non zer - argia · bizkaia: eleizalde 1, 2-d. 48600 sopela. tel: 94 6765580 nafarroa:...

2014KO EKAINAREN 8A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Garbine Ubeda Goikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa:Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria. Euskara:Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua: LanderArbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, Jon Torner.Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Salmenta eta harpidetzak: Karlos Olasolo. Idazkaritzateknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi, MaiteArrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta, BegoZuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000. Faxa: 559 476001. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa:GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.com.Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:DANI BLANCO

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

ASTEKO GAIAANTIBIOTIKOEKIKO ERRESISTENTZIA Kontrolatutzat

genuena berriz mehatxu. UNAI BREA / 4

PERTSONAIAMIKEL HIRIBARREN: «Iparraldeak estimu handiegia die

kanpoko abersatsei». SUSTRAI COLINA / 9

GAIAKASSA IKASTOLA Elkarkidetza, denon artean ikasiz.

RUBEN SÁNCHEZ BAKAIKOA / 14AUZOLAN ESPERIENTZIAK Mendizale eta herritarrak

ondarea berreskuratzen. MARTIN VICIOSO / 18

IRITZIAREN LEIHOAEUROPAR LEGEBILTZAR BARREIATUA

BALEREN BAKAIKOA AZURMENDI / 20SANTI AUZMENDI HIL DELA PELLO ZUBIRIA KAMINO / 21JARDINER, C´EST RÉSISTER BEA SALLABERRY / 22GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19BERTSO BERRIAK Ijitoa naiz. MAIALEN AKIZU / 21TXANDAN Hor daude. ITXARO BORDA / 22ZIRTAK Egun bat dirugabe bizitzeko instrukzioak.

IRATXE ESNAOLA / 23

ERDIKO KAIERAIBAN ZALDUA: «Ipuin bakoitzak hurrengoa irakurtzeko grina

piztu behar du, neurri batean». MIEL A. ELUSTONDO / 24LITERATURA Kataluniarren ipuin hori. GORKA BEREZIARTUA

MITXELENA / 28 NATXO MONTERO Lugorri utzitakoaren sentipena.

MYIRIAM GARZIA / 30LITERATURA XABIER ETXANIZ ERLE / 32MUSIKA MONTSERRAT AUZMENDI / 33DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 34ALEA Antzerki kritikarien azalean. LANDER ARRETXEA / 35ZIENTZIA JOXERRA AIZPURUA SARASOLA / 36LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 37DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 38

TERMOMETROAGURE ESKU DAGO Helburua beteta. URKO APAOLAZA AVILA / 40ESTITXU GARAI ARTETXE: «Euskara azken orduko eginkizuna

bada, ez da harritzekoa iragarkia kaskarra izatea».LANDER ARRETXEA / 42

EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 46EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 46NET HURBIL Fralib: langileek kooperatiba bihurtu nagusiak

itxitakoa. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2014ko ekainaren 8a, 2.418. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

ASTEKO GAIA

2014KO EKAINAREN 8A4 �

ANTIBIOTIKOEKIKO ERRESISTENTZIA

Bakterioak azkar egokitzen dira ingurunera, oso azkar. Duela 70 urte inguru hasi ginenantibiotikoak erabiltzen, eta denbora horretan kontrolpean ezarri ditugu lehen hilgarriak edo oso larriak ziren infekzio asko. Orain, ordea, antibiotikoen aurreko egoera horretara

itzultzeko arriskua dugu, antibiotikoak gehiegi eta gaizki erabiltzeagatik, hain zuzen. OMEk apirilean argitaratutako txostenaren ondorioak benetan ikaratzekoak dira.

Kontrolatutzat genuenaberriz mehatxu

| UNAI BREA |

BAKTERIO, birus eta bestelako patogenoeksendagaiekiko garatzen duten erresistentziamedikuntzaren kezka nagusietakoa izan dagutxienez azken hamabost urteetan, fenome-noa askoz lehenagotik ezagutzen den arren.XXI. mendean osasun publikoak jasangoduen mehatxurik handiena dela ere esan da.Gure buruhausteen podiumean koska batgorago edo beherago egon, ukaezina damikrobio eta batik bat bakterio erresistenteaklarritasun handiko arazoa direla; hala erakutsidute azken hamarkadetan bildutako hamaika

datuk, egindako hamaika ikerketak, jasandakohamaika sufrikariok.

Osasunaren Mundu Erakundeak (OME)apiril amaieran aurkeztu zuen askok aspaldi-tik eskatzen ziotena: erresistentzien arazoa-ren mundu mailako erradiografia. Fenome-noaren ikuspegi osoa lortzeko estreinakosaiakera horrek Antimicrobial resistance. Globalreport on surveillance dauka izenburua (Mikro-bioen aurkako botikekiko erresistentzia.Zaintzari buruzko txosten globala).

Bi ondorio nagusi atera daitezke ikerketa-

STAPHYLOCOCCUS AUREUS da OMEren txostenakaztertzen duen bakterioetako bat. Gure azal eta sudu-rraren flora arruntean aurkitu daiteke, gaitzik sortzenez duten aldaeretan, baina infekzio gehien eragitenduen mikrobioetakoa da. Hura dugu, esaterako, eba-kuntzen osteko infekzioen erantzule nagusia.

Penizilina erabiltzen hasi zenean, S. aureus-aren aur-kako tratamendu egokia zela ikusi zen, baina lehenerresistentziak luze gabe agertu ziren, 40ko hamarka-dan bertan. Horri aurre egiteko metizilina izeneko far-makoa garatu zen, baina 60ko hamarkada hasi ordukoharekiko lehen andui erresistenteak atzeman zituzten.Andui horiei MRSA esaten zaie (metizilinarekiko erre-sistentzia duen S. aureus). OMEk behatu ahal izan due-nez, S. aureus guztien %20, gutxienez, MRSA aldaera-koak dira mundu osoan, eta zenbait eskualdetanportzentaje hori %80raino iritsi daiteke. Ospitaleakdira haren joko-zelai kutuna, baina gero eta zabaldua-go dago erietxeetatik kanpo ere. MRSAk urtero19.000 lagun hiltzen ditu Europan, OMEren arabera.

MRSA, bakterio-aldaera hiltzaile zabalduenetakoa

DO

NST

ALO

NS

/ PH

IL.C

DC

.GO

V


� 52014KO EKAINAREN 8A

tik: batetik, arazoaren neurria zehatz ezagu-tzetik sano urrun gaude oraindik, besteakbeste munduko eskualde askotan ez dagoela-ko behar bezalako datu bilketarik egin. Bainabestetik, dakiguna nahikoa da beldurtuta ego-teko. Kontrolatutzat genituen infekzioakberriz hilgarri bihurtzeko arriskua benetakoada, horra OMEk munduari eman nahi dionabisua. Bai gordin eman ere. Harrizkoa behardu, hurrengo orrialdean ageri diren KeijiFukuda, OMEko Osasun Segurtasun zuzen-dariaren berbak irakurrita hotzikara txiki batbederen sentitzen ez duenak.

Azeleratu dugun gertakari naturalaBestela ere jakina zena gogorarazi du Antimi-crobial resistance txostenak: mikroorganismoek

sendagaiekiko erresistentzia garatzea gertakarinaturala da. 1945ean, “antibiotikoen aroa”esan zaiona hasi berritan, haren sortzaile nagu-sitzat daitekeen Alexander Flemingek iragarrizuen bakterioak erresistente bihurtuko zirela;penizilina kasualitatez aurkitzeagatik NobelSaria eman ziotenean esan zuen hori Flemin-gek, esker oneko diskurtsoan. Erresistentzianola sortuko zen ere aurreikusi zuen: gaixobatek antibiotiko dosi txikiegia hartuz gero, ezzituen mikrobioak erabat akabatuko, eta bizi-rauten zutenak erresistente bihurtuko ziren.Baita haiengandik eratorriko belaunaldiak ere,eta belaunaldi berriak minutu gutxian sortzendiren izakiez ari gara. Ez da harritzekoa anti-biotikoak erabiltzen hasi eta urte gutxira atze-man izana lehen erresistentzia kasuak.

OMEren esanetan,bakterioenerresistentziaazkartzeak kolokanjartzen dumedikuntzamodernoarenaurrerapena.Esaterako,penizilinarekin erraztratatu ohi zenpneumonia hilgarribihurtu daitekekasu askotan.

��

��

WW

W.P

OLI

TIF

AC

T.C

OM



Nolanahi, gertakari naturala den hori azele-ratzen ari dela nabarmendu nahi du OMEk,eta horren arrazoi bakarra ez da gaixoek agin-dutako dosia amaitu gabe uztea tratamendua.Okerragoa da abusua. Antibiotikoak –batezere sendagai multzo horretaz dihardu OME-ren txostenak– behar ez denean errezetatzendituzte medikuek, “seguru egoteko”; edobehar ez den antibiotikoa hartzeko agintzendiote gaixoari; edo gaixoak bere kasa erostendu farmazian, errezetarik gabe. Bestalde, abu-suarekin edo gabe, antibiotiko bat hartzeakbeti dakar ordaina. Xavier Horcajada gaitzinfekziosoetan adituaren berbetan, “gaixoa-ren historia biologikoan grabatuta geratzenda”. Ordaina ez dadila izan behar baino han-diagoa, horra gakoa.

Urtero 25.000 hildako EuropanArazoaren neurria –bai giza osasunari baikostu ekonomikoari dagokienez– zein denezin zehatz jakin gaur egungo datuekin, dioOMEk. Balio bezate, momentuz, azterketapartzialek. Esaterako, kalkulatu da mikrobio-en erresistentziak urtero 21.000 eta 34.000milioi dolar bitarteko gastua eragiten duelaAEBetako osasun-sisteman. Eta zortzimilioi eguneko egonaldia ospitaleetan. Ikara-garriagoa da, dudarik gabe, kausa horrenga-tik Europan urtero 25.000 pertsona hiltzendirela irakurtzea.

Dena den, txostenean emandako datuaktentuz hartzeko gomendioa egiten du era-kundeak: “Baliteke laborategi batean erresis-tentetzat jotzen den bakterioa sendagaiareki-ko sentiberatzat hartzea beste batean.Bestalde, datu asko erietxeetan jasoak dira,eta horko gaixoak ez dira, agian, egoera oro-

ANTIBIOTIKO BERRIRIK EZEAN–horien premia azpimarratzen baduere–, prebentzioaren garrantziaaipatzen du Antimicrobial resistancetxostenak. Besteak beste, higieneneurriekin zorrotzago jokatzearenbeharra aldarrikatzen du munduta-rron osasuna jagoteaz arduratzenden erakundeak. 200 orrialde bainogehiagoko txostenean lau lerro bes-terik ez zaizkio eskaintzen gaiari,baina ez da horregatik garrantzigutxiagokoa. Izan ere, maiatzaren5ean, dokumentua argitaratu etaoso gutxira, Eskuetako Higienearen

Munduko Eguna ospa-tu zuen OMEk,2009tik urtero egitenduen legez. Kanpainakoihartzun apala izanohi du jendartean, osa-sungintzako profesio-nalei zuzentzen bai-tzaie beren-beregi.Aurtengoaren ardatza,zer esanik ez, mikro-bio-erresistentziariaurre egin beharra zen.Dena ez baita botikazkonpontzen.

OMEREN TXOSTENAK munduan oso zabaldutadauden zazpi bakteriori eskaini dio arretagehien (Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae,Staphylococcus aureus, Streptococcus pneumoniae, Sal-monella ez-tifoidea, Shigella espezieak eta Neisse-ria gonor rhoeae), baina bestelako mikrobiobatzuez ere badihardu. Hain zuzen, tuberkulo-sia eragiten duen Mycobacterium tuberculosis bak-terioaz, malariaren sortzaile diren Plasmodiumgeneroko bizkarroiez, GIB birusaz eta gripea-renaz, eta kandidiasiaren erantzule den Candidalegamiaz. Denetan atzeman dira erresisten-tziak.

Bereziki aipatzekoak dira tuberkulosia,malaria eta GIBa, haien erresistentziez gehiagobaitakigu. Badago, beraz, haiengandik zer ikasi.Tuberkulosi erresistentearen kontrako borro-kan buru-belarri dabilen Mugarik GabekoMedikuak (MSF) elkarteak pozez hartu dutxostena. “Lehenago egin balitz hobe”, dioskuTeresa Guilarte Bilboko MSFko kideak, “eabalio duen tuberkulosi erresistenteaz gehiagoiker dadin, diagnostiko berantiarrak eta trata-mendu luzeegiak sufrimendu handia eragitenari baitira”. Aldaera erresistenteenak gaixoen%70 hiltzen ditu gaitzaren aurkako programaonak dituzten herrialdeetan. Beste leku batzue-tan, hilkortasuna %90 ingurura iritsi daiteke.

Prebentzioaren garrantzia: esku garbiak, bakterioentzako hesia

Tuberkulosiari begira



korraren erakusle onenak; erresistentziarenarazoa benetan dena baino handiagoa delapentsarazi dezakete”.

Oharrak ohar, egoera zeharo kezkagarriada OMEren aburuz. “Medikuntza moderno-aren aurrerapena, bakterioenaurkako farmakoak eskueran iza-tean oinarritzen dena, arriskuandago”, dio Genevan egoitzaduen erakundeak. Eta honakoegoerak, balizkoak edo ez hainbalizkoak, aipatzen ditu, esanda-koaren adibide: pneumoniak,penizilinarekin erraz tratatzenzen gaitzak, sentiberatasunagaldu lezake eskura dauzkagun sendagaieki-ko, eta horrek arriskuan jarriko luke gaixoaskoren bizitza; aho bidezko tratamenduekinaise sendatzen zen zistitisa askoz garestiago-ak diren injekzioen bitartez tratatzen hasibeharko da agian, edo besterik gabe ezin tra-

tatuzko bihurtuko da; jaioberriengan etazaintza berezietako eremuetan arruntak direninfekzioak gero eta maizago ari dira bihur-tzen sendagaitz edo sendaezin. Eta abar.

Ezta antibiotikorik bortitzenekin erePatogeno erresistenteez moduorokorrean badihardu ere, Anti-microbial resistance-k zazpi bakte-riorengan jartzen du fokua. Zen-bait herrialdetan, bakteriohorietako batzuen aurka ohiturazerabili izan diren antibiotikoekgaixoen erdia baino gehiagoren-

gan dagoeneko eraginik ez dutela behatu da.Halaber, aztertutako herrialde guztietan (114,orotara) erresistentziak daudela ikusi dutetxostenaren egileek. OMErentzat berezikikezkatzekoa da Klebsiella pneumoniae bakterioakkarbapeno izeneko sendagaien aurrean ager-

Argazkian, Keiji Fukuda, OMEkoOsasun Segurtasun zuzendaria.Antimicrobial resistance txostenarenaitzin-solasak haren izenpea dauka.Eta ez da batere lasaigarria: “Munduosoko gobernuak arreta eskaintzenhasiak dira medikuntzamodernoaren lorpenakmehatxatzeko bezain larria denarazoari. Infekzio arruntek eta zauriarinek hil egin dezaketen antibiotiko-osteko aroa ez da fantasiaapokaliptikoa, XXI. mendeanbenetan gerta litekeen zerbaitbaizik”.

