías da información e das comunica-

cións e o acceso a estas; Mellorar a competitivida-

de das pequenas e medianas empresas, do sector

agrícola (no caso do FEADER) e do sector da pes-

ca e a acuicultura (no caso do FEMP); Favorecer o

paso a unha economía baixa en carbono en todos

os sectores; Promover a adaptación ao cambio cli-

mático e a prevención e a xestión de riscos; Prote-

xer o medio e promover a eficiencia dos recursos;

Promover o transporte sustentable e eliminar os

embotellamentos nas infraestruturas das redes fun-

damentais; Promover o emprego e favorecer a mo-

bilidade laboral; Promover a inclusión social e loitar

contra a pobreza; Investir na educación, no desen-

volvemento das capacidades e na aprendizaxe per-

manente; Mellorar a capacidade institucional e a

eficiencia da Administración pública.

Pola súa banda os traballos do Programa operativo

lévanse a cabo respectando o principio de partena-

riado e gobernanza multinivel; é dicir, están involu-

cradas as autoridades públicas dos diferentes ni-

veis da Administración española (hai un programa

operativo por comunidade), e os axentes económi-

cos e sociais.

Se nos dan oportunidade, iremos desenvolvendo

estas primeiras apreciacións e analizando as re-

percusións que estas actuacións van ter na nosa

economía.

14

O muradán José Manuel Bermúdez

presentará axiña a seu cuarto libro. Unha novela

histórica ambientada na Gran revolta irmandiña de

1.467, o maior acontecemento social ocorrido en

Galicia na idade media.

A novela, escrita en galego, conta a

historia dun labrego da comarca ferrolá, chamado

Valente, que despois de ser visitado polos sicarios

do nobre Andrade, esixíndolle entregar un terzo

da colleita como pago dos impostos, e ante a

imposibilidade de facer fronte a tal demanda,

decide desprazarse a Pontedeume para solicitar

do nobre un aprazamento. Un amigo da infancia,

que lle da acubillo na súa casa durante a súa

estanza na vila do Eume, disuádeo de visitar a

Fernán Pérez, e convénceo para tomar parte

nunha gran revolta que se está a organizar para

acabar cos abusos dos señores donos daquelas

terras.

A animosidade que esperta aquel plan no

idealista labrego, faino incumprir cunha promesa

que lle fixera a súa muller. Esta, temendo que lle

ocorrese algo ao seu marido, decide ir a buscalo,

sendo asaltada no camiño por unha caterva de

mozos bébedos, que, despois de agredila e

violala, asasínana e foxen en busca de protección

no pazo dos Andrade.

Valente, quen se encontra coa súa muller

morta no camiño de regreso, implicase

emocionalmente naquela loita, co obxectivo de

atopar e matar aos asasinos da súa dona.

Alistándose no exército irmandiño, dedicará varios

anos da súa vida a loitar contra a nobreza galega,

sen deixar nunca de perseguir o seu obxectivo de

vinganza.

Na novela mestúrase a ficción cos

acontecementos históricos que se deron en

Galicia entre o 1.465 e o 1.472. Centrando

especialmente a narración no bienio da revolta e

dominio irmandiño, dende o 1.467 ata o 1.469, e

na contra revolta posterior, dende 1.469 ata o

1.472, coa recuperación do poder e dos seus terri-

torios polos nobres anteriormente derrotados. Se

ben, mediante recensións retrospectivas, se alude

a sucesos anteriores, levando a historia a tempos

pretéritos, antes incluso de nacer o protagonista,

desenvolvéndose a trama ao longo de toda a súa

vida, durante a cal suceden unha serie de

acontecementos e cambios na sociedade galega,

que afectan directamente ao personaxe principal,

e a aqueles amigos, veciños e familiares que o

rodean.

Novo libro do Muradán

José Manuel Bermúdez Siaba

15

Os protagonistas de ficción e as súas vivencias

comparten argumento con personaxes e feitos

reais, o que fai desta obra unha interesante

elección, tanto para unha lectura ociosa como

consultiva.

A novela está dispoñible en formato

dixital para Kindle, en Amazon. E está xa en

proceso de edición, polo cal axiña estará

dispoñible tamén en papel, editada pola editorial

Círculo Rojo.

No mes de marzo será presentada polo

autor en Buenos Aires, xunto a súa anterior

novela, “Mucho antes de ser mujer”.

Bermúdez espera poder presentala xa en

Galicia no mes de maio ou de xuño, e case con

seguridade en Santiago de Compostela.

Sinopse do libro.

Na segunda metade do século XV, as

clases baixas e medias de Galicia estaban a sufrir

unha situación de inestabilidade e carencias que

alimentaron, durante anos, o descontento xeral e

os desexos de xustiza dos menos favorecidos.

Aos períodos de malas colleitas por mor da falta

de choivas, sumábanselle os abusos da

aristocracia, e a inseguridade que supoñían os

salteadores e criminais, que actuaban baixo o

amparo dos nobres e do alto clero. O descontento

do pobo estoupou finalmente, na primavera de

1.467, nunha gran revolta popular coñecida como

“A Gran Revolta Irmandiña”.

Naquel contexto social, un labrego

chamado Valente Bolaño, coñecido como “Valente

de Covas”, alistouse no numeroso exército

popular en busca de liberdade e vinganza. Ao

longo de varios anos Valente había ser

protagonista, tanto dos satisfactorios logros

acadados na guerra, como de desoladoras perdas

persoais.

Acadada a vitoria, pouco durou aquel

tempo de paz e xustiza, xa que unha contra

revolta dos nobres, ansiosos por recuperaren o

poder e os seus territorios, desencadeou un novo

enfrontamento. Valente retomou, unha vez máis,

as armas para defender a liberdade conquistada e

ultimar, de paso, o seu inconcluso desquite.

Biografía do autor

José Manuel Bermúdez nace en Muros, (A

Coruña) o 7 de decembro de 1.957. Con apenas 3

anos emigra coa súa familia a Buenos Aires, onde

se desenvolve a súa infancia e cursa os seus

estudos. Con 15 anos retorna a Muros, ao

terminar o servicio militar, con vinteun anos,

emigra novamente, esta vez a Suiza, onde escribe

os seus primeiros poemas e relatos, os cales non

chegou a publicar.

En 1.985 vai vivir a New York,

retornando definitivamente a España en 1.989.

Publica o seu primeiro libro en 2.012, (De la luz a

las tinieblas. Editorial united p.c). En 2.013 publica

o seu segundo traballo, unha recompilación

histórica sobre o concello de Muros, (2.0 Editora).

En agosto de 2014 editase a súa segunda novela,

titulada Mucho antes de ser mujer, (Finisterrae

Ediciones).

16

p/ Manuel Lago Álvarez.

De cando os franceses prenderon fogo a Muros

aquel fatídico 26 de marzo de 1809, amais das

cinzas de 190 casas queimadas, deixáronos sen

parte da nosa historia escrita. Vellos documentos

que se atopaban nas casas dos escribáns da Vila

foron tamén pasto do lume e coa súa desaparición

perdeuse un legado historiográfico que como

rexistro escrito da nosa historia deixounos orfos do

coñecemento do acontecer de Muros durante

séculos. Pero non todo se perdeu. Dalgunha

maneira unha pequena parte do arquivo salvouse

do lume. De feito, nos arquivos municipais de

Muros hai documentos dos séculos XVI, XVII e

XVIII, arquivados na forma en que os técnicos

chaman “unidades de instalación”, sendo as mais

antigos as actas capitulares do ano1560.

A publicación no ano 1997 do libro do muradán

Don Manuel Fabeiro Gómez titulado “PAXINAS

HISTORICAS DE MUROS”, (Editorial Toxosoutos),

dou luz a un inmenso traballo paleográfico sobre as

actas capitulares do ano 1560. Don Manuel, con

unha paciencia inmensa transcribiu estas actas que

nos dan a coñecer o como se desenrolaba a vida

dos muradáns neses anos.

