h1

2g h3

Presenza dunha ausencia

4g h5

Presenza dunha ausenciaSobre Maurice Blanchot

Anxo Rei Ballesteros

Prlogo de Mara Xess Armada CastaoIntroducin & Notas dos Editores

Mara Xess Armada Castao,Axuxere, 2013

Axuxere EditoraBrin, 64. 15928 Rianxo. A Coruainfo@axouxerestream.com / axouxerestream.com

Fotografa da cuberta: O espertar II (2000), de Manuel VilarioTrptico interior: Trptico (2012), de Juan Carlos Navarro

Deseo e edicin: R. Abun / R. Xaneiro / X.M. TuboDeseo da cuberta: Juan Gallego _ www.juangallegoestudio.comImpresin: Grficas Sementeira. Noia.

Isbn: 978-84-941379-1-4Dep. Legal: c 835-2013

O texto pode ser difundido, dado a coecer e transmitido en calquera medio ou mbito comunicativo e informacional. Porn, para facer un uso comercial do mesmo, mellor contactar primeiro con Axuxere.

Feito na Galiza

6g h7

PrloGoM Xess Armada Castao

Ao cabo xa non nos precisan, os que morreron demasiado pronto; mainamente monos desafacendo do terreal, tal como nos alleamos

aos poucos do peito materno. Mais ns que precisamos de tan grandes misterios, para quen tantas veces do loito

nace un venturoso progreso: poderiamos ser sen eles?

Rainer M Rilke, Elexas de Duino1

Houbo un tempo no que, acoto, escoitei de Anxo longas conversas sobre literatura, filosofa, msica, pintura; en-tre elas, abarloaba o falar da morte (Elle nest pas arrive, elle narrive pas. Elle narrivera pas, M. Blanchot).

...E nunca eran doadas, non, era un falar a contracorrente, a contratempo, querendo explicar o que non se adoita dicir, ou o que non se pode expresar (outra das palabras que el tia na flor da sa boca: o inefable).

Porque Anxo Ballesteros era todo o contrario do tpico pro-fesor burguesote que vai polo rego; tia el unha moi distinta forma de pensar e de sentir, coma un home antigo, aventando o misterio, a fascinacin do sagrado, o tempo da festa (onde o tempo queda en suspenso).

Para comprendermos de que nos fala aqu preciso deixar de lado o que, namentres estamos inmersos nisto que chama-mos realidade, damos como verdadeiro; e, entn, haber unha reviravolta no noso entendemento e tamn no noso corazn.

Trata este ensaio da literatura como palabra sacrificada ou imaxe fascinante, da morte do escritor e mais do lector no 1 Versin en galego baseada na portuguesa de Paulo Quintela: Elegias de Duino e Sonetos de Orfeu; Inova, Porto, 1969.

8g h9

libro. Supoo que a Literatura, cando tal, dira el, vn sendo un despilfarro, un exceso, cousa intil.

La e botaba moito tempo a pensar o Anxo e, segundo an pasando os anos, o seu maior interese estaba na filosofa. P-dese dicir que a sa obra narrativo-filosfica? Dicir algo de quen rexeita, foxe, dos conceptos?

moi curioso como, partindo dO espazo literario do seu admirado amigo (adoitaba falar deste xeito, do seu irmn Blanchot), vaise achegando ao Hamlet para nos falar do tem-po acelerado, computable, fratricida. Nesta transicin radica a orixinalidade deste ensaio: no acordar da poesa sen poeta (porque do pobo e non de ningn individuo particular), ou tamn da primaca da fala sobre a escritura.

Eis a lectura que un galego, do lugar de Ardesende, fai do libro deste escuro e lcido pensador francs.

Confo na bondade dos lectores para que saiban entender o meu atrevemento: escribir estas lias. Como tiven azos? Do seu recordo e mais da repetida lectura da sa obra, de Balles-teros, venme as forzas.

Anxo debeu escribir este ensaio al polos anos entre finais do sculo xx e principios do xxi. Talvez Anxo esqueceu (ou semi-esqueceu) o seu traballo, pois inmediatamente comezou a escribir Tempo e Vinganza. Quen o sabe? Se tivese tempo...

Agradzolle a Maribel Soto Meijomence que conservase o manuscrito e fose tan xenerosa de mo deixar, e a Manuel Cas-telao polo traballo feito neste texto.

O tema de Hamlet roalle na cabeza dende moito tempo atrs e, propiciado polas conversas cos seus amigos Jorge e Alberto Sacido, profesores de filoloxa inglesa, madureceu o que xa levaba unha morea de anos cavilando.

Houbo un tempo. Si.

O Barqueiro, primavera do 2013

Devir nada, devir ningun:Introducin dos editores

Mis que unha idea, un pensamento ou un concepto, a Literatura un facer

Anxo Rei Ballesteros, Presenza dunha Ausencia

En L instant de ma mort, Blanchot flanos do baleiramento, do vaciamento ao que chegou cando, no instante en que as tropas nazis entraron nas sa casa, os soldados o tomaron preso, e o levaron para fusilar. Di Sei seino que aquel ao que xa apuntaban os alemns, non agardando mis c orde final, experimentou entn un sentimento de lixeireza extraor-dinaria, unha especie de beatitude. (...) Alegra soberana? O encontro da morte coa morte? (...) Non tratarei de analizar ese sentimento de lixeireza. Quizais el era subitamente invencible. Morto-inmortal. Quizais a xtase. (...) Desde entn, el estivo ligado morte, por unha amizade subrepticia1. Nese intre, se-gundo Blanchot, todo se quedou como suspendido; efectuou-se nel o acabamento, o paso (non) mis al (le pas au-del). Deuse unha quebradura, permanente. Un nada. Un morrer.

Dalgn xeito a literatura vira sendo iso: mis ca unha idea definida (funcional, acadmica, produtiva), mis ca un proxecto terico, sera ese instante que nos devolve ao nada. Tal vez o instante no que a morte de un acaece, e se d aquel baleiramento vivido por Blanchot: aquela ausencia orixinaria. Ou seguindo ao propio Anxo Rei Ballesteros a cousa da

1 Maurice Blanchot. Linstant de ma mort. Fata Morgana, Paris, 1994; p. 12.

10g h11

Literatura, a sa esencia, constituira pois a sa insignifican-cia indecidible. A Literatura sera entn a palabra vacua ou a palabra va2. moi certo que a literatura ten unha presenza cada vez maior, e mis importante, no da a da contempor-neo. A necesidade de ficcin nun mundo volto catico , por momentos, o opio que adormece as conciencias, porn a sa esencia (a propia figura orixinaria da literatura) permanece soterrada, oculta. Os que dormen na ficcin, os que vivencian o lado agradable da literatura non ven as bestas que furio-sas subxacen a sa trama; s certas figuras, certas seres que se enfrontan coa morte, co baleiramento e co sen-sentido, son os que interrogan polo aquel do literario, polo seu celme fundamentador. Anxo, con Blanchot, prefire pensar que, para aln de calquera ontoloxa transcendental, o literario nada ou nada . De novo: ese instante de baleiramento, ese intre de morte: instante no que desaparecer, ou seguindo a Gi-lles Deleuze facerse imperceptible. Devir-nada, ou devir-ningun, que vira sendo o mesmo.

A tradicin da ausencia, do desaparecer, fonda e antiga na lia histrica de Occidente; xa nos primeiros filsofos ato-pamos a procura desta desaparicin (apatheia, por exemplo, como a chamaron os estoicos, etc.), enfatizada posteriormen-te entre os cristins medievais, e incluso sendo un chisco atrevidos na Modernidade, con figuras como Pascal, Des-cartes ou Spinoza. Todos eles rompedores dos alicerces falsos dun mundo (subxectivo, desde a ruptura ocasionada pola Modernidade) que pretende instaurar os valores de xeito to-talitario, centralizador, absolutista; como dun xeito maxistral analizou Michel Foucault. Aqueles terroristas ontolxicos da Modernidade rompan aquelas edificacins tericas e viven-ciais rxidas e dican: observade, a non hai nada, non existe fundamentacin. Os idealistas, posteriormente, crearon idea-

2 Vid. Px. 86.

cins abstractas, universos fechados en si mesmos, constru-cins tericas perfectas (incluso no literario, con figuras como Thieck ou Novalis), estruturas pretendidamente compactas, pero haba anda (estaba presente, polo tanto) aquel nada, aquel son invencible que retornaba ausencia, desaparicin, ao aniquilamento Ser que todo era finalmente aquel Esprito Absoluto de Hegel, aquel Esprito que ao final faca indiferen-te todo, absolutamente todo? Sexa como fora, Anxo Rei Ba-llesteros provn desa tradicin, desa estraa tradicin dos que manteen unha ligazn coas fontes, coas materias primorosas que atravesan cada substancia.

Esta tradicin que busca as sas races na nadera, no aban-dono, na reticencia a dicir si, acepto, e da que tamn for-maran parte contradituadores como Bartebly (sir, I would prefer not to), insrese nesa corrente mistrica de autores aos que Deleuze referiu nalgn intre como os que nunca trai-zoaron a Senda, ou que nunca traizoaron (pensamos ns) o Ain (), o Caos primario, primordial. Son os autores que non teen medo a mirar directamente o centro abisal e que por iso manteen os ollos ergueitos, coma epoptae gregos, no transo inicitico que os leva ao fondo do labirinto. Autores que saben que hai un baleiro, un nihil, unha in-significancia (polo menos para ns, humanos, nun nivel conceptual; como indicara Adorno) que nos preciso encarar se queremos re-situarnos neste mundo e atopar un espazo no que o sentido devea claro. La folie du jour, a loucura do da, do dirno, do luminoso, outro dos libros de Blanchot3. Iso ! A loucura da luz; naquel abismo primario habita unha loucura lumino-sa, unha folie polo visible, polo evidenciable, pola presenza. A loucura ausente da luz, na sa plena presenza.

Neste libro que agora introducimos hai moito de filosofa, moito de tica, e moito moitsimo de literatura. Pero

3 Maurice Blanchot. La folie du jour. Gallimard, Paris, 2002.

12g h13

sobre todo hai (veredes) uns ollos que miran no fondo, que esculcan, que analizan. Ollos que abren portas para aln do cotin. Ollos rficos, os de Anxo Rei Ballesteros.

&

singular que esteamos a falar de baleiramento, de nada, de morte, e que ao mesmo tempo este libro sexa unha obra in-dita do propio Anxo, atopada anos despois de el morrer. Dal-gn xeito poderiamos pensar que foi un acto mxico, medio meigo, do bruxo Ballesteros, preparado dun xeito proceloso e sibilino por el, ou tamn podemos pensar que nese abismo de luz, nese espazo de indefinicins que a Literatura hai como unha estraa forza a guiar os movementos dos iniciados no seu culto, e a aparicin deste libro sexa outro deses xogos cos que o orixinario nos ten suspensos no seu acontecemento. Se optamos pola segunda opcin ben certo que a Literatu-ra ela a responsable de todo o que sucede; e se seguimos esa lia de pensamento estamos a concordar, sen sabelo, coa tese enunciada por Anxo neste libro: a Literatura sera, polo tanto, a reiterada e soberana manifestacin dunha linguaxe orixi-naria () que, precisamente por selo, esixe ser pensada como algo diferente e anterior a toda verdade e a toda mentira4. Obviamente ns non podemos ser senn servos dela, ou en todo caso os eternos re-presenciadores da sa fundacin sen fin. Participar do seu pathos, do seu xogo. E xogar con ela.

