Coordina: Xose Ramón PenaNº 341 n XOVES, 16 DE SETEMBRO DE 2010

MOSTRA: “AFROMODERN”NAS SALAS DO CGAC /PÁX. III

DAS LEMBRANZASDE ORIOL REGÀS /PÁX. IV

TEATRO: DO CRIMEE DAS BELAS ARTES /PÁX. VIII

En certa ocasión, Akira Kuro-sawa intentou definir o cinema através dun conto escrito polo ne-to do novelista xaponés ShigaNoya.Titulábase “O meu Can” ecomezaba dicindo así:“O meucan semella un oso, tamén seme-lla un teixugo, tamén semella unlobo…”. Continua a narraciónenumerando as característicasespeciais do cadelo, sempre entermos comparativos con outrosanimais, ata que vén concluírafirmando que ao que máis seasemella un can é… a outro can.Do mesmo xeito,aseguraba Kuro-sawa,o cine tamén se asemella aoutras moitas artes: á pintura,á li-teratura,ao teatro…,pero en con-clusión, o cine é cine. A partirdesta visión interdisciplinaria dasétimo arte, proposta polo ci-neasta xaponés máis “occidenta-lizado”, podemos axustar o focona procura dun humilde achega-mento á súa obra. A formaciónintelectual e estética de Kurosa-wa parte, nun principio, da litera-tura rusa, concretamente do rea-lismo de Maximo Gorki, e taméndo teatro de Shakespeare e Piran-dello.Canto á influencia cinema-tográfica, destacan o neorrealis-mo italiano e mais o western,senesquecer a admiración públicaque profesaba a figuras comoJohn Ford e Jean Renoir. Porén,en segunda instancia,despois dofilme que lle deu fama universal,Rashomon (1950), Kurosawa co-meza a profundar na súas raícesmáis tradicionais: na pintura doséculo XVI,no teatro“No”e,en xe-ral,na tradición distanciadora daposta en forma das representa-cións xaponesas. Curiosamente,este efecto distanciador foi vin-culado polos críticos do FestivaldeVenecia de 1951 coas técnicasda posta en escena teatral elabo-radas por Bertolt Brecht, sen teren conta que,tanto este como Ei-senstein, como o mesmo Kurosa-wa se nutriron das sutís e varia-das técnicas distanciadoras doteatro xaponés de marionetas,denominado Bunraku. Polo tan-to,máis que dun realizador“occi-dentalizado”, deberiamos falar

dunha imbricación de Orientee Occidente, dunha mestizaxecultural.A vitalidade do cine deKurosawa procede, pois, desteproceso intercultural.

Este ano cúmprese un sécu-lo do seu nacemento no seodunha familia acomodada. Asúa nai era filla de comercian-tes tradicionais e o seu pai, per-tencente a unha caste de anti-gos samurais, primeiro foi mili-tar e logo profesor de artes mar-ciais. O seu irmán maior traba-llou no cine como “Benshi” ounarrador, e introduciu o mozoKurosawa no mundo da pinturae da literatura. Con Rashomon,Premio do Festival de Veneciade 1951 e Oscar de Hollywoodá mellor película estranxeira,foia primeira vez que Europa e Es-tados Unidos centraban a aten-ción amplamente o cinema xa-ponés. Neste filme, seis puntosde vista de seis personaxes divi-den o discurso en seis partesque provocan unha visión po-liédrica do tema, e posibilitaque o espectador se identifiquecoa figura ausente do xuíz, in-terpretando por si mesmo osacontecementos da historia.Re-sulta lóxico relacionar esta pelí-cula coa obra de Luigi Pirande-llo Así é, se vos parece (“Cosí èse vi pare”,1918);o propio Kuro-sawa conta que un día antes deiniciar a rodaxe,os tres axudan-tes de dirección foron ao hotelonde se hospedaba para falarcon el e contáronlle que nonentendían o guión. Da súa par-te, recomendoulles lelo detida-mente, pero eles aseguraron te-lo feito e insistían nunha expli-cación. Kurosawa explicoullesque trata a historia do ser hu-mano que non pode sobrevivirsen mentir, porque necesitacrerse mellor do que é,e se nonentendían o guión era porque éimposible ter un coñecementocompleto da psicoloxía e docorazón humanos. Nesta decla-ración pode estar o segredo dauniversalidade da súa obra,a ra-zón pola que as súas longame-traxes foron capaces de traspa-sar as fronteiras do seu país egañar o interese de espectado-res de todo o mundo.Profundarna alma do ser humano fainosver que todos somos moi seme-llantes e que compartimos mi-serias e calidades extraordina-rias.De aí que,no seu momento,Kurosawa afirmara que para fa-cer boas películas, primeiro dé-bense ler meticulosamente asgrandes novelas e obras de tea-tro do mundo para poder cap-tar a razón da súa grandeza, ecales son as particularidadesque converten unha obra enobxecto de admiración univer-sal.

SecularKurosawaCinema Oriente,Cinema OccidenteHÉCTOR PAZ OTERO

FARO DE VIGO

XOVES, 16 DE SETEMBRO DE 2010 ARTE/SOCIEDADEII

Pode que os artistas re-cuperen un novo halo aofío da crise económica;ao cabo, gran parte doscambios operados nas úl-timas décadas no mundoda Arte teñen un recendoeconómico. Dende queBaudelaire imaxinou asúa auréola enlodazada,eaínda que viu niso unhaforma de liberar todo oque faixaba a súa condi-ción de artista,a perda dohalo converteuse nunharealidade e foi a porta pa-ra a posibilidade da insta-lación de egos moito maisperigosos: ceadores dapar das finanzas. Non ne-gamos as súas capacida-des para crear novos sen-tidos, pero non todos osnovos sentidos son digni-ficantes. Para as vangar-das foi una constantepreocupación a defini-ción na Arte do estetica-mente belo, que deixoulugar na posmodernidadeá indagación sobre a na-tureza da propia arte.Maisa pregunta está aí: é ounon é arte?.

As relacións entre aeconomía e a cultura naactual crise abren un bohorizonte de cambios,moito mais aló das limita-cións e das reducciónsnos orzamentos ou noscambios nas estruturas dacultura.As consecuenciasmáis complexas e necesa-rias son as dos sentidos epode que a crise sexa aposibilidade dunha novaperspectiva de recupera-ción humanizadora na va-loración da Arte paracuestionar os argumentosinstalados dende as políti-cas económicas, dadoque aínda que o mercadonos fai compracentes, un-ha elección estética sem-pre é unha elección ética.