O libro describe con todo detalle como o primeiro

de xaneiro de cada ano, alcalde, xuíces e

rexedores, e parte dos veciños, acudían á Misa

Maior na Colexiata, para despois da ofrenda facer

tódalas dilixencias que eran obrigatorias de realizar

dende tempo inmemorial, e entre outras: nomear

ao Escriban, designar ao Procurador Xeral,

conceder poder o mesmo, proposta dos Señores,

donos dos Cobrados, aprobación de ordenanzas,

etc. Amais, no libro fai referencia a acordos

municipais de todo tipo, incluíndo as peticións e

queixas que presentaban veciños e forasteiros. Así

podemos saber dos acordos sobre os diezmos

pesca e as medidas do sal; do pago aos

traballadores; da visita de inspección do Dr.

Carriazo, provisor da cidade e arzobispado de

Santiago; da contratación do Sacristán e as súas

obligacions; dos ingresos e gastos fixos do

Concello; da necesidade de pan en Noia e da

descarga de pan para Muros; do conflito do coto de

Louro cos forneiros da Vila; da economía marítima;

do acordo de non admitir en Muros aos taleheiros

que foran vivir a Noia, etc. E así, todo o libro,

escrito cos datos que ofrecen as actas capitulares,

e un magnífico diario do acontecer da Vila e das

súas xentes neses anos do século XVI.

Dos andares sobre as páxinas do libro, fun quen de

sacar os nomes das persoas que cita, que

alcanzan a cantidade de 117, e que transcribo.

Moitos dos apelidos aínda son habituais nas xentes

de Muros de agora; outros xa desapareceron.

xunto con eles –nalgúns casos, cando así

aparecen- tamén poño os oficios, cargos e labores

que desempeñaban.

Xentes de Muros no século XVI

17

Persoas citadas:

Afonso Bazarra

Afonso de Lansos

Afonso de Nantes

Alberte Díaz

Alberte Fernández

Alberte González

Alberte Simón (taleheiro)

Alberto de Bazarra

Aldonza Dominguez

Alonso de Lestón (forneiro)

Alonso de Queiro

Alonso Nunez (Notario de nú-mero da Vila)

Alonso Pérez

Antón Xerpe

Antonio de Caamaño

Antonio de Meyrans (rexidor)

Antonio de Padrón

Antonio Domínguez

Antonio Gómez Ares

Antonio Gómez de Guisa-monde

Apriço García

Bachiller Leis

Bachiller Pardiñas (alcalde)

Bartolomé de Barral (notario)

Coles Maragato

Diego Fariña (escribano)

Dominga Oanes

Domingo Ferreiro

Domingos Fernández

Fernán de Saborido

Fernán de Sofán

Fernando de Loro de Figue-roa

Fernando Díaz de Caamaño

Francisco de Xixón

Gómez Ferreiro

Gómez Martínez (Ferreiro)

Gonzalo Calderón (rexidor)

Gonzalo Fernández (xuíz)

Gonzalo García (mariñeiro)

Gonzalo Louro

Gregorio de Caamaño

Gregorio de Reloba

Gregorio Fernández

Gregorio Fernández de Ben

Gregorio López (rexedor)

Gregorio Loro

Gregorio Peres

Gregrorio de Landeira (rexedor)

Inés Rodríguez (viuva de Sancho López de Ozconez)

Jacome de Ermida

Jacome Paz

Jacome Xorxe

Juan Afonso de Senyill

Juan Ben (notario)

Juan da Cana

Juan de Iocias

Juan de Lago (traballador)

Juan de Louro

Juan de Paradas (escribano)

Juan Fernández de Landeyra (tnte. de alcalde)

Juan Rodrígues Guiançe

Juan Rroibo

Juan Veloso

Lopo Afonso

Lopo Fariña

Lopo Faryna Fernández

Lorenço Afonso

Martín de Leis

Martín de Tal

Martín Fernández

Martín Fernández Loro

Martín Sánchez (sacristán)

Martino de Mayo

Mourelos

Pedro de Ben de Figueroa (Procurador Xeral en 1560)

Pedro de Zas

Pedro del Rio (canteiro)

Pedro Ninobo

Pedro Simón (taleheiro)

Pedro Teyxido de Turnes

Pedro Yañez de Baruta

Pero Afonso de Ayuso (coengo)

Pero Amor (colledor das Ren-das no 1559)

Pero de León (colledor de Rendas Reais)

Pero García de Ares

Pero Lesmente

Pero Yañez de Baruta

Roi Bo

Roi da Ponte (colledor das Rendas Reais)

Roi de Loro Figueroa

Sancho López de Ozconez (Xuíz da Vila, soterrado na Colexiata)

Vasco Patiño (Xuíz ordinario)

Vasco Rodríguez (taleheiro)

Xácome Giance (mercader e colledor das Rendas no 1559)

Xácome Gómez

Xan Rodríguez

Xil de Corposanto (taleheiro)

Xoán Beloso

Xoán Camarón

Xoán de Bamonde (procurador do alumeado da igrexa)

Xoán de Bazarra (colledor das Rendas Reás)

Xoán de Ben (alcalde)

Xoán de la Llama (Procurador xeral en 1559)

Xoán de Louro (Maiordomo Cofradía. Espíritu Santo)

Xoán de Meiráns (escribano real)

Xoán de Neira

Xoán de Santa María

Xoán de Xixón (alcalde)

Xoan Falloa (coengo)

Xoán Fernández

Xoán Fernández de Landeira

Xoán Martín

Xoán Preto (rexidor)

Xoán Rodríguez Moro (Teniente de Xuiz)

Xoán Roubo (Maiordomo Co-fradía. Espíritu Santo)

Xoán Xordo (maiordomo do Couto de Louro)

Xoán Xordo Rebellón

18

Estatísticas de Muros

p/ Alianza Uhía Patiño

Nos primeiros meses do ano as Administracións

soen facer públicas estatísticas referentes a todo

tipo de datos que fan referencia aos Concellos, e

fano comparando o ano vencido cos anos

anteriores, co obxetivo de analizar as situacións

de crecemento ou decrecemento que inciden no

andar económico ou social da poboación afectada.

No caso de Muros, as facilitadas ata o de agora

non son precisamente moi boas.

Todos os analistas coinciden sempre en que

resulta básico para calquera tipo de crecemento

económico que, ao menos a fixación da poboación

se encadre na estabilidade; argumento que se

sustenta na necesidade de que para que se

produza un crecemento cómpre que a poboación

creza ou, no mellor dos casos, non diminúa.

Os datos que paso a ofrecer son oficiais, recollidos

dos publicados por diferentes administracións, e

non pretenden mais que dar a coñecer unha

situación real, que pode ser boa ou mala, segundo

os ollos que os miren.

Poboación:

A 31 de decembro de 2014 o censo de habitantes

de Muros é de 9117 persoas, das que 4402 son

homes e 4715 mulleres. A 31-12-2013 a

poboación era de 9281 persoas. No ano 1900 a

poboación do noso Concello era de 9130

habitantes. Comparado coa veciña vila de Noia,

no ano 1900 tiña unha poboación de 9761

habitantes e agora en 2014, son 14571.

Censo Electoral de muradanos residentes no

estranxeiro (CERA)

Segundo as estatísticas ofrecidas polo INE a

1/9/2014 había censados no extranxeiro 1730

emigrantes cuxa orixe ou residencia é o municipio

de Muros.

Paro:

A 31 de decembro-2014, o número de parados é

de 674 persoas (332 homes e 342 mulleres). A

19

variación relativa con respecto ao mes anterior é de

-6, e a absoluta, con referencia ao ano anterior, a -

59. A 30 de xaneiro, o paro era de 686 persoas, o

supón un incremento do 1,78 % sobre o mes

anterior.

Débeda:

Según o Ministerio de Economía e Facenda, o

Concello de Muros, a 31-12-2013 tiña unha débeda

de 2.399.000 euros. A débeda viva a 31-12-2012

era de 2.655.000 euros. No 2013 reduciuse en

256.000 euros.

