otn ibai hormonatuak - ecologistas en acción · 2018. 12. 1. · laburpena plagizidak organismo...

xosten

Ibai hormonatuakPlagizida disruptore endokrinoen presentzia ugari Espainiako ibaietan

Izenburua: Ibai hormonatuak Plagizida disruptore endokrinoen presentzia ugari Espainiako ibaietan Egileak: Rodrigo Balaguer, Giorgio Dimastrogiovanni, Kistiñe García, Erika González, Angeliki Lysimachou, Dolores Romano Azala eta maketazioa: Andrés Espinosa Argitaratzailea: Ekologistak Martxan eta PAN Europe Argitaraldia: 2018ko otsaila ISBN: 978-84-947850-4-7

Txosten kontsulta eta deskarga daiteke honako helbidean: https://www.ecologistasenaccion.org/arti-cle35829.htmlEkologistak Martxan-ek txosten hau egiteko European Environmental Health Intiative (EEHI) erakundetik jasotako laguntza ekonomikoa eskertu nahi du.Ekologistak Martxan-ek argitalpen honetako edukien erreprodukzioa eta zabalpena esker onez hartuko ditu, beti ere iturria aipatzen bada.

Argitalpen hau Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin 3.0 Espainia lizentziapekoa da. Lizentzia honen kopia ikusi ahal izateko, jo http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/es/ helbidera.

Aurkibidea

Laburpena ..........................................................................................5

1/Sarrera .............................................................................................. 9

1.1 Zertarako txosten hau? .......................................................................... 9

1.2 Plagiziden eragina ingurumenean ......................................................... 11

1.3 Plagiziden eragina pertsonen osasunean ................................................ 14

2/Metodologia. Zer egin dugu? ...................................................... 15

3/Emaitzak. Plagizidak Espainiako ibaietan .............................. 19

3.1 Aztertutako eta antzemandako plagizidak ............................................. 19

3.2 Antzemandako plagiziden ezaugarriak ................................................. 20

3.3 Plagizida ohikoenak ........................................................................... 23

3.4 Emaitzak Mugape Hidrografikoen arabera ............................................. 25

3.4.1 Kantauri Mendebaldeko Mugape Hidrografikoa ..................................25

3.4.2 Dueroko Mugape Hidrografikoa ......................................................26

3.4.3 Ebroko Mugape Hidrografikoa ........................................................27

3.4.4 Galizia Kostaldeko Mugape Hidrografikoa ..........................................28

3.4.5 Guadianako Mugape Hidrografikoa ..................................................30

3.4.6 Jucarreko Mugape Hidrografikoa .....................................................31

3.4.7 Miño-Sileko Mugape Hidrografikoa ..................................................33

3.4.8 Kantauri Ekialdeko Mugape Hidrografikoa, Euskal Autonomia Erkidegoko Barne Arroetakoa ................................................................................35

3.4.9 Segurako Mugape Hidrografikoa .....................................................37

3.4.10 Tajoko Mugape Hidrografikoa ........................................................39

4/Emaitzen gaineko eztabaida. Ibai hormonatuak ...................... 41

Antzemandako plagiziden ezaugarriak ...................................................... 43

5/Espainiako ibaietan plagizida-kutsadura murrizteko

proposamenak ................................................................................... 51

I. Eranskina 2012an aztertutako eta antzemandako sustantzia plagizidak mugape hidrografikoen arabera ................................................................................................. 54

II. Eranskina 2016an aztertutako eta antzemandako sustantzia plagizidak mugape hidrografikoen arabera ................................................................................................. 57

5

Laburpena Plagizidak organismo batzuengan toxiko gisa jarduteko diseinatuta daude, baina beste

izaki bizidun batzuk ere kaltetu ditzakete.

Plagizida asko debekatu dira minbizia sortzeagatik, malformazioak eragiteagatik edota izaki basati eta gizakion ugalketan kalteak eragiteagatik. Gainera, horietako asko debe-katu beharko lirateke malformazioak eta sistema immune, neurologiko eta hormonalean gaixotasunak eragiteagatik. Era berean, plagizida batzuek duten egonkortasun-maila jasoagatik, ingurumenean eta ehun bizietan irauteko gaitasuna dute, kate trofikoan me-tatuta. Toxikotasun- eta egonkortasun-ezaugarri horiek dira plagizidak eragile kutsatzaile kaltegarriak bihurtzen dituztenak, osasunerako eta ingurumenerako kostu handia baitute.

Espainia da plagizida gehien erabiltzen dituen herrialdea: 78.818 tona kontsumitu zituen 2014an. Erabilera masibo horrek isla du plagizidek elikagaietan eta ingurumenean duten presentzia gero eta handiagoan.

Txosten honetan, Ekologistak Martxan-ek Uren Kalitatearen Behatze Programetako datu ofizialak aztertu ditu, azaleko uretako plagiziden presentziaren informazio-eskaerari erantzun dioten 10 konfederazio hidrografikoen artean. Espainiako ibaietako uretan pla-gizidek duten presentziaren irudi osatu gabea erakusten du (datuak mugatuak direlako), eta animalien zein gizakien sistema hormonalean eragin dezaketen plagizidetan ipintzen du arreta, disruptore endokrino deiturikoetan, alegia, horiek eragiten Espainiako ibaiak benetako ibai hormonatuak izatea.

Behatze-programek bildutako datuak honakoak dira:

• Plagizida toxikoen presentzia aztertutako arro guztietan. Orotara, aztertutako 95 plagizidetatik, 46 aurkitu ziren 2012an, eta 2016an, aldiz, aztertutako 104 subs-tantzietatik, 47.

• Antzemandako substantzia gehienak intsektizidak (21) eta herbizidak (19) dira. Maila txikiagoan, fungizidak (5) ere antzeman dira.

• Antzemandako plagizida gehienen (% 70) erabilera ez dago baimenduta Espainian eta Europako Batasunean. Oraindik ere presentzia dute ur-ingurunean toxikotasun handiagatik orain dela urte asko debekatutako plagizidak, hala nola DDT, lindanoa, atrazina edota endosulfana, besteak beste.

• 2016an antzemandako 47 plagiziden artean, 26 jotzen dira disruptore endokrinot-zat, edo halakoak izateko susmoa dago.

• Arro hidrografiko kutsatuenak dira nekazaritza intentsiboena dutenak:

Ekologistak Martxan

6 7

Ibai hormonatuak. Plagizida disruptore endokrinoen presentzia ugari Espainiako ibaietan xosten

Jucar: kutsatuena da, alde handiarekin. 2016an, aztertutako 57 plagizidetatik 34 aurkitu ziren, horietatik 22 debekatuak dira eta 21 balizko disruptore endokrinoak. Substantzia batzuk oso maiz antzematen dira (DDT, HCH, clorpirifos, imazalil, tia-bendazol eta endosulfan 100 lagin baino gehiagotan) eta batzuk oso kontzentrazio altuetan, baimendutako mugatik oso gora.

Ebro: 2016an, aztertutako 37 substantzietatik 21 antzeman ziren, eta horietatik 16 dira disruptore endokrinoak edo susmagarriak. Antzemandako 18 plagizidaren era-bilera ez dago baimenduta.

Euskal Autonomia Erkidegoa: 2016an aztertutako 55 substantzietatik 17 aurkitu ziren, 14 disruptore endokrinoak izan daitezke eta 15 ez daude baimenduta, hala nola lindanoa eta bere isomeroak (sarrien antzemandako substantziak).

Tajo: aztertutako 17 substantzietatik 15 aurkitu ziren. 12ren erabilera ez dago bai-menduta eta 13 balizko disruptore endokrinoak dira .

Miño Sil: aztertutako 58 substantzietatik 13 aurkitu ziren, eta horietako 5en erabilera debekatuta dago. 11 izan daitezke disruptore endokrinoak.

Duero: 2016an aztertutako 34 plagizidetatik 12 antzeman ziren, 10 dira disruptore endokrinoak edo susmagarriak eta antzemandako 8 substantziaren erabilera ez dago baimenduta. Isoproturon herbizida debekatua da maiztasun handienarekin eta kontzentrazio handienean antzemandako substantzia.

Segura: 2016an aztertutako 57 substantzietatik 9 antzeman ziren, 6 disruptore en-dokrinoak izan daitezke eta 6 ez daude baimenduta

Guadiana: aztertutako 27 substantzietatik antzeman ziren, eta 6 disruptore endokri-noak edo susmagarriak dira. Antzemandako 7 substantzietatik 6ren erabilera ez dago baimenduta. Terbutilazina herbizida disruptore endokrinoa oso amiz antzeman da, eta kontzentrazio oso altuetan.

Galizia Kosta: aztertutako 55 substantzietatik soilik 3 aurkitu dira, horien artean clor-pirifos intsektizida (disruptore endokrinoa) eta bi herbizida debekatu.

Kantauri: 2015ean, aztertutako 21 substantzietatik 2 baino ez ziren antzeman eta lagin bakarrean, bi kasuetan. Bi substantzia horiek debekatuta daude, eta horietako bat, lindanoa, disruptore endokrinoa da.

Clorpirifos, intsektizida neurotoxikoa aurkitu da 2016an aztertutako 10 arrotik 8tan, eta horrek adierazten du erabilera zabala eta luzea izan duela. Halaber, Espainian elikagai-kopuru handienean antzemandako plagizida ere bada.

Lindanoa eta bere isomeroak antzeman dira 2016an aztertutako 10 aroetatik 7tan, fabrikazioan sortutako hondakinen kudeaketa txarraren ondorioz, 90eko hamarkadaren hasierara arte.

Glifosatoa santzeman da 2016an aztertutako 5 arroetatik 3tan. Jucarren, aztertutako lagin guztietan (48) antzeman zen. Tajon maiztasuna handienarekin antzeman den subs-

tantzia izan da aztertutako 421 laginetatik, 263tan) eta EAEn erabiltzen diren plagiziden artean maiztasun handienarekin topatu dena izan da, clorpirifosen atzetik; horrek adie-razten du herbizida toxikoak erabilera zabala duela.

Kezkagarria da hainbat plagizidaren nahasteak antzeman izana arro berean: 34 plagi-zida antzeman ziren Jucar ibaian eta 21 Ebro ibaian. Hainbat ikerketak frogatu dutenez, plagizida disruptore endokrinoen nahasteen eraginpean izateak toxikotasuna biderka dezake.

Emaitza horiek ikusirik, presazkoa da plagiziden erabilera murriztea. Horretarako, Ekologistak Martxan-ek honakoa proposatzen du:

• ezaugarri disruptore endokrinoak dituzten plagiziden erabilera debekatzea;

• espainian plagiziden erabilera, gutxienez, % 50 murriztea datozen 10 urteetan, Frantzia edota Danimarkaren adibideari jarraiki;

• nekazaritza-sistema industrializatu ez jasangarria eraldatzea, bizitzarekiko erres-petuz jokatuko duen sistema agroekologiko baterantz;

• ingurumen-araudia ezagutza zientifikoaren arabera eguneratzea;

• uretako plagiziden behaketa-programak eguneratu, zabaldu eta bateratzea;

• legea betearaztea.

9

1/Sarrera

1.1 Zertarako txosten hau?

Sintesi-plagizidak nagusiki nekazaritzako izurriteei aurre egiteko diseinatutako subs-tantziak dira, baina berdegune publiko eta pribatuen kudeaketarako ere erabiltzen dira (lorategiak, parkeak, eskolak, golf-zelaiak, hilerriak, trenbideak...). Helburutzat dituzten izurriteek xurgatzeko diseinatuta daude, mintz biologikoetan barrena sartzeko eta euren eragin toxikoa egiteko lekuraino iristeko, entzima edo proteina bateraino, alegia. Emait-za gisa, zelula bizietan sartzeko gaitasuna dute, baita molekula-mailako toxikotasuna eragiteko ere. Horretxegatik, horien helburu ez diren organismoak plagizida horien eraginpean egoteak, tartean gizakiak, ondorio kaltegarriak, gaixotasunak eta espezieen galerak eragin ditzake.

Urteen poderioz, plagizida asko debekatu dira gizakion zein animalien genomarako toxikoak (genotoxikoak) direlako eta minbizia eragiten dutelako, ugalketan toxikotasuna eragiten dutelako edota organo eta ehunetan iraunkorrak, toxikoak eta bioakumulatiboak direlako. Eta beste plagizida asko ere debekatu beharko lirateke sistema immunologiko, nerbioso eta hormonalerako toxikoak direlako1.

Plagizidak egonkor samarrak izateko diseinatuta daude, larretan helburu den izurritean eragina izateko adina denbora irauteko. Plagizidak eraginkor egiten dituzten toxikota-sun- eta egonkortasun-ezaugarri horiexek dira eragile kutsatzaile bihurtzen dituztenak.

Espainia da plagizida gehien erabiltzen dituen Europako herrialdea. 2014an, 78.818 tona substantzia aktibo saldu ziren Espainian, hau da, urte hartan Europan saldutako plagizidan guztien % 20 (1.1 taula).

Europako kontinenteko uretan plagiziden presentzia errealitate bat da gaur egun. Eurostat-en estatistikek adierazten dutenez, plagizida-maila baimendua gainditu egiten da substantzia bat edo gehiagotan lurrazpiko uretako laginketa-guneen % 7n. Azaleko urei dagokienez, ikertutako plagizida organokloratuetarako Ingurumenaren Kalitate Arauak gainditu egiten dira Europan aztertutako ibaien % 43n. Nekazaritza jotzen da lurrazpiko zein azaleko uren plagizida-kutsaduraren iturri nagusitzat2.

Gero eta maizago ikusten dira hedabideetan ibai eta kontsumoko uretako plagiziden presentziari buruzko berriakconsumo3,4,5,6,7.Herritarrak ere gero eta kezkatuago daude plagizidek eragindako arriskuez. Hala, Ingurumenari buruzko Europako Batasuneko azken Eurobarometroak Europako eta Espainiako herritarren ingurumeneko 5 kezka-iturri na-

1 Bergman Å, Heindel JJ, Jobling S, Kidd KA, Zoeller RT. State of the Science of Endocrine Disrupting Che-micals 2012 Summary for decision makers]. 2013 http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/78102/1/WHO_HSE_PHE_IHE_2013.1_eng.pdf?ua=1

2 Eurostat, Agri-environmental indicator - pesticide pollution of water. http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Archive:Agri-environmental_indicator_-_pesticide_pollution_of_water

3 http://www.laopiniondemurcia.es/murcia/2017/09/22/chs-confirma-presencia-pesticidas-plaguicidas/861780.html

4 http://www.lavanguardia.com/vida/20170428/422119883156/las-aguas-de-las-tablas-de-daimiel-no-tienen-valores-contaminantes-que-superen-los-umbrales-de-referencia-segun-igme.html

5 La Confederación Hidrográfica del Ebro detecta tres incumplimientos de la norma de calidad ambien-tal. Aragón Digital, 27/02/2017. http://www.aragondigital.es/noticia.asp?notid=153488

http://www.aragondigital.es/noticia.asp?notid=153488

Ekologistak Martxan

10 11


gusien artean kokatzen du plagizidek eta fitosanitarioek eragindako ibaietako kutsadura eta nekazaritza-kutsadura.

Berriki emandako ebazpen batean, Nazio Batuen Erakundeko Ingurumen Batzarrak “kide diren Estatuei gonbidapena” egin zien, “ongarri eta plagiziden erabilera txarrak giza-kion, animalien eta ingurumenaren osasunari dakarkion kalteari buruzko kontzientziazioa areagotu dezaten, baita horiei aurre egiteko neurriak sustatzea ere”8.

Txosten honen asmoa da Espainiako azaleko uretako plagiziden presentziaren atariko argazki bat erakustea. Informazioa urean kalitatearen behatze-programetako datue-tan oinarrituta eman da. Datu horiek Konfederazio Hidrografiko ezberdinek bildu dituzte, hots, uraren kalitatea bermatzeko ardura duten administrazio publikoek. Arreta berezia ipini da sistema hormonalean eragina duten plagizidetan, hau da, disruptore endokrinoetan.

Emandako datuek irudi partziala erakusten dute, hainbat arrazoi direla medio: laginke-ta-estazioen kopurua mugatua da, ez da Espainian erabiltzen diren substantzia plagizida aktibo guztien (400 bat, Produktu Fitosanitarioen Erregistroaren arabera) ingurumeneko presentzia behatzen eta egindako emaitzak ez dira homogeneoak. Bestalde, garrantzitsua da lehentasunezko substantzia arriskuak behatu direla adieraztea, garai batean plagizida gisa erabili baitziren, nahiz eta egun debekatuta egon. Horixe da hexakloroziklohexa-noaren kasua (HCH, lindano izenez ezagutzen dena), oraindik Europa eta Espainiako hainbat ibai, akuifero eta zoru kutsatzen jarraitzen baitu, horren ekoizpenak sortutako hondakinen kudeaketa txarra dela-eta. Plagizida gisa jasoko da txostenean, egun horre-tarako erabiltzen ez bada ere.

Hala ere, irudi partzial hori baliagarria da plagiziden erabilera berehala murrizteko behar larriaz ohartarazteko, ezaugarri disruptore endokrinoak dituztenak debekatzeko, plagizida gisa erabili ziren substantzia arriskutsuak ekosistemetatik garbitzeko ekintza-planak abiarazteko eta Estatu mailako eztabaida pizteko: nola azkartuko dugu sistema-ren aldaketa, nekazaritza-sistema industrializatu jasanezinetik, bizitzarekiko errespetuz jokatuko duen sistema agroekologiko baterantz?.

6 http://www.efeverde.com/noticias/quimicos-prohibidos-la-ue-entran-mar-menor-las-lluvias/

7 Hacia un uso de los plaguicidas más sostenible. eldiario.es, 17/09/2015.

http://www.eldiario.es/andalucia/lacuadraturadelcirculo/uso-plaguicidas-sostenible_6_430866914.html

8 Asamblea de las Naciones Unidas sobre el Medio Ambiente del Programa de las Naciones Unidas para el Medio Ambiente. Proyecto de resolución sobre medio ambiente y salud. Nairobi, 4 a 6 de diciembre de 2017

1.2 Plagiziden eragina ingurumenean

Gaur egun, badakigu plagizidak toxikoak direla helburu diren organismo bizidunez bestekoontzat. Eragile toxikoak bihurtzen dira epe luzean, eta izaki bizidunen organo batzuetan pilatzen dira sarritan, degradatzeko berezko zailtasunagatik, eta ingurumen- eta osasun-kostu altuak eragiten dituzte9.

Gainera, behin laboreetan aplikatuta, plagiziden zati bat uztetan geratzen da eta gure elikagaietaraino iristen da, gure aurreko txosten batean aipatu genuen bezala (“Hormo-netara zuzen-zuzenean: elikagai disruptoreen gidaliburua”) Sistema endokrinoa nahasteko gaitasuna duten plagiziden hondakinak Espainiako elikagaietan10.

Irudia 1.1. Plagiziden zikloa ingurumenean

Pesticidas

Evaporación

Absorción por los cultivos

Traslado superficialpor lagos y ríos

Filtración por losacuíferos

Filtraciónsubterráneapor la lluvia

o el riego

Adherencia a laspartículas del suelo

Degradaciónpor oxidación bacteriológica

o hidrólisis química

Depositadospor la lluvia

Degradaciónpor los rayos ultravioletas

Plagiziden erabilerak laborantza-guneetatik hurbileko uren kalitatea ipintzen du arriskuan, konposatu horiek uraren eta airearen (plagizida-deriba) bitartez garraiatzen baitira eta azaleko zein lurrazpiko urak kutsatzen baitituzte11,12. Areago, zenbait kasu-tan, intsektizidak ur-masen gainera isurtzen dira (eltxoen populazioa kontrolatzeko, adibidez). Azaleko urei dagokionez, antzemandako plagizida-kontzentrazioa eta motak hainbat faktoreren araberakoak dira, hala nola urtaroa konposatuaren ezaugarri fisiko eta kimikoak (uretako disolbagarritasuna, iraunkortasuna edo batez besteko bizitza edota lurrak eusteko duen gaitasuna), baita lurraren topografia eta euriaren maiztasuna ere. Faktore horiek guztiek asko zailtzen dute plagizida baten ur-inguruneko biziraupena

9 Bourguet D, Guillemaud T. The Hidden and External Costs of Pesticide Use. In: E. Lichtfouse, editor. Sus-tainable Agriculture Reviews. Springer International Publishing; 2016 p. 35–120. http://link.springer.com/10.1007/978-3-319-26777-7_2

10 Informe Directo a tus hormonas. Guía de alimentos disruptores. Residuos de plaguicidas con capaci-dad de alterar el sistema endocrino en los alimentos españoles. Ecologistas en Acción.