Con Picasso, Miró, Po-llock ou Warhol,a Arte de-senvolvíase nun mundocambiante, mais a cristali-zación da sociedade naprocura do status quo, su-peradas as guerras, xerouunha sociedade permisi-va e silenciosa, acomoda-da na aceptación dunmodelo imposto. Coa mo-dernidade fantaseamoscoa condición da Arte pa-ra cuestionar as verdadesconstruídas dende o po-der,e pensamos nunha Ar-te con vocación de pro-poñer outras maneiras devivir. O vínculo entre a vi-da e a Arte era directo:agora o vínculo está me-diatizado polo mercado.Hoxe é difícil imaxinar es-ta capacidade emancipa-dora e subversiva da Arte,no seu lugar é parte dosmecanismos do capitalis-mo e da permisividade dasúas estratexias. Os sínto-mas da crise do sistemana Arte son evidentes; so-

bre todo na actividade ar-tística no mercado, naproliferación de artistas ecuradores en propostasefémeras, no fracaso nonoso entorno da feira AR-CO que renunciou aos si-nais de identidade, indis-pensables para crear uncoleccionismo forte, im-plantando un modeloalleo, construído cos ca-prichos dun grupo deaxentes comprometidoscoa súa proxección per-soal. A instrumentaliza-ción da cultura vén ser,nos últimos anos, unharesposta á euforia poloconsumo. O modelo eco-nómico baseado no sec-tor dos servizos, utilizan-do a Arte para potenciar oatractivo turístico das ci-dades nos procesos pos-tindustriais, para xerar be-neficios económicos di-rectos,xa non ten futuro.Atransformación destessentidos, onde a culturadeixa de ser un ben deseu para ser intrumentodas políticas económicas,é orixe da actual perversi-dade que ten o seu princi-pal síntoma na constru-ción dunha linguaxe naque nada é o que parece.

Para responder as ne-cesidades do mercado énecesario que os novosxestores articulen un rit-mo frenético de exposi-cións sustentadas por po-sicións arbitrarias quenon discriminan entreexercicio e obra: unha su-perprodución de proxec-tos facilidados pola elásti-ca posibilidade de que to-do é arte e xeradores dunexercito de curadores deteorías transitorias, tan su-perficiais como os produ-tos ofrecidos.Unha conse-cuencia inebitable, entón,para poboar a reprodu-ción de escenarios expo-sitivos. Este esforzo supónunha acomodación ácontextualización históri-ca universal inmediata,para conectar os artistas ecuradores aos grandes te-mas mediáticos: ecoloxis-mos, exotismos, violencia,loitas sociais, indixenis-mos así a superficialidadeda tarefa non pode sopor-tar o peso dos contidos.

Nesta confusión, osproxectos de artistas e cu-radores sólidos son víti-mas da febre expositiva edas urxencias do merca-do; as voces críticas desa-parecen nunha nova es-tratexia de censura moitomáis efectiva e indirecta.Nas portas do fracaso éoportuno preguntarnossobre as formas de reci-clar todo esto que chama-mos Arte nas últimas dé-cadas.

Elección estética/Elección ética

O Novo Paradigma Económico e a ArteMARCELA SANTORUN

“Away from the Flock, Divided”, de Damien Hirst, exposta no Museo Oceanográfico de Mónaco. // BRUNO BEBERT

Fálase do novo paradigma,aíndaque esta afirmación produce inco-modidade xa que semella outra afir-mación produto da ansiedadesmáis que dos cambios reais.As posi-cións que cuestionan o mer-cado e articulan unha novaética na construcción socialson tan necesaria no merca-do como na Arte.

Porque unha elección esté-tica sempre é unha elección ética,aconsideración non admite máispostergacións.Esta condición estápresente cando permitimos a con-fusión de contidos pervertidos e fri-volizados nas galerías ou nas feiras

da Arte e tamén cando a fotografíadocumental da marxinación é pen-durada cun marco de fantasía nun-ha galería.O significado de pendu-rar no salón a estética da miseria é

abertamente perverso. Tamén écuestionable a proposta de DamienHirst de como suicidarse recreadonun video incalificable, chamado“DO IT”,e non faltaron expertos pa-ra certificar a súa condición de Arte

para que hoxe sexa parte do museodeViena.Para exemplos da calidadedas nosas eleccións estéticas taménestán os animais mortos en formol,os mortos plastinados de Von Ha-

gens ou as fotógrafías engue-delladas en imaxinarios per-versos como as de Joel-PeterWitkin.Tampouco son despre-ciables as propostas que con-sideran que o expectador é

un parvo sen ninguhna capacidadeintelectual para descubrir a interfe-rencia sen sentido de temas nas pro-postas e nos argumentos.Estes con-tidos na nosa arte son,sen dúbida,unha elección cargada de sentidos.

Das eleccións

O modelo

económico utiliza

a Arte para

potenciar o

turismo

Unha visitante contempla “A ovella negra con cornos dourados”, de Damien Hirst,

na galería Haunch of Venison de Berlín. // SOEREN STACHE

O“Atlántico negro”é unconcepto de enorme in-fluencia nas últimas déca-das dentro dos estudosposcoloniais anglosaxóns,cuñado por Paul Gilroy noseu libro The Black Atlan-tic: Modernity and DoubleConsciousness (1993). Conel se tenta ofrecer explica-cións sobre as condiciónse consecuencias da diás-pora africana provocadapola práctica escravista.Trataríase, ao tempo, dunespazo territorial e culturalmúltiple (África,Américado Norte, Caribe,Américado Sur) no que a identida-de e a pluralidade se mani-festan nunha profunda ri-queza e no que as realiza-cións artísticas se desen-volven entre polos queabalan desde o legado afri-cano até a cultura domi-nante de procedencia eu-ropea e branca, pasandopolas múltiples mestizaxese creando unhas particula-res percepcións e asimila-cións da modernidade es-tética, moi ligadas á vonta-de de comprensión do pa-sado e presente das comu-nidades negras.

O artista afroamerica-no,caribeño e latinoameri-cano viviu ao longo do sé-culo XX (e aínda vive) asúa dupla condición, iden-titaria e global, de xeitomoi semellante á relaciónque Octavio Paz establecíapara a súa xeración poéti-ca no espazo iberoameri-cano, cando afirmaba queestaban marcados pola di-cotomía: cosmopolitismo,americanismo, e que deci-diran asumir este duploxogo de influencias conplena consciencia, dandoun salto cara e eles mes-mos. Neste caso deberia-mos substituír o america-nismo pola “conscienciade raza”á que se refería opensador W.E.B. Du Bois.Herdeiros dunha tradicióncultural propia, fendidamais ben presente, e fillostamén do seu tempo e damodernidade, os artistas

asumen irreversibelmenteesta duplicidade de xeitosdiferentes ao longo dotempo.

A mostra Afromodern.Viaxes a través do Atlánticonegro, que se pode con-templar nas salas do CGACen Santiago até o 10 de ou-tubro, permite achegarse,con exemplos de creado-res de primeira lina, a al-gunhas das fases deste pro-ceso durante o século XX eo que levamos do XXI,des-de as vangardas históricasaté a actualidade. O pro-

xecto, comisariado porTanya Barson e PeterGorschlüter, é unha produ-ción da Tate Liverpool, econstitúe un traballo deenorme rigor e calidade.

A exposición iníciaseco primitivismo europeodos primeiros anos do sé-culo pasado.A arte africa-na, inevitabelmente nonpode ser ollada entre nóssen pasar polo filtro da súautilización pola vangardahistórica,que abriu os ollosoccidentais á compren-sión de expresións artísti-

cas afastadas da arte gre-co-romana e renacentista.A historia é ben coñecida;artistas como Picasso,Brancusi, Modigliani,Schmidt-Rottluff, Man Ray–entre os presentes noCGAC-, inspíranse nas cul-turas exóticas e alleas, no-meadamente africanas,que coñeceron nas mos-tras antropolóxicas e naspublicacións de comezosdo século XX.