Protección e promoción social:

En 2013 o Concello de Muros, cunha débeda por

habitante de 36,38 euros, gastou en protección

social por habitante, 7,44 euros e en servizos

públicos básicos 160 euros por habitante. No

mesmo período Carnota, cunha débeda por

habitante de 43,61 euros, gastou 65,20 e 286,80

euros respectivamente. No caso de Noia, cunha

débeda por habitante de 66,91 euros, o gasto foi de

73,42 e 274,20 euros respectivamente.

Gastos de persoal:

Dos datos da liquidación do orzamento de 2012, os

gastos de persoal do concello de Muros supuxeron a

cantidade de 2.646.106,88 euros, que representan o

42,8 % do presuposto dese ano (6.181.902,96

euros), resultando ser o concello con mais gasto de

persoal de toda a Costa da Morte.

20

p/ Nieves Formoso Vidal.

Lembro sempre con moito agarimo os meus

tempos escolares en Louro e Muros. Foi unha

época bonita da miña vida na que aprendín e fixen

amigos que aínda hoxe conservo.

En Louro, as primeiras letras aprendinas na escola

de Dona Mari-Carmen e Dona Dolores. Mais tarde

tamén acudín as clases particulares que daba o P.

Agustín, do que gardo un gran recordo. Xa en

Muros, para estudar o bacharelato fun a academia

de Dona Katy, na rúa Axesta, e a Academia que

había nos baixos do Concello.

A escola de antes pouco ten que ver coa de agora.

O sistema de estudo agora e mais levadeiro e

pouco ten que ver cos moitos medios dos que

dispoñen agora as novas xeracións. Cando

pensamos que kilos de libros puideran ser

sustituídos por unha tablet?. Agora os métodos

son mais modernos e se acompañan dun

profesorado mais especializado na materia que

imparten e dunha maior conciencia de que o

alumno é, por enriba de todo, unha persoa a que

hai que respetar. Do mesmo xeito, os alumnos na

súa inmensa maioría, ven aos mestres como os

seus preceptores e non como a persoas das que

hai que escapar.

De antes para agora hai cousas que non

cambiaron. E refírome aos moitos disparates que

se dicían nas respostas ás preguntas dos

profesores. Eu teño escoitado uns poucos e

atrevinme a recopiar uns mais, e como a miña

memoria non me alcanzaba a todos, engadinlle

outros que fun recollendo de aquí e de acolá.

Espero, que como a min, vos lembren o imaxin que

Os anos da escola

RELIXIÓN:

A Santa Trindade: Son o Pai, o Fillo e unha

Palomica que vive con eles.

Onde foi bautizado Xesucristo: En Río Janeiro.

O sexto mandamento: Non fornicarás ao teu pai e

á túa nai.

A soberbia: É un apetito desordenado de comer e

beber, que se corrixe practicando a luxuria.

Fe: É o que nos dá Deus para poder entender os

curas.

Relixión: Caín matou a Abel cunha molleja de

burro. (Custoulle, pero ao final conseguiuno)

MATEMÁTICAS Polígono: Home con moitas mulleres.

Área do triángulo: É igual á cuarta parte da metade

do seu lado pola semisuma da raíz cadrada de tres.

Que é un paralelogramo?: Un aparato que serve

21

para pesar en gramos.

Que é un ángulo recto?: O que non se desvía

nunca.

Que son números primos?: Os que teñen os

mesmos avós.

Quen era Pitágoras?: Un director de colexio que

inventou moitas cousas e que non sabía escribir.

Profesor: Un pintor tarda dúas horas en pintar unha

parede e outro pintor faino en tres horas, canto

tardarán en pintar a parede se o fan os dous

xuntos? Alumno: Cinco horas.

Ponme un exemplo de pentágono: A Casa

Branca.

Quen foi Enrique Octavo?: O que inventou as

fraccións.

Barroco: Estilo de casas feitas de barro. (como o

seu propio nome indica)

Cal é o pico máis alto da península e onde se

encontra?: O Aneto, que está nos Pireneos, en

Francia.

CIENCIAS NATURAIS:

Movementos do corazón: De rotación arredor de

se mesmo e de translación arredor do corpo. O

corazón sempre está en movemento, só está

parado nos cadáveres.

Esqueleto do papo da perna: Está formado polo

óso máis longo do corpo, que é o fémur que vai

dende o omoplato ata a rótula.

Terremotos: Son problemas internos que ten a

Terra.

Que significa leucocito?: Leu, animal, e cocito,

pequeno.

Partes do insecto: Son tres: in-sec-to.

O sal común: Ten un curioso sabor salgado.

Coñeces algún vexetal sen flores?: Coñezo.

Glaciar alpino: Chámase así porque arrastra

moitos piñeiros.

Froitos secos: Entre eles está a laranxa, que se

divide en varias partes chamados "grallas".

Arterias: Son uns tubiños de plástico flexibles.

Pediatra: Médico dos pés.

Estimulantes do sistema nervioso: O café, o

tabaco e as mulleres.

Animais polares: Son a Osa maior e a Osa menor.

A medula espiñal: É un tubo de 10 a 12 metros

onde dicían os antigos que residía a alma. (e que o

temos gardado moi enrolladito para que nos caiba

ben dentro da columna vertebral).

Minerais: Son animais sen vida.

Fases da Lúa: Lúa chea, lúa nova e menos cuarto.

Músculos do colo: Electrocleidomésticos.

Parasitismo: É a acción de parar unha cousa.

Ósos do cranio: Son un frontal, dous parietais,

dous orientais... (- Non home, os orientais son os

chineses!) - Ah, si señor! Un frontal, dous parietais,

dous chineses...

Exemplo de fera salvaxe: O porco.

22

Derivados do leite: O arroz con leite.

O mercurio: O mercurio serve para medir a

temperatura e chámase termómetro clínico.

Os vivíparos: Os vivíparos son o contrario dos

ovíparos, entre eles está o home, que ten

memoria, entendemento e vontade.

Os mamíferos: Os mamíferos maman as

substancias da nai.

As eirugas: Non coñezo ningunha eiruga

prexudicial, ou sinxelamente ao mellor vin

algunha e ao meu modo de ver non era

prexudicial.

Traballo e enerxía: Traballo é se collemos unha

cadeira e a poñemos noutro sitio, enerxía é cando

a cadeira se levanta soa. (E forza é cando rompe

a cadeira).

Volcáns: En Mallorca está o Teide. A auga de

mar solidifícase e sae polo cráter. (Si, ese que

está ao lado dos Pireneos. Saen ata polbos nas

erupcións).

Terremotos: Son movementos bruscos que

tragan as persoas. (Non me gustaría encontrarme

pola rúa cun movemento brusco deses).

O voltio: Foi inventado por Voltaire. (Voltaire é

Deus)

O cerebro: As ideas, despois de falar, vanse ao

cerebro.

Aves prensoras: Son as aves que viven nas

"prensas", sitos onde hai moita auga.

Exemplo de galinácea que non sexa a galiña:

O polo.

Réptiles: Son animais que se disolven na auga.

Anfibios: A ra ten unha fenda cloacal, pola cal

lanza o típico son "cloac, cloac".

Exemplo de parasito interno: As vísceras.

Produtos volcánicos: As bombas atómicas.

Glaciares: Poden ser por erosión e por

defunción.

Prehistoria: A prehistoria comezou cando se

extinguiron os dinosauros e rematou cando se

inventou a imprenta.

Paleolítico: Significa Idade de Pedra, porque os

primeiros restos humanos eran de pedra.

Un cadro de Velázquez: As xemelgas.

Quen inventou o pararraios: Frankenstein.

Barroco: Estilo de casas feitas de barro.

Onde está o río San Lorenzo: No escorial.

Que río pasa por Viena: O Vesubio azul.

Afluentes do Douro pola dereita: Son os

mesmos que pola esquerda.

O Cid: Quixo armarse cabaleiro e buscouse un

aldeán chamado Sancho Panza e foise por eses

mundos.

O home primitivo: Vestíase de peles e

refuxiábase nas tabernas.

O nome de América: non se debe a Colón senón

a Américo "Bespúdrico".

LINGUA:

Linguas vernáculas: As que se falan nas

tabernas.

