Garapenerako lankidetzak gaur egun zein garrantziaduen gogoan harturik, prestakuntzarako eskuliburu-bilduma honek hainbat testu erraz inguratu nahidizkie garapenerako gobernuz kanpoko erakundeei(GGKE) eta garapenerako lankidetzaren inguruandabiltzanei, garapen-lan horrek dituen alderdiez–hainbeste baitira– aritu daitezen, haiek aztertuz etaeztabaidatuz.

Bilduma honek dakarren materiala Nazioar tekoLankidetza eta Garapenari burruzko Ikasketa Institu-tuko adituek gertatu dute, honako hiru erakundehauek izenpeturik dauzkaten hitzarmenetan jasota-koakordioen barruan: Euskal Herriko Unibertsitatea,Kanpo Harremanetarako Ikazkar itza eta EuskoJaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitate eta IkerketaSaila. Hemen jartzen duen eta agertzen den guztiarenerantzule bakarrak egileak berak dira.

G A R A P E N E R A K O L A N K I D E T Z A

Garapenerako lankidetza:sorrera eta bilakaera historikoa

1

ONDO PRESTATURIKEGOTEKO ESKULIBURUAK

1

LANKIDETZAEUSKAL

PUBLIKOA

Diputación Foralde Bizkaia

Bizkaiko ForuAldundia

Gipuzkoako Foru AldundiaDiputación Foral de Gipuzkoa

Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu

Salneurria: 1.000 PTA.

JUSTICIA

Diputación Foral de AlavaArabako Foru Aldundia

Diputación Foralde Bizkaia

Bizkaiko ForuAldundia

Gipuzkoako Foru AldundiaDiputación Foral de Gipuzkoa

JUSTICIA

Diputación Foral de AlavaArabako Foru Aldundia

9 788445714171

La colección Manuales de Formación pretendeponer al alcance de las ONGDs y las personas vin-culadas al mundo de la Cooperación al Desarrollounos textos sencillos que sirvan para el estudio y eldebate de las diferentes cuestiones relacionadas conesta importante cuestión de nuestro tiempo.

Los materiales de esta colección han sido prepara-dos por especialistas del Instituto de Estudios sobreel Desarrollo y la Economía Internacional,Hegoa.Este trabajo forma parte de los acuerdos recogidosen los convenios firmados entre la Universidad delPaís Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea,la Secreta-ría de Acción Exterior,y el Departamento de Edu-cación,Universidades e Investigación del GobiernoVasco,siendo la responsabilidad de sus contenidosexclusiva de los autores.

COOPERACIÓN PARA EL DESARROLLO

La cooperación al desarrollo:surgimiento y evolución histórica

1

MANUALES DEFORMACIÓN

PÚBLICAVASCACOOPERACIÓN

Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen ZerbitzuNagusia

P.V.P.: 1.000 PTA.9788445714171

La c

oope

raci

ón a

l des

arro

llo:s

urgi

mie

nto

y ev

oluc

ión

hist

óric

aG

arap

ener

ako

lank

idet

za:s

orre

ra e

ta b

ilaka

era

hist

orik

oa

Garapenerako lankidetzak gaur egun zein garrantziaduen gogoan harturik, prestakuntzarako eskuliburu-bilduma honek hainbat testu erraz inguratu nahidizkie garapenerako gobernuz kanpoko erakundeei(GGKE) eta garapenerako lankidetzaren inguruandabiltzanei, garapen-lan horrek dituen alderdiez–hainbeste baitira– aritu daitezen, haiek aztertuz etaeztabaidatuz.

Bilduma honek dakarren materiala Nazioar tekoLankidetza eta Garapenari burruzko Ikasketa Institu-tuko adituek gertatu dute, honako hiru erakundehauek izenpeturik dauzkaten hitzarmenetan jasota-koakordioen barruan: Euskal Herriko Unibertsitatea,Kanpo Harremanetarako Ikazkar itza eta EuskoJaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitate eta IkerketaSaila. Hemen jartzen duen eta agertzen den guztiarenerantzule bakarrak egileak berak dira.

G A R A P E N E R A K O L A N K I D E T Z A

Garapenerako lankidetza:sorrera eta bilakaera historikoa

1

ONDO PRESTATURIKEGOTEKO ESKULIBURUAK

1

LANKIDETZAEUSKAL

PUBLIKOA

Diputación Foralde Bizkaia

Bizkaiko ForuAldundia

Gipuzkoako Foru AldundiaDiputación Foral de Gipuzkoa

Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia

Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco

Salneurria: 1.000 PTA.

JUSTICIA

Diputación Foral de AlavaArabako Foru Aldundia

Diputación Foralde Bizkaia

Bizkaiko ForuAldundia

Gipuzkoako Foru AldundiaDiputación Foral de Gipuzkoa

JUSTICIA

Diputación Foral de AlavaArabako Foru Aldundia

9 788445714171

La colección Manuales de Formación pretendeponer al alcance de las ONGDs y las personas vin-culadas al mundo de la Cooperación al Desarrollounos textos sencillos que sirvan para el estudio y eldebate de las diferentes cuestiones relacionadas conesta importante cuestión de nuestro tiempo.

Los materiales de esta colección han sido prepara-dos por especialistas del Instituto de Estudios sobreel Desarrollo y la Economía Internacional,Hegoa.Este trabajo forma parte de los acuerdos recogidosen los convenios firmados entre la Universidad delPaís Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea,la Secreta-ría de Acción Exterior,y el Departamento de Edu-cación,Universidades e Investigación del GobiernoVasco,siendo la responsabilidad de sus contenidosexclusiva de los autores.

COOPERACIÓN PARA EL DESARROLLO

La cooperación al desarrollo:surgimiento y evolución histórica

1

MANUALES DEFORMACIÓN

PÚBLICAVASCACOOPERACIÓN

Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia

Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco

P.V.P.: 1.000 PTA.9788445714171

La c

oope

raci

ón a

l des

arro

llo:s

urgi

mie

nto

y ev

oluc

ión

hist

óric

aG

arap

ener

ako

lank

idet

za:s

orre

ra e

ta b

ilaka

era

hist

orik

oa

GARAPEN LANKIDETZA:SORRERA ETA BILAKAERA

HISTORIKOA

Vitoria-Gasteiz, 2000

LEHENDAKARITZAKanpo HarremanetarakoIdazkaritza Nagusia

PRESIDENCIASecretaría General deAcción Exterior

Argitaraldia: 1.a 2000ko maiatza

Ale kopurua: 2.500

© Euskal Autonomi Erkidegoko AdministrazioaLehendakaritza

Internet: www.euskadi.net

Editatzailea: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu NagusiaDonostia-San Sebastián, 1 - 01010 Vitoria-Gasteiz

Egileak: Koldo UncetaPilar Yoldi

Dokumentazioaeta grafikogintza: Néstor Zabala

Koordinatzailea: Carlos Askunze

Azalaren diseinua: Marra Publicidad

Fotokonposizioa: Ipar, S. Coop. - BilbaoParticular de Zurbaran, 2-4 - 48007 Bilbao

Inprimaketa: Grafo, S.A.Avda. Cervantes, 51 - 48970 Basauri (Bizkaia)

ISBN: 84-457-1417-1LG: BI-

AURKIBIDEA

Aurkezpena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

1. Kapitulua: Garapenerako lankidetzaren sorrera historikoaeta lehen hamarkadak (1945-1970) . . . . . . . . . 13

Sarrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

1.1. Bigarren Mundu Gerraren osteko testuinguru berria . . . . 16

1.1.1. Gerraostea eta Gerra Hotza . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

—Marshall, Truman, Kruchev eta nazioarteko lan-kidetza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

1.1.2. Deskolonizazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

—Europako lankidetzaren sorrera . . . . . . . . . . . . 22

1.1.3. Ideia humanisten goren aldia . . . . . . . . . . . . . . . 22

—GGKEen sorrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

1.2. Garai hartako oinarri teorikoa: garapenaren ekonomila-riak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

—Pobreziaren gurpila eta garapenaren etapak . . . . . . . 27

1.3. Garapenerako lankidetzarako erakunde-sistema . . . . . . 27

1.3.1. Mundu-Bankua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

—Bretton Woodseko Konferentzia . . . . . . . . . . . 30

5

1.3.2. Nazio Batuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311.3.3. Gobernuen lehen agentziak eta CAD . . . . . . . . . 32

1.4. Bandung eta «Hirugarren Munduaren» sorrera . . . . . . . 35

1.4.1. Hirugarren Mundua, politika-errealitate berria . . . 35

—Bandungdik Lusakara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36—Hirugarren Munduaren nozioa . . . . . . . . . . . . 37

1.4.2. Garapenean oinarritutako ideien kritika eta men-pekotasunaren ikuspegiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

—Prebisch, CEPALen pentsamendua eta I. UNCTAD 39

1.4.3. GGKEen belaunaldi berria . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

2. Kapitulua: Garapen balantzea eta lankidetzaren birrantola-mendua hirurogeita hamarreko hamarkadan: po-brezia eta oinarrizko premiak . . . . . . . . . . . . . 45

Sarrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

2.1. Ekonomia-hazkundearen balantzea eta garapen konben-tzionalaren porrota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

—Pearson txostena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

2.2. Pobreziaren inguruko kezka berria eta oinarrizko premien fokatzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

—Mac Namara eta Mundu Bankuaren jarduna . . . . . . . 55

2.3. «Emakumea garapenean» fokatzea . . . . . . . . . . . . . . . . 562.4. Nazioarteko ekonomia-antolamendu berri baten aldeko

proposamenak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

—NBEn Nazioarteko Ekonomia-Antolamendu Berria De-klaratzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

2.5. Ekonomia-krisia eta hedaldiaren amaiera . . . . . . . . . . . . 59

—0,7aren aldeko lehen gobernuak . . . . . . . . . . . . . . . . 61

3. Kapitulua: Laurogeiko hamarkadako nazioarteko eszena-toki berria eta horrek garapenerako lankidetzan izandako ondorioak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

Sarrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

3.1. Munduko ekonomiaren eta nazioarteko harremanen bal-dintza berriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

—Afrikaren elikagai-menpekotasunaren handitzea . . . . 69

3.2. Zorraren krisia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

—Zorraren krisia Afrikan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

6

3.3. Ekialde-Mendebalde borrokaren amaiera . . . . . . . . . . . . 743.4. Nazioarteko lankidetzari eta garapenari buruzko eztabai-

da laurogeiko hamarkadan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

4. Kapitulua: Nazioarteko lankidetza laurogeita hamarreko hamarkadan: erronka handiak eta proposamen alternatiboak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

Sarrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

4.1. Giza garapenaren nozioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

—GGI: ongizatea neurtzeko modu berria . . . . . . . . . . . 82

4.2. Garapen sostengarria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 854.3. Gizarte-garapena eta zuzentasunaren inguruko kezka . . . 85

—20/20 proposamena eta Osloko adostasuna . . . . . . . . 86

4.4. Gizonezkoen eta emakumezkoen aukerak parekatzea . . 88

—Beijinggo Emakumezkoen Ekintza Plataforma . . . . . . 89

4.5. Garapenerako lankidetzaren kontzeptu berrirantz: giza ga-rapen sostengarria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

—Tobin Zerga: garapenerako fondoak finantza-merkatuan biltzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

Garapenerako lankidetzaren kronologia . . . . . . . . . . . . . . . . 95

Gomendatutako oinarrizko bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . 119

7

GRAFIKOEN AURKIBIDEA

1. grafikoa. Alde askotariko laguntzaren bilakera: 1960-68koordainketa gordinak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

2. grafikoa. Gutziago garatutako herrialdeak garatzeko lagun-tza ofizial garbia eta alde askotariko erakundea, 1960, 1964,1968 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

3. grafikoa. Garatzen ari diren herrialdeei egindako ordainketaofizialak eta inbertsio zein mailegu pribatuak (1956-1968) 34

4. grafikoa. Iparraldeko prezioak eta Hegoaldeko prezioak . 415. grafikoa. Periferiaren eta zentro kapitalista garatuen arteko

trukeen osaketa-koadroa (1956-68) . . . . . . . . . . . . . . . . . 416. grafikoa. Gerraosteko ekonomia-hazkundea. Barne-produk-

tu gordina nola hazten den lurralde bakoitzean (1950-67) 487. grafikoa. Nazioarteko merkataritzaren jarraibide berriak.

Ipar eta Hegoaren arteko esportazioen konparaketa eta bi-lakaera (1980-95) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

8. grafikoa. Nekazaritza- eta elikagai-produkzioa (FAO 1997) 699. grafikoa. Nekazaritzarako eta salgaien inguruko guztizko

merkataritza, 1991-1995 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7010. grafikoa. Kanpo-zorraren bilakaera BPC-ren proportzio gisa

(1980-97) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7211. grafikoa. Zorraren zerbitzuak garapen-bidean dauden eta

kapital-inportatzaileak diren herrien esportzioekin duenharremana (1984-94) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

12. grafikoa. Finantza-baliabideen transferentzia garbia herri behartsuetatik aberatsetara (1970-94) . . . . . . . . . . . . . . . 76

13. grafikoa. CAD-eko herrialdeen GLO-ren Bilakaera (1970-1997) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

14. grafikoa. Antzeko diru-sarrera, giza garapen desberdina(1994) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

15. grafikoa. Munduan dauden ekonomia-desberdintasunak . 8616. grafikoa. Giza laguntza eta larrialdietarako laguntza . . . . 94

10

AURKEZPENA

Garapen lankidetzaren historia eta bilakaerari buruzkogidaliburu hau Eusko Jaurlaritzaren bilduma bateko lehe-nengoa da. Bilduma honen bitartez, Eusko Jaurlaritzak, errazulertzeko moduan eta, aldi berean, zehatz eman nahi dituezagutzera nazioarteko lankidetzaren alor ezberdinak.

Bilduma hau Kanpo Harremanetarako Idazkaritza Nagu-siak, Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta IkerketaSailak eta Euskal Herriko Unibertsitateak izenpetu zuten lanki-detza hitzarmenaren emaitza da. Hitzarmen horrek jasotzendu, beste gai batzuen artean, unibertsitateak garapen lankide-tza sendotzen lagundu behar duela lankideak eta adituak pres-tatuz eta garapen lankidetzaren alde garrantzitsuenak ezaguta-razteko materialak landuz. Ildo horretatik abiatuta, EHUkoHegoa Institutua arduratu da gidaliburu horiek lantzeaz, pro-posatutako gaietan adituak diren hainbatek lagunduta.

Bilduma honetako gidaliburuetan hainbat gai jorratukoda; hala nola, lankidetzaren sorrera eta bilakaera, garapenafinantzatzeko fluxuak, gobernuz kanpoko erakundeak, la-guntza humanitarioa nahiz larrialdietarakoa, emakumeakgarapenean duen parte hartzea, osasun alorreko lankidetza,garapenean heztea, eta abar. Lehen esan bezala, gai horiekerraz ulertzeko moduan eta, aldi berean, zehatz aurkeztukodira alor horretan dagoeneko lanean ari direnei nahiz alorhorretara lehenengoz hurbiltzen direnei laguntzeko.

Hamar urte igaro dira EAEn garapen lankidetza publikoahasi zenetik; ordutik hona batera ari dira erakunde publi-

11

koak eta lehenagotik herrialde baztertuenen alde lanean ariziren hainbat erakunde; hala nola gobernuz kanpoko era-kundeak eta erakunde pribatuak. EAEk urtez urte gehitu dugarapen lankidetzarako diru kopurua, eta gaur egun helburuhorretarako diru kopuru gehien ematen duen autonomia erki-degoa da. Hala ere, gure ustez, ez da nahikoa laguntza flu-xuak gehitzea; aldi berean, lankidetza herritarren artean za-baldu, sendotu eta eraginkorragoa bihurtu behar dugu.

Gidaliburu hauek bide horretan aurrera egiteko dira. Lanhorretan ari diren gizon eta emakumeek ikasteko, gogoetaegiteko edota eztabaidatzeko testu erabilgarriak izan ditza-ten, baita gizon eta emakume horien lankidetza ezagutaraz-teko eta zabaltzeko ere. Espero dut testu horiek horretarakoguztirako balioko dutela eta garapen lankidetza eta nazioar-teko elkartasuna bultzatzen ari diren pertsona, gobernuzkanpoko erakunde eta gainontzeko erakundeek gogo onezhartuko dituztela.

IÑAKI AGUIRRE ARIZMENDIKanpo Harremanetarako Idazkari Nagusia

12

1Garapenerako lankidetzarensorrera historikoa eta lehenhamarkadak (1945-1970)

SARRERA

Garapenerako nazioarteko lankidetza —gaur egun ezagu-tzen dugun gisan— Bigarren Mundu Gerraren ostean, nazioar-teko sisteman gertatutako aldaketa handien eta Indiaren inde-pendentziarekin 1947an hasitako deskolonizazio-prozesuarenostean herrialde batzuen eta besteen arteko harremanetarakoirekitako perspektiba berrien ondorio bezala sortutako feno-menoa dugu.

Ordutik gaur arte garapenerako lankidetzaren garrantziaeta orientabidea aldatuz joan da, izan ere, ekonomia-siste-man nahiz garapena ulertzeko moduan eta nazioarteko harre-manetan gertatu diren aldaketetara egokituz joan da.

Testu honek bilakaera horren alderdi nabarmenenak aur-keztea du helburu nagusi. Horretarako, hasieratik bertatikgarapenerako lankidetzak izandako ezaugarri nagusienakerakutsiko ditugu. Azken ia 50 urteetan zehar izan dituen al-daketak aztertuko ditugu eta gaur egun garapenerako lanki-detzaren erronka eta zailtasun nagusiak zein diren zedarri-tzen ahaleginduko gara. Erakundeak, lankidetza-politikak,garapenari buruzko ideiak eta fluxuen zenbatekoak eta orien-tabideak dira hemen, XX. mende amaierako gairik garrantzi-tsuenetako bati buruzko sarrera gisako analisia eskaintzeko,landuko ditugun alderdietako batzuk.

15

1.1. BIGARREN MUNDU GERRAREN OSTEKO TESTUINGURU BERRIA

1.1.1. Gerraostea eta Gerra Hotza

Lankidetzaren ideia ez da inola ere berria, aspalditik izanbaita kontuan nazioarteko harreman diplomatikoetan. Ja-torrian, lankidetza herrialdeen arteko arazoak konpontzekomodu gisa, militarra ez den modu gisa, hartzen zen. Denadela, lankidetzaren eta garapenaren arteko zuzeneko loturapraktikan Bigarren Mundu Gerraren ostean sortu zen, berro-geiko hamarkadaren amaieran nazioarteko panorama berriansortutako premia eta arazoen testuinguruan.

Izan ere, nazismoaren erorketaren eta Bigarren MunduGerraren amaieraren ostean munduan sortu zen egoerandugu gaur egun garapenerako lankidetza deitzen dugunarensorreran eragin zuten politika- eta ekonomia-kezka batzuen,berori sortzeko baldintzak sorrarazi zituztenen, oinarria.

Azpimarratzeko moduko lehen fenomeno bat gatazka-ren amaieraren ondoren hasi zen mendebaldeko mundua-ren ekonomia-hedapenaren aldi luzea dugu. Aldi horrekLehen eta Bigarren Mundu Gerren arteko denbora-tarteaniraun zuen zulo depresibo luzea itxi zuen. Gisa horretanhazkunde ekonomikoa eta baikortasuna ezaugarri dituenetapari ekin zitzaion. Aldi horretan zehar gauzatu zirengure mendeko aldaketarik nagusienetako batzuk, hirurogeitahamarreko hamarkadan ekonomia-krisiarekin eta petrolioa-ren prezioekin sortutako arazoekin hasi zen zalantzaldirairitsi arte.

Hedaldi honen hasieran EEBBen eragina handia izan zen,horiek hartu zuten zeregin garrantzitsua dela eta. Izan ere,EEBBak potentzia hegemoniko berri bihurtu ziren eta orainarte zeregin hori zuen eta aurreko garaietan zehar munduanzuen nagusitasunari eutsi zion herrialdea, Britainia Handia,hain zuzen ere, ordeztu zuen. 1945ean EEBBetako ekono-mia munduko ekoizpenaren eta merkataritzaren ia erdiarizegokion eta Iparramerikako erreserba federalaren diru-ku-txan zegoen munduko urre-erreserben %80. Europa, aitzitik,gerrak eragindako suntsipenean murgilduta zegoen eta kan-poko laguntzaren beharra zuen bere ekonomia birrantola-tzeko eta hazkundearen bideari ekiteko.

Testuinguru horretan garrantzi handia izan zuen MarshallPlanak (1947), bestela esan, gerraren eraginez suntsituta gel-ditu ziren Mendebaldeko Europako herrialdeetara EEBBetatikegindako baliabideen transferentzia handiak. Nahiz eta plan

16

hori garapenerako lankidetzaren ereduzko jarduketatzat jo,historiak erakutsi du suspertzen ari ziren Europako herrialdee-tako ekonomia-sistemek zerikusi gutxi zutela «herrialde azpi-garatu» izendatu ohi direnen ekoizpen-egitura desartikulatue-kin (hala ere, bazituen laguntzaren ezaugarri komun batzuk,bere emate-maila handia esate baterako1). Arrazoi hori delaeta, Marshall Planaren neurriak —gerrak etendako ibilbideariberriz ere heltzeko eraginkorrak zirenak— nekez estrapola zi-tezkeen munduaren Hegoaldera.

Hala eta guztiz ere, ekonomia-baikortasunaren giroak etagerren arteko aldi luzea gainditzeak bide eman zuten azpiga-rapena gaindi zitekeela pentsatzeko eta politika egoki batzuekAfrika, Asia eta Latinoamerikako herrialdeek modernizazioa-ren eta industrializazioaren bideari ekitea ahalbidetuko zutelaespero izateko. Testuingurua hori izaki, garapenerako lanki-detza helburu horiek lortzeko sortutako tresna nagusietakobat zen.

Bestalde, gerra-gatazkaren amaierak Gerra Hotzaren ha-siera ekarri zuen, bestela esan, mundua bi bloke antagoni-kotan banatzea eta ekialdearen eta mendebaldearen aur-karitza ezaugarri izango zuen aldiaren hasiera. Bi blokehorietako superpotentziak EEBBak eta Sobietar Batasunaizan ziren hurrenez hurren. Testuinguru berri horretan, Afri-ka, Asia eta Latinoamerikak geroz eta garrantzi geopolitikohandiagoa hartu zuten bi bloke horien eragin-eremu gisa.Horrek munduko eremu horien bilakaeraren inguruko kezkahandiagoa izatea izan zuen ondorio. Ikuspegi horretatik, ga-rapenerako lankidetzak garrantzi handia izango zuen tresnapolitiko gisa eta, hori dela eta, protagonismo handiagoa lor-tu zuen nazioarteko eremuan. Bi bloke horiek —ekialdekoaeta mendebaldekoa— finantza-baliabideak eta laguntza tek-nikoa bideratzera orientatutako politikak garatzen hasi zirenlankidetzako programen markoan. Horrezaz gain, laguntzamilitarrak ere garrantzitsuak izan ziren.

Europa izan bazen ere ekialdearen eta mendebaldearenarteko borrokaren lehen eszenatoki, Asiako gertakariek bereha-la hartu zuen protagonismoa Txinako Iraultza Komunistaren(1949) eta Indiak 1947an independentzia lortu ondoren hasi-tako prozesuaren —prozesu hori industria-garapenerako ere-du sobietarra berdintzen saiatu zen— ostean. Aurrerago, bibloke horiek beren eragin-eremua zabaltzeko izan zuten

17

1 Laguntza «ematetzat» jotzen da dohaintza %25ekoa edo handiagoadenean.

kezka kontinente horretako beste herrialde batzuetara ereiritsi zen, baita Afrikara eta Latinoamerikara ere.

Marshall, Truman, Kruschev eta nazioarteko lankidetza

1.1.2. Deskolonizazioa

Bestalde, berrogeiko hamarkadaren amaiera aldera hasizen Asiakoa deskolonizazio-prozesua eta horrek hainbat na-zio berri sortzea ekarri zuen berekin: Filipinak 1946an, India

«Auzi honi dagokionean, egia da hurrengo 3 edo 4 urteetara-ko Europak duen atzerriko —batez ere Amerikako— elikagaieneta funtsezko beste produktu batzuen premia egun ordaintzekoduen gaitasuna baino handiagoa dela, eta funtsezko laguntzaosagarria behar duela oso larria izatera irits litekeen narriaduraekonomiko, sozial eta politikoa saihesteko. Gure politika ez dainolako herrialderi edo doktrinari zuzendutakoa, goseari, pobre-ziari, atsekabeari eta kaosari bideratutakoa baizik. Berorren helbu-ruak munduan ekonomia-dinamika, erakunde askeen existentziaahalbidetuko duten gizarte- eta politika-baldintzak azaleratzekoaukera eskaintzeko gauza izango dena, biziberritzea izan beharkoluke.»

(George Marshallek, EEBBetako estatu-idazkariak, honeladefinitu zuen Harvardeko Unibertsitatean 1947an emandakohitzaldian bere herrialdeak mundu-egoera berrian zuen zere-gina).

«Laugarrena: programa berri batean murgildu behar dugu,gure aurrerapen zientifikoen onurak eta aurrerabide tekni-koak azpigaratutako eremuak hobetzeko eta hazteko baliagarriizan daitezen lortzeko. Nire ustez bakezaleen esku jarri behargenituzke gure ezagutza teknikoaren biltegiaren onurak, bi-zitza hobea lortzeko dituzten asmoez ohar daitezen laguntze-ko. Horrezaz gain, beste nazio batzuekiko lankidetzan gara-pen-premian dauden eremuetan kapitala inbertitzea sustatubehar genuke.»

(EEBBetako presidentea, Harry Truman, 1949ko urtarrila).

«Garatzen ari diren herrialdeak, Munduko Sistema Sozialis-takoak ez diren arren, bertako lorpenez balia daitezke... ekipomodernoak beren zapaltzaile izandakoei eskatzen ibili gabe lor-tzeko aukera behar dute. Hori herrialde sozialistetan lor dezake-te, mota guztietako betebehar politiko eta militarrak alde baterautzita.»

(Nikita Kruschev, Komite Zentraleko idazkari nagusia, SESBekoAlderdi Komunistaren Biltzarra, 1956).

18

eta Pakistan 1947an, Birmania 1948an, Indonesia eta Laos1949an. Kontinentean kolonizazio-prozesua ia erabat amai-tuta zegoen 1950ean.

Handik gutxira, mundu musulmanean erortzen hasi zirenEuropako potentzien menpe zeuden erregimenak: Egipto(1950), Irak (1958), Siria eta Sudanek (1956) ingeles inperioa-ren menpeko izateari utzi zioten; Frantziak independentziaeman zien Tunisia, Maroko (1956) eta Aljeriari (1961, 10 ur-teko gerraren ostean); bestalde, Suezeko Kanalaren (1956)abentura izenekoaren, bi potentzien (Frantziaren eta Ingala-terraren) eta Israelen artean Nasser-en gobernu egiptoarrare-kin amaitzeko egindakoaren, porrotak ingurune horretan zu-ten hegemonia zaharraren amaiera baietsi zuen.

50eko hamarkadaren amaieran, bai Parisek, bai Lon-dres eta Bruselak, beren kolonia afrikarrei independentziaformala eskaintzeko borondatezko emakidari ekitea era-baki zuten. Horretarako gauzatutako prozesu zailak ezzuen galarazi horren ondoriozko nazioarteko testuingurupolitiko berrian kultur eta ekonomia-menpekotasun han-dia izatea. Deskolonizazioa pixkanaka-pixkanaka zabal-duz joan zen eta gisa horretan, ordura arte Britainia Han-diarenak, Frantziarenak eta beste herrialde batzuenak izanziren Afrikako, Karibeko, ozeano Indikoko eta Bareko herrial-deek independentzia lortu zuten 70eko hamarkadaren erdial-derako.

Deskolonizazioak aldarazi egin zituen metropoli zaharreneta herrialde independente berrien arteko harremanak. Bi al-deen artean zeuden mota guztietako lotura sendoak sortuberri zen errealitate politiko eta administratibora egokitu beharziren. Batetik, metropoli zaharrek interes garrantzitsuak zi-tuzten oraindik ere beren kolonia ohietan. Bestetik, indepen-dentzia lortu berri zuten herrialde berriek laguntza finantza-rioa eta teknikoa behar zuten beren garapen-planetarako.Nazioarteko lankidetza, horrela, tresna erabilgarri eta interes-garri bihurtu zen bi ikuspegietatik. Azkenik, kanpo-lankide-tzarako ministerioek kolonietako ministerio zaharrak ordeztuzituzten.

19

Afrikaren deskolonizazioa

Iturria: Martínez Carreras, J.U.: Historia del colonialismo y la descoloniza-ción (siglos XV-XX). Ed. Complutense, Madrid 1992.

20

Asi

are

n d

esk

olo

niz

azio

a

Iturr

ia:

Mart

ínez C

arr

era

s, J.U

.: H

isto

ria d

el colo

nia

lism

o y

la d

esc

olo

niz

ació

n (si

glo

sX

V-X

X). E

d. C

om

plu

tense

, M

adri

d 1

992.

21

Europako lankidetzaren sorrera

1.1.3. Ideia humanisten goren aldia

Asia, Afrika, Karibe eta ozeano Bareko kolonia zaharrekindependentzia lortzeko prozesuak kolonialismoaren aurka-ko erreakzio intelektual indartsua eta horien etorkizunareninguruko kezka gero eta handiagoa izan zituen lagun men-debaldean. Nazismoa gainditu ondoren, gerraosteko gizarteeuroparraren ezaugarrietako bat urte horietan ideia demo-kratikoek, humanismoak eta giza eskubideak errespetatzea-ren garrantziak izandako goraldia izan zen.

Politika-arloan, gizarte-giro hori herrialde europar batzue-tan indar politiko gisa demokrazia kristauak lortu zuen garran-tzian islatu zen. Sozialdemokraziak ere pisu espezifiko garran-tzitsua lortu zuen. Pisu hori gobernuko zereginetan izan zuenparte-hartzean nahiz gizartean izan zuen eragin handian gau-zatu zen. Horri Europa mendebaldeko herrialde batzuetan al-derdi komunistek izandakoa gehitu behar genioke.

Politika- eta gizarte-giro horretan ideia solidarioek bereha-la egin zuten bidea. Horren eraginez, oraindik hasi berria zengarapenerako lankidetzak gero eta politika- eta gizarte-legiti-

Gaur egungo Europako lankidetzak ere berrogeita hamarre-ko hamarkadan izan zuen hasiera, hain zuzen ere, 1957an Erro-mako Ituna, Europako Merkatu Bakarra sortu zuena, sinatu ze-nean. Frantziak itunean parte hartzeko baldintza gisa merkatuberriaren merkataritza-baldintza pribilegiatuei bere lurralde afri-karretan eta itsasoz haraindikoetan, garai hartan Batasun Fran-tziarrean bilduta zeudenetan, ere eustea eskatu zuen. Irtenbidea—Belgika horren alde agertu zen, hark ere bai baitzituen koloniakAfrikan, eta aurka, berriz, Herbehereak eta Alemania— herrialdehorietarako (garai hartan PTU izendatu ohi ziren) itunaren IV. za-tian «asoziazio-erregimen» bat sortzea izan zen: horietarako mer-kataritza-erregimen berezia eta bere ekonomia-garapenerako fon-do bat, FED I izenekoa, 1958-1963 aldirako.