Mais o argumento cen-tral da mostra sitúase des-de o outro lado da percep-ción e creación. Deste xei-to, os artistas da primeiraxeración de vangarda afro-americanos,caribeños e la-tinoamericanos, que via-xan a Europa desde a pri-meira década do pasadoséculo, reflicten inevitabel-mente o seu contacto cocosmopolita ambiente do“ismos”que tiña en París oseu punto de referencia, eno que a negrofilia era un-ha realidade ambivalente,entre o fascinio polo exóti-co, que se hipercaracterizaen fenómenos como a bai-larina Josephine Baker, e oollar cargado de racismocolonialista do contextosocial e político desta altu-

ra. Así asobras de artis-tas como Tar-sila do Ama-ral ou Wifre-do Lam teste-muñan o seucompromisocoas vangar-das históri-cas, mais ta-mén explici-tan a procuradunha lingua-xe que seafaste do sim-ple cosmopo-litismo, queconecte coa

realidade americana deherdanza africana, crean-do peculiares lecturas damodernidade, en contactoen moitos casos coa tradi-ción popular como un dosresortes temáticos e for-mais.A Antropofagia,o mo-vemento vangardista brasi-leiro, sería o exemplo per-fecto deste fenómeno.

Outro relevante procesocultural foi o protagoniza-do por afroamericanos, ochamado Renacementode Harlem con pintorescomo Palmer Hayden ouAaron Douglas ou fotógra-fos como James van derZee. Especialmente rele-vante é o realismo socialde Aaron Douglas,que em-prega unha linguaxe tipi-camente de entreguerraspara plasmar o pasado epresente afroamericano enobras que parten dunha re-tórica ligada a factoresidentitarios,mais desenvol-vida cunha fluidez e natu-ralidade absoluta, froito docontacto cos problemasda súa comunidade e ta-mén consecuencia dunhareflexión cultural e ideoló-xica.

En AfromodernA diáspora do Atlántico negro

CARLOS L. BERNÁRDEZ

sdfCO. // FOTO:

ELI REGUEIRA

Afromodern vai ex-plorando diferentesmovementos e fenó-menos artísticos: oollar entre etnográficae surrealista da cineas-ta Maya Deren sobre ovudú haitiano; a negri-tude que desde osanos trinta reivindicao valor do negro e dacultura e identidadeafricanas en Américae África; as “identida-des disidentes” que apartir de comezos dossetenta loitan polosdereitos e liberdadesdesde a expresión cul-tural negra; o ollar so-bre o pasado de escra-vitude como materiade reflexión dos artis-tas modernos,é dicir a“reconstrución da tra-vesía atlántica”.A mos-tra complétase coaanálise e crítica daobxectualización do

negro coa sección“Corpos en exposi-ción” e coa a arte quedesde os noventa em-prega múltiples estra-texias para reflexionarsobre a problemáticada identidade racial,que se agrupa so a de-nominación de “Doposmoderno ao pos-negro”.

Non quixera rema-tar se facer referenciaao catálogo da mostra,dun indubidábel inte-rese e calidade nosseus textos mais que oCGAC e a Xunta de Ga-licia nos ofrecen ex-clusivamente en tradu-ción para o castelán,excluíndo o galegonunha nova mostra daactitude negativa conoso idioma que deitatodo o que sae desdeas instancias do actualpoder autonómico

U-lo galego?

FARO DE VIGO

XOVES, 16 DE SETEMBRO DE 2010ARTE III

Varios

momentos da

mostra nas

salas do

CGAC

(Santiago de

Compostela).

FOTOS:

JORGE LEAL

Unha das primeiras ma-nifestacións daquela socie-dade que nos anos 60 dopasado século contrastabacoa España oficial foron osdevezos dunha parte daburguesía de Barcelona –edoutras cidades, en menormedida- para rachar o xusti-llo que a moral franquistaimpuña.Cando a Igrexa es-taba a mudar, o inferno xanon era aquel castigo eter-no para quen ousase traspa-sar os límites. E era aquelaunha reacción non só con-tra a rixidez en materia se-xual, senón no máis ampliosentido lúdico.

E se,para os vellos cren-tes,a parroquia católica erao lugar de encontro, estesprogresistas de cartos no pe-to precisaban tamén duntemplo.Tal templo foi a dis-coteca “Bocaccio” da rúaMuntaner, na parte alta deBarcelona,e o oficiante foiOriol Regàs.Corenta longosanos despois presenta Losaños divinos, un repaso ámemoria desoutro tempo.

Trátase da lembranzadun tempo de trangresión.Unha transgresión que hoxeresultaría imposible polosseus protagonistas –se a bur-guesía raramente foi román-tica, hoxe moito menos- epolos seus obxectivos: o le-cer.Eran aqueles burguesesuns persoeiros que estabanincómodos no provincianis-mo ao que o franquismoobrigaba. Francia estaba aun paso e,no medio do ca-miño,tiñan a Costa Brava,lu-gar de peregrinación estivaldos primeiros turistas euro-peos. De xeito semellantesucedía aos vascos coa veci-ña Biarritz mais temo queeles tiñan máis prexuízos.Madrid -o real,xa non diga-mos o oficial- estaba lonxede case todo.

E se ben os cartos axuda-ban,os protagonistas daque-la esquerda divina (Joan deSagarra batizouna comagauche divine) non eran dosque aspiraban a gañar car-tos coma único obxectivona vida. Proba diso é que,pasado o fenómeno, segui-ron a contar no mundo dacultura.Escritores coma Ro-sa Regàs, Juan Marsé,Teren-ci Moix,ManoloVázquez Mon-talbán, JoséAgustín Goytiso-lo ou Jaime Gilde Biedma, edi-tores coma Jor-ge Herralde,Carlos Barral ouJosep MariaCastellet, arqui-tectos comaOriol Bohigas etantos outros(pintores, ci-neastas, músi-cos) eran siarei-ros das copasdo “Bocaccio”barcelonés ataben entrada amadrugada.Mais ao día se-guinte todos estaban a cum-prir en cadanseu traballo.

Certo é que había pare-llas –matrimonios- que en-

traban afastadas e saían ta-mén afastadas con senllosacompañantes ocasionais.E para iso había complici-dades grupais –tribais cabe-

ría dicir- para que os respec-tivos non soubesen do lío.Ecomo Madrid tamén preci-saba dunha gorida seme-llante, Regàs non tivo pro-blema en abrir un“Bocac-cio” na capital de España,mais dubido que acadase oglamour da súa matriz bar-celonesa.

Se a musa do movemen-to foi a actriz e modelo Tere-sa Gimpera,os notarios da-quela“movida divina”foronos fotógrafos Oriol Mas-pons,Xavier Miserachs e Co-lita.Agora cúmprense dezanos dunha inesquecibleexposición das fotos que fi-xeron,presentada en Barce-lona,Madrid eValladolid.

