Tema 9.- Os habitantes do planeta.

1.- A poboación do planeta.

A desigual distribución da poboación sobre o territorio (2011)

A poboación mundial [datos de 2013]

Áreas de maior concentración (millóns) Baleiros demográficos Zonas moi pouco poboadas

Sur de Asia: 1.621 • Son as rexións menos poboadas da

Terra: teñen <1 hab./km2

• Causas: as súas extremas

condicións ambientais, que

dificultan moito ou impiden o

hábitat permanente.

• Son:

➢ ás áreas polares

➢ os desertos

➢ as cordilleiras máis altas

➢ as zonas de selva ecuatorial

• Son zonas que teñen entre 1 e 10

hab./km2.

• Adoitan ser terras de clima

extremo e seco, situadas lonxe do

mar, no interior dos continentes, ou

separadas do mar por altas

montañas.

• Exemplos:

➢ zonas do centro de Asia

➢ terras interiores de América

➢ interior de África

Asia Oriental: 1.581

Europa: 740

Sueste de Asia: 602

Golfo de Guinea: 279

Oriente Próximo: 200

América Central: 158

Grandes Lagos e costa L de EUA: 140

SE de Brasil: 120

Factores que explican a distribución da poboación

Areas de concentración de poboación Areas pouco poboadas ou baleiros demográficos

Factores

físicos

• Climas temperados

• Relevos de pouca altitude

• Existencia de solos fértiles

• Temperaturas extremas

• Relevos elevados ou con fortes pendentes ou

costas

• Solos áridos

• Excesiva humidade

Factores

económicos

• Lugares onde abundan os recursos: terras

produtivas, auga, minerais, fontes de enerxía...

• Lugares onde se estableceron actividades

industriais e terciarias, como nas grandes cidades

• Escaso desenvolvemento económico

• Tecnoloxía limitada

• Emigración

Factores

históricos

• O pasado histórico: concentración da poboación

nas terras fértiles dos vales dalgúns grandes ríos

(p.ex.: Nilo...)

• O pasado histórico: trata de escravos en África,

expulsión de pobos, grandes migracións

intercontinentais...

Factores

políticos

• Decisións tomadas polos gobernos ou por organismos internacionais que implican a chegada ou a

expulsión de moita poboación: modificacións de fronteiras, refuxiados de guerra...

Un 5% da poboación mundial vive na zona azul. A mesma porcentaxe que na zona vermella.

Distribución da poboación por continentes (ano 2015)

Censo de poboación Padrón municipal

• É unha estatística (un reconto da poboación), cuxo

obxectivo é proporcionar información sobre o

número e distribución das principais características

demográficas e sociais, respectando sempre o

secreto estatístico.

• É un rexistro administrativo, cuxa finalidade é

acreditar a residencia nun domicilio, e os seus datos

son, polo tanto, de carácter nominal e públicos.

• Recolle datos de todo tipo (demográficos,

económicos, sociais, culturais...)

• Recolle datos máis limitados (identificación,

residencia, nivel de estudos, nacionalidade...)

• A información só pode ser publicada e facilitada de

forma numérica, sen referencias individuais

• É un documento público cuxa información pode

coñecerse individualmente, redúcese a datos

indispensables e non confidenciais

• É un documento estático, realizado con fins

estatísticos, que presenta unha visión da poboación

nun momento determinado

• É dinámico e actualízase permanentemente coas

altas e baixas residenciais e cos nacementos e

defuncións dos veciños do municipio

• Elabórase en España cada dez anos (desde 1981 os

acabados en 1). O organismo encargado é o Instituto

Nacional de Estatística (INE)

• Os padróns, desde 1996, actualízanse o 1 de xaneiro

de cada ano

3.- Dinámicas e tendencias da poboación mundial

Poboación Nacidos Falecidos Falecidos <1 Mulleres 15-49 Emigrantes Inmigrantes

A 240.000 hab. 1.680 2.160 6 48.000 1.500 5.000

B 39.000 hab. 1.560 819 117 10.400 1.100 200

Taxa A B

TN 1.680 x 1.000 / 240.000 = 7 ‰ 1.560 x 1.000 / 39.000 = 40 ‰

TF 1.680 x 1.000 / 48.000 = 35 ‰ 1.560 x 1.000 / 10.400 = 150 ‰

TM 2.160 x 1.000 / 240.000 = 9 ‰ 819 x 1.000 / 39.000 = 21 ‰

TMI 6 x 1.000 / 1.680 = 3,5 ‰ 117 x 1.000 / 1.560 = 75 ‰

TCN 7 ‰ - 9 ‰ = -2 ‰ = -0,2% 40 ‰ - 21 ‰ = 19 ‰ = 1,9%

CR

CN = 1.680 - 2.160 = -480

SM = 5.000 - 1.500 = 3.500

CR = -480 + 3.500 = 3.020 hab.

CN = 1.560 - 819 = 741

SM = 200 - 1.100 = -900

CR = -900 + 741 = -159 hab.

A natalidade no mundo en 2010

A fecundidade no mundo (2010-2015).

A mortalidade no mundo en 2010

A taxa de crecemento natural no mundo (2010-2015).