Mikrobioek erresistentziagaratzea gertakari naturalada, baina azeleratzen ari gara,sendagaiak behar ez deneaneta era desegokian erabiliz

OM

E /

CÉ

DR

ICV

INC

EN

SIN

I



tutako erresistentzia, zenbait lekutan %50etikgorakoa. Karbapenoak orain arte aurkitudiren antibiotiko indartsuenak dira. Bestelaesanda, zenbait infekzioren kontrako azkendefentsa lerroa.

Badaezpada aurreko paragrafoak hori emandizun aditzera, ez ezazu pentsa karbapenoakatzo goizeko aurkikuntza direnik. Ez karbape-noak, ez beste edozein antibiotiko. 1929an Fle-mingek penizilinarekin topo eginzuenetik 1970eko hamarkadaraarte, bakterioen aurkako farmakougari garatu ziren. Sendagai ejer-tzito hura gai zen, artean, mikro-bio arrunt gehienak hiltzeko.Baina OMEk nabarmentzen due-nez, azken antibiotiko multzo era-bat berriak, euren artean karbape-noak, 1980ko hamarkadakoakdira. Ordezkoak ez dira berehalakoan iritsiko.OMEren esanetan, bakterioen aurkako senda-gai berrien garapena hutsaren hurrengoa dauneon. Eta antibiotikoen ordezko bestelakotratamenduak eskuratzeko ikerkuntza lehenurratsetan besterik ez da ematen ari oraingoz.

Azkar sendatzen dutenez, ez dira errentagarriakAntibiotiko belaunaldi berri batek arazoa kon-ponduko edo areagotuko lukeen eztabaida-

tzeari uko egingo diogu erreportaje honetan,baina ezin aipatu gabe utzi, bederen, 30 urteanantibiotiko berririk sortu ez izanaren arra-zoiak. Arazoa ez baita zientziak bere bideakagortu dituela, konpainia farmazeutikoei anti-biotiko berriak garatzea garesti suertatzen zaie-la baizik. OMEren txostenak ezer gutxi esatenduenez horri buruz, hemerotekara jo dugu.Sareko bilatzaileetan pare bat minutu ematea

aski da antibiotikoen errentagarri-tasunaz hitz egiten duten ikertzaileugarirekin topo egiteko.

Ospe handiko bat ekartze alde-ra, Venki Ramakrishnan 2009koKimika Nobel saridunak duelahiru aste inguru Madrilen esanda-koa gogoratuko dugu: “Etorki-zun handiko molekulak egonbadaude, baina sendagaiak buru-

tzeko prozesua luzea, zaila eta garestia da,beraz ez da errentagarritasun handikoa far-mazeutikentzat. Gainera, molekula berrihoriek pertsona gutxik erabiliko lituzkete, etadenbora laburrez, eta farmazeutikek nahiagodute gaitz kronikoetarako sendagaiak garatu.Bestelako eredu farmazeutikoabehar dugu infekzioei aurre egite-ko, antibiotikoekiko erresistentziaerabat zabaltzen denean honda-mendi handia gertatuko baita”. n

Ez da antibiotiko mota berririksortu 1980ko hamarkadatik.Denbora labur batez hartzendirenez, ez dira errentagarriakfarmazeutikentzat

OMEREN AZTERLANAK pasartezabala eskaintzen dio abeltzaintzaneta arrain-hazkuntzan erabilitakoantibiotikoei; bidenabar esan deza-gun gizakiok hartzen ditugun far-

mako berak direla orobat. OMEkgogorarazten duenez, albaitaritza-rako ez ezik hazkuntza hutserakoerabiltzen dira antibiotikoak, mun-duko herrialdeen erdian gutxi

gorabehera, AEB barne. Hau da,aziendei botikak ematen zaizkiesistematikoki, gaixorik egon gabeere, horrek gehiago eta azkarragogizentzea eragiten baitu.

Europar Batasunean 2006tikdago debekatuta hala egitea. Haatik,Europako Batzordeak uste du albai-taritzari lotutako erabilera ere gehie-gizkoa dela, eta abusuari aurre egi-teko neurriak iragarri zituen, iazkoazaroan egindako agerraldi batean.

AEBetan urrats bat atzeragodoaz, baina han ere hasi dira mugi-menduak. Erabateko debekua eza-rriko ez badute ere, haragi-hazkun-derako erabilerari zenbait mugaezarri zizkion hango Sendagai etaElikagaien Agentziak, FDAk, joanden urtarrilean. Pauso apal sama-rra oraingoz, baina bada zerbait,hango elikagaien industriak urteaskoan horrelako neurriak nolaoztopatu dituen ikusita.

Gehiegizko erabilera abeltzaintzanB

RIA

NSC

HA

CK

PERTSONAIA


Apezgai ikasketak egin zenituen...Hemengo giroak horretara bultzatzen zuen.10-11 urterekin sartu ginen azken belaunaldiaizango da gurea. Baxoaren ondotik atera nin-tzen. Nekazaritza edo beste edozer egitea ezzitzaidan inporta, baina ezjakintasunak ordu-

ko nekazal mundua menpean atxikitzen zuelasinesten nuenez, argitasuna ukan eta ikaske-tak egitea garrantzitsua zitzaidan. Dena erra-teko, kontraesan bat nuen, uste bainuen jaki-tateak ematen zuela boterea, eta garai hartanez genuen botererik nahi! Urte pare batez

«Iparraldeak estimuhandiegia die kanpoko

aberatsei»“...Eta indarrak ongi errotuz, gure sustraiak lurrari lotuz...”.

| SUSTRAI COLINA |

Argazkiak: Dani Blanco

MIKEL HIRIBARREN

soziologia ikasi nuen eta handik soldaduskaradeitu ninduten. Soldaduska errefusatu etakontzientzia-eragozle figura baliatuz, Zube-roako elkarte batean aritu nintzen nekazarittikiei laguntzen. 1980ko martxoaren 26anitzuli nintzen gurasoen etxaldera lanera. Adis-kide artzain batek, gainean zeraman bonbalehertuta, bizia galdu berri zuen Baionakoospitalean. Militantzia urteak ziren, bai Eus-kal Herrian, bai nekazal ofizioan. Herri asko-tan gazteria mobilizatzen hasia zen lanaberreskuratu eta baserri mundua gure eskue-kin erabiltzeko. Ordukoak dira ELBren ingu-ruko sortze gogoetak, kooperatiben mugi-mendua, IK-ren hastapenak, kultur girobaten lehertzea... 1975etik 1980rako urteakbiziki emankorrak izan dira Iparraldean.Hala, militantzia molde bat zen nekazaritzanabiatzea.

Laborantza molde jakin batean abiatzea izanenzen militantzia, ezta?Ez zen baitezpada hauturik. 1980an hemen-go baserriak ez ziren merkatuko dinamikansartuak, etxez etxeko ekoizpena zen nagusi.Ondoko hamar urteetan hasi gara. Frantzia-ko beste eskualdeekin konparatuz, ohargarriada Iparraldean jende anitz egon dela bizikietxalde egitura hertsi eta ttipietan. Politikariguziek erraten dute laborantzari dagokionezere oso bereziak garela. Gainontzeko eskual-deetan laborantzatik bizi ahal izateko 70 edo100 hektarea behar dituzte, hemen 15 edo20rekin bizitzea posible dela frogatu dugu.Denek miresten dute hemengo dinamika,baina ez dute asmorik beste eskualdeetanbultzatzeko. Hastapenetik Frantziako logikansartu izan bagina batek daki zer izanen gina-tekeen orain. Merkatuaren dinamikan gibela-penez sartu izanak salbatu gaitu, agian. Gibe-letik jiteak sekulako abantaila ematen dubatzuetan.

Bigarren Mundu Gerraren ondotik, ekoizteaga-tik ekoiztearen mentalitatea inposatu eta mun-duari jaten emateko misioa hartu zuen bere-gain Frantziako laborantzak. Zer gelditzen daegun?Orduan milioika laborari zeuden Frantzian,500.000 gelditzen dira egun. Beste modubatean jokatu balitz, enpleguak lehenetsi bali-ra, arras beste nekazaritza eredu bat sortukozen. Baina garai hura berezia zen, industriakbesoak behar zituen lanerako, eta laborarie-nak fidagarriak izaki, erraxki erakarri zituen.Hori aspaldi bukatu zen, alta, industriak ezdu jada laborarien besorik behar, eta nekaza-ririk ez da gelditzen. Nola uzkali egoera?Nola konbentzitu politikariak beste eredubatera joateko tenorea dela? Confédération

Paysanne eta ELBk nekazaritza herrikoi etairaunkorra proposatzen dugu. Pikoan denmodeloa da, gizon-emazteak laborantzanatxiki edo berriz lurrari lotzen dituena, etaVia Campesinatik datorren elikadura buruja-betzarekin bat egiten duena. Ahalak ez diraeskas. Frantzia bezalako herrialde batean 10bilioi euro banatzen dira urtero Europatik.Banaketa sistema justuagoa balitz, ez balitzlur eta abere kopuruaren araberakoa, arrasbestelako bazterrak behar genituzke hemen-dik hamar urte baino lehenago. Baina politi-kariek hazkunde ekonomikoa baizik ez dutemiresten, Frantziako kanpo-ekonomiarenorekaren izenean baitezpadakoa omen daesportazioa atxikitzea, eta denek uste dutelaborari mundu hau bakandu behar delaherrialde moderno bat izateko. Hori guti ezeta Frantziako sindikatu nagusia, FNSEA,horren hazle da, eta multinazionalen sareakilunpetan gauzka.

Laborantza politikak politikari eta multinazio-nalek pentsatzen dituzteno, nola egin argi ilun-petan?Zaila da, laborantza politikak ez baitituztepolitikari eta firma handiek soilik egiten,heien esku diren laborarien laguntza dute.Gurean, ez dakit gure kontra ditugun ordez-kariak firmen esku ote dauden, baina Fran-tzian, ofizioaren lidergoan diren nekazariak,gobernuarekin eskuz esku doazenak, gisabatez edo bestez firmen menean dira. Horreknoraez eta zentzugabekeria ulertezinak sor-tzen ditu. Iparraldean, badira gure lurraldea-ren guztiz aurkakoa den FNSEAren politikapromozionatzen duten laborari ordezkariak,pribatuan aterabidea laborantza herrikoi etairaunkorra dela onartzen dutenak. Zentzuhorretan, Frantziak berriki arto GEOak(Genetikoki Eraldatutako Organismoak)debekatu izana sekulako garaipena da. Ez daguti jendarte eta laborari mundu batek multi-nazionalen mamua gibelaraztea. Alabaina,multinazionalen aurkako guda ez da sekulabukatzen. Europa eta Amerikako EstatuBatuen arteko tratu ekonomikoak dira horren

�10 2014KO EKAINAREN 8A

Mikel Hiribarren. Itsasun sortua 1956an. ItsasukoAroztegia etxaldean laborari, ELB-ko militante nekaezin eta2013tik Frantziako Confédération Paysanne-ko idazkarinagusia da. 1998an, auzoko beste hiru laborarirekin,Basaburuko Saskia izeneko kontsumo talde edo AMAPmodukoa sortu zuen, lehenetarikoa Euskal Herrian. Azkenhamarkadetako laborari borroken ulertzeko ezinbestekoerreferentzia.

NORTASUN AGIRIA

MIKEL HIRIBARREN


adibide. Isilpeko tratu horiek aitzina erama-ten badituzte firmen garaipena izanen da,estatuen gainetik herrialdeetan nahi dutenaegiteko esku izanen dira. Oraintsu, FrançoisHollandek bere etorkizunerako ikuspegiaaurkeztu zigun Parisen, eta nahiz hitza ezaipatu, GEOen oihartzuna entzun genion.Garaipenak lortzea gauza bat da eta lorpenakatxikitzea beste bat.

Zergatik daude, oro har, laborantza eta laborariofizioa desprestigiatuta?Laborarien estimua landu behar dugu. Ez dahitzez bakarrik eginen. Azken urte luzeetaneraman den laborantza motaren erruz, jen-darteak kategoria oportunista eta kaltekorgisa ikusten gaitu, janari onaren berme etaekoizle zintzotzat agertu beharrean. Alabai-na, Euskal Herrian, eta bereziki Iparraldean,jendartea sentsibilizatuago dago, badaki osa-garriaren lagun diren kalitatezko ekoizpenakpromozionatzen direla. Ez da aski, alta, jen-dartearen ikuspegia aldatzeko. Kostaldekoegoiliar askorentzat Itsasu da barne alderakoazken muga, ondorioz, heientzat hemendikhara diren laborari eta gaineratekoak ezin diramodernoak izan. Laborantza industrialarengurutzea daramagu gainean. Laborantzamota hori kondenatzea da gure lanetarik bat,beste laborantza eredu batek soilik itzulikobaitigu estimua.

Beste eredu baten bila, Basaburuko SaskiaAMAP edo kontsumo talde modukoa abiarazi

zenuten 1998an. Gauza sinple, zentzuzko etalogikoenak dira alternatibak?Belaunaldi berriko lau laborari ginen auzo-an, elkarrekin zerbait egiteko asmoa genue-nak. Ez genuen merkatuetan hainbeste den-bora galtzeko gogorik baina bai jendearekintratu zuzena atxiki eta lantzekoa. Gure sas-kiak etxeetara eramateko formula ezarrigenuen plantan, eta garai hartan modaz kon-trakoa bazen ere, orain AMAPen loraldibetean gara. Dena den, nekeza izan daAMAPak martxan ezartzea. Jendeak indarberezia egin behar du, diru gehixeagoordaindu... Egun, guztiz normaltzat bizidugu, baina jendearentzat sekulako aukerada hautuz beteriko denda batean gertatzea.Horrek akomodatzen gaitu, molde batekoakbihurtzen. Laborariok ere besteak bezalaegiten ditugu gure erosketak, baina multina-zionalen esku badago salmenta sarea, multi-nazionalen esku laborantza... zer gelditzenzaigu? Horregatik da urrats militante batAMAPetan erostea, hautu amaigabe horriuko egitea. Erraztasunera lerratu zareneananitz kostatzen da hortik ateratzea. Laborarizein erosleek, denek dugu lan anitz bideerrax horietarik ateratzen. Bitartean, janaripozoituarekin zigarretarekin bezala gerta-tzen da. Paketeetan “ERRETZEAK HIL-TZEN DU” ageri da, baina jendeak erre-tzen segitzen du.

Zigarreta paketeetan “erretzeak hiltzen du”nola, “Euskal Herria ez da salgai” ageri dalaborantzarako balia zitezkeen lurretan eraikita-ko etxe berrien murruetan. Espero dut gure esku eta indarrez aitzinatukogarela lurraren aferan, baina politikariei etalurraz arduratzen diren egiturei dagokie heienlana egitea. Kanpotik jende anitz heldu dahona, jende diruduna, ahal handikoa, etainguruko lurrek hainbesteko arrakasta dute-no prezioak jasanezinak izango dira guretzat.

