AQUELES DIFÍCILES ANOSAQUELES DIFÍCILES ANOS

PRESENTACIÓNPRESENTACIÓN

► Isolina Bento Martínez, Isolina Bento Martínez, Ina, naceu en Ina, naceu en Camposancos (A Camposancos (A Guarda) o 19 de Guarda) o 19 de novembro do 1931. Os novembro do 1931. Os seus pais eran de seus pais eran de Camposancos e a súa Camposancos e a súa avoa era italiana. avoa era italiana. Estudou ata os 10 ou 11 Estudou ata os 10 ou 11 anos. Con esta idade anos. Con esta idade comezou a traballar comezou a traballar coidando dos seus coidando dos seus irmáns e nas leiras.irmáns e nas leiras.

► No ano 1954 casa con José Luis e ó ano seguinte, No ano 1954 casa con José Luis e ó ano seguinte, con 22 anos de idade, teñen o seu primeiro fillo, con 22 anos de idade, teñen o seu primeiro fillo, José Luis. Ós 14 meses teñen a segunda, Aurora. No José Luis. Ós 14 meses teñen a segunda, Aurora. No ano 1966 emigrou a Francia coa intención de ano 1966 emigrou a Francia coa intención de aforrar para arranxar a casa que lle deran os seus aforrar para arranxar a casa que lle deran os seus pais. Alí traballou nunha casa criando un rapaz pais. Alí traballou nunha casa criando un rapaz durante 8 anos pero volvendo a Camposancos durante 8 anos pero volvendo a Camposancos periodicamente para ver á familia. Regresou en periodicamente para ver á familia. Regresou en 1977 e seguiu traballando leiras ata que puido. 1977 e seguiu traballando leiras ata que puido. Agora dedicase ás tarefas da casa e cando pode fai Agora dedicase ás tarefas da casa e cando pode fai algunha viaxe, sobre todo a Fátima.algunha viaxe, sobre todo a Fátima.

PRESENTACIÓNPRESENTACIÓN

► José Luis Savariz Díaz, José Luis Savariz Díaz, Llois, naceu o 18 de Llois, naceu o 18 de xaneiro de 1933 en xaneiro de 1933 en Mislata (Valencia). O seu Mislata (Valencia). O seu pai era de Camposancos pai era de Camposancos e a súa nai portuguesa. e a súa nai portuguesa. Con 8 anos foi vivir para Con 8 anos foi vivir para Camposancos onde Camposancos onde estudou ata os 12 que estudou ata os 12 que comezou a traballar comezou a traballar sacudindo sacos de sacudindo sacos de cemento.cemento.

► Con 13 anos foise a Guadalaxara a traballar na Con 13 anos foise a Guadalaxara a traballar na construción como peón onde estivo arredor de 3 construción como peón onde estivo arredor de 3 anos. Alí a súa xornada de traballo era de 12 ou 14 anos. Alí a súa xornada de traballo era de 12 ou 14 horas. Logo traballou en Valladolid na finca dun horas. Logo traballou en Valladolid na finca dun terratenente. Regresou a Camposancos e casou terratenente. Regresou a Camposancos e casou con Ina no 1954. Xa casado e con fillos traballou en con Ina no 1954. Xa casado e con fillos traballou en Vitoria uns 2 anos. No 1964 marchou a Francia con Vitoria uns 2 anos. No 1964 marchou a Francia con dous compañeiros para traballar na construción ata dous compañeiros para traballar na construción ata 1977. Cando voltou traballou ata a súa xubilación, 1977. Cando voltou traballou ata a súa xubilación, con 61 anos, na empresa onde de neno sacudía con 61 anos, na empresa onde de neno sacudía sacos de cemento. Agora adícase, como a súa sacos de cemento. Agora adícase, como a súa muller, a facer as tarefas da casa e a viaxar.muller, a facer as tarefas da casa e a viaxar.

A PRAIA DO MUÍÑOA PRAIA DO MUÍÑO

► Fotografía da praia do Fotografía da praia do Muíño nos anos 50.Muíño nos anos 50.

HISTORIAS DA GUERRA CIVILHISTORIAS DA GUERRA CIVIL

► O pai de Ina, Valentín, foi á guerra recrutado polo bando O pai de Ina, Valentín, foi á guerra recrutado polo bando franquista. Ela recorda que cando era nena e o seu pai franquista. Ela recorda que cando era nena e o seu pai chegou da guerra non se achegou a ela e aos seus chegou da guerra non se achegou a ela e aos seus irmáns. Eles choraban con tristura pensando que seu pai irmáns. Eles choraban con tristura pensando que seu pai non os quería e resultou ser que viña cheo de piollos!non os quería e resultou ser que viña cheo de piollos!