60ko hamarkadako mugimendu deskolonizatzailearen eragingisa, lehen asoziazio hori amaitu zenean, EEri honakoa gertatuzitzaion: asoziazio-erregimen hori zuten estatu asko estatu inde-pendente eta burujabe bihurtu ziren eta harreman pribilegiatuhorri eutsi nahi zioten. Gisa horretan estatu horiei eskainitako aso-ziazio batetik horiekin negoziatutako batera pasa ziren. HoriekJaounde I (1963) eta Jaounde II konbentzioetan (1969) hitzartu zi-ren eta bertatik kanpo gelditu ziren Frantziaren eta Holandarenmenpe jarraitzen zuten herrialdeak (Antillak, Polinesia, KaledoniaBerria). Azken horien kasuan asoziazioa Erkidegoko MinistroenKontseiluaren alde bakarreko erabakiek zehazten zuten.

22

mazio handiagoa lortu zuen. Hori, gainera, sendotu egin zeneliza kristauek, beren tradiziozko jarduera ebanjelizatzaileakkonpromiso sozial eta humanitario handiagoko planteamen-duetara bideratu zituztenek, lortutako protagonismoarekin.

Horrela, bada, garapenerako lankidetzak izan zuen bultzadaindartsua gobernuen beren ekintzetan eta gobernuz kanpokohamaika erakunderen sorreran gauzatu zen. Erakunde horiek,beren buruak gobernuekiko independente diren erakunde gisadefinitu zituztenek, lehen mailara ekarri zuten lankidetzaren hel-buruak planteatzeko premia, horien interesak alde batera utzitaeta erreferentzia nagusia gisa laguntza jasoko dutenen premiakazpimarratuta. Modu horretan sortu zen GGKEen, lankidetza etaelkartasuna sustatzera bideratutakoen, lehen belaunaldia.

Horrenbestez, nazioarteko lankidetza indarberritu eginzen gizarte-giro horren, gutxien aurreratutako herrialdeeta-rako laguntzaren aldekoa zenaren eta garapenerako gober-nuz kanpoko lankidetza-sare garrantzitsuak, konfesionalakez direnak zein asmo erlijiosoa dutenak, sortzen lagundukozuenaren, eraginez.

GGKEen sorrera

... / ...

Bigarren Mundu Gerraren osteko lehen urteetan hasi zen Euro-pan gobernuz kanpoko lankidetza izenekoa eta garai hartan era-tu ziren Garapenerako Gobernuz Kanpoko lehen Erakundeak.

Hasiera batean erakunde horiek hiru multzo handitan egituratuziren beren jatorriaren eta jarduketa-eremuaren arabera. Hiru mul-tzo horiek, eskematikoki definituta honakoak lirateke: GGKE konfe-sionalak, GGKE laikoak eta jatorri politikoagoa duten GGKEak.

GGKE KONFESIONALAK

Hainbat eliza hasi ziren —misiolarien taldeen edo kristau lai-koen taldeen bidez— ekintzak sustatzen hezkuntzaren eta osasu-naren alorrean Afrika, Asia eta Latinoamerikan. Gisa horretako la-guntzaren inguruko karitatezko ikuspegi batzuek GGKEen lehenbelaunaldi haren lankidetzaren fokatze paternalista samarra es-kaini zuten.

60ko hamarkadan eman zion bide Eliza Katolikoak gara-penaren ikusmolde berri bati Pacem in Terris entziklika (1963),Joan XXIII.arena, eta Populorum Progressio entziklika (1967),Pablo VI.arena, argitaratu zituenean. Horien arabera premian zeu-denen laguntza helburu ebanjelizatzaile batean ez ezik, gertatzenari zen deskolonizazio-prozesuari buruzko hausnarketa teorikoberri batean ere oinarritzen zuten.

23

... / ...

... / ...

Testu horiek oraindik ere GGKE gehienen ideien artean ager-tzen diren printzipioak adierazi zituzten: autolaguntzaren eta elkar-tasunaren printzipioak, osasuna, enplegua, hezkuntza, duintasuna,politika-askatasuna, zapalketaren aurkako babesa, eta ekonomia-eta gizarte-hazkundea garapen-bidean dauden herrialdeetako biz-tanleen helburu legitimo gisa.

Urte horietan sortu ziren GGKE gehienak eta beste batzukegonkortu egin ziren. Gisa horretan sare bikoitza sortu zen: na-zioarteko Cáritas batetik, eta CISDE (Garapenerako eta Elkartasu-nerako Nazioarteko Lankidetza), bestetik.

Eliza Protestanteak ere eragin handia izan du gobernuz kan-poko mugimenduaren garapenean, batez ere Europako iparral-dean. Beste herri batzuen bizitza-maila igotzeko lanaren etikaeta bere gizarte-konpromisoa direla-eta bolondresen mugimen-duaren hasle bihurtu ziren.

Elizarteko Kontseilu Ekumenikoa izan zen lehen aldiz, 1958an,herrialde industrializatuei garapen-bidean dauden herrialdeen fi-nantza-transferentzietara NPG-ren %1 bideratzea gomendatu zie-na. Hamar urte beranduago, 1968an, kontseilu horrek berak elizaprotestanteei beren diru-sarreren zati bat garapenerako laguntzarieskaintzeko gonbitea egin zien. Zenbateko hori —gaur arte— %2izan da.

Urte horietan sortu ziren GGKE konfesionaletako batzuk, deihorien erantzun gisa, ondoren elizetatik bereizi ziren. Horrela,beste korronte batzuei eta konfesionalak ez ziren taldeei irekizieten bidea. Alabaina, ez zuten galdu giza balioak defendatzeanzetzan beren filosofia.

GGKE LAIKOAK

50eko hamarkadatik aurrera garapenerako lankidetzarenplanteamendu etiko bat defendatzen duten erakundeak (berenburuak akonfesional eta apolitikotzat jo zituztenak) sortzenhasi ziren oinarritzat printzipio humanitarioak eta giza eskubi-deak hartuta2. Horietako asko garapenaren inguruko arazoezkezkatutako profesionalek, giza eskubideen aktibistek eta bestegizarte-talde batzuek osatu zituzten. Garai hartan hainbat aitzin-dari sortu ziren, NOVIB holandarra (1956, Netherlands Organi-sation for International Development Cooperation), gaur egunarte iraun duen GGKE europar nagusietakoa, bat besterik ez aipa-tzearren.

24

2 Ez dugu ahaztu behar giza eskubideen alde aritutako aitzindariak, TheBritish and Foreign Anti-Slavery Society (esklabotzaren aurkako elkarte bri-tainiarra eta atzerritarra), 1823an sortutakoa, esate baterako.

... / ...

1.2. GARAI HARTAKO OINARRI TEORIKOA: GARAPENAREN EKONOMILARIAK

Garapenerako lankidetzaren bultzadak hasiera bateanekonomilariek eta beste gizarte-zientzilari batzuek modanjarri zituzten modernizazioaren eta garapenaren bidean aurre-ra egin ahal izateko jarraitu beharreko bideei buruzko kon-tzepzio teorikoen eragin handia izan zuen.

Berrogeita hamarreko hamarkadan nagusi ziren ideiak eko-nomia-hazkundea, bera bakarrik, herrialderik pobreenek ga-rapena sustatzea ahalbidetzen zuen bidea zelako uste osoanoinarritzen ziren.

Ikuspegi horrek honako diagnostiko hau zuen abiapuntu:gizarte askotan pobrezia orokortua ez zen mendeetako gel-dialdiaren emaitza baino. Geldialdi horretan berrikuntzateknikorik ez izatearen ondorioz ezin izan zen produktibita-tea gehiago hazi. Horrenbestez, ezinbestekoak ziren politikaegoki batzuk, eragozpen horiek gainditzeko eta moderniza-zioa eta ekonomia-hazkundea sustatzeko gai izango zire-nak.

Ikusmolde horrek aterpe ezin hobea izan zuen garai har-tan nagusi ziren ekonomia-ideien magalean. Izan ere, ideiahoriek, John M. Keynes-en obraren arrastoaren eragin han-dia izan zutenek, ekonomia-jarduera eta enplegua sortzerabideratutako politikei esker garapen-prozesuak bideratzekogauza izango zen esku-hartze publikoaren premia defenda-tzen zuten.

Giroa hori izaki, industrializatu gabeko herrialdeen egoe-ra aztergai bihurtu zen ekonomilari eta bestelako espezialis-

GGKE POLITIKOAK

Halaber, Bigarren Mundu Gerraren ostean hasi ziren ager-tzen alderdi politikoei, sindikatuei eta beste gizarte-talde ba-tzuei lotutako laguntzarako erakundeak. Gisa honetako GGKEekhainbat aldaera izan zituzten, garapenerako lankidetza sustatzekoalderdi politikoen barnean sortutako fundazioak esate baterako.Horretaz gain, gobernuek batzuetan gobernuz kanpoko erakundebatzuk erabili zituzten beren lankidetza helburuak gauzatzeko.Bestalde, eremu horretan hartu beharko genituzke barne nagusikiAfrikako, Latinoamerikako edo Asiako herrialde batzuetako buru-jabetze-prozesuetan, antzeko taldeek gidatutakoetan, laguntzekosortutako GGKE batzuk.

25

ta askotxorentzat. Horiek herrialde horien ekonomia-garape-na bultzatzea helburu zuen proposamen-multzoa kaleratuzuten. Alabaina, kolonia zaharretako askotan independen-tziak autoafirmazio nazionalista indartsua eta gobernu inde-pendente berrien garapenaren bidez legitimitatea bilatzekogogoa sorrarazi zituen. Hegoaldeko agintariak garapenarenekonomilarien, garapenerako lankidetzaren sorreran eta bila-kaeran eragina izango zuen disziplinako adituen, presentziaeskatzen hasi ziren.

Pobretzat jotzen ziren herrialdeetako egoerari dagokio-nean maizen azpimarratu ohi den alderdietako bat moderni-zazio-prozesuari ekin ahal izateko kapitalik eta teknologia-rik ez edukitzea izan ohi da. Hori dela eta, kanpoko, batezere herrialde aberatsetako, finantza- eta teknologia-baliabi-deen transferentzia da proposamenen guneetako bat. Horiekhorrela, transferentzia hori sustatzeko modurik egokienaaurkitzeko premia sortu zen. Tradizioz, kanpoko finantza-zioa atzerriko enpresa eta bankuetatik zetozen inbertsioetaneta maileguetan oinarritzen zen. Horrenbestez, garapenera-ko lankidetza finantza-baliabideak eta laguntza teknikoa bi-deratzeko marko berri bat, gobernuen eta nazioarteko era-kundeen protagonismo handiagoa izango zuena, bilakatuzen.

Garapenean oinarritutako ideiek, garapenaren ingurukolorpenak ekonomia-hazkundea indartzeko aukeren esku uz-ten zituztenek, goren maila lortu zuten eremu politiko etaintelektualetan. Hori dela eta, horrek eragin nabarmena izanzuen politiketan eta lankidetzaren orientabidean. Horieijarraiki, arazoari tokiko gobernuen esku-hartze egokian etakapitalen eta teknologiaren nazioarteko transferentzianoinarrituz heltzeak herrialde industrializatuen eredua pixka-naka-pixkanaka munduaren luze-zabalean zabaltzea ahalbi-detuko luke.

Garapenerako lankidetzak, beraz, euskarri sendoa aurki-tu zuen berrogeita hamarreko hamarkadan nagusi ziren eko-nomia-ideietan eta garapenean oinarritutako postulatuetatiksortutako proposamenetan. Horrenbestez, ezinbestekoa zennorabide horretan gobernuek bideratuko zituzten politikekoin hartzeko erakunde-sarea. Hori izan zen, adiera hertsianhartuta, gobernuen alde askotariko lankidetzaren sorrerarenoinarria.

26

Pobreziaren gurpila eta garapenaren etapak

1.3. GARAPENERAKO LANKIDETZARAKO ERAKUNDE-SISTEMA

Bigarren Mundu Gerraren amaieraz geroztik, Garapene-rako lankidetza sustatu eta arautu ahal izateko, une horre-tatik aurrera «herrialde industrializatuek» «azpigaratutako

Garai hartako egoerari buruzko azterketen artean RagnarNurkse-rena azpimarra dezakegu. Nurkse-ren ustez herrialderiktxiroenak pobreziaren gurpilean zebiltzan biraka: diru-sarrerenmaila txikia zutenez, ez zuten inbertsiorako kapitalik; oinarriteknologikoa modernizatu ahal izateko inbertsiorik gabe, pro-dukzioak ezin zuen hazi; hori dela eta, ezinezkoa zen diru-sarre-ren maila igotzea. Eta berriz ere abiapuntura.

Nurksek dioenez, gisa horretan kapital-gabezia betikotu egingolitzateke, hori kanpotik datozen fluxuen, pobreziaren gurpila gel-diaraziko dutenen, bidez konpentsatzen ez den bitartean behin-tzat. Horrenbestez, atzerriko inbertsioa, kanpoko maileguak etagarapenerako laguntza izango lirateke fluxu horiek bideratzeko gaiizango liratekeen tresnak, diagnostikoaren arabera produktibitateaareagotzeko eta diru-sarrerak igotzeko ezinbesteko tresnak.

Bestalde, W. Rostow-ek ekonomia-hazkundearen etapen in-guruko teoria ezagutarazi zuen. Rostow-en aburuz, azpigarape-na hazkundearen atzerapen soila besterik ez zen eta garapenaeragozpen batzuk ezabatzean eta etapa bakoitza gainditzekobeharrezko elementuak eskaintzean besterik ez zetzan.

Gisa honetan deskribatu zituen garapenera iristeko gainditubeharreko etapak:

1. atzeratutako tradiziozko gizartea;2. hasierako bultzadaren aurretiko baldintzen sorrera;3. hasierako bultzada edo hazkundea;4. heldutasunerako ibilbidea;5. masen kontsumo handiaren aldia.

Horietako bakoitzerako proposamen eta helburu batzuk des-kribatu zituen eta bereziki nabarmendu zuen kanpotik iritsitakomodernizazioaren funtsezko eginbeharra.

Hazkundearen etapetan oinarrituta, garapen-prozesua herrialdeguztiek egin beharreko ibilbide gisa deskribatu zen. Rostowek eta-pa horiek historiari aplikatu zizkion eta herrialdeek 50eko hamar-kadaren amaieran bizi zuten egoerari buruzko azterketa xeheaegin zuen. Herrialderik industrializatuenek jada egina zuten ibilbi-de osoa eta gainerakoak, berriz, ibilbide horren fase desberdinetanzeuden. Azkenik, batzuk eta besteak helmuga berera iritsiko ziren,produkzioaren eta masen kontsumo handiaren garaira, alegia.

27

herrialdeetara» transferituko zituzten fluxuak kudeatzekogai izango zen erakunde-sistema bat sortzen hasi zen. Sis-tema hori berrogeita hamarreko hamarkadan zedarritzenjoan zen eta hirurogeiko hamarkadan finkatu zen behinbetirako. Honako hauek ditugu bertako erakunderik adie-razgarrienetariko batzuk: Mundu Bankua, garapenerakoeskualde-bankuak, Nazio Batuen hainbat erakunde eta go-bernuko agentziak.

1.3.1. Mundu-Bankua

Prozesu honetan guztian Mundu Bankua izan da, zalan-tzarik gabe, funtsezko erakundeetako bat. Banku hori, Berre-raikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Banku gisa sortuzena, 1944an Bretton Woods-en egin zen nazioarteko kon-ferentziaren ondoren sortu zen. Bere hasierako zereginazauritutako ekonomia europarrak, neurri handi bateangerraren ondorioz suntsituta zeudenak, berreraikitzeko fi-nantza-fondoak sustatzea izan zen. Nolanahi ere, sortu ze-netik bertatik Mundu Bankuak bere helburuen artean zuenhonakoa: ekonomia-jarduera modu orokorrago batean sus-tatzen eta garatzen laguntzea. Testuinguru honetan, eta ban-kuak hasieran zuen baliabide-eskasia kontuan izanik, Euro-pa berreraikitzeko zeregina EEBBetatik zetozen bi aldekofluxuen menpeko izatera pasa zen3. Gisa horretan, berrogei-ta hamarreko hamarkadatik aurrera Mundu Bankuaren zere-gina Hegoaldeko herrialdeetako garapen-arazoetara bidera-tu zen.

BIRFek kredituak ematea bide konbentzionaletatik lorzitekeen finantzazioaren osagarri gisakotzat hartzen zen,izan ere, mailegu horien baldintzak finantza-erakunde pri-batuek ematen zituztenenak baino zertxobait hobeak zi-ren, interesei eta amortizazio-epeei zegokienean. Ordutikaurrera ere gertatu den gisan, bankuak finantzatutako mai-leguek herrialde hartzailearen gobernuaren abala eskatzenzuten.

Aurrerago, BIRFen lan osagarri gisa eta horrek babestuta,Nazioarteko Finantza Korporazioa (CFI) sortu zen 1956an,zuzenean sektore pribatuarekin jarduteko, eta Sustapenera-ko Nazioarteko Agentzia (AIF) 1960an, herrialderik pobree-

28

3 1954. urtera arte, Mundu Bankuak 800 milioi dolar baino ez zituen es-kaini horretarako. Aldi bererako Marshall planaren kredituak eta dohaintzak,berriz, 46.800 milioi dolarretara iritsi ziren.

nei maileguak baldintza hobeetan emateko. Hiru erakundehoriek izan ziren ondoren Mundu Banku izendatu zen mul-tzoaren muina. Banku horrek, alde askotariko finantza-era-kundea izanik, berorretan parte hartzen duten estatuekemandako kapitala du. Bankuan erabakiak hartzeko botereaestatu bakoitzak harpidetutako akzio-kopuruarekiko zuzenkiproportzionala da.

Dena dela, aintzat hartzekoa da Mundu Bankua urteetanzehar ez dela hegoaldeko herrialdeei maileguak emateazbakarrik arduratu den entitatea izan. Finantza-arloari zuze-nean lotutako zeregin horrezaz gain, Mundu Bankuak prota-gonismo handia izan du garapen-politikei buruzko eztabai-dan eta proposamenak egiterakoan. Bertan prestatu diraAsiako, Afrikako eta, neurri txikiagoan bada ere, Latinoame-rikako hamaika gobernu-teknikari. Halaber, bertako IkasketaSailean egin da garapen-politikei eta horiek herrialde asko-tan izandako emaitzei buruzko azterketa zehatza. Analisihorren emaitzek ez zituzten beti islatzen gaiari buruzko ez-tabaidaren pluralismoa eta beste sektore intelektual batzuekplanteatutako ikuspegi kritikoak. Gainera, ehundaka aditueta unibertsitateko irakasle aritu dira Mundu Bankuarenaholkulari gisa lanean. Gisa horretan bankua garapenari bu-ruzko benetako «fabrika» ofizial bihurtzea ahalbidetu dute,PNUDek (Nazio Batuan Garapenerako Programak) 1990eangiza garapenari buruzko lehen txostena argitaratu zueneanitzal egiteari ekin zion arte. Ordura arte, Mundu BankuarenGarapenari buruzko txostena izan zen munduko herrialdee-tan garapenak izan zuen bilakaera-prozesuari buruzko erre-ferentzia ofizial eta iturri nagusia.

Bestalde, Asian, Afrikan eta Latinoamerikan garapen-pro-gramen finantzaziorako iturriak bilatzeko premiak finantza-erakunde berriak, eskualde-izaera izango zutenak, sorrarazizituen. Horiek Mundu Bankuari gehitu zitzaizkion.

Banku horietako lehena BID (Garapenerako Amerika barru-ko Bankua), egoitza Washingtonen duena, izan zen. Bankuhorren sorreran 19 herrialde latinoamerikarrek eta EEBBekhartu zuten parte. Ondoren, beste kontinente batzuetakoherrialdeek egin zuten bat banku horrekin, akziodun gisabertara kapitala eramanez. Geroxeago Garapenerako BankuAfrikarra (1964), eta Garapenerako Banku Asiarra (1966) sortuziren.

29

Bretton Woodseko Konferentzia

... / ...

1944ko ekainean egin zen Bretton Woods herrian, New Hamp-sire estatu iparramerikarrean, nazioarteko ekonomia-lankidetza-ren eredu berri baten oinarriak finkatzea helburu zuen nazioar-teko konferentzia garrantzitsua. 44 herrialdetako ordezkariakbildu ziren bertan, Roosevelt presidentearen ekimenari erantzu-nez, helburu horiek lortzea ahalbidetzeko beharrezkoak zirenmonetaren, finantzaren eta merkataritzaren inguruko hitzarme-nak adosteko asmoz.

Gerraren ostean sortutako eszenatokian aurreko aldiko arazolarriak —ekonomia-geldialdia, moneta-sistemaren eta nazioar-teko merkataritzaren krisia edo guztiz zabalduta zeuden konfi-dantza-eza eta zalantza besteak beste— gainditzea ezinbes-tekoa zen. Kezka horrekin bat eginez, Henry Morgenthau-ek—EEBBetako Diruzaintzako idazkaria eta konferentziako lehen-dakaria zenak— bere irekiera-hitzaldian depresioa, «gure garai-ko tragedia handi hori, faxismoaren eta, azkenik, gerraren jatorriizateko adinako nahasmendua eta garraztasuna eragiteko gai izandena», ekiditeko beharra azpimarratu zuen.

Alabaina, ekonomia-egonkortasuna eta -hazkundea lortuahal izateko azpigaratutzat jotzen ziren herrialdeetako pobreziaekiditeko gauza izango ziren tresnak ere behar ziren. Herrialdehorietako asko oraindik ere kolonia ziren konferentzia egin zengaraian eta, nahiz eta garapenerako laguntzaren nozioak berebidea egiteko urte batzuk behar izan, Bretton Woods mundukoekonomia-garapenaren etorkizunari buruzko eztabaidaren ha-siera izan zen.

Konferentzia munduko ekonomia antolatzeko moduari bu-ruz mende honetan zehar egin den eztabaidarik garrantzitsue-netako baten eszenatokia izan zen. Eztabaidako protagonistanagusienek —Harry White-k Iparramerikaren izenean eta JohnKeynesek Britainia Handiaren izenean— finantza-fluxuen etanazioarteko moneta-sistemaren etorkizunari buruzko bi ikuspe-gi defendatu zituzten. Eztabaidaren sakonean hegemonia inge-les zaharraren eta estatubatuar berriaren arteko hika-mikak ba-zeuden ere, bi alderdiek defendatutako proposamenek moneta-eta finantza-egonkortasunari buruzko ikusmolde desberdina al-deztu zuten. Izan ere, White planak —azkenean nagusitu ze-nak— ekonomia defizitarioak eta zordunduak zigortzen zituenegokitze handiak eskatuz. Keynes planak superabit handia zu-ten ekonomiak zigortzeko beharra ere azaldu zuen, eta nolabaitere finantza-egonkortasunari eusteko guztien erantzukizuna etanazioarte-mailan aurrezkia eta inbertsioa lekualdatzeko markoerrazagoa eskatu zituen. Bretton Woods-en ondoren Estatu Ba-tuak munduko hegemonia berri gisa sendotu ziren eta neurribatean hegemonia horrekin bat eginez sortutako erakundeakeratu ziren.

30

... / ...

1.3.2. Nazio Batuak

1945ean Nazio Batuek beren Sorrera Gutuna sinatu zu-ten. Agiri horretan, herrialde independenteak bazirela eta«herriek beren kabuz erabakitzeko eskubidea zutela» onar-tzeaz gain, erakundeak honako konpromiso hau egin zuenbere: «nazioarteko bitartekoak erabiltzea herri guztien eko-nomia- eta gizarte-hobekuntza sustatzeko». Horrek erakun-dearen lehentasunezko helburu gisa garapena barne hartzeazekarren berekin.

Printzipio horiei jarriki, ECOSOCek (Nazio Batuen Eko-nomi eta Gizarte Kontseiluak) 1948an Ekonomia Garapene-rako Fondo Berezia jarri zuen abian, 54 herrialderen ekar-penen laguntzaz. Fondo horri esker hainbat programa berezisortu ziren, Laguntza Teknikorako Programa (EPTA), finan-tza-laguntzaren tresna osagarri gisa eratutakoa, esate batera.Bestalde, Mundu Bankuaren barruan CFI sortzea ere NazioBatuen baitan sortutako proposamena izan zen4.

Horrezaz gain, 1946az geroztik jada bagenituen UNICEF(Nazio Batuen Haurren Laguntzarako Fondoa) eta UNESCO(Hezkuntza, Zientzia eta Kulturarako Nazio Batuen Erakun-dea) bezalako erakundeak, Batzar Nagusiak sortutakoak.

Handik aurrera Nazio Batuek garapenaren alde egindakojarduera eremu berrietara zabaldu zen. 1961ean 60ko ha-markada Garapenerako Lehen Hamarkada5 izendatu zen.Ondoren beste hainbat. 1965ean PNUD (Garapenerako Na-

Konferentzia horren emaitza izan zen mendearen azken er-dialde honetan eragin gehien izan duten nazioarteko bi erakun-de sortzea: Nazioarteko Moneta Fondoa eta Mundu Bankua.Horietako lehena moneta-egonkortasuna eta horri lotutako na-zioarteko merkataritzaren aldeko giroa bermatzeko beharrezkotresna gisa sortu zen. Mundu Bankua, aitzitik, nazioarteko in-bertsio pribatua osatzeko behar diren fondoak eskaintzeko, etahorren eraginez garapen-prozesuak errazteko, eratu zen.

31

4 Nazioarteko Finantza Korporazioa (CFI) 1956an sortu zen gutxien garatu-tako herrialdeetako sektore pribatuko inbertsioak sustatzeko. Lewis txoste-nak (Azpigaratutako Herrialdeetako Ekonomia Garapenerako Neurriak), NBEk1951n argitaratutakoak, proposatu zuen hori sortzea herrialde horietan kapi-tal-inbertsioak bultzatzeko.

5 Hamarkada honetako funtsezko helburuetako bat herrialdeek hmarkadahonetan zehar diru-sarrera nazionalaren %5eko urteko igoera lortzea izan zen.

zio Batuen Programa) sortu zen laguntza teknikorako progra-ma eta fondoen batura gisa. Hori, denborak aurrera egin aha-la, arlo honetako erakunderik nabarmenenetako bat bihurtuzen.

1. Grafikoa Alde askotariko laguntzaren bilakaera: 1960-68ko ordainketa gordinak

Iturria: Pearson txostena, 1969.

1.3.3. Gobernuen lehen agentziak eta CAD

Garapenera bideratutako laguntza ofizialaren eta herrial-derik garatuenetatik pobreenetara transferitutako beste ba-liabide batzuen bolumena gero eta gehiago handitu zen1950eko hamarkadan zehar. Testuinguru horretan Europakoeta Ipar Amerikako herrialdeetako gobernuak baliabide-transferentzia horiek antolatzeko eta optimizatzeko egituraegonkorrak sortu behar zirela ohartu ziren. Hori dela eta,kanpo-laguntzarako lehen bulegoak eta garapenerako lehenagentzia ofizialak sortzen hasi ziren. Horiek gero garapene-rako lankidetzarako ministerio bihurtu ziren.

Kanada izan zen lehena Kanpo Laguntzarako Bulegoasortzen, 1960an. Bulego hori, 1968an Nazioarteko Gara-penerako Agentzia Kanadarra (CIDA) bihurtu zen. 1961eanFrantziak eratu zuen lehen aldiz lankidetzarako ministeriobat, bere kolonia ohiei, ordurako herrialde independentezirenei, laguntzeaz arduratzeko. 1966an ministerio horiLankidetzarako Estatu Idazkaritzak ordeztu zuen. Alema-

1,6

1,4

1,2

1,0

0,8

0,6

0,4

0,2

01960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968

Mila

mili

oak

do

larr

etan

Beste batzuk(Nazioarteko FinantzaKorporazioa/NFK, EEE,Afrikako Banua, Asiako Bankua)

NB

BID

AIF, GarapenerakoNazioarteko Agentzia

BIRF

32

niak ere sortu zuen ekonomia-lankidetzarako ministerio bat1961ean eta bertako parlamentuak lankidetzara bideratuta-ko fondoen igoera esanguratsua onartu zuen. Japoniak Kan-poko Ekonomia Lankidetzarako Fondoa ezarri zuen eta1962an Kanpoko Lankidetza Teknikorako Agentzia (ACTE)sortu zuen.

Bestalde, Suitzak urte horretan bertan ekin zion garapen-bidean dauden herriei laguntzeko kreditu-programa bati etalankidetza teknikorako zerbitzu bat ere sortu zuen KanpoArazoetarako Departamentuaren barruan. EEBBek Nazioar-teko Garapenerako Agentzia (USAID) sortu zuten bi aldekoekonomia-laguntza administratzeko eta Kennedy presiden-teak «Aurrerapenerako Ituna», Latinoamerikarekin lankidetzanaritzeko 10 urtetarako programa, abiarazi zuen.

Ildo beretik, Belgikak, Danimarkak eta Norvegiak 60kohamarkadaren hasieran ezarri zituzten beren lankidetzarakobulegoak. Horien atzetik, berriz, Holandak (GarapenerakoLaguntzarako Estatu Idazkaritza, 1963) eta Erresuma Batuak(Atzerria Garatzeko Ministerioa, 1964).

Ikuspegi orokorrago batetik, 60ko hamarkadan finkatuzen garapenerako lankidetzaren sistema. Horren ondorioz,mendebaldeko munduaren ekonomia-indarberritzearen ba-besean, hamarkada horretan garapenerako laguntzak goraka-da handia izan zuen eta herrialde emaile gisa mendebaldekoherrialde ugari aritu ziren. 1960an, Kooperazio Ekonomikora-ko Europako Erakundea (OCEE), Europakoak ez ziren herrial-de industrializatuak barne hartuz, Ekonomi Lankidetza etaGarapenerako Erakundea (ELGE) bihurtu zenean, bertan na-zioarteko lankidetzaren inguruko elementu berria hartu zenaintzat eta garapenerako departamentu bat sortu zen. Urtehorretan bertan ELGEko Ekonomiako Batzorde Bereziak Ga-rapenerako Laguntza Taldea (GAD) sortu zuen, gutxiago ga-ratuta zeuden herrialdeetarako laguntzaren inguruko kontsul-tak egiteko emaileek eskura izango zuten foro gisa. Erakundehori 1961ean CAD bihurtu zen, hau da, gaur egungo Garape-nerako Laguntza Batzordea.