Azken hiru mende eta erdietan odol berekoak aterpe-tu dituen Aroztegia etxaldean hartu gaitu Mikel Hiri-barrenek. Mami gehiago ez eman izanaz dolu, idatzizahoz baino hobeki moldatzen dela desenkusatu da,elkarrizketa eta argazki saioaren artean, gazta saltze-ra abiatu delarik. Iparraldeko dinamikaren balioazohartzeko ez dagoela kanpora ateratzea bezalakorik,hemen ohartu ez arren Mixel Berhocoirigoin JoséBovéren pareko mitoa dela... Alegia, deus ez esanda-koek oihartzun egiten didate oraindik. Noiz jabetukogara etxean daukagunaz?

Etxean daukaguna

OFF THE RECORD

Laborarien estimu faltaz mintzo ginen ares-tian, bada Iparraldeak estimu handiegia diekanpoko aberatsei, eta horrek izorratukogaitu. Gazte denboran hori genuen amorrua,eta biziki ongi konprenitzen dut egungo gaz-teena ere hori izatea. Urtetik urtera uhinahanditzen ari da eta gero eta gaitzagoa izanenda gelditzen.

ELB eta Euskal Herriko Ganbararen inguruansortu duzuen uhina ere gero eta handiagoa da.Ohartzen gara zenbateko lorpena den, zersuposatzen duen?Hemen ez hainbeste, baina kanpora ateratzeaaski da egiten ari garenaren dimentsioaz jabe-tzeko. Gure eguneroko dinamika lanpetuansarturik, iruditzen zaigu hainbeste ardura etainiziatibek itotzeraino tinkatzen gaituztela,baina kanpoan denek nahiko lukete gukduguna ukan. ELB eta bere inguruko sor-marka, kooperatiba, elkarte eta laborarieksekulako bizia eta militantzia maila dute. Horizainetan daramagu, eta pixkanaka, nekazari-tza, eta agian jendartea, aldatzen ari gara.Sekulako balioa du gure bizia gure esku har-tzeak. Ez da kasualitatea Frantzian laborantzahondoa jotzear egotea, eta hemen dinamikahau izatea. Kanpokoei beti azaltzen diet labo-rantzarena ez dela mugimendu isolatua, ikas-tolak, herri irratiak, kultura... ere hor direla.Nire garaiko lagunak atzematen ditut labo-rantzatik hasi eta politikaraino. Agian, politi-ka hutsean gara ahulenik gertatu. Orain delagutxi arte ez gara sartu botere egituretan. Horsartzen ez ziguten utzi, baina libro utzi zigu-ten guztia baliatu dugu guk. Baiona bainogoragotik Euskal Herrira datorrenak bereha-la ikusten du lurralde hau berezia dela. Bere-zitasun hori ikusita, gure kezka nagusieneta-koa da belaunaldi berriei formakuntzapolitikoa transmititzea. Hastapenean aipatzengenuen 80ko aroan, bihotzez komunistakginen, justizia eta berdintasun egarri ginen,jendarte zuzenago baten ametsa posible zela

sinesten genuen. Egun, ez da ikusten zerk etanola bilduko dituen gazteak formakuntzapolitikoari buruz. Horretan ere gure geroajokatzen ari gara.

Laborantzaren geroa Nekazaritza Politika Bate-ratua edo PAC-aren negoziaketan jokatzen denbezala, funtsean. Egungo laborantza politikaren gida nagu-siak diren Europako laguntzak aldatukodirela espero dugu. Gero eta agerikoagoa daorain arteko irizpideak nora garamatzaten,eta nahi izanez gero, politikariek hori alda-tzeko ahala dute. Ez da onargarria diru-laguntzak laborari bakoitzaren hektareakopuruaren araberakoak izatea. Guk, enple-guaren alde pario egin, eta elikadura buruja-betzari atxikitako gure laborantza herrikoieta iraunkorra promozionatzen segitukodugu. Herrian herriko janariaren erabakitzeabaitezpadakoa da ondoko hamarkadei begi-ra. Politikariek gaurdanik 2020ko PACaprestatzen hasi behar dugula erraten digute-nean orain arteko banaketa sistema gaitzes-garria dela aitortzen dute. Hor neurtukodugu zenbatekoa den itzaletik ari diren bote-re ekonomiko eta multinazionalen indarra.2020an banaketa sistemak gaur egungo mol-deetan baldin badira seinale txarra. Susma-tzen duguna egia bada, lehenago aipatutakoEuropa eta Amerikako Estatu Batuen artekotratu liberal horien bitartez, alde guztietatiknagusitzen ahal zaizkigun bihotz eta arima-rik gabeko etsaiak dauzkagu aitzinean. Kasuegin behar dugu, hori adierazteak gaixotzatagertzen ahal gaituelako, baina ez duguahantzi behar gero eta armiarma sare han-diagoa eraikitzen ari diren bitartean gero etaeuliagoak garela gure bizimodu arruntean.Horregatik, ahal bezala hortiklibratzeko ahalegina egin behardugu, eta hasierako solaserajinik, jakitateari esker lortu deza-kegu hori. n


MIKEL HIRIBARREN


Aurtengo Araba Euskaraz antolatzeaz arduratu den Assa ikastolan (Lapuebla de Labarca),duela hiru urte hasi ziren elkarkidetza lantzen. Helburua da haurrek elkarrekin ikastea eta

ikasgaiak, arauak, autonomia, ebaluazioa… elkarrekin lantzea.

ASSA IKASTOLA

ASSARA GERTURATU GAREN EGUNEAN, KulturAstean murgilduta daude ikastolan. Jolastor-dua une batez eten eta futbol zelaiko bueltaosoa hartuz, dantzan aritu dira, 3 urteko txi-kienetatik 17 urteko gazteetara, baita irakas-leak ere. Herriarekin bilatzen duten etengabe-ko harremanean, entsegu batzuk herrikoplazan eginak dituzte, baita Kultur Astekopregoia ere –Argitxok irakurria–. Helduenekgaztetxoenei irakatsi diete dantzan, eta anto-latu dituzten beste hainbat ekintza ere elkar-kidetzan egin dituzte: pintxo lehiaketa eta

dastatzea, ikasleen dohain erakusketa, patata-tortilla lehiaketa, edalontzi bidezko musikaemanaldia, ikasleen kontzertuak… Moduberean lantzen dituzte urtean zehar daudengainerako egun bereziak: Euskararen Eguna,Olentzero edo inauteriak kasu. Eta nola ez,aurtengo Araba Euskaraz: ostegunero biltzendira ikasle, irakasle eta gurasoak.

Irakurketa da elkarkidetzan oinarritzenduten beste esperientzia interesgarri bat:Lehen Hezkuntzan, bikoteka lantzen dute, 2.eta 4. mailako ikasleak nahastuta. Horretara-

Elkarkidetza,denon artean ikasiz

| RUBEN SÁNCHEZ BAKAIKOA |

Irudian, Kultur Astearen baitan herriko plazan egindako dantza entsegua. Ikastolaren hurrengo erronka: elkarkidetzaegunerokoan txertatzea, proiektu edo egun berezietara lotuta izan beharrik gabe.


ASSA IKASTOLA

ko, aurretik prestakuntza jaso dute ikastetxe-ko hainbat irakaslek.

FormakuntzaErkide kooperatiba elkartetik luzatu zuteneskaintza, eta guztira hamabi irakasle (klaus-troaren herena) aritu ziren HUHEZIn 40orduko formakuntza jasotzen, 2010-2011ikasturtean. Oraindik ere tutore bat daukatebidelagun. Assa ikastolan 370 bat ikasledaude, eta Idurre Arrieta irakasleak azaldudigunez, oso ezberdina daLehen Hezkuntzako irakas-leek pedagogiaren gaineanduten formakuntza eta DBHedo Batxilergoko irakasleekdutena. Azken horiek ezdaude hain trebatuta pedago-gia arloan. Edonola ere, begionez hartu zuten denek ikas-taroa, eta elkarkidetza lantzenhasi zirenetik, urterik urteildo hau hobetzen eta garatzen joan dira.

Hurrengo erronka argi du Arrietak: elkar-kidetza egunerokoan txertatzea, proiektu edoegun berezietara lotuta joan beharrik gabe.Ikasleak gai izan daitezela, euren gaitasunenarabera, eguneroko ikasgaietan talde laneanaritzeko, banaka lan egin eta ondoren elkartu

ordez. Horretarako, ohiko materialen lanketaaldatzen ari dira, apurka.

Lehen Hezkuntzan, esaterako, Txanela-komaterialak erabiltzen dituzte gehienbat. Ikas-leek horko gaiak hartu eta taldean aurkeztendituzte. Batxilergoan berdin, gaitegiko temabat hartu eta landu eta aurkeztu behar izatendute. Aurrena taldeak osatzeko teknikaezberdinak erabiltzen dituzte, jardunaren ara-bera: izan daiteke aleatorioa, izan daiteke“adituen” inguruan (gai jakin baten gainean

kideek dituzten ezagutzen ara-bera), garatu beharreko azpi-gai eta azpi-lanen arabera…Aurre-lanketa oso garrantzi-tsua da, taldeak ahalik etaondoen orekatzeko.

Adibidez, Batxilergoko gelabatek osasun gida bat egin dutriptiko batean, Lehen Hez-kuntzakoei aurkezteko. Aurre-lanketa oso inportantea izan

da eta azpi-gaiak jorratu dituzte: kirola, emo-zioak, osasuna… Hortik, aditu taldeak osatueta triptikoan zer sartu eta zer ez eztabaidatudute, talde dinamikak osatuz eta argudio etaerrespetuan oinarrituta adostasuna bilatuz.

Elkarkidetzaren filosofian, ebaluazioa ereikasleen esku dago, egunero ebaluatzen dute,

Ebaluazioa ere ikasleen esku dago,egunero ebaluatzen dute,bakoitzaren lana taldean, etaberdin talde osoarena. Arrietak diozintzoak eta zorrotzak direla,protagonismoa ematen zaienean

�� !"�#�� $� �� % �� &��'�%��$(�� !"��)��*��(�� (�+��& ,��%� � ��%�%�(��- � �&��&�(�� #�� .��%� (��+��% (��&��&� ��% �� %$�� (��%$ ��%�,�% �� /� � �#�� $%�%$��& �� %��,�� ,�� (��- �% ��(� $�� $�&�(��

��


ASSA IKASTOLA

bakoitzaren lana taldean, eta berdin taldeosoarena. Bukaerako nota ikasleek ipintzendute, eta nahiz eta maiz aurreiritziek diotenikasleek beren burua ebaluatuko balute beti“10” jarriko luketela, Arrietak azaldu diguzintzoak eta zorrotzak direla, protagonismoaematen zaienean.

ZalantzakHezkuntzarekin motibatuta daudenen artean,kezketako bat proiektismoa izaten da, hotsproiektu batetik bestera jauzika ibiltzearensentsazioa. Gainera, “lehenago egindako guz-tiak ez al zuen ezertarako balio?” modukogalderek eszeptizismora bultza lezakete hezi-tzailea. Idurre Arrietak dio jarrera eta pentsa-moldea aldatu behar direla: gai hau nola era-mango dut gelara? nola enfokatuko?Irakasleak onartu behar du bera ez dela jauneta jabe ikasgelan, batzuetan laguntzailebaino ez duela izan behar.

Izan badira zalantza gehiago: klaustroragaiak nola eraman, gurasoei nola azaldu, lan-keta bakoitzean sortzen direnak… Bainalehenago aipatu dugunez, tutore bat dutebidelagun, zalantzak elkarrekin argitzeko.

Horri guztiari esker, hiru urteotan garape-na izan du egitasmoak, arlo ugaritan: ikasleeninplikazioa areagotzeko, ebaluazioa hobetze-ko, edota behar bereziak dituzten ikasleaktxertatzeko.

Ikastola, sendoagoDuela zenbait urte, errioxar gazte ugarik ezzuen ikasteko premia handirik ikusten,mahastien inguruan bazen lana eta bizimo-dua aurrera ateratzeko aukera. Gaur egun,aldatu egin da egoera: noranahi zabaldu denkrisia, gazte batzuei mahastia lehen beste ezgustatzea edo espezializazioa tarteko (mahas-ti bat kudeatzeko gaur egun hainbat arlotantrebatu beharra dago). Ezin alde batera utzi,ikastolak berak familiak eta gazteak kontzien-tziatzeko egin duen lana. Gainera, Arrietarenhitzetan, ikasleak ikastolan pozik badaude,ikasiko dute, inplikatuta badaude, ikasikodute. Urte hauetan guztietan ikastolak Lapue-blan bertan eta inguruko herrietan irabaziduen erreferentzialtasuna nabarmena da.

Elkarkidetzaren proiektuak eta Assa ikasto-lak oro har, ederki islatzen dute aurtengoAraba Euskarazen deia: ilusioa. Lapueblan1994an lehen Araba Euskaraz egin zeneanNon eta mugan! izan zen leloa, periferia aldarri,ondoren Alez ale, uztaz uzta iritsi zen 1999an,aleka eta uztaka lanean ari ziren seinale. Orain-goan, Mugan bizi, bizi da mezua: aldarriaren etauzten ostean, gaur egun Arabako ErrioxanAssa ikastola eta euskara bizi-bizi daudelako.

Ekainaren 15ari begira, arreta berezia jarridute eskualdea astintzen: Assa ikastolara 27herrietako ikasleak joaten dira eta herri horie-tan etengabe egiten dituzte ekintzak: halanola, txaranga, bira akustikoa, dia-poramak, bertso-bazkaria, rockkontzertuak, olio dastatzea... Ikas-tolaren eta inguruaren arteanelkarkidetza sustatzeko. n

Ezker-eskuin:elkarkidetzakooperatiboandaudenirakasleakHUEZIkotutorearekinformatzen, etaikasleekinantolatu dutentxaranga taldea.


Elgoibarko Sargoaten dagoen iturria egokitu dute auzolanean. Morkaiko mendizale taldeakdeituta, inguruak garbitu eta zuhaitzak landatu dituzte, garai batean bezala, Irukurutzetara

igo nahi dutenek indarberritzeko leku ezin hobea izan dezaten.

AUZOLAN ESPERIENTZIAK

IRUKURUTZETA mendiaren magalean dagoSargoate. Elgoibartik igo nahi izanez gero,bertatik igaro beharra dago. Horregatik,1959an harrizko iturri handi bat eraiki zutenbertan, Prudencio Etxaniz txirrindulariarenomenez, eta mendizaleek atsedenerako guneatsegina izan zezaten. 50 urte baino gehiagopasa direnean, iturriak aspaldiko xarma huragaldua zuen. Azken 30 urteotan pinupeanegon eta gero, egoera tamalgarrian zen, hon-datuta eta ahaztua zegoen.

Elgoibarko Morkaiko taldeak guneaberreskuratzea pentsatu zuen pasa denurtean. 1943tik mendizaletasunaz gozatzenduen elkarte honetako kideak izan ziren,inguruko baserritarrekin batera, elkarlaneaniturria altxa zutenak. Espedizioak antolatzeazgain, mendiarekin zerikusia duten ekintzaugari egiten dituzte.