11 Stahlschmidt-Allner P, Allner B, Römbke J, Knacker T. Endocrine disrupters in the aquatic environment. Environ Sci Pollut Res. 1997 4(3):155–62.http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19002402

12 Blakley B, Brousseau P, Fournier M, Voccia I. Immunotoxicity of pesticides: a review. Toxicol Ind Heal. 1999;15(1–2):119–32. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10188195

http://www.eldiario.es/andalucia/lacuadraturadelcirculo/uso-plaguicidas-sostenible_6_430866914.html

Ekologistak Martxan

12 13


13

edota bio-pilaketa aurreikustea, eta are zailagoa soroetan eta gune publikoetan erabiltzen diren plagizida guztien helmuga zein izango den aurreikustea.

Behin uretan daudela, plagizidak eta euren metabolitoak bioeskuragarriak egiten dira uretako organismoentzat, horiekiko esposizioan baitaude euren azal, zakatz eta elikaduraren bitartez eta, plagiziden disolbagarritasunaren arabera, ehunetan pilatzen dira. Esposizioan dauden organismoak basa-animali zein gizakien elikagai izan daitezke gero. Fitoplankton kutsatua esposizio-iturria da ornogabe, arrain eta beste organismo batzuentzat. Era berean, plagizidek kutsatutako arrain eta itsaskiak esposizio-iturria dira ugaztun txiki, hegazti eta bestelako basa-animalientzat, baita gizakiontzat ere. Beraz, pla-gizidak azaleko uretatik hurbil erabiltzeak arrisku-maila jasoan ipintzen du ur-ekosistema, baita bertako espezieak eta horren menpeko diren organismoak ere.

Gaur egun, nekazaritzan lan egiten duten pertsonen osasuna babesteko plagiziden erabilerari buruzko arauak daude, baita kontsumitzaileen osasuna eta ingurumena babesteko ere. Plagizidei buruzko Europako araudiak (EC 1107/200913) argi ezartzen du ezin dietela kalterik eragin ingurumenari zein bertako espezieei. Bestalde, Uraren Esparru Zuzentarauak (UEZ) lehen mailako kezkarako substantzia14 izendatu ditu 28 plagizida, eta horietako gehienak debekatu egin dira euren toxikotasun-maila altua dela-eta. Gainera, Plagiziden Erabilera Jasangarrirako Zuzentarauak (2009/128/EC15) lKide diren Estatuei dei egin die “moteltze- eta zaintza-guneak edota heskaiak ezar ditzaten azaleko uren inguruan, uren fumigazioetako deriba-gorputzen, fluxuen eta isurketen esposizioa mu-rrizteko”, azaleko zein lurrazpiko uren kutsadura saiheste aldera.

Hala ere, nekazaritzan plagizida-sorta zabala erabiltzeak eta moteltze-gune eraginko-rrak eta plagiziden erabileran murrizketak ezin ezartzeak substantzia kaltegarri horiek azaleko uretan etengabe isurtzea eragin dute. Uretako organismoen toxikotasun kro-nikoa eta horiek elikagaitzat dutenen organismoena izan da horren guztiaren emaitza. Substantzia kimiko horien maila baxuek sistema hormonalean, immunologikoan eta nerbiosoan nahasteak eragin ditzakete, ugalketan kalteak, malformazioak organoetan, disfuntzio metabolikoak eta gaixotasunak eraginda, eta horrek inpaktu handia izango luke bizitza basatian16, 17 eta gizakiengan18.

Oro har, intsektizidak eta fungizidak bereziki arriskutsuak dira uretako faunarako eta herbizidak landareetarako. Baina herbiziden zeharkako efektuak behatu dira animalia-espezieetan ere, eta alderantziz. Fitoplanktona, uretako landareak eta algak bereziki sentikorrak dira herbizidekiko, eta funtsezko betekizuna dute uretako ekosistemetan, gainerako espezie guztientzako oxigeno disolbatua ematen baitute19. Oxigeno disolba-turik gabe, arrainak eta bestelako organismoak itota hiltzen dira.

13 OJ L 309, 24.11.2009

14 http://ec.europa.eu/environment/water/water-framework/priority_substances.htm

15 OJ L 309, 24.11.2009

16 Kohler H-R, Triebskorn R. Wildlife Ecotoxicology of Pesticides: Can We Track Effects to the Population Level and Beyond? Science . 2013;341(6147):759–65. http://www.sciencemag.org/cgi/doi/10.1126/science.1237591

17 Blakley B, Brousseau P, Fournier M, Voccia I. Immunotoxicity of pesticides: a review. Toxicol Ind Heal, 1999, 15:119–32. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10188195

18 Mnif W, Ibn A, Hassine H, Bouaziz A, Bartegi A, Thomas O, et al. Effect of Endocrine Disruptor Pesticides: A Review. Int J Environ Res Public Heal, 2011;8(8):2265–303. www.mdpi.com/journal/ijerph

19 Knauer K, Hommen U. Sensitivity, variability, and recovery of functional and structural endpoints of an aquatic community exposed to herbicides. Ecotoxicol Environ Saf, 2012;78:178–83. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22153306

Uretako fauna plagizidekiko bereziki sentikorra da esposizio kronikoa pairatzen due-lako. Arrainak, adibidez, plagiziden eraginpean daude zakatzen, azalaren eta ahoaren bitartez, eta produktu kimiko horiek biometa ditzakete euren ehunetan. Zakatzak oso organo garrantzitsua dira arrainetan, gakoa baitira arnasa hartzeko eta erregulazio-funtzioetarako; arnasa hartzeko zailtasuna izan ohi da plagizida-kutsaduragatiko lehen sintometakoa. Igelak ere oso sentikorrak dira uretako kutsadura kimikoarekiko, enbrioi-fasea eta metamorfosi osoa uretan egiten baitute. Arrainen larbekin gertatzen denaren antzera, behin arrautzak eklosionatuta, zapaburuek oso azal fina izaten dute, eta oso erraza da produktu kimikoek hori zeharkatzea20. Substantzia kimiko horiek enbrioien sistema hormonala nahasten badute, larriki eragin diezaiokete ugalketari eta garape-nari, beste hainbat nahaste eragitearekin batera. Gaur egun, onartuta dago arrainen, anfibioen eta ornogabeen obulu eta enbrioietarako toxikoak diren hainbat plagizidak “efektu teratogenikoak” eragin ditzaketela, hau da, kaltetutako espezieen populazioan malformazioak eragin ditzakete21.Gainera, gero eta argiago dago nekazaritza intentsiboa egiten den guneetan bizi diren anfibio-espezieek anomaliak izaten dituztela ugalketan eta garapenean, hala nola gorputz-adarretako deformazioak eta ezberdintasun sexuala-ren gabezia (intersex)22. Arrain, anfibio eta uretako organismo gazte eta helduen artean, plagizida askok gibelean izan dezakete eragina, eta organo horrek bizi-funtzioak betetzen ditu, hala nola metabolismoa eta xenobiotikoen (organismoan sartzen diren substantzia kimiko arrotzak) desintoxikazioa, odoletako plasmaren zenbait osagairen sintesia, odo-lean glukosa jaregitea, etab.23 Plagizidek uretako animalien sistema immunean eragin dezakete, eta gaixotasunekiko edota beste kutsatzaileekiko eraginarekiko sentikorrago bihurtu. Berez, basa-bizitzan behatutako eragin kaltegarrietako asko ezin dakizkioke egotzi plagizida bakar baten eraginpean egoteari, baizik eta plagizida-nahaste bati eta giza jatorriko bestelako presioei. Gainera, antzeman da plagizida-nahasteek eragin kal-tegarriak eragiten dituztela dosi txikiagoetan banakako konposatuek euren kabuz baino eta, kasu askotan, nahasteek eragin kaltegarri erabat ezberdinak eragin ditzaketela24, 25.

20 Hamlin HJ, Guillette LJ. Birth Defects in Wildlife: The Role of Environmental Contaminants as Inducers of Reproductive and Developmental Dysfunction. Syst Biol Reprod Med, 2010;56(2):113–21. http://www.tandfonline.com/doi/full/10.3109/19396360903244598

21 Pašková V, Hilscherová K, Bláha L. Teratogenicity and Embryotoxicity in Aquatic Organisms After Pesticide Exposure and the Role of Oxidative Stress. Rev Environ ContamToxicol , 2011 p. 25–61. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21287390

22 Mann RM, Hyne R V., Choung CB, Wilson SP. Amphibians and agricultural chemicals: Review of the risks in a com-plex environment. Environ Pollut, 2009;157(11):2903–27. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19500891

23 van der Oost R, Beyer J, Vermeulen NP. Fish bioaccumulation and biomarkers in environmental risk as-sessment: a review. Environ Toxicol Pharmacol [Internet]. 2003;13(2):57–149. http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1382668902001266

24 1. Mann RM, Hyne R V., Choung CB, Wilson SP. Amphibians and agricultural chemicals: Review of the risks in a complex environment. Environ Pollut, 2009;157(11):2903–27. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19500891

25 Chaturvedi AK. Toxicological evaluation of mixtures of ten widely used pesticides. J Appl Toxicol, 1993;13(3):183–8. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8326087

1514

1.3 Plagiziden eragina pertsonen osasunean

Plagizidek gizakion osasunean duten arriskua ere aski ezaguna da. Plagizidagatiko pozoidurak osasun-arazo larria izaten jarraitzen du, batik bat garapen bidean dauden herrialdeetan. Herrialde batzuetan, pozoidurek eragindako heriotza-kopuruak gaixotasun infekziosoek eragindakoak baino handiagoak dira. Substantzia horien erabilera masiboa dela-eta, nekazariak, euren familiak eta landa-inguruneetako populazioak plagiziden eraginpean egoten dira egunero26. Gainera, populazio guztia elikagaietan, uretan eta airean dauden plagiziden kontzentrazio baxuko nahasteen eraginpean egoteak lotura du osasunerako kalte garrantzitsuekin eta gaixotasunak handitzearekin. Zentzu horre-tan, hitz egin daiteke ugalketa-osasunaren arazoez (adib., ernalezintasuna, sortzetiko malformazioak), tumore eta hormonen menpeko organoetako gaixotasunez (bularra, prostata, barrabila, tiroidea), gaixotasun metabolikoez (diabetesa, obesitatea), gaixotasun immunologikoez eta sistema neurologikoaren garapeneko nahasteez, besteak beste, Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) ikerketa berri baten arabera27.

Giza osasunerako eta ekosistemetarako bereziki kezkagarria den substantzia plagizi-den multzoetako bat da sistema hormonala nahasteko gaitasuna dutenena, disruptore endokrino edota kutsatzaile hormonal izenez ere ezagutzen direnak (EDC, ingelesezko sigletan). Disruptore endokrinoek hormonen jarduera naturala oztopatze dute, oreka hormonala nahasten dute eta fisiologia ere nahastu dezakete norbanako baten bizitzan zehar, garapen fetaletik heldu-aroraino28. Nahaste hori organoak eratzen ari direnean gertatzen bada, garapen fetalean, adibidez, malformazioak, patologiak edota gaixotasun itzulezinak eragin ditzake. EDC batzuek aldaketa epigenetikoak29 eragin ditzakete, hau da, gen-adierazpenaren moldaketak, ondorengoei transmititu dakizkiekeenak eta ho-rien eraginpean egondakoen seme-alaba edota bilobengan ondorio kaltegarriak eragin ditzaketenak.

26 United Nations General Assembly. Report of the Special Rapporteur on the right to food. Human Rights Council Thirty-fourth session. 27 February-24 March 2017

27 Bergman A, Heindel JJ, Jobling S, et al, editors. State of the science of endocrine disrupting chemicals – 2012. Geneva: UNEP/WHO; 2013. Eskuragarri: http://www.who.int/ceh/publications/endocrine/en/index.html

28 A. C. Gore, V. A. Chappell, S. E. Fenton, J. A. Flaws, A. Nadal, G. S. Prins, J. Toppari, and R. T. Zoeller. Endocrine Society statement 2EDC-2: The Endocrine Society’s Second Scientific. Statement on Endocrine Disrupting Chemicals. (Endocrine Reviews 36: E1–E150, 2015) doi: 10.1210/er.2015-1010

29 Moldaketa epigenetikoak gen-adierazpenean gertatzen diren aldaketak dira, baina ez dira DNA sekuentziaren moldaketaren ondorio (ez dira mutazioen ondorio). Moldaketa epigenetikorako hainbat mekanismo daude, eta horien artean daude DNAn zitosina-hondakinen metilazioa, histonen moldaketa edota mikroARNaren adierazpenaren nahastea

2/Metodologia Zer egin dugu?

Txosten honetan aurkezturiko datuak uretako plagizida-laginketako programetatik ateratakoak dira; datu horiek Konfederazio Hidrografiko ezberdinek bildu dituzte.

Uren 2000/60/CE (DMA)30, Esparru Zuzentaraua eta 2006/11/CE Zuzentaraua, substan-tzia arriskutsuen isurketaren aurrean ur-ingurunea babesteari buruzkoa31 ,eta 2013/39/UE Zuzentaraua32 uren politika-arloan lehentasunezko substantziei buruzkoa, kide diren Estatuak behartzen dituzte ur-ingurunean (ura, jalkinak eta biota) eragindako kutsadura kontrolatzeko zaintza-estazioak jartzera, kutsaduraren isurketa-puntutik behera.

Espainian, Konfederazio Hidrografikoak dira uren kalitatea zaintzeko ardura duten agintaritzak. 817/2015 Errege Dekretuak Espainiako legeriara eramaten ditu 2013/39/UE Zuzentarauan jasotako arauak, eta hor ezartzen dira azaleko uren egoeraren segimendua eta ebaluaziorako irizpideak eta ingurumen-kalitateko arauak. Araudiak aztertu beharreko substantzia-multzoak ezberdintzen ditu:

Lehentasunezko substantziak: ur-ingurune erkiderako arrisku nabarmena duten subs-tantziak dira. Substantzia horien artean daude lehentasunezko substantzia arriskutsuak.

Lehentasunezko substantzia arriskutsuak: toxikoak, iraunkorrak eta bioakumulagarriak diren substantziak edo substantzia-multzoak, baita antzeko arrisku-maila duten substan-tziak edo substantzia-multzoak ere.

Substantzia preferenteak: toxikotasun, iraunkortasun eta bioakumulagarritasun bereziagatik edo ur-ingurunean duten presentzia nabarmenagatik, Espainiako azaleko uretarako arrisku nabarmena duten substantziak dira.

2.1. taulan jaso da konfederazio hidrografiko ezberdinek aztertu behar dituzten subs-tantzia plagizida lehentasunezko eta preferenteen zerrenda. Gainera, modu boluntarioan bada ere, zenbait konfederaziok bestelako plagiziden analisiak ere egiten dituzte eta, horietako batzek, hala nola Ebroko Konfederazio Hidrografikoak, plagiziden kontrolerako berariazko sarea ere ezarri dute.

30 Europako Parlamentuaren eta Kontseiluaren 2000/60/CE Zuzentaraua, 2000ko urriaren 23koa, zeinaren bitartez ezartzen baita uren politika-arloko jarduera-esparru erkidea. OJ L 327, 22.12.2000, p. 1–73

31 Europako Parlamentuaren eta Kontseiluaren 2006/11/CE Zuzentaraua, 2006ko otsailaren 15ekoa, Ko-munitateko ur-ingurunean isuritako substantzia arriskutsu zehatzek eragindako kutsadurari buruzkoa. DOUE-L-2006-80414

32 Europako Parlamentuaren eta Kontseiluaren 2013/39/CE Zuzentaraua, 2013ko abuztuaren 12koa, zeinaren bitartez moldatzen baitira 2000/60/CE eta 2008/105/CE Zuzentarauak, uren politikaren arloko substantzia lehentasunezkoei dagozkiena. DOUE-L-2013-226-R-0001-01

Ekologistak Martxan

16 17


Taula 2.1 Substantzia plagizida lehentasunezko eta preferenteen zerrenda

KASU ZK. EB ZK. Izena Substantzia-mota

15972-60-8 240-110-8 Alacloro Lehentasunezkoa

Antraceno Arriskutsu lehentasunezkoa

1912-24-9 217-617-8 Atracina Lehentasunezkoa

470-90-6 207-432-0 Clorfenvinfos Lehentasunezkoa

309-00-2 Aldrina beste kutsatzaile bat

60-57-1 Dieldrina beste kutsatzaile bat

72-20-8 Endrina beste kutsatzaile bat

465-73-6 Isodrina beste kutsatzaile bat

DDT total beste kutsatzaile bat

50-29-3 P-p’-DDT beste kutsatzaile bat

2921-88-2 220-864-4 Clorpirifós (clorpirifos-etilo) Lehentasunezkoa

330-54-1 206-354-4 Diurón Lehentasunezkoa

115-29-7 204-079-4 Endosulfán Arriskutsu lehentasunezkoa

34123-59-6 251-835-4 Isoproturón Lehentasunezkoa

118-74-1 204-273-9 Hexaclorobenceno Arriskutsu lehentasunezkoa

608-73-1 210-168-9 Hexaclorociclohexano Arriskutsu lehentasunezkoa

122-34-9 204-535-2 Simazina Lehentasunezkoa

1582-09-08 216-428-8 Trifluralina Arriskutsu lehentasunezkoa

115-32-2 204-082-0 Dicofol Arriskutsu lehentasunezkoa

87-86-5 Pentaclorofenol Lehentasunezkoa

124495-18-7 No aplicable Quinoxifeno Arriskutsu lehentasunezkoa

74070-46-5 277-704-1 Aclonifeno Lehentasunezkoa

42576-02-3 255-894-7 Bifenox Lehentasunezkoa

28159-98-0 248-872-3 Cibutrina Lehentasunezkoa

52315-07-8 257-842-9 Cipermetrina11 Lehentasunezkoa

62-73-7 200-547-7 Diclorvós Lehentasunezkoa

886-50-0 212-950-5 Terbutrina Lehentasunezkoa

51218-45-2 Metalocloro Lehentasunezkoa

** Europako Parlamentuaren eta Kontseiluaren 2013/39/UE Zuzentarauan (2013ko abuztuaren 12koa)substantzia berritzat jotako substantziak. Substantzia berrian NCAek 2018lp abenduaren 22tik aurrera izango dute eragina, 2027ko abenduaren 27rako azaleko uren egoera kimiko ona lortzeko helburuarekin, aipaturiko substantziekiko, eta azaleko ur-masen egoera kimikoaren narriadura saihesteko, substantzia horiekiko.

En base a la Ley 27/06 que regula el acceso público a la información ambiental33, Ecologistas en Acción solicitó por escrito a todas las Confederaciones Hidrográficas los resultados de las analíticas realizadas en los 5 últimos años de las sustancias prioritarias en el ámbito de la Política de Aguas. Así como de las sustancias plaguicidas que se sabe o se sospecha que son disruptoras endocrinas34.

33 27/06 Legea, uztailaren 18koa, Ingurumen Informazio, Parte-hartze eta Justiziari buruzkoa (BOE, 2006/07/19) -IIPJL-

34 4. taulan jasotakoak. Europako Batzordearen COM Lan Dokumentuaren (2016) 5 Eranskinaren 115. or. 350 amaiera (I Eranskina)

2.2. taulak jasotako erantzunak laburbiltzen ditu. 10 konfederazio hidrografikoren datuak jaso dira. Balearrek eta Kataluniak igorritako datuak ez dira baliagarriak izan, eta gainerako konfederazioek ez diote erantzun gure informazio-eskaerari; beraz, aipaturiko araudia urratu egin dute.