Presenza dunha Ausencia (Sobre Maurice Blanchot), un proceso de escrita non finalizado por Anxo Rei Ballesteros. Atopouno entre os seus papeis a sa primeira esposa, Maribel, como un documento no que Anxo levaba traballando de fa-ca tempo, e no que tia aplicado un esforzo grande. Era, o, un libro filosfico (no senso mis extenso do termo) que toma

4 Vid. Px. 21.

como base para o seu abalar unha obra especfica de Maurice Blanchot, autor francs de ensaio e novela, coecido pola sa singularidade tanto escritural como existencial; del non hai foto ningunha, sempre rexeitou toda presenza pblica no eido literario, cultural, social, poltico ou ter relacin con quen fora que tivera interese nel. Ese libro Lespace littraire (O Espazo Literario), unha das consideradas obras maiores de Blanchot; texto a cabalo entre a filosofa, a crtica literaria e unha estraa peregrinacin por mares interiores, por mares abisais, polos mares que van do Hades a taca. Un texto no que o celme analtico versa sobre literatura: Que literatura? En que con-siste a dimensin literaria? Como vivencia o ser humano esa dimensin? En que misteriosos mares se move esta? Anxo usa este magnfico texto de Maurice Blanchot para el mesmo facer un decurso persoal polo lado ntimo das sombras, polo espazo literario que o conformou a el, narrador e ensasta sempre in-dependente, sempre libre.

Sabemos que deixou a sa escrita antes de comezar Tempo e vinganza5, e que estaba medio desordenado, e escrito a man polo propio Anxo. En canto foi atopado o manuscrito, Chus Armada, compaeira dos seus derradeiros anos, adicouse con cario a transcribilo e a intentar darlle unha forma final, dado que haba follas soltas e houbo que atoparlle un sentido. En canto chegou a ns, o manuscrito tia pxinas sen ubicar, fragmentos dispersos aqu e acol, notas que referan cousas que non se atopaban en ningures. Axudados por Chus, e pola voz tranquila de Manuel Castelao, comezamos a enxergar o manuscrito de novo, a darlle un xeito, a darlle unha forma, unha nova feitura. Tras un ano de lectura e relectura, de con-trastar o transcrito co manuscrito orixinal e de constantes co-rreccins, finalmente acadamos un punto de estabilidade: o libro que hoxe tes entre as tas mans.

5 Anxo Rei Ballesteros. Tempo e Vinganza. Galaxia, Vigo, 2003.

14g h15

un texto complexo, difcil, un texto que require pararse e ler, no sentido en que Anxo o enuncia nalgn punto: O libro rexeita as mesmo o eu do lector que, abrndose cara nocturna fascinacin da morte, tera que morrer como persoa determinada e transformarse nun el comn e impersoal6. un texto que pide alteridade, radical alteridade; que nos pide des-aparecer nel. Un texto no envs do autobiogrfico. E iso foi o que nos fixo entender que non estabamos ante un libro calquera, senn que este era case un testamento. Quen coeza a obra de Anxo sabe da singularidade da sa escri-ta, da sa independencia de criterio e forma, e sobre todo da intransixencia coa que estimula o pensamento, sempre mis al (como recordaba Manuel Antonio), sen compracencias de ningn tipo. Quen coeza a sa obra sabe que nel habita un pulo heterodoxo e negativo, no sentido de contradiscursivo, no senso de non hexemonista, e saber xa que logo que hai, en todo momento, unha reflexin que o subxace todo: a voz de Anxo non inocente, ela coece, e pregntase por que coe-ce. unha voz, por momentos, lucifrica, rebelde, anrquica. Unha voz libertadora, e tamn libertaria. E iso tal vez o grande mrito deste libro: que hai unha presenza de nimo anrquica (an-arch, -) na constante interrogacin pola orixe (arch, ). dicir: Como conciliamos a libre presenza coa infinda ausencia? Talvez esa a clave que permea toda esta obra.

&

O texto chegou a ns, como dixemos, manuscrito, con co-rreccins, con notas e citas nas marxes. Como editores qui-xemos, por unha banda, posibilitar aos lectores unha achega arqueolxica ao texto, conservando o seu carcter inacabado,

6 Vid. Px. 34.

que se transloce a travs dunha escrita fluda, non sempre de-purada, mais forte e vital, polo que en ocasins se encontrarn determinados usos de aspas, maisculas, etc., cuxo criterio non sempre ser doado de comprender, non sendo que o lector se deixe arrastrar no propio ro discursivo, no acto mesmo da escrita que emana da pluma do autor. Por outra banda quixe-mos conservar tamn o seu estilo singular, por veces difcil de encaixar na norma grfica oficial do momento, limitndonos a corrixir grallas evidentes debidas inmediatez do proceso escritural, aceptando en ocasins usos non admitidos pola norma por consideralos caractersticos da linguaxe do escritor.

Engadimos ao final un conxunto de notas editoriais nas que se expande a informacin que o propio Anxo deixa s veces escrita de xeito impreciso, para darlle ao lector vieiros de in-dagacin que no manuscrito orixinal estn bosquexados mais non rematados (tratndose, como se trata, dun manuscrito sen finalizar, en proceso); estas mesmas notas incorporan biblio-grafas para que os lectores poidan seguir a sa investigacin persoal, as como introducen tamn aquelas anotacins que o propio Anxo deixou tracexadas nas marxes, nos espazos en branco ou a modo de notas a p de pxina. Utilizamos ta-mn os corchetes, ao longo do texto, para inclur algunha pa-labra cuxa omisin semella non ser intencionada no orixinal, dificultando a fluidez e comprensin da lectura. Finalmente inclumos un trptico de fotografas de Juan Carlos Navarro, amigo ntimo do Anxo, pertencentes a unha triloxa (Triloxa para Anxo Rei Ballesteros, 2012) que fixo especificamente para este escrito. Tamn adxuntamos unhas reproducins das catro primeiras pxinas do manuscrito orixinal, a xeito de cortesa para que os lectores poidan achegarse filialmente ao xesto es-critural, grafolxico de Rei Ballesteros.

Polo demais, s resta dicir que estamos en gratitude con Chus Armada, polo seu incesante apoio, pola sa infinda gra-

16g h17

titude; con Manuel Castelao, pola atenta, tranquila e animosa lectura, ademais de por apoiarnos constantemente no proceso de elaboracin deste libro; con Paulo Rei Ballesteros (2013), irmn de Anxo, con quen tivemos oportunidade de conversar pouco antes da sa morte e matizar puntos que estaban na escrita de Anxo, e que nos resultaran difciles de comprender; con Maribel Soto, por cedernos o manuscrito orixinal de Anxo e permitirnos inclur algunhas das sas pxinas nesta edicin; con Juan Carlos Navarro, pola constante confabulacin crea-tiva, e polas sas marabillosas fotos que alumean o trptico contido no interior; con Manuel Vilario, por emocionarse, coma ns, no proxecto de elaboracin deste libro, e por ceder amigablemente unha fotografa sa para florecer na cuberta do volume; con Juan Gallego, por estimular criticamente a edicin do escrito e por desear unha cuberta tan fermosa; con Carlos Lema, quen foi unha das primeiras persoas en ler o ensaio, e quen proxectou esa forza de nimo que axuda sem-pre a continuar no traballo; e con Arturo Casas, quen tamn leu o manuscrito, e grazas a quen o noso proceso de edicin e comprensin chegou a niveis moi profundos.

Tamn quixramos dar grazas a moitsima mis xente, a moitos que seguro omitimos, pero que estn a, en ns. Pero sobre todo, hai algun a quen lle queremos dar grazas, o noso cordial e amistoso agradecemento, e non podera ser outro que o propio Anxo Rei Ballesteros, a quen no persoal, cando viva tratamos, e co que tantas conversas mantivemos. A el, al onde estea, grazas. Et lux perpetua luceat ei.

Rianxo, xuo 2013

Presenza dunha ausenciaSobre Maurice Blanchot

18g h19

Al, por medo a que ela desfalecese, e an-sioso de vela, volveu o namorado os ollos, e no acto caeu ela de novo no abismo e ex-tendendo el os brazos e esforzndose por ser abrazado e por abrazar, non agarra o desventurado outra cousa que o ar que se lle escapa, e ao morrer xa por segunda vez non proferiu ela queixa algunha de Orfeo, seu esposo, pois: de que se a queixar senn de que a tivese amado?

Publio Ovidio Nasn, Metamorfoses - x - 56/61

20g h21

Ser e Nada seran das distintas palabras para aludirmos mesmo: ausencia de toda determinacin e, daquela, ese resto ou ese exceso que transcende e supera calquera significado concreto, de-terminado ou definido.

Para Maurice Blanchot (e, con lixeiros matices, para Pierre Klossowski e para Michel Foucault) a Literatura sera so-bre todo e moi particularmente a partir do sculo xix ese murmurio da linguaxe ou ese Dicir intransitivo e intermi-nable ese susurro do Ser que di Nada ou nada di; que aniquila todo algo (comunicar algo) definible, limitado ou de-terminado.

Constituira, pois, a Literatura (distintamente da Ciencia ou da Filosofa; ou de toda onto-teoloxa1) a reiterada e sobera-na manifestacin dunha linguaxe orixinaria (esta palabra tan cara a Blanchot, infludo, como sabido, polo surrealismo, pero tamn por Hegel e por Heidegger; como as mesmo por Nietzche, Hlderlin, Kafka, Rilke, Mallarm, etc.) que, preci-samente por selo, esixe ser pensada como algo diferente e ante-rior a toda verdade e a toda mentira clara e distintamente concibibles (conceptuables) e definibles.

22g h23

Esa Orixe sera entn, por as dicilo, a condicin anterior e a priori da ulterior oposicin entre verdade e mentira, como igualmente a aquela outra que, no eido particular da tica, as sociedades adoitan establecer entre o mal e o ben.

O Ser o verdadeiro tema da literatura presentarasenos daquela baixo a forma do extralimitado, o desmesurado ou o inmenso: aquilo que, na sa indeterminacin, ultrapasa todo termo ou todo lmite. O imposible, o humanamente inasumi-ble; aquilo inmanexable e indmito que, como a morte propia, a mia conciencia individual non lograr xamais domesticar nin dominar, dicir, transformalo en concepto socialmente utilizable.

A Literatura non sera xa que logo propiamente o inefable, ou o que se soe entender por tal, senn algo mis contraditorio e paradoxal: a linguaxe na sa mxima pureza e nueza, a es-critura como repetida transgresin de todo significado e todo saber. Escritura do afora, que transforma en linguaxe o que non se sabe, o que nunca se poder saber e que instite nese non-saber o seu propio ser. Words, words, words2.

Se Ser Infinitude e Indeterminacin deberiamos daquela recordar esta evidencia: ser algo (ou algun) concreto consis-te precisamente en ser algo determinado, i.e. un ente finito e definido.

De a ese conflito que se refire Blanchot no seu ensaio LEspace littraire3 entre o que el chama o libro, por unha banda, e o que, pola outra, denomina a obra.

orixe e comezo. libro e obra

Infinito sera aquilo que carece tanto de principio como de fin. Nin empezou nunca nin d acabado nunca. Semllame non interpretar mal o pensamento de Blanchot se digo que, para el, a Orixe non comezou nunca, senn que sempre re-petidamente anterior a todo comezo. O libro, sen embargo, todo libro ten comezo e remate, resulta ser un obxecto limitado, comeza na pxina primeira e concle na derradeira.

A obra, inconclusa e sen comezo, e mailo libro ese obxecto determinado e limitado non poderan, daquela, coincidir xamais. Para o escritor a obra xa sempre anterior e sempre anda posterior a calquera libro determinado (o pri-meiro, o segundo, o terceiro) que el escriba. De maneira simi-lar a como a Literatura (o interminable espazo do Ser Inde-terminado e Infinito) sempre asemade anterior e posterior a calquera novela ou poema concretos.

