ORNODUNAK4. GAIA

1. LIBURUKIA

ANIMALIEN ERREINUA

ANIMALIEN EZAUGARRIAK:• ZELULANIZTUNAK DIRA.• ZELULA EUKARIOTOAZ ERATUTA• NUTRIZIO HETEROTROFOA• SENTIKORTASUN HANDIA (INFORMAZIOA ZENTSUMEN-ORGANOEN BIDEZ JASO).•LEKUALDATZEKO GAI DIRA

ORNODUNAK ETA ORNOGABEAK

• ANIMALIAK BI ANIMALIA TALDE HANDITAN BANATZEN DIRA

ORNODUNAK : BIZKARREZURRA DUTEN ANIMALIAK DIRA (ENDOESKELETOA DUTE)

ORNOGABEAK : EZ DUTE BIZKARREZURRIK BATZUEK EZ DUTE ESKELETORIK BESTE BATZUEK EXOESKELETOA DUTE.

http://www.youtube.com/watch?v=_3IzrQ6oCoY

• ENDOESKELETOA • BIZKARREZURRA ORNO IZENEKO ATAL

ARTIKULATUZ OSATUTA • GORPUTZAK 3 ATAL (BURUA, ENBORRA ETA

BUZTANA)• GORPUTZ-ADAR ARTIKULATUAK (HANKAK, HEGOAK,

HEGALAK) • NERBIO SISTEMA GARATUA • ALDEBIKO SIMETRIA

• BOST TALDE DAUDE• UGAZTUNAK, HEGAZTIAK, NARRASTIAK, ANFIBIOAK,

ARRAINAK

• ORNODUNEN EZAUGARRIAK

UGAZTUNEN EZAUGARRIAKGORPUTZA LEPOA, LAU GORPUTZ ADAR ETA BUZTANA DUTE BELARRIA DUEN ORNODUN BAKARRA GORPUTZA ILEZ ESTALITA ESPAINAK ETA HORTZAK AHOAN IZERDI GURUINAK ETA UGATZ GURUINAK (ESNEA EKOIZTU)FUNTZIOA GEHIENAK LEHORTARRAK BATZUK ITSASTARRAK HOMEOTERMOAK (GORPUTZ TENPERATURA KONSTANTE EUTSI) BIRIKEN BIDEZ ARNASTU ERA ASKOTAKO ELIKADURA BARNE-ERNALKETA (ERNALKETA GORPUTZAREN BARRUAN GERTATU) BIBIPAROAK (UMEAK SABELEAN GARATU ETA JAIO ONDOREN ESNEA

HARTU)HIRU UGAZTUN TALDE DAUDE: MONOTREMATUAK MARTSUPIALAK ETA KARENDUNAKhttp://www.youtube.com/watch?v=uGzi0Igh6ZI

HEGAZTIEN EZAUGARRIAKGORPUTZA GORPUTZ AERODINAMIKOA ETA LUMAZ ESTALITA LAU GORPUTZ ADARRETAN; HANKAK EZKATAZ ESTALITA, LAUNA HATZ

DITUZTE, AURREKOAK HEGOAK DIRA GORPUTZ ARINA DUTE HEZURRAK HUTSAK DAUDELAKO HEGAN ERRAZ

EGITEKO BULARREAN GILA IZENEKO HEZURRA DAGO, GILAK HEGOAK MUGITZEKO

GIHARRA EUSTEN DU MOKOA DUTE HORTZIK EZ MOKOAREN FORMA ELIKADURAREN

ARABERAKOA

FUNTZIOA GEHIENAK LEHORTARRAK HEGAN EGITEN DUTE BATZUK IZAN EZIK (OSTRUKAK) HOMEOTERMOAK (GORPUTZ TENPERATURA KONSTANTE EUTSI) BIRIKEN BIDEZ ARNASTU. BIRIKAK AIRE ZAKU IZENEKO BARRUNBE BATEKIN

LOTUTA HOBETO HEGAN EGITEKO BARNE-ERNALKETA (ERNALKETA GORPUTZAREN BARRUAN GERTATU) ERA ASKOTAKO ELIKADURA OBIPAROAK

NARRASTIEN EZAUGARRIAKGORPUTZA GORPUTZA EZKATAZ ESTALITA DORTOKEK OSKOLA DUTE ERE BAI SUGEEK ETA MUSKERREK AZALA BERRITZEN DUTE HAZTEAN (MUDA) LAU GORPUTZ-ADARRAK; HANKAK DIRA (SUGEAK IZAN EZIK, EZ DUTE HANKIK)

