recursos para o mestre ciencias da natureza ciencias …...• usa algunhas estratexias para...

116111

Atención ao cliente902 44 44 41

[email protected]

www.edebe.com

Recursos para o mestre

rodeira

rodeira

1primaria

Ciencias da Natureza Ciencias Sociais

116111_CG_NAT_SOC_1EP_GAL_TALENTIA_coberta.indd 1 19/02/14 12:18

As esencias do talentoO noso proxecto estimula e integra todas as formas de talento:

Talento analítico e críticoAprender a pensar, utilizar rutinas de pensamento, va-lorar o pensamento… Toda unha actitude fronte á vida.

Talento creativoDeixar aflorar a imaxinación, a expresividade... na reso-lución de problemas e retos.

Talento emprendedorIniciativa, imaxinación, traballo en equipo, comunica-ción, constancia… Persigue os teus soños.

Talento emocionalTalento que permite xestionar de maneira eficaz as emocións e fainas fluír adecuadamente.

Talento socialSensible á xustiza social para lograr un mundo mellor.

Talento cooperativoPara aprender con e dos demais, e xerar produtos de valor.

Programación e Orientacións didácticas

Material complementario

Recursos para o mestre

116111_CG_NAT_SOC_1EP_GAL_TALENTIA_coberta.indd 2 19/02/14 12:18

TALENTIA: é a hora do talentoOs mestres e mestras sodes o motor do talento nas aulas. Desde rodeira ache-gámosvos recursos e materiais que faciliten o voso traballo docente. Este cader-no é unha guía explicativa dalgúns destes recursos: o libro de Programación e orientación didácticas e o Material complementario.

Confiamos que vos sexa de utilidade e agradecémosvos a confianza que deposita-des en nós.

Mostra da Programación e Orientacións Didácticas dunha unidade ................................................... 2-13

Mostra de diferentes recursos do Material complementario ................................ 14-21

Mostra de Programación didáctica e Programación de aula .................................... 22

Glosario .............................................................. 23

E ademais...

116111_CG_NAT_SOC_1EP_GAL_TALENTIA_interior.indd 1 19/02/14 13:00

O meu corpo e os sentidos(páxs. 24 - 25) A vista(páx. 26) O tacto(páx. 27) O olfacto(páx. 28) O gusto (páx. 29) O oído(páx. 30) Coido os sentidos (páx. 31) Unha volta polo mundo(páx. 32) Consegue o reto(páx. 33) Para rematar(páxs. 34 - 35)

• Resolución dunha adiviña. P• Aplicación da rutina de pensamento: 10 veces 2. P • O sentido da vista e identificación do seu órgano. C• Identificación de sensacións a través da vista. P • O sentido do tacto e identificación do seu órgano. C• Identificación de sensacións a través do tacto. P • O sentido do olfacto e identificación do seu órgano. C• Identificación de sensacións a través do olfacto. P • O sentido do gusto e identificación do seu órgano. C• Identificación de sensacións a través do gusto. P • O sentido do oído e identificación do seu órgano. C• Identificación de sensacións a través do oído. P • Hábitos de prevención e coidado dos órganos dos cinco sentidos. V.

• Relación dos sentidos no proceso de elaboración do pan. P

• Resolución da tarefa integrada: Guíate polos sentidos. P

Pon en práctica• Aplicación dos contidos traballados na unidade dun xeito competente.

Emprende• Resolución dun problema cotián, poñendo en práctica as propias ideas.

Reflexiona• Reflexión sobre a propia aprendizaxe.

AvaliaciónRecursos para a avaliación (MC): rúbrica de avaliación da unidade páx. 00; ficha de avaliación da unidade páx. 00; rúbricas de habilidades xerais páxs.00-00; táboa de observación de adquisición dos contidos páx. 00.

Unha escola para todos• Adaptación curricular (MC):

básica páxs. 00 – 00, ampliación páx. 00.

• Detectámolo a tempo! (POD) páx. 40

Intelixencias múltiples• Actividades (LA) I. Intrapersoal páx.

27; I. Musical páx. 30; I. Lingüístico-verbal páx. 27; I. Naturalista páx. 31

• Actividades (POD) páxs. 42, 43, 44.

Aprendizaxe 360º• Unha volta polo mundo (LA)

páx. 32.

Metodoloxías interactivas• (LA) Aplicar a metodoloxía

cooperativa á páx. 33 (LA) e a páx. 40 (POD).

Emprendemento• Emprende (LA) páx. 35.

Competencias• Pon en práctica as competencias

(LA) páx. 34-35. • Fichas de competencias (MC) páx.

00• Actividades competenciais (POD)

páxs. 42, 43, 44.

Cultura do pensamento• Rutina do pensamento: Dez veces

dúas (LA): Páx. 25

Creatividade• Tarefa integrada (LA) Páx. 33

Ferramentas TIC• Recursos dixitais para a PDI: libro

dixital interactivo, actividades com-plementarias etc.

• Recursos dixitais para a aula.

2O meu corpo e os sentidos

Recursos para fomentar o talento na aula

LA Libro do Alumno. MC Material Complementario. POD Programación e Orientacións Didácticas.

CONTIDOS

38

C2201_R28134_038 02 114227.BK.indd 38 04/02/2014 18:17:522

Prog

ram

ació

n e O

rien

taci

óns D

idác

ticas

1. PLANIFICACIÓN / PROGRAMACIÓN DA UNIDADE DIDÁCTICA

Mapa cos recursos dispoñibles na unidade didáctica.


1. Identificar os cinco sentidos e localizar os órganos correspondentes para coñecer mellor o propio corpo. (Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía / Intelixencia naturalista)

2. Experimentar e identificar sensacións a través dos cinco sentidos para obter información do contorno. (Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía / Intelixencia naturalista)

3. Expresar as propias sensacións dunha forma coherente e coa linguaxe adecuada. (Comunicación lingüística / Intelixencia lingüístico-verbal)

Obxectivos en termos de competencias / Intelixencias múltiples

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

• Identificar os sentidos e coñecer os seus órganos principais.

• Identificar as sensacións que se perciben a través dos sentidos.

• Relacionar hábitos de vida saudables co bo funcio-namento do órgano dos sentidos.

• Realizar un proxecto e presentar as conclusións de forma oral e escrita.

ESTÁNDARES

• Identifica e localiza os órganos dos sentidos.