A Orixe xa sempre e dende sempre repeticin. Non co-meza nunca nin se acaba nunca. A persoa que padece o que os psiclogos chaman un complexo (este o exemplo que o propio Blanchot ofrece no seu libro O espazo literario) non o experimenta nunca por primeira vez, senn xa sempre como reiteracin dunha determinada forma de comportamento ou de conduta. Se a obra o Indeterminado Interminable, o libro implica, paradoxalmente, para o escritor, a determinacin ou a decisin (que xorde dende a angustia) de conferirlle mxima determinacin informe e indeterminado.

Para Blanchot (como para Mallarm) o signo escrito, a pa-labra, ocupa o lugar da cousa desaparecida ou ausente de xeito similar a como o nome dunha persoa inscrito sobre a lpida da sa tumba sinala a oquedade, o baleiro da sa defuncin, a non-presenza. Outro tanto sucede coas imaxes e coa fasci-

24g h25

nacin que exercen sobre ns. O noso cadver recente, anda fresco, a imaxe mis fiel do noso ser definitivamente ausen-tado.

Ese cadver en perfecto estado de conservacin anda non totalmente desfigurado nin descomposto resulta ser, por unha banda, un documento histrico (o signo ou a pre-senza visible de algo non presente) e, pola outra, constite a mis axeitada metfora da Escritura. Mis anda: atrevera-me a dicir que, para Blanchot, ese simulacro, ese inquietante parecido, ese cadver, representa a esencia mesma do que el entende por Literatura tal e como esta se configurara a par-tir, por exemplo, de Hlderlin e Mallarm, pero tamn, de lle facermos caso a Michel Foucault (tan blanchotiano neste aspecto), a partir de libros como A tentacin de San Antonio4 de Gustave Flaubert.

Non hai logo relacin directa entre vida (a experiencia per-soal do autor) e a escritura, senn, mis ben, todo o contrario: se a obra , como xa dixramos, mesmo tempo anterior e posterior libro (de cada libro particular), esa anteriorida-de e esa posterioridade (a Orixe como repeticin) esixiran o eclipsamento, a ausencia ou a non-presenza do ego ou da persoa do escritor, e, no lmite, a sa desaparicin definitiva, dicir, a sa morte: esa inmersin exttica no desmesurado e no infinito. A sa perdicin.

a biblioteca universal

Se verdade que, para Blanchot, a linguaxe ten prevalencia ontolxica sobre calquera outra forma humana de comunica-cin (o xesto ou a mirada, por exemplo), tamn o que, para el, esa linguaxe concibida ante todo e fundamentalmente

como escritura ou como linguaxe escrita. Linguaxe, pois, como documento e como memoria, como re-presentacin no tempo, a travs do libro, da sa propia ausencia.

O indeterminado murmurio que emerxe das innumerables e diversas obras ese bablico zumbido que, entre todas, compoen o que ben poderiamos chamar A Biblioteca Uni-versal, constituira para o autor de O espazo literario (e de tan-tas novelas soberanamente hermticas ou case indescifrables), a esencia orixinaria da Literatura; esencia annima e imper-soal, pois resultara ser comn s distintos autores e s distin-tos libros xa escritos e anda por escribir. Cada libro concreto, tal novela ou tal poema (Blanchot nega a diferenza entre os xneros) esfrzase por darlle forma definida a ese balbordo in-forme e indefinido. Pero na medida en que o libro, despois de ter sido escrito, pasa, de por vez, a formar parte da Biblioteca Universal, volve ser reabsorbido polo indeterminado murmu-rio do Ser.

A Biblioteca xa sempre simultaneamente anterior e poste-rior a cada libro particular.

Caberanos pensar que polo menos en certo modo a Literatura vn ser para Blanchot historia de si mesma.

A Literatura entendida como historia da Literatura (da es-critura), como re-flexin, reflexo ou imaxe de si mesma: a repe-tida presenza, en cada libro, da sa propia ausencia orixinaria. Escritura de aparicins; linguaxe de pantasmas ou de espectros na exacta medida en que o esprito ou espectro dun defunto vn ser paradoxalmente a materializacin ou a presentificacin dunha ausencia; o signo de algun que, sen estar presente (sen estar vivo), trnase, sen embargo, visible ou re-presntase.

Cada libro sera entn produto de tdolos libros anteriores e, asemade, produtor ou pre-texto dos libros posteriores (lec-turas, comentarios)

26g h27

Os libros posteriormente escritos produciran ou, retros-pectivamente, reproduciran o libro precedente e viceversa. O libro anterior reproducira, de forma anticipada, os ulteriores.

Para Maurice Blanchot a Orixe non remite a ningunha presenza delimitada e concreta da cal a escritura a linguaxe escrita constituira algo as como un reflexo ou un eco de-rivado e posterior. Ben contrario, para el, a Orixe xa, en por si, ausencia orixinaria, murmurio interminable, zumbido indeterminado e infinito, ou, por dicilo dun xeito mis hei-deggeriano, diferenza ontolxica entre Ser e entes: un bisbeo, un rumor (a Literatura) que nada determinado significa e que non chega a identificarse nunca con ningn libro determina-do: ese exceso ou ese resto que supera e ultrapasa calquera significacin.

Para Blanchot, o libro non consiste na acertada traducin linguaxe humana dunha suposta escritura xenuna ou natu-ral: a que, noutros tempos, se supua que contia o chamado Libro da Natureza, libro que o escritor debera esforzarse por descifrar. Tampouco o privilexiado espazo onde resoara a linguaxe dos deuses. Nin sequera (xa non) a linguaxe dun deus morto ou da morte (ausencia) de Deus. Tampouco , sen mis, a palabra mesurada e xusta (humanista) que o home dirixe home. Como as mesmo tampouco se trata de facer vibrar, a travs das pxinas do libro, ningn silencio mstico ou ine-fable, moi contrario: se a Literatura o Ser da linguaxe e a linguaxe do Ser, se verdadeiramente , ante todo, escritura e biblioteca, nada mis oposto a un silencio despoxado de pa-labra que a libresca palabrera que, de forma diferente, mono-tonamente se repite en cada obra literaria ou que se pretende tal. A escritura non sera pois nin propiamente silencio, nin tampouco fala no senso mis comn e habitual desta expre-sin, dicir, palabra humana (humana-demasiado humana)

que quere significar, comunicar ou dar a entender algo preciso e determinado. Palabra que se necesita e se precisa, palabra utilizable e til, palabra-ferramenta que se usa e se emprega para algo, intimamente vinculada (se non interpretamos mal a Blanchot) co utilitarismo, o uso e maila usura.

Non, a escritura non sera nin esta fala comunicativa e fun-cional, nin aquel silencio mstico que remitira ou preten-dera remitir a algunha escura instancia superior ou transcen-dente.

A Literatura, a escrita no seu estatuto contraditorio e pa-radoxal sera mis ben palabra sacrificial e sacrificada. Pa-labra xenerosamente, inutilmente sacrificada; soberana, pala-bra soberana que non quere servir nin serve socialmente para nada.

Palabra rescatada ou liberada (mediante a destrucin e o sacrificio) de toda posible utilidade; tan afastada dos homes como igualmente dos deuses idos ou desaparecidos, a Lite-ratura e cada obra literaria implicara entn a negacin ou destrucin do mundo, dicir, de todo aquilo que conserva para o home algunha utilidade, algn significado ou algn sentido; algn valor de cambio ou de uso.

Nos tempos modernos a Literatura sera, para Maurice Blanchot, unha actividade tan ineficaz como inxustificable. E, nun mundo historicamente baseado na Producin, no Traba-llo e no Proxecto (e no Dieiro) o poeta, o propio escritor (e debe ser) igual c sa obra, totalmente innecesario, gratuto e inxustificable. Se a obra a destrucin do mundo, o escritor, constiturse como tal, elimnase ou brrase a si mesmo como elemento ou parte do mundo, o nico mundo que hai: de a a sa privilexiada relacin coa morte.

De que nos falan, pois, as obras literarias, os libros? Res-posta: segundo Blanchot-Foucault5, os libros falaran esencial-

28g h29

mente de Literatura. De xeito parecido a como, no eido das artes plsticas, a partir, por exemplo, de Manet (Olympia, Xantar sobre a herba6) os cadros, os diversos cadros, nos fa-laran esencialmente de Pintura. A mesma relacin que, se-gundo Foucault, se establece entre Flaubert (A Tentacin de San Antonio) e a Biblioteca Universal podera igualmente esta-blecerse entre Manet e o Museo; o Museo Universal.

Pero, a Literatura? De que nos fala? Pois ben, de nada exte-rior nin distinto de si mesma (como tampouco a Pintura). A Literatura fundamentarase exclusivamente en si mesma. Ou tamn: fundamntase a si mesma en si mesma. O cal equivale mis ou menos a dicir que a Literatura carece de todo fun-damento minimamente slido ou lextimo: nin o Home, nin Deus, nin a Natureza.

O cal presntalle escritor un problema engadido e de nada fcil solucin: Como estar seguro, como saber se a propia obra boa ou mala, fracasada ou exitosa? Como saber se o propio libro (o que el mesmo escribiu) unha fiel imaxe da Orixe ou non o ?

a imaxe Fascinante7

Se quixramos ser precisos, non deberiamos dicir: A Lite-ratura a linguaxe do Ser, senn estoutro ben distinto: A Literatura , ela mesma, o Ser baixo a forma dunha escritura non conceptual ou non significativa (e anterior, por tanto, a toda verdade e a toda mentira determinadas).

Que nos di a obra literaria? Na opinin de Blanchot lim-tase sinxelamente a dicir que ela (a obra) ; que ela e mais nada. Ausencia de mundo, manifestacin do mundo como au-

sencia, a obra, na sa inutilidade fulgurante, transcende, igual ca os deuses de antano, o mundo da Producin e o Traballo, e debemos, por tanto, situala mis al do tempo e do espazo histricos; nun lugar distinto e nun tempo diferente.

Esa linguaxe (esa escritura) impersoal e annima que nin-gun fala, que a ningun fala e que repetidamente di o nada ou nada di; esa linguaxe que nada significa, en ben pouco se distingue dunha linguaxe imaxinaria, de maneira que, en cada obra concreta, en cada libro, verificarase a transforma-cin da lingua (o pensamento, o discurso) en imaxe, en muda imaxe fascinante.

Cadver recente: semellanza ltima entre o finito e o infi-nito: parecido entre presenza e ausencia; entre a ausencia in-finita da morte a inmensidade opaca e invisible do Ser ou do nada e a presenza visible e material dun corpo morto. Nitidamente delimitado e definido.

traveso desa imaxe fascinante, que non podemos deixar de contemplar, e que establece con ns un contacto a distancia tan terrorfico como, as mesmo, engaiolante, manifstasenos, ftanos o nada; llanos en fite a neutra indiferenza dun ser sen lmites, ausencia vertixinosa e infinita.

Desaparecermos no boquexo ameazante dese abismo , por un lado, o que mis tememos, dado que somos suxeitos deli-mitados e finitos; pero tamn, polo outro, o que mis escu-ramente desexamos: superar os nosos propios lmites cara inacadable horizonte dun Ser sen comezo nin fin: afirmacin e negacin mesmo tempo da nosa aferrollante finitude.