CAD gutxien garatutako herrialdeen baliabide-hornikun-tza bermatzeko helburuarekin sortu zen, baita baliabide ho-riek eraginkortasunez erabiltzen zirela ziurtatzeko ere. Urteenpoderioz, CADek egun gobernuen bi aldeko ekarpenak ezezik, herrialdeek alde askotariko erakundeei egindako ekarriakere koordinatzen ditu. Horrezaz gain, GLOri (GarapenerakoLaguntza Ofizialari) buruzko txosten eta datu estatistikoeniturri nagusi izatera iritsi da.

33

2. Grafikoa. Gutziago garatutako herrialdeak garatzeko laguntzaofizial garbia eta alde askotariko erakundeak: 1960,1964, 1968

Iturria: Ekonomiako Lankidetza eta Garapenerako Antolakundea, ELGA,Garapenerako Laguntza Batzordea, CAD.

3. Grafikoa. Garatzen ari diren herrialdeei egindako ordainketaofizialak eta inbertsio zein mailegu pribatuak (1956-1968)

Iturria: Ekonomiako Lankidetza eta Garapenerako Antolakundea, ELGA,Garapenerako Laguntza Batzordea, CAD.

Milo

ika

do

lar

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

7.000

8.000

1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968

Ordainketa ofizialak

Inbertsio eta mailegu pribatuak

Milo

ika

do

lar

Suitza

Suedia

Erresu

ma Batu

a

Herbele

ak

Norve

gia

Japo

niaItalia

Fran

tzia

EEBB (AEB)

Danim

arka

Kanad

a

Belgika

Austria

Austra

lia

Aleman

ia0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

4.000

1960

1964

1968

34

1.4. BANDUNG ETA «HIRUGARREN MUNDUAREN» SORRERA

Asiaren eta Afrikaren deskolonizazioaren ondoren sortuziren nazioarteko harreman berriek ez zuten bakarrik eraginherrialde aberatsek Hegoaldeko herrialdeekiko loturen etor-kizuna zedarritzeko moduan eta, kanpotik eskainitako fluxuteknikoetatik eta finantzarioetatik abiatuta, garapen-prozesuaulertzeko moduan.

Izan ere, independentzia lortu berri zuten herrialdeak ereharreman horien etorkizunari buruzko proposamenak egitenhasi ziren, baita Mundu Bankuak eta herrialde aberatsetakogobernuek egindako garapenari buruzko azterketetatik urrun-tzen ziren analisiak ere.

Hori dela eta, hamarkada horren, hirurogeiko hamarka-daren, ezaugarri izan ziren Iparraldearen eta Hegoaldearenarteko eztabaiden ugaritzea eta Afrika, Asia eta Latinoameri-kako herrialdeen nazioarteko foro eta eztabaida nagusietakopresentzia handitzea.

1.4.1. Hirugarren Mundua, politika-errealitate berria

Garapenerako laguntza finantzatzeko eta kudeatzeko bialdeko eta alde askotariko egiturak egonkortzen joan zirenbitartean, Hegoaldeko herrialdeetatik eta nazioarteko foroe-tako eztabaidetako (batez ere Nazio Batuetako) giro beroarenbabesean, erantzun-mugimendu bat azaleratzen hasi zen.Mugimendu hori garapenerako lankidetzaren ikusmolde ja-kin bat zalantzan jartzearen eta lankidetzak emaileen etahartzaileen arteko menpekotasun-harremanak betikotzekotresna gisa izan zezakeen zereginari buruzko eztabaidaren in-guruan bildu zen.

Zalantzan jartze horrekin batera, aldi berean, Hego/Iparmerkataritzak herrialdeen talde batean eta bestean izan di-tzakeen ondorioei buruzko kritikak sortu ziren. Lehengaienmerkatuek zuten garrantziaz ohartuta («commodity power»),eta deskolonizazioak eta independentzia berriak eragindakopolitika-bultzadaren babesean, Asiako eta Afrikako herrial-deetako agintariak —ondoren latinoamerikar batzuek eginzuten horiekin bat— munduko ekonomia-sistemaren fun-tzionamenduaren inguruko aldaketak eskatzen hasi ziren.Azaleratu berri zen mugimendu horren eraginez sortu zenHirugarren Mundua nozioa, Lehen (mendebaldeko mundua)

35

eta Bigarren (mundu sozialista) munduen aurka agertzekogauza zen indar gisa.

Bandung-eko Konferentzia Afroasiarra (1955) izan zen,zalantzarik gabe, norabide horretako lehen gertakari garran-tzitsua eta egoerarik kaltetuenean zeuden herrialdeen artekolankidetzaren, nazioarte-mailan beren aldarrikapenak elkarre-kin planteatzera bideratutakoaren, hasiera zedarritu zuena.Bandung izan zen, gainera, ondoren sortu zen Lerrokatu ga-beko Herrialdeen Mugimenduaren hazia.

Bandungdik Lusakara

1955ean, Bandung hirian, Java uharte indonesiarreko hirian,bildu ziren 29 estatuburu, independentzia lortu berri zuten herrial-deetakoak gehienak, nazioarte-mailan egingo zituzten aldarrika-pen komunen inguruan eztabaidatzeko asmoz. Gisa horretan hasizen bloke afroasiarra deiturikoaren antikolonialismoaren, bake-zaletasunaren eta neutraltasunaren printzipioen oinarriei buruzkopolitika berri eta bateratua.

Bandungeko Konferentziaren ondorioetako bat ondoren Lerro-katu gabeko Herrialdeen Mugimendua (NOAL izenekoak) era-tzea izan zen. Mugimendu horrek hiru gailur egin zituen hirurogei-ko hamarkadan: Belgrad (1961), Kairo (1964) eta Lusaka (1970).Horietan mugimenduak «lehen» eta «bigarren» munduetakoblokeen aurrean bere politikak eta estrategiak aldarrikatzeari es-kaini zion arreta. Ildo horretatik elkarbizitza baketsuan eta lerro-katze-ezan oinarritutako nazioarteko harremanen sistema berriadefendatu zuten. Bestalde, hasieran mugimendu afroasiarra bazenere, ondoren Europako eta Latinoamerikako hainbat kide izan zi-tuen.

Lerrokatu gabeen mugimenduaren bilakaerako beste mugarrigarrantzitsu bat NBEren Merkataritza eta Garapenari buruzkoI. Konferentzia (I. UNCTAD), bloke horrek eskatuta Genevan1964an egin zena, izan zen. Konferentzia hartan osatu zuten gu-txien garatutako herrialdeek ordutik aurrera «77en taldea» deituzutena. Alabaina, Kairoko gailurraz geroztik eta 1972. urtera arte,Lerrokatu gabeen Mugimenduak nolabaiteko krisi bat izan zuennazioarteko egoeraren araberako arrazoiak eta ekimena sustatuzuten buruetako batzuen desagertzea zirela eta. Azkenean, herrial-deen ekonomia-garapenak eta -aurrerabideak 1972an, KanpoArazoetarako ministroek Georgetown-en (Guyana) egindako Kon-ferentziaren urtean, lortu zuen garrantzirik handiena. Konferen-tzia horretan onartu zuten, hain zuzen ere, «Hirugarren Mundu»berri horretako ordezkariek «Lerrokatu gabeko Herrialdeen Eko-nomia Lankidetzarako Ekintza Plana». Deklarazio hori izan zenNazioarteko Ekonomia Antolamendu Berriari buruzko ondorengoproposamenen ernamuina.

36

Halaber, Bandung-eko konferentziaren ostean hasi zirenmundu-merkataritzaren baldintzei zegokienean Hegoaldekoherrialdeek egin zituzten aldarrikapenak. Gauzatu egin zennazioarteko politika-arloan Hirugarren Munduak zuen pre-sentzia eta, horren ondorioz, herrialde horiek Nazio Batuek1964an I. UNCTADerako (Merkataritza eta Garapenari bu-ruzko Nazio Batuen Konferentzia) deialdia egitea lortu zuten.

Planteamendu berri horien bidez, herrialderik pobreenekherrialderik industrializatuenak bultzatzen zituzten nazioarte-ko lankidetzarako beste eredu bat, merkataritzako harremaneilehentasuna eskainiko ziena, beretzera, gisa horretan berenproduktuen prezio zuzenak eta egonkorrak bermatu eta ho-riek mundu-merkatuan sartzeko bidea erraztu ahal izateko.

Hirugarren Munduaren nozioa

Gaur egun Hirugarren Munduaren kontzeptua ekonomia-gainbehera, gizarte-integrazioaren gabezia eta politika-ahultasu-na ezaugarri dituen errealitatea deskribatzeko erabiltzen da. No-lanahi ere, sortu zenean Hirugarren Munduaren nozioak guztizaurkakoa adierazi nahi zuen. Kleroaren eta Nobleziaren aurreanFrantziako Iraultzan izan zen Hirugarren Estatua gogoratuz, aza-leratzen ari zen mundu baten indarra eta kemena adierazten zi-tuen. Mundu hori ohartuta zegoen jada bere lehengaien erreser-bek zuten garrantziaz eta munduko geopolitikan zuten zereginbaliotsuaz eta gogor aldarrikatzen zuen nazioarteko harremane-tan eta ekonomia-garapenean merezi zuen protagonismoa.

Eric Hobsbawn historialariak honela azaltzen du HirugarrenMundua terminoa hain errealitate konplexua eta anitza deskri-batzeko erabiltzea:

«Ez da harritzekoa Bigarren Mundu Gerraren ondoren sortuziren kolonizazioaren osteko estatuak —ugari direnak, bestal-de— Lanitoamerikaren zatirik handienarekin batera (...) “hiru-garren mundua” izenaren, diotenez 1952an sortutakoaren, bidezadieraztea, horiek herrialde kapitalista garatuen “lehen mundu-tik” eta herrialde komunisten “bigarren mundutik” bereizteko.Nahiz eta Egipto eta Gabon, India eta Papua-Ginea Berria motabereko gizartetzat hartzea absurdua izan, hori nahiko egingarriazen, izan ere, guztiak ziren gizarte pobreak mundu “garatukoe-kin” erkatuz gero, guztiak ziren menpekoak, guztiek zituzten“garatu” nahi zuten gobernuak eta bakar batek ere ez zuen uste,Depresio Handiaren eta Bigarren Mundu Gerraren ostean, kapi-talismoaren mundu-merkatuak (hots, ekonomilarien “abantailakonparatiboaren” doktrinak) edo etxeko enpresa pribatuaren eki-men askeak hori eskainiko zienik.»

(Hobsbawn, Eric, Historia del siglo XX, Critica, Madril 1995).

37

1.4.2. Garapenean oinarritutako ideien kritika eta menpekotasunaren ikuspegiak

Bandung-eko Konferentziatik eta Hegoaldeko herrialdeekberen artean abian jarritako lankidetza berritik sortutakoideiak bat zetozen garapenari buruzko eztabaidetan sortuziren ildo berriekin. Berrogeita hamarreko hamarkadako ga-rapenean oinarritutako kontzeptuek Hirugarren Mundukointelektualengandik, batez ere menpekotasun-ikuspegi deituzirenen inguruan bildutakoengandik, zetozen kritika gogorreiegin behar izan zieten aurre. Analisi horien arabera, pobre-zia ez zen azpigarapenaren kausa, ondorioa baizik. Horrelabada, arazoak Iparraldearen eta Hegoaldearen artean zeudenmenpekotasun-harremanetan zeutzan batez ere; eta horreknazioarteko harremanen eta garapenerako lankidetzaren mar-koa berriz planteatzeko premia zekarren.

CEPAL (Nazio Batuen Latinoamerikarako Ekonomia Batzor-dea) izan zen merkataritzaren eta garapenaren arteko harre-manei buruzko eztabaidaren berri zabaltzeko erakunde gil-tzarrietako bat eta hirurogeiko hamarkadako eztabaidaren gunefuntsezkoetako bat. CEPALek egindako azterketek lehengaienprezioen beherakada eta produktu manufakturatuen (herrial-de industrializatuek esportatutakoen) prezioen gorakadaazpimarratu zuten. Horrek zailtasunak eta eragozpenak ze-kartzan Hirugarren Munduaren industrializazio-prozesua fi-nantzatu ahal izateko.

Analisi horiek, autore marxistek eta estrukturalistek ga-raitsu horretan egindako beste batzuekin batera, «zentro»eta «periferia» kontzeptuak (ekonomia-munduaren errealitateaizendatu ahal izateko) eta «menpekotasuna» nozioa (herrialdepobreen eta mundu industrializatuaren arteko harremanak de-finitzeko) sorrarazi zituzten.

Proposamen berriek —garapenari buruzko pentsamendukonbentzionalarekiko kritiko samarrak izan zirenek— izanzuten eraginik nazioarteko eztabaidetan, batez ere NazioBatuen baitan. Zehatzago esateko, horien inguruko ikuspe-giek I. UNCTADen (Merkataritza eta Garapenari buruzkoNazio Batuen Nazioarteko Konferentziaren) deialdia, jadaaipatu duguna, egiten lagundu zuten. Horrek lehen aldizerakutsi zuen garapen-prozesuen bideragarritasunak nazioar-teko merkataritzaren baldintzekin lotura estua zuela onartzenzela.

UNCTADerako deialdia egin zen arte, munduko merkatari-tzari buruzko alde askotariko negoziazioak GATTean (Aran-tzel eta Merkataritzari buruzko Akordio Orokorra) bakarrik

38

garatu ziren. GATT, lau urte lehenago Bretton Woodsen lor-tutako hitzarmenen bidetik 1948an sortu zena, merkataritza-ren, batez ere manufakturen merkataritzaren, liberalizaziozabalaren aldekoa zen. Horretarako bidea herrialde batzue-tako produktuak beste batzuetan sartzeko muga-zergak etagainerako trabak gutxitzea zen. Hegoaldeko herrialdeen, ba-tez ere lehengaien ekoizle zirenen, ustez GATTen filosofiamehatxua zen industrializazio-prozesuari ekiteko zituztenasmoei zegokienean. Izan ere, ikuspegi horretatik, kanpokoproduktu manufakturatuen sarrera askeak beren industriali-zazioa eragotzi bide zuen, ezingo baitzuten lehiatu herrial-de industrializatuen ekoizpen merkeagoarekin.

Bestalde, GATTek industria-produkziorako oztopoak ken-tzeko eskatzen zuen. Ez zuen, ordea, gauza bera egiten lehen-gaietako askori, batez ere nekazaritzakori, Hegoaldeko herrial-deek ekoiztu eta esportatutakoei, zegokienean. Eta horrek,azkenean, zaildu eta garestitu egiten zuen horiek Iparralde-ko merkatuetan sartzeko bidea. GATTek sustatutako arauak,horrenbestez, herrialde pobreen industrializaziorako eta gara-penerako kaltegarriak zirela eta industrian ziharduen Iparral-dearen eta lehengaien ekoizle zen Hegoaldearen produkzio-espezializazioari eusteko joera zutela uste zuten. Horretanoinarritu zen UNCTADerako deialdia egiteko presioa, gara-pen-prozesuak errazten zituzten merkataritzako arauak al-datzea proposatzeko alternatiba zelakoan.

Prebisch, CEPALen pentsamendua eta I. UNCTAD

... / ...

Nazio Batuen markoan eratu ziren eskualdeetako ekono-mia-batzordeak izenekoek zeregin garrantzitsua izan zuten gara-penari buruzko ideien bilakaeran eta, horrenbestez, lankidetzarenjardunean. Aipamen berezia merezi du CEPAL (Latinoamerikara-ko Ekonomia Batzordea) izenekoak, 1948an sorturikoak. 1949anbatzorde horren zuzendari zenak, Raúl Prebisch ekonomilariak,azpigarapenaren ikuspegi berri bat, berori jasaten zuten herrie-na hain zuzen, zuen txosten bat argitaratu zuen. Horrezaz gain,ekoizpen-espezializazioa (lehengaiak versus manufakturatuak)aldatu gabe eta nazioarteko merkatuan arau berriak barne hartugabe garapenerantz aurrera egitea ezinezkoa litzatekeela baiez-tatu zuen.

CEPALen ikuspuntuak orduan azaleratzen ari zen HirugarrenMunduak bere egin zituen eta horiek izan ziren UNCTAD, Mer-kataritza eta Garapenari buruzko Nazio Batuen NazioartekoKonferentzia, abiarazteko sustatzaileak. Konferentzia hori NBEk

39

... / ...

Garapenerako Lehen Hamarkada izenekoan, hots, hiru-rogeiko hamarkadan, ez zen funtsezko aldaketarik izan He-goaldearen eta Iparraldearen arteko harremanetan, nahiz etaideien esparruan aldaketak gertatu eta Nazio Batuetan etanazioarteko foroetan eztabaida bortitzak izan (II. UNCTADNew Delhin egin zen 1968an), izan ere, ez zen lortu propo-samenik nagusienak funtsean gauzatzea.

deitu zuen 1962ko abuztuan eta Prebisch Batzorde Prestatzaile-ko lehendakari izendatu zuten. 123 herrialde bildu ziren forohartan eta bertatik sortu zen azpigarapenaren kontzientzia berria,garai hartako lankidetzaren planteamendu guztia zalantzan jarrizuena eta «Garapenaren aldeko merkataritza-politika berrirantz»izeneko agirian islatu zena.

Azkenik, Konferentzia Genevan bildu zen 1964an. Konferen-tziaren bezperan The Economist-ek honela adierazi zituen be-rorren inguruan sortu ziren iguripenak:

Astelehenean hasiko da Genevan ekonomiaren ingurukoedozein gairi buruz gerraz geroztik egindako nazioarteko kon-ferentziarik zabal, luze eta, ziurrenik, etsipengarriena. Azpi-garatutako herrialdeen, Merkataritza eta Garapenari buruzkoNazio Batuen Konferentzian irmo sinesten dutenen, izeneanesaten denaren zati handi batek konferentzia hori egin izanazdamutzen diren herrialde aurreratuak hasarraraziko ditu.

Nolanahi ere, hitz onak eta adierazpen formalak alde baterautzita, lehen UNCTAD haren eta ondoren egin zirenen emaitzaknahiko etsipengarriak izan ziren. Konferentzia hura Hegoaldekoherrialdeen mesedetan merkataritzako arauak aldatzeko gauzaizango zen forotzat hartu zutenen itxaropenak ez ziren bat etorriherrialde aberatsek onartu zituzten emakida mugatuekin.

Lehen konferentzia hartan adostu zen estrategiak herrialdepobreen aldeko merkataritza-diskriminazioan oinarritutako poli-tika (beren produktuen babesa eta muga-zergak) proposatzenzuen. Horrek prezioen narriaduraren finantziazio konpentsatzai-lea izango zuen osagarri, betiere nazioarteko erakunde berri ba-tek bideratuta. Ikuspegi hori beste gisa bateko gomendioekinosatu zen. Adibide gisa «garapenak eskatzen dituen barne-trans-formazioak» aipa ditzakegu, behatu ahal izan diren aurrerapenteknikoa zabaltzeko eta biztanleko diru-sarrerak igotzeko hiruoztoporik handienei dagozkienak. Hiru eragozpen horiek hona-koak ditugu: lurzoruaren joera —ezinbesteko nekazaritza-erre-forma—, gizarte-mugikortasun eskasa eta jendearen ezjakinta-suna —aurreko gizarte-egituraren arrastoak— eta diru-sarrerakbiztanleria-multzo txikitan kontzentratzea, bestela esan, errenta-ren banaketa desorekatua.

40

4. Grafikoa Iparraldeko prezioak eta Hegoaldeko prezioak

Iturria: UNCTAD Handbook of International Trade and Development Sta-tistics.

Oharra: Truke-erlazioak manufakturen inportazio-kostua lehengaien espor-tazioaren balioaren arabera adierazteko balio du, betiere kopuruerlatiboetan. Parametro hori bi produktu-talde horien mundu-pre-zioak erkatuz lortzen da. Grafikoan 1950 eta 1970. urteen arteanizandako aldaketa ikus daiteke, izan ere, manufakturen prezioaklehengaienak baino gehiago igo dira.

5. Grafikoa Periferiaren eta zentro kapitalista garatuen arteko tru-keen osaketa-koadroa (1956-68)

Iturria: Nazio Batuetako Urtekaria, 1965.

195619681968195619681956 196819560

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Erregaiak,mineralak eta labaingarriak

ProduktuManufakturatuak ElikagaiakBestelako lehengaiak

Truk

een

osa

keta

Periferiatik Zentroetara esportatzen dena

Zentroetatik Periferiara esportatzen dena

80

85

90

95

100

105

110

115

120

125

130

1950

1951

1952

1953

1954

1955

1956

1957

1958

1959

1960

1961

1962

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

Truk

e-er

lazi

oa

41

Merkataritzaren ikuspegitik herrialde pobreen mesederakoez zen aldaketa handirik izan eta ez zen aurrerapen handiegi-rik izan garapenaren nazioarteko finantziazioaren eremuan,ezta herrialderik aurreratuenek herrialderik behartsuenei es-kainitako laguntzaren eta lankidetzaren gorakada errealari da-gokionean ere. Horrezaz gain, ez zen errealitate bihurtu Na-zio Batuek 1961ean garapen-bidean zeuden herrialdeetarakoekarpena BPG-ren %1era igotzeko egindako proposamena.

1.4.3. GGKEen belaunaldi berria

Aitzitik, GGKEen munduak izan zuen funtsezko aldake-tarik garai horretan. Horren isla nagusia 1960ko hamarkada-ren amaieran GGKEen bigarren belaunaldia deitu zena sortuizana aipa dezakegu. Hori, neurri handi batean, garai hartanizandako eztabaida bortitzen eta Nazio Batuetan nahiz bes-te hamaika foro intelektualetan adierazitako garapenari etalankidetzari buruzko ideien arteko borrokaren ondorio izanzen.

Garapen-ereduak zalantzan jartzeak ordura arte gobernuzkanpoko erakundeak egiten ari ziren lankidetza-motan ereizan zuen eragina. Eredu hori batez ere laguntza ematekoazen, arreta larrialdiko laguntzari eskaintzen ziona. Ereduhorri jarraiki, onuradunek ez zuten parte hartzen proiektua-ren faseetan zehar. Bada, ez ziren onurak jasotzen zituztenaktore pasiboak baino. Pentsamendu-ildo berriek GGKEeneremuan izandako eraginaren ondorioz, horietako askok na-zioarte-mailan aldaketak eskatzeko beharra ikusi zuten, bai-ta ordura arteko lan-ildo batzuk zalantzan jartzekoa ere.

Gainera, Latinoamerikan menpekotasunaren ekonomila-rien ondorengotza teorikoari beste faktore batzuk gehitu zi-tzaizkion: oinarrizko eliza-komunitateen, Brasildik konti-nente guztira zabaldu zirenen eta herrialde latinoamerikarbatzuetan zein besteetan GGKE ugariren hasikin izan zire-nen, izpiritua, bat aipatzearren.

Ildo horretatik, GGKE latinoamerikar gehienen jarduerakkezka bikoitz baten eragina izan zuen: batetik, gizarte-lor-pen zehatzak eskuratzeko zentzu pragmatikoa, eta bestetik,gizarte-aldaketa sakonagoak, sistemaren beraren egituretaneragiteko gai izango direnak, burutzeko borondatea. Zeha-tzago esateko eta Paulo Freire-ren herri-hezkuntzaren foka-tze berrien babesean, GGKEen belaunaldi berria onuraduneiprotagonistaren, eta ez ordezkoaren, rola ematen hasi zenegitasmoetan: berariazko arazoak zituzten gizarte-eragilee-

42

kin hasi ziren lanean eta, aldi berean, laguntza zabala eskai-ni zuten, betiere komunitateak beren kabuz moldatzeko mo-duaren bila.

Belaunaldi honetan GGKEen ekarririk garrantzitsueneta-riko bat kontzientzia kritikoa, osoko garapenaren ingurukokezka eta Hegoaldeko gizarteen arazo larrietako asko kon-pontzeko alternatiba erreala izateko borondatea bezalakobalioen sustatzaile gisa egindako gizarte-lana izan zen za-lantza izpirik gabe.

43

2Garapen balantzea eta lankidetzarenbirrantolamendua

hirurogeita hamarrekohamarkadan: pobrezia eta

oinarrizko premiak

SARRERA

Hirurogeita hamarreko hamarkadan Iparraldearen eta He-goaldearen arteko harremanetan eta garapenerako lankide-tzan eragina izan zuten oso ekonomia-aldaketa handiak ger-tatu ziren. Hamarkada horretan garapenerako lankidetzakbalantzeetarako aldiak, krisialdiak eta birplanteamendueta-rako aldiak izan zituen.

Aurreko hamarkadaren amaiera aldera hasiak ziren jadaekonomia-hazkundeko urte luzeek eragindako ondorioei bu-ruzko eztabaida bizi samarrak. Izan ere, Bigarren Mundu Gerra-ren ostean, mundu guztian eragina izan zuen ekonomia-he-dadurak asko igoarazi zuen herrialde batzuen eta besteenahalmen produktiboa. Alabaina, zein neurritan lagundu zuenekonomia-hazkundeak garapena bultzatzen, herrialderik po-breenetako gizarte-errealitatea aldatzen? Eta horrekin bat, iabi hamarkadatan zehar gauzatutako garapenerako lankidetza-ri dagokionean zein balorazio egin genezake? Galdera ho-riek izan ziren garapenari eta lankidetzari buruz hirurogeitahamarreko hamarkadako lehen zatian egindako eztabaide-tako mintzagai nagusiak, azkenean, hamarkadaren amaieran,korronte neoliberalak proposamen ofizial berrien inspirazio-iturri bihurtu ziren arte.

2.1. EKONOMIA-HAZKUNDEAREN BALANTZEA ETA GARAPEN KONBENTZIONALAREN PORROTA

Hogei urte baino gehiagotan zehar lortutako emaitzen egiaz-tatze nagusia eskura zegoen eskulan guztiarentzat nahikoaenplegu sortzea ez lortu izana zen, nahiz eta 1950 eta 1975

47

6. Grafikoa Gerraosteko ekonomia-hazkundea. Barne-produktugordina nola hazten den lurralde bakoitzean (1950-67)

Iturria: Mundu Bankua, Pearson Txostenetik jasoa.

arteko ekonomia-hazkundea oso garrantzitsua izan. Horre-zaz gain, hazkunde horren irabaziak ez ziren diru-sarreragutxien zituztenen taldean banatu. Aurreko hamarkadetanegindako azterketa nagusiek iradokitzen zutenaren aurka,ekonomia-hazkundeak ez zuen irabaziak sektore eta gizar-te-talde desberdinetan banatzerik lortu. Ekonomia-hazkun-dearen eta garapenaren arteko harremana, bada, zalantzanjarri zuten lehen aldiz.

Bestalde, handitu egin zen herrialde aberatsen eta pobreenerrenten arteko aldea: 1973an, herrialde garatuek, biztanle-riaren %20 osatzen zutenek, munduko guztizko diru-sarre-ren bi heren jaso zituzten; aitzitik, garapen-bidean zeudenherrialde gisa izendatutakoek (Txina alde batera utzita), biz-tanleriaren %50ri zegozkienek, munduko diru-sarreren zor-tzirena baino ez zuten lortu.

Une horretako egoera ekonomia-hazkundea garapen egon-kor eta orokortu bilakatzeko mekanismo egokirik ez izatearenemaitza izan zen. Hori, gainera, hainbat faktoreren ondorioizan zen. Batetik, Hirugarren Munduko gisa izendatutakoherrialdeetan egindako inbertsioetako asko ekoizpen-egitu-raren transformazioan eta enpleguaren sorkuntzan eragintxikia zuten sektoreetan kontzentratu ziren. Adibidez, azpie-gitura-obra handiak finantzatzeko erabili ziren emandakomaileguen zati handi bat. Dena dela, ez zegoen oso garbi obra

0

1

2

3

4

5

6

7

Garapen-bideandauden herriak

Afrika HegoaldekoAsia

EkialdekoAsia

HegoaldekoEuropal

Latinoame-rika

EkialdeErtaina

LurraldeIndustrializatuak

Urt

ero

ko e

hune

koa

48

horietako asko garapenerako aukera egokiak zirenik. Alabai-na, ziurra da benetako gizarte-aldaketa bultzatzeko gai zirenproiektuekin loturarik ez zutela.

Bestetik, herrialde pobreetara bideratutako finantza-fluxue-tan eta lankidetzan emaileen interes geoestrategikoak izanziren bitarteko kasu askotan, horiek garapenari zegokioneanizan zitzaketen eraginak mugatuz. Izan ere, gobernu batzuekeskainitako bi aldeko laguntza ez zegoen epe luzera herrial-de hartzaileen garapena sustatzera bideratutako programetantxertatuta. Aitzitik, laguntza horren zati bat abantaila politi-koak lortzeko eskaintzen zen, baita lotutako edo baldintzatu-tako laguntzen bidez herrialde hartzaileen esportazioak bul-tzatzeko ere.

Aldi berean, Afrikako, Asiako eta Latinoamerikako zen-bait gobernuk, mendebaldeko blokearen edo bloke sobietarra-ren babes irmoa zutenek, diru-kopuru handiak gastatu zituztenarmak erosten edo nabarmen produktiboak ez ziren inbertsioakegiten, eta gisa horretan txikitu egin zen herrialde horietako gi-zarteen ongizatea lortzeko aukera.

Azkenik, eta aurrekoarekin oso lotuta, ezinbestekoa daazpimarratzea kasu askotan eztabaidarako eta garapenerakolehentasunak finkatzeko marko demokratikorik ez izatea.Horrela, autoritarismoa eta ustelkeria ere gizarte-garapena-ren maila hobeak lortzeko mugapen garrantzitsu bihurtu zi-ren.

Benetan izandako garapenaren balantzea ez zen, horren-bestez, bereziki baikorra etengabeko ekonomia-hazkundekobi hamarkadaren ostean. Nahiz eta aurrerapen eta aldaketabaikorrak ikusi —Asiako nekazaritzaren kasua, azpiegituraketa komunikazioak edo munduko zatirik pobreenetako osa-sun- eta hezkuntza-mailak—, planetaren zati handi bateangarapenaren prozesuari arazo berriak eta handiagoak sortuzitzaizkion: hazkunde demografikoaren azelerazioa, langa-beziaren eta azpienpleguaren gorakada, merkataritza-deso-rekak eta, horren ondorioz, kanpo-finantziazioaren premiagero eta handiagoa. Azken alderdi horrek, gainera, zorpetze-prozesu ezaguna, kanpoko zorraren krisiaren eraginez go-raldirik nagusiena laurogeiko hamarkadan izan zuena, izanzuen ondorio.