• Identifica sensacións propias e manifesta condutas empáticas coas dos demais.

• Manifesta condutas de hixiene e aseo persoal, así como outras condutas para o coidado dos sentidos.

• Usa algunhas estratexias para aprender a aprender, como facer pregun-tas para obter información, pedir aclaracións.

39

C2201_R28134_039 02 114227.BK.indd 39 04/02/2014 13:30:52

3

Prog

ram

ació

n e O

rien

taci

óns D

idác

ticas

•Recursos dispoñibles en cada unha das unidades para o desenvolvemento dos talentos na clase.

• Intención educativa da unidade. Interrelación dos elementos curriculares da unidade.

Interrelación de elementos curriculares.

Referentes para a avaliación por competencias.


Unidade 2 O meu corpo e os sentidos

Clav

es p

ara

mot

ivar

Det

ectá

mol

o a

tem

po!

Podemos utilizar as seguintes propostas para prever e anticiparnos ás posibles dificultades que poidan xurdir respecto dos contidos da unidade.

– Para comprender a importancia dos sentidos como medio de percibir o contorno e relacionalo co órgano correspondente:

• Poñerse no lugar das persoas que teñen algún trastorno relacionado cos sentidos (por se houbese alguén nesta situación na clase, ou ben algún coñecido). Imaxinar como percibirían o mundo que lles rodea sen algún dos sentidos. Empatizar coas persoas que teñen algún trastorno relacionado con algún sentido (ce-gueira, sordeira…).

• Adaptación curricular (básica): proposta de ficha para traballar os órganos dos sentidos (páx. 9) e para captar a importancia e funcionalidade de cada un dos sentidos (páxs. 10 e 11).

– Para saber como coidar os órganos dos sentidos e comprender a importancia desta acción.

• Traballo cooperativo. Propoñer a realización da ficha de adaptación curricular básica (páx. 9) en grupos de 4. Cada membro do grupo debe explicar cal é a opción correcta e por que. Despois poñerase en común co resto da clase.

– Para poñer en práctica técnicas de traballo en grupo e traballo cooperativo.

• O xogo das palabras: o mestre ou mestra pode escribir varias palabras clave sobre cada un dos sentidos. En grupos, cada membro debe construír unha frase cunha destas palabras e, despois, amósalla ao resto do grupo para corrixila, ampliala, matizala... Cada grupo escollerá un grupo de palabras sobre un dos sentidos. Cando os grupos teñan todas as frases listas, poñeranas en común. Esta posta en común representa unha síntese do tema traballado.

• Ler o título da unidade e observar a imaxe. Pódense formular preguntas como: Que está tocando o neno/a da imaxe? Cres que está duro ou brando? A que debe oler? A que debe saber: doce ou salgado? Fará ruído ao mastigala? Sabes de que alimento se trata? Como podes saber que é unha galleta? Fíxate en que falaches do que ves (vista), do que tocas (tacto), do que oles (olfacto), do sabor (gusto), do que oes (oído). Trátase de que, dun xeito, non estruturado, se poidan decatar de que xa teñen información sobre o contido da unidade (os sentidos). Na sección a Rutina do pensamento (páxina 41) ampliarán este coñecemento previo sobre os sentidos. Relacionar a imaxe tamén coa reacción que pode ter o neno. Se lle gustan os doces estará contento; se debe controlar o peso, sentirase triste por non poder comer a galleta etc. E comentar tamén que as reaccións dependen do momento: non é o mesmo percibir o olor etc. dunha galleta cando se ten fame que cando se está saciado ou enfermo.

• Transmitir a funcionalidade dos contidos para achegar un valor significativo. Facer evidentes os obxectivos da unidade para que o alumnado sexa consciente. Preguntar tamén que esperan atopar na unidade, que poñan exemplos sobre as cousas que podemos percibir e a través de que sentidos.

• Comunicar o feito de que eles serán protagonistas do seu propio proceso de aprendizaxe e que deben manter unha actitude proactiva.

• Escoitar o audio Adiviña, adiviña! e propoñer, entre todos, a solución.

Páxina24

40

C2201_R28135_040 02 114227.BK.indd 40 04/02/2014 13:31:23

2. MOTIVACIÓN INICIAL / PREVENCIÓN E ATENCIÓN Á DIVERSIDADE

•A motivación achega unha boa disposición de cara á aprendizaxe.• «Detectámolo a tempo!», pensada para previr as dificultades

e actuar sobre elas.

4

Prog

ram

ació

n e O

rien

taci

óns D

idác

ticas

Orientacións prácticas para a motivación inicial.

Recursos para previr e atender a diversidade.


3. CULTURA DO PENSAMENTO. ORIENTACIÓNS•As rutinas de pensamento, un recurso privilexiado para ensinar

a pensar.•Cara a unha «aula pensante».

Propoñemos utilizar esta rutina antes de iniciar a unidade. Deseguido, levar a cabo a actividade 1 da páxina 25 para que o alumnado poida responder libremente á pregunta Que sei sobre os sentidos?

– É conveniente crear un mural no que se recollan todos os elementos que observaron os alumnos e as alumnas na imaxe, que perdure durante un certo tempo na aula e ao que podamos facer referencia durante o desenvol-vemento da unidade didáctica.

– Para que o tempo de traballo sexa efectivo e as achegas do alumnado non se convertan en repetitivas pode resultar práctico que os alumnos só refiran aqueles elementos que non estean xa na lista e que sexan proporci-nados polos seus compañeiros de forma previa.

– Pódese adaptar o tempo de exposición á imaxe segundo a complexidade da mesma e as características do grupo.

A rutina de pensamento “10 veces 2” utilízase para axudar á clase a observar coidadosamente un obxecto ou unha imaxe. Unha vez que describiron 10 elementos observados, anímaselles a ampliar as primeiras descri-cións, ás veces demasiado obvias ou simples. A segunda observación é, necesariamente, moito máis profunda que a primeira.

Conseguiremos identificar así os coñecementos previos do alumnado sobre os sentidos, o que nos permitirá poñer maior énfase naquilo que non coñezan.

– Paso 1: Pedirlle o alumnado que observe a imaxe de entrada de unidade atentamente entre 30 e 60 segundos.

– Paso 2: Dáselles un tempo para que, sen ter a imaxe diante, anoten as 10 cousas que observaron.

– Paso 3: Pedirlles que volvan observar a imaxe durante outros 30 ou 60 segundos.

