T.C. SÜLEYMAN DEM İREL ÜNİVERSİTESİ

GÜZEL SANATLAR ENST İTÜSÜ RESİM ANASANAT DALI

KENT DOKUSU VE GÖRÜNÜMLER İNİN RESİMSEL DÜZLEME AKTARIMINA YÖNEL İK ARA ŞTIRMALAR VE

UYGULAMALAR

Nuri ÖZÇEL İK

YÜKSEK L İSANS TEZİ

Danışman: Yrd. Doç. Olcay ATASEVEN

ISPARTA - 2013

i

İÇİNDEKİLER

Sayfa

İÇİNDEKİLER ............................................................................................................. i

KISALTMALAR ......................................................................................................... ii

RESİMLER DİZİNİ .................................................................................................... iii

ÖNSÖZ ........................................................................................................................ v

ÖZET........................................................................................................................... vi

ABSTRACT ............................................................................................................... vii

GİRİŞ ........................................................................................................................... 1

Çalışmanın Amacı ................................................................................................... 3

Çalışmanın Kapsamı ................................................................................................ 3

Çalışmanın Yöntemi ................................................................................................ 3

1. BÖLÜM

1. TARİHSEL SÜREÇ İÇERİSİNDE RESİM SANATINA YANSIYAN KENT İMGESİ

1.1. Kent’in Tanımı, Kent Olgusunun Gelişimi ve Resim Sanatına Etkisi ............. 4

1.2. Batı Resminde Kent İmgesini Oluşturan Öğelerin Kullanımı ........................ 12

2. BÖLÜM

2. UYGULAMALAR

2.1 Kişisel Uygulamalara Etki Eden Kent Görünümleri ve Resimsel Düzlemdeki Dönüşümü ...................................................................................................... 26

SONUÇ ...................................................................................................................... 39

KAYNAKÇA ............................................................................................................. 40

ii

KISALTMALAR

k.ü.k.t…………………………………………………Kağıt Üzerine Karışık Teknik

t.ü.k.t…………………………………..………………Tuval Üzerine Karışık Teknik

t.ü.a.b…………………………………………………….Tuval Üzerine Akrilik Boya

M.Ö……………………………………………………………………Milattan Önce

c.m………………………………………………………………………...Santimetre

iii

RESİMLER D İZİNİ

Sayfa

Resim 1. Piet Mondrian, Place De La Concorde- 1938-43, Dallas Modern Sanat Müzesi ......................................................................................................... 8

Resim 2. Fernand Léger, La Ville (The City), 1919, Philadelphia Modern Sanat Müzesi. ........................................................................................................ 9

Resim 3. Agnes Martin, Untitled, 1965. .................................................................... 10

Resim 4. Mark Rothko, No.15, 1957, Christopher Rothko Koleksiyonu. ............... 11

Resim 5. Gustave Courbet , Günaydın, Bay Courbet!, 1854. .................................... 13

Resim 6. Claude Monet, Saint Lazare Garı, 1877..................................................... 14

Resim 7. Pierre Auguste Renoir, Tekne Gezisinde Öğle Yemeği, 1880. .................. 14

Resim 8. Camille Pissarro, Montmartre Bulvar’ında Bulutlu Bir Sabah, 1897. ........ 15

Resim 9. Vincent Van Gogh, Gece Kahvesi, 1888. .................................................. 16

Resim 10. August Macke, Hayvanat Bahçesi - I, 1912. ........................................... 17

Resim 11. Max Beckman, Demir Köprü, 1922. ......................................................... 18

Resim 12. George Grosz, Berlin’den Sokak Görünümü. ........................................... 19

Resim 13. Paul Cezanne, Estaque'de Deniz, Zurih, 1876. ......................................... 20

Resim 14. Robert Deluanay, Eyfel Kulesi, 1911. ...................................................... 21

Resim 15. Lyonel Feininger, Gaberndorf II, 1924 .................................................... 22

Resim 16. Umberto Boccioni, Sokağın Güçleri ve Eşzamanlı Görünümler, Milano, 1911. .......................................................................................................... 23

Resim 17. Fernand Léger, Şehirdeki Diskler, Louise Leiris Galerisi, Paris, 1920-1921. .......................................................................................................... 24

Resim 18. Piet Mondrian, Broadway Boogie Woogie, 1942-3 New York, Modern Sanat Müzesi ............................................................................................. 25

Resim 19. Nuri Özçelik, ‘Çatıda Antenler’, 2010, k.ü.k.t., 35x50 cm. ...................... 27

Resim 20. Nuri Özçelik, ‘İnşaatta Çalışanlar’, 2010, k.ü.k.t., 35x50 cm. ................. 28

Resim 21. Nuri Özçelik, ‘Dolmabahçe Sarayı Tadilaltta’, 2011, k.ü.k.t., 70x100 cm. ................................................................................................................... 29

Resim 22. Nuri Özçelik, ‘İskele’, 2011, k.ü.k.t., 35x50 cm...................................... 30

Resim 23. Nuri Özçelik, ‘İnşaat’, 2011, t.ü.k.t., 80x100 cm. ................................... 32

Resim 24. Nuri Özçelik, ‘Fabrika Yapım Aşamasında’, 2011, t.ü.k.t., 90x120 cm. 32

Resim 25. Nuri Özçelik, ‘Vinç İle İnşaat’, 2011, t.ü.k.t., 50x100 cm. .................... 33

Resim 26. Nuri Özçelik, ‘Eğlence Apartmanı ’, 2011, t.ü.k.t., 50x100 cm. ............. 34

Resim 27. Nuri Özçelik, ‘Tarlabaşı’, 2011, t.ü.k.t., 90x130 cm. .............................. 35

iv

Resim 28. Nuri Özçelik, ‘Ya Sonra’, 2012, t.ü.a.b., 90x150 cm. ............................. 36

Resim 29. Nuri Özçelik, ‘Eğirdir Adası’, 2012, t.ü.k.t., 80x140 cm. ....................... 37

Resim 30. Nuri Özçelik, ‘Şam’, 2013, t.ü.k.t., 100x150 cm. .................................... 38

v

ÖNSÖZ

“Kent dokusu ve görünümleri”nin araştırma ve uygulama sürecini belirleyen

bir konu olarak ele alınması, modern yaşamın bir sonucu olan kent insanının, içinde

bulunduğu çevresel ve görsel ortamla etkileşiminin irdelenmesi sonucunda

belirlenmiştir.

Kentler bir yerleşim birimini tanımlamalarının yanı sıra, coğrafi konumlarının

belirleyiciliği de göz önünde tutularak, kültürel, sosyal, siyasal, teknolojik ve felsefi

pek çok olgunun ve düşüncenin üretildiği mekânlar olarak görüldüğü için kişisel

yaratım sürecinin çerçevesini belirlemede önemli rol oynamıştır.

Otoparklar, mimari yapılar, yollar, insanlar, köprüler, bina inşaatları, tren

garları, fabrikalar, insan ilişkileri, tabelalar, arabalar, trenler vb. yapılar ve olgular,

sanayi devriminden bu yana çağdaş kent yaşamını ve dokusunu konu edinen sanat

yapıtlarında kullanılan imgelerin başında gelmektedir. Bu durumda, kentin yarattığı

kaos ortamı, bireyde yarattığı sıkılmışlık duygusu, psikolojik bunalım ve bütün

bunların kent dokusuna yansıması geçmişte de sanatçıyı güdülemiş ve yukarıda sözü

edilen imgeler yapıtlara konu olmuştur denilebilir. Çevre, bireyin gelişimini

şekillendiren temel bir etkendir. Bu anlamda bakıldığında, içinde yaşanılan çevre

duyarlılık gösterilecek önemli olguların başında gelmektedir. Bu nedenle, binaların

güneşi engelleyen yapısı, sokaklardaki karmaşa ile iç içe yaşamanın verdiği

rahatsızlık, kent olgusunun olumsuz yönleri kişisel yaratım sürecini yönlendirmiştir.

Dolayısıyla, çalışma kapsamında oluşturulan uygulamalarda bir taraftan plastik

anlamda mimari ve kent dokusunun estetiği ele alınırken, sözü edilen olumsuz etkiler

ve etkilenmeler resimsel öğeler ile yorumlanmaya çalışılmıştır.

Bu çalışmanın oluşturulmasında her anlamda yol gösteren değerli hocam Yrd.

Doç. Olcay ATASEVEN’e ve her zaman maddi, manevi desteğini eksik etmeyen

aileme teşekkür ederim.

Nuri ÖZÇELİK

ISPARTA - 2013

vi

ÖZET

KENT DOKUSU VE GÖRÜNÜMLER İNİN RESİMSEL DÜZLEME

AKTARIMINA YÖNEL İK ARA ŞTIRMALAR VE UYGULAMALAR

Nuri ÖZÇEL İK

Süleyman Demirel Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Resim Anasanat Dalı, Yüksek Lisans Tezi,

2013, 42 Sayfa

Danışman: Yrd. Doç. Olcay ATASEVEN

İnsanlık tarihine bakıldığında avcılık ve toplayıcılık ile başlayan yaşam bir süre sonra barınma ihtiyacını gerektirmiştir. Temel barınma gereksinimi zamanla tarım, yerleşik hayat, sanayi, düzen, statü gibi etkenlerle kendi içinde şekillenmiş ve dönüşüme uğramıştır. Yaşam alanlarını birbirinden ayıran farklar ortaya çıkmıştır. Birlikte yaşama topluluk duygusunu geliştirmiştir. Köyler, şehirler, metropoller oluşmuştur. İnsanların toprağı keşfetmeleri ile başlayan yerleşik yaşamın geçirmiş olduğu dönüşümler ile mimari ve kent dokusu gelişmiştir.

Kentler; birçok alanda meydana gelen hızlı gelişmeler ile metalaşmaya, karmaşaya, yıkıma, hırsa, iktidar arzularına, toplumsal ve bireysel gerilimlere, anlaşmazlıklara kaynaklık etmiştir. Burada birey kendi dönüşümünü, oluşumunu, yaşam alanını oluşturmuştur. Oluşan bu ortamda kentler, mimari yapılarının oluşturduğu dokuları, sosyolojik ve kültürel gerçeklikleri doğrultusunda imge olarak resim sanatının belli başlı temaları arasında yerini almıştır.