A nai sera para o menio, segundo Blanchot, o primeiro modelo ou paradigma da imaxe fascinante. E creo non mal interpretar ou forzar en demasa o pensamento de Blanchot se aventuro, pola mia conta, esta afirmacin: a nai para o ca-tivo esa imaxe ou esa forma luminosamente cegadora a travs

30g h31

da cal se lle re-vela (vlaselle e desvlaselle) a mater primordial e orixinaria, i.e., a fulguracin dunha materia (hyl 8) infinda e liberada, na sa indeterminacin, da fixeza limitadora de cal-quera posible forma; de calquera forma definida ou definitiva.

A imaxe fascinante (a que nos ofrece o libro) xorde, como xa dixemos, baixo o modo de negacin ou ausentacin da reali-dade: ausencia de mundo. E, sen embargo, esa imaxe debe ser realizada, ese libro debe ser realmente escrito, constitundose as nun obxecto mis desa realidade ou dese mundo que el (o cadro, a escultura, o poema) nega. Deber, pois, situarse nun espazo que estea mesmo no mundo e fra del: nun es-pazo que lle permita estar obra de arte presente e ausente mesmo tempo. E ese espazo non ha ser outro senn, para o libro, como xa dixemos, a Biblioteca Universal (que tanto seduciu a Borges) e para a obra de arte pintura ou escultu-ra o Museo. (Algo similar sucedera coa msica na medida en que esta se transmite mediante algunha forma de escritura: sexa a discografa a Discoteca Universal ou a partitura: a Biblioteca). Pero o museo que mis lle interesa a Blanchot aquel que, nun dos seus ensaios mis brillantes Psychologie de lart9, Andr Malraux chamou, no seu da, O Museo Imaxinario10. Trtase da reproducin industrial (mediante o disco, a fotografa, etc.) da obra de arte, asunto este que tamn ocupara, no seu momento, como sabido, a Walter Benja-min11. Neste inmenso museo da moderna poca industrial, as obras amoranse, indistintamente mesturadas as unhas, as antigas, e as modernas, separadas das circunstancias concretas en que foron creadas tal civilizacin, tal poca histrica, tal espazo determinado e cohabitando as nun tempo e nun espazo abstractos (O Museo Imaxinario) que resultaran ser indiferentes, os mesmos para todos eles. De tal xeito que cada imaxe, cada estatua, cada obra e, tratndose de Literatura,

cada libro, reducirase simplemente a ser a constitur un Momento (un certo momento determinado) dun proceso annimo, impersoal, infinito, sen comezo nin remate, que as atravesara indiferentemente a todas por igual e que se cha-mara Pintura, Escultura, Literatura ou, en xeral e anda mis abstractamente, Arte.

Dectome que acabo de escribir, entre parnteses, un certo momento determinado e coido que esta frase debe ser corrixi-da ou polo menos matizada de inmediato. Pois ese momento certo e determinado que representara cada obra dentro dese proceso interminable, sen principio nin fin, que a Arte ou a Literatura con ele maisculo, resultara ser, asemade ou mesmo tempo ou nun tempo que indiferenciadamente o mesmo para mbalas das cousas, incerto e indeterminado.

Detemonos un cacho sobre isto.A Literatura, sexa o que ela for, pois carecemos dun concep-

to que poida definila claramente, nunca chega a identificarse, de forma permanente e fixa, con ningn dos variados e ml-tiples volumes que integran o conxunto da Biblioteca. Nunca poderiamos estar definitivamente seguros de que tal poema en verdade, para sempre e dunha vez por todas, unha obra maxistral. Tdalas obras (no espazo da Biblioteca Universal ou do Museo) inflen as unhas sobre as outras, relacinanse entre elas, e viven, por as dicilo, nunha metamorfose perpetua ou nun inestable estado de perpetua transformacin. Unha obra posterior que pasase a formar parte da Biblioteca podera chegar retrospectivamente a facer mudar en boa ou excelente unha anticipacin xenial a calquera outra ou a calquera outras anteriores e que, ata aquel momento, vie-ran sendo consideradas mediocres ou de inferior categora. E viceversa: a transmutar en mediocres a outras que, ata aquel momento, vieran gozando do mximo prestixio.

32g h33

Dada esta repercusin incesante dunhas obras sobre as ou-tras, as futuras sobre as pasadas, as pasadas sobre as futuras (danza dionisaca, metamorfose inacabable), o Museo (ou a Biblioteca) sera entn, mis al de calquera autor particular, o verdadeiro creador; o verdadeiro artista annimo.

Pero isto non deixa de suscitar dende a mia perspec-tiva, e creo que tamn dende a do propio Blanchot, certas preguntas de nada fcil contestacin. Se non dispoemos dun concepto estable ou minimamente seguro do que poida ser a Literatura (ese proceso sempre aberto e, daquela, indeter-minado e infinito), daquela tampouco poderiamos dispoer de ningn criterio fiable que nos permita diferenciar entre o que se via tradicionalmente considerando unha obra mestra, ou culturalmente relevante, e unha obra menor, culturalmente prescindible ou mesmo de calidade nfima.

E isto parece contradicir, como mnimo, a nocin tradicio-nal do que se entenda por Biblioteca ou por Museo: eses tem-plos sagrados da cultura afastados do mundo da vida coti. O Museo estaba pensado para preservar e para conservar no tempo as obras importantes ou as grandes obras, dicir, non todas nin calquera, senn exclusivamente aquelas mis salien-tables e s que se lles atribua unha especial significacin ou relevancia na evolucin ou no proceso histrico das diversas artes. Non tdalas obras, tdolos libros, polo simple feito de existir merecan entrar a formar parte dese vasto espazo que ou que era a Biblioteca ou o Museo. Espazo todo o vasto ou amplo que se queira, pero que, pola sa propia definicin, deberiamos concibilo como cerrado e limitado.

Debemos atriburlle, de entrada, o mesmo valor redac-cin escolar dun cativo de seis anos ou debuxo dun menio de tres, que a un cadro de Goya ou de Paul Klee ou a un poe-ma de Ren Char ou a O Proceso12 de Franz Kafka? Todas elas,

unha vez realizadas, dende as mis banais s mis xeniais, son igualmente obras. Deberan entrar todas elas, sen excepcin, a formar parte da Biblioteca ou do Museo?

A Biblioteca un arquivo, un almacn ou depsito de do-cumentos; o depsito onde se acumula a memoria literaria (es-crita) universal. De tal xeito que, tan s aquelas obras memo-rables ou consideradas tales deberan ser includas nese grande depsito. Pero esa memoria , ou tera que ser, necesariamente selectiva; pois se tdalas obras fosen igualmente memorables, ningunha delas o sera ou todas deixaran de selo. E, daquela, tanto a Biblioteca Fantstica como o Museo Imaxinario, en-tendidos como depsito ou arquivo da memoria, careceran de sentido.

Noli me legere

A maiora das obras literarias antigas e modernas preten-dan ou pretenden ser a expresin ou a prolongacin por escri-to do eu do autor, da sa alma ou sensibilidade persoais. Para Blanchot sucedera, mis ben, todo o contrario. A creacin da obra implicara o eclipsamento, a ausencia ou a morte do autor entendido como tal ou cal persoa determinada. Citando unha famosa frase de Kafka, para o autor de A Comunidade Inconfesable13, escribir, converterse en escritor, consistira en dar realizado a transicin que vai do Eu El 14. El escribe. Pero este el neutro e impersoal non o debemos confundir con ningunha posible terceira forma de volver institur indirecta-mente, de novo, o Eu. Este El neutral e indefinido sen calidades, sen atributos que o identifiquen ou o definan qui-xera equivaler, mis ben, a un Algun, ou un Ningun ou a un

34g h35

Calquera. De maneira que, cando o escritor deixa de escribir, cando volve ser unha persoa determinada ou un eu particular, daquela, unha distancia infranqueable, unha lonxedade insal-vable, separarao, rexeitarao, excluirao do libro que el mesmo acaba de escribir. Noli me legere15. O autor non pode ler o seu propio libro. Non pode apropiarse posteriormente do seu li-bro, nin sequera recorrendo ficcin de el ser outro, outro ego distinto daquel que en verdade . Se a literatura esixe a morte ou a ausencia do ego, entn o ego (o autor) non pode xamais ler a sa propia escritura. O escritor xamais poder identificarse con aquilo que o rexeita: descansar, habitar, repousar no libro. Nisto consiste a condena da sa errancia. Ter que comezar a escribir un novo libro: recomezar, mediante un segundo, un terceiro, un cuarto libro, a sa obra. Pero, se esta remata, can-do o escritor morre, tampouco lle ser dado ler (apoderarse do suposto significado ou do sentido) despois de morto, dunha obra que infinitamente o excede e o supera16.

Deixando parte autor, poderiamos agora preguntrmo-nos: el que sucede co lector?

Se o escritor un el que rexeita o seu propio Eu, daquela a obra literaria deber ter que rexeitar tamn esa outra forma de institur o eu (o eu delimitado e substancial, dicir, non o simple pronome persoal, senn a persoa real) que vn ser o Ti (igualmente entendido como persoa real e non como sim-ple pronome gramatical). O libro rexeita as mesmo o eu do lector que, abrndose cara nocturna fascinacin da morte, te-ra que morrer como persoa determinada e transformarse nun el comn e impersoal.

sabido que, no decorrer do tempo, un texto escrito pode suscitar diversas e sucesivas interpretacins: algunhas mis in-telixentes e profundas; outras mis superficiais. Pois ben, au-sente do seu propio Eu, transmutado e perdido na impersoal

neutralidade do el, o lector alcanzara tdalas posibles inter-pretacins da obra, dicir, ningunha lectura de-terminada. O que quere dicir que nunca podera terminar ou acabar de ler a obra. Noli me legere.

le-se. mrre-se

Para Heidegger este se, este un indefinido e annimo (un le, un escribe) que el, en Sein und Zeit17 chama, na sa lingua, Mann18 constituira a mxima expresin da inau-tenticidade ou da impropiedade do Dasein19.

O individuo determinado e autntico, que se abre resolta-mente cara morte como a sa posibilidade mis intransferi-ble e propia, sera a negacin mis drstica e potente dese Se neutro e impersoal.

Sen embargo, para Blanchot, penso que ese Se inautnti-co de por vez a mis acentuada expresin do seu contrario, a autenticidade, pois supn unha decidida apertura non cara a unha morte propia como nalgn momento da sa evo-lucin literaria e existencial desexara o poeta Rilke20 senn cara ausentacin da propia persoa que constite xustamente a aceptacin resolta da morte in-persoal. Non a mia morte determinada e definida, senn indeterminada (interminable) e infinita. Morte como repeticin da Orixe, morte que non d empezado nunca e nunca d rematado: sempre xa infini-tamente anterior e infinitamente posterior a todo falecemento particular.

Estar morto sera entn estar infinitamente morto; non dar acabado de morrer.

Se a Biblioteca (ou o Museo) representa un espazo sagra-do (o Templo da Cultura) situado fra do mundo, daquela as

36g h37

obras (as estatuas, as pinturas, os libros) estn presentes ante a nosa ollada baixo o modo da sa ausencia, da sa distante ausencia.

Pero esa exterioridade ou foraneidade, esa estranxeira con respecto espazo, profano e mundano, implica tamn unha ausencia ou unha estranxeira con respecto tempo. O Tem-po orixinario da Literatura (ou do que Blanchot entende por tal) nunca coincide nin podera coincidir co tempo (linear e irreversible, abocado cara Futuro) do progreso ou da pro-gresin histrica, dicir, que endexamais coincide co tempo operativo da iniciativa e do proxecto. Para Blanchot a Orixe repeticin, o que se repite sempre; e excle, por tanto, calquera idea de novidade ou de acontecemento.