Mais algunha daquelasfotos tamén foi testemuñado comezo da fin. Comoben diría Vázquez Montal-bán anos despois, mais coverbo“vivir”, contra Francodivertíanse mellor.E chega-do o intre do compromiso–e para algúns divinos esemomento foi o encerro enMontserrat contra as penasde morte ditadas en Burgosen 1970- adiviñábase quedaquela a cousa ía en serioe que cumpría tomar posi-cións para a caída do réxi-me.

Mais non foi un grupo eli-tista.Selecto,pode.Con cer-teza, por iso o de“divinos”.Pero non se afastaban docomún dos mortais –daque-la os novos obreiros chega-dos co desenrolismo- senónda rancia condición da cla-se alta barcelonesa,afín aofranquismo e sen máis hori-zonte que dilapidar os res-tos dos capitais salvadosdespois da guerra.

Porén, souberon actuarde mecanismos de asper-sión para o resto da socieda-de que tamén sentía inque-danzas daquela e a vía foi acultura e mais a desinhibi-ción dentro dela.Posterioresempresas, coma Por Favor,regaron a unha mocidadeantifranquista emerxente.Mais serían impensablessen o fermento que foiaquela gauche divine. Foiunha expresión de verda-deira modernidade fronte aestética ñoña e reprimidaque o cine landista (dispen-sando por Alfredo Landa)queria impoñer coma mo-delo

Das lembranzasde Oriol Regàs

Arriba: Oriol Regàs (Barcelona, 1936). No centro: a discoteca “Bocaccio”.

Abaixo:Teresa Gimpera fotografada por Xavier Miserachs (1967).

A súa faceta de aventureiroabondaría para que Oriol Regàsfose alguén a ter en conta. Alénde piloto de carreiras sobre dúase catro rodas, en 1961 participouna chamada “Operación Impala”,unha travesía en motos“Montesa”ao longo do continente africanodesde Cidade do Cabo, pasandopor Etiopía,deica chegar a Túnez.Dous anos antes, viaxara desdeHong- Kong a Barcelona nun xun-co chinés,o“Rubia”.

Mais Oriol Regàs foi un empre-sario, por riba de todo. Un empre-sario do lecer, para sentar nunhamesa ou para tomar unha copa ebailar. E se por vía familiar coñe-cía os segredos da restauración,arriscou para que os seus nego-

cios fosen referencias, iconas.Así,desde o pub “Tuset” e as discote-cas“Bocaccio”,de Barcelona e deMadrid, ata as“Maddox”e“Pachá”da Costa Brava, e máis recente-mente a imprescindible “Up &Down” barcelonesa, ata os restau-rantes“Mariona”e“Via Veneto”, ta-mén na capital catalá.

Uns negocios que esixían pro-fesionalidade absoluta, tanto polacompetencia dos empregadoscomo pola súa boa presenza.

Alén, Regàs foi pioneiro en temascoma o merchandising, candopublicitou o B de Bocaccio enchaveiros, bufandas, copas, espe-llos, chisqueiros, gorras, cintos,mantas… que regalaba aos clien-tes.

E non contento con todo isto,foi promotor musical e cinemato-gráfico. Mesmo chegou a patroci-nar ao piloto privado de Fórmula1 Piers Courage, herdeiro dunhaimportante cervexeira e morto enaccidente no circuíto holandésde Zandvoort en 1970.

E se Oriol Regàs confesa que oseu pai veu a este mundo a vera-near,el foi capaz de ter éxito e ga-ñar cartos dando diversión aosoutros.Que non é pouco.

Homoludicus

FARO DE VIGO

XOVES, 16 DE SETEMBRO DE 2010 LITERATURA/SOCIEDADEIV

Memorias da Esquerda DivinaJOAQUIM VENTURA

Falaremos do comezoda fin, do momento enque principia a pecharseo círculo da vida. Nunhamadrugada do outonode 1910, Lev Tolstoi escri-biu unha carta de despe-dida a quen fora a súamuller durante case cin-cuenta anos e marchoude casa. Abandonabapara sempre, con sixilo eno escuro, a súa esposaSofía, os trece fillos quecon ela tivo, os seus dis-cípulos “tolstoístas” e afacenda familiar da Yas-naia Poliana. Con oitentae dous anos fuxía de to-dos e das contradic-cións que o atormenta-ban. O escritor ruso, aospoucos días desa fuxidacara a adiante, sentiuseenfermo no camiño aningures e tivo queapearse de tren de Asta-povo. O xefe de estaciónofreceuse a acollelo nunsinxelo cuarto. Morreunaquel remoto lugar, nanoite do 6 ao 7 de no-vembro de hai cen anos.Dende entón, din que oreloxo desa estación,agora bautizada comode Lev Tolstoi, marcasempre a hora da súamorte. Detívose alí otempo, como na súaobra literaria. Hoxe uni-rémonos á conmemora-ción mundial do cente-nario da súa morte.

Miraremos os círculosque, na plenitude da vi-da, forman os bailarínsxirando nos salóns.Quen non lembra a Gre-ta Garbo como a seduto-ra Anna Karénina? Que amáis fermosa obra donovelista ruso tivese, nasúa versión cinemato-gráfica de 1935, a estaactriz como protagonistanon fixo senón medrar aadmiración que tal no-me arrastra. Tamén len-do no noso idioma po-deremos saber de pare-llas que bailan todos osvalses e polcas: un contode Tolstoi, publicadopostumamente foi tradu-cido en 1997 ao galegobaixo o título “Despoisdun baile.” Nel remoe noambiente da festa de en-troido dun aristócrata lo-cal; descríbese o bailecomo admirable, con co-ro e músicos que eran osservos dun terratenentemelómano, un bufé mag-nífico, con champaña amares... O pesadelo que-dará para o que hoxe endía corresponde ao “af-ter hours”. Pechaba esterelatiño de Tosltoi o vo-lume O conto ruso doXIX, libro coordinadopola profesora Alexan-dra Koss, falecida en SanPetersburgo en maiodeste ano. Nos próximosdías, concretamente este

30 de setembro, Día In-ternacional da Tradu-ción, recibirá unha ho-menaxe póstuma estatraductora do galego aoruso e viceversa, grazasao esforzo de represen-tantes dos traductoresgalegos como Xosé Ma-ría Gómez Clemente.

Recolleremos as pala-bras do crítico literarioHarold Bloom sobre aarte realista do escritorruso:“sempre escoitas avoz de Tolstoi, directa, ra-cional, segura de si mes-ma”. Para crear a perso-naxe da Natasha Rostovade Guerra e paz, o escri-tor inspirouse, nos seusprimeiros felices anosde matrimonio, en Sofía.Pero hai unha anécdotaque fala mellor do em-prego de Tolstoi das súaslembranzas persoais. Aescena de Anna Karéni-na na que Lievin lle de-claral o seu amor a Kiti,reflicte como o escritorpediulle a Sofía Andreie-vna Bers que casase conel. Unha noite, ela trazacírculos cun xiz sobre otapete da mesa de xogo,entón, colle el o xiz paraescribir as letras iniciaisde cada palabra dunhalonga frase. Revirada so-pa de letras que a mozaentendeu axiña, e aíndalle contestou con idénti-co sistema.

