piezaz pieza - piezaapieza.anayaeducacion.es · aroa eta aro modernoa), horma-irudiak (espainiako...
TRANSCRIPT
6
6
Piezaz Pieza ................................................................................................................... 4
Lehen Hezkuntzarako materiala ......................................................... 8
Proposamen didaktikoa
Baliabideak
Aurkibidea
DEMODEMOA
DEMODEMOA
Iker dezagun historia .................................................................... 10
Iker dezagun historia ..................................................................... 27
4
Konpetentzietan oinarrituriko ikaskuntzan
euskarritzen den proiektua
ZII
EE Z
AA
PP Z
Piezaz Pieza proiektuak, Anayaren ohiko curriculum-zehaztasunean oinarrituz, hau eskaintzen du: irakasleek eta ikasleek protagonismo ahalik eta handiena edu-kitzeko moduko proiektu bat, konpeten-tzietan oinarrituriko metodologia baten bidez. Metodologia horrek bat egiten du ikasleen hurbileko errealitate pertsonala-rekin eta sozialarekin; gainera, jakin-mina sortzen du, eta erronka motibagarriak di-ren ariketa eta lan emozionalak plantea-tzen ditu; erronka horietan oinarrizko bi elementu nabarmentzen dira: ikertzea eta eginez ikastea. Hori guztia lortzeko, edukiak modu koherentean eta koordina-tuan sekuentziatu dira, ikasgai guztietan eta etapa osoan.
Ikuspegi horretan oinarrituz, eta modu malguan, proiektuak aukera ematen du hauek erabiltzeko: metodologia akti-boak, lankidetzako estrategiak, eta zi-rrarak kudeatzeko eta ekintzailetza gara-tzeko trebetasun pertsonalak eta sozialak; berdintasunaren eta inklusioaren aldeko apustua ere egiten du. Halaber, lehenta-sunezkoa da pentsamendu-estrategiak sortzen dituzten meto dologiak proposa-tzea, ikasleek beren ikaskuntzak buruan gordetzeko, gogo ratzeko, aztertzeko eta balioesteko.
Hizkuntza-komunikazioko konpetentzia funtsezkoa da inguruko mundua ulertze-ko ezaguerak izateko eta bizikidetzarako trebetasunak garatzeko. Beraz, Piezaz Pieza proiektuak Hizkuntza Plan antolatu
5
eta sekuentziatu bat dauka; plan horre-tan, ikasgai guztiek hartzen dute parte, modu koordinatuan, eta, horrela, ikasleek errazago lortuko dituzte gauzak ulertzeko eta ahoz nahiz idatziz adierazteko behar diren trebetasunak.
Ebaluazioari dagokionez, eta kalifika ziotik harago joanez, funtsezkoa da ikasleek autoebaluazio-estrategiak garatzea, bai ikaskuntzei buruz hausnartzeko, bai izan-dako aurrerapenak, lorpenak eta zailtasu-nak aztertzeko, balioesteko eta agerian jartzeko.
Zeharka, etapako ikasgai eta maila guztie-tan, IKTek sustaturiko konpe ten tziek oi-narri hauek dituzte: lanen planifikazioa, kudeaketa eta garapena; Sareko komu-nikazioa eta lankidetza, eta teknologien zentzuzko erabilera, betiere familien la-guntzaz.
Piezaz Pieza proiektu malgua da; bene tako protagonistak irakasleak eta ikasleak dira, eta, protagonismo horren bidez, estrate-giarik egokienak garatzen dira konpeten-tzietan oinarrituriko ikas kuntzak lortzeko.
Piezaz Pieza
Dena lotuta duen proiektua
Hauek dira proiektuaren zutabeak:
Zutabeen gainean, funtsezko 8 pieza eraikitzen dira, eta horiek, malgutasunez, ondo lotuta
daude Lehen Hezkuntza osoko ikasgai guztiekin.
Motibazioa
Inklusioa
Berdintasuna
FamiliaMalgutasuna
Curriculum- zehaztasuna
Konpetentzietan oinarrituriko ikaskuntza
Zeregin zirraragarriak
Metodologia aktiboak
Proiektu koordinatua eta kohesionatua
6
ZII
EE Z
AA
PP Z
Funtsezko piezak
Erronketan oinarritzen den ikaskuntza gaur egungo metodologiarik mo-tibagarrienetako bat da. Konpe-tentzietan oinarrituriko ikaskuntzan euskarritzen da, eta zentzu praktikoa ematen die eskuraturiko ezaguerei; izan ere, ezaguerok ikasleen eremu hurbilarekin lotzen ditu.
Metodologia
Ikasgai guztietan antolatuta, sekuen tziatuta eta integratuta dago; lagungarria da ahozko eta idatzizko trebetasunak garatzeko, baita hizkuntza erabiltzearekin ze-rikusia duten alderdiak ikasteko ere.
Hizkuntza-plana
Ekintzailetza-trebetasunak sustatzen ditu, hiru dimentsioetan: pertsona-la, soziala eta produkziokoa. Zehar-ka sustatzen ditu ikasgai guztietan, ariketak etapan zehar apurka- apurka sekuentziatuz.
Ekintzailetzaren kultura
Pentsamendu-estrategiek ikasten ikasteko konpetentzia sustatzen dute; gainera, lagungarriak dira ikasleak beren buru barruko proze-suez jabetzeko eta jokabide zuhurra eta kritikoa izateko.
Pentsamenduaren garapena
IKTak honetarako erabiltzen dira: in-formazioa lortzeko, aukeratzeko eta helburu jakin baterako erabiltzeko; he-rritartasun digitala garatzeko, eta lanak planifikatu, kudeatu eta egiteko kon-petentziak lantzeko. Ikaskuntzarako eta ezaguerarako teknologiatzat (IETak) erabiltzen dira.
IKTak
Eskaintzen diren estrategien bidez, ikasleek parte hartuko dute beren ikaskuntzaren ebaluazioan. Hain zu-zen ere, «zer ikasi duten» eta «nola ikasi duten» aztertuko dute; aldi be-rean, portfolioa eta balioespen ob-jektiboa egiteko beste tresna batzuk ere erabiliko dituzte.
Ebaluazioa
Ikaskuntza-egoera sekuentziatuak es-kaintzen ditu, ikasleen hazkunde per-tsonala eta soziala kontuan hartzen duten ikasgai guztietan; ikasleak, ho-rrela, beren eta gainerakoen zirrarez jabetu, eta gai izango dira zirrarok ulertzeko eta kontrolatzeko.
Hezkuntza emozionala
Lankidetza-teknikak aplikatzea ona da ikasleek parte hartzeko, ikas-teko eta ardura izateko; horrela, komunikaziorako eta lankidetza-rako gaitasunak sortzen dira.
Lankidetzako ikaskuntza
7
8
Lehen Hezkuntzarako
materialaIkaslearentzakomateriala
Irakaslearentzako materiala
Proiektuaren gakoak (Irakaslearen webgunean eskuragarri)
Materialak honako hau azaltzen du, modu erraz eta praktikoan: proiektuaren gako didaktiko guztiak, helburuak, oinarri pedagogikoak, ga-koek etapa osoan duten segida, haiei lotutako teknikak eta egiturak, etab.
Proposamen didaktikoak Balio handikoak dira irakaskuntza-ikaskuntza prozesua bideratzeko. Ikasliburuaren orrial-deak datoz, edukiak hobeto aplikatzeko. Ariketen soluzioak ere badatoz, baita proiek-tuaren gakoak aplikatzeko iradokizunak eta baliabide osagarriak ere.
Baliabideak Unitate bakoitzerako, fotokopiatzeko fitxak daude aniztasuna lantzeko, eta ebaluazio- probak ere bai. Gainera, www.anayaharitza.es webgunean, inprimatzeko baliabide osagarri gehiago eskaintzen dira.
Maila bakoitzerako
9
Ikasgelako materiala Gizarte Zientziak 1. Familia-jolasa (zuhaitz genealogi-koa eta ahaidetasun-harremanak), paisaia-jolasa (pai-saia motak, elementu naturalak eta giza elementuak, urtaro-aldaketak).
Gizarte Zientziak 2. Espazioan orientatzeko jolasa (pla-noan orientatzeko elementuak, puntu kardinalak eta bi-de-hezkuntza), eguzki-sistemako sorta (Eguzkia, plane-tak, errotazioa eta translazioa).
Gizarte Zientziak 3. Horma-irudiak (Espainiako eta Europako fisikoak eta politikoak, eta mapamundia), historiako sorta.
