notas no ar. “pontedeume, un cantar que chove”catedra.pontedeume.es/18/catedra1810.pdf · la...

1. 1º TEMPO: PRELUDIO

A primeira vez quesoubemos da poesía “Cantar quechove” coido que foi cando estaveu a luz pública o día 6 desetembro, cando corría o ano1996, a piques de iniciarse asFestas das Peras, co gallo dedarse ao prelo o libro Ámbito dospasos, antoloxía poética. Emesmo naquel intre éralle entre-gada a Medalla de Ouro doConcello de Pontedeume ó autor-poeta eumés Ramiro FonteCrespo.

Pasados uns anos volve-mos a saber doutras novas sobreesta poesía, cando apareceu noxornal La Voz de Galicia, do dia8 de xuño de 1999, un resumodun acto, acontecido a véspera,na Casa da Cultura co gallo de secelebrar o II Curso de Verán de

NOTAS NO AR.“PONTEDEUME, UN CANTAR QUE CHOVE”

Xosé Paz Fernández

Pensamento Español Contemporáneo en memoria do desaparecido filósofo CarlosGurméndez.

notas_catedra18 10/05/2011 16:44 Página 381

E dese noticieiro rexional recollemos o seguinte:

“Un poema musicalizado de Ramiro Fonte rindió homenaje a CarlosGurméndez.

Agrupados bajo el romántico ambiente propiciado por la unión dela música, la filosofía y la poesía – a la sombra de la figura del desapare-cido filósofo y escritor Carlos Gurméndez-, los eumeses se acercaron ayera la casa de la cultura del municipio para ser testigos de un hecho quealguien calificó como histórico.

La creación de una partitura para un poema del eumés RamiroFonte, en homenaje a la villa de los Andrade y al filósofo de las pasiones,hijo adoptivo de Pontedeume, hizo posible este acto.

(...) El estreno del poema contó con la voz de Maria Teresa delCastillo y el piano de Natalia Lamas. (...) Ambas artistas pusieron, en con-junto, más emoción, si cabe.

CÁTEDRA. Revista eumesa de estudios

382

La interpretación del poema musicado concluyó con una avalanchade aplausos sin fin. Abrazos entre los protagonistas y agradecimientos con-tínuos de los eumeses, representados por su alcalde (...).

Miguel Brotóns, fue el músico encargado de la creación de la parti-tura para la obra del escritor”.

María Teresa del Castillo e Natalia Lamas


2. 2º TEMPO: ANDANTE

Transcorridos dez anos dende este evento, estando recén falecido o autor da poesía,Ramiro Fonte Crespo, recollemos do xornal La Opinión, do martes 31 de marzo do 2009,o seguinte:

“El festival de música sacra homenajeará al escritor Ramiro Fonte.

La coral eumesa cantará dos textos del poeta, fallecido en el mes deoctubre.

La Coral Polifónica Eumesa rendirá homenaje al escritor eumésRamiro Fonte, en su Festival de Música Sacra una actividad que organizatodos los años coincidiendo con la celebración de la Semana Santa.

El director de la agrupación eumesa ha musicado el poema “A des-pedida”, escrito por Ramiro Fonte hace casi dos décadas, y ha hecho losarreglos necesarios para adaptar a una coral el tema “Pontedeume, uncantar que chove “ (...).

Actuarán la coral Polifónica Casino Mugardés, del mismo concelloy la agrupación Santa Comba de Cordeiro, del municipio pontevedrés deValga, además de la Coral Polifónica Eumesa, que en las últimas semanasha intensificado los ensayos para poder incluir los dos temas con lo quehomenajeará a Fonte en el programa del festival.

Los folletos de mano que editará la agrupación incluirán las dospoesías de Fonte que cantará la coral (...)”.

383

Notas no ar. “Pontedeume, un cantar que chove”

Así deste xeito deu inicio esta lembranzaque anunciaba o xornal coruñés, que tería lugaruns días despois, na tarde do dia 4 de abril (2009),e que comezaría no cemiterio parroquial, cunhaofrenda floral no sartego do poeta e escritor eumésRamiro Fonte Crespo.