Sargoateko iturria estaltzen zuten zuhaitzakbota zituztenean, berau konpontzea erabakizuten. Gipuzkoako Foru Aldundiaren lagun-tzaz lursailak erosi eta auzolanerako deia luza-tu zuten herrian. Azaldu dutenez, haientzatgarrantzitsua zen herritarren presentzia. Izanere, herriak herriarako egiten duen lana da, etakomunitatea bera indartzen laguntzen du.

2013ko udazkenean hasi ziren egokitzelanekin. Lehenik eta behin, ura bideratukozuen hodia ipini zuten, iturria berriro ere era-bilgarria izan zedin. Ondoren, ingurua txu-kundu eta garbitu zuten, gero zuhaitzak lan-datzeko. Dena den, eremua zuhaitzezbetetzea ez zen helburua. Iturri ondokogunea argitsua izatea nahi dute, bertatikElgoibarko parajeaz gozatu ahal izateko.Adin guztietako herritarrek hartu dute parteeginbeharretan. Esaterako, martxoan ospa-tzen den Zuhaitzaren Eguna baliatuz, umeekgurasoen laguntzaz euren alea landatzekoaukera izan zuten. Berreskuratze lanak buka-tzear daude dagoeneko. Ekaina hasierarako

deitu dute berriz auzolana, eta litekeena daegun horretan amaitzea.

Iturria egokitzeak ez du aseko elgoibarta-rren grina. Inguruan berreskuratu beharrekobeste eremuak zehaztu dituzte. Hala nola,Atxolingo iturria, Moruko Brontze Arokohondarrak eta mendizale taldeari izena emandion Morkaiko mendiko tontorra.

Sargoate Elgoibarren zabaltzenIrukurutzetara igo nahi duten mendizaleentzakoigarolekua baino gehiago da Sargoate. Urtero,Santiago Egunez erromeria egiten dute horkobelardi batean. Hala ere, Elgoibarren askok ezdute ezagutzen iturria dagoen gunea, eta horialdatzen saiatu dira. Adibidez, urtero herritaraskok parte hartzen duen mendi-bueltan atse-den eta indarberritze puntu gisa erabili dute.

Mendizaletasuna sustatzea ekimenarenhelburu nagusia ez baldin bada ere, ez dadudarik albo-ondorioa dela. Ondarea berres-kuratzeaz gain, bertaratu diren herritarbatzuek aurretik haientzat arro-tzak ziren bideak aurkitu dituzte.Komunitatea aberasteaz gain,herria eta ingurua hobeto ezagu-tzeko parada ezin hobea dute. n

Mendizale eta herritarrakondarea berreskuratzen

| MARTIN VICIOSO |

Inguruanberreskuratubeharreko bestehainbat eremuzehaztu dituzte:Atxolingoiturria, MorukoBrontze Arokohondarrak,Morkaikomendikotontorra...

MO

RK

AIK

O


GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

EUROPAR BATASUNEKO LEGEBILTZARRAhautatu dugu eta aurreikusi behar da zerekarriko digun datozen bost urteetan. Ziu-rrenik, Jean-Claude Juncker eskuindarrakeskuratuko du Europako Batzordeko buru-zagitza eta orain arte egon denak, Barrosojaunak, egin duen lanaren oso antzekoaburutuko du, Merkelek eta lobby ekonomikoboteretsuek ez baitiote joko handirik egitenutziko. Beraz, austerizidioak jende txiroajipoitzen jarraituko du eta klase ertainengainbeherak ez du etenik izango.

Eta, zer gertatuko litzateke MartinSchulz sozialdemokrata hautatuko balute?Berdintsu. Nahiz Schulz eskuinaren“mailu” bezala saldu ziguten azken Legebil-tzarreko lehendakari hautatua izan zenean.Baina hitz gogor samarrez gain, ez da gaiizan EBko norabide neoliberala galgatzekoedo birbideratzeko. Hala ere, gerta daitekebi alderdiek bat egitea EB gobernatzeko.

Izan ere, gogoratu behar dugu sozial-demokratak eta popularrak bat egindadaudela herrialde askotako gobernuetan,koalizioan. Alemanian bi alderdiek gober-natzen dute eta Europako periferiarenegoera tamalgarria gobernu horri egotzibehar zaio, austeritatearen sustatzailenagusia bera baita, Europako Batzordeak,Europako Banku Zentralak eta Nazioar-teko Diru Funtsak (NDF) osatzen dutenTroikaren alboan. Grezian ere gobernuanbi alderdiak daude. Frantziako EstatuanHollanderen sozialdemokratak eskuinabezain urruti joan dira jendarte gastuenmurrizketetan. Eta abar.

Espainiako Estatuan, berriz, zein da bialderdi nagusien arteko aldea ekonomia

arloan? Ederki asko dakigu 2011ko abuz-tuan Zapateroren zuzendaritzapean bialderdiek Konstituzio higiezina aldatuzutela finantza erakundeen ordainketeilehentasuna emateko aurrekontu publiko-aren gastu guztien artean. Horrela, kobra-tzen lehenak izango dira bankuak eta gerohiritarrok, zergadunok. EAEn eta Nafa-rroan ere bat egiten dute ekonomia etaabertzaleen aurkako politiketan.

Bestalde, hauteskunde kanpainan isilikegon dira Merkataritza eta Inbertsioetara-ko Atlantikoko bi aldeetako Hitzarmen(TTIP edo ATCI) beldurgarriak gureartean izango dituen ondorioei buruz;kanpainako egun gehienak “matxismoadela eta ez dela” aritu dira, gai horietanbaitituzte aldeak, ez ekonomian non ber-dintsuak baitira bi alderdiak. Izan ere,Hitzarmen hori onesten bada, ondoriokezkagarriak izango ditugu ekoizkintransgenikoei eta beste hainbat elikagaikaltegarriri ateak irekiko zaizkielako. Mul-tinazionalen mozkinak babestuta geratu-ko dira beraien murrizketak ematen badi-ra estaturen bateko neurripolitiko-ekonomikoak direla eta; kasuhauetan konpentsazioak eska ditzaketeeta aurrekontu publikoek izango dutemurrizketa horien erantzukizuna.

Hau guztia kontuan hartuta, EBkoLegebiltzar berriak kemen ahula izangodu Troikari aurre egiteko, dena kontrol-pean baitaukate bi alderdi nagusiek etahoriek lobby aseezinen zerbitzuan. Halaere, Legebiltzar hori bozgorailu bikainaizango da makroekonomian hartukodiren neurri kaltegarriak aireratzeko, era-bakitzeko eskubidea aldarrikatzeko edoEspainiako demokrazia defizitarioa sala-tzeko. Horiek izango dira, besterenartean, alderdi txikiek osatutako taldeekegin dezaketena.

Beraz, Europar Batasunak bere agintariekonomikoek markatzen dioten bidetikjarraituko du, negozio handiak sustatuzeta horren ondorioz jendarte kohesioaahulduz. Azken finean, berelegitimitatea eskasago bihur-tuko da, kontatzen zizkigutenistorio miresgarriak ezerezeangeratzen ari baitira. n

Europar Legebiltzar barreiatua

Hauteskunde kanpainan isilik egon diraMerkataritza eta Inbertsiotarako Atlantikokobi aldeetako Hitzarmen (TTIP edo ATCI)beldurgarriak gure artean izango dituenondorioei buruz; kanpainako egun gehienak“matxismoa dela eta ez dela” aritu dira, gai horietan baitituzte aldeak, ez ekonomiannon berdintsuak baitira bi alderdiak

BalerenBakaikoaAzurmendi �

EHUKO

I R A K A S L E A,

E KO N O M I A L A R I A

MA

DD

ISO

RO

A

IRITZIAREN LEIHOA

2014KO EKAINAREN 8A�20

- IRITZIAREN LEIHOA


ERRAZEGI AHAZTEN DIRA gau-zak. Guk ez daukagu ahaztekoSanti Auzmendi. Maiatzaren22an hil zen, kasik bezpera artekaleetan barrena lasterka zebilen73 urteko jostun lazkaotar donos-tiartua. Jostun diogu berak bereburuari hala deitzen ziolako,“Auzmendi. Sastre”, baina ezzetorkion handiegi moda-sortzaile.Zenbait iritzi eta bizitzako pasar-te kontatu zizkion Amets Arza-llusi 2006an. Baina euskal prentsa1970eko hamarkadan ezagutuduenak aspalditik daki Auzmen-diren berri. Zeruko Argiarenpublizitate haiek (Donostiako esti-

loa) gogoratuko ditu: zenbatekjartzen zuen iragarkirik euskaraz1977an, Franco hil eta trantsiziobetean, abertzaleek mundua janbehar, baina, gaztelaniaz –“joan-go gara euskara sartzen pixkana-ka azkenean dena euskaraz eginarte” eta gaur arte–, subentziopublikoa kontzeptua asmatzeke,artean ez Autonomiarik eta ezPreautonomiarik (Consejo GeneralVasco 1980 aldean sortu zuten!),eskukada bat langile eta kolabora-tzaile sutsu gehi irakurle fidelaketa publizitatez laguntzeko lau

katu. 1980an langileen esku gera-tu zen ordura arte kaputxinoenaizandako Zeruko Argia, kooperati-ba berriak kazetari izena ARGIAlaburtu zion. Orain arteko krisi-rik latzenari egin behar ziotenaurre langileek, astekaria inprima-tzeko papera erosteko dirurik ezeta krediturik ez ematen bankubakar batek. Gure historiaburuan daraman Joxe Mari Osto-lazak kontaturik dakigu dirua jar-tzeaz gain bankuen aurrean berenburuak berme jartzeko eskuza-baltasuna erakutsi zutenetakoaizan zela Santi Auzmendi, Herna-nin denda txiki bat eduki ondo-

ren Donostian ari zena arrakas-taz, lagundu eta laguntzailegehiago konpromisora erakartze-ko prest. Gero Donostian etaGipuzkoan tendentzia markatuzuen Auzmendik. Korrika ikusiizan dugu azken urteotan. Herio-tzaren atarian, ingurukoei eskatuomen die despedidarik ez antola-tzeko, ez bada sagardotegianospatzea. Ongi iru-dituko zaio guk gin-tonic batez despedi-tzea gure aspaldikolaguntzailea. n

Nahiz eta guztiok garentik-tak soinuen testigu,guri “etorkizun” hitzakaspaldi aldegin digu.Ze garapen, kontsumismo,ze krisi eta ze diru?Hamar gara familianez bat, ez bi ta ez hiru.Furgoneta kaxaz bete,ez logela ez altzairu.Su bat erdigune etaparrilan lau bat bixigu.Gitarraren askatasunilargiaren gatibuedozein izkina gureetxe bihurtzen dakigu.

Gaur aitak hala esan dit:“hitz egin beharra daukagu,laster ezkonduko zaramerezi bezain ondradu”.Txanpaina atera etairrifartsu nahiz afaldu,salduta den gorputz batenbihotzak zentzurik al du?Ez nuke nahi ikastekodudan gogoa itzaldu,biziak mundura sortuta nire bizia galdu.Malko artean amonakbesarkatuz dit azaldu:“Ahoa itxi behar duzueta bi hankak zabaldu”.

Bikote polita egitendugula dute berretsieta zapiaren probaegingo didate etzi.“Heldu dira hamazazpiurteko Joan eta Jesi”orri idatzien aurkakoborrokak ez du merezi.Baina ez dut payo izan nahinahiz eta askok ez sinetsi.Poz, alaitasun, musikaartean naizenez hezihorrela segiko duguhain bitxi ta hain berezigure munduan bildutamunduarengandik ihesi. n

Ijitoa naiz

Maialen Akizu

�

Doinua: Ternuarat.

Gure historia buruandaraman Joxe MariOstolazak kontaturikdakigu dirua jartzeazgain bankuen aurreanberen buruak bermejartzekoeskuzabaltasunaerakutsi zutenetakoaizan zela SantiAuzmendi

DA

NI

BLA

NC

O

Pello Zubiria Kamino � ARGIAKO K A Z E TA R I A

Santi Auzmendi hil dela

Ikastolen Elkarteak antolatutakoGipuzkoako Eskolarteko Txapelketansorta irabazlea.

BERTSO BERRIAK

ETA EUSKARA plantakoan mintzo dira.Guztia dute alabaina herritar zintzoen xar-matzeko. Euskal Herrian ere FronteNazionala indartuta atera da Europakohauteskundeetan, Frantzian bezalaxe fun-tsean. Goizon nazka nabaritzen dut, ihesegiteko gogoa, baina gorotz urrintsuakzikintzen ez duen gunerik ez da gehiago.Europa etsai omen dute. Laborariek,nagusiek, ikasleek eta erakundeek alta,Europarengandik garapenerako diru mor-doa eskuratzen dute. FN bozka halatanhaserrea azaltzeko baliabidea liteke.

FN alderdiari bozaren emateko inten-tzioa premiazkoa ote den uste dut. Auzoa-

rekiko gorrotoa dago oinarrian, etengabe-ko insatisfakzioa, frustrazio morbidoa,antisemitismoa, islamofobia, homofobia,misoginia eta intolerantzia ikusgarria: tele-bistan irabazle frontistak ez zion hitz bihi-rik uzten arerio ekologistari.

FN ari da boterearen mailak eskuratzen.Denbora badu eta jendaldeei sinetsaraztenzaie bozkatzeak ez duela balio, pentsa-tzeak are gutxiago, aniztasunak estatuarenhanditasuna mehatxatzenduela eta larderia dela ezinbes-teko goberna tresna.

On est mal.Gaizki gaude. n

ETXEBIZITZAREN JABE IZATEKO esperantza oraindikduten baionesek badute, doia deskart, azken El dora-do: Séqué auzoa, azken urteetan osoki sortua. Eko-auzoa nahi luke eta perspektiba horretan eztabaidagaiizan da proiektua.

Bada baratze kolektibo tipi bat han: urbanizazioarierrekuperatu behar izan gabe, urbanizaziotik salbatuden lur peza. Espantuko gauzarik ez bada ere, zirrara-garria zaidan txokoa da.

Oihan bazterrean kausitzen da,haritzondo ikaragarrien maldan etaberriki landatu fruitu arbolondoenartean, hesi garbiz babestu paradisuzatia. Eden horrek badu Kolkhozetik,jabea herria da, probetxua erabiltzai-leena eta autogestioan kudeatua da:inguruko bizitegietako jendez osatukomunitateak du kudeatzen. Ater-pea denena da eta han pruntki lerro-katurik daude denen tresnak, sarde,aitzur eta oraindik enetzat funtziosekretuko zenbait gauza, bakoitzaktxandaka erabiltzekoak. Badira lur alor ttipiak, fami-liako bana, fizela txirikordaz zedarrituak. Ingurue-tan, lur sail pribatuen alboan, parte komunak dira,guziek guzientzat landuak. Noizbehinka, ametsaraz-ten dit, hogei urte nituenean bezala, mundua aldadaitekeela, sistema enpoildu eta antolaketa liberta-rioan gara gaitezkeela.