Çalışmanın birinci bölümünde kent imgesinin tarihsel süreç içerisinde gelişimi ve resim sanatına etkileri ele alınmış, kentin tanımı, kent olgusunun gelişimi ve resim sanatına etkisi üzerinde durulmuştur. Ele alınan konunun resim sanatına etkisi özelikle batı sanatında ve güncel sanattaki yansımalarıyla birlikte aktarılmıştır. İkinci bölümde çalışmanın ana kapsamını oluşturan kent görünümleri, kent öğeleri, kentin oluşumu gibi konuların kişisel çalışmalara yansıma süreci aktarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Kent, Mimari, Kent Dokusu, Resim Sanatı.

vii

ABSTRACT

RESEARCHES AND APPLICATIONS FOR URBAN FABRIC AND CONVECTION OF THEIR OUTLOOK TO PICTURAL PLATFORM

Nuri ÖZÇEL İK

Suleyman Demirel University,

Institute of Fine Arts, Painting Major, Master Thesis, 2013, 42 Pages

Supervisor: Assoc. Dr. Olcay ATASEVEN

Starting with hunting and collecting, the life on earth after a while required sheltering too. The basic housing need was shaped in itself and over time it has been transformed by factors such as agriculture, settled life, industry, order, status. Differences that seperate life spaces have appeared. Living together developed a sense of community. Villages, cities, mega cities have been created. With the changes in settled life forms starting after discovery of farming, architecture and urban fabric concepts are developed.

Cities have become the root for unrests, destruction, rage, desire for power, social and individual tensions and conflicts. In this atmosphere, individual build his/her own life space and evolution. Cities in that sense, take its place as one of the most used themes for painting in accordance with their sociological and cultural realities and architecture styles.

In the first part of this thesis, development of city image in history and its effects on painting art, the definition of city, development of city concept and its effects on painting is discussed. This part which focuses on the city concept’s effect on painting is discussed especially in the light of western art and modern art. In the second part, the process of influence of the topics such as city images, city elements, and formation of city which constitutes the main part of this study on individual works is covered.

Key Words: City, Architecture, Urban Fabric, Painting, Art of Painting.

1

GİRİŞ

Sanat olgusunun çevre olgusundan doğrudan etkilenen bir yapı oluşturduğu

düşünüldüğünde, üretim çağı, kent olgusu ve endüstrinin sanatı etkileyen en önemli

çevresel etkenlerden olduğu söylenebilir. Bu etkenlerden kent olgusu, sanayi devrimi

ve sonrasında modern anlamda şekillenmiş bir imgedir. Harwey (1997:39)’e göre;

kentlerin oluşumu endüstrileşme ile doğru orantılıdır. Bu oluşum ile çevre görüntüsü

yapaylaşma sürecine girmiştir. Seri üretim mekanizmasıyla makineleşen bir toplum,

soğuk binalar, samimiyetsiz yerleşim birimleri ortaya çıkmıştır. Ortaya çıkan bu

ortam, sanatta yeni üslupların oluşumunda etkili olmuştur. Dolayısıyla endüstri çağı

ile birlikte sanatta, yansıtılan imgeler ve irdelenen olgular farklılıklar göstermiştir.

Artık dünya, fabrikaları, tüketim ve üretim araçları, blok konutları, otomobil yolları, süpermarketleri ve bürolarıyla insanın yarattığı yapay dünyadır. Bugünün sanatçısı oluşmakta olan dünyamızın da sorumlusudur; dünya vatandaşı olarak duyar kendisini. İnsanlığın geleceğini tehdit eden sorunlara kayıtsız kalamaz. Çevre kirlenmesi, insanların ezilmesi ve sömürülmesi, harp, açlık, sefalet v.b. sorunlar onu içten ilgilendirir ve çözümüne katılmak ister (İpşiroğlu, 2010:191).

Çağdaş sanatçı olumlu ya da olumsuz anlamda etkilendiği kent yaşamına dair

yepyeni anlatım biçimleri geliştirmekte, bunun yanı sıra kentte yerini korumakta olan

imgesel değerlerin aktarılmasında yeni üsluplar geliştirmektedir.

Sanatçının imge dünyasını yaratan yaşadığı toplumun ve çevrenin bir

izdüşümüdür. Sanatçının imge dünyası kişisel duyarlılıkları çerçevesinde

biçimlenmektedir. Bu nedenle sanatçının yakın çevresi, sorunsalının belirleyicisidir

denilebilir. Alexis Carrel "İnsan Bu Meçhul" adlı kitabında şöyle yazıyor: "İnsan

miras edindiği toplumun ve çevresinin sonucudur. Yani ona modern toplumun

yüklediği hayat ve düşünme alışkanlıklarının sonucudur. Bu alışkanlıkların onun

vücudunu, bilincini nasıl üzüntüye sürüklediğine işaret ettik ve onun kişisel çabası ile

tekniğin yarattığı çevreye kendini uyduramadığını, bu çevrenin onu daha çok

dejenerasyona sürüklediğini gösterdik" (Turani, 1999:631). Açıkça algılanabileceği

üzere toplumun, dolayısıyla insanın yaşam biçiminin, modern kent yaşamıyla birlikte

değişmesi farklı ruh durumlarını ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada, kentlerin gelişimi,

endüstri çağının kent görünümlerine etkisi, dolayısıyla sanatçının bu imgelerden

etkilenmesi, kent yaşamının getirdiği olumlu ya da olumsuz yönler araştırılarak, belli

2

imgeler ile bütünleştirilip, resimsel düzlemde plastik bir uygulama sürecinde

irdelemeye çalışılmıştır.

Çalışmanın dayanak noktasını ve kuramsal çerçevesini; kent, kent

görünümleri, kent ve sanatçı ilişkisi ve tarihsel sürecin kent yerleşimlerini etkilemesi

konuları oluşturmaktadır. Bu nedenle kuramsal içeriğin oluşturulabilmesi için kaynak

taraması yapılarak bu kapsamda süreli yayınlar, makaleler, kitaplar ve tezler

incelenmiştir. Özellikle, Richard Sennett’in Gözün Vicdanı, Kentin Tasarımı ve

Toplumsal Yaşam adlı yapıtı; kent imgesinin gelişimi, sanatçıların bu kavramı

eserlerinde kullanışı çalışmanın teorik bölümünün oluşumunda rehberlik etmiştir.

Kent ve sanat ilişkisini irdelemek, topluma ve dolayısıyla sanatçıya etkisi

çerçevesinde kent kavramını anlamak adına sanat tarihinden aktarımlar yapılmıştır.

Bu anlamda Nobert Lynton’un Modern Sanatın Öyküsü adlı yapıtı araştırmanın

ilerlemesine katkı sağlayan kaynaklar arasındadır. Ayrıca günümüz sanatında kent

imgesinin kullanımı incelenirken Milliyet Sanat Dergisi, Artist Dergisi gibi güncel

kaynaklardan da yararlanılmıştır. Dolayısıyla bu çalışma, sanat-kent ilişkisi

çerçevesinde, kişisel uygulamalarla örtüşen bir içerik takip edilerek oluşturulmuştur.

3

Çalışmanın Amacı

Genel olarak çalışmanın amacı, geçmişten geleceğe hayata dahil olan, kent

görünümlerinin resim alanındaki yansımalarını gözlemlemek, kentsel imgelerin, kent

yaşamının resim sanatına olan etkilerini irdelemek, bu bağlamda akımlar ve güncel

sanat örnekleri yardımıyla bir senteze varmaya çalışmaktır.

Çalışmanın Kapsamı

Tarihsel süreç içerisinde kent öğelerinin ve görünümlerinin resim sanatında

nasıl yer aldığı, nasıl geliştiği araştırılmıştır. Kent üzerine üretilmiş düşünceler ve

yorumlar incelenerek, kentsel yaşamı konu alan yapıtlardan örneklemelerle

çalışmanın kapsamı oluşturulmuştur.

Çalışmanın Yöntemi

Yapılan çalışmada kaynaklar yardımıyla kent görünümleri ve öğeleri

irdelenmiş, resim sanatındaki yansımaları açıklanmaya çalışılmıştır. Görsel destekli

daha çok güncel ağırlıklı metinler, ortaya çıkan çalışmada kaynak olarak

kullanılmıştır. Bu sürecin paralelinde resimler üretilmiştir. Çalışmanın ortaya çıkış

sürecinde çeşitli yazılı ve görsel kaynaklar araştırılmış, bu kaynaklardan elde edilen

örneklerdeki kentsel imgelerin kullanımı plastik anlamda çözümlenmeye çalışılarak

yazılı bir metin oluşturulmuş, bu süreç doğrultusunda uygulamalar

gerçekleştirilmi ştir.

4

1. BÖLÜM

1. TARİHSEL SÜREÇ İÇERİSİNDE RESİM SANATINA YANSIYAN KENT

İMGESİ

1.1. Kent’in Tanımı, Kent Olgusunun Gelişimi ve Resim Sanatına Etkisi

Kentlerin varlığı, insan ve onun gereksinimleriyle bağlantılıdır. Kent eski

çağlarda toplum bilinciyle, toplu yaşama güdüsüyle ortaya çıkmıştır. İnsanoğlunun

doğayı dönüştürmeye başladığı yaşam alanlarından olan kentler, toplu yaşam

ortamları için bir zemin olmuştur. Sözen ve Tanyel (1994:126)’in de ifade ettiği gibi

kent karmaşık, çok boyutlu ve çok yönlü bir olgudur. Bu kavramı tanımlamak için

birçok yaklaşım mevcuttur. Bazı araştırmacılar kent ile uygarlık kavramları

arasındaki yakın ilişkiden yola çıkmakta ve böylece kültürel öğelere ağırlık

vermektedir. Bu anlamda kent uygarlıkları yaratan ve koruyan bir olgu olarak ele

alınabilir.

Kentsel tarihçi Levis Mumford’un sözleri bu türe örnek oluşturuyor. “İlk

başlangıçtan bu yana kent, uygarlık ürünlerini toplamak ve iletmek için özel olarak

donatılmış, maksimum hizmetin minimum alanda sunulması için yeterince

yoğunlaşmış ve ayrıca toplumun değişen gereksinmelerine, büyümenin getirdiği daha

karmaşık biçimlere ve yığılan toplumsal mirasa yer sağlayabilecek şekilde

genişleyebilen bir strüktürdür” (Sözen ve Tanyel, 1994:128).

Kent kavramı hakkında yapılan araştırmalar, birçok dildeki şehir anlamına gelen sözcüğün, benzer köklerden geldiğini ortaya koymaktadır. Bu anlamlar genellikle 'uygarlık’la ilişkilidir. Örneğin Arapça'da, ‘kent’in karşılığı 'medine', kentli sözcüğünün, karşılığı, 'medeni' ve uygarlığın karşılığı medeniyettir. İngilizce'de kentin karşılığı 'city', kentlinin karşılığı 'civilized', uygarlığın karşılığı 'civilization'dır. Fransızca'da da: ‘cité’ kent, ‘civilisé’ kentli, ‘civilisation’ uygarlık anlamında kullanılmaktadır. Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, kent kavramıyla uygarlık kavramı arasında bir bağ olduğu dikkati çekmekte dolayısıyla kentli kişinin uygar insan anlamına geldiği gibi bir sonuca varılmaktadır (Çizgen, 1994:20).