– Paso 4: Solicitar que digan en alto que elementos novos viron.

– Paso 5: Expoñer nalgún lugar visible da aula a lista de elementos diferentes que observaron a primeira e a segunda vez.

41

Move o pensamento: 10 veces 2. Que sei sobre os sentidos?

Como dinamizo a clase?

Unidade 2

Recomendacións

Orientacións didácticas

Páxina25

C2201_R28136_041 02 114227.BK.indd 41 04/02/2014 13:32:35

5

Prog

ram

ació

n e O

rien

taci

óns D

idác

ticas

Pautas para realizar a rutina.

Recomendacións para a aplicación da rutina na clase.


6

4. ORIENTACIÓNS PARA O DESENVOLVEMENTO DOS CONTIDOS (I)

•Presentación dos contidos en contextos próximos ao alumno.•Recursos para tomar conciencia da importancia do que

aprendemos.

Prog

ram

ació

n e O

rien

taci

óns D

idác

ticas

A vista / O tacto


01. Resposta orientadora. O seu sabor…-Gús-tame. Cando a toco nótoa-dura. Se a mor-do…-Crunch!!! É de cor…-múltiples cores. O seu olor…-gústame.

02. Mazá. Vermella e amarela. Grande. Respos-ta procedemental.

03. Resposta procedemental. Rolo-dura. Tem-peratura-cor verde (normal).

04. Resposta orientadora. Forma triangular e re-donda, fría, doce, agradable, chocolate...

Solucionario

Unidade 2Páxinas

26 E 27

42

CB

▪Poñer sobre unha mesa oito obxectos e deixalos á vista durante 60 segundos.▪Agochar un obxecto sen que os alumnos vexan de cal se trata.▪Descubrir entre todos cal é o obxecto ausente.

AC

Motivación inicial

Falar entre todos sobre as cousas que percibimos na aula. Escoller algúns obxectos (lapis, gomas, ceras…) e identificar o olor, a cor, o tacto. Evocar as comidas favoritas… Animar o alumnado que describa os olores e os sabores.Intentar resumir o modo como percibiron toda esa información. Guiar cara á vista, tacto, olfacto, gusto e oído.Suxerir o alumnado que fale sobre as cousas que poden percibir coa vista e que poñan exemplos: formas (rectángulo, círculo…), cores, tamaños etc.Falar de como cren que poden percibir as cousas polo tacto: poden ser duras, suaves, ásperas… Facer que o alumnado, por quendas, toque obxectos que previamente se introduciron nunha bolsa opaca, que os describa, que intente adiviñar de que se trata.

Actividade complementaria

Descubrimos as froitas cos cinco sentidos

Traer a clase froitas. Observalas e describilas utilizando os cinco sentidos, poñendo en común entre todo o alumnado:

▪Vista: que cor ten?, que forma?...▪Oído: que se oe ao partila ou mordela?...▪Olfacto: como ule?...▪Gusto: que sabor ten?...▪Tacto: é lisa, rugosa?...

Actividade competencial

C2201_R28137_042 02 114227.BK.indd 42 04/02/2014 13:33:27

Implicar o alumno no proceso de aprendizaxe.

Proposta de actividadescomplementarias para dinamizar a aula.


Solucionario

O olfacto / O gusto


05. Resposta aberta.06. Resposta procedemental.07. Lixo-cheira mal. Auga-non ole. Flores-ole

ben. Xabón-ole ben.08. Sabor-doce.

09. Resposta procedemental. Amargo-noz, co-gombro. Ácido-limón. Doce-xeado, kiwi azucre. Salgado-salame, sal.

10. Resposta aberta.

Unidade 2Páxinas

28 E 29

43

CB

▪Facer conxuntamente unha lista de alimentos e clasificalos nunha táboa de catro columnas, segundo os sabores: amargo, ácido, doce ou salgado.

▪Facer un reconto do número de alimentos de cada grupo. Agrupar de maior a menor se-gundo o número de alimentos de cada grupo. Analizar se coñecen máis alimentos doces, salgados etc.

Motivación inicial

Para falar dos olores pedirlles que digan en voz alta cousas que olen e cousas que non olen. Das que olen, animalos a que as clasifiquen entre olores agradables e desagradables. A partir de aquí, rela-cionar os olores agradables e desagradables coas comidas que lles gustan/disgustan, para penetrarse nos sabores. Indagar se lles gusta máis o sabor doce ou o salgado. Pedirlles se cren que existen outros tipos de sabores e dado o caso, que poñan algún exemplo.


IM Intelixencias múltiples

Entender as sensacións do compañeiro/a (Interpersoal)

▪Traer a aula produtos que ulan: mostaza, café, plátano, goma de mascar de menta, vinagre, co-lonia, queixo etc. Cos ollos tapados descubrir de que se trata e que lles recorda cada olor, se lles resulta agradable ou non. Decatarse de que os olores se identifican de forma moi persoal, moi relacionada cos recordos e as propias vivencias.

C2201_R28138_043 02 114227.BK.indd 43 04/02/2014 13:33:51

7

4. ORIENTACIÓNS PARA O DESENVOLVEMENTO DOS CONTIDOS (II)

•Propostas para traballar os contidos de maneira máis vivencial.

Prog

ram

ació

n e O

rien

taci

óns D

idác

ticas

Diversidade deactividades para un traballo sistemático das competencias.

Integrar as diversas intelixencias en experiencias de aprendizaxe cooperativa / compartida.


Solucionario

O oído / Coido os sentidos


11. Resposta procedemental.12. Resposta procedemental13. Forte-obreiro, moto, sirena. Frouxo-paxaro,

frauta.

14. Vista-lentes de sol, ir ao oculista. Tacto-po-ñer crema, lavar mans. Olfacto-perfumar, soarse. Gusto-tomar comida a temperatura adecuada, lavar os dentes. Oído-secar os oí-dos con toalla, ir á oftalmóloga.

Unidade 2Páxinas30 E 31

44

CB

▪Propoñerlles a fabricación de instrumentos musicais: un bombo cunha caixa de deterxente, uns pratos con dúas tapas de cazola, unhas maracas con botes pequenos de iogur pechados e que conteñan lentellas crúas etc.

▪Facelos soar e identificar os sons segundo sexan fortes ou frouxos, agradables ou desagra-dables.