Gizarte Zientziak 4. Horma-irudiak eta txartelak (His-toriaurrea, Antzinaroa), horma-irudiak (Espainiako eta Europako fisikoak eta politikoak, eta mapamundia).
Gizarte Zientziak 5. Horma-irudiak eta txartelak (Erdi Aroa eta Aro Modernoa), horma-irudiak (Espainiako eta Europako fisikoak eta politikoak, eta mapamundia).
Gizarte Zientziak 6. Horma-irudiak eta txartelak (Aro Garaikidea), horma-irudiak (Espainiako eta Europako fisikoak eta politikoak, eta mapamundia).
Pr
oiek
tu d
igita
la Ikaslearen eta familiaren webguneawww.anayaharitza.es webgunean, hezkuntzako eta kultura-aisialdiko baliabideak aurkituko dituzu; adibidez, ariketa in-teraktiboak, ikasleentzat eta familientzat interesgarria den informazioa, etab.
Liburu digitalakMaila bakoitzerako, ikasliburu osoa duen liburu digital bat; baliabide digitalak eta proposamen didaktikoa ere baditu. Hirugarren mailatik aurrera, edukiak IKTen bitartez lantzeko eta sakontzeko liburu digital bat ere izango du ikasleak.
Irakaslearen webguneawww.anayaharitza.es webgunean, material hauek aurkituko dituzu maila bakoitzerako:t Proiektuaren programazioa eta dokumentazioa.t Proposamen didaktikoa, eta, horren barruan, baliabi-
deetan datozen aniztasuna lantzeko fitxak eta ebaluazio- probak, guztiak inprimatzeko moduko formatuan.
t Proiektuaren gakoak.
t Honako hauek dituen baliabide-bankua:– Hizkuntza-plana.– Amaierako produktua (egiteko laguntzak). – Jolastuz ikasi (ikaskuntza ludikoa).– Mapa mutuak– Unitate bakoitzerako baliabideak: IKTak erabiltzen jaki-
teko fitxak (herritartasun digitala), bideoak, aurkezpenak eta ariketa interaktiboak, irudi-galeriak...
– 3.-6. mailetan: «Ikasi dudana antolatu», «Portfolioa» eta «Ikasteko» atalen bertsio inprimagarriak (laburpenak, eskemak, taulak, etab.).
LiburuakMaila bakoitzerako liburu bat; curriculumeko edukiak gure erkidegoko araudiaren arabera sekuentziatuta ditu eta konpetentzietan oinarrituta dago, ikasitakoa aplikatzeko.
Webguneko baliabideak
Proiektuaren
programazioa eta
dokumentazioa
Proposamen didaktikoa
Proba idatzien sorgailua
Piezaz Pieza
Lehen Hezkuntza
t�6OJUBUF�CBLPJU[FSBLP�CBMJBCJEFB
L
Baliabide-bankua
Gizarte Zientziak 1
AURKIBIDEA LAGUNTZA
ERANSKINAK
Gizarte Zientziak
3Lehen Hezkuntza
Iker dezagun historia6
Sarrera
10
Unitatearen aurkezpenaUnitate honetan, historiarekin lotuta dauden edukiak (den-boraren arrastoa) landuko ditugu. Gure asmoa da neska-mutilak eduki horiek ikusten eta erabiltzen has daitezela, gainetik bada ere. Irakaskuntza-ikaskuntza prozesu hori behar bezala bideratu eta gaia aurrera eramango duen ardatz egokia finkatzeko, honako segida didaktikoa pro-posatzen dugu:
t Hasteko, historia eta denbora historikoa kontzeptuak zer diren azalduko dugu.
t Denbora historikoa zer den ulertu ondoren, iturri histo-rikoak eta historiaren aldiak lantzen hasiko gara. Horrek ikuspegi globala emango die ikasleei.
t Landuko dugun hurrengo gaia museoak eta monumentuak izango dira. Lehenengoak hainbat iturri historiko biltzen dituzten zentroak direla ikusiko dugu; eta bigarrenak, leku edo garai jakin bateko historiaren parte izan direla.
t Horren ostean, «Txoko teknikoa» atalean, denbora-lerro bat egingo dugu; helburua izango da historia unibertsa-leko gertaera garrantzitsuenak mailakatuta eta segida bati jarraituz kokatzeko gaitasuna garatzea.
t Garrantzitsua iruditzen zaigu ikasleek historia lantzeko erabiltzen diren denbora-unitate nagusiak ezagutzea, baita aldi garrantzitsuenak zein izan diren jakitea ere.
t Azkeneko orrialdeetan, hiru atalek osaturiko blokea dago: «Ikasi dudana antolatu», «Zer ikasi dudan» eta «Nola ikasi dudan». Lehenengoan, unitatean zehar garatu di-tugun edukiak finkatu eta egituratuko ditugu; bigarren atalean, unitatean ikasitakoa berrikusten lagunduko di-guten hainbat ariketa biltzen dira; eta hirugarrenean, ikaslearen metakognizioa errazten duen portfolioaren atala ageri da.
Konpetentzien ikasketa errazteko, antzinako objektuei bu-ruzko erakusketa bat antolatzea proposatzen da unitate honetarako zeregin moduan. Azken produktuari begira eman beharreko urratsak unitatean zehar banatuta agertzen dira, gaiarekin bat datozen ataletan, lan-faseak mailaka egokitzeko
Horrez gain, ezagutzen garapenarekin eta ariketen bidez bideraturiko eskola-lanarekin batera, hainbat teknika era-biliko ditugu pentsamendua, lankidetza, emozioen hez-kuntza, ekintzailetza eta teknologien erabilera erraztu eta sakontzeko. Hizkuntza- eta komunikazio-konpetentziak ere bultzatuko ditugu; eta esparru hori osatzeko, hainbat testu mota aztertu eta ekarpenak bilduko ditugu, trebetasunak garatu eta ezagutzak finkatzeko.
Baliabideak eta materialakUnitate hau lantzeko, ikaslearen liburuaz eta proposamen didaktikoaz gainera, honako hauek ere oso lagungarriak izango dira:
t Bai liburu digitalean eta bai Anaya Haritzaren webgunean (anayaeducacion.es) bilduta dauden material digitalak; hainbat ariketa mota eta baliabide daude.
t Fotokopiatzeko materiala eta indartzeko, sakontzeko eta ebaluaziorako ariketak dituzten fitxak.
t Horma-irudiaren material osagarria eta irudi-galeria bil-tzen duen informazio-posterra.
t Unitate didaktiko bikoitien amaieran hiruhilekoa berri-kusteko agertzen diren ariketak; hiruhileko bakoitzeko bat agertzen da.
t Historiari buruzko mapa tematikoak. t Unitate didaktikoan lantzen den gaiari buruzko aurkez-
penak, agiriak eta bideoak.t «Ikasi dudana antolatu» eta «Portfolioa» ataletako orrial-
deen inprimatzeko bertsioak.t Unitatea berrikusteko laburpena eta eskema.t Baliabideen atala; honako hauek biltzen ditu: bitxikeriak,
igarkizunak, jolasak, aho-korapiloak, txisteak…t Suntsigarriak diren eta ez diren beste material batzuk;
adibidez, argazkiak, eskutitzak, erremintak, tresnak… Antzinako gauzak denak.
11
Unitatearen edukiak
Oinarrizko konpetentziak
Hasierako orrialdea– Hasierako egoera– Erronka– Azken produktua
IIKGKEBJ / GKGZAKMD / AKPI
Denboraren joana eta historia– Denboraren joana– Zer da historia?