Taula 2.2. Konfederazio Hidrografikoen erantzunak.

Mugapea Erantzuna Igorritako informazioa

Balearrak bai Informazio garrantzitsurik gabeko txostena

Kanariak ez

Kantauri bai Analisi-emaitzak substantzia lehentasunezkoak azaleko urak

Katalunia BA bai Ezin izan genuen informaziorik lortu bidalitako datu-basean

Duero bai Analisi-emaitzak substantzia lehentasunezkoak azaleko urak

Ebro bai Azaleko uren analisi-emaitzak eta plagiziden kontrolerako sarearen emaitzak

Galizia Kostaldea bai Analisi-emaitzak substantzia lehentasunezkoak azaleko urak eta plagiziden behaketarako euren programako 41 substantzia.

Guadalquivir ez

Guadalete-Barbate ez

Guadiana bai Analisi-emaitzak substantzia lehentasunezkoak azaleko urak eta 10 plagizida gehiago.

Jucar bai Behaketa-programaren eta azaleko uren programa operatiboaren analisi-emaitzak.

Andaluziako Arro Mediterraneoak ez

Miño-Sil bai Analisi-emaitzak substantzia lehentasunezkoak azaleko urak

EAEko Barneko Arroak bai Azaleko zein lurrazpiko uren kontrol-sarearen emaitzak.

Segura bai Egoera kimikoaren kontrol-sarearen balioak.

Tajo bai Analisi-emaitzak substantzia lehentasunezko eta preferenteak azaleko urak

Tinto-Odiel-Piedras ez

asotako informaziotik, 2012 eta 2016 bitartean aztertutako plagizidei buruzko datuak atera dira. Substantzia plagizida bat antzeman dela jotzen da, kontzentrazioak kuanti-fikazio-mugatik (KM) gorakoak direnean. Substantzia bererako, KMek aldaketak izaten dituzte Konfederazioen artean, areago, baita urteen eta laginketa-postuen artean ere, konfederazio berean. Adibidez, Segurako arroan, plagizida bererako bi antzemate-muga erabili ziren 2016an: 0,02 eta 0,01 mikrogramo/l. Noski, neurketa guztietan balio baxuena erabili izan balitz, plagizida-kopuru handiagoa antzemango zen. Horregatik, antzeman-dako plagizida-kopuruaren emaitzak gutxieneko zenbateko gisa hartu behar dira.

Aztertutako 10 Mugape Hidrografikoen emaitza bateratuen aurkezpena sinplifikatze-ko, isomeroak multzokatu egin dira: DDt, DDD eta DDE (o,p y p,p’); heptakloro hepoxidoa (a eta b) eta clorpirifosa (etil eta metil).

Plagizidak baimenduta dauden kontsultatu da (2017ko azaroa), baita erabilera na-gusiak ere, Nekazaritza eta Arrantza, Elikadura eta Ingurumen Ministerioaren Produktu

18 19

Fitosanitarioen Produktuen Erregistroan35.

Azaleko uretan antzemandako substantzia aktiboak disruptore endokrinoak diren identifikatzeko, honako iturrietara jo da:

EU_IA_1; EU_IA_2; EU_IA_3: Europako Batzordearen COM Lan Dokumentuaren (2016) 350 azkena 5 Eranskinaren 4 taulan jasotako substantziak (http://ec.europa.eu/health//sites/health/files/endocrine_disruptors/docs/2016_impact_assessment_en.pdf)

PAN: Pesticide Action Network Europe-ek EDC gisa jotako substantziak http://www.pan-europe.info/sites/pan-europe.info/files/public/resources/reports/pane-2015-pan-europe-impact-assessment-of-the-endocrine-disrupting-pesticides.pdf

TEDEX: The Endocrine Disruption Exchange-ek bildutako EDC potentzialen zerrendan jasotako substantziak https://endocrinedisruption.org/interactive-tools/tedx-list-of-potential-endocrine-disruptors/search-the-tedx-list

Halaber, antzemandako kontzentrazioak Kontzentrazio Maximo Onargarri (NCA-KMO) gisa adierazitako Ingurumen Kalitate Arauarekin alderatu dira, 817/2015 EDren IV eta V Eranskinen arabera. Ez da kalkulatu (NCA-KMO) urteko batez bestekoa.

35 http://www.mapama.gob.es/es/agricultura/temas/sanidad-vegetal/productos-fitosanitarios/registro/menu.asp

3/Emaitzak. Plagizidak Espainiako ibaietan

3.1 Aztertutako eta antzemandako plagizidak

2012 eta 2016 urteetan 46 eta 47 substantzia aktibo plagizida ezberdin antzeman ziren hurrenez hurren, aztertutako Mugape Hidrografikoen multzoan. I eta II Eranskine-tan ikus daitezke arro hidrografiko bakoitzean 2012 eta 2016 urteetan aztertutako eta antzemandako plagizidak.

3.1. taulan jaso dira ikertutako 10 arroetako azaleko uren kalitatearen Behaketa Pro-gramek aztertutako (beltzez) eta antzemandako (urdinez) substantzia plagizida-kopurua.

Taula 3.1 Arro hidrografiko bakoitzean aztertu eta antzemandako (urdinez)substanztzia plagizida-kopuruae

Total Cuencas Cantábrico* Duero Ebro

Galiciacosta**

Guadiana Júcar Miño-Sil País Vasco Segura Tajo

2012 95 46 24 4 32 12 35 20 47 1 25 5 45 22 35 11 51 13 65 24 17 12

2016 104 47 21 2 34 12 37 21 55 3 27 7 57 34 58 13 55 17 57 9 17 15

* Kantauri arroko datuak 2012 eta 2015 urteei dagozkie

**Galiziako datuak 2013 eta 2016 urteei dagozkie

3.1. irudia: Arro hidrografiko bakoitzean antzemandako plagizida-kopurua

0 5 10 15 20 25 30 35 40

Cantábrico

Galicia Costa

Guadiana

Segura

Año 2012 Año 2016

Duero

Miño-Sil

Tajo

País Vasco

Ebro

Júcar

Nº plaguicidas detectados

Ekologistak Martxan

20 21


3.2 Antzemandako plagiziden ezaugarriak

2016 urtean, 47 substantzia aktibo (edo horien metabolitoak) antzeman ziren Espai-niako ibaietan (3.2. taula). Antzemandako plagizida gehienak intsektizidak edo herbizidak dira (3.2. irudia).

Antzemandako substantzietatik 12 baino ez daude erabilera fitosanitariorako erregistra-tuta Espainian, eta 1 biozida gisa erabiltzeko (hau da, legezkoak dira). Alegia, azaleko uretan antzemandako substantzia gehienak (% 70) debekatuta daude. Gainera, antzemandako 26 substantzia disruptore endokrinotzat edo balizko disruptore endokrinotzat identifikatu dira hainbat iturriren arabera, 3.2. taulak jasotzen duenez.

3.2. irudia: Azaleko uretan antzemandako substantzien erabilerak, 2016

InsecticidasHerbicidasFungicidasMetabolitos

3.2. Taula: 2016an antzemandako substantzia aktiboen ezaugarriak

SUSTANCIA: ANALIZADA / DETECTADA Uso Registrado (su uso es

legal)Prioritaria agua si/no EDC (a) NCA -CMA(b)

microgr/l

3,4-DICLOROANILINA 1 1 (metabolito de diurón) no

ACLONIFEN 3 1 Nº Cuencas herbicida si/ Fitosanitario si 0,12

ALACLORO 10 5 herbicida no si TEDEX 0,7

ALFA-HCH 10 5 insecticida no si TEDEX 0,04*

ANTRACENO 7 4 insecticida no no 0,4

ATRAZINA 8 5 herbicida no si TEDEX 2,0

BETA-HCH 10 6 insecticida no si TEDEX 0,04*

BUTÓXIDO DE PIPERONILO (PBO) 1 1 insecticida si/biocida no

CIS-1,3 DICLOROPROPENO 1 1 fungicida no no

CLOROFENVINFOS 10 2 insecticida no si 0,3

CLOROPIRIFOS 10 8 insecticida si/ Fitosanitario si EU_IA_3 0,1

CLOROTOLURON 1 1 herbicida si/ Fitosanitario no TEDEX

DDD 5 1 insecticida no no TEDEX

DDE 6 3 Metabolito DDT no no

DDT 6 2 insecticida no no TEDEX

DDTS DIRECTIVA 86/280/CEE SUMA MÁXIMA 4 2 insecticida no no

DELTA-HCH 10 4 insecticida no si TEDEX 0,04*

DESETILATRAZINA 3 2 herbicida no no TEDEX

DESISOPROPILATRAZINA 2 1 herbicida no no TEDEX

DIAZINON 4 2 insecticida no no PAN

DIELDRIN 6 1 insecticida no no TEDEX

DIMETOATO 2 1 insecticida si no EU_IA_2

DIURON 8 7 herbicida no si EU_IA_3 1,8

ENDOSULFAN 10 4 insecticida no si TEDEX 0,01

ENDOSULFAN SULFATO 9 2 insecticida no si 0,01**

EPSILON-HCH 3 2 insecticida no si 0,04*

Ekologistak Martxan

22 23


SUSTANCIA: ANALIZADA / DETECTADA Uso Registrado (su uso es

legal)Prioritaria agua si/no EDC (a) NCA -CMA(b)

microgr/l

GAMMA HCH 10 5 insecticida no si TEDEX 0,04*

GLIFOSATO 5 3 herbicida si/ Fitosanitario no EU_IA_2

HCH SUMA 6 4 insecticida no si 0,04*

HEXACLOROBENCENO 8 3 insecticida no si 0,05

IMAZALIL 4 3 fungicida si/ Fitosanitario no EU_IA_3

ISOPROTURON 8 5 herbicida no si EU_IA_2 1

LINURON 3 3 herbicida si/ Fitosanitario no EU_IA_1

METOLACLORO 6 4 herbicida si/ Fitosanitario no TEDEX

METRIBUZINA 3 1 herbicida si/ Fitosanitario no

MOLINATO 3 1 herbicida no no

OXIFLUORFEN 3 2 herbicida si/ Fitosanitario no

P,P’-DICOFOL 4 1 insecticida no si

PENTACLOROFENOL 5 1 fungicida y bactericida no si TEDEX 1

PIRIMETANIL 1 1 fungicida si/ Fitosanitario no

PIRIMIFOS METIL 2 1 insecticida no no EU_IA_3

SIMAZINA 10 4 herbicida no si 4

TERBUTILAZINA 10 6 herbicida si/ Fitosanitario no EU_IA_2

TERBUTRINA 8 3 herbicida no si PAN 0,34

TIABENDAZOL 2 1 fungicida si/ Fitosanitario no

TRIETAZINA 4 1 herbicida no no

TRIFLURALINA 10 4 herbicida no s TEDEX

* HCHrako muga

** Endosulfanerako muga

*** Ziklodieno motako plagiziden batura

(a) EDC: disruptore endokrino gisa identifikatutako substantziak, honako iturrien arabera:

EU_IA_1; EU_IA_2; EU_IA_3: Europako Batzordearen COM Lan Dokumentuaren (2016) 350 azkena 5 Erans-kinaren 4 taulan jasotako substantziak

PAN: Pesticide Action Network Europe-ek EDC gisa jotako substantziak

TEDEX: The Endocrine Disruption Exchange-ek bildutako EDC potentzialen zerrendan jasotako substan-tziak

(b) Kontzentrazio Maximo Onargarri gisa (NCA-KMO) adierazitako Ingurumen Kalitate Araua

3.3 Plagizida ohikoenak

3.3. irudian, arro hidrografiko gehienetan antzemandako substantzia aktiboak jaso dira. Espainiako ibaietan gehien antzemandako substantzien artean, (3.3. irudia), bat bakarra da erabilera baimendukoa: clorpirifosa. Maiztasun handienarekin antzemandako substan-tzia guztiak dira disruptore endokrinoak (edo horren susmoa dago), hexaklorobenzenoa izan ezik.

3.3 irudia: Arro-kopuru handienean antzemandako substantziak, 2016

AnalizadasDetectadas

0 2 4 6 8 10 12

CLOROPIRIFOS

DIURON

BETA-HCH

TERBUTILAZINA

ALACLORO

ATRAZINA

ALFA-HCH

GAMMA HCH

ISOPROTURON

ANTRACENO

HCH SUMA

DELTA-HCH

METOLACLORO

SIMAZINA

TRIFLURALINA

ALFA-ENDOSULFAN

DDE

GLIFOSATO

HEXACLOROBENCENO

IMAZALIL

LINURON

TERBUTRINA

Nº de Cuencas

Ekologistak Martxan

24 25


duten neurketak .

3.3.Taula 2012an eta 2016an arro bakoitzean maiztasun handienarekin antzemandako substantziak eta antzemandako kontzentrazio minimo eta maximoak. Gorriz, Ingurumen Kalitate Araua gainditzen

Arroa SubstantziaAntzemandakoen kop./Neurketa-kop. (kontzentrazio minimoa-maximoa) mikrogr/l

2012 2016

CantabriaANTRACENO 5/82 (0,03-0,724) 1/67 (0,045)

TERBUTILAZINA 3/79 (0,037-0,054) 0/42

Duero

LINDANO (GAMMA-HCH) 121/483 (0,00023-0,012) 0/676ISOPROTURON 33/224 (0.051-5,98) 87/680 (0,00964-2,4869)TERBUTILAZINA 16/194 (0,00916-0,531) 49/680 (0,0052-0,128)

SIMAZINA 15/369 (0,0085-0,5) 15/680 (0,0075-0,205)

Ebro

A-HCH 2/379 (0,042-0,25) 26/312 (0,005-3,9)G-HCH (LINDANO) 2/379 (0,029-0,430) 20/312 (0,0035-0,28)

CLORPIRIFOS 36/244 (0,015-2,04) 15/231 (0,016-0,165)DESETILATRAZINA 53/244 (0,03-0,189) 10/231 (0,03-0,061)

ISOPROTURÓN 4/244 (0,035-0,778) 2/231 (0.059-0,063)METOLACLORO 75/244 (0,007-5,25) 99/231 (0,005-4,2)TERBUTILAZINA 164/244 (0,002-1,78) 114/232 (0,02-1,12)

Galicia OXIFLUORFEN 0/1 8/123 (0,01-0,088)Guadiana TERBUTILAZINA 282/381 (0,01-48) 171/473 (0,02-2,38)

Júcar

BETA-ENDOSULFAN 24/138 (0,0005-0,05) 107/356 (0,0006-0,02)CLOROPIRIFOS 113/203 ( 0,007- 1,4) 233/428 (0,005-46)

DDTS (SUMA MÁXIMA) 82/166 (0,0006-0,1) 350/350 (0,02-0,4)DESETILATRAZINA sin datos 73/338 (0,01-0,12)

DIURON 51/134 (0,011-0,33) 54/218 (0,011-0,23)ENDOSULFAN SULFATO 15/138 (0,0005-0,0034) 42/356 (0,0005-0,009)

GLIFOSATO 48/48 (0,03-1,7) 48/48 (0,13-3,6)HCH SUMA MÁXIMA 152/152 (0,002-0,4) 380/380 (0,002-0,4)

IMAZALIL no data 197/338 (0,01-9)LINDANO (GAMMA-HCH) 28/225 (0,0005-1,2) 105/454 (0,0005-0,04)

METOLACLORO 6/78 (0,0006-0,06) 90/356 (0,0006-0,5)TERBUTILAZINA 57/120 (0,01-2,2) 41/341 (0,01-0,37)TIABENDAZOL sin datos 183/338 (0,01-5)TRIFLURALINA 2/148 (0,0012-0,0017) 40/382 (0,0005-0,018)

Miño-SilBETA-HCH 26/184 (0,017-0,11) 26/292 (0,016-0,705)

HCH SUMA MÁXIMA sin datos 23/286 (0,016-0,0705)METOLACLORO 10/126 (0,012.0,24) 27/286 (0,0109-0,429)

País Vasco

ALFA-HCH 6/361 (0,016-0,074) 40/779 (0,00026-0,11442)BETA-HCH 7/334 (0,005-0,035) 52/779 (0,0016-0,15728)

DELTA-HCH 2/334 (0,05-0,064) 36/179 (0,0108-0,0619)GAMMA HCH 19/361 (0,001-0,035) 23/840 (0,00105-0,0166)

HCH (SUMA ISÓMEROS) 5/236 (0,014-0,057) 53/707 (0,00026-0,29)CLORPIRIFÓS ETIL 0/204 18/674 (0,0105-0,19)

GLIFOSATO 8/54 (0,06-0,68) 13/73 (0,1-1,68)METOLACLORO 1/204 (0,12) 11/495 (0,0106-0,0619)

Segura

CLOROPIRIFOS 93/315 (0,01-1,48) 55/160 (0,00113-0,54)DDTS SUMA MÁXIMA 162/234 (0,08) 98/99 (0,08)HCH SUMA MÁXIMA 162/162 (0,08-0,093) 98/98 (0,08)

PIRIMETANIL 45/162 (0,02-0,71) 30/115 (0,02-2,77)

Tajo

GAMMA HCH 0/171 15/420 (0,001-0,18)CLORPIRIFOS 18/171 (0,01-0,05) 177/421 (0,001-0,027)

DIURÓN 59/171 (0,01-0,12) 88/421 (0,01-0,8)GLIFOSATO 85/171 (0,037-1) 263/421 (0,05-7,4)

Parentesi artean adierazi dira antzemandako kantitate minimo eta maximoak. Urdinez, substantzia bakoit-zerako onargarria den kontzentrazio maximoa gainditzen dutenak.

3.4 Emaitzak Mugape Hidrografikoen arabera

3.4.1 Mugape Hidrografikoa Kantauriko

Kantabriako arroetan, 24 plagizida aztertu ziren 2012an, eta 21, aldiz, 2015ean (2016ko datuak ez zeuden eskuragarri). 2012an, 4 substantzia antzeman ziren, eta behin gainditu zen legezko muga, endosulfan sulfatoaren kasuan. 2015ean, 2 substantzia baino ez ziren antzeman, antrazenoa eta gamma-HCH (lindanoa), aztertutako 112 laginetako batean..

3.4. Taula Kantauriko Arro Hidrografikoan antzemandako plagizidak

Substantzia NCA (mikrogr/l) EDC BaimenduaAntzemandakoen kop./Neurketa-kop.

(kontzentrazio minimoa-maximoa) mikrogr/l

2015

ALACLORO 0,7 TEDEX no 0/112 0/42

ALFA-HCH 0,04* TEDEX no 0/111 0/42

ANTRACENO 0,4 no 5/82 (0,03-0,724) 1/67 (0,045)

ATRAZINA 2 TEDEX no 0/109 0/42

BETA-HCH 0,04* TEDEX no 0/110 0/42

CLOROFENVINFOS 0,3 no 0/112 0/42

CLOROPIRIFOS 0,1 EU_IA_3 si/ Fitosanitario 0/112 0/42

DELTA-HCH 0,04* TEDEX no 0/111 0/42

DIURON 1,8 EU_IA_3 no 1/30 (0,04) no data

ENDOSULFÁN (A+B+SULFATO) 0,01 no 0/30 no data

ENDOSULFAN I 0,01 no 0/112 0/42

ENDOSULFAN II 0,01 no 0/112 0/42

ENDOSULFAN SULFATO 0,01** no 1/112 (0,08) 0/42

GAMMA HCH 0,04* TEDEX no 0/112 1/42 (0,0105)

HEPTACLORO 0/112 0/42

HEPTACLORO EPÓXIDO 0/112 0/42

HEXACLOROCICLOHEXANO (HCH) (SUMA ISÓMEROS) 0/81 0/41

ISOPROTURON 1 EU_IA_2 no 0/30 no data

MALATION 0/112 0/42

SIMAZINA 4 no 0/109 0/42

TERBUTILAZINA EU_IA_2 si/ Fitosanitario 3/79 (0,037-0,054) 0/42

TERBUTRINA 0,34 PAN no 0/109 0/42

TRIBUTILESTAÑO 0/6 0/6

TRIFLURALINA TEDEX no 0/112 0/42

Ekologistak Martxan

26 27


3.4.2 Dueroko Mugape Hidrografikoa

Dueroko Mugape Hidrografikoan 2012an aztertutako 32 plagizidetatik 12 aurkitu ziren, eta 2016an aztertutako 34etatik, 12. 2012 urtean gehien antzemandako plagizidak lindanoa, isoproturona, terbutilazina eta simazina izan ziren, eta 2016an, isoproturona, terbutilazina, simazina eta klorpirifosa.