O acto organizado pola Coral PolifónicaEumesa foi seguido da lectura de varias poesíasdo autor e unha curta oración dos asistentes, direc-tivos e compoñentes da entidade organizadora coapresenza da súa viúva e un grupo de amigos.

Máis tarde, do transcurso da Mostra Coralde Música Sacra, na igrexa parroquial, e antes da

Ramiro Fonte


actuación da agrupación eumesa, léronse unhas curtas liñas sobre o autor eumés, e taménas dúas letras-cancións que se ían interpretar e que tiñan como punto de unión a súa autoría.

A primeira delas, a poesía “A despedida”, estrea, tivo como autor musical aodirector da coral eumesa, asinante destas liñas, e a segunda “Pontedeume, un cantar quechove”, ó director e músico ferrolán Miguel Brotóns Pérez, que recibira a encarga doConcello de Pontedeume de musicala para o Curso de Pensamento ContemporáneoGurméndez do ano 1999.

Nesta ocasión (abril 2009) foron protagonistas da interpretación: a Coral Polifó-nica Eumesa, coa soprano solista Ana Belén Manteiga, acompañados pola pianista ferroláLorena Dapena.

Xa terminado o acto, que acadou moito éxito e bastante público, fóronlles entre-gadas á viúva e pais do homenaxeado as partituras da estrea, “A despedida”.


384

3. 3º TEMPO: ADAGIO DUN TEMPO

Con referencia á temática da letra, para quen teña rebasado o medio século devivencias na nosa vila, e queira retroceder no tempo, atoparase cunha realidade actual algomoi distinta daquela.

Porque ese “algo” que hoxe non temos, estaba, pensamos, conformado por cousasque lle daban un certo aire pousado e recollido a aquela tempada. Hoxe non achamos

Coral Polifónica Eumesa con Ana Belén Manteiga e Lorena Dapena


algunhas cousiñas sinxelas que case desapareceron en Pontedeume, como noutros pobosde mariñeiros, e que coidamos aínda quedan na lembranza das xentes que sobrepasan omedio século: a tranquilidade, o petar da choiva, a paz sen ruídos que nos traen lembran-zas e fan escoitar aqueles pasos suaves calexeiros, no silencio do amencer, e uns berroscurtos. Pasiños que se ían achegando e facendo cada vez máis notorios e fortes, produci-dos polo pisar, nas grandes pedras das nosas rúas antigas, do calzado daquela época:zocas, zocos, botas para o traballo do mar; e logo aqueles berros, case sempre, do mociño-aprendiz de mariñeiro, chamando polo nome os compañeiros que tiñan que saír para o

mar. De súpeto os pasos esvaíanse pouco a poucoarredándose, e ás veces coincidían coas bada-ladas das horas do reloxo do concello.

E esta lembranza é a que nós vemoscos ollos da alma, representada nesta poesíade Ramiro. A idea do autor non sabemos sefoi esta. E aínda que só sexan imaxinaciónsnosas, quedámonos con elas, góstandonosde coincidir co que ao mellor el quixo verreflectido na súa expresión poética.

4. COMPOSICIÓN E SIMBIOSE

Por outro lado a música do compositor afincado no Ferrol, feita para esta poesía,está ideada para voz solista e piano. Nós, ao mellor cun pouco de atrevemento pero moitocariño, quixemos a partir da estrutura harmónica construír a participación coa coral eume-sa. Para isto, agradecemos ao autor musical Miguel Brotóns as facilidades para este feito,de interpretación participativa con máis cantores, e que así a obra non quedase supedita-da á actuación de só dous personaxes transmisores: solista e piano, que foron os intér-

385


pretes na hora da súa estrea. Facilidades, si, para este atrevemen-to, repito, feito con agarimo e dun xeito que servira para lem-branza deste eumés tan querido.