KHLKIIIK / MK / ZK / TK
Historiako aroak– Historiaurrea– Antzinaroa– Erdi Aroa– Aro Modernoa– Aro Garaikidea
MK/ ZK / TKIIK
Iturri historikoak– Iturri idatziak– Iturri ez-idatziak
MK / ZK / TKIIKKHLKKKKD
Museoak eta monumentuak– Museoak– Monumentuak
MK / ZK / TKIIKGKEBJ / AKJI / GKGZAKMD / AKPIKKKDNEK
Txoko teknikoa– Denbora-lerroa
MK / TKGKEBJ / ZK / GKBZIIK / AKIJ
Azken orrialdeak– Ikasi dudana antolatu – Zer ikasi dudan– Nola ikasi dudan
MK / ZK / TKKKKD GKEBJ / AKIJ / GKGZAKMD / AKPIKHLK
(IIK): Ikasten ikasteko konpetentzia: pentsatzen jakitea eta ikastea. (NEK): Norberaren ekimenerako konpetentzia: egiten eta ekimenez jokatzen jakitea. (GKEBJ): Gizarterako konpetentzia: elkarrekin bizitzen jakitea. (AKIJ): Autonomiarako konpetentzia: izaten jaki-tea. (KKKD): Komunikazio-konpetentzia eta konpetentzia digitala: komunikatzen jakitea. (GKGZ): Gizarterako konpetentzia: gizarte-zientziak. (KHLK): Komunikazio-, hizkuntza- eta literatura-konpetentzia: hizkuntzak eta literatura. (MK): Matematikarako konpetentzia: matematika. (ZK): Zientziarako konpetentzia: naturaren zientziak. (TK): Teknologiarako konpetentzia: teknologia. (AKMD): Arterako konpetentzia: Musika eta Dantza. (AKPI): Arterako konpetentzia: plastika eta Ikus-entzunezko adierazpena. (MKGH): Motrizitaterako konpetentzia: gorputz-hezkuntza.
Edukiak eta konpetentziak
Hizkuntza-planat��Gauza batek izan
dituen aldaketak azaldu (azalpen-testua)
t��Denbora-lerro bat egin (azalpen-testua)
Pentsamenduaren garapenat�Aukerakt� Ikusi-pentsatu-galdetu
Lankidetzako ikaskuntzat�1-2-4t� Buru pentsalariak
Hezkuntza emozionalat Bizitza eta ongizaterako
konpetentziak: ondo sentiarazten diguten lekuak daudela jakitea
Ekintzailetzaren kulturat�� Ekimena (produkzio-
dimentsioa): soluzio berriak ematen ditut
IKTakt��6OJUBUFLP�CBMJBCJEFBL��
ariketa interaktiboak, ardatz kronologikoak, animazioak eta bideoak
t��j*LBTJ�EVEBOB�BOUPMBUVx�eta «Portfolioa»: orrialde hauek inprimatzeko bertsioa
t��j+PMBTUV[�JLBTJx�FUB�«Ikasteko»
Ebaluazioat�� Zer ikasi dut?t�� Zer kostatu zaidan
gehien eta zer gutxien ulertzen
t�� Noiz ikasten dudan ondoen
t�� Nire maila adierazit�� Zertarako balio dit
ikasitakoak?
Hemen aurkituko dituzu garatuta gakoei lotutako teknikak:
Piezaz pieza. Proiektuaren gakoak.
Funtsezko piezak
12
104
Pedrok eta bere aitak margolanak gogoko dituztenez, margolan garrantzitsuak dituzten museoak bisitatzera joan ohi dira. Ahal dutenean, margolanei buruzko informazioa bilatzen dute. Gaur Velázquezen txanda izan da, XVII. mendeko margolari sevillarrarena. Margolan oso ospetsuak margotu zituen; hala nola Meninak. Etxean Interneten sartu dira, eta margolan horren xehetasunak bilatu dituzte. Non eta noiz margotu zen ikusi dute bideo batean, eta baita margolaneko pertsonaiak zein diren ere. Margolanari esker, historiari buruz zertxobait gehiago jakin ahal izan dute.Ondoren, Madrilgo El Prado museoa bisitatu dute, koadroa aurrez aurre ikusteko.
Espero nuena baino handiagoa da. Begira bideoak azaldutakoa zein ondo ikusten den.
Ez gara hurbiletik ikus teko gogoarekin geratuko.
Iker dezagun historia6Hasierako irudian bi eszena agertzen dira.
Lehenengo eszenan, aita-semeak ordena-gailua erabiltzen ari dira, Interneten obra historikoei buruzko bilaketa bat egiteko (kasu honetan margolan batzuei buruz). Bi-garren eszenak protagonismo handiagoa hartzen du, eta historiako une jakin batzue-tan margolanen inguruan egon zen interesa eta gustu estetikoa hurbiltzen die ikasleei.
Testuan agertzen den egoeran argi ikusten denez, iturri historikoak erreferente bihur daitezke ezagutza eta jakintzari begira; adi-bidez, museoetara bisita eginez, baita mu-seo birtualetara sartuz ere. Izan ere, gaur egun, ondarearen eta kulturaren parte diren monumentu eta museoetako asko adituek formatu digitalean egindako dokumentuen bitartez bistaratu daitezke.
Historia ikastea teknologien erabilerarekin lotu dugunez, museoetara egindako bisita birtualei buruzko gogoeta egingo dugu, eta ikasleek horri buruz zer dakiten hautematen saiatuko gara. Horrez gainera, ikerketarako interesa eta jakin-mina bultzatuko ditugu; eta agerian jarriko dugu arlo honetan ger-tatzen den kontraste handia bat: batetik, Internetek ekarri duen aurrerakuntza, eta bestetik, dokumentu historikoak esku artean erabilita sortzen den zirrara.
Hasi
Irudiarekin jolastuBi orrialde hauek lantzeko, testua irakurri eta ikasleei irudiari buruzko go-goeta txiki bat egiteko eskatuko diegu. Neska-mutilen motibazioari eragi-teko, honelako galderak egingo dizkiegu:
t�Nor agertzen da testuan eta irudian?
t�Non daude? Zertan ari dira?
t� Testuan esaten da nola esaten zaien koadroak eta margolanak kon-tserbatu eta erakusten dituzten lekuei? Ikusi duzue baten bat? Zein?
t� Zergatik uste duzue bilatu dutela margolanari buruzko informazioa Interneten? Zer alde egongo da Interneten aurkitutako informazioa-ren eta aurrez aurre ikusten dutenaren artean?
t�Margolanaren ondoan bi kartel daude. Zer egon liteke idatzita?
13
Gainditu dudala erakusteko...
erakusketa bat prestatuko dut
Objektu zaharren erakusketa prestatuko dugu.
Objektuak sailkatu, data jarri eta ordenatu egingo ditugu.
Erakusketa egingo dugu.
Denboraren joana eta historia
Aro historikoak
Iturri historikoak
Museoak eta monumentuak
Euskal Herriko historia
1Urra
tsa
2
Urra
tsa
3
Urra
tsa
Zertarako dira museoak?Museo esaten zaie iraganeko, orainaldiko eta,
zenbaitetan, etorkizunean izango diren objektuak ikusgai dauden lekuei. Museo askotan, erakusgai
dagoenari erreparatu eta denbora nola igarotzen den ikus dezakegu.
Erronka gainditzeko...
ikertu eta ikasi
Erronka bat dugu zuretzat
Denboraren joana egiaztatzeko gai al zara?
Unitate honetako erronka erakusketa bat prestatzea izango da, eta erronka horri begira ikasleek urrats batzuk eman behar-ko dituzte. Urrats horiek unitatean zehar agertzen dira, zenbait ataletako eduki zeha-tzekin lotuta. Bi orrialde hauetan, gertaera historikoak eta gizaterian egon diren aurre-rapenak jaso eta erregistratzea zein garran-tzitsua den aipatzen da.
Lehenagoko garaietan, iraganean edo au-rreko urteetan gertatu izan denari buruzko ebidentziak izateko, zer gordetzen ahale-gintzen garen azalduko dugu. Horretarako, unitateko gaia (denboraren joana eta his-toria) testuinguruz jantziko dugu, erronkan zehar bilduko ditugun iturri, dokumentu eta objektuak erabiliz.
Ikasle guztien ekarpenak agertu eta azale-ratuko dituen erakusketa bat egitea lagun-garria izan daiteke neska-mutilengan iturri historikoak errespetatu eta zaintzeko ardura hartuko duen talde-izaera bultzatzeko. Be-raz, taldean lortzen diren adostasunak bul-tzatuko ditugu, hainbat material eta baliabi-de mota erabiliko ditugu, gogoeta egingo dugu eta gai horri buruz ikasleekin eginda-ko arrazoiketak praktikan jarriko ditugu.
Erronka lortzeko bidean, segida didakti-koan aurrera egiten dugun neurrian, es-kolako lanarekin lotuta dauden oinarrizko konpetentziak integratuko ditugu. Erronkan planteatzen diren urratsek azken produktua mailaka eta pausoka eraikitzen lagunduko digute.
Erronka azalduko dugu
Hasierako egoera laburbildu
Erronka proposatu Nola gainditu erronka?Nola erakutsi
gainditu dudala?