Gainera bada giro oso bat! Auzo artekoa, elkarta-sunezkoa, elkarrengandik ikastekoa. Alabaina,denak baratzezain hasiberriak, nehork ez du sekula-koa ateratzeko asmorik, galdetzen diogun gauzabakarra da zerbaixka eskaintzea, egin indarren truk.Denbora-pasako aitzakia da eta mundu nahas-mahasgarritik ihes egitekoa, eta bide batez, ekartzendu auzoko jende zenbaitekin trukatzea, birgizartera-

tzea hots. Dena da egitekoa orainoeta plazera da, goiz izanik ere eguz-kiak jadanik kitzikatzen zaituela,izerditzea iraulen eta lur porroska-tzen. Betegarria da lur gizen sailenartetik burua altxatu eta nihaurbezain ez jakituna (ignorantzia erekolektiboa baita) den ondoko lur sai-lekoarekin hizketan aritzea: gauzaknola antolatu, ereiteko garaiak,bareen neurri ikaragarria.

Eta goxoa da amestea sukaldekomahai iskinean, igande goizez, eguer-diko apairuko, nola bihikatuko ditu-

zun zure ilar biribil teka bildu berriak, hazi berdebixiak ontziratu arau hauen berdura usain fresko ler-denak gela osoa zipriztinduko duela.

Lurra, autogestioa, indarra eta sariaukaitea, integratzea, ausatzea. Maila batbaino gehiagotan zoriona eragiteko tresnabat. Jardiner, c'est résister. n

Jardiner, c'est résister

Bea SallaberryEU S K A R A I R A K A S L E A �

ItxaroBorda�

IDA Z L E A

DA

NI

BLA

NC

O Hor daude

JAK

ES

LAR

RE

Bada giro oso bat!Auzo artekoa,elkartasunezkoa,elkarrengandikikastekoa. Alabaina,denak baratzezainhasiberriak, nehorkez du sekulakoaateratzeko asmorik

22 � 2014KO EKAINAREN 8A

ZIRTAK - IRITZIAREN LEIHOA


DUELA EZ ASKO, kontu korrontean 0 euro nuelariketa enplegu perspektiba hurbilik ez, gorabeherakabizi izaten nuen egunerokoa. Pertsona maiteen babesekonomikoak eta familiak eman izan didan babes bal-dintzarik gabeak lagundu zidaten beste askorentzataskoz muturragokoa den egoerari aurre egiten. Gora-beherek beraiekin ekarri ohi dituzte argi-ilunak, ilu-nean isolamendu mingarri zaizkigunak, baina argitaraigoera sutsuagoak ere ahalbidetzen dituztenak, beha-rrizanak eta bizinahiak bultzatuta-edo. Halako goraldibatean eta auto zaintzari loturik, dirurik gabe egunbat nola biziko nukeen imajinatzeari ekin nion. Ez,inondik ere, pobretzen eta prekarizatzen gaituztenausterilketak eta politikak onartu eta ongizate soziala-ren ardura norbanakoagan ezarriz, baina bai, ostera,norbere autonomiatik norbere eta besteen ongintza-rako bideak asmatzeko asmoz. Hauxe izan zen diru-rik gabe bizitzeko instrukzioenlehen hazia, eta denborarekin,hamar puntuko dekalogoaburutu nuen. Nola biziko zenu-kete zuek egun bat dirurikgabe? Ez da galdera txarraaldamenekoari egiteko, irudi-mena bizkortzen lagun baite-zake eta irudimenarekin egu-neroko berri bat antolatzen.Pertsonako dirurik gabekoegun balizko bat bada hortikzehar. Gure bizitzen alaigarrieta gorazarre izan daitezkeenegunak, baiki. Hemen paratzenditut nireak gaur:

1. Irten kalera egunsentia aurretik. Kale-ko horma batean pintada bategin patxadaz. Pintadak mun-dua hobetzeko balio dezala,Violeta Parrak esan bezala: “Siyo levanto mi voz, no es tan solo por gri-tar”.

2. Joan lorategi publikobatera. Bilatu loreak eta zuhai-tzak. Une horretantxe eutsi erlojuari etaerauzi. Beste denbora bat zabaltzen daorain eta denbora hau bere buruaz betetzenda akordeoi bat bezala.

3. Ibili hirian pentsamenduak ordenatzeko. Behinzalantza zenuena, gaur jarrera politikoa duzu: gauzaonen gorazarre egin eta zoriona aukeratu.

4. Deitu bihotza alaitzen dizuten lagunei. Ametsakeraikitzen dituzten lagunak, amets eneak, ametszureak, amets gureak. Zazpietan etortzekoak badira,laurak direnerako pozik egoten hasiko zara.

5. Aspaldiko ezagun batek kalean geratuko zaitu.Enpleguaz galdetu eta zure ustezko zeregin gabetasu-nari muturra jarriko dio. Ez izan beldur eta errepika-tu: “Nik ere badut nire egia eta bankero jaunarenakbezainbat edo gehiago balio du”.

6. Lapurtu gose eta egarri zarenean lapurretakminik ezin egin dionari. Edan eta jan bertatik, haugure gizartearen ifrentzua baita, zuentzat eta guz-

tientzat emana izan dena,amen.

7. Egin barre, are gogorikez baduzu ere. Ireki aurre-na ahoa eta gora eraginezpain ertzei. Mugitu jauzitxikietan sabela, sorbaldak.Masailak zabalduko dira,begiak itxi eta errealitateaedertu.

8. Banketxe baten atarirajoan, arnasa sakon hartu eta

kantatu: “Txin-txin,txin-txin diruaren hotsa,

haren gainetik entzun nahidut gaur elkartasunaren aho-tsa”.

9. Etzan lurrean eta begi-ratu gaua. Izarrak dira zure zila-rra. Ilargi betearen gazta zure

urrea.

10. Sentitu aberats, aberatsbihotz bat eta hainbeste senti-men izateaz. Lapurtzerik ezdizuten kontzientzia betikozure duzula jakiteaz. n

Iratxe Esnaola� IDA Z L E A

DA

NI

BLA

NC

O

Egun bat dirugabe bizitzeko instrukzioak

Antton Olariaga

ERDIKO KAIERA


Ipuin liburu mardula. Ezer baino lehen, horixedeigarri…Hogeita hamazazpi ipuin sartu ditut liburuhonetan, gehi beste testu bat, gehi kontraza-leko mikroipuina, barruan dagoen ipuinbaten bertsioa… Asko dira, baina aurrekoliburua, Idazten ari dela idazten duen idazlea,honen umea da, nahiz eta lehenago argitara-tu. Sail berekoak dira hango eta hemengoipuinak. Biodiskografiak idazteko proiektuanari nintzen lanean, eta, bestalde, bestelakoipuinak ari nintzen idazten, harik eta ipuinmordoa pilatu nuen arte. Denak bata bestea-rekin asko lotuta zeudela sumatzen nuen eta,halako batean, liburua ikusi nuen. Nirekasuan, liburua dagoela ikusi behar dut. Denadela, lehenengo lana ipuinak idaztea dut.Gero dator liburua…

Biodiskografiak-en kasuan bestela jar-dun zenuela esan zenigun ARGIAn ber-tan…Biodiskografiak-en kasuan, proiektuanuen, hari bat, eta burutu nuen. Bes-tela idazten ari nintzen ipuinenkasuan, berriz, ez nuen ipuin-liburua-ren egiturarik ikusten. Hurrena, konturatunintzen ipuin askok literatura bera zutelaardatz. Hortaz, bi ziren liburuak: batean, ira-kurketa eta literaturaren ingurukoak –Idaztenari dela… liburua, azken finean–, eta oraingohau, mardulagoa, tematika zabalagoa zukee-na. Lehenengo hura garbi ikusten nuen, etahalaxe argitaratu zen Elkarren. Bestea, mar-dulagoa, Alberdanian nahi nuen, baina bate-

ko standby-n sartu zela, besteko neure gorabe-herak, atzeratu egin zen asmoa. Ipuinakberrartu, kimatu, hainbat ipuin baztertu, libu-ruaren giroari lotzen zitzaizkion zenbait berriidatzi, eta honako Inon ez, inoiz ez hau argitara-tu da.

Ipuinak idazteko mila modu eta bat gehiagoditugu lan honetan. Era guztietako ipuinak …Teknika aldetik oso ezberdinak dira, bai.Panoplia osoa dago, nolabait. Katalogo batere izan zitekeen. Dena dela, orain ari naiz nihorretaz jabetzen, jendeak ohar egiten dida-nean. Ez da ipuin antologia bat, ipuin guztiakberriak baitira, liburuan sekula argitaratugabeak, baina landu ditudan joera guztietakoipuinen bilduma da, nolabait.

Inon ez, inoiz ez dugu azalean izenbu-ru. Barruan, berriz, beste atal bat erebada, Hemen, orain, izenburura ekarriez baduzu ere.Hemen, orain hori ondo dagokio atalbati, baina ez besterik. Azalera ekarrizgero, irakurlearen arreta desbidera-tzeko arriskua zegoen. Bestalde, izen-

buru iradokitzaileagoa iruditzen zait Inon ez,inoiz ez, bestea baino.

Hemen, orain, jakina, euskal gauza da, RamonSaizarbitoriak, eta zuk zeuk, frankotan aipatuizan duzuena. Euskal gauza…Bai, gai nagusienetakoa da, baina, ziurrenikzorionez, ez bakarra. Izan ere, euskal irakur-leengan bi joera daudela esango nuke:

«Ipuin bakoitzak hurrengoairakurtzeko grina piztu behar

du, neurri batean»

IBAN ZALDUA

Ipuin liburua du Iban Zalduak (Donostia, 1966) argitara zaharra ez. Inon ez, inoiz ez dugu,Elkar argitaletxeak publikaturik. Ipuin liburuetan ez ohikoa, kasik berrogei testuren

bilduma. Antologia izan gabe ere, era guztietako ipuinak irakurri ditugu, Zalduaren estiloan beti.

| MIEL A. ELUSTONDO |Argazkiak: Zaldi Ero

“Nobelaren nagusigoahausten saiatzen naizirakurle klubetan”


batzuen ustez, gutxi idatzi da gai horri buruz–baina euskaraz irakurtzen dutenen artean ezdut uste gehienak direnik–, eta beste batzueniritziz, aldiz, beti matrakan ari gara. Ez dutinor engainatu nahi, aurkezpenean bertanesan nuen gai horri buruzko ipuin dezentedagoela liburu honetan, baina utz dezagun,behintzat, alde horretatik, izenburua bakean.

Idazle ez ezik, Historia irakasle zara UPV/EHUn.Ez duzu gutxi idatzi euskal gauzari buruz. Zerdiozu gauzaren egoeraz?Ez dut uste nire iritziak axola duenik, doktri-na emateko ezgai sentitzen naiz. Zalantzazbeteko iritzi bat emango nizuke eta jendeakez du hori eskatzen, iritzi sendoak baizik.Egia da gaztetan iritzi irmoagoak nituelakontu horri buruz, beste askori buruz bezala.Irakurtzen diot artikulua halako bati, etaalderdi baliagarriak ikusten dizkiot. Irakur-tzen diot artikulua aurrekoaren kontrakojarrera defenditzen duenari, eta han erepuntu positiboak ikusten ditut. Orduan, pen-tsatzen dut nortasun txikia dudala… Kar,kar… Gaztetan iritzia eskatu izan balidateerrazago emango nituzkeen, eta hanka eresartuko nukeen etengabe. Horrek ez du esannahi politikan parte-hartzeari uko egiten dio-danik: baina ez hainbeste iritzi-emaile bezala,herritar bezala baizik. Fikzioa, alde horreta-tik, baliagarriagoa zait, doktrinatu gabe gerta-tu zaigunaz edo gertatzen ari zaigunaz inpre-sio batzuk jasotzeko eta botatzeko alegia, edonire zalantzak islatzeko: ez da horren inbasi-

boa, nolabait esateko. Inpresioa daukat erra-zago iristen naizela bide horretatik egiarenbat kontatzera, nire iritzia modu sistematikobatean egituratuta baino. Eta, hala eta guztizere, auskalo… literatura txar asko egin daite-ke bide horretatik, orobat…

Paparrean intsumisioaren kontrako intsigniaibili ohi duzu oraindik?Bai, jakaren arabera. Fusil bat apurtuta.Horrekin bat egiten dut oraindik: intsumisio-ak ez zuen bere helburua lortu, ez baitzensoilik soldaduskaren amaiera, gizartearendesmilitarizazioa baizik. Izan ere, ETAkarmak utzi izanagatik ere ez gara bizi gizartedesmilitarizatu batean. Armak egiten etaesportatzen segitzen dugu, bai HirugarrenMundura, eta bai Hirugarren Mundu ezdenera ere. Estatuen aldetik gizartea militari-zatuago dago, nahiz eta derrigorrezko solda-dutzarik ez izan indarrean. Adierazpen aska-tasunari egiten zaizkion erasoak dira froga.Hor da beti polizia. Horretan borroka eginbehar da oraindik. Baina, begira, iritzia ema-ten ari naiz jada, nire hitza janez…

Inon ez, inoiz ez dugu izenburu. Bi atal berei-ziak…Hemen, orain atalekoak, gatazkaren inguruko-ak, zein eta zein izan behar zuten ez zegoendudarik. Kronologikoki antolatuta daude,gainera, 2006tik gaur egunera arte. Gainera-koan, bi atal aski homogeneo eraiki nahinituen. Izenburua erreferentziatzat hartu eta

“Esango nuke liburu hau gehiago ari delabizitzaz, literaturaz baino”.

ERDIKO KAIERA - IBAN ZALDUA


haren oihartzuna izan zezaketen ipuinakbildu ditut batean eta bestean. Lehenengoan,leku eta paisaiarekin lotutakoak, nolabait;hirugarrenean, denborari estuago lotzen zaiz-kionak. Ez da beti gauza automatikoa izan,hala ere. Bestalde, ipuinen kokapena erelandu dut, paralelismoak, loturak egin ditut–nire loturak dira, neure irizpidearen arabera-koak–, irakurleari jarraibide bat emanez…Baina, horixe, jarraibide bat besterik ez. Nireustez, ipuin-liburu bat ezin da nobela batenmoduan irakurri, arrapaladan, ipuin bakoitzanobela bat baita. Hala, ipuin bakoitzakhurrengoa irakurtzeko grina piztu behar du,baina ez neurriz gainezka, ipuinaren efektuagaldu egingo da bestela. Neure ustez ari naiz,neure teoriatik; besterik da irakurleak duenustea eta hartuko duen irakurbidea: azkenfinean, ipuin liburuen irakurlea subiranoagoada, independenteagoa, berez, nobelen irakur-lea baino...