Başka bir açıdan değerlendirmek gerekirse sosyo-ekonomik temellere

dayanarak yapılmış tanımlar, kenti çağının ve içinde yer aldığı toplumun ekonomik

yapısının bir parçası olarak ele almaktadır. Bu bağlamda kent temelde bir ekonomik

oluşum olarak kabul edilebilir. Sözen ve Tanyel (1994:128)’in ifadesiyle Ciam‘ın

Atina kongresi bildirisinde yer alan sözleri bu düşünceyi destekler: “Kent bölgeyi

teşkil eden ekonomik, sosyal ve politik bütünün bir kısmından başka bir şey

5

değildir.” Keleş (2010:97)’e göre; insanlar bir uzam (mekan), bir toprak parçası

üzerinde yaşarlar. İnsanların yaşamlarını sürdürdükleri bu mekan parçasına “kent” ya

da “köy” adı verilir. Kent ile köy, her zaman birbirinden kesin çizgilerle ayrılamaz.

Bu nedenle, insan topluluklarından bazıları, kentlerle köylerin ortak özelliklerine

sahip bulunan yerler üzerinde bulunur.

Genel olarak bakıldığında savunulan düşüncelerin temelleri uygarlık, birlikte

yaşama, ekonomik amaçlı genel faaliyetler gibi kavramlara yüklenmektedir. “Bir

yerleşme birimine kent denilebilmesi; o birimde tarım dışı üretimin ağırlık

kazanmasına, üretim araçlarının ve dolayısıyla nüfusun orada yoğunlaşmasına, bir

örnek olmasına ve bütünleşme derecelerinin yükselmiş bulunmasına bağlıdır”

(Hasol, 2010:256). Kentlerin insanların sosyalleşmesi için birliktelik algısının

gelişmesi, toplumsal bilincin yükselmesi için oluşturulduğu ifade edilebilir. Kent

denilince akla topluluk, birleşim gelir. Kentler, insanların yaşaması için gerekli olan

barınma, sosyalleşme, çalışma, dinlenme ve ulaşım eylemlerinin gerçekleştiği

yerleşme birimleridir.

Kentler, insanların doğa ile yaşam mücadelesinin entelektüel ve sosyal

düzeyinin, göçebelik ve tarımsallığa göre daha yoğun ve karmaşık olduğu yerlerdir.

Kentler bu nedenle daha dinamiktir. Kentlerin konumlanmasında, zamanın ulaşım

sistemine uygunluk ve yerleşim yeri özellikleri başlıca rolü oynar. Çünkü klasik

anlamda kentler, tarımsal yerleşmelerin aksine çevreleri için de hizmet ve üretim

yeridirler. Ve klasik anlamda kentlerin biçimlenişindeki bir başka özellik bina

tiplerindeki çeşitliliktir. Bunun nedeni kentlerde üretilen hizmet ve üretimin çe-

şitlili ğidir. Ancak kentlerin bir başka özelliği de yakın zamana kadar büyük

çoğunluğunun birbirine benzer yapı sergilemiş olmasıdır. Çünkü sıradan bir kent

aslında kapalı, tek kültür kentidir. Ancak bazı kentlerin bir aşama ileri gittiği ve

metropol olarak tanımlandığı bilinmektedir. Metropolün kentten önemli bir farkı

birbirinden bağımsız işlevleri olan ve farklı değerlere, niteliklere sahip bir bütünlüğü

içeren yapısıdır. Kaos, metropollerin genel karakteridir. Çünkü metropoller göç

alarak oluşmuşlardır. Kent yoğunlaşmıştır. “Kent, çok çeşitli sınıf ve karakterlere

sahip milyonlarca insan tarafından algılanabilen ve hatta zevk alınan bir nesne

olmanın ötesinde, yapısını kendilerince sebeplere göre sürekli geliştiren pek çok

yaratıcının da ürünüdür” (Lynch, 2010:2).

6

Benjamin’ine göre; kent içindeki kalabalıklar, zehirleyici, büyüleyici, üretici, yaratıcıydılar. Diğer yandan 19. yüzyılın meta kültürünü bir rüya alemi olarak algılıyordu. Modern metropol, modernitenin tutarlı-tutarsız hayallerinin ve mitosun yeni manifestosunun merkez mekanıydı. Gelişme, bolluk hayalleri, zevk ve tüketim tutkusu ile rüya alemi ve burjuva bilinçaltı, mimari ile mülkiyet tutkusu ve kentin modasıyla gerçeklik kazanıyordu. Benjamin için kent aynı zamanda muğlak bir yerdi. Her an çekici veya tehdit edici olabilirdi (Bridge ve Watson, 2000:9).

Kişisel bir yaklaşımla ele alındığında, kentin en büyük hali belki de en çok

besleyeni metropollerdir. Tam anlamıyla esin kaynağıdır. Metropollerde gelişmiş

ulaşım kaynakları, varoşlar, iş merkezleri hepsi birer sentez içinde kişisel etkilenim

ve yaratım sürecinde yer almıştır. Bunların içinde doğa da yer alır. “Doğa her zaman

güzel ve etkilidir. Çeşitli mevsimlerde farklı görüntülerle dikkat çeker. Diğer taraftan

kent çeşitli tanımlarda da görüldüğü gibi, içinde yer alan etkinliklerle değerlendirilir.

Kişisel, yerel, ulusal ve uluslararası düzeydeki etkinliklerin nitelik ve nicelikleri

kenti kent yapan ve onu belli bir düzeye oturtan parametrelerdir” (Yürekli H. ve

Yürekli F.,2004:234). Kent kendini anlatır, farklı özellikleriyle kendini kendi içinde

farklılaştırır. Örneğin Galata Kulesi denilince İstanbul, Coliseum denilince İtalya

akla gelir. Gündelik yaşamda sürekli iç içe olunan kent, insanda güçlü duygular,

düşünceler ve çağrışımlar uyandırarak, doğrudan ya da dolaylı yollardan tüm

yaşantıları etkiler. Kent günümüzde insanlığın geçirdiği değişimlerin en açık

belgeleyicileri olarak görülebilir.

Sennett (1999:30)’e göre; daha çok manevi destekli konular yada ticari

kaygılar kentlerin merkezlerinin şekillenmesinde, oluşmasında baskın rol oynamıştır.

Göz atılacak örneklerden de anlaşılabileceği üzere hemen hemen her çağda olduğu

gibi, ortaçağda da kentlere özgü inşa biçimlerinde bariz farklılıklar vardır. “Eski

Bremen’de ticaret hacmi çok olduğu için, ticaret merkezini organize etmeye, denize

daha uzak kasabalardan çok daha büyük çaba harcanmıştı. İtalyan ortaçağ kasabaları

hem pagan anıları hem de Romalılara özgü alışkanlıkları korumuştu” (Sennett,

1999:32). Yine de mekânı, dünyevi düzensizliğin kontrastı olan belirleyicilerle

kutsallaştırmak, görünüşe göre Batı şehirciliğinin farklı bir özelliği haline gelmiştir.

Başka toplumlar; “Babilliler ve eski Mısırlılar kentleri, birbiriyle dik açıyla kesişen

düz caddeler, dolayısıyla da üzerine inşaat yapılacak düzenli, birbirinin benzeri

arsalar yaratacak şekilde planlarlardı. Miletli Hippodamus’a göre, ızgara, uygar

yaşamın mantığını ifade ederdi” (Sennett, 1999:65).

7

Bu ilk kaynaklardan günümüze bakılarak değerlendirildiğinde temel amaç

pek de değişiklik göstermemiştir. Genel bir barınma, özel hayatın sınırlılığı,

toplumsal uyum ve korunma güdüsü ön plana çıkar. Kentsel biçimleriyle evler,

yapılar maddi, manevi birer güç göstergesi, sığınma ihtiyacı, ticari merkez halini

almıştır, toplumsal yaşam gelişmiştir.

Bugün New York'ta gücü ve otoriteyi gözle görünür kılan, kentin

modernliğini belirgin hale getiren o gökdelenler kompleksinin tasarımında

görülebilecek olan bir kavram, Sennett (1999:66) tarafından şöyle açıklanmaktadır:

“Amerikan “şipşak kentler” örneği de dünyanın başka yerlerindeki yeni kent

inşaatlarından etkilenmişti. Amerikalılar onu önceleri farklı bir amaçla kullandı:

Çevrede var olan karmaşıklığı ve farklılığı yadsımak için. Izgara modern za-

manlarda, çevreyi nötralize eden bir plan olarak kullanılmıştır”. Aslında bakıldığında

ilk amacına pek de hizmet etmemiştir, bu kent modeli; yani “ızgara” birçok yönden,

başka yeni yerleşim biçimlerinin yöneldiği bir aşırı uçtur; aynı türde yerleşimler

kaynaklardan yola çıkıldığında, Sennett (1999:68)’e göre; Fransa'da, İsrail'de, İtal-

ya'da, ve Urallar ötesi Rusya'da ortaya çıkmıştır. Bunların hepsinde, sınırları ve

sınırlar içinde oluşturulacak biçim konusunda, gelişimin hiçbir mantığı yoktur; her

türlü şekle girebilen binalar nedeniyle birbirine benzeyen, yerlerdir bunlar.

Kişisel yaratım süreci içerisinde, her kent ayrı bir karakterde görünür. Bu

karakter, negatif algıları tetikleyen imgeler taşır. Böyle bir durumda beslenilen

çevreye eleştirel bir gözle bakmak kaçınılmaz olur. Kentlerde var olan, yetişen ve bu

toplulukların içinde yaşayanlardan birisi de sanatçıdır. Kentler ve kentsel yaşam tarzı

sanatı etkileyecek çok sayıda malzeme içermektedir. Yalnızlık-kalabalık, birey olma

çabası, sosyal olma, özgürlük-kısıtlanmışlık, sakinlik-kaos, hızlı üretim-hızlı tüketim,

göz boyama-inandırıcılık, sınırsızlık-gözetlenme gibi sayılamayacak kadar çok,

uyum, zıtlık, çeşitlilik, farklılık ve çelişki yaratan olguların görsel etkiye dönüşmesi

malzemeyi daha da çekici kılmaktadır. Kentleri sanatçılar için çekici kılan şey,

buralarda beş duyunun uyarı bombardımanına uğramasıdır. Keyif alanlarıyla

hoşnutsuzluk alanları içiçedir. Sanatçıya da bu işaretleri yakalamak kalır. “Modernist

sanatın, bir kent sanatı olduğu konusunda tüm kuramcılar hemfikirdir. Bu sadece

kentlerde yaşayan ve kentten etkilenerek sanat yapan insanların bir süre sonra kenti

8

güzelleştirdiklerinden, oraya bir ruh ve duygu yüklediklerindendir” (Çimen,

2006:75).

Yukarıdaki bilgilerin ışığında yorumlandığında; modern ressam, kent

ressamıdır, denilebilir. Bu sanatçı tipine örnek olabileceklerden biri Piet

Mondrian’dır. Mondrian’ın bir kentin fiziksel oluşumundan yola çıkarak oluşturduğu

yatay-dikey kompozisyonları yansıttığı çalışmalarıyla ilgili (Sennett, 1999:112)’in

açıklamaları konuyu desteklemektedir: “Piet Mondrian'ın “Place de la Concorde”

(1938-1943) adlı bir tablosu vardır. Paris merkezinin özetlenmiş bir haritasına

benzeyen -birbirleriyle boyuna kesişen bir sürü sınır çizgisiyle belirlenmiş beyaz bir

alanın göründüğü- tabloda Mondrian'ın sunduğu şey harita değil, bu büyük meydanın

zorluğudur.”