Antzemandako herbizidetatik (isoproturona, terbutilazina eta simazina) soilik bat dago baimenduta, terbulazina hain zuzen. Debekatuta badago ere, isoproturona da bi urte horietan gehien antzemandako substantzia, eta kontzentrazio handienetan gainera; izan ere, bi urteetan legezko mugak gainditu ziren. Jakina da, edo susmoa dago, 2016n aurkitutako 12 substantzietatik 10 disruptore endokrinoak direla

3.5 Taula Dueroko Mugape Hidrografikoan antzemandako plagizidak

Substantzia IKA (mikrog/l) EDC Baimendua

Antzemate-kop./Neurketa-kop.(kontzentrazio minimoa-maximoa) mikrog/l

2016ALACLORO 0,7 TEDEX no 1/340 (0,0663) 0/680

ALFA-CIPERMETRINA no data 0/637ALFA-ENDOSULFAN 0,01 TEDEX no 0/335 0/680

ALFA-HCH 0,04* TEDEX no 9/483 (0,00026-0,0018) 0/680ANTRACENO 0,4 no 0/144 0/680

ATRAZINA 2 TEDEX no 7/369 (0,00721-4,09) 5/677 (0,01037-0,04268)BETA-ENDOSULFAN 0,01 no 0/340 0/680

BETA-HCH 0,04* TEDEX no 5/483 (0,0017-0,0043) 0/680CLOROFENVINFOS 0,3 no 1/436 (0,065) 0/680

CLOROPIRIFOS 0,1 EU_IA_3 si/ Fitosanitario 0/343 (0,00628) 18/680 (0,00303-0,01)CLOROPIRIFOS-METIL 0/146 0/640

DELTA-HCH 0,04* TEDEX no 0/483 0/680DICLORVOS 0/89 0/640

DIURON 1,8 EU_IA_3 no 7/224 (0,00926-5,125) 4/680 (0,0145-0,08176)ENDOSULFAN SULFATO 0,01** no 0/353 0/676

HEPTACLORO 0/148 0/640HEPTACLORO EPOXIDO A 0/148 0/639HEPTACLORO EPOXIDO B no data 0/638

HEXACLOROBENCENO 0,05 no 0/483 1/680 (0,00139)IMAZALIL EU_IA_3 si/ Fitosanitario no data 1/640 (0,011)

ISOPROTURON 1 EU_IA_2 no 33/224 (0.051-5,98) 87/680 (0,00964-2,48)LINDANO (GAMMA-HCH) 0,04* TEDEX no 121/483 (0,00023-0,012) 0/676

LINURON EU_IA_1 si/ Fitosanitario 3/3 (0,0172-0,0267) 15/640 (0,00933-0,2761)MALATION 0/148 0/640

METAZACLORO 0/11 0/640PENDIMETALINA 0/162 0/640

PENTACLOROBENCENO 0/436 0/680PENTACLOROFENOL 1 TEDEX no 1/353 (0,402) 0/680

PIRIMIFOS METIL EU_IA_3 no 0/89 1/639 (0,00253)SIMAZINA 4 no 15/369 (0,0085-0,5) 15/680 (0,0075-0,205)

TERBUTILAZINA EU_IA_2 si/ Fitosanitario 16/194 (0,00916-0,531) 49/680 (0,0052-0,128)TERBUTRINA 0,34 PAN no 0/11 14/640 (0,003-0,011)

TRIBUTILESTAÑO 0/160 0/41TRIFLURALINA TEDEX no 0/347 5/680 (0,0055-0,01)

*Gamma-HCH muga. **Endosulfan muga

3.4.3 Ebroko Mugape Hidrografikoa

Ebroko Mugape Hidrografikoan 2012an aztertutako 35 plagizidetatik 20 aurkitu ziren, eta 2016an aztertutako 37 substantzietatik 21. Ebroko arroan 2012 urtean gehien antze-mandako plagizidak terbutilazina, metalokloro eta desetilatrazina herbizidak eta klorpirifos intsektizida izan ziren, eta 2016an, terbutilazina eta metalokloro herbizidak, eta lindano intsektizida (debekatuta dago) eta bere isomeroak. Jakina da, edo susmoa dago, 2012 eta 2016an gehien antzemandako substantzia guztiak disruptore endokrinoak direla. 2016an, lindano eta klorpirifos kontzentrazioak oso handiak izan ziren; gehienezko kontzentrazio onargarria gainditu zen batzuetan. Jakina da, edo susmoa dago, 2016n aurkitutako 21 substantzietatik 16 disruptore endokrinoak direla..

3.6. Taula. Ebroko Mugape Hidrografikoan antzemandako eta aztertutako plagizidak



2012 20163,4 DICLOROANILINA no 6/121 (0,15- 3,1) 8/115 (0,142-0,73)ALFA-ENDOSULFÁN 0,01 TEDEX no 0/228 1/231 (0,017)

ALFA-HCH 0,04* TEDEX no 2/379 (0,042-0,25) 26/312 (0,005-3,9)ALACLORO 0,7 TEDEX no 0/244 0/232

ALDRÍN 0/414 0/266AMETRINA 0/1 0/1

ANTRACENO 0,4 no 1/185 (0,011) 7/58 (5-138) µg/Kg de peso sATRAZINA 2 TEDEX no 12/244 (0,011-0,038) 6/231 (0,011-0,015)

BETA-ENDOSULFÁN 0,01 no 0/209 0/231BETA-HCH 0,04* TEDEX no 2/379 (0,107-0,166) 11/312 (0.0019-5)

CLORFENVINFOS 0,3 no 0/151 0/141CLOROPIRIFOS 0,1 EU_IA_3 si/ Fitosanitario 36/244 (0,015-2,04) 15/231 (0,016-0,165)

DELTA-HCH 0,04* TEDEX no 2/379 (0,197-0,58) 32/312 (0,0015-33)µg/Kg de peso sDESETILATRAZINA TEDEX no 53/244 (0,03-0,189) 10/231 (0,03-0,061)

DIELDRÍN TEDEX no 0/414 0/266DIMETOATO EU_IA_2 si 1/121 (LC-0,1) 1/115 (LC-0,1)

DIURÓN 1,8 EU_IA_3 no 0/244 1/231 (0.048)EPSILON-HCH 0,04* no no data 6/11 (0,0021-3,9)

ENDOSULFÁN SULFATO 0,01** no 3/244 (0,006-0,012) 1/231 (0,007)ENDRÍN 0/414 0/266

HEPTACLORO 0/1 0/139HEPTACLORO-EPÓXIDO A 0/1 0/139GAMMA-HCH (LINDANO) 0,04 TEDEX no 2/379 (0,029-0,430) 20/312 (0,0035-0,28)HEPTACLORO-EPÓXIDO B 0/3 0/139

HEXACLOROBENCENO 0,05 no 1/440 (15) µg/Kg de peso s 4/335 (13-22) µg/Kg de peso sISODRÍN 0/414 0/266

ISOPROTURÓN 1 EU_IA_2 no 4/244 (0,035-0,778) 2/231 (0.059-0,063)METOLACLORO TEDEX si/ Fitosanitario 75/244 (0,007-5,25) 99/231 (0,005-4,2)

MOLINATO no 1/121 (LC-0,1) 1/115 (LC-0,1)P,P´-DDE no 4/421 (18-60) µg/Kg de peso s 10/277 (10-374) µg/Kg de peso sP,P´-DDT TEDEX no 1/421 (42) µg/Kg de peso s 3/277 (22-72) µg/Kg de peso s

P,P´-DICOFOL no no data 0/139PENTACLOROBENCENO 0/271 0/185

SIMAZINA 4 no 3/244 (0.03-0.034) 0/231TERBUTILAZINA EU_IA_2 no 164/244 (0,002-1,78) 114/232 (0,02-1,12)

TERBUTRINA 0,34 PAN no 0/1 0/140TRIFLURALINA TEDEX no 0/150 0/139


Ekologistak Martxan

28 29


3.4.4 Galiziako Kostaldeko Mugape Hidrografikoa

Galiziako Kostaldeko Mugape Hidrografikoan 2012an aztertutako 47 plagizidetatik soilik 1 aurkitu zen, eta 2016an aztertutako 55 substantzietatik soilik 3. 2016an antzemandako plagizidak klorpirifos-etil intsektizida eta bi herbizida izan ziren, oxifluorfena eta trietazina hain zuzen ere; debekatuta biak. Klorpirifosa disruptore endokrinoa da.

3.7. Taula. Galiziako Kostaldeko Mugape Hidrografikoan antzemandako substantzia aktiboak



2013 2016

ALDRIN 0/24 0/139

ALACLORO 0,7 TEDEX no 0/24 0/139

ALFA-CLORDANO 0/24 0/139




BROMOFOS ETIL 0/24 0/139


CLOROPIRIFOS ETIL 0,1 EU_IA_3 si/ Fitosanitario 0/24 1/139 (0,004)

CLOROPIRIFOS METIL 0/24 0/139

DDT TOTAL TEDEX no 0/24 0/139


DIAZINON PAN no 0/24 0/139

DIELDRIN PAN no 0/27 0/146

ENDOSULFAN SULFATO 0,01** no 0/24 0/139

ENDOSULFAN-I 0/24 0/139

ENDOSULFAN-II 0/24 0/139

ENDRIN 0/24 0/139

ENDRIN CETONA 0/24 0/139

ETOPROFOS 0/24 0/139

FENAMIFOS 0/24 0/139

FENCLORFOS 0/24 0/139

FENITROTION 0/24 0/139

FONOFOS 0/1 0/119

FOSALONE 0/1 0/123

GAMMA HCH 0,04* TEDEX no 0/24 0/143

GAMMA-CLORDANO 0/24 0/143


HEPTACLORO EPOXIDO 0/24 0/143

HEXACLOROBENCENO 0,05 no 0/24 0/143

HEXACLOROCICLOHEXANO (HCH) (SUMA ISÓMEROS) no data 0/2

ISODRIN no data 0/2

MALATION 0/24 0/143

METOLACLORO TEDEX si/ Fitosanitario 0/1 0/123

METOXICLORO 0/24 0/140

METRIBUZINA si/ Fitosanitario 0/1 0/123

MEVINFOS 0/1 0/123

OXIFLUORFEN si/ Fitosanitario 0/1 8/123 (0,01-0,088)

P,P’-DDD + O,P’-DDT 0/1 0/123

P,P’-DDE no 0/1 0/123

P,P’-DDT TEDEX no 0/24 0/143

PARATION 0/24 0/143

PARATION METIL 0/1 0/123

PENDIMETALINA 0/24 0/143

PENTACLOROBENCENO 0/1 0/124

PIRIMIFOS METIL EU_IA_3 no 0/24 0/143

PROMETRINA 0/24 0/141

PROPAZINA no data 0/109

PROPIZAMIDA no data 0/107

SIMAZINA 4 no no data 0/108

SIMETRINA no data 0/109

TERBUTILAZINA EU_IA_2 no no data 0/110

TRIAZOFOS no data 0/108

TRIETAZINA no 2/24 (0,059-0.095) 2/252 (0,011-0,017)


* Límite gamma-HCH. **Límite para endosulfán

Ekologistak Martxan

30 31


3.4.5 Guadianako Mugape Hidrografikoa

Guadianako arroan 2012an aztertutako 25 plagizidetatik 5 aurkitu ziren, eta 2016an aztertutako 27 substantzietatik 7. 2016an gehien antzemandako substantzia terbulazina herbizida izan zen; terbulazina disruptore endokrinoa da, eta ez dago baimenduta Espai-nian. Substantzia hori aztertutako 473 laginetatik 171en aurkitu zen, baita 2,38 mikrog/l-ra arteko kontzentrazioak ere. Antzemandako gainerako substantziak alakloro intsektizida (disruptore endokrinoa hau ere bai; ez dago baimenduta), eta atrazina, diuron, isopro-turon (disruptore endokrinoak hirurak) eta oxifluorfen herbizidak izan ziren. Substantzia horiek guztiak ez daude baimenduta.

3.8. Taula. Guadianako Mugape Hidrografikoan antzemandako substantzia aktiboak

Substantzia IKA (mikrog/l) EDC Baimendua Antzemate-kop./Neurketa-kop.

(kontzentrazio minimoa-maximoa) mikrog/l

2016


ALACLORO 0,7 TEDEX no 0/381 1/473 (0,032)

ANTRACENO 0,4 no 0/408 0/461

ATRAZINA 2 TEDEX no 10/381 (0,02-0,057) 3/473 (0,02-0,078)



CLOROPIRIFOS 0,1 EU_IA_3 si/ Fitosanitario 0/380 0/473


DIURON 1,8 EU_IA_3 no 9/380 (0,02-0,068) 4/473 (0,02-0,133)

ENDOSULFAN-I 0,01 no 0/380 0/473



GLIFOSATO EU_IA_2 si/ Fitosanitario no data 0/464




IMAZALIL EU_IA_3 si/ Fitosanitario 0/380 0/473

ISOPROTURON 1 EU_IA_2 no 12/380 (0,02-0,104) 2/473 (0,023-0,033)

LINDANO (GAMMA-HCH) 0,04* TEDEX no 0/381 0/473

MALATION 0/380 0/473

METILCLORPIRIFOS 0/380 0/473

OXIFLUORFEN si/ Fitosanitario no data 4/472 (0,023-0,382)


SIMAZINA no 22/381 (0,02-0,306) 0/473

TERBUTILAZINA EU_IA_2 no 282/381 (0,01-48) 171/473 (0,02-2,38)

TERBUTRINA 0,34 PAN no 0/381 0/473

TRIFLURALINA TEDEX no 0/380 1/473 (0,037)


3.4.6 Jucarreko Mugape Hidrografikoa

Jucarreko arroan laginketa-programa mardula burutu zen. 2012an aztertutako 45 plagizidetatik 22 aurkitu ziren. 2016an antzemandako plagizida-kopurua handitu egin zen; aztertutako 57 plagizidetatik 34 aurkitu ziren.

2016an gehien antzemandako substantziak HCH eta DDT izan ziren, besteekiko alde nabarmenarekin gainera. Izan ere, debekatutako intsektizida horiek aztertutako lagin guztietan aurkitu ziren (380 eta 350 laginetan, hurrenez hurren). Horiez gain, oso maiz aurkitu ziren ondokoak: klorpirifosa (233 laginetan), imazalila (197), tiabendazola (183), endosulfana (107), metalokloroa (90), desetilatrazina (71), diurona (54), glifosatoa (azter-tutako 48 laginetan), terbutilazina (41) eta trifluralina (40).

Aurkitutako plagizida-kopurua oso handia izateaz gain, plagiziden kontzentrazioa ere oso handiak dira; legezko muga gainditzen da HCH, endosulfan, isoproturon eta klorpiri-fosari dagokienez. Klorpirifosaren kasuan, 46 mikrog/l-ko kontzentrazioa antzeman zen, 460 aldiz legezko muga.

2016an aurkitutako substantzietatik bi heren erabiltzea ez dago baimenduta; hau da, 34 plagizidatik 22. Jakina da, edo susmoa dago, 2016n aurkitutako 57 substantzietatik 21 disruptore endokrinoak direla.

3.9. Taula. Jucarreko Mugape Hidrografikoan antzemandako substantzia aktiboak



2016

ACLONIFEN 0,12 si/ Fitosanitario no data 1/29 (0,008)

ALACLORO 0,7 TEDEX no 5/123 (0,001-0,003) 6/256 ( 0,0007-0,018)

ALDRIN 1/109 (0,014) 0/391

ALFA-ENDOSULFAN 0,01 TEDEX no 11/138 (0,0005-0,0032) 59/356 (0,0005-0,005)

ALFA-HCH 0,04* TEDEX no 0/197 3/426 (0,0013-3,6)

AMETRINA 0/17 0/15

ANTRACENO 0,4 no 2/167 (0,0006-12) 7/213 (0,0005 0,006)

BETA-ENDOSULFAN 0,01 no 24/138 (0,0005-0,05) 107/356 (0,0006-0,02)

BETA-HCH 0,04* TEDEX no 4/197 (0,0005-0,0008) 45/426 (0,0005-0,015)

CLOROFENVINFOS 0,3 no 32/203 (0,005-0,4) 6/428 (0,006-0,022)

CLOROPIRIFOS 0,1 EU_IA_3 si/ Fitosanitario 113/203 ( 0,007- 1,4) 233/428 (0,005-46)

CLOROTOLURON TEDEX si/ Fitosanitario no data 26/338 (0,012-1,2)DDTS DIRECTIVA 86/280/CEE

SUMA MÁXIMA no 82/166 (0,0006-0,1) 350/350 (0,02-0,4)


DESETILATRAZINA TEDEX no no data 73/338 (0,01-0,12)

DESISOPROPILATRAZINA TEDEX no no data 32/338 (0,01-0,05)

DIAZINON PAN no no data 16/338 (0,012-0,37)

DICLORVOS no data 0/35

Ekologistak Martxan

32 33


DIELDRIN PAN no 5/152 (0,0007-1,7) 10/426 (0,0005-0,0011)

DIURON 1,8 EU_IA_3 no 51/134 (0,011-0,33) 54/218 (0,011-0,23)

ENDOSULFAN SULFATO 0,01** no 15/138 (0,0005-0,0034) 42/356 (0,0005-0,009)

ENDRIN 0/122 0/402

FENCLORFOS 0/17 0/15

FENITROTION 0/17 0/15

GLIFOSATO EU_IA_2 si/ Fitosanitario 48/48 (0,03-1,7) 48/48 (0,13-3,6)

HCH SUMA MÁXIMA 0,04* no 152/152 (0,002-0,4) 380/380 (0,002-0,4)

HEPTACLORO 0/17 0/64HEPTACLORO-EPÓXIDO B -

EXO 0/17 0/64

HEXACLOROBENCENO 0.05 no 3/167 (1,2-3) 2/402 (3,8-7)

IMAZALIL EU_IA_3 si/ Fitosanitario no data 197/338 (0,01-9)

ISODRIN 0/122 0/402

ISOPROTURON 1 EU_IA_2 no 11/134 (0,018-0,08) 22/218 (0,011-3,1)

LINDANO (GAMMA-HCH) 0,04* TEDEX no 28/225 (0,0005-1,2) 105/454 (0,0005-0,04)

LINURON EU_IA_1 si/ Fitosanitario no data 17/338 (0,011-0,7)

MALATION no data 0/338

METOLACLORO TEDEX si/ Fitosanitario 6/78 (0,0006-0,06) 90/356 (0,0006-0,5)

MOLINATO no 0/17 0/15

O,P’-DDT 0/122 0/402

OXIFLUORFEN 0/17 0/15

P,P’-DDD no 0/122 2/402 (1,2 -3)

P,P’-DDE no 20/122 (0,0006-9) 29/402 (0,0006-9)

P,P’-DDT no 0/122 1/402 (0,0007)

P,P’-DICOFOL no no data 6/49 (0,0006-0,0011)

PARATION ETIL 0/47 0/39

P-DICLOROBENCENO 0/68 0/110

PENDIMETALINA 0/17 0/15


PENTACLOROFENOL 1 TEDEX no 0/69 0/65


QUINOXIFENO no data 0/35

SIMAZINA 4 no 9/216 (0,012-0,035) 27/340 (0,01-0,9)

TERBUTILAZINA EU_IA_2 no 57/120 (0,01-2,2) 41/341 (0,01-0,37)

TERBUTRINA 0,34 PAN no 0/17 12/353 (0,012-0,07)

TIABENDAZOL si/ Fitosanitario no data 183/338 (0,01-5)


TRIETAZINA no 0/17 0/15

TRIFLURALINA TEDEX no 2/148 (0,0012-0,0017) 40/382 (0,0005-0,018)


3.4.7 Miño-Sileko Mugape Hidrografikoa

Miño-Sileko Mugape Hidrografikoan 2012an aztertutako 35 substantzietatik 11 aurkitu ziren, eta 2016an aztertutako 58 substantzietatik 13.