Biodiskografiak eta Idazten ari dela…lanetan ageri ziren gaiak ageri dirahonetan ere. Horra musika, literaturabera… Konstanteak dituzu zure idazla-nean.Ipuin batzuek izan zezaketen lekuaIdazten ari dela… hartan, baina horrezgain bestelako edukia jorratzen duten ipuinakjarri ditut hemen. Oraintxe irakurri dut Can-ciones de amor y de lluvia, Sergi Pàmies-ena. Ezdakit irakurria duzun…

Ez…Asko estimatzen dudan ipuinlariaren liburuada. Eta ipuin askotan idazlea da protagonista,batera eta bestera dabilena, hitzaldiak eskain-tzen eta abar. Normala ere bada. Horixe dazure mundua, partez behintzat, eta horretarajotzen duzu nahitaez. Ipuinari ekiteko abia-puntua eman ohi dizu. Baina liburu honetandosi txikiagotan erabili dut literaturaren ingu-ruko mundua bera, aurrekoan baino; esangonuke liburu hau gehiago ari dela bizitzaz, lite-raturaz baino.

Irakurle klubak zuzentzen ari zara joan denekohamar urtean. Horietan ariko ez bazina literatu-rak –metaliteraturak, beharbada–, hainbestetarte izango luke zure lanetan?Seguru asko, ez. Hasteko, zenbait ipuin eznukeen idatziko. Beste zenbait, berriz, idatzibai, baina ez modu horretara. Efektua zehatzzein den ez dakit. Klubean ibili, ez ibili,ondorioa nolakoa izango zen, ez dakit. Kon-tua da horretan nabilela joan den hamaikaurte honetan… Proposamena egin zidate-nean, bitxia iruditu zitzaidan. Ez nuen girohori ezagutzen, behin ere ez nintzen halako

batean izana. Arrasateko liburutegira joanbehar izan nintzen, nola funtzionatzen zuenikustera. Harrezkero, ez diot Gasteizko klubakoordinatzeari utzi. Eguneratuta egotenlagundu dit, eta maite nituen liburuak berrira-kurtzeko aukera ere eman dit, eta haietansakontzeko modua. Eta berrirakurketak askoerakutsi dit. Zenbait egile berreskuratu egindut, eta garai batean hainbeste estimatzen eznuen zenbaiten lanaz gozatu egin dut.Batzuetan, gaztelaniaz irakurriak nituen;haiek euskaraz irakurri eta asko ikasi dudalauste dut. Idazle eta irakurle naizen aldetik,asko eman dit klubak. Maila pertsonalean,adiskide handiak egin ditut. Gaur egun, haiekgabe ez dut bizitza kontzebitzen. Klubeanezagutu nuen Angel Erro, edo Mikel Ayerbe,edo Asun Agiriano, eta beste hainbat lagun,asko eskertzen dudan zerbait.

Nobelaz beste ere irakurtzen da zureklubetan.Bai. Nobelaren nagusigoa hor da beti,baina hegemonia hori pixka bat haus-ten saiatzen naiz klubetan, beste gene-roak ere sarrera izan dezaten. Irakur-lea nobelak irakurtzen ohituta dago.Horretan hezi gaituzte. Ipuinak ere,ez pentsa, ez du irakurri ohi jendeak.

Hor dago poesia ere, edo saiakera, edoantzerkia… gutxiago irakurtzen diren gene-roak, beti, baina irakurtzen ditugunak klu-bean, nobela baino dosi txikiagoetan badaere. Irakurle taldeetako partaideak gogo onezhartu ohi du nobela ez den testua irakurtzea,baina, era berean, sorpresa adierazten du.Klubean hasiberriak, behintzat.

“Aurkezpena egin behar eta zeure burua babestu nahi izatenduzu. Irakurle onak nahi izaten ditut ondoan. Eta irakurle one-nak, maiz, idazleak izaten dira. Alde horretatik, Saizarbitoriahor egoteak balioa eransten dio aurkezpenaren ekintza neurribatean publizitarioari. Bestalde, estimu handitan dut Ramon,eta Atxaga, eta Lertxundi, Eider Rodriguez, Pello Lizarralde…Askok lagundu didate aurkezpenetan, urte hauetan zehar. Niez bainaiz batere seguru sentitzen egindako lanaz. Inork libu-rua irakurri eta gustatu zaiola esatea, bermea dut, babesa. Sai-zarbitoria aurkezpenean izatea ohore handia izan nuen, IbonEgaña ondoan izatea bezainbat, gurean dugun kritikaririk fine-na iruditzen baitzait; liburu honen ondorengo aurkezpenetanMikel Ayerbe, Jokin Muñoz, Ana Malagon eta Isabel Etxebe-rria izan ditut edo izango ditut alboan. Haiek hitz egiteak, gai-nera, niri neure obrari buruz gehiegi ez hitz egiten laguntzendit, horretaz abusatu egiten baitugu idazleok, oraintxe elkarriz-keta honetan egin dudan bezala”.

Saizarbitoria aurkezle

“Susmoa dutirakurtzeko ohituraridagokionez nahikoespainolak garela”


IBAN ZALDUA - ERDIKO KAIERA

Ez da asko, Ana Toledo ira-kasle eta euskaltzainakzioen euskarazko literaturahazi egin dela, baina har-tzaileak ez duela proportzioberean gora egin. Irakurleakurri...Inoiz komentatu dut para-doxa: “Non da euskal litera-turaren salbazioa? Idazleenkopuruaren zabalkuntzamugagabean”. Zenbat etaidazle gehiago izan, orduaneta irakurle gehiago, haiekbaitira ondokoen lanak ira-kurtzen dituztenak, sikieraespiatzeko bada ere. Euskal-dungo osoa idazle bihur-tzen den egunean, irakurlea-ri dagokionez salbatutalegoke euskal literatura.Baina, boutadeak alde baterautzita, ez pentsa haranzkoliteraturetan askoz hobetobizi direnik, haiek beti ereeskala alde badute ere. Gaz-telaniazko liburu produkzioa hartu, eta konpa-ratu irakurketa eta salmenta indizeekin, eta osoliburu gutxi zabaltzen dira neurri batetik gora.Eskaintza izugarria da, eskaria, berriz, txikia.Bestalde, gizarteak irakurtzen du, baina geroeta gehiago liburua ez beste bide batzuetanbarrena. Gurean, diglosi egoerak areagotu egi-ten du irakurle urritasuna. Batzuk kexatzen dirabest seller motako euskal literaturaren faltaz,baina euskarazko irakurleak, bestalde, elebidunizanik, beti du beste esparru batzuetara jotzekomodua, dela frantses sistemara, dela gaztela-niazkora. Gure artean lehiatzen gara, batetik,baina beste literatura –edo liburugintza, zen-bait liburuk literaturatik gutxi dute-eta–, batenkontra ere bai. Horrek estutu egiten du guremerkatua, baina horiexek dira joko-arauak, etaonartu beste erremediorik ez dugu.

Bernardo Atxagaren Nevadako egunak aztertuzenuten martxoan zure gidaritzapeko irakurleklubean. Liburuko pasarte batean, Renokoeskolako irakaslea ageri da, ikasleei literaturaliburutik irakurtzen…Anjel Lertxundiri ere kezka bera irakurri izandiot…

Behin eta berriz eta askotan…Eta irakasleek gurean irakurtzen ez badute,nola transmititu zaletasuna?

Tira, irakasleak ez du “gerta lekioke” hitzeaneta hortzean erabili beharrik, baina hor dabeti nor-nori formako aditz paradigma guz-

tiak erakusten, lantzen, eta ikasleei eska-tzen…Bai… bai… Azken finean, susmoa dut ira-kurtzeko ohiturari dagokionez nahiko espai-nolak garela. Espainian irakurketa indizeaktxikiak izan dira historikoki. Zein irakurketatradizio jaso dugu hortik? Ipar EuskalHerrian bestelako handicap bat dute, jakobi-nismoa, alegia, nahiz eta hor gehiago etahobeto irakurtzen dela esango nukeen; ezeuskaraz, baina, eta ardatz literarioa Hegoal-dera aldatu izanak ez du ziurrenik horretanasko lagundu. Literatura maite duenak, libu-ruak irakurtzeko ohitura duenak, irakurtzearigarrantzia ematen dion jende ehunekoa urriada, Espainiako kultur historiaren ondorioz,besteak beste. Irakaskuntzan zehar irakurtze-ra bultzatuko zaituen irakasleak aurkitzekoaukera, beraz, ziurrenik txikiagoa da hemenFrantzian edo AEBetan baino, eta alde horre-tatik ez nau harritzen Bernardo AtxagakNevadako… liburuan jasotzen duen inpresioonak AEBko irakaskuntzaren eta irakurketa-ren arteko harremanaz… Liburuaren kulturestatusa txikia da Espainian, Trantsiziogaraian gorantz egin zuen zertxobait, bainaezin izan du aurreko historia ezabatu… Nik,alde horretatik, zorte handia izan nuen insti-tutuan, irakurtzeko zaletasuna baitzuten ira-kasle izan nituenak; asko zor dietirakasle haiei. Baina onartu beharda ez dela agian ohikoena. Horre-taz gogoeta egin nahiko nuke,artikulua dabilkit buruan… n

“ETAk armak utziizanagatik ere ezgara bizi gizartedesmilitarizatubatean”.


ERDIKO KAIERA

FONTANA METRO GELTOKIAN dugu hitzordua.Eskailera mekanikoek igoeran eskaintzenduten angeluari esker, kazetariari gradualkiagertzen zaio eite anglosaxoiko tipo bat,lehenbizi Camper oinetakoak, gero galtzabakero estuak, jertse granate polit bat –galdetubehar dio non erosi duen–, eta Berriako zuta-beetako argazkikoen aldean bizar gehiago dau-kan aurpegi hau. Kortesiazko aurkezpenhitzen ondoren galdetzen dio ea non egin nahiduen elkarrizketa. “Auzoan paseatzen dugunbitartean?”. Grabagailuaren rec botoia sakatuaurretik azaldu du estazio honen pareko pisubatean biltzen direla Juan Marséren Si te dicenque caí-ko anarkistak. “Literatura asko daukaauzoak, ikusiko duzu”.

Edukiko du, ez diogu ezetz, baina Asturieskarrikan oinez hasita lehen begi kolpean bestezerbaitek deitzen du arreta: Gràciako etxeaskoren balkoiak dekoratzen dituzten Estela-dak, mugimendu independentistaren indarra-ren erakusle. Eta kontrastean, ipuin liburua ezda bereziki “politikoa”. “Akaso orain lehenta-sunen ordena aldatuko zen pixka bat, bainaorain artean ‘eguneroko bizitza’ izan da katala-nen gatazka nagusia. Bai behintzat idazle des-takagarriena”, azaldu du Galarragak. Eta eran-tsi: “Gatazka nagusi horretan gatazka ugaribarnebiltzen direla oso garbi izanda: fabrikakoetorkizunari iskin egitea, nagusiak erne dizunumekia abortatzea, hiriburua txukun jartzekolanda eremua esplotatzea”.

Kontatzeko modu batOinez-oinez Plaça del Diamantera iritsi gara.“Merçe Rodoredaren nobela ezagutzen?”.Kazetariak lotsaz aitortzen dio ezetz, ez duelaoraindik gerraosteko nobela psikologiko eza-guna irakurri. Deseroso dago, iruditzen bai-

tzaio ez duela serio itxurarik ematen literaturakatalanaz hitz egitera etorri den eta irakurkete-tan horrelako hutsuneak dituen jurnalistak.Baina keba, hitz beste egin eta imaginazio han-diz Diamant izena jarri dioten tabernarenterrazarantz buru-keinua egin du Galarragak.Eta galdetzen: “Nahi duzu garagardo bat?”.Erantzun aurretik, bigarren galdera: “Baietzerantzungo baduzu, Moritz bat izatea nahi?”.

Edalontzi parea mahaian, ipuinen tonuazgaldetu diogu, darien ironiaz, era berean garra-tza eta neurrizkoa. Seny kataluniar famatuahori ote den. “Kasu honetan, euskaldunenseny delakoarekin dago lotuta: bai editoreakbai eta itzultzaileak ere, oso modu edukatuan,gomendatu zidaten hobe zela Monzóren ipuingore xamar bat aukeraketatik apartatzea.Baina, bestela, bertute gisa ikusten dut literatu-ran kontentzio hori, iradokitzea baina ez era-bat erakustea, amildegiraino eramatea bainaazken bultzada ez ematea”.

Idazle bakoitzak beretik duena gorabehe-ra, ezaugarri amankomunak ugari direla esa-ten diogu –aipatutako ironiaz eta “egunero-kotasunaz” gain, istorio guztien izaeraurbanoa nabarmentzekoa da, adibidez–, etahorrek pentsatzera eraman gaituela Monzópatroiaren uberan ipuingile eskola bat sortudela. “Haiek esango dizute ezetz –hain zuzen,Francesc Serések Zarauzko aurkezpeneanesan zuen ezetz–, baina nik uste dut zer edozer partekatzen dutela. Monzóren aitatasunazhitz egitea gehiegitxo izango da, baina gutxie-nez markatu du eredu bat. Eredu bat kopia-tzeko, kontrakoa egiteko edo kasurik ez egite-ko, baina eredu bat”. Antologiaren egilearenustez “aire –segur aski kontaminatu– berberaarnasten dute” idazleek eta ez da gehiegikeria“Bartzelona marka” batez hitz egitea.

Kataluniarren ipuin hori

| GORKA BEREZIARTUA MITXELENA |

LITERATURA

Eskerrak ARGIAk Bartzelonara joateko tren txartela ordaindu digun, merezi izan baitu Hobekontatzen ez badidazu (Pasazaite, 2014) ipuin katalanen antologiari buruz hitz egiteko

konde-hirirainoko bidaiak. Bartzelona, Katalunia osoa bezala, momentu interesgarrian dagoeta ondo ezagutzen ditu hemengo jendeak eta kantoiak mintzakide izango dugun Aritz

Galarragak –gida turistiko izateaz gain, liburuko ipuinen hautatzailea ere badena; itzulpenenfaktura Gerardo Markuletak kobratu du Pasazaite argitaletxearen eskutik–.


Lehortea? Apar bat edalontzian utzita altxa gara –baiona Moritz marka hau–, Gràciako mini-tourturistikoarekin jarraitzeko. Verdi karrikakozinemak pasa –Marséren haurtzaroa islatzenduten istorioen beste leku bat–, eta liburudenda baten atarian geratu gara. Taifa. “Auzo-ko denda bat da, baina fondo polita dauka”.

Katalanez idatzita eta katalanera itzulitaaurki daitezkeen titulu kopuruarengatik eus-kaldun jatorrari inbidia ematen dioten apalenartean, prospektiba ariketa egiteko eskatudiogu Galarragari. 20 urte inguruko aldeadago Hobe kontatzen ez badidazu liburuko idaz-lerik zaharrenaren (Monzó) eta gazteenaren(Serés) artean. Ba al dator belaunaldi berririkazkeneko horren atzetik? “Badator, baina ezoraingoz zaharrenak paretik kentzeko inda-rrarekin. Antologiako autorerik gazteena1972koa izatea ez da, zoritxarrez, bilatutakozerbait. Gustura sartuko nukeen idazle gaz-teagoren bat. Baldin eta gainontzekoen maila-rik izan balu. Ez dut halakorik aurkitu, ordea.Eta ez da bakarrik antologia honetarako”.