Lembraremos, para re-matar e pechar o círcu-lo, a frase inicial de AnnaKarénina:“Todas as fami-lias felices aseméllanse,e as desgrazadas sonocada unha ao seu xeito”.

Naquela súa carta dedespedida á condesa,Tolstoi, o marido pregá-balle que se resignase ánova situación á que aconducía a súa marchae que non lle gardaserancor. Lev Tolstoi, quennacera en 1828 nunhaaristocrática e rica fami-lia, quen todo o acadarana vida,s agás a paz inte-rior, agoniou e morreuna estación de tren deAstapovo.Ao seu xeito.

Morrer en AstapovoNo centenario de Tolstoi

LAURA CAVEIRO

Lev Tolstoi (1828-1910).

Cando falamos,hai algún tempo,nas páxinas deste mesmo suple-mento de Fin de século en Palestina,mencionábamos un espello metali-terario: o protagonista da novela deMiguel Murado vai lendo unexemplar de Guerra e pazmercado nunha librería de ve-llo de Xerusalén. Por unhabanda,mentres se nos contaque en Palestina a batalla co-mezou o venres 30 de marzode 2002,cando máis de dous-centos carros de combate searrebolaron sobre Ramallah e sesen-ta deles foron á“muqqata”,cuartelxeral e residencia onde Arafat leva-ba meses pechado,a voz narradoraestá a reler as palabras de Tolstoi so-bre as causas das guerras...Ese mes-

mo día tocaba tamén festa de des-pedida dunha amiga holandesa.

Por outra banda,escribía o narra-dor ruso que o 12 de xuño de 1812os exércitos da Europa occidental

cruzaron as fronteiras de Rusia e aguerra comezou.O mesmo día enque Napoleón daba orde de atrave-sar o Niemen e as súas vangardas re-fugaban os cosacos e penetraban enterritorio ruso,o emperador de Ru-

sia,Alexandre,asistía no pazo de Be-nigsen á festa que lle ofrecían osseus xenerais.O baile resultaba bri-llante e ledo,moi poucas veces se re-uniran tantas e tan belas damas...

Eran as doce da noite e conti-nuaba a soar unha mazurkano xardín.

Por iso,nesta conexión bi-polar de sombras e gozos en-tre Guerra e paz e Fin de sécu-lo en Palestina,conclúe o au-tor lugués que“Xerusalén eracomo a Moscova de Tolstoi,

onde a guerra e a paz se entretecíane se presentaban tan mesturadas aunha e a outra que non era posibleseparalas.Igual que en Guerra e paz,un capítulo era unha matanza,o se-guinte un baile.”

Matanzase bailes

Acadárao todo na

vida, agás a paz

interior

FARO DE VIGO

XOVES, 16 DE SETEMBRO DE 2010LITERATURA/SOCIEDADE V

O 18 de setembro de1933 a nación galega erarecoñecida no ámbito in-ternacional pola Socieda-de de Nacións, que incor-poraba á delegación gale-ga, presidida polo secreta-rio de Relacións Interna-cionais do PartidoGaleguista, Plácido Castro,no Congreso das MinoriasNacionais Europeas,un or-ganismo xunto á Socieda-de de Nacións.

Ese feito,en palabras dopropio Plácido Castro, sig-nificaba a “proclamaciónoficial de Galicia como un-ha nación”e satisfacía un-ha das aspiracións políti-cas da I Asemblea Nazona-lista Galega celebrada en1918: o recoñecemento in-ternacional de Galiza.

A universalización: eís aclave que, aínda hoxe, de-be guiar a política galega,sobre todo se considera-mos que a globalizaciónestá a configurar un novo

escenario internacionalque,inevitablemente,rema-tará por alterar o papel e asfuncións propias dos esta-dos clásicos.Neste sentido,como sinala Xulio Ríos, di-rector do Instituto Galegode Análise e Documenta-ción Internacional (IGA-DI), no seu libro Nós nomundo: unha política exte-rior para Galicia,“o afianza-mento da propia identida-de e a representación exte-rior son dúas caras dunhamesma moeda, e expre-sión contemporánea daúnica gobernanza posiblenunha territorialidade de-mocrática”.

Neste sentido, para lo-grar ese obxectivo,cómprepular a prol dunha acciónexterior galega que desen-volva unha liña de acciónstendentes a favorecer un-ha maior presenza interna-cional de Galiza, tanto noámbito político como nocultural e no económico.Con todo, nesta liña de ac-tuacións, Galiza non partede cero; de feito, como si-nala acertadamente XulioRíos,a acción exterior gale-ga debe ter dous ámbitosde actuación preferente: oprimeiro, a lusofonía, quenos abre as portas de paí-ses como o Brasil e de es-

pazos inéditos,como Áfri-ca e, aínda que sexa dexeito residual, China; e, osegundo, os espazos nosque é importante a pre-senza de colectividadesde orixe galega, a diáspo-ra galega.Precisamente,al-gunhas das estratexiasque se deben desenvolverpara acadar ese obxectivoson as que expón Xulio Rí-os no seu libro, presentesno Libro branco de acciónexterior do IGADI.

Cómpre, ademais, nonesquecer que o galeguis-mo asumiu, dende as súasorixes, o universalismo e oeuropeísmo sen renunciar

aos si-nais de iden-tidade propios, unssinais que lle permiten es-tar no mundo como na-ción. Velaí a razón polaque, nestes momentos,

abandonaros esforzos,moi tímidose ben distan-tes dos queoutras comu-nidades autó-nomas espa-ñolas -non sóCataluña e oPaís Vasco- te-ñen iniciadonos últimosanos, desenvo-vidos nestamateria polosdiferentes go-bernos gale-gos, sería unerro irrepara-ble para a su-pervivencia deGaliza comonación e, xaque logo,para o

futuro mesmo.RÍOS,Xulio,Nós

no mundo,Ed.Galaxia,Vigo,2010,PVP. 20 €

Rosalía de Castro afirmou no seu poema“Silencio”:“mollona propia sangre a dura pruma rompendo a vena hinchada”.Centro trinta anos despois da publicación de Follas Novas,ta-les deitan aínda sangue.María Pilar García Negro,no rigorosoensaio que mereceu o PremioVicente Risco de Ciencias So-ciais2010,botamandunhacitadofilósofoW.Emersonreferidaaos Essais de Montaigne para ponderar os textos rosalianos:“Cortade esas palabras,e sangrarán;son vasculares e están vi-vas”.(Re)ler Rosalía de Castro sempre produce o gozo de no-vas descubertas,detrás das súas palabras sempre se agochanoutras verdades,velaí o valor dunha autora clásica en diálogoconstante coa modernidade e co devir.(Re)ler Rosalía de Cas-tro na compaña da man das argumentacións e da demostra-ción de novas descubertas de García Negro é caer no engadofascinante da poeta e mais da autora do ensaio.