► Conta tamén Ina que nunha casa do pobo daban comida Conta tamén Ina que nunha casa do pobo daban comida para os fillos dos que estaban na guerra. Un día ela foi co para os fillos dos que estaban na guerra. Un día ela foi co seu irmán Xerónimo e coa escusa de que a súa nai seu irmán Xerónimo e coa escusa de que a súa nai traballaba leiras, que nin sequera eran dela, e tiña o que traballaba leiras, que nin sequera eran dela, e tiña o que darlles de comer, non lle deron nada. O mesmo lles darlles de comer, non lle deron nada. O mesmo lles pasou coa roupa. Ela replica que sen embargo para os pasou coa roupa. Ela replica que sen embargo para os fillos dos falanxistas había tanto comida como roupa.fillos dos falanxistas había tanto comida como roupa.

► Outra anécdota que recorda é que un día que súa Outra anécdota que recorda é que un día que súa nai a mandou ir á tenda comezaron a verse avións. nai a mandou ir á tenda comezaron a verse avións. O tendeiro díxolle que fora para casa porque ían O tendeiro díxolle que fora para casa porque ían tirar bombas e ela contestoulle que quería oílas. tirar bombas e ela contestoulle que quería oílas. Disto Ina comenta: “o que fai a ignorancia...”Disto Ina comenta: “o que fai a ignorancia...”

► Llois pasou a Guerra Civil en Valencia. Alí cando Llois pasou a Guerra Civil en Valencia. Alí cando escoitaba as sereas de alerta de bombardeo corría escoitaba as sereas de alerta de bombardeo corría cara aos refuxos subterráneos. Sempre levaba un cara aos refuxos subterráneos. Sempre levaba un pauciño colgado para que, en caso de alerta, o pauciño colgado para que, en caso de alerta, o mordera para que se estoupaba unha bomba cerca mordera para que se estoupaba unha bomba cerca non lle rebenteran os tímpanos.non lle rebenteran os tímpanos.

O COLEXIO DOS XESUÍTAS DE O COLEXIO DOS XESUÍTAS DE CAMPOSANCOSCAMPOSANCOS

► Durante os anos da guerra e da ditadura no colexio Durante os anos da guerra e da ditadura no colexio dos Xesuítas de Camposancos había unha prisión. dos Xesuítas de Camposancos había unha prisión. Ina lembra que nela había moitos homes e que os Ina lembra que nela había moitos homes e que os metían en camións para levalos a onde se atopa metían en camións para levalos a onde se atopa agora a Sangriña para fusilalos. Un día a súa nai ía agora a Sangriña para fusilalos. Un día a súa nai ía da Guarda a Camposancos e os militares da Guarda a Camposancos e os militares mandárona ir dar a volta polo monte. Cando mandárona ir dar a volta polo monte. Cando chegou a casa escoitou os disparos e díxolle a Ina e chegou a casa escoitou os disparos e díxolle a Ina e aos seus irmáns que non saíran da casa. Ós aos seus irmáns que non saíran da casa. Ós fusilados soterrábanos a todos nunha fosa común e fusilados soterrábanos a todos nunha fosa común e cando se fixo a parte nova do cemiterio da Guarda cando se fixo a parte nova do cemiterio da Guarda atopáronse ósos alí.atopáronse ósos alí.

CONSECUENCIAS DA GUERRACONSECUENCIAS DA GUERRA

► Na familia de Ina os franquistas mataron a un tío Na familia de Ina os franquistas mataron a un tío seu e a outro tivérono preso durante moitos anos seu e a outro tivérono preso durante moitos anos no cárcere de Tui. Alí aprendeu o oficio de no cárcere de Tui. Alí aprendeu o oficio de marmolista e tamén a pintar (Ina conserva un marmolista e tamén a pintar (Ina conserva un retrato da súa nai pintado por el). Acabaron retrato da súa nai pintado por el). Acabaron soltándoo porque non tiñan nada en contra del.soltándoo porque non tiñan nada en contra del.

A INFANCIAA INFANCIA► A ESCOLA. Ina aprendeu na escola “as catro regras” A ESCOLA. Ina aprendeu na escola “as catro regras”

(sumar, restar, multiplicar e dividir) e tamén a ler e (sumar, restar, multiplicar e dividir) e tamén a ler e a escribir. Recorda que tiña que levar un lazo a escribir. Recorda que tiña que levar un lazo branco e que tiña que cantar o “Cara el sol”. branco e que tiña que cantar o “Cara el sol”. Estáballes permitido falar en galego.Estáballes permitido falar en galego.