Alimaleko produkzioa egon arren, ipuin-gile katalan berrien punteria ez da, Galarra-garen iritziz, liburuan bildu dituen egileenabezain ona. Hori bai, kanpoan geratu direnidazle beteranoekin beste antologia baterakomateriala egongo litzatekeela uste du. “Bainairuditzen zait hemendik aurrera –orain

artean egin ez denez– modu erregularragoeta sistematikoagoan hasi beharko ginate-keela itzultzen gure ondoan ditugun eta halaere erabat ezezagun zaizkigun literaturahorietatik, adibidez galegotik, adibidez kata-lanetik, Madrilen eskala egin beharrik gabe”.

Nahita edo nahi gabe, Madril askoren aho-tan dabil gaur Bartzelonan ordea. Maiatzaren17a dela esatea ahaztu zait artikuluaren hasie-ran: etxeko taldeak Espainiako futbol liga dujokoan Atlético Madriden aurka eta elkarriz-keta bukatzean partidua taberna batean ikus-tera joan gara, garagardo bat –ez dut berrizmarka errepikatuko publizitaterik ordaintzenez diguten bitartean– hartu bitartean.

Tentsioa bai, baina joko askorik gabeko par-tiduan Barça aurreratu da Alexisek lehenzatian jaurtitako misil bati esker; gero kome-riak bigarren zatiko korner batean DiegoGodín koltxoneroa zezena bezala sartutaburuz egin duen berdinketarekin. Banakoaaski zuten madrildarrek irabazteko baina Mes-sik, aurtengo denboraldiko gorabeherak ahaz-tu nahian korri egingo balu bezala, lau jokalarieta atezaina atzean utzita sartu duen golakeman dio Liga Bartzelonari. Eta hor ja ahaztuditugu antologiak, idazleak, belau-naldiak eta ipuin guztiak. Canale-tesera goaz garaipena ospatzera.Gaua nola bukatuko den, hobekontatzen ez badizut. n


ERDIKO KAIERA

Nolatan Barbecho?Carni di prima qualitá lanare-kin aritu naiz aurreko biurteetan. Argentina,Kolonbia eta Hego Koreanerakusteko aukera izandugu, aldiz, Euskal Herriangutxitan programatu gai-tuzte... Lugorri egoerannengoela sentitzen nuen,aldaketa asko etortzekoprest baina era berean eznuen nire burua behartunahi. Desorekan sentitzennintzen, bakarrik, ideiak ezziren dantzatik etorritako-ak, maskarak, normaleanerabiltzen dudan arropa...materiala banuen baina ino-lako antolamendurik gabe.

Noiz sortu zen Laia Cabre-rarekin lan egiteko aukera?Antzezlea bada ere, gustu-ko nuen bere gorputza ges-tionatzeko modua eta elka-rrekin lan egitea proposatunion. Bartzelonan elkartu ginen hamar egu-nez, eta bilduta nuen material guztiarekin hasiginen. Gironan egin genuen bigarren egonal-dia. Absurdua ere lan egiteko baliatu dugu.

Lurra funtsezko elementua duzue lan honetan.Zerbait organikoa nahi nuen. Lurra oso esze-nikoa da. Nire gurasoak Gaztelakoak dira etagogoan nituen lur sail horiek.

Pako Revueltas aktorearen kanpoko begiradaizan duzue lagungarri.Nire egoera pertsonalaz hitz egiten duenpieza honek azkenean, sormen prozesuaren

inguruan murgiltzera era-man gaitu. Pakok asko dakieszenaz eta materialariforma eman dio, kaosaantolatu du. Bestetik,Arriagako dataren presioahor zegoen, jendea dantzaformala ikustera doa, ezproposamen berritzaileakedota apurtzaileak. Sufrituegin dut lan honekin. Pro-sezu gogorra izan da, etanik ez dut ikasi nahi sufri-mendutik, porrota ereaukeratzat onartu dut.

Pieza hau dantzatik haragodoa, ezta?Publikoaren egarria asetzeazaila da. Ikusleek begiratzeanahi nuen, baina nola?Gailu elektronikoei begiragoaz denok. Horregatik,irudiak proposatzen dizkietikusleei, bakoitzak nahiduen irakurketa egin dezala.bederatzi hilabeteko proze-

sua izan da eta lanak bide asko hartu ditu.Hutsetik sortzen dena oso nekosoa da.

Diziplina ugari uztartu duzu, sinbolismoz bete-tako mugimenduak tarteko.Ez dakit nire dantza edo antzerkia den...Gorputzak berebiziko garrantzia du niretzat.Gorputza dut abiapuntua, baina ez dut kata-logatu nahi, proposamen eszenikoa delaesango nuke. Jendeak erabakidezala zer den. Dantza munduanoso lerro markatua nuen bainahortik ere alde egin nahi nuen.Aldaketak maite ditut. n

Lugorri utzitakoarensentipena

| MYRIAM GARZIA |

NATXO MONTERO

Maitzaren 14an Barbecho dantzalan garaikidearen aurrestreinaldia eskaini zigun NatxoMontero bilbotarrak, Arriaga Antzokian. Harekin Laia Cabrera antzezle eta dantzari

kataluniarra aritu da sormen prozesua bera ardatz duen obra honetan. Gelatxoak programaklagundu du. Ekainaren 14an estreinatuko da.

Natxo Monterok elektrikari izatekoikasketak burutu bazituen ere,Santutxuko Gaztedi taldean ekinzion dantzari. Oraindik ere euskal dantza pausoaknahasten ditu mugimendugaraikideen artean, berehastapenen keinu modura. Gerora,dantzari garaikide ezagunekin aritu izan da lanean, halanola, Matxalen Bilbao, Cristina Quijera edota IdoiaZabaletarekin. Hainbat urte eman ditu atzerrian, besteakbeste Lisboan, Bartzelonan, Bruselan eta Frantzian.


ERDIKO KAIERA - LITERATURA

LITERATURAREN KONTZEPZIOA gero eta irekiagoa dagaur egun. Istorioak kontatzetik jolasetara, elementuugariren konbinaketara, formatu eta generoen ugal-tzera, eta abarrera pasa gara. Batzuetan liburua objek-tu moduan nahiko ongi definituta dagoelako onardezakegu zer den, baina inork esan al dezake liburubat jostailua ere badenik?

Bi begi?, Denon artean etxeak eskaintzen digunliburu hau, jostailua ere bada, edo jolasteko proposa-men bat. Izenburutik bertatik egiten zaigu proposa-mena; aizu, irakurle maitea, esango al didazu horikusten duzun hori bi begi diren… edo zure usteakerdiak baino gehiago diren ustel?

“Zortzi irudi urdin marraztu ditut,” dio egileakipuinaren hasieran eta horixe bera ageri zaigu orrian.Ondoren “paperezko orria zulatu…” eta horixe egindu orrian, zortzi zulo aurreko irudien antzera. Kon-tua da hurrengo orrian, zuloen azpitik irudien zatitxobatzuk ikustean, “Eta euria ari du” esaten zaigula;izan ere, euri tanten efektua lortu du egileak.

Ondorengo orrietan nenufar batzuk eta urmaelairudikatuko zaigu hainbat elementu, irudi eta zulorenbidez. Eta urmaelean “Hara! Begira dauzkat bi begi!Bi begi?” irakur eta ikus dezakegu. Oraingo honetanere, egileak irakurlearen espektatibekin jolastuz, begihoriek igel arrautzak direla ikusiko dugu.

Hortik aurrera arrautza igel bilakatzeko prozesua-ren lekuko izango gara.

Eta, halako batean, liburuan eten bat gertatzen da,eta hasierako prozesuaren antzekoa abiaraziz, besteerrealitate bat ikusiko dugu, irudiak, zuloak, espekta-tibak… eta amaieran hontza ageri zaigu “Hontzadugu, bere begi argiekin, guri zelatan, gau ilunean…”eta hontzaren irudian nor ageri eta hasierako igela!“Kontuz igeltxo! Hontz zelatariak jan zaitzakeerraz!”.

Ipuinak, edo jolas liburuak, ezin amaiera txarrikizan; eta “Uf, salbatu naiz! Gure igeltxoa gorde-gor-deta dago, hontza da hegatu eta nire ipuina bukatu!”.

Komentario hau irakurri duen edonork ikus deza-keen bezala haur txikiekin jolasteko liburua duguDenon artean argitaletxearen lan hau. Espero dugu-na, sorpresa, irudi eta zuloen bidezko sorkuntzaberriak; horiek guztiak hari mehe batez loturik agerizaizkigu, igela eta hontzaren aurkikuntzak lotzenduena.

Norbaitek esan dezake literatura aldetik ez dagoelafigurarik, elementu literariorik, kontakizuna apalegiadela… eta arrazoia izan dezake; garbi dago liburuhonen helburu nagusia ez dela idazkera edo narra-zioa, kontakizun sinplearen bidez irakurlearekin jolas-tea baino; honen espektatibak, irudime-na, jolasteko grina erabiliz une atseginaigarotzea baizik. n

Xabier Etxaniz Erle

Bi begi?Lucie Félix

Irudiak: Lucie Félix. Itzulpena: Joxemari Sestorain. Denon artean, 2013

Jolasteko proposamena

Haur eta Gazte Literatura


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

IRITSI DA OLBEren denboraldiaren azkeneko txan-pa, eta, behar den bezala, titulu kuttunenetako bate-kin. Izan ere, Turandot opera hogeita hiru aldizantzeztu da OLBEren historian, hain da erakarga-rria Puccini-ren obra xarmant hau. Aurtengo azkenopera izateaz gain, maiatzaren 17ko saioa elkarteakantolatutako 900.a zen. Beraz, parada honek distiraeta arrandia merezi zuen, eta publikoak sutsuki txa-lotzea ere bai. Baina ez. Ongi garatu zen emanaldia,puntu azpimarragarriak izan ziren, bai, baina hortikez ginen atera. Eta publikoaren hoztasuna nabariaizan zen.

Puccini-ren fabula eder hau 1926. urtean estreina-tu zen, Milango Scala antzokian, Arturo Toscanini-ren batutapean, eta Miguel Fleta tenore ospetsuaprotagonistaren rolean. Konpositorea obra honekinlanean ari zenean hil zen, beraz ezin izan zuen operabukatu, eta Franco Alfanok eman zion amaiera hasi-tako harribitxiari.

Obra zaila da. Adibidez, Turandot oso konplikatuada sopranoarentzat. Alde batetik agudo ikaragarriakexijitzen ditu, eta, bestetik, ikutu wagnertarrakdituen paper hau ez da oso erosoa interpretatzeko.Gauza bera esan daiteke gizonezko protagonistariburuz. Zailtasun bokal apartak ditu, eta gutxitanelkartzen dira beharrezko trebezia haiek gainditzekoeta naturaltasuna interpretatzerakoan.

Aldi honetan Martina Serafin sopranoa ongi arituzen, ahots sendoa erakutsiz, baina, badakizue nola-koa izaten den taula gaineko “misterioa”, ez zenpublikoarengana iritsi. Motz geratu zen emozioaktransmititzerakoan, eta hori ez da barkatzen. Marce-llo Giordani erdipurdi hasi zen, aitortu behar da,baina saioa aurrera joan ahala, hoberantz egin zuen,eta “Nessun dorma” hiperfamatua salbatu egin zuenazkeneko sobreagudoa txukun emanez.

Ahots polit-polita eta gustu zinez ona eskainizituen Davinia Rodríguez sopranoak. Eta publikoaksaritu egin zituen nolakotasun horiek. Beharbada,abeslari txalotuena izan zen.

Emanaldiaren puntu indartsuak? Abesbatzenaktuazioak, Bilboko Operaren Abesbatzarena eta,batez ere Leioa Kantika Koralarena, beti bezala,puntu-puntuan Basilio Astúlezen zuzendaritzapean.Eta, dudarik gabe, Ezio Frigerio-ren eszenografia,irudimentsu eta onirikoa, eta Nuria Espert-en esze-na zuzendaritza. Pertsonaiak, taldeak, ezin hobekimugitu ziren taula gainean, oso eszena plastikoaklortuz.

Beraz, saio atsegina, baina txalogutxi. Hurrengo denboraldiaren zaingeratzen gara. n

Montserrat Auzmendi

Titulu ederra, harrera hotza

Pucciniren Turandot. Nafarroako Orkestra Sinfonikoa. Zuzendaria: John Mauceri. Bilboko Operaren Abesbatza. Zuzendaria: BorisDujin. Leioa Kantika Korala. Zuzendaria: Basilio Astúlez. Bakarlariak: Marti-na Serafin (sopranoa), Marcello Giordani (tenorea), Davinia Rodríguez(sopranoa). Eszena Zuzendaria: Nuria Espert. Eszenografia: Ezio Frige-rio. Lekua: Euskalduna Jauregia. Data: maiatzaren 17a.

-�(��&��

| ANA ZAMBRANO |ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK


Aintzane eta Saraetxean, solasean:

– Aintzane... dagoe-neko ez didazu baterejaramonik egiten hitzegiten dizudanean.

– Edozer gauza,laztana. Tortilla bat edo.Arina den zeozer.

Hitz gezidunak

SoluzioaKike Amonarrizen umorea

HILOBI

------------TXIROA,

BEHARTSUA

PERTSONAIA-REN IZENA

------------OINEKO

HATZ

MASTA

------------ENERGIA

IZOTZEZKO

ETXE

ERABAT BETE

------------INFORMAZIO

GENETIKOA

DUENA

PLATER

------------PERTSONAIA-REN ABIZENA

JANZKIA

------------MARRAZKI

ERREKIN

------------SILABA

HINDUISTA

GOLDEAZ

LANTZEN

DUENA

------------ROENTGEN

HITZARMEN

------------105

ERROMATAR

ZENBAKIZ

... HOC, LATINEZKO

LOKUZIOA

------------ZENTZUGABE

LETRA IZENA

------------MEHATXU

SALBU

------------NAHASTE

OILOEI

DEITZEKO

ERABILTZEN

DEN HITZA

------------OXIGENOA

------------KAIKU, BABO

FOSFOROA

------------EGOKI,ERARA

------------

EZ ARRA

------------GELDI!,

ALTO!