2016an gehien antzemandako plagizidak HCH (debekatutako intsektizida) eta me-takloroa (baimendutako herbizida) izan ziren. Aurkitutako 13 substantzietatik 5 erabiltzea ez dago baimenduta. Substantzietatik 5 HCHaren isomeroak dira, lindanoa (gamma HCH) eta haren produkziotik eratorritako hondakinak (alfa, beta, delta eta epsilon HCH) hain zuzen ere. Hainbat isomeroren kontzentrazioa oso handia da; legezko muga gainditzen dute.

Jakina da, edo susmoa dago, Miño-Sileko arroan aurkitutako 13 substantzietatik 11 disruptore endokrinoak direla.

3.10. Taula. Miño-Sileko Mugape Hidrografikoan antzemandako substantzia aktiboak



2016ACLONIFEN 0,12 si/ Fitosanitario no data 0/286


ALDRIN 0/184 0/292

ALFA-ENDOSULFAN 0,01 TEDEX no 0/184 0/292

ALFA-HCH 0,04* TEDEX no 6/185 (0,01-0,015) 2/291 (0,015- 0,016)

AMETRINA no data no data

ANTRACENO 0,4 no 0/157 0/249

ATRAZINA 2 TEDEX no 0/179 no data

BETA-ENDOSULFAN 0,01 no 0/131 0/292

BETA-HCH 0,04* TEDEX no 26/184 (0,017-0,11) 26/292 (0,016-0,705)

CLOROFENVINFOS 0,3 no 1/179 (0,039) 0/286

CLOROPIRIFOS 0,1 EU_IA_3 si 1/179 (0,013) 1/286 (0,0148)

DELTA-HCH 0,04 TEDEX no 1/184 (0,012) 0/292

DESETILATRAZINA TEDEX no no data 0/286

DESISOPROPILATRAZINA TEDEX no no data 0/286

DIAZINON PAN no no data 1/286 (0,127)



DIMETOATO EU_IA_2 si no data 0/286

DISULFOTON no data 0/286

DIURON 1,8 EU_IA_3 no 43/126 (0,01-3,2) 6/286 (0,0633-0,541)


ENDRIN 0/184 0/292

FONOFOS no data 0/286

HCH SUMA MÁXIMA 0,04 TEDEX no no data 23/286 (0,016-0,0705)

Ekologistak Martxan

34 35




HEPTACLORO-EPÓXIDO B 0/126 no data

HEXACLOROBENCENO 0/179 0/286

HEXACLOROCICLOHEXANO (SUMA ISÓMEROS) 0,04 TEDEX no 3/5 (0,03-0,08) 2/6 (0,054-0,056)

IMAZALIL EU_IA_3 si/ Fitosanitario no data 2/286 (0,124-0,216)

ISODRIN 0/179 0/286

ISOPROTURON 1 EU_IA_2 no 12/179 (0,015-0,2) 0/286

LINDANO (GAMMA-HCH) 0,04 TEDEX no 1/196 (0,019) 0/292

LINURON EU_IA_1 si no data 2/286 (0,0918-0,123)

MALATION no data 0/286

METOLACLORO TEDEX si 10/126 (0,012.0,24) 27/286 (0,0109-0,429)


METRIBUZINA si/ Fitosanitario no data 1/286 (0,0764)

MOLINATO no no data 0/286

O,P’-DDT TEDEX no 0/179 no data

P,P’-DDD no 0/184 0/6

P,P’-DDE no 0/184 0/6


P,P’-DICOFOL no no data 0/286


PARATION METIL no data 0/286

P-DICLOROBENCENO 0/104 no data


PENTACLOROFENOL 1 TEDEX no 0/104 0/195

PIRIMICARB no data 0/286

PROMETON no data 0/286

PROMETRINA no data 0/286

PROPAZINA no data 0/286

PROPIZAMIDA no data 0/286


SECBUMETON no data 0/286


TERBUTILAZINA EU_IA_2 no 37/179 (0,01-0,7) 1/286 (0,105)

TERBUTRINA 0,34 PAN no no data 0/286

TIABENDAZOL si/ Fitosanitario no data 0/286

TRIETAZINA no no data 0/286


Gamma-HCH muga. **Endosulfan muga

3.4.8 Kantauri Ekialdeko Mugape Hidrografikoa Euskal Autonomia Erkidegoko Barne Arroetakoa

Euskal Autonomia Erkidegoko Mugape Hidrografikoan 2012an aztertutako 51 subs-tantzietatik 13 aurkitu ziren, eta 2016an aztertutako 55 substantzietatik 17.

2016an gehien antzemandako plagizidak HCHaren hainbat isomero (lindano intse-ktizida eta haren produkziotik eratorritako hondakinak), klorpirifos intsektizida, eta metolakloro eta glifosato herbizidak izan ziren.

Jakina da, edo susmoa dago, Euskal Autonomia Erkidegoan 2016n aurkitutako 17 substantzietatik 14 disruptore endokrinoak direla.

2016an aurkitutako 17 substantzietatik 15 erabiltzea ez dago baimenduta. Substan-tzietatik 6 HCHaren isomeroak dira, lindanoa (gamma HCH) eta haren produkziotik erato-rritako hondakinak (alfa, beta, delta eta epsilon HCH) hain zuzen ere. Hainbat isomeroren kontzentrazioa oso handia da; legezko muga gainditzen dute. Klorpirifos intsektizidaren kasuan ere bai, legezko muga gainditzen da.

3.11. Taula Euskal Autonomia Erkidegoko Barne Arroetako Kantauri Ekialdeko Mugape Hidrografikoan antzemandako substantzia aktiboak



2016

2, 4-DICLOROFENOXY ACETICO 0/40 0/35

44DDT+ENDOSULFAN SULFATO 0/27 0/35


ALDICARBE 0/28 0/35

ALDRIN 0/245 0/711

ALFA-HCH 0,04 TEDEX no 6/361 (0,016- 0,074) 40/779 (0,00026-0,11)

ANTRACENO 0,4 no 0/297 9/774 (0,0012-0,0171)

ATRAZINA 2 TEDEX no 1/142 (0,04) 1/252 (0,04)

BETA-HCH 0,04 TEDEX no 7/334 (0,005-0,035) 52/779 (0,0016-0,15)

CLOROFENVINFOS 0,3 no 2/204 (0,03-0,05) 0/674

CIS-1,3 DICLOROPROPENO no 0/128 1/155 (1,2)

CLOPIRALIDA 0/28 0/35

CLORPIRIFÓS ETIL 0,1 EU_IA_3 si 0/204 18/674 (0,0105-0,19)

CLORPIRIFÓS METIL no data 0/179

DELTA-HCH 0,04 TEDEX no 2/334 (0,05-0,064) 36/179 (0,0108-0,06)

DELTAMETRINA 0/28 0/35

DICLOFOP 0/28 0/35


DIFENOCONAZOL 0/28 0/35

DIURON 1,8 EU_IA_3 no 13/100 (0,0312-0,22) 1/28 (0,0884)

Ekologistak Martxan

36 37


ENDOSULFAN 0,01 no no data 0/460

ENDOSULFAN-I 0,01 no 0/204 1/674 (0,00028)



ENDRIN 0/218 0/684

ENDRIN CETONA 0/28 0/35

EPSILON-HCH 0,04 TEDEX no no data 12/31 (0,0011-0,0053)

ETHOFUMESATE 0/28 0/35

ETIL-PARATION no data 0/179

GAMMA HCH 0,04 TEDEX no 19/361 (0,001-0,035) 23/840 (0,00105-0,0166)

GLIFOSATO EU_IA_2 si 8/54 (0,06-0,68) 13/73 (0,1-1,68)

HALOXIFOP 0/28 0/35



HEXACLOROBENCENO 0,05 0/219 0/665

HEXACLOROCICLOHEXANO (HCH) (SUMA ISÓMEROS) 0,04 TEDEX no 5/236 (0,014-0,057) 53/707 (0,00026-0,29)

ISODRIN 0/245 0/711

ISOPROTURON 1 EU_IA_2 no 2/128 (0,0579-0,38) 0/242

METALAXIL 0/28 0/35

METOLACLORO TEDEX si 1/204 (0,12) 11/495 (0,0106-0,0619)

METRIBUZINA si/ Fitosanitario 0/54 0/45

O,P’-DDT TEDEX no 0/218 0/45



PENTACLOROFENOL 1 TEDEX no 2/176 (0,13-0,6) 8/432 (0,102-0.443)

P,P’-DDD TEDEX no 0/231 0/62

P,P’-DDE no 0/231 0/522


SECBUMETON 0/28 0/35


SUMA DE DDT no 0/251 0/684

TERBUTILAZINA EU_IA_2 si 8/142 (0,04-0,8667) 0/73

TERBUTRINA 0,34 PAN no 0/54 1/73 (0,04)




3.4.9 Segurako Mugape Hidrografikoa

Segurako Mugape Hidrografikoan 2012an aztertutako 65 substantzietatik 24 aurkitu ziren, eta 2016an aztertutako 57 substantzietatik 9.

2016an gehien antzemandako plagizidak HCHaren hainbat isomero (lindano intse-ktizida eta haren produkziotik eratorritako hondakinak) eta DDT izan ziren; aztertutako lagin ia guzti-guztietan aurkitu ziren. Klorpirifos intsektizida eta pirimetanil debekatutako fungizida ere oso maiz eta kontzentrazio handietan aurkitu ziren.

Jakina da, edo susmoa dago, 2016n Segurako arroan aurkitutako 9 substantzietatik 6 disruptore endokrinoak direla; gainera, antzemandako 9 substantzietatik 6 erabiltzea debekatuta dago. HCHaren 3 isomero agertu ziren, lindano debekatutako intsektizida (gamma HCH) eta haren produkziotik eratorritako hondakinak (alfa, beta, delta eta epsi-lon HCH) hain zuzen ere. Isomero guztien kontzentrazioa oso handia da; legezko muga gainditzen dute. Klorpirifos intsektizidaren kasuan ere, legezko muga gainditzen da.

3.12 . Taula Segurako Mugape Hidrografikoan antzemandako substantzia aktiboak



2013 2016ACLONIFEN 0,12 si/ Fitosanitario no data 0/11

ALACLORO 0,7 TEDEX no 5/270 (0,01-0,22) 0/121

ALDRIN 0/270 0/125

ALFA-CIPERMETRINA no data 0/4

ALFA-ENDOSULFAN 0,01 TEDEX no 0/281 0/131


AMETRINA 0/216 0/108


BETA-CIPERMETRINA no data 0/4

BETA-ENDOSULFAN 0,01 no 0/281 0/127

BETA-HCH 0,04 TEDEX no 0/344 1/131 (0,00602)

BUTÓXIDO DE PIPERONILO (PBO) si/biocida 12/160 (0,021-018) 9/11 (0,02-0,16)

CLOROFENVINFOS 0,3 no 21/294 (0,011-0,356) 0/123

CLOROPIRIFOS 0,1 EU_IA_3 si 93/315 (0,01-1,48) 55/160 (0,00113-0,54)

CLORTAL-DIMETIL 1/162 0/98DDTS DIRECTIVA 86/280/CEE

SUMA MÁXIMA TEDEX no 162/234 (0,08) 98/99 (0,08)

DELTA-HCH 0,04* TEDEX no 0/384 2/131 (0,00176-0,00361)

DESETILATRAZINA TEDEX no 0/54 no data

DESISOPROPILATRAZINA TEDEX no 0/54 no data

DIAZINON PAN no 24/270 (0,011-0,057) 0/108



DIMETOATO EU_IA_2 si 3/54 (0,53-0,764) no data

DISULFOTON 0/108 no data

DIURON 1,8 EU_IA_3 no 10/60 (0,051- 2,18) 0/27


ENDRIN 0/270 0/125

Ekologistak Martxan

38 39


EPSILON-HCH 0,04* no 0/156 0/102

ETOPROFOS 0/162 0/98

FONOFOS 0/108 no data

HCH SUMA MÁXIMA 0,04 TEDEX no 162/162 (0,08-0,093) 98/98 (0,08)


HEPTACLORO EPOXIDO - EXO 0/204 0/16HEPTACLORO-EPÓXIDO A

-ENDO 0/138 0/98

HEPTACLORO-EPÓXIDO B - EXO 0/67 0/100

IMAZALIL EU_IA_3 si/ Fitosanitario 23/96 (0,056-1,35) no data

ISODRIN 0/270 0/115

ISOPROTURON 1 EU_IA_2 no 1/54 (0,0651) 0/21

LINDANO (GAMMA-HCH) 0,04* TEDEX no 12/427 (0,013-0,626) 0/131

MALATION 2/270 (0,033-0,089) 0/98

METOLACLORO TEDEX si/ Fitosanitario 1/270 (0,012) 0/116


METRIBUZINA si/ Fitosanitario 0/54 no data

MOLINATO no 0/108 no data

O,P’-DDD TEDEX no 0/156 0/98

O,P’-DDE no 0/156 0/98

O,P’-DDT TEDEX no 0/235 0/113

OXADIAZON no data 0/6

OXOLINICO, ACIDO 0/17 no data

P,P’-DDD 0/273 0/123

P,P’-DDE TEDEX no 0/273 1/123 (0,0014)

P,P’-DDT 0/274 0/124


PARATION METIL 0/270 0/108

P-DICLOROBENCENO 0/72 0/3

PENTACLOROFENOL 1 TEDEX no no data 0/11

PIRIMETANIL si/ Fitosanitario 45/162 (0,02-0,71) 30/115 (0,02-2,77)

PIRIMICARB 1/54 (0,0856) no data

PROMETRINA 2/216 (0,0511-0,0602) 0/108

PROPAZINA 0/216 0/108

PROPIZAMIDA 1/54 (0,108) no data


SECBUMETON 0/54 no data

SIMAZINA 4 no 1/216 (0,18) 1/124 (0,11)

SUMA P,P´-DDD + O,P´-DDT no 0/125 0/71

TERBUTILAZINA EU_IA_2 si 43/310 (0,057-1,96) 0/150

TERBUTRINA 0,34 PAN no 3/216 (0,17-0,44) 0/129

TIABENDAZOL si/ Fitosanitario 19/54 (0,0605-1,32) no data

TRICLOSAN 0/17 no data

TRIETAZINA no 0/60 0/10

TRIFLURALINA TEDEX no 0/108 0/20TRIMETOPRIM 1/17 (0,101) no data


3.4.10 Tajoko Mugape Hidrografikoa

Tajoko Mugape Hidrografikoan 2012an aztertutako 17 substantzietatik 12 aurkitu ziren, eta 2016an aztertutako 17 substantzietatik 15.

Glifosato herbizida aztertutako 421 laginetatik 263tan antzeman zen, eta oso kontzen-trazio altuetan, baita 7,4 mikrog/l-ra artekoak ere. Oso maiz eta kontzentrazio handietan aurkitu ziren, halaber, klorpirifos intsektizida (177 laginetan), lindanoa (15 laginetan) eta diuron debekatutako herbizida (88 laginetan).

Aurkitutako 15 substantzietatik 12 erabiltzea ez dago baimenduta. Horietatik 4 HCHa-ren isomeroak dira, lindanoa (gamma HCH) eta haren produkziotik eratorritako honda-kinak (alfa, beta, delta eta epsilon HCH) hain zuzen ere. Bi isomeroren (beta eta gamma) kontzentrazioaren kasuan, legezko muga gainditzen da.

Jakina da, edo susmoa dago, 2016n Tajoko arroan aurkitutako 15 substantzietatik 13 disruptore endokrinoak direla.

3.13. Taula. Tajoko Mugape Hidrografikoan antzemandako substantzia aktiboak



2016

ALACLORO 0,7 TEDEX no 1/171(0,02) 3/421 (0,001-0,007)

ALFA ENDOSULFÁN 0,01 TEDEX no 0/171 1/421 (0,001)

ALFA HCH 0,04 TEDEX no 1/171 (0,036) 1/421 (0,002-0,009)

BETA HCH 0,04 TEDEX no 1/171 (0,04) 4/421 (0,02-0,04)

DELTA HCH 0,04 TEDEX no 0/127 3/421 (0,001-0,007)

GAMMA HCH 0,04 TEDEX no 0/171 15/420 (0,001-0,18)

ATRAZINA 2 TEDEX no 6/171(0,012-0,025) 7/421 (0,04-0,15)

CLOROFENVINFÓS 0,3 no 11/170 (0,01-0,09) 12/421 (0,001-0,055)

CLORPIRIFOS 0,1 EU_IA_3 si 18/171 (0,01-0,05) 177/421 (0,001-0,027)

DIURÓN 1,8 EU_IA_3 no 59/171 (0,01-0,12) 88/421 (0,01-0,8)

ENDOSULFAN SULFATO 0,01 no 4/65 (0,001-0,07) 0/419

GLIFOSATO EU_IA_2 si 85/171 (0,037-1) 263/421 (0,05-7,4)


ISOPROTURÓN 1 EU_IA_2 no 4/171 (0,022-0,27) 7/421 (0,01-0,15)

SIMAZINA 4 no 5/171 (0,01-0,09) 2/421 (0,07-0,17)

TERBUTILAZINA EU_IA_2 no 107/171 (0,01-0,2) 1/220 (0,07)

TRIFLURALINA TEDEX no 0/171 1/421 (0.001)


41

4/Emaitzengaineko eztabaida.Ibai hormonatuak

3.2 eta 3.3 tauletan adierazitako emaitzek erakusten dute 2016an txosten honetan aztertutako Espainiako ibaietan 47 plagizida antzeman zirela, eta substantzia horie-tatik 34 (% 70) jada debekatuta daudela haien toxikotasun-maila handia dela eta.

Are larriagoa da ibaietan aurkitutako askotariko plagiziden nahastea. Izan ere, Ju-carren 34 plagizida aurkitu ziren, eta Ebron, 21; arro bietan nekazaritza intentsiboko jarduera-maila handia dago. Kantaurin eta Galiziako Kostaldean, ordea, plagizida gutxi antzeman ziren; arro horietan, nekazaritza-jarduera estentsiboa da, eta ez du larreek eta baso-jarduerak bestelako garrantzirik.

Antzemandako plagizida gehienak intsektizidak (% 48) eta herbizidak (% 44) izan ziren; gutxien antzemandakoak, ordea, fungizidak (% 8).

4.1. Irudia. Arro hidrografiko bakoitzean antzemandako plagizida-kopurua

24 3

1

75

24

11

12 12 1211

13 13

1517

2021

22

34

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Cantábrico

Galicia Costa

Guadiana

Segura

Duero

Miño-Sil Ta

jo

País Vasco

Ebro

Júca

r Año 2012

Año 2016

Azaleko uretan antzemandako konposatuak multzo kimiko ezberdinei dagozkie, hala nola organofosforodunak (klorpirifosa eta diazinona), organokloratuak (dieldrina, hexaklorobentze-noa, DDT eta bere DDE eta DDD metabolitoak, lindanoa eta bere isomeroak eta alfa eta beta HCH metabolitoak), klo¬rotriazinak (atrazina eta terbutilazina), fenilureak (diurona eta isoproturona), eta klorazetanilidak (alakloroa).

Ekologistak Martxan

42 43


Antzemandako plagizida gehienak ez daude baimenduta, ez EBean ez Espainian, eta duela hainbat urte debekatu zirenak ere, hala nola DDT, hexaklorobentzenoa, lindanoa, atrazina eta endosulfana oraindik aurki daitezke ingurune urtarrean. Hori kezkagarria da argi uzten baitu, alde batetik, produktu kimiko kaltegarriak Espainian luze eta zabal erabili direla eta oraindik ingurumenean daudela, eta, beste batetik, plagizidak legez kanpo erabili izan direla; DDT eta lindanoaren kasuan, debekatuta badaude ere (DDT 80ko hamarkadan eta lindanoa 2008an), guraso-konposatuak (DDT eta gamma-HCH) oraindik aurki daitezke. Gainera, uretan dauden substantzia horiek modu gehigarrian eta sinergikoan jardun dezakete beste kutsatzaile batzuekin batera; hala, esposiziopeko organismoengan ondorio kaltegarriagoak eragin ditzakete esposizio-kontzentrazio txi-kiagoetan konposatuek banan-banan eragiten dituztenak baino.