IM Intelixencias múltiples

Creamos música (Musical / Cinética-Corporal)

▪Cos instrumentos creados na actividade competencial anterior, dividir a clase en grupos e asignar a cada membro un instrumento.

▪Cada grupo debe representar unha melodía inventada que transmita diferentes sensacións: ale-gría, tristura, preguiza etc.

Motivación inicial

Pedirlle o alumnado que estea calado para que se dea conta de que seguramente non é silencio o que percibe. Animalo a que identifique sons: pitos de coches, cantos de paxaros, pasos… Decatarse de que hai sons agradables, como a música, e outros desagradables, como o ruído.A partir do ruído pódese falar de que hai que coidar os sentidos, porque o ruído pode danar o oído pero tamén alterar as emocións das persoas. Recordar que xa que percibimos o contorno cos sentidos hai que coidalos. Poñer exemplos de accións que sexan adecuadas e outras prexudiciais para cada sentido.


C2201_R28139_044 02 114227.BK.indd 44 04/02/2014 13:34:02

8

4. ORIENTACIÓNS PARA O DESENVOLVEMENTO DOS CONTIDOS (III)

•Recursos para unha clase máis dinámica e diversificada.

Prog

ram

ació

n e O

rien

taci

óns D

idác

ticas

Itinerario alternativo para a aprendizaxe dos contidos atendendo á diversidade de intelixencias presentes na aula.


Solucionario

Orientacións didácticasTrátase de aplicar todos os sentidos a unha actividade real. Neste sentido, a elaboración do pan per-mite unha aplicación integral de todos os sentidos.Antes de realizar a actividade pódese visionar o seguinte vídeo onde o alumnado poderá apreciar o proceso de fabricación do pan.

O mestre/a pode intervir durante a proxección, explicando as fases do proceso pero tamén implicar os alumnos, pedíndolles que sentidos participan, que sensacións cren que percibe a cociñeira, os olores que se producen, a que soa o pan acabado de sacar do forno se está ben feito…Así mesmo, preguntarlles os alumnos se eles ou os seus familiares prepararon pan algunha vez na casa ou nalgún taller e que refiran as experiencias, se a masa estaba pegañenta, se estaba fría, se ulía ben etc.

RecomendaciónsSe fose posible, acudir co alumnado á cociña do colexio. Dividir a clase por grupos e baixo a supervi-sión dos adultos preparar pan.Xa na aula, facer un mural onde se detallen os sentidos utilizados e as sensacións que captaron a través de cada sentido.

Panadeiro. Masa. Forno. Bocadillo.

Unidade 2Páxina

32

45

http://links.edebe.com/zaxe2f

Unha volta polo mundo


C2201_R28140_045 02 114227.BK.indd 45 04/02/2014 13:34:16

9

5. «UNHA VOLTA POLO MUNDO»•Aprendizaxe 360°.

Prog

ram

ació

n e O

rien

taci

óns D

idác

ticas

Proposta de actividades alternativas para abrir a aprendizaxe fóra da escola.


10

Prog

ram

ació

n e O

rien

taci

óns D

idác

ticas

6. TAREFA INTEGRADA. ORIENTACIÓNS•Unha proposta dinámica e creativa para ensinar/aprender.•Cambio metodolóxico. Traballo por competencias.

Tare

fa in

tegr

ada

Guíate polos sentidos

Descrición

Coa realización desta tarefa, o alumnado pode:

– Decatarse de que cada sentido ten unha relevancia diferente na percepción da realidade.

– Coñecer como os sentidos, así como a súa carencia, poden afectar á percepción da realidade.

– Expresar sentimentos sobre as sensacións e vivencias dos experimentos realizados.

– Traballar en grupos pequenos, respectando a quenda de palabra e valorando a opinión dos demais.

– Ser capaz de resumir e analizar as conclusións do seu traballo.

Para iso propónselle analizar con cada un dos sentidos (só con un) dous vasos con zume, para determinar cal é de limón e cal é de laranxa.

Proceso

Ao estudar cada sentido (gusto, tacto, oído, olfacto e vista), realizar a actividade proposta no Libro do Alum-no.

1. Organización dos equipos de traballo. Antes de emprender a actividade, dividir a clase en grupos e asignar a cada grupo un sentido (do 1 ao 5).

2. Preparación do material. Cada grupo debe repartir entre os seus membros o material necesario para a realización da actividade. Asegurarse que cada grupo só utiliza o sentido asignado (por exemplo, aqueles que non teñen que usar a vista, deben ter os ollos vendados).

3. Realización da actividade. Ao levar a cabo a actividade, hai que ter en conta que todos os membros do grupo participaron activamente, respectando a quenda, e que amosaron interese e respecto polo traballo dos demais.

4. Elaboración de táboas adecuadas a cada sentido que recollan a información observada polo alumnado.

Elaboración dun mural

Ao finalizar as actividades con cada un dos sentidos, comentar en cada grupo as sensacións que se tiveron, se foi fácil determinar co sentido utilizado o obxectivo do experimento: isto é, se se trataba de zume de limón ou de laranxa, que sentido resultou máis útil (ou cales, se houbo máis dun)…

Con esta información elabórase un mural onde, de xeito consensuado entre o alumnado, se estableza o sentido ou os sentidos que nos permiten diferenciar os zumes.

46

C2201_R28141_046 02 114227.BK.indd 46 04/02/2014 13:34:41

Proceso pautado para realizar a tarefa integrada na aula.


11

Prog

ram

ació

n e O

rien

taci

óns D

idác

ticas

7. PÁXINAS FINAIS. ORIENTACIÓNS•Modelos de probas PISA adaptados aos contidos da unidade

didáctica. •Actividades para promover a cultura emprendedora.

Pon en prácticaNas dúas actividades, o alumnado poderá aplicar o que aprendeu sobre os sentidos a situacións da vida cotiá.

Ademais, a primeira actividade tamén permite ser conscientes dos alimentos que toman no almorzo e polo tanto, valorar entre todos se son variados e saudables. Así mesmo fai posible un debate sobre as diferentes percepcións que teñen as persoas, non sempre apreciamos a mesma cor, ou o mesmo sabor, non nos gus-tan as mesmas cousas… A partir de aquí, pode abrirse un debate que se centre no respecto que merecen todas as opinións.

EmprendeCada alumno e alumna debe reflexionar sobre o problema e poñerse no lugar do seu compañeiro Serxio, que é invidente e non pode ver.