O murmurio da Biblioteca, ese rumor, i.e., a Literatura, non empeza nin acaba nunca senn que, como toda Repeticin, resulta ser sempre mesmo tempo anterior e posterior a todo comezo; infinitamente anterior e posterior a toda obra litera-ria, includa, por suposto, aquela tal papiro, tal pergamio, tal grafismo indescifrable que poidamos considerar, en de-terminado momento histrico, a mis antiga.

Para Blanchot a Orixe Intemporal , para o coecemento humano, algo sempre inalcanzable, algo que sempre se subtrae e que resulta ser sempre repetidamente anterior (infinitamente anterior) a todo rastro, marca, vestixio, grafismo, documento ou escritura que del os homes os prehistoriadores, os antro-plogos, os etnlogos, etc. poidamos atopar. Con relacin Orixe o ser humano encntrase nunha actitude moi simi-lar a aquela que o antroplogo Lvi-Strauss describe no seu famoso e melanclico libro Tristes Trpicos21. O antroplogo occidental atpase sempre co que anda subsiste ou anda que-da: os restos, as runas ou os crepusculares estertores daquelas comunidades primitivas que a sa nostalxia irrefreable o leva

a investigar. Eses pobos primitivos se ten a sorte de os lo-calizar nunca se lle manifestarn na pureza intacta da sa Orixe; dunha Orixe que representara o mximo esplendor da sa forza creadora. E anda, se tal cousa chegase a suceder, a presenza intrusa do antroplogo alterara ou corrompera, ipso facto, calquera pureza orixinaria.

O investigador occidental, o fillo da ciencia e mis da tc-nica, limtase a interpretar, darlles algn sentido e significado, ou pretender ler como se dunha escritura se tratase eses restos ou esas pegadas que se, por un lado, sinalan cara Orixe ( ausencia infinita da Orixe), polo outro, e mesmo tempo, repetidamente o separan dela.

Os signos, os documentos anteriormente descubertos (xa coecidos) non remiten directamente Noite orixinaria, senn a outros signos anteriores (quizais anda mis remotos, mis primitivos, mis arcaicos) que habern de ser ulteriormente descubertos e interpretados nun proceso infindable e nunca terminado; pois os signos posteriores (posteriormente lidos) repercuten sobre aqueles outros xa lidos ou lidos antes, pro-ducndose as unha metamorfose incesante (indeterminacin, incerteza) do sentido e do significado. Dado que o proceso infinito e o individuo humano dispn dun tempo de vida li-mitado, unha lectura, unha interpretacin cabeata e definitiva imposible. Dado que todos se relacionan reciprocamente os uns cos outros, para comprender cabalmente un s signo (ou un s libro da Biblioteca), teriamos que coecer tdolos sig-nos, tdolos libros, pasados, presentes e futuros, que integran a totalidade ou conxunto da Biblioteca.

Tarefa esta humanamente irrealizable, non s polo moi limitado tempo que pode chegar a durar a vida do escritor ou do lector (ou do escritor-lector) senn porque o espazo da Biblioteca carece de lmites precisos e a palabra totalidade

38g h39

resulta, xa que logo, inadecuada: nunca saberemos con exacti-tude nin cantos nin cales son os volumes que ocupan os andeis. En calquera intre algns que non estaban ou que estaban fra, que permanecan agochados no esquecemento da memo-ria cultural poden provisoriamente ser recordados ou entrar e outros que xa estaban dentro ser provisoriamente borrados ou esquecidos.

Creo que podemos dicir que, para Blanchot, a Literatura convrtese en prolongada, interminable reflexin crtica sobre si mesma.

Que siGniFica isto?

Unha reflexin , como todo o mundo sabe, un reflexo, un reflexo de algo sobre algo. Poderiamos daquela arriscar-nos a escribir esta frase que, moi no estilo do pensamento de Blanchot, soa a paradoxo: reflexin crtica sobre si mesma, mesmo tempo en cada obra, en cada libro afirmacin (re-afirmacin) e negacin (re-negacin) de si, a Literatura se-ra un substituto, un sucedneo temporal ou unha imaxe de si mesma.

Cada libro resulta ser a suma de causa e consecuencia efec-to doutro libro. O libro pode ser reafirmado e confirmado por outros escritos despois e que se constituiran en rplicas, imaxes ou reflexos del: convertndose retrospectivamente du-rante un certo tempo en obra importante: en obra clsica ou modlica. Pero igualmente esa obra importante pode ser re-trospectivamente negada ou desvalorizada (destruda, aniquila-da) por outro libro posterior a el e que, dalgn xeito, marque un fito, unha ruptura igualmente temporal e provisoria na orientacin do gusto literario. E, daquela, a obra considera-

da ata ese momento decisiva ou importante e os libros ante-riormente escritos e que ela, para constiturse como modelo, tivera, de por vez, que desprestixiar ou desautorizar; o esp-rito deses libros como o espectro do rei Hamlet vngase a travs da nova obra importante que eclipsa e desautoriza obra importante anterior. De tal xeito que cada libro est a ocupar substitutoriamente, de forma sucednea e interina, o lugar do libro ausente (a) que el destronou ou expulsou, por as dicilo, do lugar da gloria, o prestixio literario ou o poder. pois unha representacin ou unha imaxe: o libro (b) pois o reflexo ou a imaxe dun libro ausente (a) que el o libro b co brillo da sa presenza eclipsou, escureceu ou relegou. Velou. Pero mesmo tempo est xa a ocupar, de forma insegura e transitoria, o lugar dun libro futuro (c) que, actuando como vingador de a, o ausentar ou o eclipsar a el: expulsarao cara rexin infernal das sombras; apagarao, escurecerao, ocultarao tras dun veo, volverao invisible. As pois, o libro b imaxe ou presenza do libro a e c ausentes; e , igualmente, imaxe da sa propia escuridade; presenza da sa propia ausencia; visibilida-de ou visualizacin da sa propia invisibilidade. Manifesta-cin da sa propia ocultacin, simulacin e disimulo, o fulgor da sa propia morte.

estar-mal ou o malestar na cultura

Na Biblioteca escitase un murmurio; percbese un rumor confuso e indeterminado que nada di. Ese murmurio resulta ser audible, pero non visible. Esencia da linguaxe, linguaxe esencial, ou, como no caso do poeta Mallarm, palabra esen-cial que, na sa infinita ausencia orixinaria, non chega nunca, non se alcanza nunca, nunca d acabado de chegar. Ese ru-

40g h41

mor sera entn a msica, o remoto son dunha linguaxe que, despoxada da funcin utilitaria, nada significa nin comunica nada. Sera mis ben, e por expresalo deste xeito, a condicin a priori, insignificante e muda de todo signo; a condicin a priori e misteriosa (do verbo grego mo: calar22) de todo dicir significativo.

Xa o levamos dito: nunca nos atopamos directamente coa Orixe; non podemos definila, vela, coecela: non podemos dominala a travs da nosa vontade, da nosa conciencia, nin do noso intelecto. O nico que repetidamente atopamos son rastros, signos, unha escritura: unha escritura humana, i.e., signos escritos polo home (non inscritos na Natureza nin gra-fados por Deus), conservados nas pxinas dos libros, memoria escrita dos ausentes e dos mortos, palabra diferida, memoria testamentaria e escritural, non palabra oral directamente pro-nunciada pola boca e inseparable, por tanto, do suxeito que a asume e a pronuncia, senn palabra escrita e ausentada do mundo e que esixe a desaparicin ou a morte do suxeito (pala-bra que o home, dicir, ningn suxeito determinado, quixera poder interpretar e comprender).

Esa palabra escrita (non falada; volveremos mis adian-te sobre isto) remite a unha Orixe que sempre, mesmo tempo, anterior e posterior existencia de calquera suxeito determinado; palabra futura-pasada, pasada-futura que supe-ra toda presenza e que carece de presente. Ns, homes mo-dernos (e pos-modernos), s podemos chegar a coecer, ou, mis ben, a imaxinar ou a soar (ler soar cos ollos abertos, como dixera moito Michael Foucault23) o pasado (os mundos desaparecidos, os tempos idos, as pocas pretritas), por mis distante ou remoto que este poida ser, a travs de documentos escritos: unha escritura que nega o noso presente e a nosa pre-senza fsica inseparable da fala oral en lugares como, por

citar un par de exemplos, o antigo Exipto ou a antiga Babilo-nia. Ou a antiga Grecia, etc.

E cando falo de documentos escritos non ignoro que hai tamn outro tipo de documentos non considerados estrita-mente escritura: vestixios prehistricos (pulseiras, torques, pe-zas de cermica, as pinturas de Lascaux ou de Altamira, etc.) ou runas histricas (templos, esculturas, etc.) procedentes das antigas civilizacins.

Pero a linguaxe (e, daquela, a Literatura) gozara dun estatu-to privilexiado ou dunha primaca ontolxica sobre calquera ou-tra forma humana de expresin: a pintura, a arquitectura, etc.

sabido que para Heidegger a fala a casa do Ser24. Pero, para Foucault, que se confesaba, en tantos aspectos, admira-dor e discpulo de Blanchot, a linguaxe sera o Ser que lle d ser a tdolos seres25.

Igualmente Gilles Deleuze, na sa obra sobre Foucault26 (segundo nos recorda Toms Abraham no seu libro Os sendei-ros de Foucault27), acaba concedendo privilexio ontolxico linguaxe sobre o visible.

sen embarGo

Sen embargo sucede algo bastante curioso. De igual ma-neira que o libro era, como xa dixemos, reflexo ou imaxe de si mesmo presenza da sa propia ausencia, ausencia da sa propia presenza algo similar deber suceder, creo eu, coa linguaxe escrita: a cal se converte, de por vez, en reduplicacin ou imaxe de si mesma.

Os signos os vestixios, os documentos escritos re-flexionando sobre si mesmos xeran novos signos; os documen-tos anteriores sern, de por vez, criticados, cuestionados ou

42g h43

interpretados por outros documentos posteriores que modifi-carn, rectificarn ou corrixirn o seu significado inicial e da-rn lugar a que outros signos, de por vez, modifiquen a modi-ficacin que eles incoaron, a modificacin que eles significan; orixinndose deste xeito unha errancia sen fin, un movemento hermenutico interminable, unha metamorfose incesante, na cal os signos posteriores modifican o significado dos anterio-res (des-dicndoos ou contra-dicndoos dende a autoridade da Orixe; ou re-dicndoos de forma diferente), signos que, de por vez, sern posteriormente desprazados ou desautorizados por outros que se pretenden ser mis verdadeiramente verdadeiros e orixinarios, mis achegados Orixe e, por tanto, asemade, anteriores e posteriores. E as ad infinitum.

No lmite, esta errancia implicara a abolicin de todo sig-nificado estable e definido. O signo remite signo: convrtese en reflexo, imaxe ou repeticin de si mesmo.

Se os vestixios, os rastros, acenan cara insignificancia ou a non-significacin da Orixe, entn debemos deducir que nada significan ou que significan nada.

Xa dixemos que, para Blanchot, a Orixe repeticin. Pero non repeticin dun modelo primordial, mtico ou arcaico (in-temporal) que se ira actualizando sucesivamente no decorrer linear do tempo. Non; non hai un Ser que se repita senn que a Repeticin o Ser mesmo. A repeticin coma a imaxe, a imaxe fascinante sera o Ser do non ser. Reptese algo que est fra do mundo, fra do tempo irreversible. Non se trata de algo que pertenza ou estea localizado noutro mundo un mundo superior ou distinto do nico que coecemos senn da repeticin do mundo como ausencia ou como afora.