Quen foi Vicente Espinel?: O inventor da Capela

Sixtina. (E o co-fundador da falanxe).

Quevedo: Era coxo, pero dun só pé.

23

CALDEIRÓN (Globicephala melas)

p/ Amado Barrera.

Os caldeiróns son eses cetáceos tan fáciles de identificar polo seu gran bulto central, o “caldeiro”

culpable do seu nome co-

mún.

Hai dúas especies,

pero a que pasa pola mar

de Galicia e ás veces en-

tra nas súas risas de can-

do en vez ven varar e mo-

rrer nas nosas praias, é

ésta, porque a outra

(G.macrorhynchus) non se ten visto máis abaixo do Golfo de Biscaia. Tamén a lonxitude das aletas pecto-

rais, de case que o 30% do longo do Corpo, axuda a distinguila dela

Pódese confundir, de lexos, có Arroaz, ás veces van xuntos nun grupo. O arroaz é màis pequeño

e non é “cabezudo”.

Tamén se parece ao zifio (xénero

ziphius), pero éstes teñen máis fou-

ciño e menos “caldeiro”

O caldeirón desplázase habitual-

mente polo borde da plataforma

continental, o seu hábitat vai dende

as zoas subopolares ata as templa-

das (de 0º a 25 ºC) e hai dúas po-

blacións mundiais, unha ártica e

outra antártica, con uns 90000 indi-

viduos.

Vive en pequenos grupos dunha

media ducia de individuos, pero ás

veces agrúpanase ata 100 deles, e son tan fieis seguidores do “guía” que se vara éste poden ir e varar

unha chea deles. Pero son máis comúns os varamentos aillados.

Comer, come case todo o que pode, unha grande variedade de peixes, pero principalmente a súa

dieta é a base de calamares e bacallao. Necesita uns 14 kg de comida ao día e bucea ata os 600 m para

cazar calamares, que tanto lle gustan e aos que atopa utilizando o seu “caldeiro”, a prominencia frontal,

que é un ecolocalizador.

Pola outra banda, eles son presas naturales de orcas e tiburóns. As femias maduran aos 6 anos e

os machos aos 12, e son polígamos, perdón por acabar caendo no cotilleo, pero non deixa de telo seu

interes o dato.

24

DESPOSORIO ACCIDENTADO

p/ Marcelino García Lariño

Cando na freguesía de San Clodio do

Outeiro Grande, presentáronse Delaidiña dos

Manteiga, solteira, de oitenta e catro anos, e

Dionisio do Corrobelo, dúas veces viúvo, rañando

xa os cincuenta abriles, co san desexo e mellor

vontade de contraer santo e indisoluble matrimonio,

o señor abade, persoa posuidora dunha merecente

sona de home cabal e prudente, faloulle

amigablemente que, “dado que non eran picariños e

polo tanto non pensaban coma nenos debido á

sabedoría dos moitos anos e á experiencia da

dilatada vida, aconselláballe que denantes de dar

un paso tan importante e serio como é o casamento

(anque para o futuro marido ía se-lo terceiro; ela era

principiante) cavilasen moito no que querían facer,

pensasen nas diferenzas de idade que se levaban e

estudasen con detemento os pros. e os contras do

cambio tan radical e transcendental que nas súas

respectivas vidas necesariamente tiña que

producirse”, e emprazábaos para que ó cabo de oito

días lle trouxeran cumprida contestación.

O día sinalado, novamente chegaron os

prometidos á reitoral para dicirlles ó abade que

estaba firmemente decididos a unirse canto antes

en casamento por atopárense ámbolos dous

totalmente (eu diría tolamente) namorados un do

outro.

O tonsurado mirou para eles, e, despois de

estar un anaco de tempo calado, pensativo, díxolle:

–¡Vaia! Se queredes casar, se tedes

vehemente desexo de facelo como dicides, haberá

que casarvos: ninguén pode impedírvolo. Ti,

Dionisio, por seres doutra freguesía, non veñas ata

que traias os papeis arranxados do meu colega; e ti,

Delaida, cando queiras, mañá ou pasado, ven por

aquí.

A Delaidiña non se fixo agardar. Ó outro día

á primeira hora, xa se presentou perante do señor

abade que lle volveu a dicir que pensase, que

recapacitase, que meditase ben no que ía facer ós

seus oitenta e catro anos, que reflexionase no seu

futuro home que xa levara dúas mulleres por diante

25

e que non fixese certeiro o dito que non hai dúas

sen tres. Ela contestoulle que el dáballe claras e

ardentes mostras de que lle quería. E o abade, a

quen aquel casamento, aquela voda, por mor da

diferenza de idade en xente tan lonxeva non lle

gustaba nin moito nin pouco, pero non era quen de

impedilo, tratando por derradeira vez de disuadila,

faloulle:

–Amais desas mostras apaixonadas de

cariño que dis ti, debería darche outras. Imos ver:

–¿Díxote que te ía mercar un coche?

–¡Ai, non señor! E mire, neso que vostede

ben di ten moita razón. Porque si tiveramos coche

sería a felicidade completa. Co que me gusta a min

viaxar e ir ás festas... no me quedará o San Marcos

de Noia, o Nazareno do Caramiñal, o San Pedro de

Muros... ¡qué regalía!

O cura coa contestación da vella veu o ceo

aberto: “xa non hai casamento” coidou, e

replicoulle: –Pois ata teres do teu pretendente esa

inequívoca mostra de cariño, non veñas por aquí.

E non volveu. Non volveu uns días, porque

á semana, pouco máis ou menos, aparecéronlle á

porta da reitoral os dous ruliños montados nunha

motocicletiña pequena desas chamadas “vespino”.

–¡Señor cura, aquí estamos! Como os

posibles non daban para máis non puidemos

chegar a un coche. Cada un vai á feira co que ten,

¿non lle parece? –falou ela. E ó abade caeulle o

mundo ós pés. Non lle quedou máis remedio, pese

ás súas boas intencións, que claudicar: casounos:

Ó remate da cerimonia, os recentes

desposados montados no “vespino” encetaron

gozosos e felices a viaxe de noivos para disfruta-la

lúa de mel.

Ó outro día, enteirado pola prensa, o señor

abade acudiu a velos ó Hospital Xeral de Santiago

onde estaba internados por mor dun grave e

espectacular accidente: escaralláranse por exceso

de velocidade o saírse nunha curva baixando coma

un lóstrego unha pronunciada e perigosa pendente.

E a magoada, tremelicando coma un vara verde,

dicíalle ó abade:

–As crebaduras, con lle ser moito, non lle

son nada, señor cura,. O malo, o que xa non ten

remedio, é a perda do que levaba dentro das miñas

entrañas.

O cura fala o que lle dixo a vella. Moi ben

podería tratarse dun delirium tremens.

26

p/ Javier Mayo Veloso

O prometido é débeda. Alevosamente hoxe deci-

dín o asalto desta fortaleza natural.

Dende hai moito tempo esperaba esta visita a un

monte tan enigmático como

caprichoso nas súas formas

e cargado de estrañas his-

torias (ríos subterráneos,

pozos interminables, mora-

dores misteriosos....). Ma-

nuel Gago, mellor ca

min, vos explica no seu

blog unha interesante teo-

ría, segundo a cal, dende

este natural atalaia, gornicións romanas vixiaban

unha suposta vía secundaria á famosa Vía Per Lo-

ca Marítima (ou Vía XX). http://

www.manuelgago.org/blog/index.php/2010/04/12/ o-

bico-do-castelo-grande-a-fortaleza-dos-

humildestesouros-agachados/

Probablemente moradores de distinta época con-

quistaron O Castelo dada a súa privilexiada situa-

ción. Non lle puxen tempo á ruta posto que me deti-

ven (e camiñei sobre os meus pasos) varias veces.