4.- O modelo de transición demográfica.

Modelo de transición demográfica nos países desenvolvidos.

Réxime demográfico antigo Transición demográfica Réxime demográfico moderno

datas • Ata mediados do século XVIII

(ou principios do século XIX)

• Países ricos: entre 1750 e 1950

• Países pobres: están aínda nesta

fase (desde 1950-1975)

• Países ricos: desde 1950

• Países en desenvolvemento ou

emerxentes: desde finais século XX

Natalidade

trazos

• moi alta, porque:

➢ as familias tiñan moitos fillos, que

eran unha axuda no traballo

➢ non había control de nacementos

• primeira fase: mantívose elevada

• segunda fase: comezou a diminuír

por control dos nacementos

• descenso progresivo ata taxas moi

baixas, por:

➢ uso de métodos anticonceptivos

➢ atraso na idade do matrimonio e

da maternidade

➢ incorporación da muller ao

mercado laboral remunerado

➢ peso económico dos fillos

(crianza, educación...)

taxas entre 35 e 40‰ primeira fase: entre 35 e 40‰

segunda fase: descende ata 20‰ entre 15 e 10‰ ou inferiores

Mortalidade

trazos

• moi elevada, por:

➢ elevada mortalidade infantil

➢ malas colleitas, fames negras

➢ falta de hixiene, medicina ineficaz

➢ epidemias, guerras, catástrofes...

• primeira fase: descenso rápido por:

➢ melloras na alimentación, grazas

ás novas técnicas agrícolas

➢ progresos na hixiene e na

medicina (antisepsia, vacinas...)

• segunda fase: diminúe lentamente

• Descenso lento ata taxas moi

baixas por:

➢ grandes avances en medicina

➢ loita contra a mortalidade infantil

➢ mellora do nivel de vida

taxas entre 35 e 40‰ primeira fase: baixa ata 20 ‰

segunda fase: baixa ata 15 ‰ entre 15 e 10‰ ou inferiores

Crecemento

natural

trazos

• moi lento, en forma de dentes de

serra: con avances e retrocesos

• primeira fase: crecemento rápido,,

denominado boom ou explosión

demográfica

• segunda fase: redúcese pouco a

pouco o crecemento

• desaceleración demográfica: como

a TN e a TM están case igualadas,

a poboación crece moi pouco ou

estáncase. En casos extremos,

regresión

taxas entre 0 e 3 ‰, ou -3 ‰ primeira fase: sube ata 15-20 ‰

segunda fase: baixa de 15-20 a 3‰ taxas entre 0 e 3 ‰, ou -3 ‰

Modelo de transición demográfica nos países subdesenvolvidos.

Gráfico da páxina 180

Tipo gráfico lineal

Descrición

• Consiste nun eixe de coordenadas no que se representa mediante unha liña

a evolución dun aspecto da realidade ao longo do tempo.

• No eixe vertical (ordenadas) represéntase a poboación do mundo en miles de

millóns de habitantes (de 0 a 12).

• No eixe horizontal (abscisas) colócanse os anos, desde 1950 a 2100. A

distribución dos datos segue unha proporción determinada.´

Trata de • Evolución da poboación mundial

Breve

explicación

• A poboación mundial creceu de forma continua e acelerada desde mediados

do século XX: pasou de menos de 3.000 millóns en 1950 a case 7.000 en

2010. A ONU prevé que seguirá crecendo ata finais do século, pero a un

ritmo máis lento: chegará a 11,2 millóns.

Gráfico da páxina 184

Tipo gráfico lineal

Descrición

• No eixe vertical (ordenadas) represéntase a poboación do mundo en millóns

de habitantes (de 0 a 12.000).

• No eixe horizontal (abscisas) colócanse os anos, desde 2015 a 2100, sen

unha distribución regular.

• Na gráfica trázanse seis liñas diferenciadas por cores: mundo / Asia / África

/ América / Europa / Oceanía

Trata de • Crecemento da poboación mundial por continentes

Breve

explicación

• O crecemento previsto da poboación mundial presenta grandes contrastes

entre os continentes.

• África experimentará un crecemento elevado, desde 1.200 millóns ata

superar os 4.000 millóns.

• Asia, o continente máis poboado na actualidade, con máis de 4.000 millóns,

crecerá lixeiramente.

• O resto dos continentes, con poboación inferior a 1.000 millóns (América

990 / Europa 740 / Oceanía 40) experimentará un crecemento moi débil,

e mesmo pode perder poboación.

A explosión demográfica e o crecemento desigual.