A repeticin implica mesmo tempo oposicin e identi-dade entre o antes (o que xa non ) e o despois (o que anda non ). A imaxe sera daquela o que est entre ambas cousas

identidade e oposicin como algo diferente, orixinaria-mente diferente ou distinto delas. Localizada entre o antes e o despois, a imaxe non nos remite a ningn tempo presente; a ningn presente anterior ou orixinario e do cal ela, a imaxe, fose como unha fotografa imitacin, eco, semellanza ou recordo evocador. A imaxe non en ningn caso unha presenza, carece de presente, de xeito parecido a como o re-trato ou a fotografa (a luminosa grafa) de calquera muller ou de calquera home non nos entrega a sa presenza senn tan s a sa representacin; a re-presentacin da sa ausen-cia; ausencia que con respecto foto simultaneamente pa-sada e futura. (Por certo que a Maurice Blanchot non lle gustaba nada deixarse fotografar; s coecemos unha foto del, de cando era novo28).

Esa ausencia debemos relacionala, naturalmente, coa mor-te, coa dimensin nocturna da morte e do desexo. A imaxe a visin, a visibilidade, o luminoso destello desa Noite entre-vista. E se resulta fascinante porque, a travs dela, insina-se, disimlase a intimidade sagrada da Orixe: a nosa propia morte, a nosa propia ausencia infinita; a experiencia turbadora de, deixndonos engaiolar pola beleza, sucumbir irresistible desexo de desaparecer, de morrer para o mundo.

Se, como chega a dicir Goethe, para Fausto no principio era a accin29 (o traballo, a iniciativa, unha identificacin sen reservas coas empresas e os negocios do mundo), ns, pola nosa conta, poderiamos dicir que, para Maurice Blanchot, no principio era a foto-grafa, no senso etimolxico e lite-ral desta palabra grega: a escritura (a grafa) da luz30: a con-templacin fascinada da linguaxe convertida en imaxe de si mesma. Se, para el, a Orixe repeticin e ausencia de mundo, ou repeticin, nas sucesivas obras literarias, nos sucesivos co-mezos, do mundo como ausencia, o primeiro co que o home se

44g h45

atopa non con presenza real ningunha, senn xa de entrada e ab initio cunha imaxe ou cunha foto: a re-presentacin du-nha ausencia.

Pero esta ausencia dobre: por unha banda a imaxe refrese (amsaa e ocltaa mesmo tempo) noite extralimitada da Orixe, a sa vertixinosa desmesura; pero pola outra, a imaxe, cada imaxe particular, cada obra literaria, cada libro, est a afirmar, a facer patente, coa sa presenza, a sa propia au-sencia tanto pasada como futura: pois toda re-presentacin, toda imaxe, ab origine, representacin doutra representacin mesmo tempo anterior e posterior a ela. Reflexo, imaxe e re-peticin (repeticin no espello) ou sucedneo temporal doutras imaxes antecesoras e sucesoras: sucesorias.

O libro sera, pois, reflexo ou imaxe de si mesmo, presenti-ficacin da sa propia ausencia; memoria do seu propio esque-cemento. Cada obra, cada imaxe a linguaxe transformada en imaxe, rememoracin de toda a Literatura, recordo e anticipacin de toda ela. Pero, tamn, esquenzo, escritura en grao cero ou, como dixera xa hai bastantes anos Roland Bar-thes, o grao cero da escritura31.

Aqu atopmonos, de novo, cun desconcertante paradoxo.Retomemos o exemplo da fotografa. Unha foto ou pode

ser unha forma de recordar a algun pero pode ser tamn a mellor forma de esquecelo. A foto exmenos de ter que recor-dalo. Se temos xa a sa foto, deixamos de telo presente na memoria.

A Orixe sera, pois, o esquecemento por antonomasia, pois aquilo que nunca foi presente (o rumor, o murmurio), que nunca estivo presente, non se pode recordar, non podemos re-presentalo na memoria. Pero, asemade, aquilo que nunca es-tivo presente e xusto por iso mesmo tampouco pode ser esquecido nin definitivamente borrado da conciencia.

Intentarei pensar agora, coa mia propia terminoloxa e con linguaxe diferente, o pensamento de Blanchot.

Cada libro constituira unha imaxe, unha fotografa da Orixe. Dado que esa imaxe ausencia de realidade ou de mun-do, a tal imaxe en ningn caso podera referirse a ningunha presenza que fose asemade previa anterior e obxectiva-mente exterior a ela. Non podemos concibila como imitacin ou copia de ningunha realidade extrnseca. Non hai, daquela, ningn referente externo cal o signo o signo literario nos remita.

Pois ben, como o propio Blanchot declara, no seu libro O riso dos deuses, ou titulado na edicin orixinal francesa Lamiti 32, cada obra de arte (e de Literatura) abriga a pre-tensin de aniquilar, borrar a tdalas demais e afirmarse des-te xeito dende a irradiacin da sa soidade, como absoluta e nica.

Amais disto, sucede que se a imaxe non se referir a nin-gn obxecto da realidade de ningunha realidade anterior e exterior propia imaxe entn debemos conclur que nos remite a outra representacin precedente ou a outra imaxe an-terior. Esa imaxe outra est ausente, temporalmente substitu-da ou desprazada pola representacin presente, a cal quixera proclamarse nica, sen rival. Pero a imaxe anterior e despra-zada, esa que a obra posterior, nos seus degaros de ser reco-ecida como incomparable e nica, quixera facer esquecer ou velar (escurecer, eclipsar; esquecer definitivamente), est, sen embargo, dalgn modo presente, recordada, na obra usurpa-dora (na imaxe posterior) que a vn chimpar do posto para ocupar traidoramente, de forma inesperada, o seu lugar. De que forma contina a estar presente? Baixo o modo da falta e da ausencia. Falta, ausencia ou defecto de Orixe, ou culpa, que a obra usurpadora debera expiar no futuro cando outra

46g h47

nova obra, vingando que anteriormente fora desprazada, a desprace, de por vez, a ela, a condene esquezo e ocupe o seu lugar.

A obra, cada obra, sera pois o recordo dunha imaxe ante-rior eclipsada, ausentada, ensumida no esquezo literario e o recordo doutra futura ou posterior (anda descoecida, non identificada, imprevisible, non vista e, daquela, en certo xeito esquecida, dado que, como xa dixemos, cada obra desexa, na sa mis ntima natureza, facer esquecer a tdalas restantes, tanto as pasadas como as futuras), pero que, en calquera mo-mento, no momento mis inesperado, xurdir, brillar, ser re-coecida e, en nome da obra anteriormente ausentada e esquecida, mediante a execucin dun movemento que adoita presentarse sempre como renovacin (novidade) e retorno Orixe, dun movemento literario ou artstico que pretende ser asemade revolucionario e restaurador (cada equis tempo vlvese de antes; trtase sempre de devolverlle Pintura ou Literatura a sa verdadeira esencia), esta obra terceira acabar usurpando de por vez o lugar que, ata aquel momento, viera ocupando inxustamente a anterior obra usurpadora.

Cada obra (cada imaxe) proxctase a si mesma como au-sencia simultaneamente cara a un pasado onde xa-anda non est e cara a un futuro onde anda-xa non est. Nese pasa-do onde nunca estivo ou onde anda non estaba, estaba xa, sen embargo, baixo o modo de obra esquecida ou de obra que anda ningun se acordara de pintar ou de escribir: un oco, un baleiro, unha oquedade. E nese futuro onde nunca estar ou onde nunca estar anda est xa, sen embargo, baixo o modo de esquecemento ou de obra esquecida: obra da que xa ningun se acorda, igual ca se nunca tivese sido escrita, ou igual ca se anda ningun se tivese acordado de escribila: unha lagoa, un oco na memoria.

Pero entn presenza e ausencia son o mesmo; e o mesmo son o recordo (a representacin mental da propia ausencia) e o esquecemento (a mia presenza non representada nin recordada).

Nese pasado imaxinario onde o libro-imaxe endexamais chegou a estar presente, debemos supoer a existencia doutro ou doutros libros, os cales libros, coa sa presenza, eran os causantes ou os culpables da ausencia ou non-presenza da nosa obra en cuestin. Opanse a ela coma atrancos insalva-bles; obstruan o seu camio cara luz; non a deixaban bri-llar; nin sequera aparecer. Os libros nese momento histrico, triunfantes ou consagrados os verdadeiramente presentes na memoria cultural, eran os seus inimigos contumaces, os seus negadores, os seus contrarios, os seus sepultureiros. Non odiaban nosa obra de forma determinada e concreta (pois non a coecan anda, tana absolutamente relegada e esquecida, condenada inexistencia) senn de xeito abstracto e apriorstico, como igualmente odiaran a calquera outra obra que ameazase o seu prestixio ou lles fixese sombra. Habera pois unha oposicin ou unha guerra mortal e sen cuartel entre os outros libros e esta obra particular da que estamos falando. E esta oposicin sera anda mis acentuada, especialmente vi-rulenta e asaosa con respecto a aquela obra que sendo, como as demais, outra, maiores pretensins manifestase de ser in-comparable e nica, absolutamente maxistral, a mil anos luz e mis al e por riba de tdalas outras.

Ora ben, estar presente na memoria cultural non significa outra cousa senn ser recordado; e s se recorda o que xa non ou anda non est presente ou aquilo que (xa, anda) est invisible e ausente. Pdese unicamente recordar aquilo que foi previamente esquecido ou que, logo de ser previamente recordado, volveu ser esquecido posteriormente. Ora ben, de

48g h49

isto ser as, as das obras mortalmente confrontadas (a que, no pasado e no futuro, est presente ou recordada, e a sa oposta, a que est esquecida e ausente) son a mesma obra. De tal xeito que a obra a imaxe mantn simultaneamente unha dobre relacin de oposicin e identidade consigo mes-ma: asemade ela mesma e outra; a que ela e tamn a sa abnegada negacin; o que significa que repetidamente distinta de si mesma.

Se presenza e ausencia ese par de opostos veen ser, no fondo, o mesmo, daquela a obra, o reflexo escrito da Orixe, a imaxe orixinaria, non pode ser (estar) ausente nin presente: nin unha cousa nin a outra senn algo distinto de ambas: ten que representarse, ser representacin.

Pero non como xa levamos dito representacin conci-bida como imitacin ou imaxe de ningn obxecto emprico, pre-existente na realidade ou no mundo no tempo e mis no espazo histricos senn reactualizacin, repeticin ou recomezo eterno desa linguaxe situada fra do mundo e que chamamos Literatura; linguaxe interminable e que non sig-nifica nada, e que, como tal Literatura, resulta ser xa, anda, sempre, dende a sa Orixe, mesmo tempo, anterior e posterior a toda obra terminada e determinada.

Mis que unha idea, un pensamento ou un concepto, a Literatura un facer. Pero un facer moi especial: accin so-cialmente inxustificable: soberanamente intil. Unha accin intil, unha actividade humana que non serve para nada, que nin mellora nin transforma a realidade, aproxmase moito inactividade ou inaccin. As, pois, para o escritor, a Lite-ratura (a creacin da sa obra) amsase como unha obra que asemade un desobrar; mesmo tempo facer e desfacer. Por tanto ela ha ter que ser algo distinto ou diferente dese par de opostos: un interminable re-facer.

A Literatura, como o movemento, demstrase andando. Hai Literatura porque se escriben obras; a Literatura re-escrbese ab origine cando se comeza unha nova obra. Iso que incesante-mente se repite ou se fai unha diferenza sen concepto. Vemos a literatura, podemos vivila ou experimentala pero non pode-mos definila; non sabemos o que .