Ademais "toxos, xestas e loureiros" dificultan o pa-

so. Subimos en coche, para alixeirar, dende Esteiro,

pola estrada de o Maio, pasando por Lestelle, A

Penseira, Catadoiro e Arestiño. Chegamos ata a

subestación de Gamesa e collemos a estrada cara

Á Laxe. Na primeira curva moi pechada a dereita

deixamos o coche e camiñamos uns 100 metros ata

que, a esquerdas comeza un camiño da pé moi es-

treitiño e case imperceptible. Coidado non pasarse

de longo. A uns 300 metros encontrámonos coa

primeira atalaia e entrada natural que algúns mora-

dores adaptaron (ver foto do calzo). Seguimos ou-

tros tantos metros e encontrámonos a segunda ata-

laia. Aos seus pés unha impresionante cova graníti-

ca natural (podemos chegar a estar de pé dentro

dela) onde vemos restos de lume e probablemente

tellas seculares. Seguimos e a maleza vólvese se-

riamente impertinente (15 ou 20 metros), ascende-

mos lixeiramente deixando atrás impresionantes

loureiros e xa estamos no cumio. A primeira arritmia

sucede ao ver, de pronto sobre unha lousa, o al-

Subida ao Castelo

Isto e o que se miraba dende a atalaia. Esteiro ó

fondo. Abaixo, o vértigo.

Detalle do abrigadoiro natural na atalaia principal.

Enlace á ruta:

http://www.wikiloc.com/wikiloc/view.do?id=8810852

27

querque (un xogo moi popular no medievo e orixinario do imperio

romano). Que fai aquí, quen o xogaba e dende cando?. A uns pou-

cos pasos e subindo por uns chanzos tallados na rocha por aqueles

outeadores a segunda arritmia volve visitarme ao descubrir unhas

impresionantes vistas desaconsellables para os que sufran de verti-

xe. Séntome un anaco e intento adiviñar en que estarían a pensar

os meus predecesores centenarios e, sobre todo, dobraría a garda

o perdedor do xogo?. Enlace á explicación do Alquerque (ou Xogo

do Muiño): http://es.wikipedia.org/wiki/Juego_del_molino

Panorámica dende a cazoleta da atalaia do Monte Castelo: dende Arestiño ate a Braña pasando por Esteiro.

Primeiro plano do Alquerque.

Foto esférica dende a Atalaia principal en Google Maps: https://www.google.com/maps/views/view/116330458616586852320/gphoto/6112890348930743298

Despóis do alquerque, quita o hipo esta

fenda na entrada natural do monte.

Imaxinadevos un inmenso medeiro a

modo de cancela eiquí.

Taboleiro granítico do Alquer-

que retocado dixitalmente.

28

José Vázquez Rama (Pepe do Conde)

As aldeas van cambiando e con elas costumes

ancestrais que se perden no tempo. Unha delas é a

matanza do porco. Criar un porco nunha casa era

case a garantía de ter a despensa chea para moito

tempo. Ter un porco na casa era como ter unha

bendición. No meu Serres natal, Case non había

casa que non criara un ou mais porcos.

A base fundamental da alimentación de todo o ano

dependía deses porcos que, entón, pasaban na

casa cerca dun ano, Engordábase con patacas,

verduras, fariña de millo e/ou calquera outro

alimento que se tivese a man, pero case nunca con

pensos, xa que nos tempos de antes non existían

na cultura alimenticia do lugar. Os que nacemos

na aldea sabemos ben que a mellor alimentación é

a natural.

A miña casa coñecíase

e coñécese pola casa

do “Conde” -aínda que

nen antes nen agora

fomos nobres, tan só

xente de aldea criada

no traballo- e nela

tamén había porco. Eu,

de pequeno, esperaba

con ansia pola matanza,

que sempre na nosa

aldea foi unha das

actividades colectivas

mais arraigadas e

colectiva, xa que nela

participaban familia e amigos ao tempo que se

realizaba un traballo esencial para a

"supervivencia" de todo o ano, tratábase dunha

"festa" que duraba máis dun día.

O traslado do porco dende a corte ao banco da

matanza -o traballo do experto matachín- e a

recollida do sangue para facer as "morcillas" eran a

primeira parte da faena. Despois, coller a palla ou a

ramada para queimar o pelo do animal, e

deseguido lavalo ben con auga, frotando con

esmero con pedra do país, e seguir limpado cos

coitelos. Colgalo, abrilo para sacar as tripas e

posteriormente lavalas para logo ser usadas co fin

de facer os chourizos. Aos días seguintes "festa

rachada": preparar a "zorza" para os chourizos e

derreter os rinchóns. Eran días de moito traballo

especialmente para as mulleres que realizaban a

maioría das faenas. E no medio de todo, que non

faltara a caña e o brandy para os homes e o

Sansón ou Anibal para as mulleres,E que

tampouco faltaran bromas, anécdotas nen moita

retranca. Lémbrome dunha do señor Andrés de

Jeilla que con 95 anos lle dicía a unha veciña

"veinteañera" de bo ver que se dispoñía a coller o

coche para ir traballar: "Gloria, ven tomar unha

copiña muller, a ver polo que nos da despois...".Os

nenos tiñamos que conformarmos coa laranxada

da “Pitusa” ou coa gaseosa que dou a coñecer

entre nós o apelido do noso presidente... É esta

unha tradición xa case extinguida e xa son poucas

as familias que na parroquia aínda engordan os

porcos na casa para a matanza, xa que é difícil

encontrar quen axude a realizar os traballos,

ademais que cada vez somos menos no lugar e

tamén a normativa para estas “festas”, é moi

europea.

Con todo, quédanos o gran recordo do gran sabor

de todo canto o porco daba de si: os chourizos

caseiros, as morcillas, as carnes mortas, os callos,

o cocido e o seu caldiño, e tamén o encontro de

familiares e amigos que arredor do sufrido animal

engrandecían os seus lazos de amizade.

A matanza do porco en Serres

29

Presentación do libro

“FALANDO CLARO”

Fotografias: Nieves Formoso Vidal

O venres 20 de febreiro, na aula de informática da

Casa da Cultura de Muros, a revista The Muros Times

tuvo a honra organizar a presentación en Muros do

libro de Pepe Sendón “FALANDO CLARO”, sobre a

vida do dirixente anarquista Claro José Sendón

Lamela.

Ante un público entregado, no nome de Jorge Lago,

(director de TMT), o editor da revista Manuel Lago dou

lectura a unhas notas enviadas por Jorge nas que

amosaba o seu agradecemento ao autor polo gran

traballo realizado; un traballo biográfico sobre unha

persoa singular, profundamente entregada aos seus

ideais, e que nado na parroquia de Louro, e de

humilde condición, chegou a alcanzar gran

notoriedade na España republicana.

O autor da obra, Pepe Sendón, agradeceu a

colaboración de TMT na presentación do libro, e

nunha corta pero profunda intervención, fixo un

percorrido pola vida de Claro Sendón, dende o seu

nacemento en Louro ata a súa morte en New York, no

ano 1937.

Na lembranza do ciclo vital do anarquista loureán, o

autor recordou a Claro Sendón como un fillo de

labregos que daba conferencias; un neno que vendía

xornais nas rúas de Bos Aires e como un autodidacta

que compartía estrado con ministros. Pepe Sendón

tamén defineu a Claro como un loitador incansable na

defensa dos mais débiles.

Toda a disertación de Pepe Sendón estivo

acompañada dunha presentación audiovisual, con

grande aporte de fotos e documentos do recordado

Claro Sendón Lamela.

30

"A confiansa levárona os ingleses."

(dito de Muros)

p/ Manuel Antonio Franco

Na mañá do 4 de xuño de 1805 o señor Yeo

atopábase na cuberta do HMS Loire mirando para

Montelouro. Na marina estaba fasendo carreira.

Entrara con 10 anos e con 22 era primeiro tenente

nun buque da súa maxestade... bo momento para

progresar, este, no medio das guerras

napoleónicas.

A fragata Loire, mandada polo capitán Maitland, ca

súa envergadura e cos 44 canóns que

portaba, podía ter problemas se se enfrontaba cos

buques insignia inimigos como o Argonauta ou o

Bucentaure, de 80 pezas, aos que a Royal Navy

andaba buscando co Prince of Wales ou o Victory,

de 98 e 110 respectivamente. Pero este era o xogo

que mantiñan Calder-Nelson e Villeneuve-Gravina,

non o seu. A súa misión, que xa duraba tres anos,

era acosar e raposear ós barcos franco-españois

que se puxeran por diante.