Resim 1. Piet Mondrian, Place De La Concorde- 1938-43, Dallas Modern Sanat Müzesi

“Tablosunda, çizgilerin tuvalin çerçevesiyle kesiştiği kenarlar sınırlanmamıştır; gerçekten de Mondrian kenarlar boyunca, küçük, düzensiz bloklar yerleştirerek merkezdeki biçimden anlaşılamayan, tuvalin dışında ve görülemeyen başka bir şeyin cereyan etmeye başladığını ima etmiştir… Merkez, aslında kenti birleştirmedi… Mondrian'ın tablosunda gördüğümüz budur: Dağılan bütünlük. Farklılığın resmidir bu” (Sennett, 1999:113).

9

Resim 2. Fernand Léger, La Ville (The City), 1919, Philadelphia Modern Sanat Müzesi.

İki dünya savaşı arasında çağdaş ressamlar kent yapılarına, sınıfsal

çatışmalara ilişkin konulara yönelmişlerdi (Tansuğ, 2006:248). Bunların arasında

kentin karmaşıklığını konu etmiş sanatçılardan biri de Léger’dir. Kent görünümlerini

bir bakıma, yapıtlarında "kolaj kent" gibi resmetmiştir. Ama kolaj, öğelerin rastgele

bir araya getirilip yapıştırılması değildir ve eş zamanlı bir mekanda salt bir akıp

gitme izleniminden, kullanıldıkça ortaya çıkan, kırılan, değişen ve berbat olan

şeylerin kaydından daha öte bir şeydir. Bir sanayi makinesinin çalışmasına neredeyse

birebir benzeyen, sırf tekrarlardan oluşan, merkezsiz ve sınırsız bir biçimdir.

“Baldwin'in, yazılarında bölünmüş zamana bir biçim vermesi gibi, Léger de makine

parçalarına birbirleriyle anlamlı bir ilişki kazandırdı. Sokakta biriken fiziksel öğelere

de biçim vermek gereklidir. Sokağı, sokakta neler olup bittiğine, sokağın başından

neler geçtiğine ilişkin kuru bir bilgiden daha heyecan verici bir deneyim olarak al-

gılamamız, o mekânda zamana verilen biçimi algılamamızın sonucudur” (Sennett,

1999:201-202).

10

Resim 3. Agnes Martin, Untitled, 1965.

Agnes Martin'in 1965’te yaptığı “İsimsiz” tablosu en sert biçimde yapılmış ızgara tablolar, Rosalind Krauss’a göre, gerçeğin boyutlarını iteleyip dışarıya atmak ve boyutların yerine tek bir düzlemin yanlara yayılışını koymaktır. Krauss'un sanatsal ızgarayı "benzetme karşıtı, gerçek karşıtı" diye adlandırmasına rağmen Agnes Martin'inki gibi tablolar Manhattan'ın 1811'de New York komisyonu üyelerince yapılan şehir planlarının uğursuz bir yansıması gibidir; Agnes Martin'in tablosu, hızlı kapitalistleşme döneminde araziyi satmak için parselleyen maketlerden biri yerine pekâlâ kullanılabilirdi. Ama Krauss’un, varmak istediği asıl konu ressamın basit görünüşlü dolaysız imgeyi nasıl dönüştürdüğüdür…Izgaranın mantığı, bir imgenin tekrarlanması olarak görülebilir. Birçok sanatçı, biçimi tekrarlarken onda değişiklikler de yaratmaya çalışarak bu mantığa karşı çıkmıştır… Diğer birçok ressamın yanı sıra Picasso, Mondrian, Jasper Johns da tekrarla değişim arasındaki ilişkiyle hep ilgilenmişler ve bir imgenin tekrarlanarak nasıl değiştirileceğini deneyen ızgara biçimlerini uygulamışlardır (Sennett, 1999:241).

Modern ızgara ressamlarının en büyüğü, kuşkusuz, Amerikalı Mark Rothko’dur. Rothko’nun resmi ideal vücudun resmi yerine, ideal ızgaranın resmini yapmaya çalışmıştır. Mark Rothko, 1970'deki ölümüne dek uğraştığı ızgaraları yapmaya 1947 ve 1948'de başladı. Yapıtları bu iki yıl içinde çarpıcı bir gelişme gösterir; 1948'de yaptığı "15. Numara" adlı yapıtı 1969'da yaptığı son isimsiz tablolara 1946’nın "İkinci Kişilik" ya da "Sudaki Dram"ından daha yakındır. Mark Rothko’da “toplumumuzun etrafımızdaki her türlü farklı bakış açısını örtmek için gitgide daha fazla kullandığı kısa süreli ilişkileri yerle bir etmeyi” istiyordu. (Bell, 2007:415) Bundan sonra da her yıl, eleştirmen Robert Rosenblum'un deyişiyle "imzası haline gelen biçimi, yani yatay ve düşey eksenlerin simetrik çekimlerinin manyetik etkisiyle dizilmiş renk bulutlarını" tekrarladı. Rothko'ya göre, yatay ve düşey eksenlerin bu simetrik çekimleriyle biçimlenen renk kutucukları, ideal biçimin simgeleriydi… Ressam, ızgaraya bambaşka bir tarzda

11

bakmıştı. Izgara, daha önce tartıştığımız bir tarzda, bakan kişiyi kendi içinden dışarıya çekmekte kullanılmıştı (Sennett, 1999:273).

Resim 4. Mark Rothko, No.15, 1957, Christopher Rothko Koleksiyonu.

Kişisel bir yaklaşımla değerlendirildiğinde kent dokusu, endüstri devrimi

sonrası sanatını plastik anlamda ve oluşturulan eserlerin temasının belirleyiciliğine

katkısı açısından etkilemiştir. Modern dönem resimlerinde kent ögelerinin

kullanımındaki yoğunluk dikkat çekicidir. Agnes Martin’in eserleri üzerinden bir

değerlendirme ile kent kavramının yarattığı düzen algısı, statik, planlı, -gerçek

dünyada da görülebileceği anlamda- birbirini tekrar eden oluşumlar olarak plastik

düzleme aktarılmıştır. Yani sıradanlığın, tekrarlanan biçimlerin resmi yapılmıştır. Bu

aktarım bize kent biçimlerinin durağanlığını, sıkıcılığını, soğukluğunu çarpıcı bir

biçimde anlatmaktadır. Genel olarak bakıldığında; Piet Mondrian’ın eserlerinde de

kentlerin düzeni ve düzensizliği üzerine irdelemeler söz konusudur. Ritim algısının

güçlendirilmesiyle oluşturulan, yatay-dikey kompozisyonlardaki arayışlar, işaret eder

ki kent boğucu bir oluşumdur. Kentler ve yaşanılan çevrenin, kitleleri ve sanatçıyı

etkilediği söylenebilir. Leger’in eserlerinde ise sanayi işleyişinin acımasızlığı, şehrin

kiri, pası, yoğunluğu bu etkilenimin ürünleri olmuştur. Kent olgusundan algılanan

12

birim tekrarı, düzen algısı, tüketim-üretim ihtiyacı, çevre görüntüsünün kirlenmesi,

sokakların, evlerin, yapıların samimiyetsizliği ve karmaşıklığı gibi oluşumlar,

örneklerde de görüldüğü gibi resimsel bir ana temaya dönüştürülmüştür.

Çevre ve sanat birbirinden etkilenen olgulardır. Her çevrenin bir belleği

vardır, sanatçı da bu belleği algıya, algıyı da biçime dönüştürendir. Kentler de daimi

devingenlikleriyle sanatçıyı kışkırtır, kent dokusu sanatçı duyarlılığını etkiler ve

kaynak oluşturur. Dolayısıyla sanat ürünü kentin fiziksel dokusunun estetik taşıyıcısı

olur. Kentlerin sanatçıyı daha derinden etkilemesi ve kentsel dokunun sanatta üretim

sürecine ve sanat ürünün özüne, biçimine yansıması kaçınılmazdır. Bu yansıma her

dönemde kendini göstermiştir.

1.2. Batı Resminde Kent İmgesini Oluşturan Öğelerin Kullanımı

Geçmiş yüzyıllarda, gezginler, gittikleri kentlerle ilgili anılar toplarken, bilinmeyen kentleri tanımlayan resimler çizmişler. Yayımladıkları kitaplarda çizdikleri kent görünümlerini kullanmışlar. O zaman kitle haberleşmesinde ve geçici yargıların edinilmesinde en önemli haber kaynakları olarak, bölgeler ve ülkeler arasında dolaşan bu seyyahların tuttukları günlükler, çizdikleri krokiler, gravürler büyük değer taşımıştır http://www.kentgorunumleri.com/ccy.html (06.07.2012).

Kentlerin biçimlenmesiyle beraber farklı kültürel yapıdan insanların bir araya

gelmesi, kentlere yeni bir boyut kazandırırken, aynı zamanda dönemin sanatçıları da

içinde yaşadıkları bu toplumsal koşullardan etkilenerek, bu görünümleri eserlerine

yansıtmış, hem kültürel yaşama, hem sanata, hem de hayatlarını sürdürebilecek

ekonomik yapıya kavuşmaya başlamışlardır. Aynı zamanda da oluşturdukları bu

sanat eserleri ile de var oldukları toplumun kültürlerini biçimlendirmeye katkıda

bulunmuşlardır. “Bu anlamda, Romantizm ‘kapitalist burjuva düzenine’, ‘yitirilmiş

düşler’ düzenine, iş hayatı ve kazancın bayağılığına karşı tutkulu ve çelişmeli bir

ayaklanma hareketidir” (Fischer, 2003:52). Bir örnek vermek gerekirse; “Gustave

Courbet’nin, günlük yaşamın sıradan bir anını gerçekçi bir anlayışla resmettiği eseri

“Günaydın, Bay Courbet!.”, ‘zamanının geçerli alışkanlıklarına karşı bir başkaldırı’

niteliği taşıyan, kent yaşamını konu eden çalışmalardan biridir” (Gombrich,

1999:511).

13

Resim 5. Gustave Courbet , Günaydın, Bay Courbet!, 1854.