O escritor identifcase tanto co seu texto que, precisamente por iso, morre ou desaparece nel. Non poder nunca reco-ecerse, posteriormente, na sa obra. E outro tanto sucede co lector. A experiencia de ler implicara a desaparicin do lector (a sa ausencia) no proceso da lectura. Non hai contido, non hai mensaxe comunicable, non hai ningn significado que se poida transmitir; que se poida extraer ou abstraer despois de que a lectura finaliza. O nivel semntico da lingua funcionara no libro como unha figura retrica mis. O lector nunca alcan-zar a saber representarse en conceptos o que le. Poder facerse mltiples preguntas, pero endexamais lograr descifrar o significado verdadeiro e ltimo da obra. Porque non o hai. Hai unha parte nocturna do libro o seu ncleo orixinario e esencial; o que se disimula tras da simulacin da imaxe que se manter sempre inalcanzable e invisible, a unha distancia insalvable do lector.

Blanchot como Pierre Klossowski, como Georges Ba-taille, como Roland Barthes, etc. era intelixente lector e admirador de Sade33. Coido que un bo exemplo do que el, o autor de O espazo literario, chama imaxe fascinante esa que mantn ou logra establecer un contacto a distancia co lector ben podera ser a imaxe pornogrfica. (O que non quere dicir que toda imaxe fascinante tea sempre que ser nin necesaria nin directamente pornogrfica).

50g h51

Preeminencia ontolxica da linGuaxe

A linguaxe a que d o ser a tdolos seres. Todos coe-cemos esa famosa oposicin metafsica entre os dous contra-rios: o Ser e o Nada. Podemos (e debemos) recordar a Lxica de Hegel, pero, as mesmo, o ttulo da celebrada obra de j.p. Sartre ese contemporneo de Blanchot titulada precisa-mente O ser e o nada34. Pois ben, o Ser da linguaxe tera que mostrrsenos como algo distinto (mis neutro) dese par de opostos ser e nada, pois ambas nocins requiren a exis-tencia previa e orixinaria da linguaxe para poderen ser pensa-das. A linguaxe constituirase, pois, no espazo intersticial do entre; aquilo que estara orixinariamente situado entre o Ser e o Nada: o non ser do Ser ou o Ser do non ser: simulacro, aparencia, imaxe.

Aquilo que d o ser a tdolos seres non pode, considerado en si mesmo, ser. Pero tampouco pode ser simplemente nada ou non ser. Poderiamos entn dicir, citando a Sexto Emprico e evocando, de pasada, o ttulo da mis famosa obra de Heigegger, que o Ser Tempo35. Pero se a linguaxe non o Ser, non podemos identificalo, sen mis, co Tempo. Pero tampouco con aquilo outro que normalmente se soe entender que sera o seu contrario: a eternidade.

A Repeticin ou, por dicilo dun xeito mis nietzcheano, o eterno retorno implicara simultaneamente identidade e oposicin entre Eternidade e Tempo36. Non se tratara dunha sntese dialctica entre os contrarios, senn de algo distinto: a Diferenza entre ambos. Algo que estara entre o movemento e a inmobilidade, a contemplacin (a ollada, a imaxe, a visin) e a cegueira: a desmesura infindable da Noite: aquilo que a mirada xamais lograr ver. Apolo e Dionisos: non unha snte-se conciliadora entre ambos, senn aquilo que hai de distinto

ou diferente entre eles e que non pode ser identificado con ningn deles dous. Blanchot, recorrendo mitoloxa grega (e As metamorfoses37 do poeta latino Ovidio), dlle un nome a esa Diferenza: Orfeo; o deus msico que descende s infernos para rescatar a sa defunta esposa Eurdice.

Teremos ocasin de falar detidamente sobre el mis tarde.Prosigamos:Aquilo que se repite o que sucede sempre e dende sem-

pre coma se nunca (en ningn momento concreto do tem-po) tivese sucedido. Mediante a repeticin, a vida, a vida que me pose a min e que eu xamais hei poder coecer nin posur; a vida, ese rudo e esa furia que nada significan ou que se escoitan sen significar nada, a vida, insisto, acada a transfor-marse en signo, letra, escritura, memoria ou exttica imaxe de si mesma. A vida contmplase a si mesma sen sabelo; pois esa contemplacin exttica (xa o dixemos varias veces) non cons-tite ningn saber.

O rumor da Biblioteca, invisible pero audible, nocturno ru-mor sen sentido nin significado, en cada libro particular, en cada obra, configrase como imaxe.

Pero esta imaxe amosa unha caracterstica moi notable na que ata onde eu coezo nin Blanchot nin os chamados filsofos da Diferenza38 estruturalistas, pos-nietzcheanos e pos-heideggerianos non soen reparar, quizais penso eu porque non a ven ou porque desvan a mirada.

Esta caracterstica, a saber, de extraordinaria importancia na mia opinin, podemos enunciala as:

Cada libro-imaxe sempre orixinariamente terceiro con res-pecto a un libro ausente anterior e a outro futuro ou posterior. Se nos permitimos falar dun libro a, outro b e outro c, entn o primeiro libro tera que ser o c, que est repetidamente entre o a e o b, dous libros ausentes; un xa desde sempre invisible e

52g h53

ausente, a (anterior ou pasado), e o outro, igualmente dende sempre, anda invisible e ausente: o futuro libro b. O libro c, o verdadeiramente primeiro ou inicial, despraza e reempraza, substite ou ocupa temporalmente o lugar (e aqu temporal-mente significa: sempre antes de tempo) dun libro anterior a, e simultaneamente persiste en desprazar e en re-emprazar, en seguir ocupando durante o maior prazo de tempo posible, o lugar ou a praza que xa lle correspondera libro futuro b.

Se o libro c puidese falar usara sen dbida esa linguaxe cainita e fratricida. Diranos: Eu despracei, exclun e estou a substitur falecido e ausente a, por un motivo de xusta vin-ganza, a saber: el levaba demasiado tempo desprazndome e substitundome a min, insista en seguir ocupando anda, no futuro, o lugar que xa me correspondera ocupar a min. Dese-xaba a mia morte, a mia non presenza; quera matarme ou exclurme; que eu non brillase, non chegase a brillar nunca39.

Pero, amais diso, cando eu, por fin, logrei chimpalo do trono e ocupar o seu sitio o seu sitial non s me limitei a vingar a ofensa que el antes me inflixira (quererme manter es-curo e apagado; desexar a mia ausencia e a mia morte; que-rerme impedir brillar) senn que vinguei tamn, nun loable acto de xustiza, a morte daquel outro libro anterior (sempre hai un a anterior a todo a, un signo sempre anterior a todo sig-no) que el, de por vez, tivera que expulsar do trono para poder desprazalo e reemprazalo; para ocupar, o mis rapidamente posible ou canto antes, o seu lugar. (Seu significa mesmo tempo o lugar de a e o lugar daquel outro libro anterior a a, o cal chamamos igualmente a; pois a significa precisamente iso: a anterioridade infinita). Cal a mia culpa? A travs de min establcese unha identidade espiritual, a travs do tem-po, entre aquel libro anterior que a previamente destronou e reemprazou e aquel outro futuro ou ulterior que eu sei que a,

aferrndose, tal que lapa, seu sitial, mil veces desexou ani-quilar para impedir que se situase, demasiado pronto (sempre demasiado pronto!) no seu sitial: Eu mesmo, c.

Ora ben, xa volo dixen: eu son o libro c (e ben sei que O abade c. un ttulo dun libro que escribiu que nos deixou escrito o poeta, pensador e novelista pornolxico, amigo de Maurice Blanchot, Georges Bataille. O mstico, o perverso, o atelogo, o libertino, o disoluto, subversivo, Georges Batai-lle40). De maneira que eu c, o sucesor de a, estou a ocupar o sitio que o forcei a desaloxar ou desocupar, pero tamn o sitio do antecesor de a e que a estivo a ocupar antes ca min. A tra-vs de min o derrocado antecesor de a regresa, retorna, volve ocupar o seu sitio anda que con outra mscara. Eu, c, son a mscara do predecesor de a. Pero, no futuro, outro (b), des-tituirame e substituirame a min. Por medio del a regresar, retornar, volver ocupar o seu antigo sitio (se re-presentar) anda que transfigurado, dicir, con outra mscara. Pero se a a quen eu eliminei retorna en b, un b constitudo no seu vingador (vingador de si mesmo, de a) daquela a e b son ocultamente o mesmo. B xa era anticipadamente a, con dis-tinto rostro. A xa era anticipadamente b con rostro diferente. Pero entn eu, c, xa era sen sabelo, anticipadamente o a que eu eliminei, e, por tanto, sen sabelo, de forma cega, oculta ou disfrazada (Nocturna). E xa era anteriormente, de forma disfrazada, ese mesmo b que, posteriormente, no futuro, me eliminar a min, e que, nese acto, sen el velo, de escuras, indi-rectamente se eliminar a si mesmo.

De se tratar dun home, c sera pois algun que estivese xa morto e anda vivo mesmo tempo; xa vivo e anda morto. Xa presente e anda ausente; xa ausente e anda ausente, etc. Por medio del establcese a identidade e a oposicin entre o antes e o despois, el a presenza (a fotografa, a imaxe)

54g h55

desa dobre ausencia, da sa propia morte ou ausencia tanto pasada como futura. E como tal representacin, como mero representante ou imaxe de si mesmo, carece de presente. El institese como imaxe que nega ou que se sita mis al do tempo linear irreversible, afirmando, mediante a repeticin ou o Retorno do mesmo, a mesmedade entre o visible e o invisible, o que se ve e o que (xa, anda) non se ve.

Na mia opinin certamente esa imaxe nega o Tempo, o seu decurso e o seu transcurso irreversible, pero non porque se encontre situada, sen mis, nin na eternidade nin na intempora-lidade da Orixe.

Se a re-presentacin nega o Tempo, faino dende o princi-pio, o comezo ou o fundamento dese mesmo tempo histrico que aparenta rexeitar, dese Tempo que ela simultaneamente rechaza e re-presenta e, de forma reiterada e re-corrente, reafir-ma. Ese fundamento non a intemporalidade, senn algo ben distinto: a Temporalidade mesma, como oculto fundamento fratricida, vingativo e cainita do moderno tempo acelerado; temporalidade abstracta que se non identifica con ningn mo-mento concreto do decurso temporal nin con espazo concre-to ningn: error e errancia interminable que nunca empeza e nunca acaba; a escritura, a literatura escrita concibida como un movemento ou un proceso que se desenvolve repetidamen-te baixo o signo funesto de Can.

A Biblioteca Universal constituira entn un espazo abstra-do do mundo, fra de calquera mundo concreto; o lugar sen lugar da errancia, o desacougo e a expatriacin.

Nese espazo e nun tempo uniforme e homoxneo que indistintamente o mesmo antes e despois, no pasado e no fu-turo os diferentes libros conviven nun interminable proceso de aniquilacin recproca que nunca d acabado de cesar: fratricida Can que xa estaba morto, fra da terra, desterrado,

fra do mundo, ningun o podera acabar de matar; a ningun lle estaba permitido re-matalo definitivamente.

Na Biblioteca Universal os libros posteriores destiten e substiten s anteriores, os cales nun repetido proceso de vinganza retornarn baixo a mscara doutros libros futuros e podern as destitur e substitur de por vez, de forma re-troactiva, nun tempo reversible, s que anteriormente os subs-tituran e os destituran a eles. Nin verdadeiramente vivos nin verdadeiramente mortos:

O Signo de Can. Complicidade no Mal, comunidade inconfesable entre eles

todos, pois todos aspiran mesmo: destitur e substitur s outros. Ocupar ou recuperar o seu lugar.

a vista, o odo, a escritura

Na Biblioteca escoitase un murmurio, un bisbiseo, un re-xoubeo, unha murmuracin: apagado rumor. O balbor remo-to de algo invisible e ausente.