Para iso sí que estaban ben preparados... que lles

pregunten ós da faluca Esperanza, alias Don Pedro,

da Coruña, capturada dous días antes na bahía de

Camariñas; ou o propio Loire, de fabricación

francesa e apresado sen ter cumprido o ano de

servicio ás ordes da Revolución, aló no outono do

1798, cando fuxía despois da batalla de Tory Island

na costa noroeste de Irlanda. Realmente eran

expertos.

Na bahía de Muros, outra presa: un corsario francés

de 26 canóns que semella preparado para a

navegación. Maitland ordena dirixir o seu barco ó

interior da ría, deixando Montelouro e os areais de

San Francisco á babor. Ás nove da mañán, antes

de doblar Rebordiño, unha pequena batería de

dous canóns que non avistaran sorpréndeos

abrindo fogo sobre eles. El sabe que non supón un

grave perigo, pero é unha molestia que hai que

eliminar.

O capitán Frederick Lewis Maitland, que coñecera a

bahía de Muros cando servía como tenente no HMS

Kingfisher, unha balandra de 18 canóns, tamén

estaba progresando nunha guerra que lle gardaba

unha sorpresa final. Quen lle ía dicir, alí, na cuberta

dun barco de tamaño medio e planeando o

apresamento dunha pequena embarcación francesa

na costa galega, que o

invencible Napoleón Bonaparte, despois da derrota

en Waterloo, se rendiría a el e que o

levaría a Inglaterra cautivo no HMS Belerofonte, un

buque de terceira clase con 74 canóns que o

almirantazgo inglés porá nas súas mans.

Pero esto será dez anos máis tarde. Agora confiaba

na capacidade da súa tripulación e sobre todo nun

tenente Yeo, que xa demostrara a súa valía na

toma de posicións inimigas en terra, coma en

Cesenatico no 1800, na costa adriática italiana.

"Hoxe é o anviversario dos nosos soberanos e ímos

dedicarlles esta victoria!", arengou o

capitán. O primeiro tenente e outros 49 homes

elexidos ármanse e embarcan nos botes para

dirixirse rápidamente á costa e tomar a batería

inimiga. O desembarco nunha zona rochosa non é

31

doada e o baluarte segue cuspindo proxectís, pero

unha vez en terra, os defensores, 8 artilleiros e 10

homes de apoio, fuxen despavoridos en canto ven a

forza e determinación dos soldados ingleses con Mr.

Yeo á fronte.

Desde ese punto de observación privilexiado e

mentras os seus soldados desmontan e inutilizan as

2 pezas artilleiras do baluarte, ve como a Fortaleza

que hai á entrada da Vila está disparando sobre o

Loire con bastante puntería, impactando no casco

do buque unha e outra vez. A fragata vese obrigada

a cambiar o rumbo para protexerse e enfrontar

mellor o contraataque. Tamén ve fondeados non un,

senón tres barcos; a veloz e mariñeira nave corsaria

La Confiance de 26 canóns e o bergantín Le Belier,

de 20 carronadas de 18 libras, ambos de Burdeos,

e a un bergantín mercante español en moi mal

estado. Ningún deles estaba disparando, polo que

advertiu que non estaban pertrechados para a loita.

Quedaba como único obstáculo Fortaleza da Vila,

que incluso sen a axuda dos barcos de guerra

seguía sendo un enemigo a ter en conta.

Protexéndoo hai 22 soldados españois, varios

cabaleiros e xente do pobo. Tamén contan cun

reforzo de 100 homes do buque Le Confiance.

Seguramente non consigan afundilos, pero o

intercambio de disparos podía causar a morte de

moitos dos seus compañeiros.

Mr. Yeo decatouse da existencia dunha porta aberta

na Fortaleza. Os defensores, confiados na

consistencia dos muros que os protexían e

centrados no navío atacante, non se percibiran do

punto débil que supuña a porta sur!. El sí , polo que

sen esperar ordes e encabenzando ós seus 49

compañeiros asalta o forte.

Na entrada hai un centinela francés que dispara en

canto os vé e corre para refuxiarse dentro. A porta

está aberta e desprotexida. Entran e no medio da

praza Mr. Yeo atópase ó governador do posto e

acaba con el dun solo golpe rompendo o seu sable

en dous anacos. Mentras, a súa tropa despacha ós

outros oficiais e a cantos se lles poñen por diante,

anque a maioría da guarnición se retira na parte

traseira da Fortaleza para fuxir saltando desde as

troneiras ás rochas da praia, salvando unha altura

de 25 pes.

Iza a Union Jack no forte. A praza está tomada, os

defensores vencidos. Cero baixas, 0K. En cambio o

inimigo perdeu 12 homes, entre os que se atopoan o

governador do forte, un cabaleiro español, e o

subcapitán do Le Confiance, e hai 30 feridos.

As leves feridas que Mr. Yeo e os seus homes teñen

32

son un prezo pequeno polo enorme botín

conseguido: dous barcos, o La Confiance (que non

tiña canóns a bordo) e o Le Belier (o bergantín

español, dado o seu estado, quéimano na bahía), e

os 12 canóns de 18 libras da Fortaleza. Ademáis,

os dirixentes da Vila entréganlles o contido dos

almacéns a cambio de que deixen tranquilos á

xente do pobo. Mellor así, cargar e marchar canto

antes, sen excesos e sen abusar da pobre xente

que pouco pode ter. Pola contra, é numerosa e son

moitos os barcos do lugar fondeados na bahía que,

anque sexan pequenos e esten mal armados,

poden supoñer un gran problema se a situación se

torce.

Como despedida disparan e inutilizan as armas de

fogo que quedaban na Fortaleza e no baluarte e

tíranas ao mar. Tamén destruen os carros dos

canóns e reventan as troneiras ca pólvora que

atopan alí. Os 40 barrís que lles sobran así coma

outros dous pequenos canóns de bronce e 50

soportes de armas, lévanos á bordo.

Marchaban cuns magníficos trofeos para Inglaterra,

onde serán recibidos con honores,

recoñecementos, medallas e espadas. Non estarán

nestas coordenadas cando unhas semanas

despois, o 22 de xullo, as escuadras de Calder e

Villeneuve se enfronten á altura de Fisterra noutro

asalto dun combate que culminará en Trafalgar ca

victoria inglesa.

Por esta acción de guerra a James Lucas Yeo

nomearano máster and commander e o

almirantazgo porá nas súas mans o HMS Confiance

rearmado e preparado para navegar.

Mandará outros navíos e ascenderá a capitán,

comodoro e comandante xeral, combatindo a

españois, franceses e esclavistas (abolicionista

convencido) polo Caribe, os Grandes Lagos ou a

costa occidental de África, antes de morrer por

enfermidade nunha viaxe de volta a Inglaterra

desde Xamaica en agosto do 1818.

"A confiansa levárona os ingleses."

(dito de Muros).

Pois si, levouna Mr Yeo...

33

Un escudo da Vila p/ Pablo Andrade.

Segundo Don Ramón de Artaza este escudo atópase na casa que formaba parte do Maiorazgo da Capela

do Carme e que foi, sen dubida, a morada dos donos ou fundadores de este vínculo. De antigo o escudo

estaba na parede exterior do patio que conduce á horta. Na actualidade, non está nese sitio, xa que foi

trasladado polos novos donos compradores da casa e da finca, á parede sur da citada horta. Este é un

escudo cuartelado:no primeiro cuartel, as armas dos Figueróa; no segundo, descoñecido; no terceiro, as

armas dos Bermúdez; no cuarto, as das Romero, e no quinto, descoñecido.

34

p/ Manuela Tajes.