Berrogeita hamarreko eta hirurogeiko hamarkadan izanzen garapen-prozesuari eta horrek pobrezia eta marjinazioagainditzeko ezartzen zituen mugei buruzko ikuspegi kritikosamar hori garapenerako lankidetzaren analisira ere zabaldu

49

zen. Horretan eragin berezia izan zuen 1969an «Garapena,guztion zeregina» izeneko txostena —Pearson txostena ize-narekin ezagutzen dena— argitaratu izanak. Txosten horiMundu Bankuak eskatuta egin zen eta ordura arteko lanki-detza-politikei buruzko ikuspegi txar samarra eskaini zuen.Horrezaz gain, hainbat alternatiba proposatu zituen GLO,Garapenerako Laguntza Ofiziala, benetan garapenaren zer-bitzura egongo zen tresna bihurtzeko.

EPGD-ko arrail erlatiboa eskualdeka.1950-1970

(portzentaiak)*

Lurraldea 1950 1960 1965 1970

Afrika 7,1 6,7 6 5,7Hegoaldeko Asia 3,6 3,5 3 2,8Ekialdeko Asia 5,5 5,8 5,5 5,8Latinoamerika 20,8 19,0 17,6 16,9

Iturria: Morawetz, D.: Veinticinco años de desarrollo económico, 1950 a1975, Banco Mundial - Tecnos, Madrid, 1979.

* Arrail erlatiboa eskualde bakoitzaren per capita EPGd da, ELGEko herrial-deen batez besteko per capita NPG-ren portzentaiaren gisakoa.

EPGD-ko arrail absolutua eskualdeka.1950-1970

(1974.ko dolarrak)*

Lurraldea 1950 1960 1965 1970

Afrika 2.208 3.006 3.695 4.478Hegoaldeko Asia 2.293 3.109 3.810 4.616Ekialdeko Asia 2.248 3.035 3.712 4.475Latinoamerika 1.883 2.609 3.240 3.948

Iturria: Morawetz, D.: Veinticinco años de desarrollo económico, 1950 a1975, Banco Mundial - Tecnos, Madrid, 1979.

* Arrail absolutua ELGEko herrialdeen per capita NPG-ren batez bestekoa-ren eta eskualde bakoitzaren per capita NPG-ren arteko diferentzia da.

50

Pearson Txostena

Mundu Bankuaren eskariz, Lester Pearson ekonomilariak,Bakearen Nobel saridun eta lehenago Kanadako lehen ministroizan zenak, zuzendu zituen 1969an Bigarren Mundu Gerrarenamaieraz geroztik, 20 urtetan zehar, gauzatutako garapenerakolankidetzari buruzko balantze gisako txostena, aditu-talde batekprestatutakoa, burutzeko lanak. Txosten hura, «Garapena, guz-tion zeregina» izenburua zuena, pizgarri handia izan zen, gara-penaren kontzeptuaren birformulatze globala eta laguntzarennorabidearen inguruko fokatze berria proposatu baitzituen.

Pearson Txostenaren ustez begi-bistakoa zen azpigarapenagaindi zitekeela eta txostenak 1969an zioenez, «garapen-bideanzeuden herrialde gehienek» lor zezaketen «mende amaierarakobere kasako hazkunde iraunkorra».

Garapenaren eragile gisa kanpoko laguntzaren balioa aldarri-katzen bazuen ere, Pearson Txostena oso kritikoa izan zen orduraarte lortutako emaitzei zegokienean: «Gaur egun —dio tes-tuak— nazioarteko laguntza sistemak, bi aldeko eta alde askota-riko erakundeen ugaritasuna handia izaki, ez du norabide etakoherentziarik; ahalegin guztiak egin behar ditugu alde askota-riko eta bi aldeko emaileen eta hartzaileen jarduerak koordina-tzeko».

Pearson taldeak bere txostenean ondoren herrialde pobree-nek (UNCTADetik edo Nazioarteko Ekonomia AntolamenduBerritik) egingo zituzten aldarrikapenen oinarri izango zen lan-kidetzaren kontzeptu berria plazaratu zuen. Ildo horretatik, ga-rapenerako lankidetzaren helburuak honakoa izan behar luke:«desberdintasunak murriztea, bidegabekeria suntsitzea eta herrial-derik pobreenei beren kabuz industriaren eta teknologiaren aroanmurgiltzen laguntzea, munduan aberatsen eta pobreen, pribile-giatuen eta ez hain pribilegiatuen, arteko banaketa geroz etazorrotzago izan ez dadin.» (...) «Lankidetzak —zioen ondo-ren— fondo-transferentzia baino zerbait gehiago izan behar dueta elkarrekiko errespetuan eta elkar ulertzean oinarritu behar du-ten harreman berriak ekarri behar ditu berekin». Horrezaz gain«bi aldeen politikak etengabe berrikusi behar dira», «zalantzagutxiagorekin eta jarraitasun handiagoarekin».

Pearson Txostena idatzi zutenek, gisa horretan, garapenerakolaguntzarako estrategia berria planteatu zuten, «laguntza, merka-taritza eta inbertsio-politikak barne hartuko dituen estrategia ba-karra», hamar puntutan labur dezakeguna.

51

Pearson Txostenaren proposamenetako bat: %0,7

Honakoak izan ziren Pearson Txostenaren hamar proposamenak:1. Nazioarteko merkataritzako marko askea eta bidezkoa sor-

tzea. Zehatzago esateko, Pearsonek hirurogeita hamarreko hamarka-dan zehar «garapen-bidean zeuden herrialdeetatik zetozen manufak-turen inportazioei ezarritako mugapen koantitatiboak» indargabetzeaproposatzen zuen.

2. Bientzat onuragarriak izango ziren atzerriko inbertsio-korron-teak sustatzea.

3. Garapenerako laguntzan asoziazio hobea, helburu argiagoaeta koherentzia handiagoa ezartzea. Pearson txostenak zioenez,garapenaren helburu nagusiak «garapen-bidean dauden herrialdeeiarrazoizko maila batean beren kasakoa izango den hazkunde jarraialortzeko bidea erdiesten laguntzea» izan behar du. Txostenak tasahorren gutxiengoa NPG-ren urteko hazkundearen %6an ezarri zuen.Alabaina, txostenak azpimarratu zuenez, helburu hori ezin da lor-tu atzerriko laguntzarekin bakarrik, izan ere, hori alferrikakoa izangoda garapen-bidean dauden herrialdeen beren ahaleginik gabe etaekonomia-helburu zehatzekiko loturarik gabe.

4. Laguntzaren bolumena handitzea: garapenaren helburuak lor-tzeko, Pearson txostenak ezinbestekotzat jo zuen kanpoko baliabi-deen ekarpena —laguntza ofiziala eta inbertsio pribatua— herrialde-rik aberatsenen NPG-ren %1en baliokidea izatea. Hori 1975erakobetetzea gomendatu zuen txostenak. Bestalde, laguntza konfesionalgisa —hots, dohaintza edo aldeko mailegu munduan— herrialdeemaileen NPG-ren %0,7ren baliokidea. Hori beranduenez 1980anegitea proposatu zuen (1968an batez bestekoa %0,39 zen).

5. Zorraren arazoa konpontzea eta neurri horiek «benetako la-guntza moduak» direla onartzea, prebentziorako politiken bidez,«finantza-politika zintzoen eta laguntza aldeko baldintzetan es-kaintzearen» bidez.

6. Laguntzaren administrazioari eraginkortasun handiagoa es-kaintzea, «prozedura neketsuak» eta «laguntza herrialde emaileanegindako erosketekin lotzea» saihestuz.

7. Garapen-bidean dauden herrialdeen premietarako laguntzateknikoa berregokitzea.

8. Biztanleriaren hazkundea murriztea, gizarte-plangintza eta-politiken bidez.

9. Hezkuntzarako eta ikerketarako laguntza indartzea.10. Alde askotariko laguntzaren sistema indartzea, alde asko-

tariko erakundeek garapenerako laguntzan funtzio «zuzentzailee-na eta bideratzaileena» duten lekuetan. Txostenak alde askotarikolaguntza Garapenerako Laguntza Ofizialaren guztizkoaren %10izatetik %20 izatera pasatzea eta AIFen (Sustapenerako Nazioarte-ko Agentzia, Mundu Bankuaren «leiho biguna») zeregina eta ba-liabideak sendotzea ere gomendatu zuen.

Alabaina, praktikan, Pearson txostenaren gomendioak ez zirenbete. Garapenerako Laguntza Ofiziala handitzeari dagokionean, ezzen BPG-ren %0,7ra ere iritsi, aitzitik, are gehiago egin zuen behera.Herrialde eskandinaviarrek, Herbehereek eta Kanadak bakarrik han-ditu zituzten pixkanaka-pixkanaka bere ekarpenak. Haatik, Estatu Ba-tuen zenbatekoek beherantz egin zuten hamarkada guztian zehar.

52

GLOren 1970-76ko bilakaeraren grafikoa(1983ko milioika dolarretan)

GLO GLO, BPGd-ren kopurua portzentai gisa

70-71 75-76 70-71 75-76

EEBB (AEB, Amerikateko Estatu Batuak 7.045 7.037 0,31 0,26

EEE-ko kideak 7.129 8.275 0,42 0,45Frantzia 2.450 2.659 0,66 0,62Alemania 1.684 2.149 0,33 0,38Erresuma Batua 1.523 1.583 0,42 0,39Holanda 587 884 0,60 0,79Italia 409 326 0,17 0,12Belgika 295 400 0,48 0,55Dinamarka 172 258 0,40 0,57Japonia 1.568 1.794 0,23 0,22Kanada 885 1.346 0,41 0,50Suedia 277 662 0,41 0,82Australia 619 665 0,59 0,53Norvegia 114 294 0,33 0,68Suitza 119 177 0,13 0,19Austria 34 92 0,07 0,17Finlandia 28 65 0,09 0,17Zeelanda Berria 37 89 0,23 0,47CAD guztira 17.845 20.480 0,34 0,35Espainia 15 53 0,02 0,04Irlanda 4 11 — 0,09Luxenburgo 5 5 — 0,12Portugal 176 — 1,05 —ELGE guztira 18.045 20.549 0,33 0,34OPEP herrialdeakSaudi Arabia 486 4.085 5,31 6,85Kuwait 323 1.236 4,79 6,13Arabiar Emirerri Batuak 63 1.518 5,36 10,32Beste batzuk 184 2.141 — 0,85OPEP guztira 1.053 8.980 0,78 2,61CMEA herrialdeakSESB 2.023 1.776 0,15 0,16RDA 110 98 0,12 0,11Europa ekialdeko beste

herrialde batzuk 457 291 0,15 0,09CMEA guztira 2.590 2.165 0,15 0,14Donantes de Países

Menos Desarrollados 1.149 649 — —

Munduan Guztira 22.837 32.343 0,33 0,4

Iturria: Twenty-five years of development cooperation OCDE, Paris 1985.

53

2.2. POBREZIAREN INGURUKO KEZKA BERRIA ETA OINARRIZKO PREMIEN FOKATZEA

Pearson txostena argitaratu ostean piztu zen eztabaidaketenik gabe jarraitu zuen hirurogeita hamarreko hamarkada-ren lehen zatian zehar. Alabaina, pixkanaka-pixkanaka be-rorren arreta birbanaketaren inguruko arazoetan zentratu zen.1974an batez ere Mundu Bankuaren inguruko adituek osa-tutako talde batek, Hollys Chenery, orduan lehendakariordezena, buru zuenak, garapenaren bitartekaritza aztertzekobide berriak bilatzeko beharra planteatu zuen. Proposame-naren muinak NPG-ren bilakaeran, enpleguaren egoeranedo errendimenduan oinarritutako ekonomia-analisiak gain-ditzea proposatzen zuen eta garapenaren inguruko eztabai-da diru-sarreraren banaketara bideratzen zuen. Antzeko besteplanteamendu batzuek, hainbat unibertsitatetan eta garape-nari buruzko zenbait ikerketa-zentrotan sortutakoek, kalte-tuen zeuden sektoreen premiei arreta eskaintzeko lehentasu-na mahairatu zuten, hori baitzen haien ustez garapenarenestrategiaren ardatz nagusia.

Nahiz eta abiapuntutzat hartu pobrezia gainditzeko ezin-besteko tresna gisa ekonomia-hazkundea beharrezkoa dela,analisi horiek ziotenez hori ez zen nahikoa helburu horilortzeko. Izan ere, aurreko urteetako historiak erakusten zu-zenez, kasu askotan ekonomia-hazkunde horrek berak des-berdintasunak sendotu eta areagotu zituen diru-sarreren, on-dasunen eta garatzeko aukeren banaketari zegokienean.Garapenaren helburua pobrezia errotik kentzea bazen, diru-sarreren birbanaketa ere lehentasunezko zeregin bihurtzenzen, izan ere, pertsona guztiek dute beren lehentasunezkopremiak asetzeko helburua. Horrek guztiak garapenari buruz-ko pentsamendu ildo berri baten sorrera eragin zuen: oinarriz-ko premien fokatzea, hain zuzen ere.

Oinarrizko premia horiek ase ahal izateak lehen premia-ko gaiak —elikagaiak, jantziak, garraioa, erregaiak eta etxe-bizitza— erosi ahal izateko nahiko diru-sarrera erreal izateaeskatzen zuen. Halaber, hezkuntza, osasuna, ura eta sanea-mendua bezalako zerbitzu publikoetarako sarbidea izatea es-katzen du, eta horretarako azpiegitura sozial eta fisiko nahi-koa izatea beharrezkoa zen. Azkenik, herritarrek proiektuak,programak eta politikak formulatzerakoan eta abian jartzera-koan parte hartzea eskatzen zuen.

Kontzeptu honen oinarrian honako ideia hau zegoen:oinarrizko premiak asetzea giza kapitalean, errendimenduproduktiboa sustatzen duen eta epe ertainera ekonomia-

54

hazkundea eta garapena ahalbidetzen dituenean, inbertitzeada. Gauzak ikusteko modu horrek oinarrizko premiak ase-tzeko politikarako tresnak egoki konbinatzeko beharra ze-karren, bai sektore publikotik, bai horien eraginpean zeudenkomunitateetatik, betiere nazioarteko lankidetza ahaztu gabe:birbanaketarako esku-hartze zuzenak, osasuna eta hezkun-tza bezalako oinarrizko ondasunetarako sarbidea hobetzekosektorekako esku-hartzeak, hazkundean eragina izateko etahorren ondorioz pobreenen enplegua eta errentak igotzeaahalbidetzeko gai izango diren politika makroekonomikoak,lurraren eta beste ondasun batzuen jabetzako egitura-alda-ketak eta abar.

Oinarrizko premietan oinarritutako fokatzeak herrialdeenarteko harremanen aldaketaren aldeko apustua ere egin zuen.Horretarako aberastasuna birbanatzea lehenetsi zuen, eko-nomia-hazkundea lortzeko bidean: helburua —zioten—«pobreziari eta diru-sarreren banaketari buruzko kezka egu-neroko pentsamenduetara eta nazioetako eta nazioartekoagentzia emaileen prozeduretara hurbiltzea zen (...) izan ere,hitz adoretsuak ekintza adoretsu bihurtu behar ziren».

Ordura arte pobreziaren inguruko kezka ez zen izan lan-kidetzarako politiken arretagune nagusi —ekonomia-haz-kundeak arazoa bere kabuz konponduko zuela pentsatzenzuten —. Alabaina, fokatze berriek pobreziak gobernuek etaalde askotariko erakundeek nahiz gobernuz kanpoko erakun-deek burututako egitasmo eta programen alderdi nagusi izanbehar zuela azpimarratu zuten.

Mac Namara eta Mundu Bankuaren jarduna

... / ...

Nahiz eta bere txostenetan eta azterketetan hamarkadahorretan egindako garapenerako lankidetzari buruzko ikuspegikritiko samarra adierazi, Mundu Bankuaren jarduna ez zen fun-tsean aldatu hirurogeita hamarreko hamarkadan zehar. Finantza-erakundea izaki, garapen-egitasmo handiak gauzatzen lagun-tzen, baita horien bolumena nabarmen handitzen ere, jarraituzuen.

Haatik, Robert Mac Namara lehendakari izan zen bitartean(1968-81), Mundu Bankuak pobrezia arazo teoriko gisa ez ezikarazo moral gisa ere onartu zuen eta oinarrizko premietan fun-tsatutako fokatzea egin zuen bere berbaldiaren eta eskema teo-rikoaren zati gisa. Pobrezian eragiteko eta oinarrizko premiakasebetetzeko gisa honetako ideiak planteatu ziren:

55

... / ...

2.3. «EMAKUMEA GARAPENEAN» FOKATZEA

Oinarrizko premietan oinarritutako estrategiak bat eginzuen, garaiari eta proposamenei zegokienean, emakumez-koek garapen-prozesuetan zuten zereginari berariazko arre-ta eta onarpena eskaintzeko eskatzen zuten fokatzeekin.

Garai hartako mugimendu feministak oso gogor kritikatuzituen garapenaren aurreko orientabideak, batez ere ongiza-tearen estrategia deiturikoa, emakumezkoei elikagaiak ema-tearen, desnutrizio-kanpainen eta familia-plangintzaren bidezlaguntza eskaintzean zentratutakoa. Iritzi kritiko hori zutenenustez, eredu horrek emakumezkoek tradizioz izan dutenugalketan bakarrik oinarritutako zereginari, emakumezkoaketxeko eremura mugatzen zituenari eta garapen-prozesuetanhartu beharreko erabakiei zegokienean baztertu egiten zi-tuenari, eusten laguntzen zuen. Ikuspuntu horien eraginezsortu zen MED fokatzea, «Emakumea garapenean» izenekoa,garapen-teorietan emakumeen inguruko gaia barne hartu du-ten ondorengo posizioen abiapuntu izan dena.

MED fokatzearen garapen teorikoari dagokionean pobre-ziaren aurkako estrategia nabarmen dezakegu, egun oraindikere indarrean dagoen proposamen teorikoa, pobrezia abso-lutua sustraitik ateratzeari eta hazkunde azeleratua beharrean

— Produktibitatea nekazariei teknologia berriak eskainiz han-ditzeko eta landugabeko lurra modu eraginkorrean birba-natzeko beharra.

— Oinarrizko zerbitzuak (osasuna, hezkuntza, jaiotza-tasa-ren kontrola), garapena aberasteko eta ekoizpenaren haz-kundean laguntzeko gai izango direnak, hornitzea.

Horrenbestez, aldi honetan, Mundu Bankuaren arreta zabal-du egin zen komunikazioen, energiaren eta garraioaren tradi-ziozko azpiegituren inguruko kezkatik, nekazaritzako garapena,hezkuntza, osasuna eta hiri-pobreziaren aurkako borroka beza-lako gaiak barne hartzeko.

Alabaina, Mundu Bankuak finantza-erakunde gisa zuen pro-tagonismoa gutxitu egin zen urte horietan zehar. Hori bankupribatuen zeregin berriaren ondorio izan zen, herrialde industria-lizatuen atzerapena eta fondo mailegagarrien ugaritasuna ezau-garri zituen testuinguruan. Fondo horiek izan ziren, hain zuzenere, laurogeiko hamarkadako krisian amaitu zen zorpetze-proze-su azkarraren jatorri.

56

birbanaketan oinarritutako hazkundea sustatzeari dagokio-nean oinarrizko premietan funtsatutako ikuspegiarekin bat da-torrena. Diru-sarrera gutxiko emakumeak izan ziren oinarriz-ko premietan funtsatutako fokatzearen «xede-talde» izenekoak,izan ere, hirurogeita hamarreko hamarkadan emakume ho-riek jo ziren lehentasunezko helburutzat, erabateko gabezia-egoeran baitzeuden. Pobreziaren aurkako estrategiak ema-kumezkoen zeregin produktiboari eskaini zion arreta, gisahorretan baliabide gutxiko etxeetako diru-sarrerak eta auke-rak areagotzeko.

Ikuspegi horren azpian emakumezkoen pobreziak jatorrialur-jabe izateko aukerarik ez izatean eta lan-merkatuan sexuadela-eta diskriminatzean duela dioen ideia datza. Hori delaeta, maila txikian diru-sarrerak sortzeko egitasmoak aldarri-katzen ditu, baita hezkuntzaren eta enpleguaren ingurukoprogramak ere, izan ere, horri esker ere jaiotza-tasak txikituahal izango dira.

Mundu Bankuak eta garapenaren inguruko erakunde as-kok onartu zituzten planteamendu horiek eta kasu batzue-tan, gainera, indarrean jarraitzen dute beren jardunean. Ala-baina, urteen joanean egiaztatu ahal izan den gisan, nahizeta gisa honetako egitasmoak enplegua sortzeko eta emaku-mezkoen diru-sarrerak igotzeko gai izan, ez dute autonomiahandiagoa eskaintzerik lortu. Izan ere, emakumezkoek berenlan-jarduna luzatu egin dute eta beren karga areagotu eginda, etxeko lanei eta seme-alaben zaintzari zeregin produkti-bo berriak gehitu baitzaizkiei.

2.4. NAZIOARTEKO EKONOMIA-ANTOLAMENDU BERRIBATEN ALDEKO PROPOSAMENAK

Ia oinarrizko premien inguruko kezkaren sorrerarekin bat,hirurogeiko hamarkadaren amaiera eta hirurogeita hamarre-ko hamarkadaren hasiera aldera, garapena lortzea ahalbide-tuko zuten nazioarteko ekonomia-harremanetan aldaketakegitearen aldeko mugimendu intelektual eta politiko zabalamamitu zen. Hori azkenean nazioarteko ekonomia-antola-mendu berriaren aldeko proposamenetan gauzatu zen.

Hirurogeiko hamarkadan zehar izandako Iparraldeareneta Hegoaldearen arteko eztabaidez mintzatu garenean azal-du dugun gisan, garapenean izandako porrot erlatiboen era-ginez nolabaiteko ezinegona sortu zen herrialde pobreengizarte-maila batzuetan. Porrot horien zati handi bat merkatari-

57

tza-baldintzetatik eta nazioarteko finantzetatik eratorritako zail-tasunei egotzi zitzaien.

Herrialde aberatsen eta pobreen arteko menpekotasun-harremanak hautsiko zituen nazioarteko ekonomia-antola-mendu berriaren eskakizuna 1973an gauzatu zen, lerrokatugabeko herrialdeek Aljergo IV. Gailurrean hori ezartzeko es-katu zutenean. Handik sortu zen Hegoaldeko herrialdeeneskaerak biltzen zituen eta munduko ekonomiaren funtzio-namenduaren erregela berriak aldarrikatzen zituen platafor-ma komuna.

Aldi hartan Lerrokatu Gabeko Herrialdeen arteko politi-ka-lankidetza zen nagusi eta beren nazio-subiranotasuna al-darrikatzen zuten. Horrek nazioartean pisu propioa eskatzeaeta, praktikan, lehengaien eta atzerriko inbertsioen kontrola-ren inguruko borroka zekartzan berekin. Horrezaz gain,1960an OPEP (Lurralde Petrolio Esportatzaileen Erakundea)sortzearen ondorioz, herrialde arabiarrak eta, hedaduraz, Hi-rugarren Munduaren zati handi bat nazioarteko eztabaidetakonahitaezko solaskide bihurtu ziren.

Aljergo Gailurrak Nazio Batuen Batzar Nagusiaren bilku-ra berezia deitzeko eskatu zuen, garapenaren arazoaz bakarrikeztabaidatzeko. Bertan egindako diagnostikoak antolamen-du zaharrean oinarritutako nazioarteko harremanen izaeraasimetrikoa salatzen zuen, izan ere, merkatu-sistema protek-zionista, desberdina eta herrialde industrializatuen aldekoazen eta prezioak ez ziren bidezkoak lehengaien ekoizleen-tzat.

Aljergo Konferentziaren presioaren aurrean eta petrolioarenkrisian murgilduta, herrialde garatuek azkenean 1974an Na-zio Batuen Batzar Nagusia, lehengaien eta garapenenareninguruko gaiei bakarrik eskainitakoa, egitea onartu zuten.Batzar horren emaitza izan zen nazioarteko ekonomia-anto-lamendu berriaren aldeko proposamena eta Estatuen Ekono-mia Eskubideen eta Betebeharren Gutuna onartzea.

Dena dela, eta nahiz eta erabaki horiek garrantzi histori-koa izan, ez zuten ia eraginik izan nazioarteko ekonomia-egoeran edo lankidetza-politiketan. Gerraostearen hedadura-ren amaierak eta ekonomia-krisiaren giroak bigarren mailarairaganarazi zituzten garapenaren inguruko arazoak eta lehenmailara, berriz, krisiaren gaineko kezkak. Hainbat urtetanzehar porrotei buruz egin zen balantzeak hasiera bezalakoamaiera izan zuen. Aldatzeko begi-bistako beharra buruz buruzegoen politika-borondateekin, ekonomia-giroarekin eta unehorretako egoerarekin.

58

NBEn Nazioarteko Ekonomia-Antolamendu Berria Deklaratzea

2.5. EKONOMIA-KRISIA ETA HEDALDIAREN AMAIERA

Nahiz eta hirurogeita hamarreko hamarkadan gauzatu na-zioarteko lankidetzari eta garapenari buruzko eztabaida etabirplanteamendu nagusietako batzuk, hamarkada horretan—jada esan dugun gisan— aro berria hasi zen, kezka zaharrekberriei arreta publikoaren gune izateko bidea emango zietenaro berria. Kezka berri horien artean ekonomia-krisiaren ha-sieratik eratorritakoak eta gerraostearen hedaduraren amaie-rarekin lotura dutenak aipa ditzakegu.

Hirurogeiko hamarkadaren amaieraz geroztik, mendebal-deko ekonomiek hedadura-ziklo luzearen amaiera iragar-tzen zuten zantzuak utzi zituzten agerian: produktibitatearenigoera txikiagoa, berrikuntza teknologiko txikiagoa eta orohar hazkundearen moderazioa. Garrantzi handiko beste al-

Lerrokatu Gabeko Herrialdeen eskaerei Aljergo Gailurrarenhurrengo urtean eskaini zitzaien arreta «Nazioarteko EkonomiaAntolamendu Berrira bideratutako Ekintza Programa eta Dekla-razioa» izenekoan, Nazio Batuen Batzar Nagusiaren VI. Ezohi-ko Bilkuran 1974an erabakitakoan. Erabaki hori hartzerakoanherrialde industrializatu batzuk aurka agertu ziren eta beste ba-tzuk abstenitu egin ziren.

Agiri horretan ezarri ziren natur baliabideen gaineko subira-notasun nazionala eta atzerriko inbertsio pribatuen ingurukokontrola, garapen-bidean dauden herrialdeek garatutako mun-duarekin dituzten harremanen izaera aldatzeko bitarteko nagusigisa. Onartutako neurriak munduko merkatua erregulatzeko etaekoizleentzako bidezko prezioak bermatzeko mekanismoetankontzentratu ziren. Izan ere, haien ustez modu horretan bakarriklor zitekeen Hegoaldeko herrialdeen garapen autonomoa etamenpekotasunik gabekoa bermatuko zuen industrializaziorakobeharrezkoa zen metatzea.

Beste hainbat neurriren artean honakoak azpimarra ditzakegu:

— Nazioarteko Moneta Sistema Unibertsal berria, herrialdeguztiek parte hartzeko finantza-mekanismoak izango ditue-na eta baliabideak garapen-bidean dauden herrialdeetaratransferitzea ahalbidetuko duena, sortzeko proposamen.

— Oinarrizko produktuen merkataritzarako, horiek merkatu-ratzeko, banatzeko, transformatzeko eta garraiatzeko erre-gela eta mekanismo berriak sortzea.

— Garapen-bidean dauden herrialdeetako manufakturak mun-duko merkatuetan sartzea eta transferentzia teknologikoaerrazteko aldeko egoera sortzea.

59

derdi bat EEBBetako ekonomia, Europakoekin eta Japonia-koarekin erkatuz gero ahuldu egin zena, dugu. Horrek IparAmerikako kanpo-defizita gero eta handiagoa izatea eta, az-ken batean, dolarra Bretton Woodseko hitzarmenek Nazioar-teko Moneta Sistemaren zentro gisa eman zioten zeregina be-tetzen jarraitzeko gai ez izatea izan zituen ondorio.

Egoera horrek, azkenean, Estatu Batuetako gobernua do-larraren eta urrearen arteko bihurgarritasun-eza adierazterabehartu zuen 1971n. Gisa horretan amaitu zen moneta-egonkortasuna ezaugarri izan zuen aldi luzea eta truke-ta-sen inguruko zalantza adierazgarri izango zuena hasi zen.Horrek, gainera, eragin ezkorra izan zuen nazioarteko mer-kataritzaren dinamikan. Bigarren Mundu Gerraren amaierarenostean Bretton Woodseko Konferentzian sortu ziren Nazioarte-ko Ekonomia Erakundearen oinarriak pitzatzen hasi ziren etahorrek eragina izan zuen herrialde batzuek eta besteek na-zioarteko kontzertuan zituzten zereginetan eta beren artekolankidetza-mekanismoetan.

Nolanahi ere, krisiak 1973tik aurrera jo zuen gailurra,urriko arabiarren eta israeldarren arteko gerraren eta Golkokoherrialde ekoizleek agindutako petrolio-blokeoaren ondo-ren. Petrolio gordinaren prezioak lazki igo ziren eta horrekeragin larria izan zuen sistemaren funtzionamendu-oinarrinagusietako batean.

Herrialde industrializatuen kasuan, egoera berriaren era-ginez, inflazioa eta langabezia izan ziren nagusi. Hori delaeta, krisiaren inguruko arazoak lehenetsi ziren eta alde baterautzi ziren epe ertain eta luzerako kezkak, horien artean ga-rapenaren ingurukoa. Hegoaldeko herrialdeek beste modubatera egin behar izan zioten aurre egoera berriari, petrolio-ekoizle edo -inportatzaile gisa zuten zereginaren arabera.Nolanahi ere den, egoera aldatzeak horietako askoren zor-petzealdi gogorraren hasiera iragarri zuen. Aldi horrek ezzuen etenik izan Latinoamerikan 1982an zorraren krisia hasizen arte.

Horrek guztiak izan zuen eraginik garapenari eta lanki-detzari buruzko eztabaidan. Hamarkadako lehen urteetanlankidetzaren jarraibideak berrikusteko eta arreta jada aipa-tu ditugun oinarrizko premien inguruko gaietan zentratzekonolabaiteko kezka nagusi izan bazen ere, egia esan, pixka-naka-pixkanaka nazioarteko ekonomiaren egoera berria zelaeta garapenari buruzko eztabaidak alde batera uzten hasi zi-ren. Herrialde industrializatuetako giro politikoaren arretakrisiari eta, bereziki, inflazioari eta langabeziari aurre egitekoproposamenetan jarri zen.

60

0,7aren aldeko lehen gobernuak

Beste horrenbeste gertatu zen NOEIri buruzko proposa-menekin. Nazio Batuetan oihartzun handia izan zuten arren,erreferentzia historiko huts gisa gelditu ziren abiada bizianaldatzen ari zen munduan eta alderdi batzuei zegokieneanbehintzat Bigarren Mundu Gerraren ostean izan zenarekininolako zerikusirik izango ez zuen munduan.