Museoak denboraren joana gauzen bidez erakusten duten lekuak direla esanda, historian izan diren aurrerapenak eta gertaera gogoangarriak era-kusteko erreferentetzat ezar-tzen ditugu.
Erronkaren esanahia, eman beharreko urratsak eta azkene-ko produktua zehazteko, tes-tuinguru bat sortu behar dugu. Horretarako:
t� Kontuan izan egunero erabil-tzen ditugun zer gauza aldatu diren historian zehar.
t� Landu denboraren igarotzea ikastetxe, herri eta etxeko tes-tuinguruak erabiliz.
Antzinako objektuen erakusketa eginda.
Ikasleek erronka gaindituta izango dute urrats hauek eman badituzte:
t� Antzinako objektuen erakusketa an-tolatu.
t� Objektuak sailkatu, data jarri eta or-denatu.
t� Erakusketa egin, bildutako guztia erakusteko.
Erronkaren segida
Metodologia-iradokizunakBi orrialde hauetako lehenengoa lantzen hasteko, iraganean gertatu ziren jazoerak gogora ekarriko ditugu, orain gertatzen direnak aipa-tuko ditugu, eta etorkizunean ziurrenik gertatuko direnak planteatuko ditugu.
Hori egin ondoren, orrialdea talde handian irakurriko dugu, denon ar-tean. Denboraren joana eta historia azpimarratuko ditugu, baliabide moduan orrialdeko irudiak erabiliz.
Gero, bigarren orrialdean, denbora historikoaren kontzeptua mugatu-ko dugu, eta beste bi denbora-motarekin zer alde dagoen azalduko dugu: bizitako denbora eta hautemandako denbora.
Horrez gainera, datazioak zer esan nahi duen sakonduko dugu, eta an-tzinako jazoerak edo egungoak diren kontuan hartuta denbora neur-tzeko unitate batzuk edo beste batzuk erabiltzen direla ikusiko dugu. Horretarako, lagungarria izango da iraganean eta gaur egun erabili di-ren eraikitze moduei buruzko irudiak (marrazkiak) konparatzea.
Amaitzeko, denbora historikoaren erreferentzia moduan Kristoren jaio-tza erabiliko dugu, eta hainbat adibide jarriko ditugu kontzeptua uler-tzeko. Adibidez, dinosauroen aroa K.a. da, eta teknologiaren aroa, K.o.
Bi orrialde hauetan garatutako edukiak zehaztu eta aztertu ondoren, egon litezkeen zalantzak argituko ditugu eta «Ulertu, pentsatu…» ata-leko ariketak egiteko esango diegu ikasleei.
Baliabideak. Bitxikeriak
Lurraren historia osoa urtebetean bilduko bagenu, Aro Modernoko gi-zakia abenduaren 31ko azken minutuetan baino ez litzateke agertuko.
Baliabideak. Zer dela eta zer dela?
Zer dela eta zer dela? Hegan doa, baina hegorik ez du; arineketan pasa-tzen da, baina hankarik ez du.
(Denbora)
Soluzioak1 Erantzun bat baino gehiago dago. Gazteluak eta harresiak iraun
dute. Baina kanpoaldeko guztia aldatu egin da, eta orain ez dira
14
106
Denboraren joanaPertsonok denboraren joana hauteman dezakegu, iraganeko, orai-naldiko eta etorkizuneko gertaerak kokatzeko gaitasunari esker.
t�Iragana: Jada gertatu diren ekintzak.
t�Orainaldia: Une honetan bertan gertatzen ari diren ekintzak.
t�Etorkizuna: Oraindik gertatzeke dauden ekintzak.
1492ean Amerika aurkitu izana gertaera historiko bat da.
Denboraren joana eta historia
Historia iraganean gertatu ziren eta
gogoratzea komeni zaigun gertaeren
multzoa da.
Historia aztertu eta idazten duten pertsonak
historialariak dira.
1 Irudi horien artean 700 ur-te inguruko aldea dago. Zerk dirau berdin eta zer aldatu da?
Ulertu, pentsatu...
Iragana Orainaldia
Zer da historia?
Funtsezko piezak
Pentsamenduaren garapenaAukerakPentsaerak bultzatuko ditugu. Horretarako, ikasleei denboran zehar nola bidaiatuko luketen pentsatzeko esango diegu. Gaur egun bidaiatzeko erabiltzen ditugun mo-duetatik aldendu eta beste aukera batzuk asmatzeko eskatuko diegu.
Hezkuntza emozionala Bizitza eta ongizaterako konpetentziak: ondo sentiarazten diguten lekuak daude-la jakiteaGiltza hau lantzeko modua ematen duten ariketek irudimena eta sormena bultzatu-ko dituzte fantasiazko testuinguruetan, eta neska-mutilek aukera izango dute iraga-neko hainbat egoerarekin identifikatzeko. Horretarako, «denboraren makina» horrekin bisitatu daitezkeen lekuak edo gauzak kon-paratzeko esango diegu, eta kontatu die-zaietela gero ahoz ikaskideei zer sentsazio edo zirrara eragin dieten.
Hizkuntza-plana Gauza batek izan dituen aldaketak azaldu (azalpen-testua)Kasu honetan, azalpena testu mota jarraitu baten bidez ematen da, ahoz. Eta informa-zioa ere ahoz osatzea egoki izango da arike-ta honetan, erronkan eskatzen den erakus-keta nola egin eta zer erabili erabakitzean, era honetako aukerak ere badaudela kon-tuan hartzeko.
15
107
U·6
Denbora historikoaIragana oso denbora-tarte handia da. Horre-gatik, historia aztertzean, ezinbestekoa da ger-taerak denbora historikoan kokatzea. Gertae-rak kokatzeak datazio izena du.
Datazioak zenbait denbora-unitate erabiltzen ditu:
Denbora historikoa neurtzeko darabilgun erreferentzia-punturik ohikoena Kristo jaio zen urtea da, eta 1. urtetzat hartzen da. Horren ildotik, gertaerak Kristo aurretik (K.a.) edo Kristo on-doren (K.o.) gertatu zirela esaten dugu.
Objektu zaharren erakusketa prestatuko dugu.
Etxean, esan objektu zaharren erakusketa bat prestatzen ari zarela, eta galdetu ea zerbait eskolara ekar dezakezun. Ekartzen ditugun ob-jektuekin, erakusketa bat egingo dugu.
321Urratsa
2 Alternatibak Idatzi erantzuna «Iragana» duen gal-dera bat.
3 Hausnartu eta hitz egin zure ikaskidearekin: zer-nolako bizitza izango zenuke, denboraren ma-kina batean beste garai historiko batera bidaiatu
ahalko bazenu? Nola bidaiatuko zenuke, egungo garraiobiderik gabe? Esan zer egingo zenukeen.
4 Binaka jarrita, prestatu aurkezpen labur bat, sarritan erabiltzen dugun objektu batek denbora-ren joanarekin izan duen aldaketa azaltzen duena.
Ulertu, pentsatu...
Kristo aurretik (K.a.) Kristo ondoren (K.o.)
Kristoren jaiotza
Denbora banatzeko, bosturtekoak (5 urte), hamarkadak (10 urte), mendeak (100 urte), eta milurtekoak (1 000 urte) darabiltzagu.
Denbora banatzeko, minutuak, orduak, egunak, asteak, hilabe-teak eta urteak darabiltzagu.
Aspaldiko gertaerei data jartzeko Gertaera berriei data jartzeko
Orrialde honetan erronkaren lehenengo urratsa planteatzen da. Ikasleei informazioa ematen zaie etxean aztarka hasi daitezen familiak erakuske-tarako proposatu ditzakeen gauzen jatorri eta antzinatasunari buruz. Erakusketarako ekar ditza-keten gauza batzuen adibideak esango dizkiegu: liburuak, telefonoak, erlojuak, idazmakinak, sukal-deko edo laneko tresnak... Kontuan izan beharko dugu kasu batzuetan, beharbada, familien lagun-tza zuzena beharko dela aukeratutako gauza ikas-tetxeraino kalterik hartu gabe edo ondo babestu-ta ekartzeko.
Erronka: 1. urratsa
zaldia eta lantza hartuta justa izeneko zaldun-lehiak jokatzen, ezta torneoak egiten ere; turistek ikus dezaketen monumentu historikoa bihurtu da.
