GOIERRIKO

BERTSO ESKOLA

Artxanberri

ira.gar@hotmail.com

bertsoa: ikasunitatea

A ataza

1. Girotzen.- Portadan edo gainazalean bi bertso daude. Bi testuinguru emango dizkigu eta esan bertso bakoitza zein testuingururi dagokion:

a) Artxanberri bertsotan ari zen Larrraitzen Amezketar batekin.

b) Artxanberri kantari ari de auzoko gizon bat hil zen egunean.

2. Amezketarrek zer izengoitu dute? Eta Zaldibitarrek?

3. Ba al dakizu behin batean zer gertatu zen Amezketan, zaldibitarrak pilota-partida jokatzera joanda? Ez badakizu esan irakasleari kontatzeko.

4. Ikusten duzuenez, bigarren bertsoak (ilobarena) errim hauek dauzka: gogon, Saron, goragon, dagon. Saron eta dagon zuzentzat emango digutu, baina beste biak bihurri samrrak dira: gogon, goragon. Berez nola lirate hitz horiek eta Artxanberrik zergatik esaten ditu horrela?

5. Hona hemen hurrengo bertsoa osatzeko errimak. Ipini bakoitza bere tokian: Zaldibi, euli, gehiegi, ibili.

Amezketa aldean

bada hainbat ________,

zopatan sartu gabe

arretaz __________,

arkakuso herria

da berriz _________,

eta horiekin ere ez

fidatu __________.

B ataza

Artxanberri zen Zaldibiko baserri urrun-urrunekoa. Ernaritzaga Goikoa zuen izena bere baserriak. Baserri hori aspaldi erori zen. Oraingo Ernaritzaga baino gorago zegoen; Auza-Gaztelu mendiaren magalean. Eskolan ibiltzen zenean Ermentariko amonak egiten zion bazkaria. Ermentari da Aztia etxearen ondoan dagoena. Aste guztirako egoskaria, artirina, urdai puskaren bat, txorizoa eta arrautzaren batzuk eramaten zituen etxetik. Urte asko pasatu ziren; Artxanberri gizondu zen, eta amona zahartu. Artxanberri bertsotan aritzen ze; eta, behin batean, amonak Mmigel Marirenean barrundatu zuen Artxanberri bertsotan. Handik laster, kalean elkar ikusi zuten, eta amonak bertso bat edo beste kantatzeko eskatu zion, bazekiela eta ondo kantatzen zuena. Orduan honako bi bertso hauek kantatu zizkion:

Denborarekin ajeatzen da

nahiz eta izan sanona,

baina gazterik hiltzen ez bada

zahartu behar hau danona;

urteen karga jaso ezina

ez da izango lan ona,

neronek ez det probatu baina

jakingo dezu, amona

Amonatxo hau nik ikusten det

bi makilatxo hartuta,

baldin pausorik aldako badu

anparoak behartuta;

buruak ia lurra jo dio,

bizkar dena konkortuta...

Gazteak hortik kontsideratu

zer datorkigun zahartuta

1. Taldeka elkartu eta saia zaitezte hitz hauek esanahia ateratzen:

· ajeatu

· anparoak

· kontsideratu

Oharra: ez badakizue ez dio inporta, irakasleak azalduko dizkizue. Entzun arretaz

2. “Urteen karga”, adierazpide ederra da. Horri metafora esaten zaio. Gogoratzen al duzue bertsoan esandako beste metaforaren bat?

3. Artxamberrik, bigarren bertsoan, amonaren argazkia egiten du. Marraztu ezazu amona, Artxanberriren bertsoaren arabera.

4. Eman dezagun amona bat ikusten duzula zebrabide batean pasatu ezinik; inguratzen zara eta zer esaten diozu? Gutxienez, hogei hitzeko diskurtsoa prestatu behar duzu.

5. Orain hori bertsotan ipini behar dugu. Estreinako puntu osatuak daude; osatu laugarrena.

Ai, amona gaixoa,

zu zebrabidean,

ikusten zaitut hara

joan ezinean;

baina laguntzeko ni

hona aldamenean,

____________________

____________________

6. Orain alderantziz egingo dugu: azkeneko hiru puntuak eman eta lehengoa sortu behar dituzu.

___________________________

___________________________

Kontuz errepideko

arrisku hauekin,

asto asko baitabil

gaur autoarekin:

eman eskua, amona,

etorri nirekin.