Ildo horri jarraiki, aldaketaren funtsezko alderdietako batekonomia-prozesuen pertzepzio teorikoan eragin zuena izanzen. Hainbat hamarkadatan ideia keynesiarrak nagusi izanondoren —horrek krisiei aurrea hartzeko kezka handia ze-karren berekin eta gisa horretan estatua garapena kudeatze-ko eta ekonomia- eta gizarte-egonkortasunerako gotorlekuazen— pixkanaka-pixkanaka indarra hartzen hasi ziren libe-ralismoaren eta merkatua ekonomia-prozesu guztien ardatzbihurtzearen aldekoak.

Horrek guztiak, azkenean, zuzeneko eragina izan zuengarapenaren arazoei buruzko diagnostikoetan eta lankide-tzaren balorazioan bertan. Lankidetzak, garapenean oinarri-tutako baikortasunaren testuinguruan sortu zenak eta gizartepobreen transformazio kontziente eta lerrodunaren aldekoapustuan oinarritutakoak, egokitzeko zailtasun handiagoaizango luke gizarte-harremanak arautzeko arduradun nagusigisa merkatua izango lukeen testuinguru berrian.

Garapenari buruzko eztabaida handien eta lankidetza-politiken bultzada eta berrikuste kritikoen hainbat hamarka-daren ostean, ikuspegi berria sortu zen. Egoera horretan kez-ka horiek egokitze makroekonomikoei utziko zieten lekua,

Nazioarteko ekonomian egoera oso aldekoa ez izan arren,urte horietan ELGEko Garapenerako Laguntza Batzordeko herrial-derik indartsuenetako batzuk beren Barne Produktu Gordinaren%0,7 Garapenerako Laguntza Ofizial gisa emateko proposame-naren aitzindari bihurtu ziren. Urte batzuk lehenago, 1968koekonomia-oparoaldiaren garaian, Suitzak eta Norvegiak helburugisa finkatu zuten hirurogeita hamarreko hamarkadaren erdial-derako beren aurrekontuen %1 lortzea.

Antzeko hitzarmenak garatzearen ondorioz, 1974an Suediak%0,7ko helburura iristea lortu zuen. Suedia izan zen hori erdie-tsi zuen CADeko lehen herrialdea. Atzetik etorri ziren Holanda(1975ean lortu zuen), Suitza (1975, %1era iritsi zen), Norvegia(1976) eta Danimarka (1978).

61

kanpoko zorra ordaintzera bideratutako programen ardatznagusi gisa.

Bestalde, Nazio Batuek nazioarteko ekonomia-harrema-netarako erregela berrien alde egindako ahalegin handiakostrazismo-garaiari eman zion bide. Pearson txosteneko pro-posamenak eta gomendioak laster ahaztu ziren eta garape-nerako lankidetzak pixkanaka-pixkanakako beherakadari ekinzion.

62

3Laurogeiko hamarkadako

nazioarteko eszenatoki berriaeta horrek garapenerako

lankidetzan izandakoondorioak

SARRERA

Aurreko atalean jada adierazi dugun gisan, hirurogeitahamarreko hamarkadaren amaieran eta laurogeikoaren ha-sieran garapenari buruzko eztabaiden, ia hiru hamarkadatanzehar ekonomilarien, akademikoen eta politikarien jardunnagusi izan zirenen, amaiera izan zen ezaugarrietako bat.Horren ostean gizadiaren arazoei eta horrenbestez, garape-nerako lankidetzaren esanahiari eta orientabideari buruzkokezka-garaia hasi zen. Hori nazioartean gertatzen hasi zirenaldaketa handien ondorio izan zen. Guri dagokigunean on-dorengo hauek azpimarra genitzake: krisialdiaren hasierarenondoren munduko ekonomiak zuen egoera berria; gara-penerako nazioarteko finantziazioan gertatutako aldaketak;eta Ekialdearen eta Mendebaldearen arteko aurkajartzearenamaiera.

3.1. MUNDUKO EKONOMIAREN ETA NAZIOARTEKOHARREMANEN BALDINTZA BERRIAK

Hirurogeita hamarreko hamarkadan hasitako ekonomia-krisiak, aurreko atalean mintzagai izan dugunak, eragin han-dia izan zuen mendebaldeko herrialdeetan. Alabaina, horre-zaz gain, berorren ondorioak mundu guztira hedatu zireneta eragin zuzena izan zuen Iparraldearen eta hegoaldearenarteko harremanen izaeran.

Egoera berriaren alderdi azpimarragarrienetariko bat lekubatzuetan eta besteetan egitura produktiboari dagokioneanegindako aldaketen ingurukoa izan zen. Aurreko hamarka-

65

detan garapen-prozesuek zentroaren eta periferiaren (hurre-nez hurren manufakturen eta lehengaien esportatzaile zire-nen) espezializazio produktibo handia izan zuten ezaugarri.Alabaina, egoera hori hein batean aldatzen hasi zen mundu-ko ekonomiaren baldintza berrien ondorioz.

Industriari dagokionez, ezinbestekoa da azpimarratzeaproduktibitatearen geldialdiak —fenomeno hori EEBBetaneta Europan izan zen bereziki garrantzitsua—nabarmen era-gin zuela Hegoaldeko herrialdeetan, batez ere Asian, manu-faktura-jarduera jakin batzuek gora egitean, izan ere, horie-tan eskulana ugaria, merkea eta koalifikatua zen eta horrekeremu batzuetan lehiakorragoak izatea ahalbidetzen zien.Herrialde horietan atzerriko inbertsioak handitzea bat etorrizen gobernu batzuek jada aurreko hamarkadan hasi zutenbultzada industrializatzailearekin. Horixe dugu Korea etaTaiwanen kasua esate baterako. Ondoren, ordura arte batezere lehengaien esportazioan espezializatutako herrialdee-tako industrializazio-prozesu horrek Asiako eta HirugarrenMunduko gainerako zatiko beste eremu batzuetan jarraituzuen.

Bestalde, fenomeno hori bat etorri zen industrian egindakoaldaketa teknologikoen ondorioz lehengai mineral batzuennazioarteko eskaera txikiagoa izatearekin. Horren ondoriozprezioek behera egin zuten. Kobrearen eta eztainuaren kasuzehatzetan eta beste batzuetan horrek kalte larria eragin zuenherrialde ekoizle batzuetan.

Bi faktore horien —manufakturen esportazioaren haz-kundearen eta lehengai batzuen esportazioen balioen be-herakadaren— konbinazioak Ipar/Hego industria-harrema-nen ikuspegi berria zedarritu zuen. Hirugarren Mundukogisa izendatutako herrialdeetako ekonomien analisia heinbatean aldaraziko zuten elementu berriak hartu ziren bar-ne. Horietako batzuk jada ez genitzake har lehengaien es-portatzaile huts gisa. Aitzitik, manufakturen produkzioa etaesportazioa pixkanaka-pixkanaka herrialde askotako lehenjarduera bihurtu ziren. Horrek ez zuen, ordea, berekin ekarrimendebaldeko ekonomiek hainbat hamarkada lehenago izanzuten modernizazio-prozesuaren antzekorik. Izan ere, etasalbuespenak salbuespen, periferiako eremu batzuetako in-dustrializazio gero eta handiagoak gizarte-desoreka han-diak eta ahultasun handia (finantzen ikuspegitik) izan zi-tuen lagun.

Alabaina, ez ziren industria-sektorekoak bakarrik izanIparraldearen eta Hegoaldearen arteko harremanetan eragi-

66

7. Grafikoa Nazioarteko merkataritzaren jarraibide berriak. Ipareta Hegoaren arteko esportzioen konparaketa eta bi-lakaera (1980-95)

Iturria: Nazio Batuertako Estatistika Dibisioa.

teko gauza izango ziren aldaketa handiak. Nekazaritzakosektoreak, eta horren barnean elikagaienak, ere aldaketahandiak izan zituen, herrialde aberatsetan, eta batez ereEEBBetan eta Europan, sustatutako politiken ondorioz. Politi-ka horiek, norberaren produktibitatearen eta produkzioarenhazkunde handia lortzera bideratutakoek, kanpoko produk-zioaren sarrera eragoztera edo zailtzera zuzendutako plan-teamenduak, oso planteamendu protekzionistak, izan zituz-ten oinarri.

Horren ondorioz, urte gutxitan nekazaritzako soberakinhandiak sortu ziren eta gisa horretan erabateko iraultzea ger-tatu zen Iparraldeak eta Hegoaldeak elikagaiak zirela-eta zi-tuzten harremanetan. Herrialde aberatsak ere, oro har, elika-gaien esportatzaile garbiak izatera igaro ziren eta Afrikakoeta Latinoamerikako tokiko nekazaritzarekin lehian hasi zi-ren. Horrela nekazaritza-ekonomia ugariren higatze-proze-sua hasi zen eta elikagai-ahultasuna gero eta handiagoa zen.

Saharatik beherako Afrikaren kasuan, ondoren izan zirenpolitika-desegitearen prozesuen, indarkeria etnikoaren etaingurugiro-arazoen eta lehorteen ondorioz egoera are gehia-go zaildu zen. Gisa horretan sortu ziren gosete eta krisi hu-manitario ezagunak.

Mili

oia

k, d

ola

rret

an

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1980Iparra

1980Hegoa

1990Iparra

1990Hegoa

1995Iparra

1995Hegoa

Manufakturak

Erregaiak eta Mineralak/Metalak

Elikagaiak eta Nekazaritza-lehengaiak

67

Produktibitatea Nekazaritzan (1970-1991)

HerrialdeaDolarren zenbatekoa nekazaritza-aktibo bakoitzeko1

1970 1991

Etiopia 100 179Burundi 102 214Txina 119 216India 155 327Thailandia 135 586Egipto 389 922Brasil 320 3.179Korea 406 4.956Mexico 669 2.845Argentina 1.787 13.998Japonia 1.188 19.210Alemania 2.974 13.319Holanda 4.807 54.740EEBB2 8.730 25.608

1 Balio erantsiaren eta nekazaritzan diharduten biztanleen arteko harremanaadierazten da (Balio erantsia EEBBetako dolar arruntetan adierazita dago).

2 1991n agertzen den datua 1985ekoa da.

Iturria: Ondoko liburutik jaso dira datuak, Vidal Villa, J.M. Economía mun-dial, 1995. Liburu hori ondokoetan oinarrituta dago: nekazaritzakobalio erantsiari buruzko datuak Munduko Bankuak emandakoak dira(Munduko Garapenari buruzko Txostena 1993), eta nekazaritzandiharduen biztanlerriari buruzkoak FAOk emandako datuetatik esku-ratu ditu (Ekoizpen-Urtekaria, 1982 eta 1992). EEBBei dagokienez,balio erantsia Nazio Batuek 1988an emandako datuetatik lortu da.

Aldaketa horien guztien ondorioz, neurri batean behin-tzat, birplanteatu egin ziren Iparraldearen eta Hegoaldearenarteko harremanen analisiak. Lehengaien esportatzaile etamanufakturen inportatzaile zen Hirugarren Munduaren no-zio uniformearen aurrean, ezkutuan zeuden errealitate des-berdinak, neurri batean desberdinak ziren garapen-arazoakzituztenak, bereiz aintzat hartzeko beharra sortu zen. Indus-trializazio-prozesu azkarrak dituzten edo merkatuan geroeta balio gutxiago duten lehengai jakin batzuen produkzioangeldituta dauden herrialdeek, petrolioa ekoizten eta espor-tatzen duten herrialdeek edo hori inportatu beharrean dau-den herrialdeek, kanpoko inbertsio handiak jasotzen dituztenherrialdeek edo nazioarteko finantza-fluxuetan bazter utzita-ko herrialdeek, hamaika egoera izan ditzakete.

Laburbilduz, gero eta errealitatea konplexuagoa sortzenari zen. Horrek nazioarteko lankidetzari eta garapenari bu-ruzko eztabaidak baldintzatu bide zituen.

68

Afrikaren elikagai-menpekotasunaren handitzea

8. Grafikoa Nekazaritza- eta elikagai-produkzioa (FAO 1997)(Indizea 1989-91 = 100)

Iturria: FAO, 1997.

115

105

95

85

75

Indizea

81 9682 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95

Nekazaritza-produkzioaPer capita elikagai-produkzioa

1970az geroztik Saharatik beherako Afrika herrialde garatueta-ko oinarrizko elikagaien inportazio garbiaren menpeko da. 1970eangauza zen bere burua elikatzeko, alabaina, 1984rako bertan kon-tsumitutako zerealaren %35 inportatutakoa zen eta bolumen horrenheren bat elikagai-laguntza gisa iristen zen bertara.

Laurogei eta laurogeita hamarreko hamarkadetan gaien in-portazioaren bolumen horri eutsi egin zaio. Dena dela, «nekaza-ritzako elikagaiei» dagokienean nabarmen handitu da. Horrenondorioa Saharatik beherako Afrika elikadurari dagokionean kan-poko herrialdeen menpeko izatea da.

Laburbilduz, arrazoiak honakoak lirateke:

— Kontinenteko nekazaritzaren garapen txikia. Hori mundukonekazaritza-merkatuek zailtzen dute, garatutako herrialdee-tako produktuak lehenesten dituztelako.

— Iparraldeko herrialdeetako nekazaritza-produktuen gaine-ko protekzionismo horren ondorioz, elikagai-soberakinenekoizle bihurtu dira. Soberakin horiek Afrika bezalako es-kualdeetara esportatzen dituzten inportazio merke edo eli-kagai-laguntza gisa.

— Kontinenteko hazkunde demografiko azkarra, mundukoaltuena. Nekazaritzako produkzioak ezin izan dio erritmohorri eutsi. Hori dela eta, per capita elikagai-produkzioanabarmen jaitsi da azken hamarkadetan.

69

9. Grafikoa Nekazaritzako eta salgaien inguruko guztizko merka-taritza, 1991-1995

Iturria: FAO, 1997.

3.2. ZORRAREN KRISIA

Kanpoko zorraren krisia, Latinoamerikaren eta Afrikarenkasuan bereziki larria izan zena, berebiziko garrantziko feno-menoa izan zen garapenaren arazoak eta Ipar/Hego harre-manak birplanteatzeko garaian. Hirurogeita hamarreko hamar-kadan zehar eta nazioarteko finantziazio pribatuaren baldintzaberri batzuen —interes-tasa baxuen— babesean, HirugarrenMunduko ekonomia asko zorpetu egin ziren pixkanaka-pix-kanaka. Horretan eragina izan zuten banka pribatuko fondomailegagarri ugariek (horiek neurri handi batean Pertsiargolkoko petrolioa esportatzen zuten ekonomien gordailueta-tik zetozen) eta horiei finantza-merkatuetan irteera ematekobeharrak, baita aurrekontuetako eta ordainketa-balantzetakodefizit handiak dituzten herrialde askoren kanpo-finantzia-zioaren presak ere. Batzuek maileguak emateko eta besteekmaileguak hartzeko premia zuten. Hori dela eta, zorpetze-pro-zesua nahiko azkarra izan zen, Bide horretatik, banku pro-batuei protagonismo berria eman zitzaien, izaera publikoazuten finantza-fondoen kaltetan.

Zorraren krisia 1982an hasi zen finantziazioaren baldin-tzak aldatu egin zirenean interes-tasen mota jakin bat —erre-ferentzia aldakorrarekin kontratatutakoak—ugaritzen hastea-ren ondorioz. Ugaritze horrek eragina izan zuen zorraren

Mila

mili

oia

k, E

EB

Bet

ako

do

larr

etan

48

36

24

12

081 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95

Salgaien guztizko esportazioaSalgaien guztizko inpotazioaNekazaritza-esportazioakNekazaritza-inportazioak

70

Zorraren krisia Afrikan

zerbitzuaren zenbatekoan (aldi bakoitzean ordaindu beharre-ko interesen eta amortizazioen baturan). Sortu berria zenegoerak —batzuentzat aurreikus zitekeena eta ustekabekoabesteentzat— benetako porrota eragin zuen oso zorpetutazeuden herrialde askoren ekonomietan.

Alabaina, krisi horren ondorioak ez ziren finantza-alder-dien ingurukoak bakarrik izan. Aitzitik, zuzeneko eraginaizan zuten garapen-politiketan eta horri buruzko kontzepzioteorikoetan. Ildo horretatik, bereziki erabakitzailea izan zenzorra berriz negoziatzeko prozesua bera. Nazioarteko Mo-neta Fondoak gidatutako prozesu hori hartutako obligazioeiaurre egin ahal izateko mailegu berriak ematean oinarritu zen.Horren truke doikuntza-politika indartsuak eta ekonomia-erre-forma garrantzitsuak sustatu zituzten.

Afrika eta Latinoamerika izan ziren krisi honen pisurik han-diena jasan zuten eremuak. Izan ere, izugarrizko kanpo-zorra-ren mailak lortu zituzten. Alabaina, bi horien kasuak ez diraberdinak: Latinoamerikak bankuekiko zorra hartu zuen eta Afri-kak, berriz, herrialderik aberatsenen gobernuekikoa eta alde as-kotariko erakundeekikoa (MB eta NMF).

Laurogeiko hamarkadako lehen erdian herrialde afrikarrenkontu korronteko balantzaren urteko defizita 10 mila milioi do-lar ingurukoa zen. Bankuek afrika gehiegizko kreditu-arriskutzatjotzen zuten. Hori dela eta, defizit hori herrialde aberatsetatikzetozen gobernu-fondoen fluxuen bidez finantzatu zen ia era-bat.

Kopuru absolutuei dagokienez —eta Latinoamerikakoherrialde zorpetuenekin erkatuz gero— Afrikako kanpo-zorra ezda oso handia: 1996an kontinentearen guztizko zorra 235 milamilioi dolarrekoa zen. Zenbateko hori gehien zorpetutakoherrialdeetako baten zorraren antzekoa da. Alabaina, handia dadatu erlatiboen arabera, kontinentearen BPG-ren %76ri baita-gokio.

Egiatan mailegu horien baldintzak banku pribatuekiko zorre-nak baino zorrotzagoak izan dira. Parisko Klubak6, adibidez,zor ofizialaren ordainketan atzeratzen diren herrialdeei kostugehigarriak ezartzen dizkie.

71

6 Izen horren bidez ezagutzen da bi aldeko eta alde askotariko zor horrennegoziazio-eremua.

10. Grafikoa. Kanpo-zorraren bilakaera BPG-ren proportzio gisa(1980-97)

Iturria: Munduko Bankua, World Debt Table 1998.

Oharra: 1975-1990 aldian zehar, BPG-ren proportzio gisa adierazitako guz-tizko kanpo-zorra handitu egin zen kontuan hartutako eskualdeguztietan. Gaur egun, nahiz eta zorra handituz joan den, BPG-renproportzio txikixeagoari dagokio. Nolanahi ere, Saharatik beherakoAfrikaren kasuan, bere zenbatekoa kontinentearen azpiko aldearenprodukzio guztiaren balioaren bi heren baino gehiagokoa da.

Aipatutako politika horien bidez defizit publikoa (esta-tuko diru-sarreren eta gastuen arteko kendura) zein kanpo-ko defizita (inportazioen eta esportazioen arteko kendura)murriztera bideratutako ekonomia-berregituratze drastikoasustatu nahi zen. Horretarako hainbat politika-mota gauzatuziren; gastu publikoa murriztea (batez ere gastu soziala), sol-data errealak gutxitzea, enpresa publikoak pribatu bihurtzeaeta, oro har, ekonomiaren liberalizazioa.

Gisa horretako politiken eragin nagusia gastu publikoa(nagusiki gastu soziala) asko murriztea eta estatuaren pixka-nakako desegitea izan ziren. Horrek, jakina, eragina izanzuen estatuak garapen-prozesuetan esku hartzeko zuen gai-tasunean. Modu horretan, hamarkada inguru iraun zuenaldian, gehiegizko dimentsioa zuen eta oso eraginkorra ezzen sektore publikoa izatetik ekonomiaren liberalizazioazeleratura igaro ziren. Bien bitartean, gizarte-garapenaaurrerabidean jarraitzea ahalbidetuko zuten tresnarik gabegelditu zen. Hori guztia sektorerik kaltetuenen errentenbeherakada bereziki kezkagarria izan zen testuinguruan ger-tatu zen.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

1980 1990 1996 1997

BP

G-r

en %

Asiako Ekialdea eta Ozeano BareaF Latinoamerika eta KaribeaB Ekialde Erdia etaAfrikako Iparraldea

H

Asiako HegoaldeaI Saharatik beherako AfrikaJ

72

11. Grafikoa. Zorraren zerbitzuak garapen-bidean dauden eta ka-pital-inportatzaileak diren herrien esportazioekinduen harremana (1984-94)

Iturria: NNUU Munduko Ekonomia- eta Gizarte-Azterketa 1995. New York1995.

Oharra: Zerrenda horrek zorraren zerbitzua (interesak eta amortizazioak)ordaindu ahal izateko beharrezkoa den diru-sarreren, zorpetutakoherrialdeen esportazioetatik datozenen, portzentaia erakusten du.

Hain zuzen ere, Nazioarteko Moneta Fondoak defenda-tutako eta Mundu Bankuak babestutako egokitzearen ondo-rioak kaltegarriagoak izan ziren gizarte-talde ahulenentzat.Izan ere, horien diru-sarrera errealak gogor murriztu ziren.Alabaina, horrezaz gain, esanguratsuagoa izan zen horienzerbitzu publikoen narriadura. Herrialde askotan, laurogei-ko hamarkadan zehar, per capita errentak atzera egin zuen,hamar eta hamabost urte lehenago izandako mailetara iriste-raino. Gertaera horiek guztiak direla eta «garapenerako galdu-tako hamarkada» esapidea zabaldu zen aldi horretan zehar,Latinoamerikan gertatutakoa deskribatzeko.

Lankidetzaren ikuspegiari dagokionez, egokitze-politikekeragin handia izan zuten. Batetik, politika horiek alde as-kotariko erakundeek eta gobernu emaile batzuek kredituakhartzeko ezinbesteko baldintzatzat hartu ziren. Laguntzenjarraipena politika horien arrakastak baldintzatzen zuen.Bestetik, sustatutako programa eta egitasmoetako askoreneragina nabarmen txikitu zen, abian jarri ostean horiei eutsiahal izateko tokian tokiko bitartekorik ez izatearen ondo-rioz. Ospitaleek, eskolek eta nazioarteko lankidetzaren kar-gura finantzatutako beste zerbitzu batzuek bizirauteko zail-

%

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994

B

H

F

I

B

B

B B

H

H

HH

F F

FF

I I I

I

B

B BB

B B

H H HH H

HF

FF F F F

I II I

I I

GuztiakF

LatinoamerikaB

AfrikaH

AsiaI

73

tasun handiak izan zituzten gobernuen gizarte-gastua murriz-tu zenean.

Testuinguru horretan, aurreko hamarkadetako arlo inte-lektual eta politikoa hein handi batean bete zuen garapena-ren inguruko kezkak protagonismoa galdu egin zuen. Eta horimerkatuen liberalizazioari buruzko kezkak egin zuen bere.Horrek nazioarteko lankidetzaren ideiak izan zituen oinarriakguztiz aldarazi zituen.

3.3. EKIALDE-MENDEBALDE BORROKAREN AMAIERA

Bestalde, eta laurogeiko hamarkadan gertatutako aldake-tak hobeto ulertu ahal izateko, ezinbestekoa da aipatzeaekonomia sozialisten beherakadak eta ekialdearen eta men-debaldearen arteko borrokaren amaierak izandako eragina.Prozesu horrek, belaunaldi guztian zehar gauzatu zenak, na-zioarteko lankidetzan eta garapenean ere ondorio handiakeragin zituen. Batetik, guztiz aldatu zuen politika-egoera,munduko eskualde batzuen interes geoestrategikoa gutxituz.Horrek zuzeneko eragina izan zuen potentzia garrantzitsue-netako batzuek herrialderik pobreenetako batzuei zegokieneanzuten kezka txikitzean.

Bestetik, garapenari buruzko eztabaidako tradiziozko pro-filetako batzuk, pertsonen ongizatea hobeto edo okerragoziurtatzeko gai zen sistema gisa sozialismoak kapitalismoa-rekin erkatuz gero zituen abantailei eta desabantailei errefe-rentzia egiten zietenak, bazter uzten lagundu zuen. Ekonomiasobietarrak behera egin ondoren, merkatua aurkeztu zutenekonomia-bizitza antolatzeko alternatiba bakar gisa eta ga-rapenaren plangintza ekonomiaren funtzionamendu onareneragozpen gisa. Ikuspegi horri jarraiki, sektore publikoa de-sartikulatzea eta ekonomia liberalizatzea izan ziren aurre-rantzean garapenari buruzko doktrina berrien ardatz nagusi.

Eta, azkenik, ekialdeko herrialdeetan sortutako egoera etahorren ondorioz sortutako kanpo-finantziazioaren beharratrukean ekonomia-erreforma eta -egokitze handiak eskatzekobaliatu ziren, zorraren krisia zela eta Latinoamerikaren ka-suan planteatutakoen norabide berean.

Altzairuzko oihalaren erorketa eta Gerra Hotzaren amaie-ra Hirugarren Munduko herrialdeetako garapenaren krisiare-kin batera gertatu ziren, baita herrialde aberatsen eta pobreenarteko desberdintasunak handitzearekin batera ere. Gisa horre-tan, ekialdearen eta mendebaldearen arteko borrokak geroeta handiagoak diren Iparraldearen eta Hegoaldearen arteko

74

harremanen inguruko arazoei eman zien bide. Herrialde so-zialista ohiak, ordura arte «Bigarren Mundutzat» jo zituzte-nak, ordutik aurrera mendebaldeko ekonomietara hurbiltzekoahaleginen eta ordura arte «Hirugarren Mundu» gisa hartzenzenera gehiago hurbiltzen zituen krisiaren egoeraren arteanibili ziren.

3.4. NAZIOARTEKO LANKIDETZARI ETA GARAPENARI BURUZKO EZTABAIDA LAUROGEIKO HAMARKADAN

Elementu horietan guztietan oinarrituta sortu zen nazioar-teko lankidetzaren eta garapenaren inguruko arazoei buruzkoeztabaidarako eszenatoki berria. Horrezaz gain, eta gero etahandiagoa den ekonomia-liberalizazioaren eta muga nazio-nalen pisu txikiagoaren ondorio gisa, arazo horiek globali-zazioaren marko berriarekiko lotura estuan hasi ziren plan-teatzen eta eztabaidatzen.

Marko horretan, proposamen gailenek garapena eta ego-kitze makroekonomiko egokiaren lorpena lotu zituzten, lehenera esan dugun gisan. Ordura arte gauzatutako garapen-po-litiken zeregina eta, bereziki, estatuen jarduna kritikatu zi-tuzten.

Dena dela, sortu berria zen egoera ez zen pobreziaren, gi-zarte-bazterketaren eta garapenaren inguruko arazoak gain-ditzeko eszenatoki egonkorra, ezta hurrik eman ere. Herrialdeaskotan handitu egin zen berorietara bideratutako inbertsioenfluxua. Beste askotan (horien artean herrialde pobre gehienak),berriz, pixkanakako gizarte-narriaduraren prozesua izan zen.Horri dagokionean Saharatik beherako Afrikako herrialdeak izanziren kaltetuenak.

Testuinguru horretan nazioarteko lankidetzaren ingurukoeztabaida handia izan zen, baita kezka askoren sortzaile ere.Honako hauek dira eztabaidatu ziren gai nagusietako batzuk:

a) Garapenerako Laguntza Ofizialaren beraren existen-tzia (GLO). Sektore ultraliberal batzuen ustez garapene-rako laguntza kaltegarria da, haien ustez merkatu librea-ren funtzionamenduan esku hartuz oso eraginkorrak ezdiren jarduerei eusteko bakarrik balio du eta. Horienaburuz, GLO alde batera utzi beharko litzateke kanpokolaguntzarekiko menpekotasuna gutxitzeko eta merka-tuko indarren eraginkortasuna handitzeko asmoz.

b) GLOren zenbatekoa. Azken urteetan zehar, proposa-men berrien babesean, Garapenerako Laguntza Batzor-deko (CAD) herrialde askotako GLOren fondoen zenba-

75

tekoak txikitu egin dira, bai datu absolutuen arabera,bai herrialde emaileen BPG-ren arabera. Horren ondoriogisa, GGKEen erantzuna handia izan da, baita herrialde-rik pobreenen gobernuena ere. Hori nazioarteko hainbatforo eta gailurretan adierazi izan da.

c) GLOren orientabidea eta emaitzak. Honi dagokioneanaskok kritikatu izan dute proposamenen ildoa, sektorebatzuetan lankidetzaren «neke» gisa izendatu izan du-tena, gero eta zailagoa den testuinguru batean emai-tzak lortzeko zailtasun gero eta handiagoak sustatutakoa.GLOren fondoei eustea, ikuspegi horretatik, nolabaitekobetebehar moral gisa justifikatuko litzateke. Alabaina,horrek badu abian jarritako ekintzetako askotan bide-ragarritasunaren inguruko eszeptizismoa, oso aldekoa ezden testuinguru batean.

d) Larrialdiko laguntzaren garrantzia gero eta handiagoa.Azken urteetan zehar ugaritu egin dira gizarte-krisiaketa hondamendi humanitarioak. Horrek, jakina, bere-kin ekarri du lankidetzaren, larrialdiko laguntzara geroeta gehiago jo duenaren, kontzepzioaren gaineko era-gina. GLOren guztizko fondoari dagokionean laguntzahumanitarioa gero eta handiagoa izatea dugu joerahorren adierazleetako bat.

12. Grafikoa. Finantza-baliabideen transferentzia garbia herri be-hartsuetatik aberatsetara (1970-94)

Iturria: Munduko Bankua, World Debt Table 1998.

Oharra: Zerotik beherako zenbatekoek Hegoaldeko herrialdeetatik Iparral-dekoetarako finantza-baliabideen transferentzia garbia adieraztendute. Zenbateko hori 1988an izan zen handiena.

–40.000

–30.000

–20.000

–10.000

0

10.000

20.000

30.000

40.000

1970 1980 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994

Mili

oia

k, d

ola

rret

an

76

13. Grafikoa. CAD-eko herrialdeen GLO-ren Bilakaera (1970-1997)

Iturria: DAC 1998 Report ELGE.

Mila

mili

oia

k, d

ola

rret

an

1970 1975 1980 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996

0

10

20

30

40

50

60

70

1997

77

4Nazioarteko lankidetzalaurogeita hamarrekohamarkadan: erronka

handiak eta proposamenalternatiboak

SARRERA

Laurogeiko hamarkadan eszeptizismoa sortu bazen etalankidetza krisian izan bazen ere, mende honen azken ha-markada honetan izan da garapenarekin lotutako arazoeninguruko eztabaida eta kezka berririk. Horiek nazioartekogailur garrantzitsuetan islatu dira. Horietan, gainera, mundu-ko ia herrialde guztietako ordezkariek hartu izan dute parte,ingurugiroa, biztanleria, pobrezia edo garapenean emaku-mezkoek duten parte-hartzea bezalako gaiak lantzeko. Ha-laber, urte hauetan asko handitu da GGKEek garapenari bu-ruzko eztabaidetan izan duten zeregina. Horiek aktibokihartu dute parte orain arte ia gobernuentzat bakarrik izan ohiziren foro eta bileretan.