2 Erantzun asko daude. Gertatu ziren jazoerak hartzen dituen aldi za-bala.
3 Erantzun asko daude.
4 Erantzun asko daude. Hartu daitezkeen gauzak: idazmakina, argaz-ki-kamera…
Ariketa osagarriak1 Talde handian, egin iraganean jazo ziren gertaeren zerrenda bat,
gaur egungo gertaeren beste zerrenda bat eta etorkizunean gerta litezkeenen beste bat.
Soluzioa: Erantzun bat baino gehiago.
2 Gogoan duzu gertaera historiko garrantzitsuren bat? Komentatu zure ikaskideekin.
Soluzioa: Erantzun bat baino gehiago.
3 Aztertu orrialdean eraikinei buruz agertzen diren irudiak. Zer alde ikusten dituzu?
Soluzioa: Aldamioak, materialak igotzeko modua, garraiatzeko mo-dua…
4 Imajinatu nola egingo diren eraikinak etorkizunean.
Soluzioa: Erantzun bat baino gehiago.
16
108
Historia aro historiko izena duten denbora-tartetan banatzen dugu, hobeto ulertzeko. Bost aro bereizten ditugu: historiaurrea, Antzinaroa, Erdi Aroa, Aro Modernoa eta Aro Garaikidea.
Aro historikoak
Historiaurrea
Antzinaroa
Denbora-tarte hori idazkera asmatu zenean hasi zen, eta Erromatar Inperioa erortzean
amaitu, K.o. 476. urtean.
Lehen gizakiak agertzean hasi zen, duela bi milioi urte baino gehiago, eta
idazkera asmatzean amaitu, duela 5000 urte inguru.
Metodologia-iradokizunakBi orrialde hauetan historiaren aroak ikusten hasiko gara, eta horre-tarako, irudi grafikoak erabiliko ditugu baliabide nagusi moduan. Lehenengo eta behin, hasierako ebaluazio bat eta ikasleek gai horri buruz aldez aurretik zer dakiten hautemateko diagnostiko bat egingo dugu.
Ondoren, historiaren aroei buruzko irakurgai bat landuko dugu, irudiz lagunduta: aldi zehatz bat aipatzen denean, horri dagokion irudia ikusiko dugu. Azalpenari laguntzeko denbora-lerro bat era-bil daiteke –eduki zehatz hori hurrengo orrialdeetan landuko bada ere–; ikasgelako arbelean zein arbel digitalean marraztu dezakegu, aro bakoitzak zer iraupen izan zuen hobeto ulertzeko.
Amaitzeko, hiztegi berriaren eta eduki berrien inguruan sortu ahal izan diren zalantzak argituko ditugu, eta bi orrialdeetako «Ulertu, pentsatu…» atala egingo dugu.
Baliabideak. Bitxikeriak
Historiako lehenengo liburua K.a. 3500. urtekoa da, sumertarren aro-koa –Mesopotamian bizi izan zen lehenengo herria–, eta kuneiforme izeneko sisteman idatzita dago.
Baliabideak. Poema: Behin batean bazen
Behin batean bazenzereko zeraren zereangizon neandertal batleize baten aterpean.Oinetakorik ez zuen,ortozik ibiltzen zen.Zu baino goapoago iritzita,mamut berokia jantzita.
(Anonimoa)
17
109
Ulertu, pentsatu...
1 Ordenatu aroak beren irau-penaren arabera.
2 Behin aro historikoak az-tertu ondoren, zein arok esango zenuke iraun zuela gehien?
3 Erreparatu ondorengo iru-diei. Zein aro historikotan kokatuko zenuke irudietako bakoitza?
U·6
Erdi Aroa
Aro Modernoa
Aro Garaikidea
Erromatarren inperioa erori zenean hasi zen, eta Amerika
aurkitzean amaitu, 1492an.
Denbora-tarte hori Amerika aurkitu zenean hasi zen, eta Frantziako Iraultza gertatzean
amaitu, 1789an.
Oraingo aroa da, 1789tik gaur egunerartekoa.
Soluzioak1 Historiaurrea, Antzinaroa, Erdi Aroa, Aro Modernoa eta Aro Garai-
kidea.
2 Historiaurrea.
3 Antzinaroa eta Aro Garaikidea.
Ariketa osagarriak1 Esan zein diren historiako aroak eta azaldu ahoz ikaskideari bakoi-
tzaren ezaugarri nagusiak. Hori egin ostean, aztertu aroetako bakoi-tzean gertatu izan diren jazoera batzuk
Soluzioa: Historiaurrea, Antzinaroa, Erdi Aroa, Aro Modernoa eta Aro Garaikidea.
2 Ikertu zer aldi bereizten diren Historiaurrearen barruan.
Soluzioa: Paleolitikoa, Neolitikoa eta Metal Aroa.
3 Egin taldeka historiako aroei buruzko ikerketa-lan bat, ezaugarri na-gusiak, bizimodua... azalduz. Ondoren, erakutsi eta azaldu ikasge-lan, gainerako ikaskideen aurrean.
Soluzioa: Erantzun bat baino gehiago.
18
110
Iturri historikoak dokumentu batzuk dira, iraganean gertatu zenari buruzko informazio garrantzitsua eman diezaguketenak eta historialariek gertatu zena azaltzeko baliatzen dituztenak. Iturri historikoak bi motatakoak izan daitezke: idatziak eta ida-tzi gabeak.
Iturri idatziakHistoria idazkerarekin hasten da; ondorioz, historiaren iturri na-gusia dokumentu idatziak dira. Hona hemen zenbait dokumen-tu idatzi:
Iturri historikoak
Lege-dokumentuak
Eskutitzak, memoriak,
egunerokoak
Prentsa
Liburuak
Buztinean eginiko
inskripzioak
Harrian eginiko
inskripzioak
Metalean eginiko inskripzioak
Kartelak
Funtsezko piezak
Lankidetzako ikaskuntza1-2-4Ariketa honetan, aukera ematen da gaur egungo iturri historikoen inguruan lehenen-go bakarka lan egiteko, gero binaka, eta azkenik, 4ko taldeetan. Ariketa ikasle guztiei batera planteatu diezaiekegu, eta minutu bat edo bi utziko bakarkako gogoeta egi-teko. Denbora hori igarota, binaka jarrita, erantzun bat adosteko esango diegu. Lan horretarako ere minutu bat edo bi utziko diegu. Azkenik, ikasleak lauko taldeetan batuko dira, bateratze-lana egingo dute eta erantzunak laburtu eta ondorioak aterako dituzte.
Metodologia-iradokizunakBi orrialde hauetan, iturri historikoak zer diren eta zein diren landuko dugu. Izan ere, iturri historikoak dira iraganeko jazoerei buruzko infor-mazioa ematen diguten dokumentu garrantzitsuenak.Hasteko, ikasleei etxean antzinako gauzarik duten galdetuko diegu, edo inon antzinako gauza edo gertakariren bat adierazten duen ezer ikusi duten. Ondoren, testua taldeka irakurriko dugu eta bertan ager-tzen diren irudiak aztertu eta deskribatuko ditugu. Komenigarria izango da arbelean iturri motei eta iturrien sailkapenari buruzko eskema erraz bat egitea. Amaitzeko, hiztegi berriaren eta eduki berrien inguruan sortu ahal izan diren zalantzak argituko ditugu, eta bi orrialdeetako «Ulertu, pentsa-tu…» atala egingo dugu.Baliabideak. BitxikeriakHerodoto Halikarnasokoa gizateriako lehenengo historialarietako bat da. K.a. 484. urtean jaio zen Asia Txikian edo Anatolian, gaur egungo Turkian; eta eurentzat ezaguna zen munduan zehar bidaia asko eta lu-
zeak egin zituen. Historiaren aitatzat jotzen da K.a. 444. urtean idatzi zuen «Historiae» lana dela eta. Antzinako historiaren iturri dokumen-tal garrantzitsuena da, zehaztasun handiz deskribatzen baitu antzi-nako mundua; grekoz idatzi zuen eta bederatzi liburuk osatzen dute.
Baliabideak. Aho-korapiloak
Historia da denboran zehar izandako gertaerak jazo ahala gertatu izan diren jazoerak jasotzen dituennarrazioen kontaketa.
Soluzioak1 Erantzun bat baino gehiago. Internet, mugikorrak, ordenagailuak…
2 Arkeologoak.
Ariketa osagarriak1 Egin ezagutzen dituzun iturri historiko motei buruzko eskema labur bat.