Con García Negro afondamos na significación do concep-to de autor e autoría,da palabra xénero,na súa“fertilidade poli-sémica”.Descubrimos,deitando fóra o tópico que situaba onacemento do ensaio como“xénero”literario na escrita dosautores da Xeración Nós, que este xénero na literatura galeganaceconRosalíadeCastro,cunhaautora,enconcretonospró-logos de Cantares gallegos e de Follas Novas,que (re)lemosagora como verdadeiros ensaios,con todas as característicasdo xénero inaugurado por Montaigne e dos elementos defini-torios do ensaio moderno:parte confesional,retrato da autorae do país,prosa discursiva ao servizo dunha idea ou tese,argu-mentación razoada,xerarquización de motivos,expresión enprimeira persoa.Apréndenos,pois,García Negro a ler “Dúaspalabras da autora”,adro de Follas Novas, como a teoría rosa-liana sobre a literatura.Rosalía é a primeira escritora contem-

poránea en“levantara cuestión do xénerofeminino”,“redefine oxénero feminino”a tra-vés do conxunto dassúas conxéneres: gale-gas,traballadoras,escri-toras,vítimas principaisdo sistema.Estamos,en-tón,diante dun volumesólido libro no que (re)vi-ve a Rosalía de Castro en-saísta.Magnífico ensaio,ode Pilar García Negro,quenosachegaimprescindíbeise novas follas vasculares.GARCÍA NEGRO,María Pilar,O clamor da rebeldía,Ed.Sotelo Blanco,Santiago deCompostela,2010,PVP.12 €

Palabrasvasculares

Un magnífico ensaioMARGA ROMERO

FARO DE VIGO

XOVES, 16 DE SETEMBRO DE 2010 LIBROSVI

Xurxo Borrazás regresa de novo á actualidade lcoapublicación de Covalladas.Prosa vertical, particular vo-lume narrativo que resulta, en moi diferentes sentidos,un coctelizado (meta)literario de formato paródico.

Os que seguen ao de Carballo saben ben que se poralgo se caracterizou ata o de agora a súa literatura é portentar abrir novos vieiros e procurar avanzar por territo-rios da escrita que resultasen non ao uso. E isto, xaora,tanto no temático co-ma no estilístico, poisa súa ten sido unhaaposta integral polorupturismo incómo-do ás narrativas conti-nuístas que tivo sem-pre moito de icono-clasta e descrida.

Covalladas preten-de, sen logralo, seguirnesa liña.O ensaio es-tilístico dunha efectis-ta “prosa vertical”, amodo de liñas pseu-doversais ou paraver-sículos,lonxe de cons-tituír novidade nin-gunha, resulta máisben unha curiosidadegráfica que nada deesencial achega á obra mesma.Cabería preguntarse: se na vez de escrita con esta“prosavertical”Covalladas figurase disposta coa prosa horizon-talizada convencional, cambiaría substantivamente?, asúa(s) mensaxe(s) perdería(n)se?,o (des)acerto da súaestilística mudaría?

O cemento narrativo aquí acovallado voltéao unhaformigoneira que con todo pode:o Swift máis gulliveria-no,o Celso Emilio adoecido entre os ananos,o Platón dasombría caverna ou o Cid Cabido de oralmente pola bo-ca (abaixo). O que semella que quixo conseguirse éavanzar na crítica do social, progresar nun ácido relatolque, porén, engarra á volta dunhas páxinas, vólvese rei-terativo e fai que o discurso paródico deixe de funcio-nar asfixiado pola iteración dos móbiles narrativos, sen-sación de extravío que non axuda a disipar o ver que oautor remata encolando algúns fragmentos que xa deraa coñecer como textos noutras publicacións.

Teño saudado en positivo varias obras publicadas an-teriormente por Borrazás,así que estou convencido —éunha opinión— de que estas Covalladas, prosa en caí-da libre,teñen ampla marxe de mellora para un escritorque é quen de moito máis.BORRAZÁS,Xurxo,Covalladas,Ed.Galaxia,Vigo,2010,PVP.15 €

CoctelizadoProsa en caída libre

ARMANDO REQUEIXO

Nunca estaremos suficientemente agradecidos conaquelas persoas que dedicaron a parte fundamental dosseus esforzos á recuperación do acervo popular galego.Por iso cada nova publicación que compile e amplíe es-te legado debe ser,sempre,ben recibida.O libro que ago-ra nos ocupa,Cancioneiro de Celanova e outros cancio-neiros,de Manuel Quintáns Suárez encádrase neste esfor-zo e, só por iso, xa merecería os nosos parabéns.A divi-sión epistemolóxica que estableceu o noso autor baséa-se no motivo dos cantares.Deste xeito a riquísima paletacomunicativa foi dividida segundo o predominio temáti-co.Ese índice reflite precisamente o contexto socio-cul-tural do pobo que xerou estas cantigas.Así temos un can-

cioneiro da muller, dohome, dos casados,dos parentes, danai, dos fillos e dasfillas, de segras e so-gros, de vellas e ve-llos, de piropos, dedeclaracións amoro-sas, de reproches, dedúbidas, de desenga-nos, de despedidas,de comunicacións,de rexeita, de fachen-da,de murmuracións,de consellos, de cues-tións sociais, da mon-taña e da ribeira, de

oficios e profesións, decuras, de ruada, de bur-

las e picardías, de deba-tes e desafíos, de carácter

político,relixioso,de lugares,de refráns e de adiviñas.Como podemos comprobar,a riqueza dos temas trata-

dos é abondosa.Tamén o tratamento formal é ricamentedispar.Hai cantigas sen ningún artificio,hai outras onde aambigüidade é manifesta, outras onde a inspiración dopobo foi extraordinaria,como a xa coñecida:“O mar an-da que desanda,/anda que desaparece,/quen ten amo-res non dorme,/que non os ten adoece.”

Observamos a magnífica antítese personificadoraaplicada ao mar,a metáfora do seu devalar total para,nosdous seguintes versos descubrir que o escenario maríti-mo do avalo e devalo se corresponde coa presenza doamor (preamar) ou coa súa ausencia (baixamar).En am-bos os dous casos o estado natural do que ama é a incer-teza e a vixilia,mentres que aquel que non logra ser ama-do a vixilia e a incerteza nacen desta dolorosa carencia.

Benvido,pois,este libro cheo de máis que interesantesmostras da lírica popular.QUINTÁNS SUÁREZ,Manuel,Cancioneiro de Celanova eoutros cancioneiros,Ed.Toxosoutos,Noia,2010,PVP. 16 €

Lírica popularTodos os Cancioneiros

ROMÁN RAÑA

Un país no mundoGaleguismo e Universalismo

ALFREDO IGLESIAS DIÉGUEZ

Na colección“Os con-tos do Trasno”,Kalandra-ka Editora dá a coñecera tradución que MarcTaeger e Xosé Ballesterosfan do orixinal Die Bre-mer Stadtmausikantende Jacob e WilhelmGrimm,un clásico popu-lar que podemos ler nanosa lingua baixo o títu-lo Os catro amigos.