Ikuspegi teorikotik bi dira eztabaida horietan plazaratudiren alderdi azpimarragarrienak. Alderdi horiek giza gara-pena eta garapen sostengarria nozioetan gauzatu dira. Ho-riekin batera, genero-berdintasuna eta -perspektiba bezalakogaiak kontuan hartu dira azken urteetan izandako eztabaidanagusietako askotan.

4.1. GIZA GARAPENAREN NOZIOA

Giza garapenaren nozioak, besteak beste Amartya Senekonomiako Nobel saridunaren lanetan oinarritutakoak, kez-ka guztien erdigunean gizakia jartzeko beharra planteatzendu. Gizakiak izan behar du garapenaren helburu eta ez neurribatean zein bestean abstraktu diren beste helburu batzuk lor-tzeko bitarteko. Horrela bada, ekonomia-hazkundea ez ge-

81

nuke jo behar helburutzat. Izatekotan ere pertsonen garapenhandiagoa lortzeko bitarteko bat gehiago izango litzateke.Horrek, ordea, gaiari orain artekoa bezain ekonomizista ez denikuspegi batetik heltzea eskatzen du.

Giza garapena pertsonen aukerak areagotzeko prozesugisa defini genezake. Betiere aukera horiek, funtsean, izanditzaketen gaitasunaren eta askatasunaren araberakoak etaberaiek garapenaren protagonista gisa duten zereginaren ara-berakoak direla ulertuta.

Garapenaren inguruko nozio berri honek, hainbat hamar-kadatan zehar eztabaidetan nagusi izan ziren aurresuposi-zioen erabateko aldaketa ekarri zuenak, eraginda, GKEeketa nazioarteko erakundeek helburu berriak ezarri dituztengiza aurrerapenaren bilaketan. Kezka horien emaitza gisa,1990ean giza garapenari buruzko lehen txostena, PNUDek(Garapenerako Nazio Batuen Programak) landutakoa, argita-ratu zen. Txosten hori berritzailea izan zen garapenari lotuta-ko arazoak aurkezteko moduari dagokionean. Lehen txostenhorren ondoren beste hainbat egin ziren eta ordutik PNUDezinbesteko erreferentzia-erakunde izan da garapenari bu-ruzko eztabaidetan.

PNUDen txostenen berrikuntza nagusietako bat garape-naren lorpenak ebaluatzeko proposamen berri bat, herrialdeguztien Giza Garapenaren Indizetik abiatutakoa, prestatu iza-na da. Indize horrek ezagutza, osasuna edo oinarrizko pre-mien asetzea bezalako gaiak azpimarratzen ditu, ongizateareniturri nagusi diren aldetik. Nolanahi ere, horiei askatasuna etagiza eskubideen errespetua gehitu beharko genizkieke, zeha-tzago baloratu ahal izateko izandako aurrerapenak edo atze-rapausoak.

GGI: ongizatea neurtzeko modu berria

... / ...

Giza Garapenaren Indizea sortu arte gizarte jakin baten ongi-zate-maila ia magnitude bakar batekin neurtu ohi zen: per capitaBarne Produktu Gordinarekin (BPGd) hain zuzen ere. Magnitudehorrek herrialde bakoitzeko herritarren errenta-maila baliostendu, pertsonako eta USAko dolarren arabera.

Aitzitik, GGIk, PNUDek lehen aldiz 1990ean Giza Garape-naren Txostenean erabilitakoak, ez du ekonomia-ongizatea ba-karrik ebaluatzen. «Garapena» hori baino kontzeptu konplexua-goa da eta osasuna eta hezkuntza hartzen ditu barne, pertsonenongizatea lortzeko ezinbesteko alderdi gisa. Hori dela eta, herrial-

82

... / ...

14. Grafikoa Antzeko diru-sarrera, giza garapen desberdina(1994)

4.000

3.000

2.000

1.000

0

Diru-sarreraPer capita NPG

(EEBBetakodolarretan)

75

70

65

60

55

50

Bizi-itxaropena

Urteak

100

80

60

40

Helduenalfabetatze-

tasaEhunekoa

1,00

0,800

0,600

0,400

GGI

Trinidadeta Tobago

Gabon

de baten GGI funtsezko hiru dimentsio dituen indizea izangoda. Hona: bizitza-luzera (jaiotakoan duten bizi-itxaropena),hezkuntza-maila (helduen alfabetatzea eta matrikulazio-tasak)eta per capita diru-sarrera (PPA dolarretan, moneta bakoitzaherrialdearen erosteko ahalmenera egokitzen dutenetan, neurtu-takoa).

0 (gutxienekoa) eta 1 (gehienezkoa) arteko balioen bidez,GGIk definitutako baliorik onena lortzeko egin behar duen bi-dearen distantzia adierazten du. Honakoa dugu, hain zuzen,balio hori: batez besteko 85 urteko bizi-itxaropena, guztiokikasteko aukera izatea eta bizi-maila duina eta nahikoa baliabi-dekoa. Horrenbestez, GGI pertsonek bizitza luze eta osasun-tsuak izateko, komunikatzeko eta komunitateko jardueretan par-te hartzeko eta arrazoizko bizi-maila lortzeko nahikoa baliabideizateko duten gaitasunaren neurritzat jo genezake.

GGI garapena neurtzeko aurrerapauso handia izan bada ere,oraindik ere badira horren bidez ebaluatzen ez diren hainbatmagnitude garrantzitsu: besteak beste parte-hartze politikoarenmaila, giza askatasuna eta eskubideak, edo gizonezkoen etaemakumezkoen arteko desberdintasunak. Urritasun horiek neurribatean gainditzeko PNUDek beste hainbat indize sortu ditu oraindela gutxi: GPI (Giza Pobreziaren Indizea), GAGI (Generoarenaraberako Garapen Indizea) eta GSI (Genero Sustapenaren Indi-zea), herrialdeak parametro berri horien arabera baloratzen etasailkatzen dituztenak.

83

Oharra: Trinidad-Tobago eta Gabon bezalako herrialdeek antzeko BPG-renmaila dute, baina GGIk kontuan hartutako gainerako aldagaiei da-gokienean —bizi-itxaropena, helduen alfabetatze-tasa—, aldatu egi-ten da munduko herrialdeen giza garapenaren mailaren barruan du-ten sailkapena. Horixe bera gertatzen da Ekuador eta Papua-GineaBerria erkatzen baditugu.

Antzeko GGI, diru-sarrera desberdina, 1994

GGI-ren Per capita NPGbalioa (EEBBetako dolarretan)

Zeelanda Berria 0,937 13.350Suedia 0,936 25.530Barbados 0,907 6.560Singapur 0,900 22.500Brasil 0,783 2.970Bulgaria 0,780 1.250Hego Afrika 0,716 3.040Sri Lanka 0,711 640Sao Tome eta Printze 0,534 1.150Vanuatu 0,547 250Laosko Herri-Errepublika

Demokratikoa 0,459 320Lesotho 0,457 720Gambia 0,281 330Mozanbike 0,281 90

Iturria: PNUD, Giza Garapenari buruzko Txostena, 1997.

4.000

3.000

2.000

1.000

0

Diru-sarreraPer capita NPG

(EEBBetakodolarretan)

75

70

65

60

55

50

Bizi-itxaropena

Urteak

100

80

60

40

Helduenalfabetatze-

tasaEhunekoa

1,00

0,800

0,600

0,400

GGI

Ekuador

PapuaGineaBerria

84

4.2. GARAPEN SOSTENGARRIA

Eztabaida berrien funtsezko bigarren alderdia garapensostengarriaren ingurukoa da. Kontzeptu horrek honakoideia honi egiten dio erreferentzia: gaurko belaunaldien ga-rapenak premiak ez dira ase behar etorkizuneko belaunal-dien ongizateari esker. Aitzitik, horrekin bateragarri izan behardu. Garapen sostengarriaren nozioa batez ere «Guztion etor-kizuna» izeneko txostenaren bidez ezagutarazi zen. Txostenhori Ingurugiroari eta Garapenari buruzko Mundu Batzordeak,Gro Harlem Brundtland Norvegiako lehen ministro ohia buruzuenak, argitaratu zuen.

Garapenaren ingurugiro-dimentsioak gero eta garrantzihandiagoa lortu du azken urteetan eta eztabaidaren alderdinagusietako bat bihurtu da, 1992an Rio de Janeiroko MunduGailurra (Brasil) egin zenez geroztik. Testuinguru horretan,biodibertsitateari eta klima-aldaketari buruzko hitzarmenek,begi-bistako mugapenak dituzten arren, gai horien ingurukonazioarteko kezka islatzen dute. GGKEek eta mugimenduekologistek ere adierazi izan dute horren inguruko kezka etaildo horretatik egin dute indar.

Garapenaren jasangarritasunari eskainitako garrantziakagerian utzi du arazoaren beste alderdi bat: herrialde abera-tsen garapen-eredua eta munduko biztanleen premiak bate-ragarri ez izatea. Izan ere, garapen-eredu horren araberapertsonako baliabide-kontsumoa oso altua da. Hori dela eta,garapenaren inguruko arazoak ez ditugu jo behar herrialdepobreenak bakarrik diren arazotzat, gizadi osoan eragitenduten arazotzat baizik, nahiz eta leku batzuetan eta besteetanmodu berean ez eragin. Bestela, garapenaren unibertsaliza-zioaren, munduko leku batzuen eta besteen aukerak berdin-tzeko posibilitatearen mugapen izango litzateke gutxiengo ba-tek eskura dauden baliabideak bereganatzea.

4.3. GIZARTE-GARAPENA ETA ZUZENTASUNAREN INGURUKO KEZKA

Munduko gizarte-garapenaren inguruko auziak berariazlandu ziren 1995ean egin zen Kopenhagueko Gailurrean.Bertan agerian utzi ziren gizateriaren zati handi batek bizidituen pobrezia eta marjinazioaren inguruko arazo larriak.Gailur horretan garapenerako baliabideak pertsonen arteanzabalago banatzea ahalbidetuko duten formulak bilatzekobeharra adierazi zen. Horri dagokionean bereziki azpimarra-tu zen sektore pobreenei arreta eskaintzea. Bilera horretan

85

sortutako proposamenetako bat nazioarteko hitzarmen ba-ten ingurukoa izan zen. Hitzarmen horren arabera, herrial-de aberatsek gutxienez GLOren fondoen %20 pobreenenoinarrizko premiak asetzera bideratzeko konpromisoa har-tuko zuten. Bien bitartean, lankidetza hori jasotzen zutenherrialdeak gastu publikoaren %20 helburu horietara bide-ratzera konprometituko ziren. Haatik, proposamena ez zenonartu.

15. Grafikoa. Munduan dauden ekonomia-desberdintasunak

Iturria: PNUD, Giza Garapenari buruzko Txostena, 1994.

20/20 proposamena eta Osloko adostasuna

... / ...

1995ean, Kopenhagueko Gizarte Garapenari buruzko Mun-du Gailurrean, hurrengo hamar urteetarako helburuen, gizakiguztien oinarrizko premiak asetzea ahalbidetuko zutenen, pro-grama proposatu zen. Gailurrean lehen aldiz 1992an PNUDenGiza Garapenari buruzko Txostenean formulatu zen proposa-mena jaso zen eta horren aldeko jarrera agertu zen.

1995eko gailurrean ahalegin hori dirutan adierazi zen (30eta 40.000 milioi dolar artean) eta finantziazioaren ikuspegitik,fondo gehiago bildu gabe, bideragarria dela ondorioztatu zen:ditugun baliabideak hobeto aprobetxatu besterik ez dugu. Horre-

Ekonomia-jardueraren banaketa, 1991(munduko guztizkoaren ehunekoa)

Marra horizontal bakoitzakmunduko biztanleriarenbosten bat irudikatzen du

Mundukobiztanleriarenbosten aberatsena

Mundukobiztanleriarenbosten behartsuena

NPG – 1,4Munduko merkataritza – 0,9Barne-aurrezkia – 0,7Barne-inbertsioa – 0,9

NPG – 84,7Munduko merkataritzal – 84,2

Barne-aurrezkia – 85,5Barne-inbertsioa – 85,0

86

... / ...

... / ...

87

Giza garapenaren helburu funtsezkoenen kostua(1995-2005)

Iturria: PNUD, Giza Garapenari buruzko Txostena, 1994.

tarako ezinbestekoa da Iparraldeko eta Hegoaldeko herrialdeek hi-tzarmen bat adostea, GIZA GARAPENERAKO 20:20 HITZARMENA,hain zuzen ere. Hitzarmen horrek dioenez, garapen-bidean daudenherrialdeen aurrekontuaren %20 eta herrialde industrializatuen la-guntzaren %20 giza lehentasuneko gastuetarako erabiliko litzateke.Elkarbanatutako erantzukizunean oinarritutako elkarrekiko konpro-miso horri jarraiki, fondo osagarrien hiru laurden garapen-bideandauden herrialdeetatik etorriko lirateke eta lautik bat emaileetatik.

Proposamena ez zen Kopenhaguen onartu. Alabaina, hurren-go urteko apirilean eta Norvegiaren eta Herbehereen ekimenez,40 herrialdetako ordezkariak Oslon bildu ziren hainbat GGKE, Na-zio Batuen erakunde eta Bretton Woodseko erakundeekin oinarriz-ko gizarte-zerbitzuen finantziazioa handitzeko asmoz 20:20 eki-mena aplikatzeko aukeraren inguruan eztabaidatzeko.

5.000 eta 6.000 milioi dolarren

artean

5.000 eta 7.000 milioi dolarren

artean

10.000 eta 12.000 milioi dolarren

artean

10.000 eta 15.000 milioi dolarren

artean

30.000 eta 40.000 milioi dolarren

artean

• Oinarrizko irakaskuntza gutiokizatea lortzea eta helduen anal-fabetismo %50ean gutxitzea;emakumezkoen artean analbe-tismoa gizonezkoen artean bai-no handiagoa ez izatea.

• Osasunaren inguruko lehenarreta guztiontzat, eta haurguztien inmunizazioa lortzea.

• Bost urtetik beherako haurrenheriotza-tasa erdira murrizteaedo bizirik jaiotako 1.000haurretatik 70era murriztea(maila horietatik baxuenera).

• Desnutrizio larria ezabatzeaeta neurrizko desnutrizioa%50 murriztea.

• Familia-plangintzako zerbitzuoinarrizkoak nahi duten biko-te guztien eskumenean egondaitezen.

• Edateko ona den ura guztioneskumenean egotea

Hezkuntza

Osasuna

Biztanleria

Ur-horniketa etakostu gutzikosaneamendua

Sektorea Berariazko helburuakGutxi gorbeherako kos-

tu gehigarria urtean

Giza lehentasunaren programaren guztiko kostua

... / ...

Pobreziaren eta gizarte-garapenarekiko kezkaren inguru-ko auziak izan dira azken urteetan hainbat erakundetan gara-penari buruz izandako eztabaiden protagonista nagusiak.Horren inguruko kezka behin eta berriz adierazi duen era-kundeetako bat CEPAL dugu. Kezka horrek, ordea, izan dufruiturik, azken hamarkadan erakunde horrek lan ugari argi-taratu baititu. Latinoamerikan izandako egokitzealdi luzearenondoren, gizarte-baldintzen narriadurak berriz ere mahairatuzuen zuzentasunaren auzia. Ekonomia-aldaketarekiko eta haz-kundea sustatzearekiko kezka bazter utzi gabe, CEPALek maizohartarazi du azken aldi honetan garapen iraunkorra lortuahal izateko zuzentasun handiagoa bilatzean oinarritutako fo-katzearen beharra.

Beste erakunde batzuek ere, UNICEFek esaterako, agertudute garapenaren giza alderdiari arreta eskaintzeko beharra,gizarte-premiez arduratuz eta proposamen neoliberal batzuenfundamentalismoa ekidinez.

4.4. GIZONEZKOEN ETA EMAKUMEZKOEN AUKERAKPAREKATZEA

Emakumezkoek garapenean duten zeregina izan da azkenurteetako eztabaidetako funtsezko gaietako bat. Beijing-goKonferentzian, bestea bezala 1995ean egindakoan, azkenhamarkadetan emakumezkoen eta gizonezkoen berdintasu-naren inguruan izandako lorpenen eta porroten ebaluazioaegin zen, baita gaur egungo pobrezia- eta marjinazio-feno-menoek emakumezkoen taldean duten eragin bereziarenaere. Emakumezkoen Ekintza Plataformak, konferentzia horre-tan sortu zenak, emakumezkoek garapen-prozesuetan gizonez-koen baldintzan berdinetan parte hartzeko oinarrizko helburuestrategikoak azaltzen ditu.

Bilkura horren emaitza «Osloko Adostasuna» izenekoa izanzen. Bertan oinarrizko gizarte-zerbitzu horiek zein diren definituzen eta horiei eskaini beharreko laguntza erabaki zen. Definiziohorrek honakoak hartu zituen barne: oinarrizko irakaskuntza,osasunaren inguruko lehen arreta (ugalketa-osasuna eta biztanle-ria-programak barne), nutrizioa, ur edangarria eta saneamendua.

PNUDen datuek ziurtatzen dutenez, proposatutako %20 horiez da bideratzen oinarrizko zerbitzuetara, baina bai aurrekontunazionalen %13 eta emaileen finantziazioaren %10. Zenbatekohoriek, gainera, ikus daitekeenez, igotzen ari dira pixkanaka az-ken urte hauetan.

88

Beijinggo emakumezkoen Ekintza Plataforma

... / ...

Beijing-en egin zena NBEk deitutako Emakumezkoen IV. Mun-du Konferentzia izan zen. Konferentzia haren abiapuntua, propo-samenei dagokienean, PAM, Emakumezkoen Ekintza Plataforma,izan zen. PAM izeneko agiri horrek —aurreko konferentzian,Nairobin 1985ean egindakoan, hitzartutakoa abiapuntu gisa har-tuta— hamarkada horretan emakumezkoentzat bereziki kezka-garriak ziren gaiak identifikatu zituen, horien inguruko helburuestrategikoak definitu zituen eta horiek lortzeko hainbat neurriplanteatu zituen. Agiri hori, bi urtetan zehar, prestakuntzarakokonferentzia eta forotan eztabaidatu zen aurretiaz. Konferentziaeta foro horietan gobernuetako ordezkariek eta hainbat motatakoGGKEek hartu zuten parte.

Laburbilduz, PAMek 1985-95 hamarkada (hamarkada horre-tan ekonomia-atzerapena eta politika-ezegonkortasuna izan zi-ren nagusi munduan) ez zela berdintasunaren, garapenaren etabakearen aurrerapenaren oso aldekoa izan egiaztatu zuen. No-lanahi ere den, emakumezkoen aurrerabidea galarazten zutenegitura-oztopoek bere horretan zirauten 1985ean. Kasu batzue-tan, gainera, sendotu ere egin zirela esan genezake. Nahiz etaaurrerapen ukaezinak izan diren, lorpenak oso desberdinak izandira, batez ere Hegoaldeko eta Iparraldeko emakumezkoak erka-tuz gero. Izan ere, Hegoaldekoen kasuan horiek gutxienekoakizan dira eta zenbaitetan atzerapen larriak ere izan dira.

Plataformak «eragin bereziko 12 eremu kritikotan» sailkatu zi-tuen XXI. mendeko emakumezkoen arazoak. Horietarako irtenbi-deak helburu estrategiko gisa eskaini zituen:

— emakumezkoei eragiten dien pobreziaren pisu gero eta han-diagoa

— hezkuntzarako aukera-desberdintasuna— osasunaren inguruko aukera-desberdintasuna— emakumezkoen aurkako indarkeria— emakumezkoak gatazka armatuetan— ekonomia- eta politika-egituretan sartzeko eta horietan

parte hartzeko aukera-desberdintasuna— boterea izateko eta erabakiak hartzeko aukera-desberdin-

tasuna— emakumezkoek aurrera egiteko nahikoa mekanismo legal

eta formal ez izatea— komunikabideetan emakumezkoek duten presentzia estereo-

tipatua eta ez oso parte-hartzailea— emakumezkoak eta ingurugiroa eta— nesken eskubideak.

PAMek ezartzen duenez, gobernuek eta erakundeek erronkahoriei aurre egiteko eta finkatutako helburuak betetzeko nahikoaketa berariazkoak diren baliabideak mobilizatzeko konpromisoa

89

... / ...

4.5. GARAPENERAKO LANKIDETZAREN KONTZEPTU BERRIRANTZ: GIZA GARAPEN SOSTENGARRIA

Gai horiek guztiek eta beste hainbatek, gizarte-indarke-riak eta giza eskubideen urratzeek gora egiteak adibidez,garapenen erronkei, lankidetzaren etorkizunari zuzeneaneragiten dioten erronkei, buruzko ikuspegi konplexua eta kez-kagarria eskaintzen dute. PNUDek, unea larria dela eta gauregungo garapenaren arazoei aurre egiteko tresna zaharrakeraginkorrak ez direla ohartuta, aspaldidanik planteatu dulankidetzaren testuinguru eta kontzeptu berri baten beharra.Horrek giza segurtasuna lortzeko hitzarmena lortzean oinarri-tutakoa izan behar du eta kontuan hartu behar ditu pertsonen,gizataldeen eta herrialdeen arteko desberdintasunak area-gotzean eragiten duten elementuak.

Egoera horretan, ideia nagusia giza garapen sostengarrialortzeko lankidetza diru-transferentzia hutsa baino harantzagodoan ekintza-multzo gisa planteatzean datza, izan ere, gisahorretan arreta garapenerako baliabideen (aberastasun, osa-sun, ingurugiro, ezagutza eta abarren) birbanaketarako markoorokorra ezartzeari eskainiko zaio, giza segurtasuna lortzekodelako hitzarmen horren bidez.

Dena dela, horrek ez du esan nahi laguntza-fluxuak uga-ritzeko ahaleginak alde batera utzi behar direnik. Aitzitik,gaur egungo egoerak ahalegin berezia eskatzen du GLOrenlaguntza munduko eskualde jakin batzuetara, Saharatikbeherako Afrikara esate baterako, bideratzeko. Izan ere,horietan giza garapen sostengarriaren egoera gero eta larria-goa da.

Nolanahi ere, helburua fluxu horiek gizadi osoarentzatgarapen egonkor eta iraunkorragoa ziurtatzera bideratutakoahalegin handiago batean kokatzea da.

hartu behar dute, batez ere hain industrializatuta ez dauden herrial-deetan. Alabaina, Beijing-go Plataforma emakumezkoen aurrerape-naren eta emakumezkoek «boterea lortzearen» alde esku hartzekobenetako programa izan arren, gogoan izan behar dugu konferen-tzia hartan egon ziren ordezkaritza ofizialen adostasun globala bes-terik islatzen ez duen gobernu-agiria dela. Hori dela eta, horren be-netako bideragarritasuna GGKEen eta emakumezkoen erakundeenahaleginaren eta parte-hartzearen araberakoa izango da.

90

Tobin Zerga: garapenerako fondoak finantza-merkatuan biltzea

Bestalde, larrialdi eta hondamendi humanitarioak geroeta gehiago izateak agerian utzi du lankidetzaren beste ara-zo nagusietako bat: horiei arreta eskaintzea garapenarenhelburuak ahaztu gabe (bestela esan, arrazoiak alde baterautzi gabe) eta hondamendi horiek ekiditeko gai izango direnalderdiak lantzea. Dena dela, jada esan dugun bezala,herrialde aberatsetatik datorren GLO gero eta gehiago kon-tzentratu da larrialdirako laguntzetan. Horietan baliabideenzati gero eta handiagoa kontsumitzen da, garapenaren hel-buruen kaltetan.

Alabaina, bi auzi horiek badute zerikusirik. Hainbat az-terketatan adierazitakoaren ildotik, laguntza humanitarioakgizartearen sektorerik ahulenen egoera indartzeko balio de-zake, larrialdiak etengabe errepikatzea saihesteko edo, aitzi-

James Tobin-ek, 1981ean Ekonomiako Nobel Saria lortuzuenak, munduko merkatu guztietako nazioarteko moneta-tran-sakzio guztiak zergapetzeko proposamena egin zuen, finantza-merkatuetan gertatzen den espekulazioa murrizteko asmoz.

Bere abiapuntuko argumentuen arabera, kapitalek nazioe-tako mugak igarotzeko duten askatasun eta azkartasunak milakamilioiren joan-etorria ahalbidetu du. Hori guztia, jakina tekno-logiari esker egin ahal izan da.

Mundu-mailan dibisen merkatuetan egindako transakzioenbalioa 1994an eguneko bilioi dolarrekoa izan zela balioetsi da.Tobinek baieztatu zuen moneta-trukeen bilioi horien zatirikhandiena truke-fluktuazioekin eta interes-tasen nazioarteko des-berdintasunekin etekin azkarrak lortzeko espekulazioen eta bi-tartekaritzen emaitza zela.

1978az geroztik, Nobel saridunak honako irtenbide hau pro-posatu zuen, John Maynard Keynes ekonomilariaren 1936ko ideiabatean oinarrituta: nazioarteko zerga uniformea ezartzea dibi-sen eskurako transakzioei. Zerga hori mundu-mailan aplikatukolitzateke eta portzentaia beraren araberakoa izango litzateke mer-katu guztietan, izan litezkeen ihesak saihesteko.

1994an Tobinek kalkulatu zuenez, %0,5eko zergak urtean1,5 bilioi dolar baino gehiago biltzea ahalbidetuko zukeen.Tobinek nazioarteko zergaren emaitza garapena sustatzera bi-deratzea proposatu zuen, hori nazioarteko erakundeen eskuutziz.

91

Giza garapenaren balantzea: Saharatik beherako Afrika

Iturria: PNUD, Giza Garapenari buruzko Txostena, 1996.

Aurrerapena Gabezia

• 18.000 laguneko mediku bat bainoez dago; aitzitik, garapen-bideandauden herrialdeetan mediku batdago 6.000 biztanleko, eta herrial-de industrializatuetan mediku batdago 390 biztanleko..

• 10 milioi lagun baino gehiagokdute VIH sorologia-erreakzio positi-boa, hau da, mundu osoan kutsatu-ta dauden lagunetatik bi heren.

• Lehenengo mailan hasten direneta-tik erdiak bakarrik lortzen du bos-garren maila gaindituta irtetea.

• 80 milioi haur baino gehiago ezdira lehen mailako, ez bigarrenmailako irakaskuntzara joaren.

• 170 milioi lagun inguruk (ia eskual-deko biztanleriaren heren bat) ezdute behar beste elikagairik.

• Azken hriu hamarkadetan, gatu mi-litarraren eta gizarte-gastuaren arte-ko proportzioa igo da, 1960ko%27tik, 1991ko %43ra.

• Eskualde honetako herriek amatasu-nari dagokion munduko heriotza-ta-sarik altuena dute: bizirik jaiotako100.000 haurreko 929 (ELGEko ki-deak diren herrietan, aldiz, %33koheriotza-tasa dute).

• VIH erreakzio seropositiboak kutsa-tutako lau gizoneko sei emakumekutsatu daude.

• 23 Eskualdeko milioi haur elikatugabe daude eta bularreko haurren%16k gutxiegi pisatzen dute.

• Azken 50 urteetan 1,3 milioi hekta-rea laborantza-lur basamortu bila-katu dira.

• 1991an 16 gobernutan alderdi ba-karra edo erregimen militarra ze-goen.

• 1994aren bukaeran ia 3 milioi la-gun, hau da, biztanleriaren %1,errefuxiatuak ziren.

Osasuna• 1960 eta 1993 bitartean bizi-itxaro-

pean 40 urtetik 51 era igo zen.• Joan den hamarkadan, edateko ura

eskumenean zuen biztanleriarenehunekoa ia bikoiztu zen, %25etik%43ra.

Hezkuntza• Azken bi hamarkadetan helduen al-

fabetztzea bikoiztu baino gehiagoegin zen %27tik %55era.

• 19960 eta 1991 bitartean lehen hez-kuntzako matrikulazio-tasa garbia%25etik %50era igo zen; eta biga-rren hezkuntzakoa %13tik %38ra.

Diru-sarrera eta probrezia• 1980 eta 1992 bitartean Sharatik be-

herako bost herrialdek —Bostwana,Cabo Verde, Lesotho, Maurizio etaSwazilandia— BPG-ren %5 bainogehiagoko hazkuntza-tasak izan zi-tuzten urtean.

Emakumea• 1960 eta 1991 bitartean, emaku-

meen matrikulazio-tasa bigarrenmailako irakaskuntzan lukoiztuegin zen, %8tik 532ra igoz hainzuzen.

• Emakumeek Parlamentuko aulkien%8 dute. Proportzio horrek ia bi-koizten du Hegoaldeko Asian da-goena (%5).

Haurtzaroa• Azken hiru hamarkadetan bularre-

ko haurren heriotza-tasa jaitsi zen167tik 97ra bizirik jaoiotako 1.000haurreko.

Ingurumena• Lehen eta bigarren mailako basoetan

1.000 hektarea zuhaitz urtero moztuarren, garapen-bidean dauden herrialde-etatik baso-mozketarik txikiena gertztzenda bertan; Asian eta Latinoamerikan ur-tero soiltzen diren 2.500 hektarea bainoaskoz txikiagoa da gainera.

Política y conflictos• 1990 urteaz geroztik, 27 lehendakari-

tza-hauteskunde izan dira eta hainbatalderdi politikok parte hartu dute. Ho-rietatik 21k lehenengo aldiz egin dira.

• 1980 urteaz geroztik, 31 herrialdetanoposizioko alderdiak legeztatu dira.

92

tik, egoera horiek betikotzeko, gauzatzen diren ekintzak ga-rapen iraunkorragoaren estrategiekiko loturarik gabe plantea-tzen diren neurrian.

Haatik, hori, GGKEek nahiz gobernu eta alde askotarikoerakundeek lankidetzarako lanari heltzeko duten ikuspegia-ren araberakoa izango da neurri handi batean. Nolanahiere, giza garapen sostengarria lortzeko kezka lehenesteakorain arte egindako ahalegina areagotzeko gai izango denkonpromisoa hartzea eskatzen du.

Azken laburpen gisa aipatzekoa litzateke gaur egungo egoe-ran garapenerako nazioarteko lankidetza gero eta garrantzieta dimentsio handiagoa, sortu zen garaian zituen helburue-tatik harantzago doana, hartzen ari dela. 1950ean lankide-tza herrialde industrializatuek eskainitako finantza-baliabideenbidez munduko eskualderik kaltetuenetako ekonomiaren haz-kundea sustatzeko sortu zen. Orain, ordea, nazioarteko esze-natokiaren baldintzak eta garapenaren erronka berriak direlaeta, lankidetzarako politika eta tresnak etengabe birplanteatubehar dira, ongizatean eta jasangarritasunean oinarritutakomarko batean munduko herrien arteko elkarbizitza bidezko etabaketsuagoa lortzearen mesedetan.