Cando omos un rumor de pasos (e que outra [cousa] a escritura mis ca unha pegada ou unha calcada que deixaron uns pasos sobre a area, sobre a neve ou sobre a relva? Un rastro, un signo gravado sobre a pxina dun libro? A presenza que delata unha ausencia?) sabemos, adiviamos, antes de velo, que algun se achega. Podemos imaxinar (coa nosa mente, es-timulados polo odo) a incerta identidade da persoa que se nos est aproximando e da que anda non percibimos a imaxe. Esa persoa non est xa totalmente presente non acaba de estalo pero tampouco est anda totalmente ausente. Pero ese lonxano rumor de pasos (ou dunha tose, ou o da voz de algun que canta camiar ou que, como o deus Orfeo, est

56g h57

a tocar a frauta na distancia) pode ser non s a anunciacin ou o anuncio anticipado que delata a presenza inminente (anda non visible) dunha persoa que se acerca, senn tamn, e igual-mente, o audible recordo ou a resonancia anda perceptible polo odo que produce algun que est marchando, que est a ausentarse ou a afastarse.

As, pois, o rumor da Biblioteca significa simultaneamente das cousas contrarias: o que emite o libro que est chegando (que en certo modo xa chegou e anda non chegou) e do que eu non acado a percibir o rostro41, e o emitido polo libro que est marchando (que, en certo modo, anda non marchou, non deu acabado de marchar, e xa marchou) e do que eu s acado a ver, como moito, as sas costas. Estar repetidamente acercndose ou chegando (sen nunca dar acabado de facelo) e estar desachegndose ou marchando repetidamente, sen dar nunca acabado de facelo, son, en esencia, a mesma cousa. Na errancia nomdica e perpetua sen asentamento definitivo suponse que o que marcha faino para chegar a algures; para achegarse a outro sitio. Pero, para el, chegar a un sitio significa afastarse ou distanciarse del; continuar a viaxe. De xeito que chegar a algures equivale a non chegar, ou a chegar a ningures. O interminable rumor, o xordo murmurio impersoal e indife-renciado constite, pois, o anticipo e o recordo, o apagado eco da mia propia ausencia, a mia propia morte, tanto pasada como futura.

Mrrese. Escrbese. Algun abstracto e impersoal escribe. Ese algun, que calquera, non ningunha persoa concreta.

O individuo nmade Can ou o Xudeu Errante nun-ca , nunca poder ser, unha persoa concreta, pois a errancia significa non con-crecer, non crecer conxuntamente, no seo dunha comunidade concreta. O errante o solitario por ex-celencia. Mirmolo, vemos pasar a sa imaxe estranxeira e

fuxida, pero non sabemos quen . Fanse conxecturas, mur-mrase, escitanse certos dubidosos rumores sobre el; pero nada definitivo nin concreto. Do nmade, do vagabundo, dese individuo sospeitoso, ns, os sedentarios, descoecemos o seu pasado, pois nunca con-viviu nun con-crecer en nin-gunha vila, en ningunha cidade determinada onde a xente puidese chegar a coecelo; limitouse a pasar por ela; nunca chegou a estar. Pero tampouco teremos tempo para chegar a coecelo no futuro, pois nunca habitar nin con-vivir en ningn lugar: tan s, entre o viches e non viches, pasar por el. O nmade , xa que logo, para ns, a representacin ou a imaxe entrevista da sa propia ausencia simultaneamente pasada e futura.

Pasar, errar, estar-movndose, o movemento en xeral ence-rra un paradoxo e suscita unha apora: non estar xa onde anda se est e estar xa onde anda non se est. Ou non estar anda onde xa se est e estar xa onde anda non se est. Estar pasan-do, estar movndose. Andando, que xerundio. Tampouco andar, en infinitivo, significa o mesmo que ando, andei ou andarei. O nmade non pode estar presente en ningn sitio. A sa imaxe repeticin: 1) do seu xa non estar presente e anda non estalo, 2) do seu xa estar presente e anda estalo, 3) do seu anda estar presente e xa non estalo, 4) do seu xa non estar presente e anda estalo.

Pero xa dixemos que iso rumor: rumor que delata ou anti-cipa unha imaxe que nunca d acabado de chegar. Imaxe (ou ver libro) que eu anda non vexo. Pero tamn: rumor que de-lata a ausencia dunha imaxe que non d acabado de marchar. Imaxe que eu xa non vexo.

Pois ben, se o camiante oe o rumor de pasos detrs sa, sabe que algun un algun que tan algun como el; un algun que el non logra anda claramente identificar est

58g h59

xa-anda a pasar polo mesmo sitio polo que el anda ou xa aca-ba de pasar. E se oe o rumor dos pasos de algun que camia diante del (e que non chegou por tanto anda sa meta ou final da camiada) sabe daquela que ese algun est anda a pasar (e est xa pasando) polo mesmo lugar polo que el anda non pasou ou non pasou xa.

Ora, se o tempo repeticin eterna volta a empezar e se o protagonista dese tempo s nuamente algun (non un suxeito determinado) sucedera que, para ese algun, non ter pasado anda por tal sitio equivale a ter xa pasado anterior-mente; e ter xa pasado por el, equivale a non ter pasado anda.

O rumor sempre o rumor o eco dunha transgresin, dun acto criminal, ou mis rotundamente: o rumor dun crime.

Trtase sempre dun crime anterior, dun crime sempre an-terior, coecido de odas, que nunca foi directamente pre-senciado nin visto. Un crime perpetrado por algun invi-sible, sen rostro definido, mesmo tempo presente e ausente anda presente no mundo e xa ausente do mundo: un asasinato realizado de forma imprevisible e a traizn: con nocturnidade e aleivosa. Pero trtase tamn do rumor dun crime futuro ou posterior que ningun executou anda nin contemplou directamente.

Baixo a forma de vinganza, o rumor que sempre dubi-doso, confuso, incerto; pois algun non , en principio, nin-gunha persoa claramente determinada proxctase unha splica, un mandato, unha exhortacin cara futuro.

Segundo o Marqus de Sade, o desexo sexual exctase, ante todo, mediante o odo. En Os 120 das de Sodoma42 hai, como sabido, unhas narradoras. Estas mulleres relatan historias obscenas que os libertinos escoitan e que serven para aguilloar a sa luxuria: unha luxuria abstracta que non est directamen-te relacionada con ningn corpo en concreto.

Haber que recordar a Otelo? Shakespeare saba moi ben que o veleno o do sexo e maila morte penetran, de for-ma anticipada, polo odo. As palabras equvocas que o mal-vado Iago ese estilista do Mal destila no odo do Mouro de Venecia son a causa de que este, coas sas propias mans, acabe estrangulando ou esganando a Desdmona. O negro, o nocturno Otelo terminar asasinando, de noite, cegamente, sa propia esposa. Tamn o rei Hamlet morre envelenado polo odo: mentres dorme, o seu irmn Claudio, introdcelle a mortfera pezoa polo conduto auditivo. Do mesmo xeito que a imaxe non presenza viva e verdadeira, senn estatua, fotografa, cinematografa, retrato, dicir, presenza dunha re-presentacin, as tamn o rumor tampouco a voz ntida, cla-ramente audible de ningun que anda estea vivo e habite entre nosoutros, de ningun que poidamos identificar con espon-tnea certeza; sen dbidas nin vacilacins. O rumor a voz sospeitosa, desautorizada, desacreditada, que nos transmite a imaxe (o esprito, o espectro) de algun ausente, morto, sempre anteriormente asasinado. A prolongacin, o eco, o reflexo no tempo dunha voz sospeitosa e irresponsable: a de algun que, por estar xa morto, non pode responsabilizarse coa sa vida do que di (podera igualmente dicir calquera cousa) nin pode tampouco responder s preguntas que sobre iso que di se lle poderan formular. Hamlet non interroga espectro pater-no: limtase a escoitalo e a escribir na sa pizarra. O rumor escritura, imaxe espectral, representacin ou reproducin fo-nogrfica magnetofnica ou discogrfica dunha palabra ausente. A voz dese eu ausente dese El redcese a ser o conto, a historia (tale 43) contada por un idiota irresponsable e que nada concreto significa.

Pois o verdadeiro significado dunha palabra depende de quen a diga e da concreta situacin vital na cal ou no inte-

60g h61

rior da cal esa palabra sexa (por determinada persoa e non por calquera outra) proferida. Non hai ningn quen iden-tificable que se relacione directamente co confuso e annimo rumor da Biblioteca. Segundo dixera Wittgenstein, o signifi-cado (dunha verba) o uso 44, o uso que, nunha situacin lingstica, concreta e determinada, comunmente se lle d. Pero se a Literatura (esa invencin do sculo xix, segundo Mi-chel Foucault; invencin que infle e transforma retrospecti-vamente tdolos libros anteriores, includa a Biblia, que pasan a ser agora lidos coma se xa na sa orixe fosen ou tivesen que-rido ser Literatura); pero se a Literatura, dica, concibida, na perspectiva de Blanchot, coma linguaxe situada para aln de toda utilidade, toda usura e todo uso, como linguaxe ubicada fra do mundo, fra de toda situacin vital concreta, daquela a palabra nada significa ou significa repetidamente o Nada: ese nada que constituira o ser da Literatura entendido como Repeticin.

O significado que as palabras escritas (mudas, non pro-nunciadas en voz alta por ningun, senn simplemente, si-lenciosamente murmuradas pola Escritura mesma) teen no Dicionario, que vn sendo senn outras palabras? Unha palabra remtenos a outras palabras, as cales, de por vez, re-mtennos a outras palabras, dando lugar as a un crculo vi-cioso no que todo sentido fica esfarelado e destrudo. Words, words, words.

O mundo como afora, ou, mis ben, a linguaxe como o afora do mundo, como exterioridade nomdica e errabunda, implica a negacin de todo con-crecer comn e de toda hu-mana con-vivencia. Implica a ausentacin baixo a forma dunha universalidade planetaria e abstracta de toda Comu-nidade Territorial e Cultural concreta. Aniquilacin de toda co-munidade tradicional, localizada e arraigada con profundas

races nun determinado chan e de indubidable orixe agraria ou campesia. Na Literatura ese murmurio, ese rumor o que se expresara non sera en ningn [caso] a Voz Comn, a voz musical da Comunidade, senn a do individuo (os mlti-ples individuos) solitario e in-comunicado; que non comunica nada porque, se non haber comunidade, nada ten que comu-nicar; a voz sen voz do individuo, do derradeiro home que se limita a comunicar, mediante a Literatura, repetidamente, con monotona enfastiante, o seu propio anonadamento.

Se para o ser humano vivir, sentirse vivo, estar vivo signi-fica convivir ou vivir-con, concrecer cos prximos, os vecios e mais coa Natureza, o nmade solitario non vive, non viviu nunca nin, por iso mesmo, poder morrer nunca definitiva-mente. , redcese a ser, vago rumor e a in-significante imaxe (o signo escrito que nada significa) da sa propia morte.

O xordo rumor que o individuo oe na Biblioteca Univer-sal, no seu non dicir nada concreto, reptelle sempre o mesmo: a negacin de toda convivencia e de todo concrecer comn; a afirmacin (un re-afirmar, un reiterativo confirmar,