Soluzioa: Iturri idatziak: legezko agiriak (legeak), prentsa (eguna-riak...), memoriak, egunerokoak, eskutitz pertsonalak, liburuak. Iturri
19
111
U·6
Idatzi gabeko iturriakBadira balio handiko dokumentuak diren beste zenbait iturri, iragana, hau da, historia, ezagutzeko balio digutenak. Horiek ahozkoak, grafikoak edo materialak izan daitezke.
Ahozko iturriak
Iturri grafikoak
Iturri materialak
1 1-2-4 Jarri taldeka eta azaldu zer iturri historiko berri erabil di-tzakegun gaur egun.
2 Nire lehengo eta oraingo iritzia Aztertu zer izen
duten lurperatutako hondakinak aztertzen dituzten pertsonek. Zer ikas dezakegu beraiei esker?
Ulertu, pentsatu...
Objektuak sailkatu, data jarri eta ordenatu egingo ditugu.
Saiatu ekarritako objektuak gutxi gorabehera noiz erabiltzen ziren jakiten. Erabili txartel bat objektuaren izena, erabilpena eta gutxi gorabeherako data jartzeko.
Erakusketan nola ipiniko diren jakiteko, antolatu objektuak dataren arabera: zaharrenetatik hasita modernoenetaraino.
31 2Urratsa
Kantak
Mapak Argazkiak eta filmak Margolanak
Elezaharrak
Txanponak
Tresnak
Eraikinak
ez-idatziak: grafikoak (irudiak, argazkiak, filmak, mapak), materialak (objetuak, armak), ahozkoak (abestiak, ipuinak, kondairak).
2 Zer alde dago iturri historiko idatzi baten eta ahozko iturri historiko baten artean?
Soluzioa: Idatzia paper edo liburuen bidez transmititzen da. Ahoz-koa, ahoz aho.
Planteaturiko erronkaren bigarren urratsak iker-keta kronologikoa eta objektuak etiketen bidez bereizteko eskulana lotzen ditu. Fitxa moduan kartoi-mehez egindako txartelak erabil ditzake-gu; bertan, objektuak zer izen duen, zertarako erabiltzen den eta gutxi gorabehera noizkoa den edo noiz erabili zen idatziko dugu. Etiketatze lana egin ondoren, objektuak modu kronologikoan or-denatuko ditugu: antzinakoenetik berrienera. Ari-keta hau egiten dugun bitartean, iturri historikoen garrantziari buruzko gogoeta egingo dugu; tar-tean, erakusketa prestatzeko erabili ditugun iturri idatziak eta ez-idatziak aipatuko ditugu.
Erronka: 2. urratsa
20
112
Museoak Ziur izan duzula museoren bat ezagutu eta bertara joateko au-kerarik.
Museoak eta monumentuak
Museo bat gizartearen zerbitzura dagoen leku publiko bat da, xede kulturala duena. Bil-dumak (artearen edo zientziaren arlokoak, kasu) erosi, mantendu, aztertu, aditzera eman eta era-kusgai jartzen ditu.
Hainbat motatako museoak daude: artelanenak, ohiturenak, pertsona ospetsu batenak eta abar. Museoetan erakusketak ikus ditzakegu, hala nola artelanenak, balio handiko objektuenak, arma eta uniforme militarrenak, eskulangintza-erakusketak...Zenbait herrik artxibo deritzen lekuak dituzte, iturri idatziak, iturri grafikoak eta herriaren historiari buruzko materialak gor-detzeko.Adibidez, artxiboetan legeak edo herriko dokumentu idatzi za-harrak aurki ditzakegu, edo eskutitzak, pertsona historiko ospe-tsuen egunerokoak, egunkariak eta abar.
Metodologia-iradokizunakAtal hau lantzen hasteko, neska-mutilei galdetuko diegu bi orrialde hauetako lehenengoan agertzen den irudia zeri buruzkoa den ba ote dakiten, eta inoiz horrelakorik ikustera joan ote diren. Baietz erantzun duten ikasleek horrelako bat zer lekutan ikusi duten eta zer gai lantzen zen ere azalduko dute. Bestela, honelako galderak egin ditzakegu:
t�Zertarako balio du leku honek? Zer egoten da horrelako lekuetan?…
Hori egin ostean, bi orrialde hauetako bigarrenean garatuta agertzen diren edukiak irakurriko ditugu gelan, denon artean; eta hiztegiaren edo bestelako arloren baten inguruan egon daitezkeen zalantzak ar-gituko ditugu.
Bigarren orrialde horretan, beste iturri historiko bati erreparatuko dio-gu: monumentuei. Horretarako, irudietan agertzen diren argazkiak aztertuko ditugu, eta neska-mutilei argazki horietan zer agertzen den adierazita galdetuko diegu. Gero, monumentuei dagozkien azalpen eta edukiak irakurriko ditugu eta proposatzen diren ariketak egingo
ditugu talde handian, binaka jarrita zein bakarka; unean uneko egoera kontuan izanda, gehien komeni den moduan.
Baliabideak. Zer dela eta zer dela?
Gela handiko eraikin honetan, harrapatuta nabil koadro eta artelanetan.Zer da?
(Museoa)
Soluzioak1 Erantzun bat baino gehiago. Adibidez:
Bilduma: interes edo balio berezia dutelako biltzen diren antzeko gauzen multzoa (liburuak, koadroak…).
Kontserbatzaile: Museo edo artxibo bateko arte ondareaz edo agi-riez arduratzen den pertsona.
Zaharberritzaile: margolanak, estatuak eta balio handiko beste ar-telan eta objektu batzuk zaharberritzen lan egiten duen pertsona.
Funtsezko piezak
IKTak Komeni da proposatzen den informazioa-ren bilaketa zuzenean gidatu eta gainbe-giratzea, batez ere Internete erabili behar denean. Ikasgelan arbel digitala edo pan-tailadun proiektorea edukiz gero, bilaketa talde handian egitea proposatu daiteke.
Lankidetzako ikaskuntza Buru pentsalariakNeska-mutilek elkarri azalduko diote zer egin beharko litzatekeen ikerketa txiki bat aurrera eramateko. Zer egin behar den ja-kin eta ulertu dutenean, bakarka lan egingo dute. Baten batek lana nola egin ez badaki, hasieratik abiatuko dugu berriro prozedura.
Pentsamenduaren garapena Ikusi-pentsatu-galdetuNeska-mutilei ikerketa txiki bat egiteko esango diegu, gaia hau izanik: monumen-tuak eta monumentuekin gertatzen ari dena, edo euren ustez gertatzen ari dena. Ikasleek euren interpretazioa azaltzean arra-zoiak eta argumentuak eman beharko dituz-te, eta horretan indar egingo dugu. Horren ostean, jakin-mina zerk sortzen dien galde-tuko diegu.
Estrategia honek oso ondo funtzionatzen du talde eztabaidetan. Bakarka ere landu dezakegu, idatziz. Beste bide bat izan daite-ke, bakarka pentsatzeko denbora-tarte bat uztea, bakoitzak bere ideiak taldearen au-rrean azaldu eta arrazoitu baino lehen.
21
113
U· 6
Monumentuak Monumentuak balio artistiko eta historiko han-dia duten arkitektura- edo eskultura-lanak dira.
Monumentuek leku baten historia kontatzen dute. Lan horiek ia herri guztietan aurki ditza-kegu; monumentuak dira, adibidez, elizak, gazteluak, jauregiak, dorreak, harresiak, esta-tuak...
Erakusketa egingo dugu.
Iritsi da erakusketa egiteko unea. – Ikaskideekin zenbait mahai apain ditzakezu, eta objektuak begi-bistan jarri.
Horrela, erakusketa ikustera gonbidatu dituzun pertsonentzat erakusgai egongo dira.
– Erakusketari argazkiak atera eta blogean, web-orrian edo eskola-aldizkarian argitaratu ditzakezue.
1 2 3Urratsa
Madrilgo Alcaláko atea
Ávilako harresia
Ulertu, pentsatu...
1 Lauko edo bosteko taldetan jarrita, bilatu hitz hauek hiztegian eta idatzi esanahia: bilduma, kontserbadore, ikerlari, zaharbe-rritzaile, gidari, pinakoteka, laguntzaile, atezain, monumentu.
2 Bilatu, Interneten edo beste iturri ba-tzuetan, zure herriko edo probintziako mu-seoak. Osatu behekoaren antzeko fitxa bat, gehien erakartzen zaituen museoarekin:
3 Buru pentsalariak Taldetan jarrita, deskribatu
eta aztertu orrialde honetan ikus daitez-keen monumentuak. Horretarako, osatu taula hau:
4 Zer proposatuko zenuke, museorik ez duten herrietako pertsonek beste herrie-tako museoak bisitatu ahal izateko?
Prest duzue erakusketa!