CADen laguntzaren banaketaren joerak

Sektorea 1987-89 1993 Aldea

Hezkuntza 10,8 9,5 –11,80%Osasuna 5,7 4,1 –28,59%Garraioa eta komunikazioak 11,2 10,9 –2,70%Nekazaritza 11,8 7,5 –36,30%Programa 15,1 9,7 –36,60%Zorra barkatzea 1,5 10,2 580,00%Larrialdiak 1,7 6,1 258,80%

Iturria: Intermón, La realidad de la Ayuda 1996.

93

16. G

rafikoa.

Giz

a laguntz

a e

ta larr

iald

ieta

rako laguntz

a

Iturr

ia:

Inte

rmón,

La r

ealidad d

e la a

yuda 1

996.

05

1015

2025

Ale

man

iaA

ustr

alia

Aus

tria

Bel

gika

Kan

ada

CE

CD

anim

arka

Esp

aini

aE

EB

B/A

EB

Finl

andi

aFr

antz

iaH

olan

daIrl

anda

Italia

Japo

nia

Nor

vegi

aZe

elan

da B

erria

Por

tuga

lE

rres

uma

Bat

uaS

uedi

aS

uitz

aC

AD

en la

gunt

za g

uztir

a

33

0,1

3,2

1

1,8

0,8

0,4

3,4

1,7

6,1

1,11,2

0,4

2,2

7,1

4,4

2,2

0

1

10,5

6,4

1,6

9,5

3,1

23,7

1616

9,8

0,6

15,5

12,6

1,8

17,8

16,1

5,7

0,3

21,9

5,9

2,1

14,6

24,3

11,2

8,4

Larr

iald

ieta

rako

lagu

ntza

,19

94an

em

anda

koal

debi

ko G

LOre

n eh

unek

ogi

sa a

dier

azita

Larr

iald

ieta

rako

lagu

ntza

,19

83an

eta

198

4an

eman

dako

ald

ebik

oG

LOre

n eh

unek

ogi

sa a

dier

azita

%

94

Garapenerako lankidetzarenkronologia

1944

• Bretton Woodsen (Estatu Batuetan), Nazio Batuen Moneta eta Fi-nantza Konferentziak 44 herrialde aliatu bildu zituen. Berrerai-kuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua (BIRD) —ondorenMundu Bankua izango zenaren muina— eta Nazioarteko Mone-ta Fondoa (NMF) sortu ziren.

1945

• Bigarren Mundu Gerra amaitu zen.

• Nazio Batuen Konferentzia bildu zen San Frantziskon. 50 herrial-detako ordezkariek Sorrera Gutuna sinatu zuten. Gutun horreta-ko hitzaurrean kideek «askatasun handiagoan gizarte-aurrerapenaeta bizi-baldintzen hobekuntza sustatzeko» asmoa adierazi zu-ten. Horrezaz gain, «nazioarteko arazo ekonomikoak, sozialak,kulturalak eta komunitarioak konpontzeko eta giza eskubideeneta oinarrizko askatasunen errespetua sustatzeko nazioartean lan-kidetzan aritzea» proposatu zuten.

• Erroman sortu zen Elikadura eta Nekazaritzarako Erakundea (FAO).

• Erresuma Batuak bere garapenerako laguntza birrantolatu zuen«Garapen eta Laguntza Kolonialerako Dekretuaren» bidez.

1946

• Nazio Batuen Batzar Nagusiak UNICEF (Nazio Batuen Haurren La-guntzarako Fondoa) eta UNESCO (Hezkuntza, Zientzia eta Kultu-rarako Nazio Batuen Erakundea) sortu zituen.

• Frantziak Itsasoz Haraindiko Lurraldeen Ekonomia eta Gizarte Fon-doa eratu zuen.

97

• Mundu Bankua eta NMF lanean hasi ziren. Bankuaren lehen ka-pital baimendua 12 bilioi dolarrekoa izan zen.

1947

• George C. Marshall Estatu Batuetako estatu-idazkariak EuropaEstatu Batuen laguntzarekin suspertzeko programaren ideia aur-keztu zuen. Marshall planak Europa berreraikitzeko laguntza ma-siboa eskaintzen zuen.

• 23 herrialdek GATT hitzarmena (Arantzel eta Merkataritzari bu-ruzko Akordio Orokorra) sinatu zuten.

• Indiaren, Pakistanen, Guyana frantziarraren, Guadaluperen, Mar-tinikaren eta Reunionen independentzia deklaratu zen.

1948

• Marshall laguntza-planaren hartzaileek Kooperazio Ekonomiko-rako Europako Erakundea (OECE) ezarri zuen hitzarmena sinatuzuten.

• Osasunerako Mundu Erakundea (OME) sortu zen.

• Ingalaterrak bere Overseas Resources Development Act GarapenKolonialerako Erakunde bihurtu zuen.

• Zeilango (Sri Lanka) independentzia deklaratu zen.

• Nazio Batuek Giza Eskubideen Deklarazio Unibertsala sinatuzuten.

1949

• Estatu Batuetako presidente berriak, Harry Trumanek, kargua har-tu zuenean egindako hitzaldian garapenerako laguntzarako pro-grama bat proposatu zuen, «Laugarren Puntua» izenekoa hain zu-zen ere. 1950etik aurrera aplikatuko zen.

• Nazio Batuek Laguntza Teknikorako Programa Hedatua jarri zu-ten abian.

• OECEk Atzerriko Lurraldeen Batzordea ezarri zuen horietakoekonomia- eta gizarte-garapenarekin lotutako azterketak egiteko.Batzordea honakoek osatu zuten: Belgikak, Frantziak, Holandak,Portugalek eta Erresuma Batuak.

• NATO, Ipar Atlantikoko Tratatuaren Erakundea, eratu zen.

1950

• Commonwealth-ek Kolonbo planari ekin zion («Asia Hegoaldekoedo Hegoekialdeko Lankidetza Teknikorako Kontseilua»). Plana

98

zazpi kidek sortu zuten: Indiak, Pakistanek eta Zeilanek, eskual-de-kide gisa, eta Australiak, Kanadak, Zeelanda Berriak eta Erre-suma Batuak, kide emaile gisa. Estatu Batuek 1951n egin zutenbat planarekin eta 1954an, berriz, Japoniak.

• Nazio Batuek lankidetza teknikorako dirulaguntzen programa batiekin zioten 54 herrialderen eskaintzekin.

1951

• Nazio Batuek Lewis txostena argitaratu zuten («AzpigaratutakoHerrialdeen Ekonomia Garapenerako Neurriak»). Bertan Ekono-mia Garapenerako Nazio Batuen Fondo Berezia eta kapital-inber-tsioetarako eta enpresa pribatuetarako maileguetarako Nazioarte-ko Finantza Korporazio bat sortzea proposatu zuten.

1952

• «Elkarren arteko Segurtasunaren Akta» izan zen urte honetatik1961era Estatu Batuetako laguntzaren lege-oinarria eta Korea etaTaiwanerako programa handiekin hasi zen.

1954

• Estatu Batuetan Public Law 480 izenekoa, elikagai-laguntzarakoprogrametarako arauak ezartzen dituena, onartu zen.

1955

• Bandung-eko Konferentzia Afroasiarra (Indonesia). Bertan sortu zen«lerrokatze-ezaren» ideia.

• Bhilai-ko burdina- eta altzairu-fabrikak eraikitzeko lankidetzara-ko Indiaren eta Sobietar Batasunaren arteko hitzarmena sinatuzen.

1956

• Nazioarteko Finantza Korporazioa Mundu Bankuaren taldearekinkidetu zen «ekonomia-garapena sustatzeko, kide diren herrialdee-tan, batez ere gutxien garatuta dauden eremuetan, enpresa priba-tu produktiboen hazkundeari adore emanez».

• Parisko Klubaren bilera. Bertan egin zen garapen-bidean zeudenherrialdeentzako zorraren alde askotariko lehen birnegoziazioofiziala (Argentina).

• Estatu Batuek eta Mundu Bankuak Assuan Garaiko presa finantza-tzeko eskaintzak ukatu zituzten eta hori Sobietar Batasunak hartuzuen bere gain.

99

• Kruschev-ek —Alderdi Komunistaren XX. Biltzarrean— garapen-bidean zeuden herrialdeei laguntzeko irekitzea iragarri zuen.

• Tunisia, Maroko eta Gambiaren independentzia deklaratu zen.

1957

• Europako Ekonomia Erkidegoa eratu zen Erromako Itunean etaAtzerriko Herrialde eta Lurraldeetarako Europako Garapen Fon-doa sortu zen.

• Ghanaren independentzia deklaratu zen. Hori izan zen indepen-dentzia lortu zuen Saharatik beherako lehen herrialde afrikarra.

1958

• Partzuergo Indiarra sortu zen, Mundu Bankuaren ekimenez, In-dian ordainketen balantzaren krisiari aurre egiteko erreskate-operazio gisa. Berori sortu zuten kideak honakoak dira: Kanada,Alemania, Japonia, Erresuma Batua, Estatu Batuak eta MunduBankua.

• Elizen Mundu Kontseiluak %1aren helburua egin zuen bere.Gisa horretan herrialde pobreetarako baliabideen fluxuak —gu-txienez— herrialde aberatsen diru-sarreren %1 izan behar lukee-la dioen ideia gauzatu zuten.

• Addis Abeba-n Nazio Batuek Afrikarako Ekonomia Batzordea (ECA)sortu zuten.

1959

• NBEk laguntza teknikorako eta garapenerako laguntzarako jardue-retarako Fondo Berezia sortu zuen.

• Amerika barruko Garapenerako Bankua sortu zen, Latinoameri-kako 19 herrialdek eta Estatu Batuek osatuta.

1960

• Mundu Bankuak Garapenerako Nazioarteko Agentzia (AID edoAIF) sortu zuen garapen-bidean zeuden herrialdeei kreditu baxuakeskaintzeko.

• Pakistango Partzuergoa sortu zen Mundu Bankuaren babespeaneta hasierako kide gisa Kanada, Alemania, Japonia, Erresuma Ba-tua, Estatu Batuak eta Mundu Bankua zituela.

• Hamabost herrialde afrikarrek lortu zuten independentzia. Honahamabostak: Benin, Burkina, Kamerun, Afrika Erdiko Errepubli-ka, Txad, Kongo, Gabon, Boli Kosta, Madagaskar, Mali, Niger,Nigeria, Senegal, Somalia eta Togo.

100

• Kanadak Kanpo Laguntzarako Bulegoa sortu zuen.

• Kooperazio Ekonomikorako Europako Erakundea (OECE) Ekono-mi Lankidetza eta Garapenerako Erakunde (ELGE) bihurtu zen,nazioarteko lankidetzan dimentsio berria barne hartzearen ondo-rioz. Idazkaritzaren barruan Garapen Sail bat eratu zen. Horri1976az geroztik Garapenerako Lankidetzarako Zuzendaritzadeitu izan zaio.

• ELGEko Ekonomia Batzorde bereziak Garapenerako LaguntzaTaldea (GAD) sortu zuen, gutxiago garatuta zeuden herrialdeeta-rako laguntzaren inguruko kontsultak egiteko emaileek eskuraizango zuten foro gisa. Hasierako kideak honakoak izan ziren:Belgika, Kanada, Frantzia, Alemania, Italia, Portugal, Erresuma Ba-tua eta Europako Ekonomia Erkidegoko Batzordea. Japoniako go-bernuari parte hartzeko gonbitea egin zitzaion eta Holandak uz-tailean egin zuen bat taldearekin.

1961

• Nazio Batuen Batzar Nagusiak 60ko hamarkada Nazio BatuenGarapen Hamarkada gisa izendatu zuen. Honako hauek izan zi-ren aldarrikapen horren helburuak: 1970era garapen-bideandauden herrialdeetan urteko %5eko hazkunde-tasa lortzea etanazioarteko laguntza «ekonomiari dagokionean aurreratu direnherrialdeen diru-sarreren %1aren» baliokide izateraino igotzensaiatzea.

• Frantzia izan zen lankidetzarako ministerio bat, jada indepen-dente ziren herrialdeetarako laguntzaz arduratuko zena, sortuzuen lehena. 1966an ministerio hori Lankidetzarako Estatu Idaz-karitzak ordeztu zuen.

• Alemaniak ere sortu zuen ekonomia-lankidetzarako ministeriobat, garapenerako laguntzaz arduratuko zena. Horrezaz gain,bertako parlamentuak lankidetzara bideratutako fondoen igoeraesanguratsua onartu zuen.

• Japoniak Kanpoko Ekonomia Lankidetzarako Fondoa ezarri zueneta 1962an Kanpoko Lankidetza Teknikorako Agentzia (ACTE) sor-tu zuen.

• Suitzak garapen-bidean dauden herriei laguntzeko kreditu-pro-grama bati ekin zion eta lankidetza teknikorako zerbitzu bat eresortu zuen Kanpo Arazoetarako Departamentuaren barruan.

• EEBBek Nazioarteko Garapenerako Agentzia (USAID) sortu zu-ten bi aldeko ekonomia-laguntza administratzeko. Kennedy pre-sidenteak «Aurrerapenerako Ituna», Latinoamerikarekin lankide-tzan aritzeko 10 urtetarako programa, abiarazi zuen.

• GAD (Garapenerako Laguntza Taldea) Garapenerako Laguntza Ba-tzorde (CAD) gisa berreraiki zen.

• Aljeriaren deskolonizazioa.

101

1962

• Nigeriarako lehen aholku-taldea, Mundu Bankuak koordinatuta-koa.

• Lerrokatu Gabeen Mugimenduak Kairon egin zuen garapen-bide-an zeuden herrialdeen arazoei buruzko konferentzia.

• Belgikak Garapenerako Lankidetzarako Bulegoa (OCD) ezarri zueneta hori 1971n Garapenerako Lankidetzarako Agentzia Nagusiak(AGCD) ordeztu zuen.

• Danimarkak laguntza teknikoari eta kapital-laguntzari ekin zioneta lankidetzarako idazkaritza bat sortu zuen Kanpo Arazoetara-ko Ministerioaren barruan. 1971n idazkaritza Nazioarteko Gara-penerako Agentzia Daniar bihurtu zen.

• Nazioarteko Garapenerako Agentzia Norvegiarra sortu zen.

• ELGEk Turkiarako Partzuergoa eta Garapen Zentroa sortu zituen.

• CADek kide bakoitzaren garapenerako laguntzaren inguruko aha-leginen eta politiken urteko analisiak argitaratu zituen.

• Kuban misilen krisia hasi zen.

1963

• NBE eta FAOk PMA, Elikagaien Munduko Programa, sortu zuten.

• Holandak Garapenerako Laguntzarako Estatu Idazkaritza sortuzuen Kanpo Arazoetarako Ministerioaren barruan.

1964

• I. UNCTAD, Merkataritza eta Garapenari buruzko Nazio BatuenKonferentzia egin zen Genevan. Horren gomendioen artean He-goaldeko herrialdeetara herrialde garatu bakoitzeko baliabideen«diru-sarrera nazionalaren» %1 transferitzeko helburua hartu zenbarne.

• «77en taldea» sortu zen UNCTADen parte hartu zuten garapen-bidean dauden herrialdeak biltzen dituen bloke gisa.

• Garapenerako Banku Afrikarra sortu zen Mundu Bankuaren tal-dearen barruan.

• Europako Ekonomia Erkidegoa («seiak») eta Afrikako eta Mal-gasyko Estatuen Elkartea I. Jaounde izeneko konbentzioan bilduziren. Bertan Europako bigarren Garapen Fondoa ezarri zen.

• Erresuma Batuak Atzerria Garatzeko Ministerioa sortu zuen. Ber-tan bildu ziren gobernuaren laguntzarako programa guztiak.1970ean ministerioa Atzerriko Garapenerako Administrazioak(ODA) ordeztu zuen; 1974an berriz sortu zen eta 1979an berrizere ODAk ordeztu zuen.

102

1965

• NBEk PNUD (Garapenerako Nazio Batuen Programa) sortu zuen,NBEren Laguntza Teknikorako Programa Hedatuaren eta NBErenFondo Bereziaren bat-egite gisa.

• Suitzak Nazioarteko Garapenerako Agintaritza Suitzarra (ADIS),Kanpo Arazoetarako Ministerioari atxikitakoa, sortu zuen. Horiondoren 1962an sortutako Nazioarteko Laguntzarako Agentziakordeztu zuen. ADIS bi aldeko programa suitzar gehienen gauza-tzeaz eta jarraipenaz arduratzen zen.

• CADek bere egin zuen Garapenerako Laguntzari eta Ahaleginariburuzko Gomendioa, UNCTADek gomendatutako diru-sarrera na-zionalaren %1aren onarpena barne hartuz.

• USAko soldadu ugari sartu ziren Vietnamen eta Estatu Batuetangerra horren aurkako lehen manifestazio jendetsuak egin ziren.

1966

• Arantzel eta Merkataritzari buruzko Akordio Orokorrak (GATT)garapen-bidean dauden herrialdeen arazoak eta interesak biltzendituen eranskin bat (IV. zatia) hartu zuen barne.

• Garapenerako Banku Asiarra sortu zen Mundu Bankuaren taldea-ren barruan.

• CADek gutxien garatutako herrialdeetako elikagaien ingurukoarazoei buruzko gomendio eta jarraibide berriak onartu zitueneta behin eta berriz adierazi zuen elikagai gehiago ekoizteko etalaguntza teknikoa eta kapital-laguntza areagotzeko beharra, aipa-tutako herrialde horietan tokiko nekazaritza-politikak laguntzeko.

1967

• Vienan sortu zen Nazio Batuen Industria Garapenerako Erakun-dea (ONUDI).

• Nazio Batuen Batzar Nagusiak Biztanleria Jardueretarako TrustFondoa ezarri zuen. Horri 1969an Nazio Batuen Biztanleria Jar-dueretarako Fondoa (FNUAP) deitu zitzaion.

• 77en taldeak Aljeriako Gutuna onartu zuen. Bertan herrialderikaberatsenen baliabideen %1 beren laguntza ofizialen fluxuetarabideratzea onartzea gomendatzen zen.

• Food AID Convention izenekoan gobernu emaileak lehen aldizdirulaguntza gisa izendatutako elikagai-kantitateak eskaintzerakonprometitu ziren.

• Holandak bere garapenerako lankidetzarako aurrekontua 1971. ur-teko diru-sarrera nazional garbiaren %1era handitzea erabakizuen.

103

1968

• II. UNCTAD egin zen New Delhin. Bertan «Nazio Produktu Gordi-na merkatuko prezioetan» ezarri zen %1aren helburuaren oinarrigisa garapen-bidean dauden herrialdeetara bideratzeko baliabideenfluxurako.

• II. UNCTADek Lehentasunen Sistema Orokorraren erabakia erehartu zuen garapen-bidean dauden herrialdeen esportazioen alde.

• Robert Mac Namarak Mundu Bankuko lehendakaritza hartu zuen.

• Kanadako Kanpo Laguntzarako Bulegoa Nazioarteko Garapene-rako Agentzia Kanadarrak (CIDA), Kanpo Arazoetarako Ministe-rioak administratiboki kontrolatutako sail autonomiadunak, or-deztu.

• Europako Parlamentuak epe ertainerako laguntzarako lehen pla-na onartu zuen laguntza areagotzen ahalegintzeko.

• Suitzako Parlamentuak epe ertainerako laguntzarako plana onartuzuen, 1974/75 zerga-urtean NPG-ren %1 lortzeko. Etorkizunekolaguntza suitzarraren helburuak eta metodoak ezarri ziren.

• Norvegiak ere helburu hori egin zuen bere 1976rako.

• Soldadu sobietarrak Txekoslovakian sartu ziren —Pragako Uda-berria— eta bloke sobietarra pitzatzen hasi zen.

1969

• Pearson Txostena, Mundu Bankuak eskatutakoa eta BPG-ren%0,7 Garapenerako Laguntza Ofizialera bideratzeko gomendioabarne hartzen duena, argitaratu zen.

• CADek GLO kontzeptua, Garapenerako Laguntza Ofiziala alegia,egin zuen bere.

• OITek (Lanaren Nazioarteko Erakundeak) Munduko Enplegu Pro-grama jarri zuen abian eta hainbat herrialdetarako misioak anto-latu zituen langabeziaren kausak aztertzeko eta irtenbideak pro-posatzeko.

• Jackson Txostena, NBEren garapen-sistemaren ahalmenari bu-ruzkoa, argitaratu zen. Bertan Nazio Batuen lankidetza teknikoa-ren koordinazioa hobetzea gomendatzen da.

1970

• Nazio Batuen Batzar Nagusiak Garapenerako Bigarren Hamarka-da aldarrikatu zuen eta 70entzako Nazioarteko GarapenerakoEstrategia bat onartu zuen. Estrategia horretan hamarkadaren er-dialderako NPG-ren %0,7 Garapenerako Laguntza Ofizialari es-kaintzeko helburua hartu zen barne.

104

• Europako Ekonomia Erkidegoaren eta Afrikako eta Malgasyko Es-tatuen Elkartearen arteko Bigarren Jaounde Konbentzioak Euro-pako Hirugarren Garapen Fondoa onartu zuen.

• Kanadan sortu zen Garapenerako Ikerketaren Nazioarteko Kon-tseilua garapen-bidean dauden herrialdeek beren buruekiko du-ten konfidantza sustatzeko.

1971

• Nazio Batuen Batzar Nagusiak gutxien garatutako 25 herrialdeakzerrendatu zituen.

• Nazioarteko Nekazaritzako Aholku Taldea sortu zen, Mundu Ban-kuaren, FAOren eta PNUDen babesean.

• Ekonomia Garapen Arabiarrerako Abu Dhabi Fondoa ere sortu zen.

• Alemaniako gobernuak «Garapenaren bigarren hamarkadarakoAEFren garapen-politika» onartu zuen eta lehen aldiz Alemania-ko garapenerako laguntza-politikaren helburuak, printzipioak,programak eta metodoak aurkeztu zituzten.

• Dolarraren lehen debaluazioa.

1972

• Stockholm-en egin zen Giza Inguruneari buruz NBEren Konfe-rentzian deklarazio bat onartu zen eta Nazio Batuen IngurugiroPrograma sortzea gomendatu zen.

• Garapenerako Banku Afrikarrak Afrikarako Garapen Fondoa sor-tu zuen.

• Halaber Ekonomia eta Gizarte Garapenerako Fondo Arabiarra erehasi zen lanean.

• Terminoen gomendioei dagokienean CADek egindako berrikus-penean Garapenerako Laguntza Ofiziala birdefinitu zen. Kontze-sionaltasun (%25 gutxienez dirulaguntza izatea) eta ekarpenkontzeptuak gehitu zitzaizkien garapen-bidean zeuden herrial-deen ekonomia-garapenari eta ongizateari.

• III. UNCTAD egin zen Txileko Santiagon.

1973

• Aljerren egin zen Lerrokatu gabeko Herrialdeen Laugarren Kon-ferentzian Nazioarteko Ekonomia Antolamendu berri baten ideiasortu zen.

• Robert McNamarak, Mundu Bankuko lehendakariak, Nairobinegin zen Mundu Bankuko/NMFko urteko bilkuran garatutako herrial-deei eta garapen-bidean zeudenei dei egin zien pobrezia absolu-tuari aurre egiteko.

105

• Estatuburuen eta Erkidegoko Gobernuaren gailurrari jarraiki (1972),garapen-gaiez arduratzen ziren EEEko kideak lehen aldiz bildu zi-ren. Ordutik aurrera bilera horiek ohiko bihurtu ziren.

• Petrolioaren prezioen igoeraren ondorioz petrolioaren lehen«shock-a» izan zen eta orokortu egin zen ekonomia-krisia.

• Gobernu batzuk, Estatu Batuetakoa esaterako, eta CADeko gai-nerako herrialdeak garapenerako lankidetzaren fokatze berrienalde agertu ziren. Oinarrizko giza premiak asetzeko eta Nazioar-teko Ekonomia Antolamendu Berria sortzeko helburuak onartuzituzten. Zehatzago esateko CADek landa-garapenerako lagun-tza berraztertu zuen eta arreta berezia eskaini zien pobreziaren,langabeziaren eta landa-ingurunetik hirietarako mugimendueninguruko arazoei.

• Holandak bere garapenerako lankidetzarako aurrekontua 1976.urteko diru-sarrera nazional gordinaren %1,5era handitzea era-baki zuen.

• Vietnameko gerra amaitu zen.

1974

• Nazio Batuen Batzar Nagusiak Nazioarteko Ekonomia Antola-mendu Berria Ezartzeko Ekintza Planaren Deklarazioa onartuzuen eta «gehien kaltetutako garapen-bidean dauden herrialdee-tarako» Larrialdi Plana jarri zuen abian.

• Bukaresteko Biztanleriaren Mundu Konferentzian Munduko Biz-tanleriarako Ekintza Plana onartu zen.

• Erromako Elikadurari buruzko Mundu Konferentziak NBEko BatzarNagusiari dei egin zion 36 naziotako ministerio-mailako elikadu-raren munduko kontseilu baterako. Munduko elikadura-segurtasu-nari buruzko nazioarteko eztabaida egin zen.

• Australiak Garapenerako Agentzia Australiarra sortu zuen KanpoArazoetarako Ministerioan. Hori 1976an Garapenerako Lagun-tzarako Bulego Australiarrak ordeztu zuen. Australiako Parlamen-tuak garapenerako laguntzarako legeria onartu zuen.

• Suediak bere NPG-ren %0,7 garapenerako lankidetzara bideratzekohelburua lortu zuen. Suedia izan zen hori erdietsi zuen CADekolehen herrialdea. Atzetik etorri ziren Holanda (1975), Suitza (1975),Norvegia (1976) eta Danimarka (1978).

• CADek sendotu egin zuen elikaduraren eta nekazaritzaren ingu-ruko gaiei eskainitako arreta. Sahel-go lehortearen ondoren izan-dako hondamendiaren osteko larrialdi-laguntzak sortutako ara-zoei buruz eztabaidatu zuen.

• Portugalen Salazar-ek agintea utzi zuen eta kolonia portugaldarrendeskolonizazioa hasi zen.

• Munduko ekonomia-atzerapenak jarraitu zuen.

106

1975

• Emakumearen Nazioarteko Urtean Mexikoko Mundu Konferen-tziak Munduko Ekintza Plana onartu zuen AIMen helburuak aplika-tzeko. Horrezaz gain, NBEren Batzar Nagusiak 1976-1985 hamar-kada Emakumearen, Zuzentasunaren, Garapenaren eta BakearenNBEren Hamarkada izendatu zuen.

• ONUDIren 2. Konferentzia Orokorrak Limako Deklarazioa etaIndustria Garapenari eta Lankidetzari buruzko Ekintza Planaonartu zituen. Helburu gisa garapen-bidean dauden herrialdeekmunduaren eraikuntzan parte hartzea ezarri zuen.

• Parisen egin zen «Nazioarteko Ekonomia Lankidetzari buruzkoKonferentzia». Bertako parte-hartzea mugatua izan zen: 27 herrial-de, EEE barne.

• CADek garapen-bidean dauden herrialdeen arazoak berraztertuzituen, epe luzerakoak nahiz larrialdi-egoerakoak. Emakumez-koak garapen-prozesuetan barne hartzeari buruzko bilerei ekinzien.

• Suitzak bere BPG-ren %1 garapenerako laguntzarako eskaintze-ko helburua lortu zuen. Hurrengo urteetan eutsi egin zion helbu-ru horri.

• Lomeko I. Hitzarmena sinatu zuten 9 herrialdek osatutako Euro-pako Erkidegoak eta ACP estatuek (Afrika, Karibe eta ozeano Ba-rekoek), bost urterako laguntza-programa finkatzeko. EuropakoLaugarren Garapen Fondoari ekin zitzaion.

1976

• OIT Munduko Enplegu Konferentziak (Enpleguari, Enpleguarenbanaketari, Gizarte Aurrerapenari eta Enpleguaren NazioartekoBanaketari buruzko Munduko Hiruko Konferentziak) lana sortze-ko eta garapen-bidean dauden herrialdeetan oinarrizko premiakasetzera iristeko ekintza-programa abiarazi zuen.

• EEEk mundu-mailako lankidetzaren —laguntza teknikoa eta fi-nantza-laguntza barne hartzen dituenaren— belaunaldi berrikolehen itunetako bat sinatu zuen Mediterraneo hegoaldeko etaekialdeko zortzi herrialderekin.

• Norvegiak bere NPG-ren %1 garapenerako laguntzarako eskaintze-ko helburua lortu zuen eta 1978az geroztik gutxienez NPG-ren%1 garapenerako laguntzari esleitu dio.

• Nairobiko IV. UNCTADean besteak beste herrialderik pobreenenzorra berriz negoziatzeko oinarriak ezartzeko erabakia onartuzen.

• Vancouverren (Kanadan) Habitat gailurra, NBEren Giza Asenta-menduei buruzko Konferentzia, egin zen.

• Lerrokatu gabekoen bilera Kolonbon.

107

1977

• Osasunerako Mundu Erakundeak (OMEk) «2000. urterako osasu-na guztiontzat» helburua aldarrikatu zuen.

• Erroman Nekazaritzaren Garapenerako Nazioarteko Fondoa (FIDA)sortu zen ELGEren eta OPEPen funtsezko ekarriei eta garapen-bi-dean dauden herrialde hartzaileen ekarpen batzuei esker.

• Nairobiko Nazio Batuen Konferentziak Desertizazioaren Aurka-ko Ekintza Plana onartu zuen.

• NBEren Uraren Konferentziak Mar del Plata Plana onartu zuengarapen-bidean dauden herrialdeetako ur-baliabideen plangintzaeta garapena barne hartzeko.

• CADeko kideek Ekonomia Hazkunderako eta Oinarrizko GizaPremiak Asetzeko Garapenerako Lankidetzako hitzarmen batadostu zuten. Emailearen laguntzaren printzipioak ezarri zituz-ten garapen-bidean dauden herrialdeen lankidetzarako.

1978

• Mundu Bankuak garapenari buruzko lehen mundu-txostena argita-ratu zuen. Bertan arreta berezia eskaini zitzaien Asiako eta Sahara-tik beherako Afrikako herrialde pobreen arazoei eta perspektibei.

• Alma Ata-ko (Kazakhstan) Osasunaren Lehen Laguntzari buruzkoNazioarteko Konferentzia, UNICEF eta OMEk babestutakoa.

• Garapen-bidean dauden herrialdeen arteko Lankidetza Teknikoariburuzko Nazio Batuen Konferentziak Buenos Airesko Ekintza Planaonartu zuen, lankidetza teknikoaren ezarpena sustatzeko asmoz.