O mestre/a pode propoñerlles que pechen os ollos e imaxinen como percibe Serxio a aula e os seus com-pañeiros e compañeiras sen o sentido da vista.

Deseguido, deben achegar ideas que axuden a Serxio a integrarse e a “ver a aulae”. Pódenlla describir, promover a utilización dos outros sentidos, como o tacto ou o oído…

Valorar entre todos cal é a mellor ou mellores solucións. Desta forma, os alumnos/as poden apreciar que non hai unha única solución aos problemas, ou que atoparon unha solución realmente moi orixinal…

A ficha de Adaptación curricular (ampliación), páxina 33 (MC), sobre o sistema Braille pode resultar de axuda.

ReflexionaResponder, de xeito individual, a pregunta formulada no apartado. Despois, contestala entre todos ache-gando ideas que axuden ao grupo a comprender os apartados onde poidan ter problemas.

47

Para rematar


Unidade 2Páxinas38 E 39

Solucionario

01. Resposta aberta.02. Soa-chifre, matasogras. Salgado-touciño,

sal. Cheira-colonia, laranxa. Triangular-sinal de tráfico. Brando-almofadón, osiño.

47

C2201_R28142_047 02 114227.BK.indd 47 04/02/2014 13:35:27

Unha proposta de traballo/avaliación por competencias.

Orientacións paradesenvolver o talento emprendedor.

Aprender a aprender. Reflexión sobreo proceso da propia aprendizaxe.


8. ADAPTACIÓN CURRICULAR

8

Nome: .............................................................................................................................................. Data: ..................................

Os sentidos

Temo∫ cinc& sentido∫. 1 Repasa e relaciona.

vista

tact&

olfact&

gust&

oíd&

C2201_R27402_008 AC1 114760.BK.indd 8 30/01/2014 9:41:54

9

Nome: .............................................................................................................................................. Data: ..................................

Coida os teus sentidos

2 Marca a acción correcta.

vista

tact&

olfact&

gust&

oíd&

C2201_R27403_009 AC1 114760.BK.indd 9 30/01/2014 9:42:2012

Mat

eria

l com

plem

enta

rio

Selección dosprincipais contidos da unidade didáctica.

Inclúe solucionarios.


•Traballo cos contidos básicos da unidade e fichas de ampliación.

•Proceso de aprendizaxe máis visual e pautado, en secuencias máis curtas, para estimular o alumno e facilitar a aprendizaxe.

33

Nome: .............................................................................................................................................. Data: ..................................

O sistema Braille: ler e escribir co tacto

A∫ persoa∫ cega∫ utilizan & sistema Braille para ler e escribir. 1 Escribe & teu nome en Braille.

– Escribe agora & nome dun compañeir& e dunha compañeira da clase.

A B C D E F G H I J K L M

N O P Q R S T U V W X Y Z

iiii iiii iiii iiii iiii iiii iiii iiii



C2201_R27407_033 AC2 114760.BK.indd 33 30/01/2014 9:42:1413

Mat

eria

l com

plem

enta

rio

Apoio visual e gráfico na presentación dos contidos.



9. AVALIACIÓN. FICHAS•Avaliación completa dos contidos da unidade didáctica. •Valora a aprendizaxe e facilita a toma de decisións.

84

Nome: .............................................................................................................................................. Data: ..................................

iiiiiiii iiiiiiii iiiiiiii iiiiiiii iiiiiiii

Avaliación

1 Escribe&nomedo∫sentido∫debaix&decadade-bux&.

3 Explicaseesta∫acción∫prexudicanalgúnsentid&ecom&a∫corrixiría∫.

v t o g o

2 Marcao∫sentido∫queusa∫segund&corresponda.

C2201_R27408_084 EV2 114760.BK.indd 84 30/01/2014 9:43:53


Inclúe:

• Diferentes modelos para a avaliación dos contidos curriculares.

• Propostas para as avaliacións inicial e final.

• Observación de adquisición de contidos.

Fichas para a avaliación dos contidoscurriculares.

14

Mat

eria

l com

plem

enta

rio


15

Mat

eria

l com

plem

enta

rio

10. AVALIACIÓN. RÚBRICAS DA UNIDADE • Instrumentos para a avaliación por competencias.•O alumno toma conciencia dos criterios da súa avaliación.

Recu

rsos

par

a a

aval

iaci

ón. U

nida

de 2

. O m

eu c

orpo

e o

s se

ntid

os

Niveis de cumprimentoIndicadores

Contidos(L)

Creatividade(SIE)

Participación/ Traba-llo en grupo(AA)

Responsabilidade / Esforzo(AA)

Non utiliza nin aplica axeitadamente os contidos ante unha situación real.

Non amosa creativi-dade. Limítase a co-piar, repetir.

Non participa nin tra-balla no grupo.

Cústalle asumir a súa responsabi l idade. Non fai o traballo.Non se esforza.

Amosa moitos erros ao aplicar os conti-dos nunha situación real.

Amosa pouca crea-tividade na planifica-ción e na realización das tarefas.

Traballa e partici-pa minimamente no grupo.

A miúdo cústalle fa-cer o traballo e asu-mir a súa responsa-bilidade.Esfórzase pouco.

Aplica de maneira axeitada os contidos ante unha situación real.

Amosa creatividade na planificación e na realización das tare-fas.

Traballa e partici-pa activamente cos membros do grupo.

Sempre realiza o tra-ballo. Non hai que re-cordarllo.Esfórzase notable-mente.

Amosa algúns erros ao aplicar os conti-dos nunha situación real.

Amosa creatividade na planificación e na realización dalgu- nhas tarefas.

Traballa e participa de maneira intermi-tente no grupo.

Normalmente fai o traballo. Poucas ve-ces fai falta recordar-lle o seu traballo.Normalmente esfór-zase.

1 2 3 4

UD 2. O meu corpo e os sentidos

44

C2201_R27933.BK.indd 44 03/02/2014 20:11:51

Indicadores das competencias avaliadas.

Niveis de cumprimento secuenciados segundo a lóxica da aprendizaxe.

Ademais, inclúense:

• Un rexistro individual e de grupo.

• Rúbricas dos proxectos e habilidades xerais.

• Planificación de competencias e intelixencias múltiples.


11. AVALIACIÓN. PORTFOLIO• Instrumento de avaliación que integra as evidencias do proceso

de aprendizaxe realizado e a súa xustificación.•Diferentes formatos: carpeta, e-portfolio etc.