Gonbidatu bertara senide eta lagunak!
Museoaren izena: ............................................
Sorrera-urtea: ................................................
Zer dago bertan erakusgai? .........................
..............................................................................
Kopiatu eta osatu
ZURE KOADERNOAN
Kopiatu eta osatu
Kopiatu eta osatu
ZURE KOADERNOAN
Kopiatu eta osatu
Monumentua Nolakoa da? Zertarako da?
Zeren sinboloa da?
Erronka gaindituta !
Ikertzaile: zerbaiti edo norbaiti buruzko ikerketa egiten duen per-tsona.
Gida: Museo bat ikustera doazenei lagun egiten dien eta museoa erakutsi eta erakusketei buruzko informazioa ematen dien pertsona.
Atezain: Eraikin publiko baten zaintza, garbitasun eta giltzen ardura duen pertsona.
Azafata: Hainbat zerbitzutan publikoari arreta eta informazioa ema-ten dion emakumea.
Pinakoteka: Margolanen galeria edo museoa.
Monumentu: Norbaiten edo zerbaiten gomutaz egiten den lan publi-koa. Balio artistikoa, arkeologikoa, historikoa, etab. duen eraikuntza.
2 Erantzun bat baino gehiago.
3 a) Alcaláko atea. Madril inguratzen zuen hesi edo hormara lotuta zegoen atea; hiriaren ipar-ekialdeko sarbidea zena. XVIII. mendean eraiki zuten. Estilo neoklasikokoa da, erromatarren garaipen ar-kuen antzekoa.
b) Ávilako harresia. Ávila hiriaren alde zaharra inguratzen duen hesi militarra. 2516 m ditu, 2500 almena, 87 dorre eta 9 ate. XII. men-dean eraiki zuten eta inbasioen aurrean babesteko balio zuen.
4 Erantzun bat baino gehiago. Bisita birtualak, jarduera osagarriak ikastetxetik…
Ariketa osagarriak1 Inguruko museo baterako bisita programatu. Esan neska-mutilei eu-
ren lurraldeko museoren bat aukeratzeko. Eskatu museo hori zerga-tik aukeratu duten arrazoitzeko beste ikaskideei.
Soluzioa: Erantzun bat baino gehiago.
2 Talde txikietan jarrita, ikasgelan erakusketa bat egin. Neska-mutilek erakusketan zer agertu nahi duten aukeratu beharko dute lehenen-go, eta ondoren, iturriak bilatu eta informazioa bildu beharko dute. Amaitzeko, bakoitzak museoetan izaten diren langileen zeregin bat beteko du (gida, atezin…).
Soluzioa: Erantzun bat baino gehiago.
Funtsezko piezak
Ekintzailetzaren kultura Ekimena (produkzio-dimentsioa): soluzio berriak ematen ditutIdeia-jasa planteatu daiteke, talde handian egiteko. Lehenengo urratsa adostasunaren bidez informazioa biltzea izango da eta, ondoren, proposaturiko ekimenen artean bideragarriak izango direnak bultzatzea. Proposamen guztiei bide emango diegu, batzuk zentzugabeak iruditu arren. Horiek, hasieran ekimenen artean jarri bai, eta on-dorengo baheketan bazter utziko ditugu, zergatik alboratu diren azalduz.
Atal honetan, erronkaren azken urratsa agertzen da. Erakusketa, ikasgelan ez ezik, ikastetxeko bes-te lekuren batean ere jar daiteke (korridoreetan, erabilera anitzeko gelan…). Horrez gain, ikasleen familiak erakusketa ikustera etortzeko aukera ere hor dago. Zer esanik ez, argazkiak edo bideo bat egin daiteke, ikastetxeko egunkarirako, webgu-nerako edo blogean (baldin eta badago) muntaia bat egiteko. Kontu handiz zaindu beharko dugu objektu bakoitza zeinena den, familiei gero arazo eta kalterik gabe itzultzeko.
Erronka: 3. urratsa
22
116
Txoko teknikoa
Denbora-lerroaBatzuetan, historialariek metodo grafiko oso erabilgarri bat baliatzen dute, ekintzak denboran zehar nola gertatu diren adierazteko; me-todo horri denbora-lerro deritzo. Denbora-lerroan adierazten da zein diren gertaerarik nabarmenenak eta zer datatan gertatu ziren, ordena kronologikoan.Denbora-lerro bat honela irudikatzen da:
Nola egiten da denbora-lerro bat?
Denbora-lerro bat egiteko hau egin behar duzu:
1. Aukeratu adierazi nahi dituzun gertaerak, eta eman bakoitzari de-finizio labur bat.
2. Gertaera horiek noiz gertatu ziren ikusi.
3. Kokatu gertaera bakoitza eta dagokion data denbora-lerroan, era ordenatuan.
Kontuan izan:
– Denbora-lerro gisa gezi bat erabil dezakezu. Objektu bat ere erabil dezakezu, baita forma zuzen eta kurbatuak ere.
– Hitzez gain, badira gertaerak adierazteko beste zenbait baliabide ere; irudiak, kasu.
1 Orain, prestatu denbora-lerro bat zure ikaskidearekin. Den-bora-lerroak azken urteotan gertatu zaizuena eta izan dituzuen ikasturteak adieraz ditzake, edo bestela, zure eskolan edo herrian urteetan zehar gertatu dena.
Lehenik gertatu
dena
Data Data Data Data Data Data
Bigarrenik gertatu
dena
Hirugarrenik gertatu
dena
Laugarrenik gertatu
dena
Bosgarrenik gertatu
dena
Metodologia-iradokizunakBi orrialde hauetako lehenengoan agertzen den «Txoko teknikoa» ata-lean, helburua da neska-mutilek denbora-lerro bat egin dezatela ikas-kide baten laguntzarekin; eta argi ikus dezatela adierazpen grafiko hori denbora-tarte jakin batean izandako gertaera eta jazoera historikoak adierazteko modua izan daitekeela.
Horretarako, «denbora-lerro» kontzeptuak zer adierazten duen azaldu-ko dugu lehenengo, eta gero, adierazpen grafiko horretan zer elementu kokatu ohi diren identifikatuko dugu (datak eta gertaerak).
Hori egin ostean, denbora-lerro bat nola egiten den azalduko dugu; bai-ta egikeran zer aukera egon daitezkeen, itxurari dagokionez (geziduna, objektuduna, lerroduna edo forma kurbatuduna) edo lerroarekin batera beste elementu batzuk ere erabiltzeari dagokionez: esaterako, hitzak eta irudiak, gertaerak adierazteko.
Amaitzeko, denbora-lerro bat egingo dugu, beti ere orrialdearen amaie-ran proposatzen den ariketan ematen diren premisak kontuan hartuta.
Baliabideak. Denborari eta historiari buruzko esaerak
«Historia edozeinek egin dezake; baina historia idatzi, per-tsona apartek baino ez».
Oscar Wilde (1854-1900) Dramaturgo eta nobelista
«Historia hainbeste ankerkeriaz beteta egoteko arrazoi nagu-sia asperdura da».
Fernando Savater (1947-?) Filosofo espainiarra
«Norbera baino lehenago zer gertatu den ez jakitea betiere-ko ume izatea da».
Zizeron (K.a.106 –K.a.43) Idazle, hizlari eta politikari erromatarra
23
117
U · 6
Ikasi dudana antolatu
Hitz-bilduma
Kopiatu eta osatu eskema hau zure koadernoan, «Hitz-bilduma» atalean dau-den hitzekin.
Iturri
Denbora
Antzina
Idatziak Orainaldia
Museoak
? ren joana ? historikoak
Aro historikoa
Iragana, ? eta etorkizuna
Iturri ? Denbora historikoa Idatzi gabeko iturriak
Historiaurrea
Erdi Aroa
Aro Modernoa
Historia duten lekuak
Monumentuak?
Historia
? aroa
Aro Garaikidea
anayaharitza.es Baliabide-bankuko «Ikasi dudana antolatu» atalean, orrialde honen bertsio inprimagarria duzu.
anayaharitza.es Ez ahaztu «Ikasteko» eta «Jolastuz ikasi» atalak baliabide-bankuan kontsul-tatzea.