Ingurune urtarrean substantzia horiek antzeman izanak argi uzten du erabili ondoren kutsatzen jarraitzen dutela epe luzera, eta debekatuta egon arren erabili egiten direla. Substantziok egotea haien produkziotik (baimenduta zegoenean) eratorritako hondaki-nen kudeaketa desegokiaren ondorio izan daiteke. Horixe da lindanoaren kasua. Haren fabrikaziotik eratorritako hondakin-kopuru handia legez kanpo isuritzen zen beste toki batzuetan ere. Hondakinak dauden guneak identifikatu eta deuseztatzeko arreta eza eta gune horien opakutasuna direla eta, gaur egun ez dakigu gune horietako batzuk non dauden, ezta isuri horiek zein kantitate edo baldintzatan gertatu ziren.

Kezkagarria da, halaber, jakitea, edo susmoa izatea, antzemandako substantzietatik 26 (% 54) kutsatzaile hormonalak direla. Substantzia horiek, hormonek bezala, ondo-rio kaltegarriak eragin ditzakete oso dosi txikietan, araudiak segurutzat jotzen dituen esposizio-mailak baino ehunka aldiz txikiagoetan. Dosiaren eta ondorioaren arteko er-lazioa ez da lineala substantzia horietako askoren kasuan; hau da, oso dosi txikietan eta dosi handietan ondorio kaltegarriak eragin ditzakete; eta ez, ordea, dosi ertainetan. Hau da, esposizio-dosiak ez du ondorioa determinatzen. Horrez gain, substantzia horiekiko esposizio-unea ere oso garrantzitsua da. Izan ere, bizitzaren lehen estadioetan gertatzen bada, lesio itzulezinak eragin ditzakete, helduarora arte agertzen ez diren patologiak edo gaixotasunak kasu36.

36 1. Bergman Å, Heindel JJ, Jobling S, Kidd KA, Zoeller RT. State of the Science of Endocrine Dis-rupting Chemicals 2012 Summary for decision makers. 2013: http://apps.who.int/iris/bits-tream/10665/78102/1/WHO_HSE_PHE_IHE_2013.1_eng.pdf?ua=1

Antzemandako plagiziden ezaugarriak

Organokloratuak: DDT; dieldrina; endosulfana; hexaklorobentzenoa; alfa, beta eta gamma HCH (lindanoa).

Intsektizida organokloratuak luze eta zabal erabili ziren nekazaritzan 80ko hamarka-dara arte, baina pixkanaka-pixkanaka debekatu ziren haien toxikotasun-maila handia, biometatze-gaitasun handia eta iraunkortasuna direla-eta. 1962an, Rachel Carson biolo-goak substantzia horien basabizitzarako izan dezaketen toxikotasunarengatik kezkatuta agertu zen Udaberri isila liburuan, non Estatu Batuetan plagizida organokloratuen37 era-bileraren ondoriozko hegazti-espezie sorta handi baten ia-desagerpena dokumentatu zuen. DDT eta haren metabolitoak (DDE eta DDD) oso iraunkorrak dira; lurzoruan eta gorputzeko gantzean 30 urte iraun dezakete. Ikerketen arabera, DDTaren degradazioa azkarragoa da uretan: lehen 30 egunetan DDT antzematen da; hurrengo 30 egunetan DDT eta DDD38; eta, ondoren, soilik. Hirurogeiko hamarkadan, Espainia ia osoan DDT debekatu zen haren zein bere metabolitoen iraunkortasun handia, biometatze-gaitasun handia eta toxikotasun-maila handia direla-eta. Izan ere, plagizida organokloratu gehienak inguru-menean (lurzorua) irauten dute; haien batez besteko bizitza (jatorrizko konposatuaren % 50 degradatu arte) hil batzuetakoa (endosulfana eta dieldrina), 1 eta 2 urte bitartekoa (lindanoa), edo 7 eta 10 urte bitartekoa (hexaklorobentzenoa) izan daiteke39.

2012an eta 2016an Espainiako ibaietan aurkitutako DDT eta haren metabolitoak, dieldrina, hexaklorobentzenoa, endosulfana, lindanoa eta haren alfa-HCH eta beta-HCH isomeroak antzeman ere antzeman dira animalien eta gizakien elikatze-kateetan eta gorputzeko gantzean; eta, gaur egun, produktu kimiko horien aztarnak ageri dira oraindik giza esnean40. Kezkagarria da plagizida organokloratu horiek guztiak disruptore endokri-noak izatea; haiekiko esposizio-maila txikia bada ere, jaioberrien hormona-sistemaren funtzioa alda dezakete, baita disfuntzioak eta gaixotasunak eragin ere.

Haien iraunkortasun handia dela-eta, plagizida organokloratuak uretako espezieent-zako esposizio kronikoko eragiletzat jotzen dira. Hori dela eta, Espainiako ibaietan substantzia kimiko horiek eta haien metabolitoak antzeman izanak adierazten du ure-tako organismoetan biometatzen direla eta tokiko uretako ekosistemak toxikotasun kronikoaren pean daudela. Arrainak eta moluskuak basabizitzako hainbat espezieren janari-iturria dira; beraz, plagizida organokloratuez kontaminatuta badaude, ondorio kaltegarriak eragin ditzakete ugalketan eta garapenean. Frogatuta dago DDTak kalte la-rriak eragiten dizkiela hegazti-populazioei; haien arrautzen oskola mehetu, eta haustura gertatzen da. Organokloratuak debekatu ondoren, hainbat populaziok susperraldi arina bizi izan zuten41.

37 Tomlin C. The pesticide manual : a world compendium. [Internet]. Alton, Hampshire: British Crop Pro-tection Council; 2006 [cited 2017 Dec 24]. Available from: https://trove.nla.gov.au/work/6273016?q&sort=holdings+desc&_=1514128121177&versionId=32867257



40 European Environment Agency. Late lessons from early warnings: science, precaution, innovation — Euro-pean Environment Agency. 2013. Available from: https://www.eea.europa.eu/publications/late-lessons-2

41 European Environment Agency. Late lessons from early warnings: science, precaution, innovation — Euro-pean Environment Agency. 2013. Available from: https://www.eea.europa.eu/publications/late-lessons-2

Ekologistak Martxan

44 45


Frogatuta dago, halaber, ugaztun txiki askok plagizida organokloratu maila altua me-tatzen dutela, eta horrek ugalketa-sistemaren disfuntzioa, gibeleko toxikotasuna eta beste arazo patologiko batzuk eragiten ditu. Espainian, susmoa dago plagizida organokloratuez kutsatutako ibaietako arrainek Kantauriko igaraben gainbeheran zerikusia izan dutela42.

Konposatu horiek, aurrekoei ez ezik, arrainei ere eragiten diete; munduko hainbat tokitan haien ondorio kaltegarriak identifikatu dira. Lindanoak (gamma HCH), berrikien debekatutako plagizidak, eta haren toxikotasun handiko bi isomeroek (alfa- eta beta-HCH), zeintzuk aztertutako 10 ibaietatik 7tan antzeman diren, arrainen enbrioiei eragiten diete maila baxuetan; banakoen heriotza43 eragiten dute, baita ondorio kaltegarriak ere garapenean eta eskeletoan44. Antzeman da hainbat plagizida organokloratuk hormona tiroideoekin interferitzen dutela; horrek azal lezake, neurri batean, produktu kimiko ho-rien45 eraginpean egondako anfibio, arrain eta beste ornodun batzuetan garapen-arazoak eta teratogenizitatea antzeman izana46.

Organofosforodunak (klorpirifosa eta diazinona)

Intsektizida organofosforodunek intsektuak intoxikatzen dituzte; ornogabeek zein ornodunek (ugaztunak barne) nerbio-sisteman duten entzima bati (azetilkolinesterasa) eragiten diote. Horrek esan nahi du produktu kimiko horiek espezie gehienen nerbio-sistema zentralarekin elkarreraginean aritzeko gaitasuna dutela.

Plagizida organokloratuak bezain iraunkorrak ez direnez, oso erraz ordezkatu zituz-ten merkatuan. Hala ere, konposatu lipofiloak dira (gantzean metatzen dira), eta giza ehunek xurgatzen dituzte, baita plazentek eta ama-esneak ere. Gaur egungo ebidentzia zientifikoak erakusten du organofosforodunak ere disruptore endokrinoak direla eta substantzia kimiko horiekiko esposizio kronikoak neurotoxikotasuna eragin dezakeela gizakiengan eta beste animalia batzuengan47.

Kezkagarria da aztertutako ia ibai guztietan klorpirifosa antzeman izana. Aurrekoak eta Espainiako elikagai gehienetan antzemandako plagizida izateak argi uzten du intsektizida hori luze eta zabal erabili izan dela gure herrialdean.

Ebidentzia zientifikoak erakusten du klorpirifosak gizakien nerbio-sistemari eragiten

42 Guitart R, Martínez B, Piqué E, Mateo R, Solar M, Rodríguez M. Organochlorine Residues in Fishes from Two Rivers in Cantabria, Spain: Implications for a Program of Otter (Lutra lutra) Reintroduction. Bull Environ Contam Toxicol, 2005;75(1):143–8. http://link.springer.com/10.1007/s00128-005-0730-z

43 1. Pašková V, Hilscherová K, Bláha L. Teratogenicity and Embryotoxicity in Aquatic Organisms After Pes-ticide Exposure and the Role of Oxidative Stress. In: Rev Environ ContamToxicol, 2011 p. 25–61. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21287390




47 Ross SM, McManus IC, Harrison V, Mason O. Neurobehavioral problems following low-level exposure to organophosphate pesticides: a systematic and meta-analytic review. Crit Rev Toxicol, 2013;43(1):21–44. http://www.tandfonline.com/doi/full/10.3109/10408444.2012.738645

diola eta garapenean neurotoxikotasuna eragiten duela; beraz, populazio kalteberari eragiten diote, umetxoei eta haurrei han zuzen48. Frogatuta dago, halaber, klorpirifosaren eraginpean egondako amen umetxoen kasuan, narriadura kognitiboa gertatzen dela, funtzio motorra eteten dela, dardarak izaten dituztela eta adimen txikiagoa dutela49.

Bestalde, ingurune urtarrean dagoen klorpirifosak espezie ornogabeei, arrainei eta beste ornodun batzuei eragin diezaieke, zakatzen eta azalaren bidez xurgatzen baita; eta ondorio kaltegarriak eragin ditzakete, haien hormona-, nerbio- eta immunitate-sistemekiko elkarreragina dela-eta. Arrainen kasuan, garapen-fasean klorpirifosaren eraginpean egon izanak haien garapenean alterazioak eragiten ditu, bai eta jokaera-nahasmenduak eta im-munotoxikotasuna ere; arrainen defentsa-mekanismoak murrizten dira, eta gehiago gaixotu daitezke50. Lehen urtetan klorpirifosarekiko ingurumen-mailen eraginpean egondako igelek malformazio fisikoak pairatu zituzten, eskeletoko eta zakatzetako egiturako akatsak kasu51. Antzeman da, halaber, klorpirifosaren ingurumen-kontzentrazioak krustazeoen garapenari eta ugalketari eragiten diela52 .

2006an, diazinona erabiltzeko baimena atzera bota zen; eta, ondorioz, merkatutik ken-du zen. Hala eta guztiz ere, diazinona antzeman da Seguran eta Jucarren. Kezkagarria da Espainiako ibaietan antzematea; izan ere, erabiltzeari utzi zitzaion langileen eta bertatik pasatzen zirenen osasunerako arriskutsua delako, uretako organismoentzat toxikotasun handia duelako, eta hegaztientzako eta ugaztun intsektiboroentzako arriskutsua delako.

Klorotriazinak (atrazina, terbutilazina eta simazina)

Luze aztertu da ingurune urtarrean klorotriazina plagizidarik dagoen; eta edateko uretan, azaleko uretan, lur azpiko uretan eta euri-uretan antzemandako mailak bilioiko partekoak dira53,54,55. Mundu osoan gehien erabiltzen diren klorotriazinak atrazina, simazi-na eta terbutilazina dira. Plagizida horiek azterketa honetan Espainiako ibaietan antzeman

48 Rice D, Barone S. Critical Periods of Vulnerability for the Developing Nervous System: Evidence from Humans and Animal Models. Env Heal Perspect , 2000;108(Suppl 3):511–33. http.//ehpnetl.niehs.nih.gov/docs/2000/suppl-3/51

49 Burke RD, Todd SW, Lumsden E, Mullins RJ, Mamczarz J, Fawcett WP, et al. Developmental neurotoxicity of the organophosphorus insecticide chlorpyrifos: from clinical findings to preclinical models and potential mechanisms. J Neurochem, 2017;142:162–77. Available from: http://doi.wiley.com/10.1111/jnc.14077

50 Jin Y, Liu Z, Peng T, Fu Z. The toxicity of chlorpyrifos on the early life stage of zebrafish: A survey on the endpoints at development, locomotor behavior, oxidative stress and immunotoxicity. Fish Shellfish Immunol, 2015;43(2):405–14. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25634256

51 Bernabò I, Sperone E, Tripepi S, Brunelli E. Toxicity of Chlorpyrifos to Larval Rana dalmatina: Acute and Chronic Effects on Survival, Development, Growth and Gill Apparatus. Arch Env Contam Toxicol, 2011;61(4):704–18. http://link.springer.com/10.1007/s00244-011-9655-1

52 Palma P, Palma VL, Fernandes RM, Bohn A, Soares AMVM, Barbosa IR. Embryo-toxic effects of environmental concentrations of chlorpyrifos on the crustacean Daphnia magna. Eco-toxicol Environ Saf, 2009;72(6):1714–8. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0147651309001006?via%3Dihub

53 Noppe H, Ghekiere A, Verslycke T, De Wulf E, Verheyden K, Monteyne E, et al. Distribution and ecotoxi-city of chlorotriazines in the Scheldt Estuary (B-Nl). 2007,;147:668–76. http://www.hdb.ugent.be/HDB/Publications_A1_files/P2007-08 (Triaz).pdf

54 Steen RJ, Van Hattum B, Brinkman UA. A study on the behaviour of pesticides and their transformation products in the Scheldt estuary using liquid chromatography-electrospray tandem mass spectrometry. J Environ Monit, 2000;2(6):597–602. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11296748

55 Tauler R, De Almeida Azevedo D, Lacorte S, Céspedes R, Viana P, Barceló D. Organic Pollutants in Surfa-ce Waters from Portugal Using Chemometric Interpretation. Environ Technol, 2001 Sep;22(9):1043–54. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11816767

Ekologistak Martxan

46 47


dira, haietariko bi, simazina eta atrazina, 2014az geroztik EBn debekatuta badaude ere. Klorotriazinarik antzeman ez zen ibai bakarra Galiziakoa izan zen. Gaur egun, terbulazina arto-laborantzan erabiltzen da, eta, atrazinaren ordez erabiltzen denez, haren erabilerak gora egitea espero da.

Klorotriazinak landareen fotosintesia inhibitzeko diseinatutako herbizidak dira. Susmoa dago atrazinak gizakien eta basafaunaren sexu-garapenari eragiten diola; aromatasaren (estrogenoen produkzioari lotutako entzima) aktibitatea induzitzen du, eta, horren ondo-rioz, androgeno gehiago bilakatzen dira estrogeno. Horrez gain, susmoa dago tiroidean ondorio kaltegarriak eragiten dituela, baina orain arte ez da frogatu56,57. Hainbat ikerketek agerian utzi dute atrazina-maila altuek (mg/l) krustazeo, molusku, arrain, anfibio eta na-rrastiengan ondorio kaltegarriak eragin ditzaketela. Antzeman da atrazinak estuarioetako kopepodoen (mikrokrustazeoak) biziraupenari, garapenari eta ugalketari eragiten diola, baita karramarroen zakatzen funtzioari ere58, 59. Ur gezako barraskiloen kasuan, ikusi da atra-zinak immunitate-sistemari eragiten diola60. Izokinari dagokionez, frogatuta dago atrazinak garapena eteten duela, eta gazitasun-baldintzetan bizirik irauteko gaitasun fisiologikoak arriskuan jar ditzakeela61.

Simazinaren eta terbulazinaren inguruko datu ekotoxikologikorik aurkitu ezin izan bagenuen ere, kontuan hartuta haien propietate kimikoak atrazinarenak antzekoak direla (disolbagarritasuna uretan eta materia organikoaren zatitzeko ahalmena) solubilidad en agua y potencial de partición de la materia orgánica), suposa daiteke haien ondorio toxikoak ere antzekoak izango direla.

Atrazina eta simazina Uraren Esparru Zuzentarauaren (2000/60/CE) pean Europako uretan monitorizatu beharreko lehentasunezko substantzien zerrendan (33 substantzia) jasotako plagizida-taldeari dagozkio.

Fenilureak (diurona eta isoproturona)

1950.eko hamarkadan aurkitu zirenetik, fenilurearen deribatuak (linurona, diurona, eta isoproturona) plagizida-talde entzutetsu eta dibertsifikatuenetako bat bilakatu dira. Fenilureak hosto zabaleko gramineoen eta sastraken kontrol selektiborako erabili izan dira nagusiki laborantza askotan. Zehazki, linurona eta diurona patatak, artoa, barazkiak, frutak eta zuhaixka apaingarriak babesteko luze eta zabal erabili ziren; diurona, halaber,

56 Freeman JL, Beccue N, Rayburn AL. Differential metamorphosis alters the endocrine response in anu-ran larvae exposed to T3 and atrazine. Aquat Toxicol. 2005 Nov 10;75(3):263–76. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16213604

57 de Solla SR, Martin PA, Fernie KJ, Park BJ, Mayne G. Effects of environmentally relevant concentrations of atrazine on gonadal development of snapping turtles (Chelydra serpentina). Environ Toxicol Chem. 2006;25(2):520–6. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16519315

58 Ward GS, Ballantine L. Acute and Chronic Toxicity of Atrazine to Estuarine Fauna. Estuaries. 1985;8(1):22. http://link.springer.com/10.2307/1352118

59 Forget-Leray J, Landriau I, Minier C, Leboulenger F. Impact of endocrine toxicants on survival, develop-ment, and reproduction of the estuarine copepod Eurytemora affinis (Poppe). Ecotoxicol Environ Saf. 2005;60(3):288–94. Available from: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S014765130400096X

60 Russo J, Lagadic L. Effects of environmental concentrations of atrazine on hemocyte density and phagocytic activity in the pond snail Lymnaea stagnalis (Gastropoda, Pulmonata). Environ Pollut. 2004;127(2):303–11. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0269749103002690

61 Moore A, Waring CP. Mechanistic Effects of a Triazine Pesticide on Reproductive Endocrine Function in Mature Male Atlantic Salmon (Salmo salarL.) Parr. Pestic Biochem Physiol. 1998;62(1):41–50. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0048357598923665

landu gabeko eremuetan sastrakak kontrolatzeko erabiltzen zen (errepide, trenbide, parke eta abarren mantentze-lanak).

Diuronak uretan duen disolbagarritasuna tartekoa da, lipofiloa da, eta sedimentuek xurgatzen dituzte. Lurzoruan, isoproturonak eta linuronak 30-70 eguneko batez besteko bizitza dute62 (36, 15), diuronak, ordea, 90-180 egunekoa63. Diurona oso iraunkorra da uretan.