C ataza

1. Hona hemen Artxanberriren beste bertso bat; aztertu eta esan zortziko txikikoa ala zortziko nagusikoa den:

Artxanberrik bazuen Garratxa izeneko lagun bat. Behin, Abaltzisketan festetan izan, eta bueltarakoan Larraitzen geratu ziren kopa bana hartzen. Kopa bat eta beste bat... pattar botila hustu arte. Hasi ziren bertsotan, eta ezin bukatu. Halako batean Garratxa hori altxatu zen, eta komeria handiak eginda zuhaitz baten ondora joan zen, pixa egitera joan. Haren balantzak ikusita, honela kantatu zion:

Hara, gauza bat esango dizut,

oi nere lagun Garratxa:

mendian gizon polita zera

taberna(ra) ezkero narratxa;

gurdia gehitxo kargatu dezu,

okertu zaizu ardatza,

mendi bidean pasa beharra

daukazu gaurko arratsa.

2. Zer esan nahi dute hurrengo espresio hauek:

a. gurdi gehitxo kargatu dezu,

b. okertu zaizu ardatza.

3. Lehen, beste ariketa batean, puntu bana egin dituzue bertsoak osatzeko: orain bina egin beharko dituzue. Bi taldetan banatuko zarete bakoitzak bertso bat osatuko du. Hona testuingurua: Artxamberri azeri-harrapatzailea zen, eta, behin batean, Lazkao Txikik honako hau bota zion:

_________________

_________________

_________________

_________________

Zu beti izan zara

gizon kriminala

animaliak hiltzen

jaunak sortu ahala

Eta Artxanberrik erantzun:

_______________

_______________

_______________

_______________

Jainkoak ere badu

nik aina delitu

nik bizirik utziak

Berak hiltzen ditu

4. Hurrengo ariketa oso polita da buruz ikasi behar duzue Artxanberriren bertso bat. Puntua jarrita botatako bertsoa da:

Zein animalik dauka

itsusina(ren) antza?

Konparazio gabe

neretzako hartza

pausaje baldarra du,

itsusia dantza,

erregalo onena

zorria eta partza.

· Bertsoa buruz ikasi aurretik galdetu irakasleari ulertzen ez dituzun hitzen esanahia.

5. Lau errima ipiniko dizkizugu eta horiekin bertso bat osatu behar duzu zortziko txikian:

zorri,

Artxanberri,

larri

jarri

6. Azkenik, puntuka (idatziz) egingo duzue bertsotan, hiruna bertso osatu arte, binaka jarrita. Gaia Artxanberriren bizitza izango da. Ondoren, bertsoan kantatu egingo dituzue. Pentsatu herriko plazan zaudetela publikoaren aurrean.

ira.gar@hotmail.com

bertsoa: ikasunitatea

Erreginaren platera hori

al daukazu zuk gogotan?

Zu ibiltari bizkorra zera

eta arrazoi dezu hortan...

Ni hori baino handiagoak

egina nago frankotan:

lehenengo nahiko odola edan,

gero berarekin lotan!

Hara nere bilola,

zer daukadan gogon

Gizon bat gutxiago

badegula Saron:

lurrez estali eta

elurra goragon,

euli beldurrik gabe

zein ederdi dagon!

Ataza honetan, aurrekoetan bezalaxe, zenbait lan praktiko egingo ditugu, baina teoria apur bat ere azalduko dugu. Lehenik azalduko dizuegu nola osatuak dauden Zortziko txikia eta zortziko handia edo nagusia.

Zortziko txikiak zortzi lerro ditu, lau puntu, bi lerroko puntua osatzen baita. Neurria, berriz, honako hau da: lerro inpareetan 7 silaba metriko ditu, eta lerro pareetan 6. Hain zuzen, lerro pareetan eramaten du errima.

Zortziko nagusia edo handia kasik berdina da; neurrian da alde bakarra: zortziko txikiak 7 eta 6 silaba metriko baditu, zortziko handiak 10 eta 8 ditu.

PAGE

1