5.- A estrutura da poboación.

poboación

activa

• aquela que ten un emprego remunerado ou anda a procuralo

ocupados

traballadores por conta propia

traballadores por conta allea

con contrato indefinido

con contrato temporal

desempregados

sen experiencia (buscan o seu primeiro emprego)

parados de longa duración

poboación

inactiva

• aquela que non realiza e/ou non pode realizar un traballo remunerado

menores de 16 anos

estudantes (maiores de 16 anos)

persoas que se ocupan do fogar

xubilados ou prexubilados

incapacitados para traballar

persoas que viven das súas rendas / que realizan traballos sociais non remunerados

Predominio de Trazos demográficos Consecuencias

Poboación

nova (0-14) • taxa de natalidade elevada

• a poboación adulta debe atender, manter e educar a moita

poboación infantil, e crear postos de traballo

Poboación

adulta (15-64)

• baixa natalidade

• fluxo de inmigrantes • haberá moitas persoas en idade de traballar

Poboación

vella (65 e +)

• redución da natalidade e da mortalidade

• aumento da esperanza de vida

• diminución de número de persoas en idade de traballar

• necesidade de pensións de xubilacións

• necesidade de servizos sanitarios e sociais axeitados

Os sectores de actividade económica

consiste en / actividades países desenvolvidos países pobres

Prim

ario

• actividades cuxo fin é obter alimentos e

materias primas da natureza:

✓ agricultura

✓ gandaría

✓ pesca

✓ explotación forestal

• a porcentaxe de poboación activa no

sector é moi baixa [menos do 10%]

✓ os traballos están moi mecanizados e

prodúcese moito con pouca man de

obra

• máis da metade da poboación traballa no

sector primario

✓ é necesario producir alimentos para a

poboación

Secundario

• actividades que transforman as materias

primas en produtos semielaborados e

elaborados:

✓ industria

✓ minaría

✓ construción

✓ produción de enerxía

• diminúe a poboación activa que traballa

no sector secundario [entre 25-35%]

✓ progresiva tecnificación e

automatización dos procesos

industriais

• sector pouco importante, que crece

segundo mellora o desenvolvemento

económico dun país

✓ porcentaxe entre o 5 e o 20%

Tercia

rio

• actividades que distribúen os produtos

dos outros sectores e que proporcionan

servizos ás persoas:

✓ comercio

✓ transporte

✓ educación

✓ sanidade

✓ comunicación...

• a porcentaxe que traballa no sector é

superior ao 50%

✓ o sector terciario medra e faise cada

vez máis diversificado

• importancia menor e servizos pouco

especializados

✓ porcentaxe inferior ao 25%

• Taxa de actividade: porcentaxe de poboación activa dunha poboación respecto da poboación en idade de traballar.

• Taxa de paro: porcentaxe de persoas que buscan emprego respecto de toda a poboación activa.

A pirámide de poboación ou pirámide de idades.

O triángulo ideal dunha pirámide de poboación

A pirámide de poboación nova

Perfil triangular ou de parasol

A pirámide de poboación adulta

Perfil de oxiva ou de campá

A pirámide de poboación avellentada

Perfil de urna ou bulbo

Tipos de pirámides de poboación

tipo triangular ou de parasol de oxiva ou de campá de urna ou bulbo

poboación nova / expansiva adulta / estable avellentada / regresiva

base ancha ou moi ancha máis estreita moi estreita

tronco estreitamento progresivo ancho ensanchado

cume estreito máis ancho moito máis ancho

caracteres

demográficos

(TN, TM,

TMI)

• TN elevada

• TM e TMI altas

• baixa esperanza de vida

• TN descenden polo control da

natalidade

• diminución das TM e TMI

• aumenta a esperanza de vida

• TN baixa por control da nat.+

planificación familiar

• TM e TMI moi baixas

• esperanza de vida alta

propia de...

• países menos desenvolvidos

de África e Asia

• países en vías de

desenvolvemento, en Asia,

América Central e Sur

• países desenvolvidos de

América do Norte, Europa,

Asia e Oceanía

Pirámide de poboación de España en 2015.

7.- A poboación europea.

Evolución da poboación europea (2001-2015).

Densidade de poboación en Europa.

8.- As políticas demográficas.

Países desenvolvidos Países pobres

Trazo básico • avellentamento da poboación • elevada TN

Causas

• diminución das TN por:

✓ dificultade de atopar un emprego estable e ben

remunerado

✓ desexo de manter un elevado nivel de benestar

✓ estilo de vida: pisos pequenos, horarios de traballo...

• aumento da esperanza de vida por:

✓ avances en medicina + mellor alimentación e vida máis

sa

• hai moita poboación nova, en idade de procrear

• os fillos representan unha axuda para a familia:

✓ traballan no campo

✓ traballan noutros empregos e aportan ingresos

Consecuen-

-cias

• diminúe a poboación en idade de traballar

• necesidade de prever fondos para pensións e servizos

para a poboación anciá

• aumento da poboación ⟹ desequilibrio respecto

aos recursos ⟹ falta de traballo e coidados

sanitarios, fame, analfabetismo...

• necesitan alimentos, hospitais, escolas, emprego,

vivendas...

Política de

poboación

• políticas natalistas para contrarrestar o avellentamento

e o escaso crecemento da poboación:

✓ ampliación dos permisos de maternidade e

paternidade

✓ redución da xornada laboral dos pais e nais

✓ creación de gardarías + axudas ás familias

numerosas...

• políticas antinatalistas para limitar o crecemento

acelerado da poboación e evitar así a

superpoboación:

✓ anticonceptivos, planificación familiar

obrigatoria...

• desenvolvemento de programas para: a saúde, a

situación da muller, a educación...

outubro 2015