Despois de levar tantos anos vivindo en USA,

dinme de conta que querendo ou sen querer, as

costumes da sociedade americana pasaron a

formar parte da miña vida. Xa o di o refraneiro: “alí

onde estés, fai o que ves”. E tanto que oubo que

facelo, pese a que os costumes eran moi

diferentes. Pero a algo o que non me acostumei

totalmente foi ás comidas americanas sen darlles

un toque galego.

Intentar escribir sobre o cociña norteamericana e

case un imposible. A multiplicidade de culturas que

confluíron en USA ao longo da súa historia deron

de si moreas de formas de cociñar un mesmo

produto. Hai que ter en conta que en España hai

unha imaxe un pouco distorsionada da comida

americana, pois non todo e “fast-food” (comida

rápida). Nas Américas tamén se cociña con calma,

pero hai que darse conta que aínda cociñando con

produtos coñecidos en España os sabores non son

iguales. O americano é un ávido experimentador tal

vez polo feito de que a súa propia cociña está

emparentada culturalmente con tantas outras. O

americano que viaxa ao exterior non vai buscar o

que deixou senón que ao encontro de novas

sensacións culinarias e ese aprecio ao diferente fai

que nas súas cidades máis cosmopolitas o mapa

de sabores sexa case infinito. Tamén lles encantan

os postres que tenden polo xeral a ser demasiado

doces. Iso débese talvez a que dende o tempo das

colonias a fabricación do ron significaba un exceso

de residuos en forma de xaropes que non tiñan

outra aplicación máis que a de adozar certos

produtos alimenticios xa fosen cárnicos ou de

repostaría.

Unha costume que se exportou a España é o

brunch, (Breakfast-lunch) que consiste en facer un

almorzo moi forte a iso das 12 do mediodía un

domingo ou un sábado. Adoita ser un só prato que

normalmente ten ovos revoltos, mashed potatoes

(un puré de patacas riquísimo) ou o hash browns

(que é como unha tortilla de patacas, pero sen

ovo), pero pode

ter tamén peixe,

carne, salchichas,

etc. Non é un

prato moi forte,

pero tampouco

son os típicos

revoltos con

touciño

entrefebrado. Quedar con amigos para tomar o

brunch e logo ir ao cine é unha actividade tan

habitual como en España quedar a tomar unhas

tapas e logo ir a comer.

Como dicía ao principio, as comidas americanas

non son do que máis abuso, pero non por

discriminación, senón máis ben polo lastre cultural

que levo conmigo. Na casa facemos a comida ao

estilo de Muros. Caldeiradas, empanadas, cocido,

guisos, arroces, e un longo etcétera, conforman a

nosa carta e cando temos na casa invitados

americanos, a nosa comida gústalle moito, pero

tampouco renunciamos a algúns pratos moi

americanos, que de todo hai que probar. Bo

proveito ¡¡

A cociña nas Américas

35

Unas notas sobre la COLEGIATA DE MUROS (Texto del canónigo y escritor don Manuel Jesús Precedo Lafuente --licenciado en Teología y en Ciencias Bíblicas,

y diplomado en Filosofía)

La parroquia de S. Pedro de Muros, noble villa situada en la ría que lleva el nombre de Muros y de Noya,

tiene un buen número de edificios religiosos, recuerdo de la prosapia de sus gentes. Desde 1504 tuvo una

colegiata, creada entonces por el Papa Alejandro IV a petición de Diego de Muros III, que contó con el apoyo

de los Reyes Católicos. Desapareció el título colegial, dado a algunas iglesias insignes dotadas de un cabil-

do, en febrero de 1843, y, en virtud del Concordato de 1851, quedó convertida en sede de la comunidad pa-

rroquial.

Se conoció el templo primitivo, anterior al actual, como de Santa María do Campo y Santa María A Nova.

Había sido construido en el siglo XIII, y de él se conservan el rosetón, algunos canecillos y la bella portada

principal, de arquivoltas semicirculares, sobre columnas acodilladas en las jambas. Una inscripci6n en el din-

tel de la puerta lateral nos recuerda que la iglesia de Santa María que existe hoy fue construida por iniciativa

del arzobispo Don Lope de Mendoza, que rigió la sede compostelana de 1399 a 1445, y concluida con el pa-

trocinio del Concejo muradano.

La iglesia tiene una sola nave, dotada de cubierta de madera a dos aguas, asentada sobre arcos transver-

sales, que se apoyan en haces de columnas adosados a los muros. Los capiteles rezuman gustos románicos.

Hay seis capillas ojivales, unas con bóveda de crucería de nervios diagonales y otras con bóveda estrellada.

Destaca por su belleza la capilla mayor, que ocupa el ábside románico primitivo, posteriormente modificado,

que tiene bóveda de crucería. Al fondo tiene una ventana de arco apuntado, como también es apuntado el

arco triunfal. Hay interesantes sepulcros románicos y otros de los siglos XV y XVI.

36

p/ José Manuel Formoso Luces

Coa morte no ano 1857 do último Prior da Colexiata

D. Ramón Gómez de Reloba, Muros tivo por

párrocos a Don José Blanco (encargado polo

Arcebispo); Don Francisco Bretal (franciscano

exclaustrado); Don Pedro Antonio Rodríguez

(primeiro párroco por oposición); Don José García

Hervilla (cura ecónomo); Don José Baldomero

Callón (cura párroco); Don José Lamela Penela

(cura ecónomo); Don José Souto Iglesias (cura

párroco); Don Joaquín Malvarez Dubert (ecónomo,

de abril de1922 a 1930); Don Ramón García Longo

(cura párroco entre 1930 e1966, Don Casimiro

Torres Pombo entre 1966-2008 (falecido en 2014),

e na actualidade a Don Alfonso Mera Nogueiras,

cura párroco dende o ano 2008.

Dos moitos coadxutores que pasaron pola nosa

parroquia non se dispón dunha lista expresa que

faga referencia aos seus nomes e o tempo que

pasaron entre nós, sen embargo as xentes de

Muros gardan na súa memoria e con moi grato

recordo, a moitos deles. Un dos recordados é Don

Manuel Castiñeira Rodríguez. Este home, nacido

no concello de Laxe no ano 1927, foi ordenado

sacerdote polo Cardeal-Arzebisbo Don Fernando

Quiroga Palacios o 28 de xuño de 1953, o mesmo

día en que tamén foi ordenado Don Casimiro

Torres Pombo. Don Manuel, despois de descansar

uns días coa súa familia, foi nomeado como

coadxutor da nosa parroquia o 15 de xullo.

A Muros chegou de noite. O baixarse do autobús

dirixiuse a casa reitoral, onde o párroco Don

Ramón García Longo tras invitalo a cear levouno a

casa das “Picas”, que estaba enfronte da igrexa

parroquial e onde era costume de aloxar aos

sacerdotes que colaboraban co párroco. O novo

coadxutor sinteuse moi acollido polas tres irmás

Leis Castellat, Manuela, Juana e Lola. Días despois

coñeceu a Don Manuel Fiúza (o marido de Pepita

Hermosa), que era o director da Caixa de Aforros

con quen entabloú unha boa amizade.

A diferenza de idade entre o cura novo e o párroco

Don Ramón, fíxose notar de inmediato. Don

Ramón tiña xa 80 anos e o xoven Castiñeira, 26.

Don Ramón levaba xa cincuenta e seis anos de

cura e o coadxutor, 18 días. A xuventude de Don

Manuel axudou moito a que a xente xoven de

Muros estivera moi contenta co cura novo.

No pouco tempo que estivo entre nos (de xullo a

decembro de 1953) uniu en matrimonio a oito

parellas e escoitou a súas primeiras confesións,

amais de axudar ao párroco en todo canto

necesitase. Sobre o tema das confesións foi moi

sonada en Muros, anécdota que lle aconteceu con

unha parroquiana; anécdota que el contaría anos

despois, pero que xa era conocida na Vila.

Aconteceu que o párroco lle asignou un dos

confesionarios para que namentres el celebraba

misa o coadxutor escoitase en confesión a quen

quixera facelo. O caso foi que o novo cura nunca

antes escoitara en confesión a persoa algunha.