19. yüzyılın ikinci yarısı ile 20. yüzyılın ilk çeyreğinde bir kentli sanatı olarak

ortaya çıkan izlenimcilik, kendinden önceki romantizm ve realizmin de etkisiyle

gelenekle bağlarını büyük ölçüde kopararak, konularının birçoğunu kent ve kentliden

seçmiştir (Altunay, 2004:140). Genel olarak bakıldığında resim kır ve köy

yaşamından kurtarılarak, kentin sınırlarına taşınmış, kent görüntüleri ile

donatılmıştır. Tunalı (1981:17)’ya göre; “ “İmpression” (izlenim) kavramı, felsefede

ilk defa David Hume ile önem kazanmıştır. Hume’e göre impression kavramı,

bilgimizin en temel ve en orijinal (özgün) bir taşıyıcısıdır. Varlıkla olan ilgimizi

sağlayan da impression’dur.” “İzlenimciliğin öncülerinden Eduard Manet bir

konuşmasında “duvarları tarihsel, akademik resimlerin değil, pazar yerleri, tren

istasyonları, Seine üzerindeki köprüleri, insan dolu parklarıyla yeni bir çağı gösteren

resimlerin süslemesi gerektiğini” (Fischer, 2003:72) söyleyerek izlenimci resim

anlayışının bakış açısını belirlemiştir.

Bu anlamda öne çıkan; “Monet’nin endüstrileşmeyle ortaya çıkan yeni kent

hayatını sergilediği resmi ‘Saint Lazare Garı’dır. Sanatçı bu resmiyle sanayinin kente

sunduğu yeni ulaşım aracı ve onun mekanını, kendine özgü renklerle ve fırça

biçimleriyle betimlemiştir” (Bazin, 1998:441).

14

Resim 6. Claude Monet, Saint Lazare Garı, 1877.

Diğer izlenimciler gibi Renoir de kent izlenimlerini aktarmış, daha çok da

zengin ve kibar sınıfların değil, Parisli işçilerin günlük yaşamından kesitler almıştır

(Spence, 1998:15).

Resim 7. Pierre Auguste Renoir, Tekne Gezisinde Öğle Yemeği, 1880.

Camille Pissarro ise “Montmartre Bulvarı’nda Bulutlu Bir Sabah” adlı

tablosunda olduğu gibi, daha çok kentin karmaşasını kendine konu edinmiştir.

15

Buradaki kent görüntüsü, Pissarro’nun gerçek gürültüyü dile getirmeyi öğrendiği

kentlerden birine aittir (Kunstler, 1980:6).

Resim 8. Camille Pissarro, Montmartre Bulvar’ında Bulutlu Bir Sabah, 1897.

Sanat için dışavurumculuk akımı izlenimciliğe göre daha sert fırça

vuruşlarının olduğu, duygunun daha ön plana çıktığı bir dönem olmuştur.

İzlenimcilik ise insanın ruhtan uzağa düşmesidir. Dış dünyayı kaydeden bir

gramofon durumuna düşmüş insanlıktır. “İzlenimcilerin gözleri konuşmaz, sadece

seyreder; soruyu duyar ama cevap vermez. İzlenimcilerin göz yerinde bir çift kulağı

daha vardır. Ağzı yoktur; kendini ifade etmekten, dünya üzerine yargı bildirmekten,

ruhun yasasını dile getirmekten acizdir. Dışavurumcu ise insanlığın ağzına vurulmuş

kilidi söküp atar” (Batur, 1998:228).

Yorumlama sürecine gidildiğinde; izlenimcilik akımı ve dışavurumcu akım

arasındaki bir geçiş dönemini oluşturan post-izlenimci sanatçılar ise içinde

bulundukları dünyayı daha içsel bir anlatımla betimledikleri için izlenimcilerden ayrı

tutulmuşlar ve çalışmaları ile de dışavurumculuğun doğuşuna katkıda

16

bulunmuşlardır. Dışavurumcu olarak görülen Van Gogh daha çok konularını

çevresinden alıyordu. “Manzaraları, tek tek insanları, ev içlerini ve zaman zaman da

nesneleri ele alan Van Gogh, renkleri ve biçimsel özellikleri daha da

belirginleştirerek onları kişisel bir gözle değerlendiriyor ve konularına dinsel bir

parıltı kazandırıyordu” (Lynton, 2009:20). Boyayı parlak, kalın tabakalar halinde

sürüyor, çoğu zaman uzun, çizgisel fırça darbelerinden yararlanıyordu. Bu parlaklık

ve fırça darbelerinin yoğunluğu, bunun bir şiddet belirtisi olduğu yanılgısına yol

açıyordu (Lynton, 2009:21).

Resim 9. Vincent Van Gogh, Gece Kahvesi, 1888.

“Ekspresyonist sanatçının biçim, çizgi ve renkleri, doğa biçimine ve rengine

bir uyum sonucu tuvale aktarılmıyor. Bu, doğa biçim ve renginde istediğini

bulamayan bir insanın kendi iç yaşantısı ve inançlarını yansıtan bir anlatıma, bir

17

biçimlemeye başvurmasıdır” (Turani, 2003:82). Dışavurumcu dilin oluşumunda

renklerin bağımsızlaşması ve doğaya uyum göstermeyen, meydan okuyan bir tavır

gözlemlenir. “Renklerin bağırgan, parlak olarak kullanılması yeni kent kavramının

insanlarda yarattığı iç huzursuzluğun dile getirilmesi olarak görülmektedir” (Kurt,

2001:83).

Dışavurumculuk akımı içinde akımın gelişmesini sağlayan gruplar kurulmuştur. Die Brücke gibi dışavurumculuk akımının gelişmesine katkıda bulunan gruplardan biri de Der Blaue Reiter’dır. 1911 yılında Kandisky’nin önderliğinde kurulan grup, genel olarak soyut bir anlatımı yeğlemiştir. Fakat grubun kurucularından biri olan August Macke, mekansal değerler ve rengin devinimi üzerine geliştirdiği figüratif dille bir istisna olmuştur. Zaman zaman figürleri zaman zamanda mekanı ön plana çıkartarak çalıştığı kent yaşamı görüntüleri İzlenimciliğin izlerini taşımakla beraber, arınmış renklerle yarattığı dışavurumcu üslubu ile bu akımın örneklerinden biridir (Kurt, 2001:87).

Resim 10. August Macke, Hayvanat Bahçesi - I, 1912.

Beckman’ın 1922 yılında yaptığı ‘Demir Köprü’ adlı çalışma da kent

yaşamının yarattığı sıkışmışlık ve karmaşa duygusu bu sefer bir dış mekanda gözler

önüne serilmektedir. Açıkça görüldüğü gibi resmin sol alt köşesinden sağ üst

köşesine doğru resmi kaplayan demir köprü ve onun çevresinde görülen fabrikaların,

18

büyük apartmanların, vapurun ve çalışanların sıkışmış bir biçimde betimlenmesi ve

devasa endüstri öğelerinin yanında insanların küçücük ve silik bir biçimde olması

atmosferde hissedilir bir gerginlik duygusu oluşturmaktadır.

Resim 11. Max Beckman, Demir Köprü, 1922.

Hem dışavurumcu hem de sürrealist bir üslup taşıyan, aynı zamanda Dada

grubuna apaçık bir siyasal özellik de katan dışavurumcu George Grosz

çalışmalarında kent görünümlerine yer vermiştir. Resimlerinde açlığa, yoksulluğa,

kentsel karmaşaya, dengesiz toplumsal sınıflara eleştirel bir yaklaşım sergilemiştir.

19

Resim 12. George Grosz, Berlin’den Sokak Görünümü.

Cezanne ile birlikte batı perspektif sisteminin gerektirdiği, sabit bir pozisyonu

sürdürme, yerini gerçeğin yer değiştirilmi ş bir bakıştan izlenmesine bırakıyordu

(Türkmenoğlu, 2003, özet sayfası). Sanatçı algının içeriğini oluşturan görünür

dünyayı, alışılmış konuları resmederek çeşitlendirir, toplumsal, ahlaksal kurallar

tarafından örgütlenmiş duyguların yerine görünür dünyayı olduğu gibi resmetmek

isteğindedir (Beldan, 2011:54). Çalışmalarında kübik bölünmelerle maddenin özüne

inmeye çalışan Cezanne gördüğü manzarayı, dokuyu içselleştirerek kendi dünyasında

yorumlamaya çalışmıştır. Yaşadığı çevreyi, çevresindeki görünümleri ele alan

sanatçı çoğu zaman kent görünümlerini yorumlamıştır (Merleau-Ponty, 2006:36).

20

Resim 13. Paul Cezanne, Estaque'de Deniz, Zurih, 1876.

Nonhoff (2005:42)’un ifadesiyle; Cezanne, ustalıkla uyguladığı renk

karşıtlıkları ve klasik bir resim kompozisyonuyla manzaraya bir yapı kazandırır.

Farklı yönlerdeki fırça vuruşları hareketlilik kazanırken, mavi deniz katı bir kütle

gibi durur. Ufukta denizden yükselen adaların toprak rengi, ön plandaki parlak toprak

renklerinde yankılanır.

Kübizmle “Doğa görünüşlerini geometrik bir-parçalamaya tabi tutup, tablo yüzeyini doğa unsurlarından kurtararak yeniden inşa etme amacını güden” Kübizm, geleneksel doğacı görüşü dışlamanın yanında resim sanatına ‘eşzamanlılık’ kavramını da beraberinde getirmiştir ve bunun sonucunda da “biçimler, bakış açılarının çoğaltılmasıyla ve nesnelerle kişilerin düzlemler halinde ayrıştırılmasıyla geometrik olarak yorumlanmasıyla birlikte de zihinsel hatta şiirsel gerçekçilik, görsel gerçekçiliğin yerini almıştır (Turani, 2000:79).

Keser (2005:197)’e göre; konularını modern kentteki günlük yaşamdan alan

kübist sanatçılar, doğal manzaraların yanı sıra çoğu zaman insan yapımı şeylere de

eğilim gösterebiliyorlardı. Yer yer kahve masaları, fincanlar, gazeteler, sürahiler ve

lavabolar gibi el altındaki nesnelerin resmini de yapıyorlardı. Diğer taraftan; “Picasso

ve Braque kübist akım içinde strüktür ve harmoniyi(uyumu) aradıkları sırada

İtalya’da fütürist sanatçılar çağın hızlı hareketini ve makinaların şiirsel ritmini resme

aktarmak istemişlerdir” (Tansuğ, 2006:246). Paris’te Gris, Delaunay ve Léger gibi

ressamlar, Picasso ile Braque’ın görebildikleri yapıtlarından ayrı ayrı etkilendiler ve

21

onlardan öğrendiklerini değişik amaçlarla kullandılar (Lynton, 2009:68). Bu

sanatçılar arasında Delaunay şiddetli renklerin anlatımcılığına öncelik vermekle

birlikte, kübik bölünmelerin akıcılığı kentin karmaşası ile içi içe geçmektedir. Ritim

sorunları ve rengin dinamik devinimiyle ilgilenen sanatçı, ana konusunu uçaklar,

otomobil, futbol gibi modern yaşamdan almıştır. Delaunay’ın mekanik yapıların

devinimi üzerine çalışmaları bu anlamda fütüristlere de öncülük yapmıştır.

Resim 14. Robert Deluanay, Eyfel Kulesi, 1911.