Así o froito acadado quedou á disposición dos presentesdo festival para que co beneplácito dos sus aplausos catalogarano intento realizado.

Nesta obra, “Pontedeume, cantar que chove”, a estructuramusical ABA lévanos a percorre-las rúas eumesas, dende o come-zo, até outros lugares da vila. Comeza cun motivo principal da

Miguel Brotóns


mesma. Este, que é moi melódico, repetirase aolongo da interpretación: primeiramente forte, cuncoro de voces, que logo pasan a segundo termo, nunpianíssimo, polo inicio da voz solista co mesmo leivmotiv.

De novo volve o coro co tema principal, e desúpeto medra a forza na expresión da solista cunanimato. Esta vez o núcleo composto de voces,emitindo acordes disonantes, marcan paso a paso,dun xeito que pide un in crescendo, a outra parteben definida deste “lied” (B): o forte triscar, epetar, das gotas da choiva.


386

Un tempo maestoso lévanos a escoitar, cun diminuíndo, o triscar da choiva nos te-llados, e nas laxes das rúas eumesas que é como queremos o ruído polas mañás. E así nalembranza vai escampar esa choiva, que nos ía mollar. Pero non ía ser sempre así, as som-bras abrigosas dos nosos soportais agardan, ao tempo que o canto, dun xeito espressivo eritardando a nosa peregrinación amparándonos da auga da choiva.

Agora volvemos ao retorno (A) á placidez, dun legato, ao relax, ao acougo.Escoitamos así o tema principal, coa soprano solista e os acompañamentos de coro a bocapechada, predecíndonos o que pasará se abrimos os ollos. E de novo a melodía principalretorna, estoutra vez, a ser emitida polo coro de voces. Pero, agora, será adornada polavoz solista que se ergue e vai a unha tesitura-estadio dun la agudo mentres o piano seguemostrando o tintineo das gotas de auga, que xa se estaban representando dende o inicio daobra, e que paseniñamente vai rallentando no tempo, até acabar nunhas notas soltas, agu-das, cal se fosen as derradeiras pingas da choiva, que anuncian que xa non chove, e quedelampou.

5. PENSAMENTO DOS AUTORES

Da data en que foi musicada esta poesía (xuño 1999) recollemos, dun folleto edi-tado polo Concello, unhas liñas explicativas feitas polos autores R. Fonte e M. Brotóns, eo propio alcalde:

“Penso que foi Victor Hugo quen dixo nunha ocasión que lle prohibíapoñer música ás súas letras. Certamente, xa tiñan música. Quero crer, ade-máis, que os cumes máis altos da poesía moderna están marcados por eses

Soportais


poetas (penso en Baudelaire, en Rubén Darío, na mesma Rosalía), nos quea música e o pensamento conseguen irmandarse dun xeito definitivo. Senesas cara e cruz parécenos difícil chegar a acuñar a meda de ouro daspalabras que resistirán os embates do tempo.

Cando eu fixen a serie de “cantares de Luz do mediodía”, pensei en home-naxear un tipo de poesía, moi importante no XIX, que sí tiña vocación deconverterse en peza musical, como, por exemplo, os cantares de Heine,que, ó lelos e así o entenderon os compositores, xa se convertían en lieder.Tamén (como non) nos de Rosalía. Un dos meus favoritos é xustamente,porque creo que consegue a condensación do biográfico e das presenciasda infancia en moi poucos versos é “Cantar que chove”. Nel ademáis des-fíxenme, por vez primeira, do pudor que entraña poñer o nome da vila deun nuns versos. Saber que vai ser musicado é un motivo de satisfacciónpara mín, porque ese, non outro, era o destino deste cantar que, ó mesmotempo, recolle esa vocación cantarina que nos distingue a moitos eumeses.Unha vez máis, desde a distancia dunha cidade extranxeira, débolle dar asgracias ós meus paisanos que non sei se saben que as miñas palabras esta-ban escritas para eles.