• UNCTADek ere atzeraeraginezko egokitzeari buruzko erabaki batonartu zuen laguntza-kredituen zorraren karga arintzeko.

• Danimarkak BPG-ren %1eko zenbatekoa garapenerako lagun-tzarako eskaintzea lortu zuen.

1979

• EEko herrialdeek eta ACPkoek Lomeko Bigarren Hitzarmena si-natu zuten. Horrek Europako V. Garapen Fondoa hartzen dubarne.

• V. UNCTADek, Manilan bilduta, gutxien garatutako herrialdee-tarako Funtsezko Ekintza Programa Berria abiarazi zuen.

• Lerrokatu gabeko Herrialdeen IV. Konferentzia egin zen Habanan.

• Mundu Bankuak eskatuta, Brandt Batzordea sortu zen, Ipar/Hegoelkarrizketa berrezartzeko programa formulatzeaz arduratzeko.

• Mundu Bankuak SECAL sortu zuen, egitura-egokitzerako sektore-maileguen ildo berezia.

108

• Latinoamerikako herrialdeen zorpetze-prozesuak gora egin zuen.

• Munduko ekonomia-atzeraldi berria, «petrolioaren bigarren shock»gisa hartu zena, hasi zen.

1980

• Brandt Batzordeak (Nazioarteko Garapen Gaietako Batzorde In-dependenteak) «Ipar-Hego: Biziraupenerako programa» txostenaargitaratu zuen.

• Emakumeen Hamarkadari buruzko NBEren Mundu Konferentziaegin zen Kopenhaguen. Hamarkadaren gainerako zatirako ekin-tza-programa onartu zen. Hiru helburu zituen: berdintasuna, ga-rapena eta bakea. Bereziki azpimarratu ziren enplegua, osasunaeta hezkuntza bezalako gaiak.

• Mundu Bankuak SAL sortu zuen, egitura-egokitzerako maileguenildo berezia.

• Ronald Reagan Estatu Batuetako presidente izendatu zuten etaUSAko kanpo-politikako aldi berria hasi zen.

1981

• Gutxien Garatutako Herrialdeei buruzko NBEren Konferentziaegin zen Parisen. 80ko hamarkadarako gutxien garatutako herrial-deetarako Funtsezko Ekintza Programa Berria onartu zen. NBEkgarapen-eskubidea giza eskubide besterenezin gisa onartzen zuenerabakia hartu zuen.

• Ipar-Hego elkarrizketari buruzko Garapen eta Lankidetza Gailurraegin zen Cancun-en (Mexikon). Bertan 22 estatuburuk hartu zu-ten parte.

• Mundu Bankuak Txinako lehen operazioa egin zuen: 200 milioi $zientzia eta ingeniaritzako hezkuntzarako.

1982

• Mexikok bere kanpo-zorra ordaintzeko obligazioa betetzeko gaiez zela aitortu zuen. Atzetik Brasilek eta beste herrialde batzuek.Horrek finantza-krisi handia eragin zuen. Horri gobernuen, na-zioarteko finantza-erakundeen eta bankuen esku-hartzearekineutsi zitzaion.

1983

• Belgraden bilduta, VI. UNCTADek Garapenerako Laguntza Ofi-zialari (GLO) buruzko 30 bat erabaki hartu zituen. Honako gaieningurukoak: alde askotariko garapenerako erakundeak, kanpo-zorra, gutxien garatutako herrialdeak, protekzionismoa, egitura-

109

egokitzea eta nazioarteko merkataritza-sistema. Nahiz eta egiazakordioek porrot egin VI. UNCTADek munduko ekonomia-egoe-raren analisiaren inguruko akordio bat lortu zuen.

• Nazio Batuen Batzarrak Ingurugiroari eta Garapenari buruzko Mun-du Batzordea sortzea adostu zuen.

1984

• CADeko kide diren herrialdeek, lehorteak eragindako Saharatikbeherako Afrikako herrialdeetan larrialdi-ekintza eraginkorrak an-tolatzeko, Nazio Batuen Idazkaritza Nagusiarekin lan egiteko in-teresa adierazi zuten.

• Europako Erkidegoaren eta ACPko 65 herrialderen arteko Lome-ko 3. Hitzarmena.

• NBEko Ingurugiroari eta Garapenari buruzko Mundu Batzordeakbere jarduerei ekin zien honako hiru helburu hauek oinarri har-tuta: ingurugiro-arazo larrienak berraztertzea, eremu honetakonazioarteko lankidetzarako proposamen berriak formulatzea etabanakako eta nazioarteko agente guztiek gaiarekin duten kon-promiso-maila igotzea.

• CADek Emakumezkoen Garapenean aditu direnen taldea sortu zuen.

• Afrikako «gosete handiaren» urtea.

1985

• Genevan egin zen Afrikako larrialdi Egoerari buruzko Nazio BatuenKonferentzia, larrialdiko laguntza lehorteak eragindako 20 herrialde-tara bidaltzeko helburuarekin.

• Mundu Bankuak baldintza bereziak ezarri zituen Saharatik behe-rako Afrikako herrialdeetarako.

• Mundu Bankuaren eta NMFren urteko bilera egin zen Seulen. Ber-tan «egokitzearekin batera hazteko» Baker Plana eztabaidatu zen.Plan horren arabera, garapen-bidean dauden herrialdeei baliabideberriak eskainiko litzaizkieke kanpo-zorraren arazoei aurre eginahal izateko.

• Estatu Batuetan eta Erresuma Batuan laguntzari buruz egindako kan-paina batzuei esker 100 milioi dolar lortu ziren herrialde afrikarreta-ko gosetea arintzeko, borondatezko banakako ekarpenen bidez.

1986

• NMFk Egitura Egokitzerako zerbitzua sortu zuen 2,7 bilioi dolarrekin.

• NMF eta Mundu Bankua Politiken Marko Agiriak (PFP) presta-tzen hasi ziren NMFko egitura-egokitzerako maileguak ematekoaurretiko baldintza gisa.

110

• Nazio Batuek Batzar Nagusiaren Bilkura Berezirako deia eginzuten. Bertan 1986-90erako Afrikako Ekonomia Suspertzeko etaGaratzeko Ekintza Plana onartu zen.

• GATTen alde askotariko merkataritzaren inguruko Uruguaiko ne-goziazio-txanda hasi zen. Bertan ondasunen eta zerbitzuen mer-kataritza konbinatu ziren.

• VII. UNCTADen bilera egin zen Genevan. ELGEk politika nazio-nalak nazioarteko gaien inguruan UNCTADek egiten duen lana-ren ezinbesteko elementutzat jotzea proposatu zuen.

1987

• AIFen fondo-bolumena 12,4 bilioi dolarrera iritsi zen 1987-90 al-dirako.

• Genevan, VII. UNCTADek aho bateko deklarazioa (Azken Akta)onartu zuen laguntzarako %0,7ko helburua berretsiz.

• NMFk Egitura Egokitzea Handitzeko Erraztasuna ezarri zuen 60 bi-lioi SDRko gehigarriarekin.

• Ingurugiroari eta Garapenari buruzko Mundu Batzordeak Brutlandtxostena, «Guztion etorkizuna», argitaratu zuen. Bertan lurrekoingurugiroa zaintzeko garapen sostengarriak duen garrantzia az-pimarratu zen.

1988

• Mundu Bankuak Saharatik beherako Afrikan zorraren eraginpeandauden herrialdeei laguntzeko programa berezia sortu zuen. Bialdeko emaileen egitura-egokitzerako programetako finantzia-zioan parte hartzeko konpromisoa beretu zuen.

• Alde Askotako Inbertsioa Bermatzeko Agentzia (MIGA), garapen-bidean dauden herrialdeetako zuzeneko inbertsioa sustatzeko di-seinatutakoa, Mundu Bankuko taldeko kide berri gisa hasi zenlanean.

• Torontoko gailurra (Kanada) egin zen. Gailur horretan 7en taldekoestatuburu edo gobernuburuek garapen-bidean dauden herrial-deetako zorraren karga arintzeko aukerak adostu zituzten.

• Parisko Klubak, Mundu Bankuak eta NMFk herrialderik pobree-netako zorraren ordainketen zerbitzuak murrizteko baldintzakadostu zituzten (Berlingo Adostasuna).

1989

• 1989ko azaroan Berlingo harresia ireki zen. Horrek Gerra Hotza-ren amaiera adierazi zuen.

111

• Erdialdeko eta Ekialdeko Europan aldaketa politiko, ekonomiko etasozial sakonak gertatu ziren. Horiek eragin handia izan zuten gara-penerako lankidetzan eta garapen-bidean zeuden herrialdeetan.

• Lehengaietarako Fondo Komuna (IV. UNCTADekoa) abiarazi zen.Egoitza Amsterdamen finkatu zen.

• Estatu Batuek garapen-bidean dauden herrialdeetako kanpo-mer-kataritzako zorrak (ordainketen interesak eta tronkoak murriztea-ren bidez eta Mundu Bankuaren eta NMFren bermeen laguntza-rekin) gutxitzeko estrategia bat proposatu zuten (Brady Plana).

1990

• ELGEk Trantsizioan dauden Europako Ekonomiekiko Lankidetza-rako Zentroa sortu zuen (CCEET).

• Estatu Batuek, Sobietar Batasunak, Japoniak eta Europako 31 herrial-dek Ekialdeko Europa Berreraikitzeko eta Garatzeko Europako Ban-kua eratu zuten.

• Guztiontzako Hezkuntzari buruzko Munduko Konferentziak,Thailandian egin zenak, lehen mailako hezkuntza unibertsala de-fendatu zuen.

• Parisen egin zen gutxien garatutako herrialdeei buruzko NazioBatuen Bigarren Konferentzia (LDC, Less Developed Countries).90eko hamarkadan zehar horien garapen-prozesua azkartzekonazioarteko eta nazioko politikak eta neurriak identifikatu ziren.

• Garapenerako Lankidetzarako Ministerio Norvegiarrak demokra-ziaren eta giza eskubideen garrantziari buruzko jarrera sendoahartu zuen.

• Garatutako eta garapen-bideko 25 herrialdek ingurugiroaren babesglobalerako egitasmo pilotua hiru urterako abian jartzea hitzartuzuten. Hori Mundu Bankuak PNUDek eta UNEPek elkarrekin ku-deatuko zuten. Bertako fondoak garapen-bidean dauden herrial-deei lau arlotako egitasmoak finantzatzen laguntzera bideratuko zi-ren. Hona lau arlo horiek: klima-aldaketa eta berotegi-efektukogasak; nazioarteko uren babesa; dibertsitate biologikoaren zaintzaeta ozono-geruza hondatzea.

• CADek berriz ere azpimarratu zuen biztanleria eta garapenaren gaiaeta biztanleria-programetarako laguntza indartzea proposatu zuen.

• Pertsiar Golkoko gerra.

• PNUDek (Nazio Batuen Garapenerako Programak) Informe sobreel Desarrollo Humano argitaratu zuen lehen aldiz. Orduz geroz-tik urtero argitaratuko da.

1991

• ELGEko Garapen eta Ingurugiro Ministerioen bilera.

• Espainia CADen sartu zen.

112

• Koreak Nazioarteko Lankidetzarako Agentzia Korearra sortu zuenKanpo Arazoetarako Ministerioaren barruan.

• Finlandiak %0,7ko helburua lortu zuen Norvegia, Danimarka,Suedia eta Holandaren antzera.

• Maastricheko Itunak, EEEko estatuburuek onartutakoak, garape-nerako lankidetzari buruzko kapitulu bat hartu zuen barne. Ber-tako ildoak elkartekide diren herrialdeetako politika nazionalenosagarri dira.

• Herrialde emaileek herrialdeen demokratizazioaren eta munduguztian giza eskubideak errespetatzearen garrantzia nabarmenduzuten.

1992

• VIII. UNCTAD bildu zen Cartagena de Indiasen (Kolonbian).

• Nazio Batuen Ingurugiroari eta Garapenari buruzko Konferentziaegin zen Rio de Janeiron (Brasilen). Bertan mundu guztiko 100 es-tatuburuk baino gehiagok hartu zuten parte. Etorkizunerakoekintza-plana onartu zen, Agenda 21, eta Garapen Sostengarriariburuzko Batzordea sortu zen, akordioen betetze-maila eta gober-nu bakoitzak nazioarteko adostasunari egindako ekarria berri-kusteko.

• Jugoslaviako gerra hasi zen.

• Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluak EEBBek gidatutako Soma-liako operazio militarra baimendu zuen.

1993

• Mundu Ekonomia Foruma bildu zen eta beharrezkotzat jo zuenekonomia globalaren inguruko politika berria, Uruguaiko txan-den desblokeoa eta Ekialdeko Europako eta SESB ohiko proze-suan laguntzeko politika onartzea.

• NBEk Hirugarren Munduko pobrezia arintzeko gastu militarrak gel-ditzeko eskatu zuen.

• Giza Eskubideei buruzko Nazioarteko Konferentzia egin zenVienan.

• Estatu Batuek eta 7en talde guztiak Yeltsinen gobernuaren babe-sa adierazi zuten eta 3.000 milioi dolarreko laguntza eman zio-ten.

• EEBBen, Kanadaren eta Mexikoren arteko Merkataritza AskerakoItuna, Iparreko eta Hegoko herrialdeen arteko ekonomia-integra-ziorako lehen ituna, sinatu zen azaroan.

• NBEk Giza Eskubideetarako Mandatari Gorenaren sorrera ira-garri zuen.

113

1994

• FNUAPek (Nazio Batuen Biztanleria Fondoak) Biztanleriari etaGarapenari buruzko Nazioarteko III. Konferentzia egin zuen Kairon.Ugalketaren eta abortuaren inguruko eskubide batzuk zirela-etaherrialde arabiarrek sinatu ez zuten ekintza-plan gatazkatsu batonartu zen bertan.

• Ameriketako I. Gailurra egin zen. Bertan 34 agintarik 2005erakoAmeriketako Merkataritza Askearen Eremua ezartzea hitzartu zuten.

• Apirilean ezagutarazi zuten 20 milioi pertsona baino gehiagoahuleriaren muga-mugan daudela Afrika ekialdean, eskualde-lehor-tea eta errefuxiatuen arazoak direla eta. Hilabete horretan bertanRuandan gerra zibila eta krisi handia hasi ziren.

• UNESCOk Parisen egin zuen Desertizazioari buruzko I. Kon-bentzioa. 102 estatuk berretsi zuten.

• Bretton Woodseko erakundeek 50. urteurrena ospatu zuten Ma-drilen eta batez ere Nazioarteko Moneta Sisteman egin daitezkeenerreformez aritu ziren.

1995

• Indarrean sartu zen Uruguaiko txandaren eta Merkataritzako Mun-du Erakundearen merkataritzako mundu-hitzarmena.

• Krisia areagotu egin zen Afrikako Laku Handien eremuan.

• Europako Batasunak Cannesko Gailurra egin zuen eta HirugarrenMundurako laguntzak murriztea erabaki zuen, ekonomia-laztasu-naren inguruko arrazoiak emanez.

• Estatu Batuetako Ordezkarien Ganbarak NBEko bake-operazioakfinantzatzeko ekarpenak bertan behera uztea erabaki zuen, nahizeta Bill Clinton presidentea horren aurka agertu.

• OITek (Lanaren Nazioarteko Erakundeak) egindako urteko txoste-naren arabera, munduko enplegua hogeita hamarreko hamarka-datik izan den mailarik baxuenean dago: munduko eskulanaren%33, hots, 820 milioi pertsona, langabezian edo azpienplegatutadaude.

• Gizarte Garapenaren Mundu Gailurra egin zen Kopenhaguen.Gailurrean 184 herrialdek hartu zuten parte. Gailurreko gai na-gusia pobreziari eta langabeziari aurre egiteko gizarte-kontratuaonartzea zen. «20/20 helburuaren» proposamena eztabaidatu zen,baina azkenean gomendio gisakoa baino ez zen izan.

• Oxfam eta Save the Children GGKE ingelesek Burundin, Tanza-nian eta Zairen dauden 3 milioi errefuxiatu ruandarrek pairatzenduten egoera larria ohartarazi zuten.

• Afrikan gatazkek darraite: Somalia, Burundi, Ruanda, Zaireko muga,Nigeria eta Angola.

114

• Afrika Hegoaldeko Garapen Erkidegoak bertako kide diren lehor-teak eragindako herrialdeetan goseteak ekiditeko deia egin zuen.

• Beijingen egin zen Emakumeari buruzko NBEko Konferentzia.181 herrialdetako bost mila ordezkari bertaratu ziren. Zailtasu-nez eta agintari txinatarren boikotaren erdian, Emakumeari bu-ruzko GGKEen Foro paraleloa egin zen Huairoun (Txinan).

• FNUAP Nazio Batuen Biztanleria Jardueretarako Fondoak familia-heziketako eta -plangintzako ahaleginak areagotzen ez badira2050ean munduko biztanleria bikoiztu egingo dela ohartarazi zuen.

• PNUDek emakumezkoen ordaindu gabeko lanaren balioa gizo-nezkoenaren bikoitza dela balioetsi zuen (11 bilioi $ eta 5 bilioihurrenez hurren). 95eko Giza Garapenari buruzko Txosteneangenero-desberdintasunei eskaini zien arreta.

• Cartagenan (Kolonbian) egin zen Lerrokatu gabeko herrialdeenmugimenduko 113 herrialdeen XI. gailurra. NBEko SegurtasunKontseilua zabaltzeko eskatu zuten, Hegoaldeko herrialdeei hitzegiteko aukera handiagoa eskaintzeko. Baita Hirugarren Mundu-ko zorraren arazoaren, merkataritza-eragozpenen eta herrialdeaberatsek politikak inposatzearen behin betiko irtenbidea ere.Horrezaz gain bake-operazioen aurrekontua gutxitzeko eta mun-duko pobrezia gainditzeko fondoak handitzeko eskatu zuten.

• I. Konferentzia Euromediterraneoarra egin zen. EBko 15 herrial-dek eta Afrika Iparraldeko eta Ekialde Ertaineko 11 herrialdek har-tu zuten parte.

1996

• NBEk finantza-krisi handia izan zuen. Estatu Batuak eta Errusiaizan ziren atzeratutako ordainketei zegokienean zordun handie-nak. Erakundearen gaitasun operatiboa arriskuan zegoen, izan ere,langileen %10 murriztea pentsatu zuten.

• NMFk Errusiari 10.000 milioi dolarreko kreditua eman zion Yeltsi-nen gobernuaren programa makroekonomikorako.

• Txinak, Frantziak, Errusiak, EEBBek eta Erresuma Batuak Proba Nu-klearren Erabateko Debekuaren Ituna sinatu zuten New Yorken.

• 53 herrialde afrikarrek Pelindabako Ituna sinatu zuten Kairon.Itun horren bidez Afrika eremu desnuklearizatu izendatu zuteneta estatuak beren lurraldeetan arma nuklearrak garatzeari, eros-teari eta gordetzeari uko egitera konprometitu ziren.

• Stockholmen egin zen Haurren Sexu Esplotazioari buruzko Mun-du Biltzarra eta mundu osoan milioi bat neska-mutil sexu-merka-taritzako jardueretan parte hartzera behartzen dituztela jakin zen.

• UNCTADen IX. bilera egin zen Hegoafrikan. Bertan Butros GalhiNazio Batuen Idazkari Nagusiak Afrika eta Asiako gutxien gara-tutako herrialdeetako 2.000 milioi pertsonek bizi duten arrisku-egoera ohartarazi zuen.

115

• NBEren Giza Asentamenduei buruzko II. Konferentzia egin zen(Habitat II). 185 herrialde bertaratu ziren eta Habitat Agenda, ur-banizazio eta azpiegituren inguruko gaietako munduko ekintza-programa, batez ere garapen-bidean dauden herrialdeetara bide-ratutakoa, adostu zuten.

• Estatu Batuek laguntza gehien jasotzen duen herrialdearen esta-tutua berritu zuten Txinarentzat baldintzarik gabe.

• Urrian Zaireko krisia sortu zen: 600.000 errefuxiatu hutu herrial-dean barrena noraezean ibili ziren XX. mendeko hondamendihumanitario nagusietako baten ondorioz. Europako BatasunakLaku Handietara NBErekin batera indarra bidaltzea planteatuzuen.

• Pertsonen aurkako Minei buruzko Konferentzia Berezia egin zenOttawan (Kanadan). EBk, horiek debekatzeko nazioarteko hitzar-mena sustatu zuenak, 3,5 milioi ecurekin finantzatu zuen horienaurkako ekintza bateratu bat.

• FAOk Erroman egin zuen Elikadurari buruzko Mundu Gailurraeta Munduko Elikadura Segurtasunerako deklarazioa eta Gosea-ren aurkako Mundu Ekintza Plana onartu ziren.

• Lankidetzarako eta Ekonomia Garapenerako Erakundeko Garape-nerako Laguntza Batzordeak XXI. mendea zedarrituz agiria onartuzuen. Agiri horretan garapenerako laguntzaren erronkak ezarri zi-ren Garapenaren Nazioarteko Helburu (OID) deituriko hurrengourteetarako.

• Munduko Merkataritza Erakundearen (OMC) Ministro Kon-ferentzia egin zen Singapurren. Bertan 128 herrialdek hartu zu-ten parte. Etorkizunerako jarduketen agenda zehaztu zen etaUruguaiko txandako akordioak zenbateraino bete ziren aztertuzen.

1997

• Lurreko II. Gailurra egin zen New Yorken.

• Herrialde asiarretako finantza-krisia hasi zen urrian.

• Klimaren Mundu Gailurra egin zen Kioton (Japonian) eta bertanklima-aldaketa geldiarazteko eta bere ondoriorik txarrenak ekidi-teko har daitezkeen helburuen eta neurrien inguruan eztabaidatuzuten. 2012rako karbono dioxidoaren igorpenak %7 (1990ekoa-rekin erkatuz) murriztea erabaki zen.

• Pertsonen aurkako Minei buruzko Ottawa Ituna onartu zen Os-lon. Hori ez zuten sinatu Estatu Batuek, Txinak eta Errusiak, bestehainbaten artean.

116

1998

• Giza Eskubideen Deklarazio Unibertsalaren berrogeita hamar-garren urteurrena ospatu zen. Horretatik eratorri zen UNICEFeksustatutako Haurren Eskubideen ingurukoa ere.

• Espainian Diputatuen Kongresuak behin betiko onartu zuen Ga-rapenerako Nazioarteko Lankidetzaren Legea, alderdi politikogehienen eta inplikatutako beste gizarte-sektore batzuen adosta-sun handiaren emaitza izan zena.

• JUBILEO 2000 kanpainak ehundaka GKE mugiarazi zituen bostkontinenteetan 2000. urterako kanpo-zorra gainditzen saiatzeko.

• Europako Batasuneko kide diren estatuetako gobernuen ordezka-rien kontseiluak Generoaren Ikuspegia Garapenerako Lankide-tzan Barne Hartzeari buruzko Deklarazioa egin zuen.

117

Gomendatutako oinarrizkobibliografia

Testu honetan landu ditugun gaien inguruko bibliografia osozabala da. Testua oinarrizko eskuliburu gisa prestatu dugunez, ezdiogu komenigarri iritzi irakurlea titulu-zerrenda zehatzegiarekinaspertzeari. Horietako batzuk, gainera, ez dira erraz eskuratzekomodukoak. Hori dela eta, nahiago izan dugu lan honetan zeharmintzagai izan ditugun auzien inguruko ikasketa errazteko baliagarriizan litezkeen erreferentzia nagusiak eskaini.

MUNDU-BANKUA: Informe sobre el Desarrollo Mundial. Oxford Uni-versity Press. Urtekaria. Washington.

Urtero egiten den argitalpena dugu, erakunde horrek garapenakmunduan duen egoerari buruzko bere analisia eskaintzeko presta-turikoa. Alabaina, horrezaz gain, urtero berariazko gai bat landuohi dute, gai monografiko gisa. Ildo horretatik, azkeneko txostene-tan estatua, enplegua, ingurugiroa edo azpiegiturak bezalako gaiaklandu izan dira. Argitalpen honek badu beste alderdi interesgarribat: herrialde guztiei buruzko hainbat garapen-adierazleren inguru-ko informazio estatistikoa ematen duten koadroak eskaini ohi ditu.Gaztelaniaz ere argitaratzen da.

BUSTELO, Pablo: Teorías contemporáneas del desarrollo económico.Síntesis argitaletxea. Madril, 1998.

Testu honek garapenari buruzko ekonomia-pentsamenduarenbilakaera berrikusten du. Ekonomia-teoriaren eremuan gai honi da-gokionean hainbat eskolak eskaini dituzten ikuspuntuak eta egindituzten ekarriak aztertzen ditu. Oso erabilgarria da gaiari buruzkoikuspegi laburra lortzeko.

CMMAD (Ingurugiroari eta Garapenari buruzko Mundu Batzordea):Nuestro futuro común. Alianza Editorial. Madril, 1987.

Nazio Batuen Batzar Nagusiaren ekimenez egindako eta GroHarlem Brundtland Norvegiako lehen ministro ohiak koordinatuta-

121

ko testua dugu. Brundtland Txostena izenarekin ezagutzen den lanhonek munduan garapen jasangarria lortzeko dauden arazo etaerronka nagusiak zein diren aztertzen du.

EUSKO JAURLARITZA: Euskal Lankidetza Publikoa. Hirugarren Mundu-rako laguntzak. 1988-1997 memoria. Eusko Jaurlaritzaren Argi-talpen Zerbitzu Nagusia. Vitoria-Gasteiz, 1997.

EAEtik hamarkada batean zehar garapenerako lankidetzara bi-deratutako fluxuei buruzko informazio deskribatzaile eta estatistikozabala biltzen duen memoria da. Estatua baino beheragokoa denerakunde batek bideratutako lankidetzaren irismenari buruzkoerreferentzia bakarrenetakoa dugu. Gaztelaniaz eta euskaraz argi-taratu da.

INTERMÓN: La realidad de la Ayuda. Intermón. Urtekaria. Bartzelona.

Intemón gobernuz kanpoko erakundeak urtero argitaratutakotxostena da. Bertan Espainiako eta nazioarteko lankidetzaren eba-luazio kritikoa egiten da. Azkeneko aleetan Espainiako estatukohainbat udal eta autonomia-erkidegok burututako lankidetza des-zentralizatuari buruzko informazioa hartu du barne. Gaztelaniazargitaratzen da.

MARTÍNEZ GONZÁLEZ-TABLAS, Ángel (Koord.): Visión global de la coo-peración al desarrollo. CIP-Icaria. Madril, 1995.

Garapenerako lankidetzaren oinarrizko alderdi batzuei buruzkolaburbilketa interesgarria. GLOren karakterizazioari eta eraginkor-tasunei buruzko hainbat autoreren ekarriak eta gai honen ingurukonazioarteko esperientziak biltzen ditu. Bestalde, Europako Batasu-neko lankidetza-politikaren ikuspegi sistematizatua eskaintzen du,baita lankidetza espainiarrari buruzko analisia ere.

MEIER, Gerald M. eta SEERS, Dudley (argit.): Pioneros del Desarrollo.Tecnos. Madril, 1986.

Berrogeita hamarreko hamarkadan zehar garapenari buruzkopentsamendu ekonomikoa zabaltzeko giltzarri izan ziren autoreeta-ko batzuek orduan egin zituzten proposamenak berrikusten dituzteobra honetan. Halaber, gai honen inguruan izandako lorpenen etaporroten balantzea egiten dute. Autobiografia-izaera duen obra ho-netan bada etorkizunera begirako hausnarketarik eta planteatutakoauzietako batzuen inguruko birplanteamendu interesgarririk.

ELGE (Ekonomi Lankidetza eta Garapenerako Erakundea): Develop-ment Co-operation. ELGEren argitalpen-zerbitzua. Urtekaria. Paris.

ELGEko CADek (Garapenerako Laguntza batzordeak) prestatu-tako urteko argitalpena. Bertan informazio zabala eskaintzen da,GLOren (Garapenerako Laguntza Ofizialaren) fluxuen bilakaerari

122

buruzko koadro estatistiko ugaritan oinarritutakoa. Informazioa herrial-de emaileen nahiz fluxu horien helmuga direnen ingurukoa da. Gaihauen inguruko informazio-iturri nagusia da. Frantsesez eta ingele-sez argitaratutakoa.

ELGE (Ekonomi Lankidetza eta Garapenerako Erakundea): Twenty-five years of development co-operation. A review. ELGEren ar-gitalpen-zerbitzua. Paris, 1985.

ELGEko CADek (Garapenerako Laguntza Batzordeak) 1985ean ar-gitaratutako txostena, batzorde hori sortu zenetik igaro diren hogeitabost urteetako balantzea egiten duena. Bertan lankidetza-fluxuen etagai honen inguruko politiken bilakaera, 1960 eta 1985 artekoa, az-tertzen da. Garapenerako lankidetzari buruzko kronologia interes-garria ere badakar, 1944 eta 1985 artekoa. Frantsesez eta ingelesezargitaratzen da.

PNUD (Nazio Batuen Garapenerako Programak): Informe sobre elDesarrollo Humano. Ediciones Mundi Prensa. Urtekaria. Madril.

Munduko garapenaren inguruko berri giza garapenaren ikuspe-gitik eskaintzen duen urteroko argitalpena. Ezinbesteko erreferen-tzia da garapenaren inguruko arazoak eta joerak aztertzeko, batezere pobreziaren, desberdintasunaren eta gizarte-alderdien ikuspe-giei dagokienean. Horretaz gain, GGIren (Giza Garapenaren Indi-zearen) sorrerari buruzko informazio osoa eskaintzen du, baita gizagarapenarekin zerikusia duten adierazleei buruzko eranskin estatis-tikoa, mundu guztiko herrialdeei dagokiena, ere. Gaztelaniaz ereargitaratzen da.

SAMPEDRO, José Luis, eta BERZOSA, Carlos: Conciencia del subdesarrolloveinticinco años después. Taurus. Madril, 1996.

1972an Sampedro irakasleak pobreziari eta azpigarapenari bu-ruz adierazitako ideiak hogeita bost urte beranduago berriz aztertudituzte irakasleak berak eta Carlos Berzosa lankideak. Garapenareneta azpigarapenaren kontzeptuei buruzko atzera begirako hausnar-keta interesgarria da, nazioarteko testuinguruan gertatutako aldake-ten babesekoa. Bertan munduan pobreziari eta desberdintasuneiaurre egiteko erabilitako estrategia nagusiak berrikusten dira.

SUTCLIFFE, Bob: Cien imágenes de la desigualdad. Intermón. Bartze-lona, 1998.

Munduko desberdintasunen ikuspegi osoaren azalpena da, iruz-kindutako ehun grafiko baino gehiagoren bidezkoa. Garapenarekinzerikusia duten hamaika gai jorratzen ditu. Oso interesgarria da es-tereotipo batzuk gainditzeko eta gaur egungo munduaren errealita-teari buruzko ideia zehatzagoa izateko.

123