Iraganean luze eta zabal erabili izan direnez, fenilurea herbizidak oraindik antzematen dira lurgaineko eta lurpeko uretan64,65 , eta EBk edateko uretako plagizidentzat ezarritako gehieneko balioak (0.1 mg/l) gainditzen dituzten kontzentrazioetan. Kontuan hartuta lurgaineko eta lurpeko urak kutsa ditzaketela, fanilurea herbizidek xede diren eta ez di-ren organismoengan eragiten dituzten zuzeneko eta zeharreko ondorioak aztertu dira. Azterketa gehienen ardatza herbizida izan bada ere, haien degradazio-produktuak ere ingurumenaren kutsadurarekin lotuta egon daitezke. Esaten baterako, diuronaren meta-bolitoen gainean egindako toxikotasun-azterketek erakutsi zuten degradazio-produktuak jatorrizko molekulak baino xede ez den toxikotasun handiagoa dutela66.

Frogatuta dago fenilurea herbizida batzuk disruptore endokrinoak direla eta ondorio genotoxikoak edo ekotoxikoak dituztela67. Antzeman da egunero linuron dosien espo-siziopean egondako arratoi gazte eta helduen sexu-organoek pisua galtzen dutela 68. Gainera, epe motzeko in vivo azterketetan, linuron tratamenduak testosteronaren men-deko ehunei pisua galarazi zien eta androgenoek erregulatzen gene-adierazpena aldatu zuen69. Linurona eta haren metabolito batzuk (3,4-DCA kasu) androgeno-hartzailearen antagonista lehiakorrak dira seguruenik. Diuroaren disrupzio endokrinoa eragiteko gai-tasunari buruzko datu esperimental gutxi daude. Hala ere, linuronak eta diuronak eta bien metabolito komunak duten egitura-antzekotasuna kontuan hartuta, espero daiteke sistema endokrinoa aldatzeko gaitasuna izatea .

62 1. Tomlin C. The pesticide manual: a world compendium. Alton, Hampshire: British Crop Protection Council; 2006 https://trove.nla.gov.au/work/6273016?q&sort=holdings+desc&_=1514128121177&versionId=32867257

63 Caux P-Y, Kent RA, Fan GT, Grande C. Canadian water quality guidelines for linuron. Envi¬ron Toxicol Water Qual. 1998;13(1):1–41. http://doi.wiley.com/10.1002/%28SICI%291098- 2256%281998%2913%3A1%3C1%3A%3AAID-TOX1%3E3.0.CO%3B2-B

64 Lhomme L, Brosillon S, Wolbert D, Dussaud J. Photocatalytic degradation of a phenylurea, chlorto¬luron, in water using an industrial titanium dioxide coated media. Appl Catal B Environ. 2005;61(3– 4):227–35. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S092633730500264X

65 Nitschke L, Schüssler W. Surface water pollution by herbicides from effluents of waste water treatment plants. Chemosphere. 1998;36(1):35–41. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/ S0045653597002865

66 Tixier C, Sancelme M, Bonnemoy F, Cuer A, Veschambre H. Degradation products of a phenylu-rea her¬bicide, diuron: synthesis, ecotoxicity, and biotransformation. Environ Toxicol Chem [. 2001;20(7):1381– 9. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11434279

67 intelmann J, Katayama A, Kurihara N, Shore L, Wenzel AA. Endocrine disruptors in the environ¬ment (IUPAC Technical Report). Pure Appl Chem . 2003 ;75(5):631–81. https://www.degruyter.com/ downloadpdf/j/pac.2003.75.issue-5/pac200375050631/pac200375050631.pdf

68 Cook J, Mullin LS, Frame SR, Biegel LB. Investigation of a Mechanism for Leydig Cell Tumorigenesis by Linu¬ron in Rats. Toxicol Appl Pharmacol. 1993;119(2):195–204. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pub-med/8480329

69 Lambright C, Ostby J, Bobseine K, Wilson V, Hotchkiss AK, Mann PC, et al. Cellular and molecular me¬chanisms of action of linuron: an antiandrogenic herbicide that produces reproductive malfor-mations in male rats. Toxicol Sci [Internet]. 2000 Aug [cited 2017 Dec 24];56(2):389–99. Available from: http:// www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1091099848

Ekologistak Martxan

48 49


Klorazetanilidak (alakloroa eta metolakloroa)

Klorazetanilidak 80ko hamarkadatik mundu osoan sastrakak kontrolatzeko erabili izan diren herbizidak dira.

Alakloroa 2016an aztertutako Espainiako 10 ibaietatik 5etan antzeman zen. Horrek erakusten du egoera larria dela, alakloroa Europako lehentasunezko substantzien ze-rrendan jasota baitago. Alakloroa lurzoruan aste batzuez iraun dezake, baina jatorrizko konposatuak baino toxikoagoak izan daitezkeen (ustea dago genotoxikoak direla) eta egonkorragoak diren metabolitoetan deskonposatzen da. 2006an, EBak herbizidaren erabilera debekatzea erabaki zuen, alakloroaren uretarako toxikotasun handia, haren metabolito potentzialki toxikoak eta ingurumenean izan dezakeen inpaktuaren inguruko kezka direla eta. Alakloroa, halaber, kartzinogenoa izan daiteke gizakientzat, eta toxikoa, uretako organismoentzat (toxikotasun akutua eta kronikoa). Izan ere, azterketek erakusten dute klorazetanilidak eta haien biodegradazio-produktu egonkorrak genotoxikoak70.

S-metolakloroa 2016an aztertutako 6 ibaietatik 4tan antzeman zen; debekatutako metolakloro herbizidaren isomeroa da, eta gizakientzat ez hain toxikoa. Metolakloroak degradazio-tasa motela du lurzoruan, eta aplikatzen denetik 8 edo 10 hil beranduago antzeman daiteke71. Kezkagarria da etolakloroa antzeman izana, S-metolakloroak ere uretako organismoengan toxikotasun akutua eta kronikoa eragiten baitu. Antzeman da, halaber, S-metolakloroak igel-enbrioiengan72 eta arrain-enbrioiengan73, malformazio eskeletikoak eta morfologikoak eragiten dituela, eta haien neurotransmisioari eta meta-bolismo energetikoari eragiten diela.

Glifosatoa

Glifosatoa Uraren Esparru Zuzentarauaren lehentasunezko substantzien zerrendan jasota ez dagoenez, 2012an Espainiako ibaietatik (datuetan guztira jasotako 10etatik) 3tan bakarrik aztertu zen, eta, 2016an, 5etan. Bi urteetan, 3 ibaitan antzeman zen, Tajo, Jucar eta Euskal Autonomia Erkidegoan hain zuzen.

Jucar: guztira aztertutako 48 laginetan antzeman zen, 0,13tik 3,6ra arteko mikrog/l-ko kontzentrazioetan.

Tajo: gehien antzemandako plagizida izan zen. Aztertutako 421 laginetatik 263tan antzeman zen, 0,05etik 7,4ra arteko mikrog/l-ko kontzentrazioetan.

EAE: klorpirifosaren ondoren gehien antzemandako plagizida izan zen. Aztertutako

70 Osano O, Admiraal W, Klamer HJC, Pastor D, Bleeker EAJ. Comparative toxic and genotoxic effects of chloroacetanilides, formamidines and their degradation products on Vibrio fischeri and Chironomus riparius. Environ Pollut. 2002 [cited 2017 Dec 24];119(2):195–202. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12152826

71 Vryzas Z, Papadakis EN, Oriakli K, Moysiadis TP, Papadopoulou-Mourkidou E. Biotransformation of atrazine and metolachlor within soil profile and changes in microbial communities. Chemosphere [Internet]. 2012 ;89(11):1330–8. : http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22739544

72 Quintaneiro C, Soares AMVM, Monteiro MS. Teratogenic effects of the herbicides linuron and S-metola-chlor on Perez’s frog embryos. Chemosphere. 2017;194:595–601. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29241134

73 Quintaneiro C, Patrício D, Novais SC, Soares AMVM, Monteiro MS. Endocrine and physiological effects of linuron and S-metolachlor in zebrafish developing embryos. Sci Total Environ . 2017 ;586:390–400. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28209406

73 laginetatik 13tan antzeman zen, 0,1etik 1,68ra arteko mikrog/l-ko kontzentrazioetan.

Glifosatoa espektro handiko herbizida da; horrek esan nahi du landare asko hiltzen dituela eta bakteria-mota batzuentzat toxikoa ere badela. Glifosatoa oinarri duten pro-duktuak luze eta zabal erabili izan dira nekazaritzan, laborantza-mota guztietan, uztaren aurretik alea azkarrago heltzeko eta uztaren ondoren soroak garbitzeko. Glifosatoa gene-tikoki aldatutako laborantzetan ere erabiltzen da. Europako laborantza transgenikoen % 90 Espainian daude74.

Glifosatoak toxikotasun kronikoa eragiten du uretako hainbat organismo-motatan; beraz, kezkagarria da Espainiako ibaietan haien maila detektagarria izatea. Toxikoa da fitoplanktonarentzat eta mikroorganismoentzat75, eta ikusi da glifosatoaren eraginpean egondako intsektu, krustazeo, molusku, anfibio eta arrainengan ondorio kaltegarriak eragin dituztela76.

Behin ingurumenean, glifosatoa pixkanaka-pixkanaka azido aminometilfosfiniko (AMPA) metabolizatzen da; hori ere toxikoa da. Glifosatoa zein AMPA Europako laborant-za-lursailen goiko geruzen % 45en antzeman ziren77. Espainian, azterketa horrek berak glifosatoa eta haren AMPA metabolitoa laborantza-lursailen % 25en eta % 40n antzeman zituen, hurrenez hurren. Espainian antzemandako glifosato kontzentrazioak Europako handienetakoak dira, Portugalek baino ez ditu gainditzen bertokoak. Azterketak erakutsi du haizeak eta jariatzen-urek eramaten dutela glifosatoa; eta horrek lurgaineko urak eta atmosfera kutsatzen ditu, eta urruti jalkitzen da.

Jakina da glifosatoak propietate antimikrobianoak dituela eta bakterio onuraga-rrientzat toxikoa dela; lurzoruko mikrobio-komunitateak degrada ditzake, eta, ondorioz, lurzoruaren emankortasuna murritz dezake78.

2015ean, Minbiziari buruzko Ikerketen Nazioarteko Zentroa (IARC siglak ditu inge-lesez) glifosatoa kartzinogeno probabletzat sailkatu zuen. Hori frogatzeko, ebidentzia nahikoa bildu zuen animaliei egindako azterketetan, eta ebidentzia mugatua, gizakiei egindako azterketetan; izan ere, ez-Hodgkin linfomaren intzidentzia handia antzeman zen glifosatoa erabili zuten langileengan79. Glifosatoa bera zein berau oinarri duten herbizidak disruptore endokrinoak dira, ugaztunen linea zelularren metabolismo hor-

74 James C. Global status of Commercialized biotech / GM Crops: 2012. ];44:11. http://www.isaaa.org/resources/publications/briefs/44/executivesummary/pdf/Brief 44 - Executive Summary - English.pdf

75 Pérez GL, Torremorell A, Mugni H, Rodríguez P, Solange Vera M, do Nascimento M, et al. Effects of the herbicide Roundup on freshwater microbial communities: a mesocosm study. Ecol Appl . 2007;17(8):2310–22.

76 Watts M, Clausing P, Lyssimachou A, Schutte G, Guadagnini R, Marquex E. Glyphosate Monograph; PAN International. Pesiticde Action Netw Int. 2006;

77 Silva V, Montanarella L, Jones A, Fernández-Ugalde O, Mol HGJ, Ritsema CJ, et al. Distribution of glyphosate and aminomethylphosphonic acid (AMPA) in agricultural topsoils of the European Union. Sci Total Environ. 2017, Oct 15

78 Lancaster SH, Hollister EB, Senseman SA, Gentry TJ. Effects of repeated glyphosate applications on soil microbial community composition and the mineralization of glyphosate. Pest Manag Sci. 2010;66(1):59–64. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19697445

79 Guyton KZ, Loomis D, Grosse Y, El Ghissassi F, Benbrahim-Tallaa L, Guha N, et al. Carcinogenicity of tetra-chlorvinphos, parathion, malathion, diazinon, and glyphosate. Lancet Oncol. 2015 M;16(5):490–1. 2

50 51

monala aldatzen dute eta80, 81. Antzeman da , halaber, androgeno gutxiago bihurtzen direla estrogeno (ondorioz, hormona maskulino produzitzen dira femeninoak baino)82. Arratoiekin egindako azterketa esperimentaletan antzeman da glifosatoa oinarri duten produktuek ere ugalketa-hormonaren metabolismoa aldatzen dutela eta ugalkortasuna murrizten dutela83.

Beraz, aztertutako 5 ibaietatik 3tan glifosatoa antzeman izanak gure herrialdean her-bizida toxiko hori gehiegi erabili den susmoa eragiten du.

Nahaste toxikoak, uretako ekosistementzako arriskuak

2014an argitaratutako ikerketa batek84 lehen aldiz frogatu zuen Europako lurgaineko urak substantzia kimikoen nahasteez kutsatuta daudela, eta kutsadura-maila hain handia dela, non aztertutako 4.000 guneetako uretako ekosistemen % 42rengan toxikotasun kronikoa eragiten duten, eta % 14rengan, toxikotasun akutua. Toxikotasun handi hori plagizidei zor zaie, batez ere intsektizidek uretako faunarengan (arrainak eta ornogabeak) dituzten ondorioei, eta herbizidek landareengan (algak eta fitoplanktona) dituztenei ere. Horrek frogatzen du, Europan plagiziden erabilera araututa egon arren, inpaktu ekologikoa aurreikusitakoa baino handiagoa dela, eta uretako ekosistemak mehatxatzen dituela.

Plagizidekiko esposizio-mugak ezartze aldera Europa zein Espainia mailan egiten den plagiziden arriskuen ebaluazioa substantzia aktiboka egiten da; hau da, banan-banan. Hala ere, ikusi dugun bezala, ingurumena eta gu geu, plagizida-nahasteen eta, oro har, kimikoen (haietako batzuk oso toxikoak eta iraunkorrak) esposiziopean gaude; eta ba-tera dituzten ondorio kaltegarriak ez dira aztertzen. Gainera, frogatuta dago disruptore endorkinoak diren hainbat substantziekiko baterako esposizioak toxikotasun metagarria edo goratua85, izan dezakeela, esposizio-maila txikiagoetan substantziek banan-banan baino. Horrek argi uzten du hutsune handia dagoela plagiziden eta beste substantzia batzuen arriskuen ebaluazio-prozesuan. Eta, ingurumenean liberatzen diren substantzia kimiko kopurua gero eta handiagoa denez, nahaste toxiko horien arriskuen ebaluazioa inoiz baino premiazkoagoa da.

80 Walsh LP, McCormick C, Martin C, Stocco DM. Roundup inhibits steroidogenesis by disrupting steroido-genic acute regulatory (StAR) protein expression. Environ Health Perspect. 2000 ;108(8):769–76. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10964798

81 Thongprakaisang S, Thiantanawat A, Rangkadilok N, Suriyo T, Satayavivad J. Glyphosate induces human breast cancer cells growth via estrogen receptors. Food Chem Toxicol. 2013;59:129–36. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23756170

82 Defarge N, Takács E, Lozano V, Mesnage R, Spiroux de Vendômois J, Séralini G-E, et al. Co-Formulants in Glyphosate-Based Herbicides Disrupt Aromatase Activity in Human Cells below Toxic Levels. Int J Environ Res Public Health. 2016;13(3):264. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26927151

83 Romano MA, Romano RM, Santos LD, Wisniewski P, Campos DA, de Souza PB, et al. Glyphosate impairs male offspring reproductive development by disrupting gonadotropin expression. Arch Toxicol. 2012;86(4):663–73. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22120950

84 E Malaj, C Peter, M Grote, R Kühne, CP Mondy, P Usseglio-Polatera, Organic chemicals jeopardize the health of freshwater ecosystems on the continental scale. Proceedings of the National Academy of Sciences 111 (26), 9549-9554

85 Hass U, Boberg J, Christiansen S, Jacobsen PR, Vinggaard AM, Taxvig C, Poulsen ME, Herrmann SS, Jensen BH, Petersen A, Clemmensen LH, Axelstad M. Adverse effects on sexual development inrat offspring after low dose exposure to a mixture of endocrine disrupting pesticides. Reprod Toxicol 2012;34:261–74.

5/Espainiako ibaietan plagizida-kutsaduramurriztekoproposamenak

1 Araudia aplikatu: sistema-endokrinoa alda dezaketen substantzia aktiboen erabilera debekatu

Beharrezkoa da lehenbailehen aplikatzea sistema-endokrinoa alda dezaketen substantzia aktiboak erabiltzeko debekua, plagizidei buruzko 1107/2009 Araudian ezarritakoa.

Europako Batzordea EDC substantzia guztiak modu eraginkorrean identifikatzeko irizpideak garatzen eta Europan debekua aplikatzen atzeratuta badabil ere, ez da eragoz-pena Espainiako Gobernuak estatuan neurriak har ditzan. Esate baterako, Alemaniak egin duen bezala, klorpirifosa, Espainiako ibaietan zein elikagaietan gehien antzemandako intsektizida, erabiltzea debeka lezake.

2 Premiazkoa da neurriak abian jarri Espainian plagiziden erabilera erabat murrizteko

2011 eta 2015 artean, Danimarkak plagiziden erabilera % 40 murriztea lortu zuen. Frantziak plan bat abian jarri du 2025 urterako plagiziden erabilera erdira murrizteko. Danimarka, Suedia, Holanda eta Alemaniak neurriak ezarri dituzte azaleko urak eta edateko urak babesteko, hala nola moteltze-guneak, plagiziden monitorizazioa, plagi-ziden jitoa murrizteko tresnak, eta nekazariei informazioa eskaini. Espainiak 10 urtean plagiziden erabilera gutxienez % 50 murrizteko helburua ezarri behar du; horretarako, nekazariei eta herritarrei informazioa eta prestakuntza eman beharko die, baita neka-zaritza ekologikoa sustatu ere. Horrekin batera, lehenik eta behin, plagiziden erabilera debekatu beharko luke eremu publikoetan (parkeak, eskolak, golf-zelaiak) eta lorategi pribatuetan.

3 Nekazaritza-sistema industrializatu eutsiezina sistema agroekologiko bihurtu

Nekazaritza-eredu industrial eta globalizatuaren aurrean, gero eta jende gehiagok eskatzen du norabidea aldatu eta baliabide naturalen erabilera ekologikoki jasangarria eta sozialki bidezkoagoa izan dadin. Agronekazaritzak ezagutza zientifiko modernoetan eta, aldi berean, nekazarien ezagutza tradizionalaren alderdi positiboetan oinarritutako

Ekologistak Martxan

52 53


erabilera proposatzen du. Tokiko baliabideen eta bioaniztasunaren aprobetxamendua du oinarri, nekazaritza, abeltzaintza, arrantza eta basogintza txertatuta. Agronekaza-ritzak proposatzen du lursail bakoitzean erabilitako landare- eta animalia-aniztasuna handitzea, tokiko arraza eta barietateak berreskuratzea eta paisaiak dibertsifikatzea, nekazaritza-ekosistemen eraginkortasun produktiboa eta ekologikoa maximizatzeko. Oro har, saiatzen da lursailaz kanpoko produktuak, makineria astuna eta erregai fosilak ahalik eta gehien murrizten; agrotoxikoen ordez, baliabide naturalak modu egokian eta tokiko landareetatik ateratako prestakin naturalak erabiltzen; lurrari materia organikoa itzultzen; agroekosistemetan ura eta hezetasuna modu eraginkorrean kudeatzen; eta, horri lotuta, ureztapen-uraren erabilera minimizatzen.

4 4. Ingurumenari buruzko araudia ezagutza zientifikora egokitu.

Araudia eguneratu beharra dago ingurumena eta giza osasuna dosi txikiko doze-naka plagiziden eta beste substantzia kimiko toxiko batzuen nahasketekiko esposizio jarraituak eragin ditzakeen arriskuetatik babestuta egongo direla bermatzeko. Hau da, biztanleak eta ingurumena babestu behar dira benetan pairatzen duten esposiziotik. Egungo araudiak ingurumen-kalitateko arauak eta elikagaietan egon daitezkeen plagiziden hondakinen gehienezko mugak ezartzen ditu banakako substantzien dosi altuekiko esposizio-arriskuaren ebaluazioaren arabera, baina ez ditu beste ondorio batzuk kontuan hartzen, hala nola disrupzio endokrinoaren ondorioak, sistema im-munologikoaren eta neurologikoaren gaineko ondorioak eta abar.