1 Definitu hitz hauek eta gehitu zure hiztegian.
Ikasi dudana antolatu«Ikasi dudana antolatu» atala egiteko, bigarren mailako kontzeptu-mapa bat planteatu da. Historiari buruzko informazioa janzteko, «Hitz-bilduma» atalean agertzen diren hitzak erabili beharko ditugu. Hor azaltzen diren terminoak unitate bakoitzarekin erlazionatuta dauden terminoen glosario bat egiteko erabil daitezke, ikaslearen koadernoan.
Soluzioak: (goitik behera, ezkerretik eskuinera)
Denboraren joana. Iragana, orainaldia eta etorkizuna. Antzinaroa. Iturri historikoak. Iturri idatziak. Museoak.
Ariketa osagarriakAriketa osagarri moduan, denbora-lerroen hainbat adibide ematea proposatzen da, neska-mutilak euren denbora-lerro propioa egiten hasi baino lehen.
24
118
Zer ikasi dudan
1 Osatu definizio hau zure koadernoan:
Historia iraganeko ? multzoa da.
2 Idatzi koadernoan hitz hauen esanahia:
a) Iturri historiko.
b) Aro Historiko.
3 Idatzi iturri historikoen lau adibide.
4 Zer-nolako iturri historikoa da margolan bat?
5 Zer denbora-tarte bereiz ditzakegu historian? Izendatu.
6 Zer aro historikotan kokatuko zenituzke zure aitona-amonak?
7 Ziur izan duzula beheko filmak ikusteko au-kerarik. Ba al dakizu zer arotan gertatzen den filma? Zer dakizu aro horiei buruz? Zer alde dago film horietan islatzen den aroko animalien eta pertsonen eta gaur egun bizi direnen artean?
8 Esan esaldi bakoitza zuzena ala okerra den:
Orain, zuzendu oker dauden esaldiak, de-finizio egokia lortzeko.
9 Jarri denbora-tarte hauek ordenan, handie-netik txikienera.
10 Historia aurkikuntza eta asmakizun garran-tzitsuz josia dago: gurpila, inprenta, lurrun-makina, txertoak…
Zer-nolako ekarpena egin diote makinek pertsonen bizimoduari?
Iturri historikoak
1.2.3.4.
Kopia
tu eta osatu
ZURE KOADERNOAN
Copia y completa
Lehen gizakia gazteluetan bizi zen.Historia ezagutzeko, iturri historikoetatik informazioa lortu behar dugu.
Milurtekoa mila urteko denbora-tartea da.
Hamarkada bat denbora-unitate handiagoa da mende bat baino .
Milurtekoa
Hamarkada
Bosturtekoa
Urtea Mendea
Copia y completa
ZURE KOADERNOAN
Kopiatu eta osatu
Metodologia-iradokizunakAtal honetan proposatzen diren ariketek prozesu kognitibo batzuk jartzen dituzten abian; esaterako, erabakitzea, aztertzea, inferitzea, sailkatzea… Landu beharreko trebetasunak dira; beraz, galderei eran-tzuten diegun neurrian edo lana amaitzen denean, egokia izango da zuzenketak taldean egiteko tarte bat hartzea, eta irizpide eta informa-zio trukea bideratzea. Horrela, neska-mutilak koadernoan idatziko di-tuzten erantzunak irakasleak eskatzen duen horrekin bat etorriko direla konturatzen eta ohitzen joango dira.
Proposatzen den azkeneko ariketan, baliabide digital bat ikusi behar da. Baliteke behin baino gehiagotan ikusi behar izatea. Horrez gain, eta aldi berean, ikusiko diren edukiei buruzko ohar labur batzuk idatzi-ko ditugu arbelean, geroago etorriko den azalpenaren gida moduan erabiltzeko.
Telebistan ikus daitezkeen dokumentuek ez bezala, baliabide digital hauek (baita Interneteko dokumentalak edo bideo proiekzioek) mo-dua ematen digute irudia gelditzeko, sekuentziaren bat errepikatze-ko, prozesu bat zehaztasunez behatzeko… Oharrak hartu eta galderak idazteko aukera ere ematen digute. Beraz, neska-mutilen behaketara-ko gaitasuna eta iritzi kritikoa bultzatzeko oso modu egokia da.
Zer ikasi dudan 1 Historia iraganean gertatu ziren eta gogoratzea komeni zaigun ger-
taeren multzoa da.
2 a) Iturri historikoa: iraganeko gertaerei buruzko informazioa ematen diguten agiri, eskutitz, argazki, mapa edota objektuak dira, histo-rialariek gertatutakoa azaltzeko erabiltzen dituztenak.
Funtsezko piezak
Ebaluazioa Unitatearen amaieran agertzen den atal honen helburua da neska-mutilek ikasi du-tenari buruzko gogoeta egin dezatela, eta horretarako autoebaluaziorako ariketa ba-tzuk ematen dira.
Ikasleei gogora ekarriko diegu portfolio bat egiteko modua dutela unitatearen hasiera-tik, gero aukera izateko zer ikasi duten, nola ikasi duten eta ikasitako horrek egunero-koan zertarako balio dien jabetzeko.
25
119
1 Idatzi, zure koadernoan, ulertzeko errazenak eta zailenak iruditu zaizkizun unitate honetako kontzeptuak. Idatzi errazena iruditu zaizuna termometro positiboaren azpian; zailena, berriz, termometro negatiboaren azpian.
4 Unitate honetan ikasi duzuna egunerokotasunean erabil dezakezula uste al duzu? Idatzi, gutxienez, erabilpen horietako bat.
2 Egiaztatu. Hobeto ikasten dut...
(Berdea = asko; laranja= hala-nola; gorria = gutxi)
Ikastaldean parte hartzen dudanean
Jarduera guztiak egiten ditudanean
Erronka guztiz amaitzen dudanean
Norbaitek laguntzen didanean
Positiboa Negatiboa
Osatu
ZURE KOADERNOANedo bertsio inprimagarrian
3 Marraztu irudi hau koadernoan. Ipini puntuak irudian, alor bakoitzean zer maila duzun adierazteko (1, 2 edo 3); ondoren, elkartu puntuak.
1
2
3 AsperduraGogo bizia
EstutasunaPoza
anayaharitza.esOrrialde honen bertsio inprimagarria duzu balia-bide-bankuko «Portfolioa» atalean.
Gogoratu unitate honeta-ko lana zure portfoliorako aukeratzea.
6. PORTFOLIOANola ikasi dudan
b) Historiaren aroak: historia aztertzeko zehazten eta bereizten di-ren denbora-tarte edo aldiak.
3 Erantzun bat baino gehiago. Liburuak, argazkiak, eskutitzak, agi-riak, monumentuak…
4 Iturri grafikoa.
5 Historiaurrea, Antzinaroa, Erdi Aroa, Aro Modernoa, Aro Garaiki-dea.
6 Aro Garaikidea.
7 Erantzun bat baino gehiago.
8 Gezurra. Gezurra. Egia. Egia.
Hamarkada denbora neurtzeko unitate bat da, mendea baino txi-kiagoa.
Historiaurreko gizakia haitzuloetan bizi zen.
9 Urtea. Bosturtekoa. Hamarkada. Mendea. Milurtekoa.
10 Erantzun bat baino gehiago. Eraikinak altxatzeko behar den den-bora gutxituz, zama eta pertsonen garraioan, komunikabideetan…
Nola ikasi dudanPlanteaturiko ariketen helburuetako bat da neska-mutilei euren ikas-keta prozesuaz gogoeta eginaraztea.
Ariketak askatasun osoz egiteko esango diegu, notarako helburu-rik gabe; koadernoan bertan edo gaiak antolatzeko eta gordetzeko aproposa izan daitekeen beste euskarriren batean egin daitezke, nes-ka-mutilek modu naturalean eta autonomoan erantzutea besterik ez dezaten izan buruan. Dena dela, komeni da lanok egiteko denbora eta euskarria zehaztea, atal hau neska-mutil guztiek osorik egin ahal izango dutela ziurtatzeko.
Funtsezko piezak
IKT-en beste baliabide batzukHistoriaurreko txabola bat nola egin daite-keen azaltzen duen bideo-muntaia, ikasleek erraz lortu eta erabiltzeko moduko mate-rialekin egiteko modukoa. Arkeologia es-perimentalak eraikuntza haietan landareak erabiltzen zirela iradokitzen du, eta guk ere erabiliko ditugu, naturan erraz aurki ditzake-gun landareak.