Charles Lyonel Feinninger 1871’de New York’ta doğar. Onun ekpresyonizmi

Delaunay ve Kübizm ile karşılaşmasından sonra özgünleşir, çünkü çizgilerin ve

kitlelerin parçalanmasının özgün kullanımını benimser ve bunu büyük bir zarafetle

yorumlar. Kübist ressamlarca uygulanan mekanın parçalara ayrılmasını benimser ve

ışığın dağıtılmasında önemli bir başarı sergiler (Crepaldi, 2004:66). “Benim

hatlarım notaların karşılığıdır” der. O, mimari ve gemi resimlerini, çınlayan kristaller

ya da orkestra partisyonları gibi kompoze etmiştir (Turani, 1999:622).

22

Resim 15. Lyonel Feininger, Gaberndorf II, 1924

Hızlı otomobiller, koşan atlarla, çalışan makinalarla, endüstri çağının bir

eleştirmeni olan fütürizm; dışavurumculuk ve kübizm kaynaklı bir akımdı. Dünyanın

karmaşası, teknolojinin hızı resme de yansımıştı. Hemen hemen her modernist

sanatçı, mekanizasyonun etkilediği toplumsal değişiklikleri ve insanlığın giderek

daha da makineleşmesi gerçeğini temsil etme gereğini duyumsuyordu (Childs,

2010:146). “Onlar devinim ve birdenbire oluşun yardımıyla gerçeğin en ayrımlı

tabakalarını bir araya getirmeyi başardılar. Sokakların ve yaşamın gücünü, özellikle

kentte görülebilen ihtiras ve korkuyu, kentin gürültüsünün doğurduğu kaygıyı

betimlemeyi olanaklı kılan yeni bir sanat yaratıcılığı buldular” (Richard, 1999:35).

Bu yeni sanat durumunun önde gelen temsilcilerinden biri Umberto Boccioni’dir.

Sanatçı yalnız kenti işlemek, irdelemek, incelemekle kalmamış, kentin ruhuna inip

psikolojik durumlara da ulaşmaya çalışmıştır.

23

Boccioni'nin yapıtlarının anlatıya ve simgelere daha az önem veren yanını “Sokağın Güçleri ve Eşzamanlı Görünümler” adlı tablolarıyla ilgili bir kurşunkalem eskizinde görebiliriz. Bu eskizde, sokaktan bize doğru gelmekte olan bir tramvay ve onun yanından geçen yayalarla, bir araba vardır. Tramvay yaklaştıkça resimdeki evlerin eğilip yeni biçimlere girdiği, yukarıdaki sokak lambalarının ışıklarının birbirine karışması için tramvayın iki yanı havaya kalkmış gibidir. Bu nesneler saydamdır; yalnız tramvaydan ve evlerden gelen ışık belli bir katılıkla verilmiştir. Kompozisyonun tümü bize yönelmiştir: sanki kısa bir süre sonra biz de bu gürültülü ve sıradan sahnenin bir parçası olacakmışız gibidir (Lynton, 2009:90).

Resim 16. Umberto Boccioni, Sokağın Güçleri ve Eşzamanlı Görünümler, Milano, 1911.

“Boccioni’nin belli bir ruh durumu yaratmak için Sembolizmden, örneğin Munch’un ilk yapıtlarından yararlanarak kullandığı görsel eğretilemeler, görünen dünyanın çarpıtılmış ve yarı soyutlanmış bölümlerinin gerektirdiğinden daha ruhsal bir tepki gerektirir… Boccioni’nin burada kullandığı çarpıtmanın kaynağı Delaunay ve Léger’dir. Bu iki ressam da Kübizmi sokağa çıkarmak amacıyla uyarlamaları yüzünden Parisli Kübistler arasında özel bir önem kazanmışlardır” (Lynton, 2009:90).

24

Resim 17. Fernand Léger, Şehirdeki Diskler, Louise Leiris Galerisi, Paris, 1920-1921.

Kişisel bir yaklaşımla ele alındığında; Léger, evlerin cephelerini, damlarını,

kirişlerini, basamaklarını, sokak işaretlerini, afişleri, insanları disklerin daha net ve

gerçekçi olan formlarıyla bir araya getirmiş gibidir. Resimde ağır basan dikey ve

yatay öğeler, kompozisyonda katı bir etki uyandırırken, diskler ise hareket

duygusuna gönderme yapar “(biçimlerin tamamlanmamış olması ve bu yüzden gözün

bir biçimden öbürüne kayması sonucu) ve boşluk duygusu da dikkati çekiyordu…

Biçimlerin tualin her bölümüne aynı canlılıkla yerleştirilmesi, insan eşitli ğini

anımsatan bir etki yaratıyordu. Bu resimle dizideki öbür resimlerin tümü, şehri

insanın çalıştığı, dinlendiği, normal hayatını yaşadığı bir çevre olarak

görüntülüyordu” (Lynton, 2009:98). Fernand Leger’de (1881-1955) geometri fikri

değil, makine, teknik ve konstrüksiyon egemendir. Leger “Di ğerleri resimlerine nasıl

çıplak vücudu ve ölü-doğayı (natürmortu) aldılarsa, ben de makineyi resmime

soktum” demişti (Turani, 1999:588).

25

Resim 18. Piet Mondrian, Broadway Boogie Woogie, 1942-3 New York, Modern Sanat Müzesi

Mondrian’ın sanatının, öznel olarak değerlendirildiğinde, mimari ve tekstil

gibi birçok alanda tasarımlara esin kaynağı olduğu ve genellikle kent imgesinin

ritmini konu edindiği görülür. Çoğu eleştirmene göre resimlerinde; bir kent

görüntüsünün, mahallenin ya da bir muhitin kuşbakışı yorumlamalarını konu alır ve

renkli kareler binaları, şeritler ise yolları ifade eder nitelikteydi. Resimlerinde

doğadan yola çıkan sanatçı, doğanın saflığına ve sadeliğine ulaşmaya çalışmıştır.

Duygusal yorumlamalarla varlığın özüne ulaşmaya çalışmıştır. “Broadway Boogie-

Woogie onun dilinde değilse bile, üslubundaki bir değişmeyi gösterir. Uzun süredir

yaptığı resimlere göre, yeni bir plastik anlayışı yansıtan küçük renk alanları ve

dengeyi tehlikeye düşüren yapısıyla, çok daha kalabalık bir resimdir” (Lynton,

2009:214). “Ortada kapalı bir dörtgen, daha büyük bir benzeri ise üste solda. Sanki

her biri, bir kimyasal tepkimeye girmişçesine ortadakinin etrafında dönüyor gibiydi:

düzenliliğin patlaması gibi. Resimdeki hareket sağda ve solda yoğunlaşarak orta yeri

bir ölçüde boş bırakır” (Bell, 2007:392). İnsan ister istemez Amerika’ya özgü bir

şeyler görür bu resimde. Resim, ülkenin büyüklüğünü, New York’un canlılığını,

kalabalığını ve müziğin ritmini yansıtır gibidir.

26

2. BÖLÜM

2. UYGULAMALAR

2.1 Kişisel Uygulamalara Etki Eden Kent Görünümleri ve Resimsel Düzlemdeki

Dönüşümü

Bu bölümde araştırma konusu kapsamında üretilen uygulamaların düşünsel

ve biçimsel oluşum süreçlerinin açıklanmasına yer verilecektir. Aynı zamanda

yapılan uygulamaların, genel niteliğinden kısaca söz edilerek izlenen düşünsel süreç

ve uygulanan teknikler açıklanmaya çalışılacaktır.

Kişisel arayış sürecinde kent olgusunun kullanımı ve konuya eğilim çevresel

etkenlerin yönlendirmesi ile ön plana çıkmaktadır. Barınma ihtiyacını gideren,

kültürü oluşturan, yaşam alanları binalardır, çevredeki yapılardır. Değişen kent

görünümlerinin yarattığı kaos ortamları, insanların çevresel dinamiklere karşı

koyamaması, kent siluetleri, kentlerin kimlikleşme süreci konuya yönelmede güçlü

bir etki sağlamıştır. Bu konuların kişisel yaratım sürecinde, uygulama ortamına

yansıması, teknolojik dünyanın boğuculuğunun kişisel yaşantıda yarattığı baskı,

çevre kirliliğinin doğal yaşamı olumsuz etkilemesi ve endüstrileşmenin olumsuz

etkilerinin artması sonucunda gerçekleşmiştir. “Endüstri, insanı iç huzursuzluklarına

götürmüş ve hatta kişili ği tehdit eden en önemli etken olmuştur” (Turani, 1999:550).

Bu sorunsala bakıldığında üretim-tüketim çukurunda yinelenen çarklar ile güneşi

görmemize engel olan yüksek binalar ve bu binaların içine sıkışmış olmanın verdiği

ruhsal bunalımların sonucunda bu olumsuzluk sorgulanmaya başlanmıştır. “Bugün,

sanatçının çalışmalarını içinde yaptığı toplum budur. Böyle bir toplum içindeki

sanatçı eserinin çehresini incelersek, onun, kendisi için keşfettiği kendi dünyasında

yaşamak istediğini görürüz” (Turani, 1999:551).

Kent üretimi ve tüketimi aynı anda barındıran bir olgudur. Bu durum insanın

yaşamında ayak uydurması gereken zorlayıcı bir devinimi de beraberinde

getirmektedir. Hızla değişen bu kentsel devinimini aktarmak için tuval düzleminde

kent görünümleri kesitlerinden yararlanılarak, kişisel kentlerin yaratımı

amaçlanmıştır. Bu durumu yansıtma ve yeniden kurgulama sürecinde ortaya çıkan

27

çalışmalarda çarpık kentleşme, gecekondulardan kesitler, kenti oluşturan imgeler,

gökyüzünün sınırlılığı vurgulanmaya çalışılmıştır.

Kent bir organizma gibi hareket eder ve değişen bir yapıya sahiptir. Kentler

bir yandan yıkılırken bir yandan yapılır. Şehir yaşantısına bakıldığında insanlar aynı

binada yaşamasına rağmen birbirlerini tanımazlar, birbirlerinden uzaktırlar.

Dolayısıyla uygulamalarda, figürsüzlük söz konusudur. Bu yüzden kent boşlukları

üzerinden, kenti anlatan yatay-dikey karşıtlığını içeren kompozisyon arayışlarına

gidilmiştir. Çalışmaların genelinde yıkık-döküklük, kir, pas, yığınlar, evler, özellikle

öne çıkarılır.

Resim 19. Nuri Özçelik, ‘Çatıda Antenler’, 2010, k.ü.k.t., 35x50 cm.