► OS XOGOS. Llois recorda que xogaba ás casiñas OS XOGOS. Llois recorda que xogaba ás casiñas con Ina, e ela xogos como a corceta, a corda ou o con Ina, e ela xogos como a corceta, a corda ou o escondite.escondite.

► A ROUPA. A roupa que utilizaban era feita con A ROUPA. A roupa que utilizaban era feita con remendos e non tiñan zapatos.remendos e non tiñan zapatos.

► AS CASAS. “Eran vellas pero moi limpiñas” afirma AS CASAS. “Eran vellas pero moi limpiñas” afirma Ina. Conta que os sábados non ían á leira para Ina. Conta que os sábados non ían á leira para fregar a casa. Llois conta que as latrinas eran de fregar a casa. Llois conta que as latrinas eran de madeira e tiñan un burato debaixo do cal se madeira e tiñan un burato debaixo do cal se acumulaban os excrementos para facer abono.acumulaban os excrementos para facer abono.

► AS FESTAS. As festas eran animadas con AS FESTAS. As festas eran animadas con acordeóns, gaitas e bombos. Máis tarde chegaron acordeóns, gaitas e bombos. Máis tarde chegaron as orquestras.as orquestras.

AS FESTASAS FESTAS

ANOS DE MOITA FAMEANOS DE MOITA FAME

► Os anos da guerra e os posteriores foron anos de Os anos da guerra e os posteriores foron anos de moita fame. Sendo rapaces Ina e Llois lémbranse moita fame. Sendo rapaces Ina e Llois lémbranse de ter que pedir comida nalgunhas casas e de de ter que pedir comida nalgunhas casas e de xente que cando os atopaba pola rúa levábanos con xente que cando os atopaba pola rúa levábanos con eles e dábanlles pan.eles e dábanlles pan.

► Ina tamén conta que os da prisión dos Xesuítas lle Ina tamén conta que os da prisión dos Xesuítas lle daban caldeiros coa comida que lles sobraba para daban caldeiros coa comida que lles sobraba para os porcos pero eles aínda rebuscaban ben se había os porcos pero eles aínda rebuscaban ben se había algo que puideran aproveitar.algo que puideran aproveitar.

NIN AS POMBAS TIÑAN QUE NIN AS POMBAS TIÑAN QUE COMERCOMER

UN INVENTOR NA FAMILIAUN INVENTOR NA FAMILIA

► O pai de Llois, que el describe como home bastante O pai de Llois, que el describe como home bastante intelixente, inventou un acendedor eléctrico. Este intelixente, inventou un acendedor eléctrico. Este invento servíalle para comerciar con el pero non o invento servíalle para comerciar con el pero non o cobraba en diñeiro senón en comida.cobraba en diñeiro senón en comida.

O PASO DA CIDADE Á ALDEAO PASO DA CIDADE Á ALDEA

► Cando Llois chegou a Camposancos o seu nivel Cando Llois chegou a Camposancos o seu nivel económico non era mellor co da xente da aldea. económico non era mellor co da xente da aldea. Non dispoñían de cartos nin sequera para comer, Non dispoñían de cartos nin sequera para comer, facíano grazas ó que os veciños lle daban. Pero facíano grazas ó que os veciños lle daban. Pero aínda así traían da cidade certas modernidades que aínda así traían da cidade certas modernidades que en Camposancos non se coñecían, como a radio. Os en Camposancos non se coñecían, como a radio. Os veciños poñíanse debaixo da súa xanela a veciños poñíanse debaixo da súa xanela a escoitala.escoitala.

QUÉRENDOSE DENDE NENOSQUÉRENDOSE DENDE NENOS

► Cando Luis chegou a Camposancos acostumaba Cando Luis chegou a Camposancos acostumaba xogar ás casiñas cos rapaces do pobo. El dicía que xogar ás casiñas cos rapaces do pobo. El dicía que só xogaba se Ina era a súa muller e dende ese só xogaba se Ina era a súa muller e dende ese momento quedaron destinados. Contan tanto un momento quedaron destinados. Contan tanto un coma o outro que tiveron varios mozos pero coma o outro que tiveron varios mozos pero acabaron casando xuntos no 1954. No “banquete” acabaron casando xuntos no 1954. No “banquete” da súa voda comeron arroz con polo, beberon viño da súa voda comeron arroz con polo, beberon viño e café “de calcetín”, que se facía nunha pota e se e café “de calcetín”, que se facía nunha pota e se coaba cun pano.coaba cun pano.