(apenas facía vinte días que era sacerdote). Un

pouco nervioso acercouse ao confesionario

asignado a alí acercouse unha muller. Unha vez

rematou, e despois da misa, xa na rúa, unha veciña

díxolle: ¿ves de confesarte co cura novo ?, ao que

respondeu: “Si, a primeira de todas lambina eu ¡”.

Don Manuel dicía: “supoño que pensaba que era a

primeira confesión en Muros, o que nunca soubo foi

que tamén era a primeira da miña vida”.

Don Manuel recibiu en decembro de 1953 o

nomeamento de ecónomo da parroquial de Santa

María de Cee e en 1955 de ecónomo de Carril.

Anos despois,(en 1965), foi nomeado párroco de A

Estrada, onde faleceu en 2008 aos 81 de idade,

despois de exercer durante case 40 anos como

pastor daquela comunidade.

Historias de curas

37

A voz dos nosos poetas

“ROMPE O MAR”

p/ Pablo Andrade.

Rompe o mar, bate nas penas

debaixo do Monte Louro.

Xa o ceo virou mouro,

Vai entrando o vendaval.

Rompe o ´´Neixon´´ dende fora,

E pola terra o ´´Congral´´

Pechalle o paso o ´´Carreiro´´

Que escomenza a retumar

As beiras tornanse brancas

Polos embates do mar

I os lóstregos no ceo, escomenzan dar sinais

Do temporal que se achega

Os patrons que ben coñecen

A falsedade deste mar

Poñen proa rumbo a terra

Non se queren arriscar

Pois o mal tempo que chega

Cada intre medra mais.

E alo pola lonxania che diviso, Monte Louro.

Erguendote esprendoroso na boca da nosa ria.

Monte Louro, Monte Louro cando che vexo o chegar

Sento a maior das ledicias

E do peito saeme un sopro

Pois xa non collo co gozo; de poder voltar a ollarche

Vexo xa o ´´Rebordiño´´doulle alabanzas a Deus

Por me traer a bon porto.

Rompe o mar bate nas penas; por fora do Monte

Louro

E o longo de toda a costa non hai baixo que non

rompa.

O temporai vai pra longo.

38

Cousas de por Muros e arredores

p/ Manuel Lago Álvarez

Como cada catro anos chegan os meses de

escoitar,(iso sí, moi corrixidas e aumentadas),

diferentes... vamoslle chamar “perliñas”, que son

parte da nosa maneira de ser, e que polas terras

de Muros sonche coma os airiños da “feliz

primavera”, que se esperan como quen espera as

andoriñas.

Quén non foi algunha vez increpado con un “vaites

-vaites”, ou con un

“reconos”, pois esas

perliñas serían as

menores, que outras

peores poderiamos

escoitar para gozo e

deleite de grandes e

pequenas orellas.

Os galegos, (e un pouco mais os muradáns),

facemos do insulto un arte. Di o saber popular que

non ofende quen quer, senón que pode, i esto e

unha realidade no día a día.

As xeracións novas quedáronse con pouco. O

mais que se lle pode escoitar e un “gilipollas”,

“parvo”,”estúpido”, e pouco mais. Pero tendo

como temos un léxico tan amplo, a cousa estraña

bastante. Creo que, en parte, porque as novas

xeracións usan mais outro tipo de expresión mais

“psicodélicas”, vamos... mais acordes cos tempos

que corren nos que as novas tecnoloxías priman

sobre o saber antergo.

Pois chega a tempada de escoitar, -sexa en voz

alta ou polo baixiño-, unha morea de expresións

que farán a delicia dos propios para alporizar aos

alleos. Eu estou seguro que estas “perliñas” non

se dirán con ánimo de afundir a quen vaian

dirixidas. Bueno, un pouco si, pero en todo caso

formarán parte do “gran teatro”.

Aí vai unha pequena escolma das “perliñas” mais

usadas nas nosas terras. Unhas son moi

conocidas e outras menos. Seguro que faltan

moitas mais, pero con estas seguro que a

diversión está garantizada. Non inclúo expresións

que xa forman parte dos andares de tódolos días:

prepotente, parvo, gilipollas, soberbio, corrupto,

chulo,mentireiro, carca, etc.

“As Perliñas” Argalleiro: armador de jaleos.

Baldreu/bandallo/porcallán: Persoa sucia

Barallocas/ falangueiro: Que fala en exceso ou

sen sentido.

Camándula: Hipócrita

Chafalleiro/trangalleiro: Desordenado,

despistado

Choromicas/ mexericas : Chorón

Bulebule: Que todo o toca e desordena. Que non

ten parada.

Cacharulo: Que ten grosas as nádegas.

Cacholán/a: Utilízase para designar a todo aquel

privado de razón e de miolos, que realiza as

accións sen pensar , e con desastrosas

consecuencias.

Caguiñas: Apoucado, chaíñas, cobarde, cagainas,

cagaíñas, cagán, cagarolas.

Chapón: Persoa que come con voracidade.

Galdrumeiro.

Chocalleiro: Que ten por costume dicir ou facer

chocalladas (bromas ou chanzas de dubidoso

gusto).

39

Comeca: que fai as cousas por interese persoal.

Farfallón: Que ten moi pouco coidado no seu

traballo.

Fazañeiro: Que alardea das súas fazañas.

Garatuxeiro: Que gaba ós demais en exceso.

Langrán: Que ten aversión polo traballo. lacazán.

Lareta: Indiscreto, que todo o divulga.

Lercha: Prostituta

Esmorgante: trouleiro, juerguista

Fachendoso/farruco: Prepotente.

Farrapento: Cutre, mal vestido

Gordecho/a: Gordiño/a

Lacazán: Aquel que non quer traballar.

Lercho: Dise da persoa que come e bebe

demasiado.

Mexeriqueiro ou Mexiriqueiro: Persoa remilgosa

ou mimarralleira.

Mexevo: tonto, pero que non o é do todo.

Pailán/ pailaroco: Ignorante, inculto.

Papamoscas/ papaxouvas : Falto de iniciativa

Moinante: Arteiro, astuto. Aplícase á persoa que

utiilza métodos cariñosos para consegui-lo que

quere.

Palabreiro: Persoa que promete moitas cousas e

logo non cumpre.

Pándego: Dise da persoa amiga das farras e

diversións. Canfurneiro, carallán,

Panxolas: Dise do que sabe capta-la vontade

doutro con enganos e gabanzas.

Paxoco: medio bobo.

Pedichón/a : o que pide por pedir.

Pendejo: que vive a conta de quen se deixa.

Prosma: Persoa lenta, pesada, tardona.

Quinquillan: persoa de dubidosa reputación e

modais que se adica a vagar polo mundo

aproveitándose dos demais sen proporcionar nada

a cambio.

Peposo/a: dise daquel que non coida o seu

aspecto diario e resulta repugnante para os que o

rodean, ademais de demostrar unhas facultades

intelectuais reducidas.

Rapatundas: Dise do que por apoucado aguanta

tundas de todos.

Raposeiro: Astuto, malicioso, raposo, zorro.

Remendafoles: Caguiñas.

Rexoubón: Murmurador, que soe falar mal

doutras persoas.

Rifeiro: Dise de quen é amigo de andar en rifas ou

liortas. Rifante.

Rincheiro: Que ri con estridencia, ensinando os

dentes.

Trampuzas: Persoa involucrada en negocios

sucios.

Trapalleiro: contador de trolas.

Valdreu: persoa despreocupada de calquera

asunto que defrauda constantemente a confianza

dos demais.

Quiñolán: persoa ridícula, xa sexa polos seus

actos ou polos seus comentarios; alguén que

sempre queda coma un inferior, sen ser digno de

respecto.

Rexoubón: Dise de todo aquel que expresa

opinións negativas sobre os actos dos demais

coma se el pudera facelo moito mellor inda que

non teña coñecementos ó respecto.

Taravelo: Persoa que acepta a vontade dos

demais sen discusión, alguén sen decisión.

Xan: Persoa de pouca personalidade que é

manexado por todos.

Zalapastrán: Baldreu, pastrán, fargallón, bandallo,

persoa sucia e mal amañada.

40