59

Por

tfol

io e

e-p

orfo

lio

58

O portfolio (arquivo de aprendizaxe): unha potente ferramenta de avaliación

Durante os últimos anos estase xeneralizando o uso de portfolios, tanto no ámbito empresarial coma no educativo. O portfolio é un sistema de avaliación integrado nos procesos de ensinanza e aprendizaxe que habitualmente se desenvolven nas aulas. Consiste na conformación dun arquivo ou carpeta cunha selección reflexiva de evidencias/producións achegadas polo alumno/a ao longo dun período de tempo determinado e que responde a un obxectivo concreto. A presentación pode facerse en soporte papel ou en formato electrónico (neste caso, fálase de e-portfolio).

Os traballos (presentacións, murais, traballos escritos, filmacións...) permítenlle ao alumno/a demostrar as súas aprendizaxes, habilidades ou competencias, á vez que lle posibilitan ao profesor un seguimento do progreso desta aprendizaxe.

Un aspecto moi interesante dos portfolios é que o estudante debe acompañar as súas «evidencias de aprendizaxe» cunha reflexión (intrapersoal) na que xustifique a súa selección e valore o proceso que seguiu no seu percorrido de aprendizaxe (metacognición, aprender a aprender, regulación...). Esta reflexión axú-dalle a tomar consciencia de que e como vai aprendendo, ao mesmo tempo que lle permite regular o seu proceso de aprendizaxe e de estudo.

As tecnoloxías da información e a comunicación (TIC) achegan moitas potencialidades no deseño e na propia elaboración do portfolio. As TIC poden axudar na elaboración das evidencias que conforman o por-tfolio e tamén poden actuar como plataforma base do proceso de ensinanza e aprendizaxe; neste caso, o portfolio quedaría implementado na plataforma mesma.

Elaboración do portfolio

Traballo: tarefas, proxectos, actividades

Selección(reflexiva e estratéxica)

Arquivo-clasificación

Reflexión sobre logrose procesos

(metacognición)

Presentación: exposición pública

INICIO

Primeira avaliaciónSegunda avaliaciónTerceira avaliación

AVALIACIÓNS

INTERNET E TICS

TAREFAS E PROXECTOS

EnlacesProgramas

Tarefas - Proxectos

MEUS TRABALLOSPOR ÁREAS

Lingua e LiteraturaMatemáticasNaturaisMúsicaVisual e PlásticaRelixiónLingua Estranxeira

PortadaPresentaciónAxenda

16

Mat

eria

l com

plem

enta

rio

Ofrécese un e-portfolio on line para recompilar os traballos dos alumnos.

Modelo on line con orientacións para a súa personalización.


17

Mat

eria

l com

plem

enta

rio

12. AVALIACIÓN. INFORME PARA A FAMILIA •Recursos para avaliar por competencias.•Para as familias, información detallada da evolución do alumno.

Avaliación das competencias e intelixencias múltiples

Final

Alto Medio Baixo

1a Av

2a Av

3a Av

1a Av

2a Av

3a Av

1a Av 2a Av 3a Av

1a Av

2a Av

3a Av

1a Av

2a Av

3a Av

1a Av 2a Av 3a Av 1a Av 2a Av 3a Av 1a Av 2a Av 3a Av

Descrición Capacidade de ler diferentes tipos de textos, de comprender o seu significado e de extraer a información. Tamén se basea na capacidade de escribir de maneira clara e estruturada, utilizando as expresións máis axustadas a cada situación e aplicando as normas básicas de puntuación, morfosintaxe e ortografía. A capacidade de comunicación oral (comprensión e expresión) tamén ten unha grande importancia no desenvolvemento desta competencia.

Capacidade de utilizar as ferramentas e os coñecementos matemáticos para resolver problemas na vida cotiá. Require resolver operacións e cálculos numéricos e aplicalos a exercicios sinxelos, así como operar con medidas de lonxitude, superficie, volume e peso. O recoñecemento e a representación de figuras en tres dimensións contribúen ao desenvolvemento desta competencia.

Capacidade de comprender e explicar o mundo natural e o tecnolóxico, e de recoñecer os trazos clave da ciencia e a tecnoloxía actuais. Tamén require habilidade para utilizar o pensamento e o método científico, e para empregar os coñecementos científicos na toma de decisións persoais.

Capacidade de buscar, obter, procesar e comunicar a información de forma eficaz a partir de diversas fontes (incluídas as TIC), e de transformar os datos en coñecemento dispoñible para o seu uso na vida cotiá. Permite aproveitar a información e analizala de forma crítica mediante o traballo autónomo e colaborativo, para conseguir obxectivos valiosos relacionados coa aprendizaxe, o traballo e o ocio.

Capacidade de comprender a realidade social e histórica do mundo actual (a súa evolución, os seus logros e as súas dificultades) e entender os trazos diferenciais das sociedades actuais nas súas dimensións plural, global e local. O desenvolvemento desta competencia baséase na comprensión e na tolerancia, a convivencia entre as persoas e a profesión de forma activa e responsable dos dereitos e os deberes da cidadanía.

Capacidade de creación e expresión artísticas valorando a importancia da expresión creativa das ideas a partir de distintos medios e apreciando a arte e o patrimonio cultural. Tamén se relaciona coa interculturalidade, entendida como interacción respectuosa entre culturas que facilita o enriquecemento mutuo.

Refírese á toma de conciencia das propias capacidades, o seu coñecemento e a eficacia na súa utilización. Relaciónase coa aprendizaxe estratéxica (planificar- regular-avaliar o propio proceso de aprendizaxe) e co uso estratéxico dos recursos e as técnicas de aprendizaxe.

Capacidade de coñecerse e confiar nun mesmo para adquirir compromisos, tomar decisións e asumir responsabilidades. Tamén se relaciona coa innovación, a creatividade e a implicación en iniciativas e proxectos, achegando actitudes activas, esforzo e constancia.

Competencia

Comunicación lingüística

Matemática

Coñecemento e interacción co mundo físico

Tratamento da información e Competencia dixital

Social e cidadá

Cultural e artística

Aprender a aprender

Autonomía e iniciativa persoal

Logotipo centro escolar

Boletín de Avaliación

Educación Primaria

Logotipo centro escolar

Alumno/a: ............................

............................