Resim 19’daki çalışmada; Eskişehir’de Odunpazarı olarak adlandıran

mahallede gözlemlenen eski evlerin çatıları resimsel düzlemde çözümlenebilecek

biçimsel bir kaynak olarak düşünüldü. Nötr, gri tonlarla ve çizgisel yorumlamalarla

28

kentte göze takılan, görüntü kirliliği olarak da yorumlanabilecek antenlerin;

geometrik formlarıyla resimde yer alışı görülmektedir. Bu çalışmada söz konusu

kentin temel birimi olan evden kesitler aktarılırken aynı zamanda kent dokusunun

öğeleri de açığa çıkarılmıştır. Çalışmada ele alınan görünümdeki kesitler çıplak gözle

görülen renklere bağlı kalınarak, plastik sürece dahil olmuş, akrilik boya ile

müdahaleler yapılmıştır. Resimde beyazın ve siyahın kullanımına dikkat edilerek

denge unsuru göz ardı edilmemiştir. Genel olarak karışık tekniğin hakim olduğu

çalışmada forma uygunluğu açısından tercih edilen, asetat kalemi ile kağıt üzerine

uygulamalar yapılmıştır. Bu uygulamada çarpık kentleşme olgusuna vurgu yapmak

amacıyla bilinçli olarak resmin üst bölümünde bulunan anten formları asimetrik

olarak düzenlenmiştir.

Resim 20. Nuri Özçelik, ‘İnşaatta Çalışanlar’, 2010, k.ü.k.t., 35x50 cm.

29

Resim 20’deki çalışmada kendi kendini daraltan, çevresini katleden, yaşam

alanını sınırlandıran insanoğlunun çabası konu olarak ele alınmıştır. Bu çalışma ile

ilgili süreç, kent denilen kaos ortamının oluşumuna temel olan inşaatlardan bir kesit

ile başlamıştır. Burada kentin başkalaşımı yavaş yavaş ortaya çıkmaktadır. Temel

görünüme bağlı kalınarak inşaat ortamında görülebilecek, karşılaşılabilecek gri renk

tonlarıyla resimsel anlatım oluşturulmaya çalışılmaktadır.

Çalışmada çizgilerin gidiş geliş yönleriyle kâğıt üzerinde dinamik, yükselen

bir yapı oluşması amaçlanmıştır. Bu devinim ve dinamizm lekesel bir ritim algısıyla

yansıtılmış. Resme hakim olan çizgisel ve lekesel, nadiren kullanılan figüratif

unsurlar yapısal üremenin hızını ön plana çıkarmaya çalışmıştır. Resimde kullanılan

figürler ile de çalışmada ortaya çıkan açık tonlar organik formlarla dağıtılmaya,

bütünleştirilmeye çalışılmıştır. Bilinçli olarak kullandığım gri tonlar özellikle

gökyüzünün doğal mavisini kirleterek resimdeki karamsar ve şikayet edilen durumu

desteklememe yardımcı olmuştur. Bu çalışma insanın kendi eliyle kendi çevresini

beton bloklarla donatarak kendi yaşam alanını daraltmasının bir eleştirisi olarak

ortaya çıkmıştır.

Resim 21. Nuri Özçelik, ‘Dolmabahçe Sarayı Tadilaltta’, 2011, k.ü.k.t., 70x100 cm.

30

Resim 21’deki çalışma İstanbul Dolmabahçe Sarayı’ndan çekilen bir

fotoğraftan yararlanılarak ortaya çıkmıştır. Çalışmada Sarayın bir bölümü restore

edilmektedir. Restore çalışmaları sırasında iskele kullanılmıştır. Bu dikey görsellik,

çalışmanın ana eksenini oluşturmuştur. Kâğıt üzerine yapılan çalışmada önce

karakalem ile etüt gerçekleştirilmi ş ve daha sonra akrilik boya ile müdahale

edilmiştir. Çalışmanın son aşamasında ise asetat kalemi ile belli bir ritim sağlamak

için koyu tonlarda iskele belirgin hale getirilmeye çalışılmıştır. Koyu bir denge

üzerine kurulan çalışmada boyanın saydamlığıyla tarihi dokunun kırılganlığına atıfta

bulunularak transparanlık yaratılmaya çalışılmıştır.

Resim 22. Nuri Özçelik, ‘İskele’, 2011, k.ü.k.t., 35x50 cm.

Günümüzde sıradan bir taşra kentinde, gün geçtikçe artan betonlaşma ve

çarpık kentleşme kendine özgü bir kent dokusu yaratmıştır. Bu yerleşkenin görsel

anlamdaki temel unsurlarından biri olan mimari dokunun oluşum sürecini irdeleyen

bir kesitin ele alındığı Resim 22’deki çalışmada; kâğıt üzerine spatula yardımıyla,

inşaatlarda bulunan iskele, kalas ve direklerin ortaya çıkardığı yatay dikey uyumdan

faydalanarak dinamik bir birleşim ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Akrilik boyanın

31

saydamlığından faydalanılarak hava perspektifi yaratılmış ve koyu açık dengesi göz

önünde bulundurularak mimari yapıların oluşumundaki inşaat süreci plastik anlamda

çalışmaya konu oluşturmuştur.

Resim 23’deki çalışmada inşaat ortamındaki yığınlardan yola çıkılarak adeta

üstümüze gelen bir perspektifle uzak yakın ilişkisi irdelenmiştir. Zemin ve tavan

zıtlığına vurgu yapılarak, dikey yatay karşıtlığı ile çalışmanın kurgusu

oluşturulmuştur. Konunun özüne değinebilmek, gerçek görünümün etkisine

erişebilmek amacıyla alçı, çimento gibi malzemelerin de kullanıldığı çalışmada koyu

tonda renkler içeren alanlar özellikle daha fazla yer kaplamaktadır. Uzak yakın

ili şkisini ön plana çıkarmak için yakın planda sıcak renk tonları yer yer tercih

edilmiştir.

Resim 24’deki çalışmada ön plana çıkan düzenlemeden de anlaşılabileceği

üzere; çevremize baktığımızda hep bir yükselme eğilimi, hep tabiatı bozma, yeni

betonlar inşa etme eğilimi görülmektedir. Siyah-beyaz, mor-sarı renk karşıtlıklarının

kullanıldığı bu çalışmanın çıkış noktası, yapım aşamasında olan bir fabrika inşaatının

görünümüdür. Yatay-dikey ıspatula vuruşları ile dinamik bir etki yaratılmaya

çalışılırken, parçalanmalar ile resimde küçük hareketlilikler aranmaya çalışılmıştır.

Koyu renklerin yoğunluğu ile zemin algısı güçlendirilip, diğer yandan da açık

renklerin kullanımı ile karşıtlık ön plana çıkarılmaya çalışılmıştır.

Resim 25’deki çalışma Isparta’da çekilen fotoğraflardan yararlanarak

oluşturulmuştur. Ortaya çıkan bu çalışmada kitle halinde kentsel büyüme göz önüne

serilmeye çalışılmıştır. Alışveriş merkezleri, otoparklar gibi büyük yerleşim yığınları

insanoğlunun yaşam alanını daraltmaktadır. Isparta merkezde inşaatı bitmek üzere

olan iş hanı görünümlü devasa yapı; görüntü kirliliği ve tüketim ihtiyacını tetiklemek

için dikilen bir beton yığını görünümündedir. Resimsel düzleme aktarılan bu

görünümde; siyah-beyaz karşıtlığı ve turuncu-mavi zıtlığının kullanımı ile ritim

duygusu güçlendirilmeye çalışılmıştır. Parça-bütün ilişkisi kullanılarak refleks

duygularla dikey bir düzlemde oluşturulan çalışmada ucu açık fırça vuruşları ile

hareket etkisi verilmeye çalışılmıştır. Gökyüzü uzamında düz fırça darbeleriyle,

saydamlık ve lekesellik kullanılarak resimdeki kübik anlatım güçlendirilmek

istenmiştir.

32

Resim 23. Nuri Özçelik, ‘İnşaat’, 2011, t.ü.k.t., 80x100 cm.

Resim 24. Nuri Özçelik, ‘Fabrika Yapım Aşamasında’, 2011, t.ü.k.t., 90x120 cm.

33

Resim 25. Nuri Özçelik, ‘Vinç İle İnşaat’, 2011, t.ü.k.t., 50x100 cm.

34

Resim 26. Nuri Özçelik, ‘Eğlence Apartmanı ’, 2011, t.ü.k.t., 50x100 cm.

Resim 26’daki çalışmada sıkışmışlık, ezilmişlik, iç içe geçirilmişlik duygusu

hissedilir, bu çalışmada sıcak renk tonlarıyla üst üste binmiş kutular gibi gözüken

apartmanlarda yaşanan curcuna betimlenmeye çalışılmıştır. Çalışmadaki eğri formlar

ile duyguların yoğunluğu öne çıkarılarak dikey-yatay bölünmeler ile karşıtlık

oluşturulmaya çalışılmıştır. Bir balkonda oynayan çocuklar, diğer balkonda asılı

35

çamaşırlar, camdan bakan mahalleli imgeleri soyut düzlemde renklerin canlılığına

yerini bırakmıştır. Lekesel etkiler ve mavi renk ile gökyüzü temasına da vurgu

yapılmak istenen resimde akrilik boya, yağlıboya, sprey boya gibi malzemelerle

karışık teknik uygulanmıştır.

Resim 27. Nuri Özçelik, ‘Tarlabaşı’, 2011, t.ü.k.t., 90x130 cm.

Resim 27’deki çalışmada İstanbul’da çekilmiş bir fotoğraftan yararlanılarak,

Tarlabaşı semtinin tarihi dokusu resimsel düzlemde ele alınmaya çalışılmıştır.

Çalışmada üstten bir bakış hakim olmakla birlikte, serbest fırça dokunuşlarıyla, eski

mimari yapılar irdelenmeye çalışılmıştır. Genel olarak ahşap renklerini çağrıştıran

renk arayışları kullanılan çalışmada tarihi doku ön plana çıkartılmak istenmiştir.

Büyük fırça tuşlarıyla örülen çalışmada koyu tonların kullanımına derinlik etkisini

artırmak amacıyla yer verilmiştir.

36

Resim 28. Nuri Özçelik, ‘Ya Sonra’, 2012, t.ü.a.b., 90x150 cm.

Resim 28’deki çalışmada The Road (Yol-2006) filmindeki bir sahneden

yararlanılmıştır. Filmde geçen konu akışında; nükleer savaş sonrası, yıkılan ağaçlar,

terk edilmiş evler, yok olmak üzere olan dünya göze çarpmaktadır. Filmin bir

bölümünde izlenen bu kare; karamsarlığı, toplumların başka toplumları yok etme

çabasını, dünyanın mutluluk ve barış içinde yaşanmadıktan sonra boş bir yığın

olduğunu düşündürmektedir. Güneşin hissedilmediği çalışmada kara bulutlar terk

edilmiş yerleşimin üzerine çökmüş durumdadır. Yıkılmış direkler, terk edilmiş evler,

karanlık sokaklar savaşın hiçbir zaman kazananın olmadığına atıfta bulunur. Savaşın

parçalayıcı etkisini vurgulamak için parçalı tuval üzerine oluşturulan kompozisyonda

akrilik boya kullanılmıştır. Açık-koyu dengesinin hava perspektifiyle verildiği

çalışmada yıkılmak üzere olan direklerin dikeyliğine karşılık olarak kopmamakta

ısrarcı olan direk telleri ile yatay düzlem güçlendirilmeye çalışılmıştır. Daha çok

geometrik biçimlerin soyut düzlemde kullanımının ön plana çıktığı çalışmada, koyu

tonların ağırlığı ile zemin duygusu güçlendirilmeye çalışılmıştır.