FUNTZIOA GEHIENAK LEHORTARRAK DORTOKA BATZUK ITSASTARRAK POIKILOTERMOAK (GORPUTZ TENPERATURA KANPOKO TENPERATURA ARABERA

IZAN) HERRESTAN IBILI BIRIKEN BIDEZ ARNASTU GEHIENAK HARAGIJALEAK DORTOKEK MOKOA DUTE, SUGEEK POZOIA DUTE BARNE-ERNALKETA (ERNALKETA GORPUTZAREN BARRUAN GERTATU) OBIPAROAK SUGE BATZUK OBOBIBIPAROAK (ARRAUTZA AMAREN SABELEAN GARATU)

LAU NARRASTI TALDE DAUDE: OFIDIOAK SAURIOAK KELONIOAK KROKODILIOAK

ANFIBIOEN EZAUGARRIAKGORPUTZA LAU GORPUTZ ADARRAK HANKAK DIRA LARRUAZALA HEZEA,MEHEA ETA BABESIK GABEAFUNTZIOA LEHORTARRAK (TXIKITAN URTARRAK HELDUTAN LEKU HEZEETAN

BIZI) POIKILOTERMOAK (TENPERATURA EZIN KONSTANTE EUTSI) AZALA ETA BIRIKEN BIDEZ ARNASTU (LARBEK ZAKATZEN BIDEZ

ARNASTU) HARAGIJALEAK (ZAPABURUAK BELARJALEAK) BARNE-ERNALKETA (URODELOEK EGITEN DUTE) EDO KANPO-

ERNALKETA (ANUROEK EGITEN DUTENA) METAMORFOSIA OBIPAROAK BATZUK OBOBIBIPAROAK (ARRABIOAK ESATERAKO)BI TALDE DAUDE: ANUROAK (HELDUAK DIRENEAN EZ DUTE ISATSAURODELOAK (ISATSA DUTENAK)

ARRAINEN EZAUGARRIAKGORPUTZA FUSIFORMEAK (GORPUTZA ZABALAGOA DA ERDIALDEAN

MUTURREAN BAINO) GORPUTZ-ADARRAK HEGALAK DIRA GORPUTZA EZKATAZ ESTALITA ALBO-LERROA IZATEN DUTE (ZENTZUMEN-ORGANOA DA,

INGURUNEKO DARDARA NABARITZEKO) IGERI-MASKURIA DUTE (AIREZ BETERIK SAKONERA KONTROLATZEKO)FUNTZIOA URTARRAK POIKILOTERMOAK DIRA ZAKATZEN BIDEZ ARNASTU HARAGIJALEAK KANPO-ERNALKETA (ERNALKETA GORPUTZAREN KANPOAN GERTATU) OBIPAROAK (MARRAZOEK OBOBIBIPAROAK DIRA ETA BARNE-ERNALKETA

DUTE)BI TALDE DAUDE: ARRAIN KARTILAGODUNAK ETA HEZURDUNAK

Ezaugarriak

•

•

3, 4, 5 3, 4, 5 ariketakariketak

• •Bizi

•AutotrofoaAutotrofoa•.

• Ha •Izaki bizidu

• U•Izaki

Konposizio kimikoa

Kontzeptua: Kontzeptua: Izaki bizidun gehienak C, H, O, eta N osatuta gaude nagusiki, hauek bi motako substantziak osa ditzakete.

• Substantzia ez.organikoak•Izaki bizidun nahiz bizigabeetan agertzen dira (C-rik ez) : Ura eta Gatz mineralak

• Substantzia organikoak •Izaki bizidunetan soilikagertzen dira (C agertzen da): •GluzidoakGluzidoak: glukosa (energia lortu) eta zelulosa (egiturak sortu)•LipidoakLipidoak: energia erreserbak•Proteinak:Proteinak: bizi funtzioak erregulatu, O2 garraiatu (hemoglobina), babesa (antigorputzak)•Material genetikoaMaterial genetikoa: Informazio genetikoa gorde (ADN)

ZelulaKontzeptua: Kontzeptua: Bizi unitate txikiena da, egitura unitatea da eta funtzioanala da.

Zelularen elementuak• MintzaMintza: zelula babestuz eta mantenugaien erregulazioaz arduratzen da.• ZitoplasmaZitoplasma: Zelularen barnekaldea, bertan organuluak daude

Zelula motak • EukariotoaEukariotoa: material genetikoa nukleo baten barruan dago• ProkariotaProkariota: material genetikoa aske dago zitoplasman.

http://www.youtube.com/watch?v=iEiPpoONMwM