387


Ramiro Fonte no Mosteiro de Armenteira

Se fecho os ollos, oioChover en Pontedeume

Se conto os pasos, lentaMente percorro aquelas rúas,

As sombras abrigosas que meagardan.

E está chovendo, choveSobre o mundo.

Sobre o xardín mollado da tristeza,Como chove mansiño na lembranza,

E ese triscar da choiva nos tellados,E nas laxes das rúas,

É o ruído que quero na mañá.

Se abro os ollos, xa seiQue delampou.


Pola súa parte, o compositor musical, Miguel Brotóns escribiu o seguinte:

“Composición para soprano e piano na que intentei evocar e suxerirmediante unha estética musical romántica, a nostalxia e melancolía doirreversible paso do tempo sobre un Pontedeume impregnado de sentimen-tos románticos ancorados na lembranza.

Para iso utilicei a forma lied de estructura A.B.A., de clara concepciónromántica na que se funden líricas melódicas cun claro acompañamentoharmónico, que en certos momentos é evocador de choiva, e estructuradoen base a un imaxinario percorrido triangular: Convento de SantoAgostiño, Torreón das Homenaxes e Pazo Municipal.

A obra está pensada e escrita na primavera de 1999”.

E xa finalmente as derradeiras liñas, sobre esta obra do alcalde municipal daquelperíodo, Belarmino Freire Bujía:

“Pontedeume, as súas xentes e a súa memoria. Estas son as raices da mate-ria imaxinativa da música creada por Miguel Brotóns, realizando un partopoético cos versos de Ramiro Fonte.

Para mín, como alcalde e como eumés, ten un gran valor (persoal e artís-tico), a raiz creativa desta partitura, desta música, consecuencia directa doentroncamento que un músico mediterráneo ten na cultura atlántica.

Cando esta Alcaldía lle suxireu a idea de poñerlle música ó poema “Cantarque chove”, non imaxinei que cada nota da linguaxe musical – propiamen-te dita- levara tras de si de forma tan nítida, non só a figuración poética,senón os espacios, o terreo, o lugar propio: Pontedeume.

O compositor, ó desarraiga-la palabra poética, analiza ou descompón estacomplicadísima arquitectura harmónica para traspoñela – compoñela-arraigándoa e actualizándoa de novo nos sitios históricos e da maior tra-dición arquitectónica do noso pobo: Convento de San Agostiño, Torreóndas Homenaxes e Pazo Municipal.

E forma así, á medida que pensa e escribe signos no pentagrama – á medi-da imaxinativa do seu pensamento -, novas raices para a nosa cultura, rai-ces musicais para o dicir poético do escritor Ramiro Fonte.


388


389


Hai na partitura de Miguel Brotóns “Pontedeume, un cantar que chove”,segundo a súa propia opinión, sentimentos románticos ancorados no recor-do. É linguaxe sen ismos. Linguaxe de história, de tradicións que son rique-za elemental da vida dos pobos. A música de Miguel Brotóns requíreo así,deste modo, sitio excepcional e distinto, coa poesía de Ramiro Fonte enPontedeume”.

E até aquí achegan os apuntamentos sobre a poesía que dá título á colaboraciónpara esta revista.

Antes queremos lembrar a outra letra do seu libro Pasa un segredo (1988), quequedou musicada para o festival-homenaxe, dun adeus, parello coa fotografía de T. Ríosque segue, e que ten o título de

“A despedida”

Non sei se saberei despedirme deste portoxa setembro que estende as súas pontes na tardecara ás horas do inverno, mo recorda.

Dí que non serei quen de abandonalo. Foi talvez o desexo o que aquí me deixou;

O corazón máis puro doutros homes xa mo están reclamando.

E nada máis....

Correspondémosche con outro: ¡Adeus Ramiro!



390


391




392


393




394


notas no ar. “pontedeume, un cantar que chove”catedra.pontedeume.es/18/catedra1810.pdf · la...

Documents