............................

............................

............................

............

Nivel: ................................

............................

............................

........................

Grupo: .........................

Curso: 20...... – 20 .........

1

Avaliación de todas as competencias esixidas no currículo.

Pautas para integrar a información das diferentes rúbricas e emitir un informe de competencias.


104

Nome: .............................................................................................................................................. Data: ..................................

Elabora unha macedonia

Mazá∫ iiiiiiiiiiii iiiiiiiiiiii iiiiiiiiiiii

1 Escribea∫froita∫paraatúamacedonia.

3 Totaldepeza∫defroitautilizada∫:

4 Froitamái∫cara:iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii

Froitamái∫barata:iiiiiiiiiiiiiiiiiii

Mazá∫ iiiiiiiiiiii iiiiiiiiiiii iiiiiiiiiiii

2 Indicacanta∫peza∫defroitanecesita∫.

2 €o quilo 2 €

o quilo

4 €o quilo

1 €o quilo

1 €o quilo

5 €o quilo

3 €o quilo

2 €o quilo

Néspero∫

Cereixa∫

Albaricoque∫

Mazá∫

Tomate∫

Amorodo∫

Pemento∫

Cenoria∫

C2201_R27410_104 CB1 114760.BK.indd 104 30/01/2014 9:44:16

13. COMPETENCIAS •Propostas de avaliación por competencias.•Contextualización da aprendizaxe.

18

Mat

eria

l com

plem

enta

rio

As probas seguen o modelo PISA.


Probas baseadas en contextos reais de aprendizaxe.


113

Nome: .............................................................................................................................................. Data: ..................................

Tocamos e describimos froitas

1 Va∫experimentarconesta∫froita∫.Utiliza&tact&eescribedebaix&decadaunhacom&son:

2 Próbaa∫toda∫.Debuxaedescribeaquemái∫chegustou.

suave–dura–áspera–branda

iiiiiiiiiii iiiiiiiiiii iiiiiiiiiii iiiiiiiiiii

Cor:iiiiiiiiiiiiiiii

Olor:iiiiiiiiiiiiiiiii

Sabor:iiiiiiiiiiiiiii

Soaa&mordela?

iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii

C2201_R27411_113 PRAC1 114760.BK.indd 113 30/01/2014 9:44:38

14. RECUNCHO DO CIENTÍFICO / RECUNCHO DO INVESTIGADOR

•Propostas para o traballo de procedementos.

19

Mat

eria

l com

plem

enta

rio


Prácticas e actividades para o traballo de procedementos propios das materias (experimentación, lectura e interpretación de mapas, elaboración de gráficas...).


15. SCIENCE VISUAL DICTIONARY

20

Mat

eria

l com

plem

enta

rio

Dicionario visual en inglés dos principais conceptos da materia.


Imolo intentar!

Obxectivos•Converteraslimitaciónspersoaisenoportunidadesdecrecemento.•Favoreceraaceptacióndunmesmo.•Traballaraautoconfianza.

Material:papelelapis.

Método de traballo:individualeengrupo.

Tempo:1hora.

Desenvolvemento da actividadeTraballo individual•Pídollesaosmeusalumnosqueescribannunpapelaquelascousasquesegundoelesmesmosfanmal.Pododaralgúnexemplo:Eu non sei nadar ben, eu non sei bailar ben, eu non sei cantar ben, eu non sei correr ben, eu non sei facer amigos etc.

•Deseguido,pídollesquepensenporqueocrenasíerespondanaseguintepregunta:Por que cres que non sabes (nomear a actividade que o neno mencionou)?

•Deixounsminutosparaareflexiónpersoal.

Traballo en grupo•Sentámonosnochanformandounharoda.•Unaun,incluídoeucomoreferentedogrupo,compartiremoscogrupoaslimitaciónsper-soaisqueescribimosnopapel.

•Candoonenoterminedefalarémoiimportantepreguntarlle:— Que podes facer para mellorar ou aprender a (nomear a actividade que o neno mencio-

nou como debilidade)? — Intentaralo? Ou cres que é moi difícil?— Imaxina que o consegues. Como te sentirías? Por que?

Nocasodequealgúnnenononsaibacontestaralgunhadaspreguntas,entretodospodemosaxudarlleabuscarunharesposta.•Parafinalizar,explicoqueásvecespensamosouutilizamosoraciónsnegativasquenospodenfacermoitodanoporquenonnosdeixanfacercousaseademaisfannossentirmal,como«eunonpodo»,«eunonsei»,«sonmoimalo»,«vounofacermal».Estasoraciónspodemossubstituílasporoutrasmáispositivaseascendentes:«vouintentalo»,«ásvecesnonmesaebenperovoumellorando»,«eupodo».

•Podemosescribirestasexpresiónsnunhacartolinaepegalasnalgunhaparededaclaseparaqueaslembremos.Onosoobxectivoéqueosnenosvaianaprendendoarexeitarasoraciónsnegativaseinteriorizaraspositivasporquesonasquenosfacilitanresolverosproblemasenonfuxirparaevitaroesforzo.Endefinitiva,ousodopensamentoalternativoaxúdanosateraospoucosunhavidamáisplena.

Peche da actividadeAntesdedarporconcluídaasesión,pódesellespediraosalumnosquecompletenenvozaltaalgunhasdestasoracións.Podenescribirsenoencerado.

Educaciónem

ociona

l:EM

OCI

ON

ÁN

DO

NO

S

• Aprendín aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa

• Sentinme aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa

• Gustoume aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa

• Non me gustou aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa

256

16. EDUCACIÓN EMOCIONAL•Programa graduado para mellorar a xestión das emocións. •Proposta de actividades para desenvolver a autonomía

emocional.

Actividades para identificar as emocións e favorecera autoconciencia emocional.

21

Mat

eria

l com

plem

enta

rio


22

Prog

ram

ació

n di

dáct

ica e

Pro

gram

ació

n de

aula

Programación Didáctica

1. Introdución 1.1. Xustificación e contextualización da programación 1.2. O proxecto da materia

2. Obxectivos 2.1. Obxectivos de etapa 2.2. Obxectivos da materia. Relación coas competencias 2.3. Obxectivos do terceiro curso da materia. Relación coas competencias

3. Ensinanzas transversais

4. Relación entre Contidos - Criterios de Avaliación – Estándares de aprendizaxe

5. Contidos 5.1. Organización e distribución dos contidos por unidades didácticas.

6. Unidades Didácticas 6.1. Distribución temporal das unidades didácticas

7. Avaliación 7.1. Criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe. 7.2. Criterios de avaliación mínimos esixibles para superar o curso. 7.3. Procedementos e instrumentos de avaliación 7.4. Criterios de cualificación 7.5. Avaliación do proceso de ensinanza-aprendizaxe

8. Atención á diversidade 8.1. Propostas para a adaptación curricular, reforzo, ampliación, actividades multinivel... 8.2. Contidos mínimos esixibles para o terceiro curso.