Araudiak azken 20 urteotan lortutako ezagutza zientifiko handia jaso beharko luke: disrupzio endokrinoaren ondorioak, dosi txikien ondorioak, nahasketekiko esposi-zioaren ondorio sinergikoak, dosia-erantzuna kurba ez-monotonikoa, jaio aurreko eta lehen haurtzaroko esposizioarekiko kalteberatasuna, etab.

5 5. Azaleko uretako plagizidak monitorizatzeko programak eguneratu, hedatu eta bateratu

Konfederazio hidrografikoek burututako monitorizazio-programak plagiziden kont-sumoari buruzko datuei eta elikagaietan dauden plagiziden monitorizazio-programen emaitzei egokitu behar dira. Esate baterako, glifosatoa, Espainian gehien erabiltzen den herbizida, soilik 5 arrotan aztertzen da; klorpirifosa, Espainiako elikagaietan gehien antzemandako intsektizida, ez da arro guztietan aztertzen; eta elikagai askotan gehien antzemandako gainerako plagizidak (zipermetrina, deltametrina, edo ditiokarbamatoak) ez dira arro bakar batean ere aztertzen. Arro guztiek plagiziden zaintza-programa eduki beharko lukete; beharrezkoa da zaindu beharreko lehentasunezko substantzien eta subs-tantzia preferenteen zerrenda handitu eta bateratzea, eta Mugape Hidrografiko guztiek zaintzari dagozkion lege-betekizunak behintzat betetzen dituztela bermatzea. Izan ere, badira lehentasunezko substantzien eta substantzia preferenteen zerrendan jasotako plagizidak ere aztertzen ez dituzten arroak.

6 Legea betearazi

Txosten honetan laburbildutako monitorizazio-programa ofizialen emaitzek erakusten dute debekatutako plagiziden erabilera oso hedatua dagoela arro guztietan. Nekazariei osasunerako eta ingurumenerako dakartzaten arriskuei buruzko informazioa eman eta horren inguruan kontzientziatzeaz gain, beharrezkoa da ikerketak egitea eta debekatu-tako substantzia toxiko horien merkaturatzea eta erabilera salatzea.

Beharrezkoa da Espainian lindanoaren mapa zehatza osatzea, zeinak hondakinen trazabilitatea berregin eta lokalizatu eta antzeman gabeko isuri guztien kokapena iden-tifikatzen duen; hala, hondakinok kentzeari eta eragindako eremuak tratatu eta guztiz deskontaminatzeari ekin ahalko litzaioke, ahalik eta epe laburrean gure herrialdean kutsadura-karga hori guztiz desagerraraztea lortu arte.

Horrekin batera, Estatuko araudia aldatu beharko litzateke, otsailaren 7ko 140/2003 Errege Dekretua hain zuzen ere, zeinaren bidez giza kontsumoko uraren kalitatearen osasun-baldintzak ezartzen diren, lehentasunezko substantziak antzemandako tokietan produkziorako ura giza kontsumorako hartzea saihesteko xedez. Lege horrek berariaz de-bekatu beharko luke inoiz lindanoa antzeman den urak erabiltzea biztanleak hornitzeko, haren kontzentrazioa edozein dela ere, nazioarteko hainbat erakundek osasun-mailan gomendatzen duten bezala.

Ekologistak Martxan

54 55

Ibai hormonatuak. Plagizida disruptore endokrinoen presentzia ugari Espainiako ibaietan xostenI.

Era

nsk

ina

20

12

an

azt

ertu

tak

o et

a a

ntz

ema

nd

ak

o su

bst

an

tzia

pla

giz

ida

k m

uga

pe

hid

rog

rafi

koe

n a

rab

era

AZT

ERTU

A /

AN

TZEM

AN

A

Kant

auri

Due

ro

Ebro

G

aliz

ia

Gua

dian

a Ju

car

Miñ

o-Si

l EA

E Se

gura

Ta

jo

Arr

o-ko

p.

2, 4

-DIC

LORO

FEN

OXY

ACE

TICO

x

10

3,4-

DIC

LORO

ANIL

INA

xx

11

DD

T+EN

DO

SULF

AN S

ULF

ATO

x

10

ALAC

LORO

x

xx

x

x

x

xx

x

x

xx

xx

105

ALD

ICAR

BE

x

1

0

ALD

RIN

x

x

xx

x

x

x

61

ALFA

-CLO

RDAN

O

x

1

0

ALFA

-EN

DO

SULF

ANx

x

x

x

x

x

xx

x

x

x

10

1

AMET

RIN

A

x

x

x

3

0

ATRA

ZIN

Ax

x

xx

xx

x

x

x

x

xx

x

x9

5

ANTR

ACEN

Ox

xx

x

x

x

x

xx

x

7

3

BETA

-EN

DO

SULF

ANx

x

x

x

x

x

xx

x

x

9

1

BUTÓ

XID

O D

E PI

PERO

NIL

O (P

BO)

xx

11

BRO

MO

FOS

ETIL

x

10

CIS-

1,3

DIC

LORO

PRO

PEN

O

x

1

0

CLO

ROFE

NVI

NFO

Sx

x

xx

x

x

x

xx

xx

xx

xx

x10

6

CLO

PIRA

LID

A

x

1

0

CLO

ROPI

RIFO

Sx

x

x

xx

x

x

xx

xx

x

xx

x10

5

CLO

RTAL

-DIM

ETIL

xx

11

DEL

TA-H

CHx

x

x

xx

x

x

x

xx

xx

x

10

3

DEL

TAM

ETRI

NA

x

10

DES

ETIL

ATRA

ZIN

A

x

x

x

2

1

DES

ISO

PRO

PILA

TRAZ

INA

x

10

DIA

ZIN

ON

x

xx

21

DIC

LOFO

P

x

1

0

DIC

LORV

OS

x

10

DIE

LDRI

N

x

x

x

xx

x

x

6

1

DIF

ENO

CON

AZO

L

x

1

0

DIM

ETO

ATO

xx

xx

22

DIS

ULF

OTO

N

x

1

0

DIU

RON

xx

xx

x

xx

xx

xx

xx

xx

xx

98

END

OSU

LFAN

SU

LFAT

Ox

xx

x

xx

x

x

xx

x

x

x

x10

4

END

OSU

LFAN

x

x

20

END

RIN

x

x

x

x

x

x

60

END

RIN

CET

ON

A

x

x

2

0

ETH

OFU

MES

ATE

x

10

ETO

PRO

FOS

x

x

20

FEN

AMIF

OS

x

10

FEN

CLO

RFO

S

x

x

2

0

FEN

ITRO

TIO

N

x

x

2

0

FON

OFO

S

x

x

2

0

FOSA

LON

E

x

1

0

GAM

MA-

CLO

RDAN

O

x

1

0

GLI

FOSA

TO

x

x

x

x

x

x3

3

HAL

OXI

FOP

x

10

HCH

SU

MA

x

xx

xx

xx

xx

54

ALFA

-HCH

x

xx

xx

x

x

x

xx

xx

x

xx

105

BETA

-HCH

x

xx

xx

x

x

xx

xx

xx

x

xx

106

GAM

MA-

HCH

x

xx

x

xx

x

x

62

EPSI

LON

-HCH

x

10

HEP

TACL

ORO

x

x

x

x

x

x

x

x

x

90

HEP

TACL

ORO

EPO

XID

Ox

x

x

x

x

x

x

x

x

9

0

HEX

ACLO

ROBE

NCE

NO

x

xx

x

x

xx

x

x

x

82

IMAZ

ALIL

x

xx

21

ISO

DRI

N

x

x

x

x

x

5

0

ISO

PRO

TURO

Nx

x

xx

x

x

xx

xx

xx

xx

xx

x9

8

LIN

DAN

O (G

AMM

A-H

CH)

xx

xx

x

xx

xx

xx

65

LIN

URO

N

x

x

1

1

MAL

ATIO

Nx

x

x

x

x

x

5

1

MET

ALAX

IL

x

1

0

MET

ILCL

ORP

IRIF

OS

x

10

MET

AZAC

LORO

x

10

Ekologistak Martxan

56 57

Ibai hormonatuak. Plagizida disruptore endokrinoen presentzia ugari Espainiako ibaietan xostenSU

STA

NCI

A:

AN

ALI

ZAD

A /

DET

ECTA

DA

Cant

ábri

coD

uero

Ebro

Gal

icia

Gua

dian

aJú

car

Miñ

o-Si

lPa

ís v

asco

Segu

raTa

joN

º Cue

ncas

MET

OLA

CLO

RO

x

xx

x

xx

xx

xx

x

6

5

MET

OXI

CLO

RO

x

x

x

3

0

MET

RIBU

ZIN

A

x

x

x

3

0

MEV

INFO

S

x

1

0

MO

LIN

ATO

xx

x

x

31

OXI

FLU

ORF

EN

x

x

2

0

OXO

LIN

ICO

, ACI

DO

x

10

DD

D

x

x

x

x

4

0

DD

E

x

xx

x

xx

x

x

6

2

DD

T

x

xx

x

x

x

x

6

2D

DTS

DIR

ECTI

VA 8

6/28

0/CE

E SU

MA

MÁX

IMA

x

x

x

xx

41

PARA

TIO

N

X

x

x

x

4

0

P-D

ICLO

ROBE

NCE

NO

x

x

x

30

PEN

DIM

ETAL

INA

x

x

x

30

PEN

TACL

ORO

BEN

CEN

O

x

x

X

x

x

x

x

7

0

PEN

TACL

ORO

FEN

OL

xx

x

x

x

xx

52

PIRI

MET

ANIL

xx

11

PIRI

MIC

ARB

xx

11

PIRI

MIF

OS

MET

IL

x

X

2

0

PRO

MET

RIN

A

X

x

x

x

x

4

1

PRO

PAZI

NA

x

10

PRO

PIZA

MID

A

x

x

1

1

SECB

UM

ETO

N

x

x

2

0

SIM

AZIN

Ax

x

xx

x

x

xx

xx

x

x

xx

x9

6

TERB

UTI

LAZI

NA

xx

xx

xx

xx

xx

xx

xx

xx

xx

99

TERB

UTR

INA

x

x

x

x

x

x

xx

71

TIAB

END

AZO

L

x

x

1

1

TRIB

UTI

LEST

AÑO

x

x

x

x

40

TRIC

LOSA

N

x

1

0

TRIE

TAZI

NA

Xx

x

x

31

TRIF

LURA

LIN

Ax

x

x

x

x

x

xx

x

x

x

10

1

TRIM

ETO

PRIM

xx

11

Nº T

OTA

L24

436

1236

2045

126

544

2138

1150

1359

2417

1294

46

II. E

ran

skin

a2

01

6a

n a

zter

tuta

ko

eta

an

tzem

an

da

ko

sub

sta

ntz

ia p

lag

izid

ak

mu

gap

e h

idro

gra

fik

oen

ara

ber

a

AZT

ERTU

A /

AN

TZEM

AN

A

Kant

auri

Due

ro

Ebro

G

aliz

ia

Gua

dian

a Ju

car

Miñ

o-Si

l EA

E Se

gura

Ta

jo

Arr

o-ko

p.

2, 4

-DIC

LORO

FEN

OXY

ACE

TICO

x

10

3,4-

DIC

LORO

ANU

LIN

A

x

x

1

1

44D

DT+

END

OSU

LFAN

SU

LFAT

O

x

1

0

ACLO

NIF

EN

x

xx

x

3

1

ALAC

LORO

x

x

x

x

xx

xx

xx

xx

x

xx

105

ALD

ICAR

BE

x

1

0

ALD

RIN

x

x

x

x

x

x

60

ALFA

-CIP

ERM

ETRI

NA

x

x

20

ALFA

-CLO

RDAN

O

x

1

0

ALFA

-EN

DO

SULF

ANx

x

x

xx

X

x

xx

x

x

x7

3

AMET

RIN

A

x

x

x

3

0

ATRA

ZIN

Ax

x

xx

xx

x

x

x

xx

x

x8

5

ANTR

ACEN

Ox

xx

x

x

x

x

xx

x

x

7

4

BETA

-CIP

ERM

ETRI

NA

x

10

BETA

-EN

DO

SULF

ANx

x

x

x

X

x

xx

x

6

1

BUTÓ

XID

O D

E PI

PERO

NIL

O (P

BO)

xx

11

BRO

MO

FOS

ETIL

x

10

CIS-

1,3

DIC

LORO

PRO

PEN

O

x

x

1

1

CLO

ROFE

NVI

NFO

Sx

x

x

x

x

x

xx

x

x

x

x10

2

CLO

PIRA

LID

A

x

1

0

CLO

ROPI

RIFO

Sx

x

xx

x

x

x

xx

x

x

xx

x8

6

CLO

RPIR

IFÓ

S ET

IL

x

x

x

X

2

2

CLO

RPIR

IFÓ

S M

ETIL

x

x

x

30

CLO

ROTO

LURO

N

x

x

1

1

CLO

RTAL

-DIM

ETIL

x

10

DD

D

x

x

xx

x

x

5

1

DD

E

x

xx

x

xx

x

x

x

6

3

DD

T

x

xx

x

xx

x

x

6

2

Ekologistak Martxan

58 59

Ibai hormonatuak. Plagizida disruptore endokrinoen presentzia ugari Espainiako ibaietan xostenA

ZTER

TUA

/ A

NTZ

EMA

NA

Ka

ntau

riD

uero

Eb

ro

Gal

izia

G

uadi

ana

Juca

r M

iño-

Sil

EAE

Segu

ra

Tajo

A

rro-

kop.

DD

TS D

IREC

TIVA

86/

280/

CEE

SUM

A M

ÁXIM

A

x

x

x

x

x

x

4

2

DEL

TAM

ETRI

NA

x

10

DES

ETIL

ATRA

ZIN

A

x

x

x

xx

3

2D

ESIS

OPR

OPI

LATR

AZIN

A

x

xx

2

1D

IAZI

NO

N

x

x

xx

x

x

4

2D

ICLO

FOP

x

10

DIC

LORV

OS

x

x

x

x

40

DIE

LDRI

N

x

x

x

xx

x

x

6

1D

IFEN

OCO

NAZ

OL

x

10

DIM

ETO

ATO

xX

x

21

DIS

ULF

OTO

N

x

1

0D

IURO

N

x

xx

x

x

xx

xx

xx

xx

x

x8

7EN

DO

SULF

AN S

ULF

ATO

x

x

xx

x

x

xx

x

x

x

x

92

END

OSU

LFAN

xx

11

END

RIN

x

x

x

x

x

x

60

END

RIN

CET

ON

A

x

x

2

0ET

HO

FUM

ESAT

E

x

1

0ET

IL-P

ARAT

ION

x

10

ETO

PRO

FOS

x

x

20

FEN

AMIF

OS

x

10

FEN

CLO

RFO

S

x

x

2

0FE

NIT

ROTI

ON

x

x

20

FON

OFO

S

x

x

2

0FO

SALO

NE

x

10

GAM

MA-

CLO

RDAN

O

x

1

0G

LIFO

SATO

x

xx

xx

x

xx

53

HAL

OXI

FOP

x

10

HCH

SU

MA

x

x

xx

xx

xx

xx

64

ALFA

-HCH

x

x

xx

x

x

xx

xx

xx

x

xx

105

BETA

-HCH

x

x

xx

x

x

xx

xx

xx

xx

xx

106

DEL

TA-H

CHx

x

x

xx

x

x

x

x

xx

xx

x10

4EP

SILO

N-H

CH

x

x

x

xx

3

2G

AMM

A H

CHx

xx

x

xx

x

x

xx

x

xx

x

x10

5H

EPTA

CLO

ROx

x

x

x

x

x

x

x

x

9

0H

EPTA

CLO

RO E

POXI

DO

x

x

x

x

x

x

x

x

x

90

HEX

ACLO

ROBE

NCE

NO

xx

xx

x

x

xx

x

x

x

83

IMAZ

ALIL

xx

x

xx

xx

43

ISO

DRI

N

x

x

x

x

x

x

6

0

ISO

PRO

TURO

N

x

xx

x

x

xx

xx

x

x

x

x8

5LI

NU

RON

xx

xx

xx

33

MAL

ATIO

Nx

x

x

x

x

x

x

7

0M

ETAL

AXIL

x

10

MET

ILCL

ORP

IRIF

OS

x

10

MET

AZAC

LORO

x

10

MET

OLA

CLO

RO

x

xx

x

xx

xx

xx

6

4M

ETO

XICL

ORO

x

x

x

30

MET

RIBU

ZIN

A

x

x

xx

3

1M

EVIN

FOS

x

10

MO

LIN

ATO

xx

x

x

31

OXA

DIA

ZON

x

10

OXI

FLU

ORF

EN

x

xx

xx

3

2P,

P’-D

ICO

FOL

x

xx

x

x

41

PARA

TIO

N

X

x

x

x

4

0PA

RATI

ON

MET

IL

X

P-

DIC

LORO

BEN

CEN

O

x

x

2

0PE

ND

IMET

ALIN

A

x

x

x

3

0PE

NTA

CLO

ROBE

NCE

NO

x

x

X

x

x

x

x

70

PEN

TACL

ORO

FEN

OL

x

x

x

xx

x

51

PIRI

MET

ANIL

xx

11

PIRI

MIC

ARB

x

10

PIRI

MIF

OS

MET

IL

x

x

X

2

1PR

OM

ETO

N

x

1

0PR

OM

ETRI

NA

X

x

x

x

x

50

PRO

PAZI

NA

X

x

x

30

PRO

PIZA

MID

A

X

x

2

0Q

UIN

OXI

FEN

O

x

x

x

3

0SE

CBU

MET

ON

x

x

20

SIM

AZIN

Ax

x

xx

X

x

x

xx

x

x

xx

x10

4SI

MET

RIN

A

X

1

0TE

RBU

TILA

ZIN

Ax

x

xx

xX

x

xx

xx

xx

x

x

x10

6TE

RBU

TRIN

Ax

x

xx

x

x

xx

x

xx

8

3TI

ABEN

DAZ

OL

xx

x

21

TRIA

ZOFO

S

X

1

0TR

IBU

TILE

STAÑ

Ox

x

x

x

4

0TR

IETA

ZIN

A

X

x

x

x

x

4

1TR

IFLU

RALI

NA

x

xx

x

x

xx

xx

x

x

x

xx

104

Nº T

OTA

L SU

STAN

CIAS

202

3412

3721

533

267

5634

5613

5517

579

1715

104

50

(a) S

e ha

n co

nsid

erad

or c

onju

ntam

ente

los

isóm

eros

o-p

’-DD

T y

p-p’

-DD

T

...asóciate • www.ecologistasenaccion.org

Andalucía: 954 90 39 84 [email protected]

Aragón: 629 13 96 09 - 629 13 96 80 [email protected]

Asturies: 985 36 52 24 [email protected]

Canarias: 928 36 22 33 - 922 31 54 75 [email protected]

Cantabria: 608 95 25 14 [email protected]

Castilla y León: 983 21 09 70 [email protected]

Castilla-La Mancha: 608 82 31 10 [email protected]

Catalunya: 648 76 11 99 [email protected]

Ceuta: 956 50 32 64 [email protected]

Comunidad de Madrid: 915 31 27 39 [email protected]

Euskal Herria: 944 79 01 19 [email protected]

Extremadura: 638 60 35 [email protected]

La Rioja: 941 24 51 14 - 616 38 71 56 [email protected]

Melilla: 951 40 08 73 [email protected]

Navarra: 659 13 51 [email protected]

País Valencià: 965 25 52 70 [email protected]

Región Murciana: 968 28 15 32 - 629 85 06 58 [email protected]

http://www.ecologistasenaccion.org/accion/asociarse.htm

otn ibai hormonatuak - ecologistas en acción · 2018. 12. 1. · laburpena plagizidak organismo...

Documents