FOTO DE PARELLAFOTO DE PARELLA

INA COA SÚA NAIINA COA SÚA NAI

AS “CORTES DE BLAS”AS “CORTES DE BLAS”

► Da súa estancia como construtor de naves para o Da súa estancia como construtor de naves para o gando e casas para os obreiros na finca as ”Cortes gando e casas para os obreiros na finca as ”Cortes de Blas” en Valladolid, Llois lembra que se pasaba 9 de Blas” en Valladolid, Llois lembra que se pasaba 9 meses seguidos almorzando leite, comendo meses seguidos almorzando leite, comendo garavanzos e sopa de pan e ceando feixóns ou garavanzos e sopa de pan e ceando feixóns ou patatas e pan. As camas eran unhas colchonetas patatas e pan. As camas eran unhas colchonetas que levaban eles da casa feitas con remendos e que levaban eles da casa feitas con remendos e cheas de palla trillada.cheas de palla trillada.

O EXILIO EN FRANCIAO EXILIO EN FRANCIA

► Ina e Llois estiveron exiliados en Chamonix Ina e Llois estiveron exiliados en Chamonix (Francia) por motivos económicos pero alí (Francia) por motivos económicos pero alí coñeceron a moita xente que se tivera que exiliar coñeceron a moita xente que se tivera que exiliar por motivos políticos. Contan nos últimos anos da por motivos políticos. Contan nos últimos anos da ditadura en España aínda mataron a cinco homes ditadura en España aínda mataron a cinco homes que estaban en Francia. Ina lembra que un francés que estaban en Francia. Ina lembra que un francés dicía pola tele: “mira o vellaco, coas forzas que ten dicía pola tele: “mira o vellaco, coas forzas que ten aínda mata a cinco máis”.aínda mata a cinco máis”.

ESTANCIA EN CHAMONIXESTANCIA EN CHAMONIX

NEVADAS FRANCESASNEVADAS FRANCESAS

ATRASO EN ESPAÑAATRASO EN ESPAÑA

► Así de moderna era Así de moderna era Francia cando en Francia cando en España aparecían os España aparecían os primeiros vehículos.primeiros vehículos.

A REPRESIÓNA REPRESIÓN

► Cando lle preguntei a Llois que reacción tivera coa Cando lle preguntei a Llois que reacción tivera coa morte de Franco el contestoume: “morto o can morte de Franco el contestoume: “morto o can acabou a rabia”. Díxome que a el non lle gustaba acabou a rabia”. Díxome que a el non lle gustaba que morrera ninguén pero que si se alegrou de que que morrera ninguén pero que si se alegrou de que rematara a ditadura. Di que “había que ter moito rematara a ditadura. Di que “había que ter moito coidado do que falabas e diante de quen o falabas”. coidado do que falabas e diante de quen o falabas”.

O REGRESO A FRANCIAO REGRESO A FRANCIA

► Llois e Ina hai uns anos atrás volveron a Francia Llois e Ina hai uns anos atrás volveron a Francia pero esta vez como turistas, non como pero esta vez como turistas, non como traballadores. Foron visitar á familia para a que traballadores. Foron visitar á familia para a que estiveron traballando durante 11 anos e Ina volveu estiveron traballando durante 11 anos e Ina volveu a ver ó rapaz que criou.a ver ó rapaz que criou.

O REGRESO A FRANCIAO REGRESO A FRANCIA

OUTRAS VIAXESOUTRAS VIAXES

► Nestes últimos anos Nestes últimos anos teñen feito numerosas teñen feito numerosas viaxes e excursións.viaxes e excursións.

CONCLUSIÓN CONCLUSIÓN

► A realización deste traballo serviume máis que para A realización deste traballo serviume máis que para coñecer como era a vida antes en xeral, posto que xa coñecer como era a vida antes en xeral, posto que xa me facía unha idea, para descubrir moitas anécdotas me facía unha idea, para descubrir moitas anécdotas que non coñecía dos meus avós e algunhas cousas que non coñecía dos meus avós e algunhas cousas inesperadas, como que o meu bisavó inventou un inesperadas, como que o meu bisavó inventou un acendedor. A verdade é que me gustou facer este acendedor. A verdade é que me gustou facer este traballo aínda que tamén me custou.traballo aínda que tamén me custou.

► Claudia Savariz Alfonso 2º BACH. CClaudia Savariz Alfonso 2º BACH. C