9. Iniciativa emprendedora 9.1. Capacidades emprendedoras. 9.2. Actividades para promover o desenvolvemento da cultura emprendedora. 9.3. Avaliación.

10. Metodoloxía

11. Organización de espazos

12. Materiais e recursos didácticos

13. Estratexias para incorporar as TIC na aula

14. Estratexias para estimular o interese e o hábito da lectura e desenvolver a expresión oral e escrita

15. Actividades complementarias e extraescolares

16. Procedementos para valorar o axuste entre a Programación Didáctica e os resultados

Programación de Aula

UNIDADE DIDÁCTICA... 1. Obxectivos en termos de competencias. 2. Relación de Contidos – Criterios de Avaliación – Estándares de aprendizaxe. 3. Ensinanzas transversais 4. Actividades de aprendizaxe 5. Outras actividades

• Avaliación Inicial • Actividades de motivación • Competencias e Intelixencias Múltiples • Actividades Complementarias • Atención á diversidade • Avaliación a) Da unidade didáctica b) Das competencias e intelixencias múltiples

6. Actividades de promoción da lectura e desenvolvemento da expresión oral e escrita. 7. Actividades TIC. 8. Cultura emprendedora: Capacidades, actividades e propostas para a avaliación. 9. Mínimos esixibles para unha avaliación positiva 10. Criterios de cualificación 11. Metodoloxía

• Materiais e Recursos • Espazos e tempos • Estratexias metodolóxicas

12. Procedementos e Instrumentos de avaliación • Escritos • Orais • Outros

13. Avaliación da práctica docente 14. Programación de Apoios a Necesidades Educativas Especiais

Dispoñibles para todas as áreas.Documentos dispoñibles

na web e modificables polo mestre ou mestra.

PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA E DE AULAFerramentas para a planificación da materia dispoñibles en www.edebe.com.Adaptadas á normativa.


GLOSARIO

23

Glos

ario

Actividades competenciaisTipoloxía de actividades para o traballo específico das com-petencias. Son actividades prácticas, situadas en contextos reais que incitan o alumno a poñer en práctica as súas ca-pacidades.

Competencias Saber facer. Actividades relevantes, situadas en contextos reais que integran capacidades de distinta natureza.

E-portfolioPortfolio en soporte dixital.

EstándaresEspecificacións dos criterios de avaliación que permiten de-finir os resultados das aprendizaxes e que concretan, me-diante accións, o que o alumno debe saber, e saber facer, en relación con cada materia. Deben ser observables, medi-bles e avaliables, e permitir graduar o rendemento do logro alcanzado.

Habilidades xeraisCapacidades máis comúns e interdisciplinares que se des-envolven na aula e están estreitamente vinculadas ás com-petencias (comunicación oral/escrita, traballo en equipo...).

Indicadores de competencias e intelixencias múltiplesAs competencias refírense a «capacidades». Para avalialas necesítanse uns indicadores que describan a conduta «ob-servable» e manifesta desa capacidade.

Informe de avaliaciónModelo de comunicación ás familias dos resultados da aprendizaxe dos seus fillos en relación coas competencias. Permite situar sobre unha liña de progreso continuo a situa-ción do alumno respecto da adquisición das distintas com-petencias. Integra as avaliacións das diferentes áreas.

Intelixencias múltiples (H. Gardner)A intelixencia non é algo único e estático; pode traballarse e desenvolverse. Existen diferentes maneiras de ser intelixente (Gardner identificou ata oito tipos de intelixencia).

Mapa competencialDocumento no que figura o desdobramento e a concreción do oito competencias en «dimensións» e «subcompeten-cias».

Niveis de cumprimentoExpresan o grao de calidade amosado polo alumno na exe-cución da capacidade obxecto de avaliación.

PortfolioDocumento persoal do estudante no que incorpora os seus traballos, controis, producións audiovisuais etc. Resulta moi útil para avaliar procesos e resultados de aprendizaxe, á vez que estimula a autoavaliación e a reflexión sobre o proceso seguido.

Programación de aulaPlanificación das intencións educativas da unidade didácti-ca. Ferramenta imprescindible de planificación do traballo diario na clase.

Programación didácticaPlanificación anual do traballo e avaliación dos distintos ele-mentos que compoñen o currículo. É un dos documentos básicos para o traballo do profesorado.

Programar «por competencias»Incorporar as competencias na planificación docente: iden-tificalas, prever como traballalas e como avalialas.

ProxectosO traballo por proxectos constitúe unha estratexia educativa integral que utiliza un enfoque interdisciplinar e promove a aprendizaxe cooperativa. Adoitan responder á estrutura: elec-ción do tema, planificación, desenvolvemento, avaliación.

Rexistro claseTáboa de dobre entrada que relaciona o traballo das compe-tencias cos alumnos da clase.

Instrumento eficaz para o control por parte do mestre/a do progreso dos seus alumnos na adquisición das competencias.

Rexistro individual Matriz que relaciona o mapa competencial (competencias e dimensións) coas unidades didácticas, tarefas e proxectos que se desenvolven na clase. Permite rexistrar as cualifica-cións obtidas polo alumno (nas distintas rúbricas) e facilita a xestión da avaliación das competencias.

Rúbricas de avaliaciónMatriz que permite relacionar os indicadores de avaliación cos niveis de cumprimento, integrando as valoracións cuali-tativa e cuantitativa.

Tarefas integradasSecuencias didácticas organizadas ao redor da execución dunha actividade complexa, relacionadas con distintas áreas, nun contexto o máis real posible e próximo á expe-riencia dos estudantes. Adoitan responder á estrutura: pro-duto final, contexto e xustificación, secuencia de activida-des, síntese.


24

rodeira


recursos para o mestre ciencias da natureza ciencias …...• usa algunhas estratexias para...

Documents