Estes filólogos ale-máns que viviron daca-balo entre os séculosXVIII e XIX teñen comofontes principais, ade-mais das súas lembran-zas infantís e as dos seusamigos, a xente sinxelado pobo á que ían pre-guntando e á vez que tra-taban de transmitir o queescoitaban,empeñában-se en conservar fielmen-te non só a trama,senóntamén o ton e as expre-sións empregadas.

Non cabe dúbida quedestacaron polos seusrelatos adaptados,aslendas,o folclore eas historias de tradi-ción e transmisiónoral recollidas enContos infantís e dofogar e no que se in-cluían contos tan cé-lebres como“Cara-puchiña Vermella”,“O xastre valente”,“Brancaneves” ou“Hansel e Gretel”en-tre outros moitos.

A graza e a sinxele-za coas que escribíanfixo que nenos de to-do o mundo aprecia-

sen a beleza e a marabi-lla dos seus contos, feitopolo que os irmánsGrimm son universal-mente coñecidos e reco-ñecidos.

Cando algo xa nonserve, desbótase;cando unha má-quina deixade funcio-nar,abéi-ra s e ;

cando unha ferramentadeixa de cumprir as súasfuncións, é substituídapor outra e cos seres vi-vos? Que se fai coas per-

soas, animais que nosacompañan to-

da a vi-

da? Os protagonistas deOs catro amigos,isto é unburro,un can,un gato eun galo amosan nestesentido que cásequesempre cara ao final haiunha oportunidade parasaír adiante. Sabendoque ninguén é impres-cindible,todos somos úti-les para desempeñar un-ha función na vida,ade-mais faise bo o dito deque a unión fai a forza.

Escapando das súascasas, os catro amigosxúntanse co obxectivode formar unha banda efacerse músicos de rúa enese percorrido, ade-mais de amosar valoresde solidariedade e xusti-za,conseguen para o seu

ben acomodarse nun-ha vivenda e vivir

en harmonía oresto dos seusdías.

Oindubidable ca-rácter pedagóxi-co/didáctico quesubxace nas páxi-nas deste clásicovese neste caso re-forzado polas ilus-tracións,máis ca su-xestivas, de GabrielPacheco que souboconxugar pasado epresente,fantasía e rea-lidade nunha propostaplástica certamente in-teresante.GRIMM,IrmánsOs catro amigos,Ed.Kalandraka,Pontevedra,2010,PVP.13 €

Transmitira tradición

Pedagoxías clásicasMARÍA NAVARRO

Filiberto e Sifonisba éunha colección de aven-turas á que os protago-nistas e o espazo en queestán ambientadas lledan cohesión e unha for-ma máis próxima á nove-la artellada en capítulos.Estes episodios que benpoderían ser indepen-dentes sucédense e pre-sentan ao corvo Filibertoe á súa muller Sofonisba,habitantes da Fraga ondeconviven cos humanos einteractúan con eles oco resto dos animais. Oprimeiro é o rei dos cor-vos da Fraga, un títuloacadado grazas á canti-dade de saber que gardae á capacidade de deci-sión que logrou defen-der o seu hábitat en moi-tas ocasións. Nel confíantodos os veciños e gozado recoñecemento quese adoita outorgar ás per-soas máis vellas dun lu-gar tal e como conta avoz narradora, un habi-tante da Fraga bo amigode Filiberto que se pro-pón recoller as historiase os poemas atribuídos aFiliberto.

Esta empresa recoñe-cida por quen conta osfeitos lévanos a pensarnel como o autor do li-bro,que se ben non é asíconsegue darlle verosi-militude a historias car-gadas de fantasía ondeos animais falan e pen-

san, ás veces mesmocon máis criterio ca osseres humanos sobre to-do no que atinxe á exal-tación da natureza, áconservación do medioe ao papel do home nes-te. No feito de acadarsensación de veracida-de tamén inflúe o ache-gamento do contadorda his-toria ál i tera-t u r ap o p u -l a r ,c o n t i -n u a schisca-d e l a sao lec-tor queoconver -ten nunnarrata -rio e que,ademaisde ache-galo aotexto, con-s e g u e nque sintaque formaparte dese

espazo case bucólicoque o narrador lembra,xa lonxe da Fraga e des-pois de anos sen ver aosseus amigos, como untempo pasado repletode felicidade.

Neste sentimento po-sitivo dos lectores e lec-toras cara ao espazo tenunha importancia

capital o ton da prosado profesor,narrador,en-saísta,crítico e poeta Xa-vier Seoane (A Coruña,1954). Un home experi-mentado na poesía quetransmite en prosa moi-tas das sensacións deco-te atribuídas ao verso.Unha prosa poética quese fai patente nos nume-rosos fragmentos deexaltación da Fraga, daconvivencia e da amiza-de, que resulta funda-mental para recrear a at-mosfera fantástica que oautor procura e, comovemos,acada.Aínda quetamén é certo que

renxen algúns pará-grafos demasiadoadoutrinadores so-bre a defensa doambiente, pois nomedio dun textotan maduro e tanben construídoagroman fragmen-tos excesivamentedidácticos. Se benestes parágrafosson unha minoría enon restan calidadea unha obra quenon é só un obxectodidáctico ou de di-vertimento pois cons-titúe unha obra litera-ria con todo o que es-te termo implica.SEOANE,Xavier,Filiberto e Sofonisba,Ed.Tambre,Vigo,2010,PVP.8,90 €

ANDEL DE NOVIDADES

M. BLANCO RIVAS

Un último destinoXosé Carlos Caneiro

Editorial Galaxia. 19,50 €

Elisardo Buenaventuraregresa durante un mes aDalmara, a vila dos seusdevanceiros: o seu pai, unorate desequilibrado poloamor, e o seuavó, un filántro-po de imaxina-ción portento-sa: Nese territo-rio ficcional,que acolle ouniverso litera-rio de Xosé Car-los Caneiro, Unúltimo destino

introduce os lectores nun-ha atmosfera de carácterenvolvente, facéndoossentir seres á marxe darealidade, habitantes dun

u n i v e r s oinsólito e sor-prendente, dunmundo parale-lo no que unhatribo de perso-naxes variopin-tos andan per-mantentementeá procura da fe-licidade.

NíxerF. Fernández, C. Franco, A. Costa, M. Bello

Edicións Xerais 17 €

O corazón segue na es-curidade. Níxer era o paísmáis pobre do mundo ataque a terra fixo tremerHaití. Níxer está no mun-do sen estar. Afame escureceo presente dunpaís con caren-cias crónicas esen cámaras pa-ra explicar porque catorce decada cen nenosnunca chega-rán a ser adul-

tos. Morrerán de famementres os golpes de esta-do libran escuras batallaspolo uranio que produceo país. Este libro é un tes-

temuño míni-mo con respec-to ao tamañoda traxedia. Un-ha reclamacióncontra a acepta-ción resignadadunha circuns-tancia que nonpor constante émenos grave.