37

Resim 29. Nuri Özçelik, ‘Eğirdir Adası’, 2012, t.ü.k.t., 80x140 cm.

Resim 29’daki çalışmada kentlerin çarpıklığını irdelemek amacıyla Eğirdir

adası örnek olarak ele alınmıştır. Gölden çekilen bir fotoğraftan yola çıkılarak

oluşturulan bu çalışmada organik-kübik karşıtlığı işlenmeye çalışılmıştır. Resmin

orta bölümünde kübik, doğal düzeni bozucu bina yığınları görülürken bu yığın

devinimine karşıt olarak organik, doğal formlar göze çarpmaktadır. Karışık tekniğin

hakim olduğu çalışmada gökyüzündeki siyah lekelerde akrilik boya üzerine siyah

sprey boya sıkılarak çatlatmaya gidilmiştir. Bu sayede çıplak gözle de görülen

günümüz gökyüzündeki bulut formlarının gerçekliğine ulaşılacağı düşünülmüştür.

Bunun yanında kompozisyon oluşturulurken, çalışmanın yatayda ilerleyen hareketine

karşılık oluşturan bina yığınlarının dikey biçimde sıralanması, yatay-dikey

karşıtlığının vurgulanması açısından önemsenmektedir. Yatay olarak resmin

ortasında bulunan bina yığınları çalışmanın formuna bir karşıtlık olarak konulmuştur.

Kentin soğukluğunu vurgulamak amacıyla siyah, beyaz, gri tonlara özellikle yer

verilmiştir.

38

Resim 30. Nuri Özçelik, ‘Şam’, 2013, t.ü.k.t., 100x150 cm.

Resim 30’daki çalışma oluşturulurken, güncel medyadan yararlanılmıştır.

Çalışmaya Suriye’nin başkenti Şam’da çekilmiş bir fotoğraf karesi kaynaklık

etmiştir. Bu fotoğrafta genel olarak kerpiç evlerin hakim olduğu görülmektedir.

Algılanan yerleşim biriminin tasvirini güçlendireceği düşünüldüğü için kahverengi

tonlar seçilmiştir. Açık kompozisyonun uygulandığı çalışmada, sıklık-seyreklik

karşıtlığından yararlanılarak şehrin yoğunluğuna ve çarpıklığına gönderme

yapılmıştır. Karışık tekniğin kullanıldığı çalışmada kent formlarından yararlanılarak

dinamik bir etki oluşturulmaya çalışılmıştır. İnsan yoğunluğuna karmaşaya atıfta

bulunmak amacıyla çalışmanın orta bölümünde deformasyona gidilmiştir.

39

SONUÇ

Çalışmanın verileri yorumlandığında, sanatın toplumu oluşturan unsurlar ile

sıkı bir ilişkisinin olduğu özellikle yaşam yerleşkesi olarak adlandırılabilinecek, kent

ile sanatın tarihsel süreç içerisinde iç içe ilerlediği anlaşılmaktadır. Sanatın kent ile

ili şkisinden doğan imgelerin kullanımı pek çok yapıtta kendini göstermektedir.

Araştırmanın dayanak noktalarından birini oluşturan, kent kavramı ve temelde

sanatçı-kent ilişkisinden doğan yapıtlarda sanatçının çevreden bağımsız

görülemeyeceği ortaya çıkmaktadır. Bu noktada, kent imgesi gelişim sürecinde,

tarihsel bilgiler ile çoğu yönden araştırılarak araştırmanın temeli oluşturulmuştur.

Kentlerin tarihsel gelişimi izlendiğinde, çeşitli dönmelerde yapıların ve kent

mekânlarının farklı biçimlerde var olduğu görülür. Kentler yaşanan değişimlerin her

dönemde aynası olmuştur. Bu gelişim, değişim birer imge olarak sanatın irdeleme

sürecinde yer almıştır. Bu anlamda çalışmada çevrenin sanata etkileri gözden

geçirilmiştir. Sanatın süregeldiği dönemim çevresel imgelerinden etkilendiği açıkça

görülmüştür. Dolayısıyla, kentler ve kentsel yaşam tarzı, sanatçıları etkileyecek

oldukça zengin malzeme içermektedir. Yalnızlık-kalabalık, özgürlük-kısıtlanmışlık,

hızlı üretim-hızlı tüketim, sınırsızlık-gözetlenme gibi sayılamayacak kadar çok,

uyum, zıtlık, çeşitlilik, farklılık ve çelişki yaratan olguların görsel etkiye dönüşmesi

malzemeyi daha da artırmaktadır. Kentleri sanatçılar için vazgeçilmez kılan şey,

buralarda beş duyunun bombardımana uğramasıdır. Sanatçı çevresini, algıladıklarını

yaratıcı dünyasıyla birleştirerek etkili bir biçimde yansıtmaktadır. Her dönemin kendi

sanatçılarını ve sanat anlayışını yarattığı göz önüne alınırsa, sanatçının içinde

yaşadığı toplumdan ve kendi duygu dünyasından kopuk yapıtlar vermesini düşünmek

yanlış olacaktır. Sanatçının çevresel faktörlerin etkisi altında olduğu

düşünüldüğünde, modern zamanların en önemli olguları arasında yer alan kentlerin

büyümesi ve kentleşmenin yaygınlaşmasının sanata doğrudan yansıdığını görmek

kaçınılmazdır. Kent olgusunun sanatçı tarafından algılanışı ve yapıtlara yansıyan

yönleri incelendiğinde; kentlerin sanatçılar için önemli bir esin kaynağı olduğu

görülür.

40

KAYNAKÇA

ALTUNAY, A. (2004), Mekanik Sanattan Elektronik Sanata Geçiş ve Video Sanatı, Anadolu Üniversitesi Yayınları, No:1539, Eskişehir

BATUR, E. (1988), Modernizmin Serüveni, Y. K.Y. Yayınları, İstanbul

BAZIN, G. (1998), Sanat Tarihi, Ü. Nüral ve S Hilav, (çev) Sosyal Yayınlar, İstanbul

BELDAN, N. Y., Mustafa Duymaz'ın Son Dönem Resimlerinde Kent Dinamiği Üzerinden İnsan Aklının Eleştirisi, Artist Modern Dergisi, Aralık – Ocak 2011-2012.

BELL, J. (2009), Sanatın Yeni Tarihi, U. C. ÜNLÜ, N. İLERİ, R. GÜRTUNA (çev), NTV Yayınları (orijinal baskı tarihi 2007), İstanbul

BRIDGE,G - WATSON, S. (2000), A Companion to the City, Blackwell, London.

CHILDS, P. (2010), Modernizm, V. YILDIRIM (çev.), Sitare Yayınları (orijinal baskı tarihi 2003), Ankara

CREPALDI, G. (2004), Art Book , D. KUNDAKÇI (çev.) Dost Kitabevi Yayınları (orijinal baskı tarihi 2002), Ankara

ÇİMEN, E. (2006), 20. Yüzyıldan Günümüze Kentsel Yaşam-Resim Sanatı Etkileşimi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Resim Anasanat Dalı, Resim Programı, Yayımlanmamış Sanatta Yeterlilik Tezi, İstanbul

ÇİZGEN, N. (1994), Kent ve Kültür , Say Yayınları, İstanbul

FISCHER, E. (2003), Sanatın Gerekliliği, C. Çapan (çev), Payel Yayınevi, İstanbul.

GOMBRICH, E.H., (1999), Sanatın Öyküsü, E.Ö. Erduran (çev), Remzi Kitabevi, İstanbul

HARVEY, D. (1997), Postmodernliğin Durumu , Çev. Sungur Savran, 3. Baskı, Metis Yayınları, İstanbul

HASOL, D. (2010), Ansiklopedik Mimarlık Sözlü ğü, 11.Baskı, Yem Yayın (Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları), İstanbul

http://www.kentgorunumleri.com/ccy.html (06.07.2012).

İPŞİROĞLU, N. ve M. İPŞİROĞLU. (2010), Oluşum Süreci İçinde Sanatın Tarihi , 1. Baskı, Pasifik Ofset Yayınları, İstanbul

41

KELEŞ, R. (2010), Kentleşme Politikası, 11.baskı, İmge Kitabevi, Ankara

KESER, N. (2005), Sanat Sözlüğü, 1. Baskı, Ütopya Yayınevi, Ankara

KUNSTLER, C. (1980), Empresyonistler-Pisarro, Başkan Yayınları, İstanbul

KURT, C. (2001), Modernizm ve Postmodernizm Tartışmaları Ekseninde 20. Yüzyıl Batı Resminde Kent Olgusu, Yayınlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, SBE, İzmir

LYNCH, K. (2010), Kent İmgesi, İ. Başaran (çev.), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul

LYNTON, N. (2009), Modern Sanatın Öyküsü, Prof.Dr. C. Çapan ve Prof. Dr. S. Öziş (çev.), Remzi Kitabevi (orijinal basım tarihi 1982), İstanbul.

MERLEAU-PONTY, M. (2006), Göz ve Tin, A. Soysal (çev.), Metis Yayınları (orijinal baskı tarihi 1996), İstanbul

NONHOFF, N. (2005), Paul Cezanne Hayatı ve Eserleri, Minisanat Dizisi, S. Bulutsuz (çev.), Literatür: Yayınları, İtalya

RICHARD, L. (1999), Ekspresyonizm Sanat Ansiklopedisi, (çev.), Beral Madra, Remzi Kitabevi, İstanbul

SENNETT, R. (1999), Gözün Vicdanı, Kentin Tasarımı ve Toplumsal Yaşam, S. Sertabiboğlu ve C. Kurultay (çev.), Ayrıntı Yayınları, İstanbul

SÖZEN, M. ve U. TANYEL. (1994), Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul

SPENCE, D. (1998), Renoir-Renk ve Doğa, S. Alkım (çev), Alkım Yayınevi, İstanbul

TANSUĞ, S. (2006), Resim Sanatının Tarihi, 6. Basım, Remzi Kitabevi, İstanbul

TUNALI, İ. (1981), Felsefenin Işığında Modern Resim, 1. Basım, Remzi Kitabevi, Ankara

TURANİ, A. (1999), Dünya Sanat Tarihi, 7. Basım, Remzi Kitabevi, İstanbul

TURANİ, A. (2000), Sanat Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul

TURANİ, A. (2003), Çağdaş Sanat Felsefesi, Remzi Kitabevi, İstanbul

42

TÜRKMENOĞLU, D. (2003), Cezanne`dan Mondrian`a 20. Yüzyıl Batı Resminde Yapısal Dönüşümler, Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Resim Anasanat Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir

YÜREKLİ, H. ve F. YÜREKLİ. (2004), Mimarlık: Bir Entelektüel Enerji Alanı, 1. Baskı, Yapı Yayın ( Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları), İstanbul