Hai que ir morrendoXavier López RodríguezEdicións A Nosa Terra. 10 €

Novela que pode serclasificada como unhaobra de ficción arredorda morte ou un libro dememorias do futuro, Haique ir morrendoofrece momen-tos de achega-mento ou mes-mo comuñónco inevitableinstante do aca-bamento, perofaino desde un-ha perspectivabaseada no hu-

mor,desde o canto e a ce-lebración da vida ata osúltimos momentos. En ca-da capítulo, a vida e amorte comparten prote-

gaonismo cosorriso. XavierLópez Rodrí-guez é autorademáis de títu-los como A se-rea do deserto,Lixo, O aliadoinesperado, Dí-as de desterroou Destrución.

HomónimaAntón Riveiro CoelloEditorial Galaxia. 16 €

A través da Internet, unescritor descobre queexiste alguén en Méxicoco seu mesmo nome eapelidos. Arrastrado porunha curiosida-de adoecida,decide viaxar áafastada aldeade Tzataplán.Alí, nunha at-mosfera de vio-lencia e miste-rio, reconstruiráa identidadedese ser homó-

nimo. Cun ritmo narrativovertixinoso, que non dáacougo, Antón RiveiroCoello volve penetrar nossegredos da ficción nun-

ha novela queen 1999 obtivoo Premio Álva-ro Cunqueiro eda que é prota-gonista o escri-tor Suso Parade-la, personaxede A quinta deSaler e Os ollosde K.

FARO DE VIGO

XOVES, 16 DE SETEMBRO DE 2010LIBROS VII

Prosa poéticaFragmentos didácticos

PAULA FERNÁNDEZ

Thomas De Quinceypublicou en 1827 unhadas súas obras máisconsideradas, On Mur-der Considered as Oneof the Fine Arts. Con in-dependencia de que oasasinato poida serconsiderado ou nonunha das belas artes, sialentou a creación demoi fermosas obras dearte. Moitas grandesobras literarias da histo-ria asentan a súa peri-pecia ou motivo centralnun crime. Máis recen-temente, coa chegadada mentalidade ilustra-da e da explicación ra-cional do real, cobranun pulo especial aque-las obras de ficción quenon só tratan dun cri-me senón que o seuasunto central se orien-ta á resolución das súascausas e da súa autoría.Edgar Allan Poe ou Ar-thur Conan Doyle sondous autores que teñenestablecido as basesdun xénero que se tendesenvolvido especial-mente no eido do rela-to,a novela e a creaciónaudiovisual, primeirono cinema e agora natelevisión. Falamos denovela negra e de cinepolicial.

No eido do teatro, eno da creación dramá-tica, hai exemplos moinotables. O crime tendado lugar a un xéneronoutrora moi popularcoma foi o“grand-guig-nol” francés, do que encerta medida deriva oactual“gore”.Certamen-te este tipo de pezas tenunha das súas fontesnas denominadas co-medias de intriga queforon cultivadas en to-do tempo e lugar e nasque un dos motivosmáis frecuentes era aconfusión de identida-des, o que provocabatodo tipo de problemasque se resolvían enapenas un suspiro noúltimo momento. Asíacontece coa tituladaOs xemelgos, de Plauto,ou en Un chapeu de pa-lla de Italia, de EugèneLabiche.

Tamén hai textosque, sen teren chegadoa constituír un xénero,se abeiran a esa ten-dencia a converter a re-solución do enigma noasunto central. TheMousetrap é unha pezade Agatha Christie quese estreou en 1952 enNottigham e desdeaquela se vén represen-tando de forma conti-nuada coa mesma pro-dución. Desde 1974 es-tá no St.Martin’s Theatrede Londres.Trátase doespectáculo co ciclomáis lonxevo na histo-ria do teatro. Un textode similar importanciaé o que John Priestleytitulou An InspectorCalls, que foi presenta-do en Moscova en 1945e un ano despois en

Londres.Un clásico.Planificación estraté-

xica é o título dunhanova peza que nos pre-senta Edicións Laioven-to na súa colección“Ca-dernos de Teatro”, quexa vai polo seu número15. Trátase dun textoque pertence xusta-mente ao xénero poli-cial e que propón aolector participar na re-solución dun crime.Asituación de partidanon pode ser máis inte-resante, pois estamosante un triángulo amo-roso,que se vai revelan-do pouco a pouco,e doque van desaparecer,asasinados, dous dosseus integrantes.Quedacon vida HenriqueCouselo, o mesmo quena rúa contempla co-mo ao seu xefe, Pas-cual, lle pegan un tiroque o deixa ás portasda morte,o mesmo quedesde hai tempo manti-ña un romance coa mu-ller dese xefe seu, conLuísa. Unha muller queaparece morta na súacasa, e ao rente dela amesma pistola coa quelle dispararon ao Pas-cual. E polo medio un-ha carta, a que Pascuallle dera a Henrique mo-mentos antes de recibiro mortal disparo, e quelonxe de ser un escritocon instrucións paraplanificar o traballo naempresa, acaba por sera carta de amor apaixo-nado que Henrique lleescribira a Luísa.

Eses son os feitosque,tirando do fío,vai irestablecendo o inspec-tor Lodeiro na súa ofici-na, entre as doce damañá e a as catro e pi-co da tarde do día deautos. O problema con-siste en saber quen foirealmente a persoa queacabou coa vida dePascual e se a mesmapersoa acabou taméncoa vida de Luísa. Posi-bles candidatos haidous: para Henrique to-do acabaría sendo un-ha maxistral maquina-ción do seu xefe, quebuscaría prexudicalo;para o inspector Lodei-ro as cousas non esta-rían tan claras, candomenos se considera-mos a valoración quefai do Henrique:“ou évostede moi parvo ou éincriblemente listo”.Ve-laí o problema. Quén éo asasino?

Manuel Núñez Singala (Lugo,1963), traballa como coordina-dor do Servizo de Normaliza-ción Lingüística da Universida-de de Santiago de Compostela.En palabras súas, o feito de nonvivir da literatura, como narra-dor ou dramaturgo, fai que en-fronte a súa carreira literariacunha relativa calma. De 2007data Comedia Bífida, texto noque recrea situacións cotiás vin-culadas cos usos da lingua gale-

ga e cos prexuízos que alentano comportamento diglósico dosmáis,dos que teñen unha linguacon dúas linguas. Unha peza

que provocou una certa polémi-ca no seu día, dada a posiciónque algúns colectivos e platafor-mas dixitais mantiveron contra

dela e da súa representación.En 1987 gañou o Premio Xiria

de Creación Teatral con outrapeza memorable, a titulada O

achado do castro,que vai ser un-ha das pezas dramáticas cunhamaior distribución editorial,pois xa vai pola súa quinta edi-

ción, ao ser un texto recorrentenos espectáculos teatrais esco-lares e comunitarios. Unha pezamoi divertida que recrea peripe-cias diversas acontecidas na Ro-ma imperial, e que vén resultan-do ser reconstrución dun ma-nuscrito atopado nun castro ga-lego, que un presentador, erudi-to e latinista, vai presentandoante lectores e os propios acto-res na súa adecuación ao perso-naxe.

Do autor

Do crime e dasBelas Artes

Un enigma por resolverMF VIEITES

FARO DE VIGO

XOVES, 16 DE SETEMBRO DE 2010 TEATROVIII