ONOMATO-PEIA

------------SARRERA

ZENDU

------------EMAKUME

IZENA

ERRUSIAKO

ENPERADORE

------------JUSTU,

NEURRIZ

LO EGITEKO

ALTZAIRU

GORA JOAN

------------URREAREN

SINBOLOA

EUSKAL

HERRIA

------------AZKEN

LETRA

ARROPA-GARBITZAILE

BIZKAIKO

ERAKUSTA-ZOKA

------------AJE

IDIEI ATZERA

EGIN DEZA-TEN ESATEN

ZAIEN HITZA

UKATZEKO

HITZA

------------ZINTZO

GUHAUR

------------EREDU

PERTSO-NAIAREN

JAIOTERRIA

------------HERRI

NAFARRA

AH

AK

ON

TS

ON

AN

-TE

ER

RE

PIK

AT

UA

----

----

----

BA

LIO

AP

S

RB

OP

AS

OL

IO

CE

BE

LA

RI

IH

AR

AM

UN

IT

UN

AD

CV

DE

ST

IE

ZI

K

EZ

OR

EO

NP

EM

EA

GE

UZ

HT

SA

R

RR

AJ

AI

BI

DE

IG

O

RA

BT

ZE

LO

NA

EH

AZ

EL

ET

AI

KU

ZL

E

B E O

HI

EA

G

GO

LD

Komunikazioa bikotean

DA

NI

BLA

NC

O

HA

RR

IET

TPE

TT

IFO

RE

BR

IMS


ALEA - ERDIKO KAIERA

KRITIKOARI GORROTO. Hala zuenizena Euskal Herriko AntzerkizaleElkarteak (EHAZE) Esperientzi-xak jardunaldiaren baitan antolatu-tako mahai-inguruak. Bertan izanziren, gorroto horren jomugan etamikrofonoaren parean, egunantzerki kritika euskaraz egitenduten kazetari bakarrak: Agus Perez(Berria) eta Jaime Valverde (Gara).Hori bai, Karlos del Olmo modera-tzaileak argitu zuenez, “maitasunada gorroto guztien abiapuntua”.

Agus Perez Euskaldunon Egunka-ria sortzearekin batera hasi zenantzerki kritikak idazten, eta boladaluzean euskarazko kritikari bakarraizan da. Epailearena baino, kritika-riari laguntzailearen lana dagokiolaargitu zuen. Jaime Valverde aldiz,hasiberria da, zortzi antzerki kritikasoilik argitaratu baititu. Bere hitze-tan, kritika ezinbestekoa da, “onegiten duen kaltea”.

Hizlariek eta moderatzaileakaitortu zutenez, txikia da euskalantzerki sistema, eta ia denek eza-gutzen dute elkar. Hori dela eta,Perezek konpainia izaten du gogo-an kritikak egiten dituenean, euskal-duna denean batez ere. “Antzezlanaprestatu dutenek merezi dute kan-poko irakurketa bat”. Bestalde, ira-kurleari begira, “irakurgarria” dentestu bat idaztea izaten du helburu.Valverderen iruzkinek aldiz, funtziopedagogikoa dute. “Irakurleariantzezlana gustatuko zaion edo ezadierazten saiatzen naiz”.

Biek ala biek antzerkia ikusi etaberehala idazteko ohitura dute, egu-nean bertan edota hurrengo goi-zean bestela. Hala ere, zenbat etadenbora gehiago igaro, orduan etahobeto barneratzen duela antzezla-na nabaritu du Valverdek. “Beran-

duago idatzi ditudan kritikak izandira sentsazio onenak eman dizki-datenak”.

Perezek dokumentazio lan han-dia egin behar izaten duela aitortuzuen: “Lehen nire balizko jakiturianbilatzen nuen informazioa, oraininternetek asko erraztu du lanhori”. Adituekin hitz egitea ereatsegin du, euren iritzia kontuanhartzeko. Valverderi arrebak lagun-tzen dio testuak errazago egiten,mundu akademikotik datorrenez,esaldi luze eta korapilotsuak idazte-ko joera baitu.

Hizlarien azalpenek kritikariarenlan “bakartia” ulertzen lagundu zieneserlekuetan eroso jarritako aktoreeta antzerkizaleei, baina ez hizlarienazalpenek bakarrik. Izan ere, ariketabitxia proposatu zuen Karlos DelOlmok: irakurketa dramatizatuaikusi ostean, ikusleek horren kritikaegin behar izatea; ikusleak kritikoa-ren azalean jartzea, alegia.

Xabier Lopez Askasibarren Piztugabeko zigarroak antzerki laburra

izen zen aukeratutako testua, Edipoeta Yocastaren mito klasikoa gauregunera ekartzen duena. MaiteArrese eta Mikel Martinez aktoreekeuren ahotsarekin gorpuztu zutenantzezlana, jatorrizkoan bi baka-rrizketa paralelo direnak testu baka-rrean uztartuta.

Irakurketa amaitzean, isiltasuneanmurgildu zen aretoa, moderatzaileakxaxatuta zenbaiti kritikari sena piztuzitzaion arte. Gehientsuenek jato-rrizko testua txalotu eta irakurketa-ren gehiegizko abiadurari erreparatuzioten, eta aktoreek ere izan zuteneuren proposamena defendatzekoaukera. Amaitzeko, eztabaida horie-tan murgilduta zirela, kritikoarenlanari buruzko esaldi borobilenabota zuen Ramon Agirre aktoreak:“Kritikoari, egurra eman behar due-nean ere, antzerkia maite duela naba-ritu behar zaio”. n

LanderArretxea

Bereziartua

Antzerki kritikariaren azalean

Kritikoari gorroto. Mahai-inguruaHizlariak: Agus Perez eta Jaime Valverde. Moderatzailea: Karlos del Olmo.

Irakurketa dramatizatua: Piztu gabeko zigarroak, Xabier Lopez Askasibar.Aktoreak: Maite Arrese eta Mikel Martinez.

Non: Koldo Mitxelena kulturunea, Donostia. Noiz: maiatzaren 13a.

LAN

DE

RA

RR

ET

XE

A

Babeslea: iametza Interaktiboa


ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA | JOXERRA AIZPURUA SARASOLA |

GAROÑA itxi zen garai-ko ospakizunak urrutidaude. Lasaitua hartugenuen gehienok, zen-tral nuklearraz ahaztenhas gintezkeelakoan.

Orduko hartan, eznuen inon irakurri itxiondoren zentrala des-muntatzeko plana.Frantzian, eta energianuklearrak pisu handiaduen Europako besteestatu batzuetan, hain-bat zentral ixtekoasmoa iragartzearekinbatera desmuntatzeariburuzko zalantzak aza-leratu ziren, baita ez-ezagutza ere; orain arteez baita zentral nuklea-rrik desmuntatu osorik.Eman den antzekoaurrekari bakarrean,zentraleko hainbat atal desmuntatu ondoren material erradioaktiboarenedukiontzia eta haren inguru osoa lurrez estali eta hainbat mende irautekomoduko mendi bilakatu nahi baita. Hori bai, denbora horretan guztianinork hurbiltzerik izango ez duen mendia.

Endesa Garoña irekitzearen alde azaldu da, eta laster jakingo dugu Iber-drolaren iritzia, ziurrenik irekitzearen aldekoa ere bai. Espainiako Gober-nuak urte hasieran egindako arautegi aldaketa erabiliko da aitzakia gisa.Inon ez dugu irakurriko zer arazo dakarren zentral nuklearra ixteak, ez etadirutza eskerga xahutu daitekeela itxieraren ondorengo arazo larriak kon-pontzen, ez eta ere askoz merkeagoa dela behar diren inbertsioak egin etaaurrera jarraitzea.

Hamar urterako zabalduko digute berriro Garoña, eta hamar urte horie-tan Fukushiman erradioaktibitateari aurre egiteko moduez egun dakigunabaino gehiago ikasiko dugulakoan nago. Halaber, bitarte horretan eskarmen-tu handiagoa pilatuko da Frantzian, zentralak desmuntatzearen alorrean.

Ez naiz energia nuklearraren aldekoa eta une honetan nire desioaGaroña ahalik eta lasterren desagertzea da, baina une hone-tan itxiz gero Garoña ia betiko gure artean izango da, etaagian hamar urte barru itxiz lehenago desagertuko da. Biho-tzez nahi dut Garoña ixtea, baina zein da horretarako unerikegokiena? n

Ezustea LekeitiokoLumentza kobazuloanUstekabean, bi bisonteren etazaldi baten buruaren margoaaurkitu dituzte Lumentza koban.Diego Garate arkeologoak Elhu-yar aldizkarian esan duenez, “JoxeMiel Barandiaranek 1926aninduskatu zuen, eta gerora erejende pila bat pasa da handik.Baina ez dira ikusten errazak;eskala oso handia da, eta erliebe-ra egokituta daude, gainean ida-tziak-eta dituzte... ez da harritze-koa oharkabean geratzea”.

ttiki.com/65152(Euskaraz)

Japoniako enpresabatek publizitatea eginnahi du ilargianOtsuka izeneko enpresa japo-niarrak 2015eko urrian bereproduktu baten kilo bat hautssartu eta ilargira bidaltzekoasmoa du. Horrela, datorrenhamarkadan ilargiratuko direnastronautek indarrak berresku-ratzeko zer edana izango dute.Eta horretarako 500.000 dolarordaintzeko prest daude.

ttiki.com/65153(Frantsesez)

Zikloiak poloetarantzmigratzen ari dira

Azken 30 urteetan, ipar hemisfe-rioan hamarkadako 53 kilometroiparrera jo dute zikloiek; hegohemisferioan, 61 kilometro hego-ra. Ekuatore inguruko herrial-deetan lasaiago lo egin dezakete,zikloiei dagokienez behintzat,baina gainerakook badugu kezka-tzeko beste arrazoi bat.

ttiki.com/65154 (Gaztelaniaz)

Garoña itxita uztea edo berrirozabaltzea, biak kezka iturri

DA

NI

BLA

NC

O

| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

LANDAREAK - ERDIKO KAIERA


ITALIAN NEMI, Galian Luc, Gali-zian Lugo eta Nemetobriga...Amaierarik ez du munduko basosakratuen zerrendak. Geurean ereizango ziren, bada! Basoetan azo-kak, jaiak, batzarrak, sakrifizioak...zer ez zen egingo garai batean.Basoak, eta zuhaitzak, etengabeberritzearen gaitasuna, eta zeruak,lurra eta gure espiritualtasunabatzen ditu.

Konkistatzaileek mendean har-tutako herri bat zapaldu eta oinka-tu nahi zutenean, haren baso etazuhaitz sakratuak eraisten zituz-ten. Lucanok dioenez, Zesarrek,lehen mendean, galiarren basosakratuetako bat suntsitu zuen,erromatarren ustetan paganoakziren gurtzak ezeztatzeko. Zerua-ren eta lurraren arteko loturahorren faltak menhirren kultuasortu zuela dioenik bada. GeureanGernika dugu lekuko.

Hemen zuhaitzak begirunehandiz hartu izan dira. Erromata-rren garaiko Akitania aldeko hila-rrietan “Arixo deo”, “Artehe deo”,“Fago deo” eta “Leheren deo”(haritz, arte, pago eta ler jainko)eskaintzak azaltzen omen dira.

Gure ekialdekomugako Bigorraeskualdean erepagoa gurtzenzutelako arrasto-ak daude, laubu-ruekin batera.Zuhaitzon gurtzazahar hori, gosea-ri aurre egiteko,haien fruitueilotua egongo da,inondik ere: paga-txak, ezkurrak etapinaziak. Pagoarilotutakoaz, adibidez, Olivier deMarliavek halaxe dio.

Manuel Lekuona idazle etaapaizak esaera hau jaso zuen:“Lizarra ez da bedeinkatu behar,berez da bedeinkatua”. Besteapaiz batek, R. M. Azkuek, zuhai-tzei zor zitzaien begirunea ederkiadierazten duen esaera jaso zuen.Zuhaitz bat eraitsi behar zuenbasomutil egurgileak honela esa-ten omen zion: “Guk botako zai-tugu eta barkatu iguzu”.

Apaiz horien sekta, zuhaitz etabaso sakratuen zaindarien beldurizan da. Tokian tokiko jakinduria-

ren jagole ziren xamanak, aztiak,sorginak... ixilpean erakusten zituz-ten nekazaritzaren egutegiak, astro-nomia, gorputzerako eta arimarakosendabelarrak eta abar. Sektarenizua hedatzeko oztopo. Basoaksuntsituz jakintsu haien “artxibo-ak” desagertzen ziren. Gero, guru-tzeak jarrarazi zituzten basoen gai-lurretako mendi tontorretan.

Eskerrak oraindik ere basorikbadugun. OctavioPazek, adibidez, baso-an ibiltzea eta alaita-sun intelektuala pare-katzen zituen. n

Hostazuriaren koloreak

HOSTAZURIA (Sorbus aria) gure lurre-tako genero garrantzitsu batekoada, Sorbustarrak. Zuritik asko duzuhaitz honek: hostopeko barbansarria eta lore multzo ikusgarriak.Gero gorrirako bideak ere hartzenditu: loreak pikor ale gorri-gorriakemango ditu, txoriak erakarri etafruitua janez haziak barreia ditzaten.Zura ere zuri eta gorri artekoa du.Batzuena zuriagoa, gorriztagoa bes-teena. Denena ona, ebanista zurgineta arotzen gutizia. Gaur egun alegutxi batzuk besterik ez dira gera-tzen bertakoak, naturalak. Lorategieta baratzeetan gehiago landatzenari dira, ikusgarri. n

JAV

IER

PÉR

EZ

-CC

BY

SA

JAK

OBA

ER

RE

KO

ND

O

Basoetako artxiboak


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

TXINA, XII. MENDEA. Kuartzozkokristalak kearen bidez iluntzeko tek-nologia garatu zuten eta, hala, lehenbetaurreko tindatuak asmatu zituz-ten. Baina lehen “eguzkitako” horienhelburua ez zen ikusmena babestea,betaurrekoak janzten zituenaren aur-pegi adierazmena ahal zen neurrianezkutatzea baizik. Izan ere, betaurre-ko belzkarak erabiltzen lehenak ErdiAroko Txinako epaileak izan ziren.Betaurreko horien bidez auzian naha-sitakoek azken epaiaren zantzuakgaraia baino lehen izan zitzatensaihestu nahi zuten. Epaileari pokeraurpegiari eusten laguntzen ziotela,alegia; arrazoi beragatik, gaur egun,zenbait poker jokalarik nahiago duteeguzkitako betaurrekoekin aritu.

Beraz, betaurreko tindatuak ikus-men arazoak konpontzeko antiojoakbaino mende bat lehenago asmatuzituzten. Alessandro della Spina frai-de veneziarra izan zen XIII. men-dean betaurreko neurtuak asmatuzituena. Asmakizunaren monopolioaVeneziak izan zuen urte luzez, baina,azkenean, 1430eko hamarkadan,betaurreko neurtuak Txinara iritsiziren. Eta kuartzozko kristalekinegin bezala, txinatarrek Italiatik eto-rritako leiar berritzaile horiek ereketu zituzten, ikusmen arazoak zituz-ten epaileen mesederako.

1752an, James Ayscough optikarieta diseinatzaile ingelesa urdinez

eta berdez tindatutako lenteekinesperimentatzen hasi zen. Bainaharen helburua ere ez zen begiakeguzki izpietatik babestea; koloreta-ko leiar tindatuen bidez zenbaitikusmen arazo hobetu zitezkeelauste zuen.

XIX. mendearen amaieratik XX.mende hasierara, eguzkitako betau-rrekoen erabiltzaile nagusiak sifiliti-koak izan ziren; zehazki, sifilitikoaberatsak, produktua oso garestiabaitzen. Sifiliaren sintometako batargiarekiko sentiberatasuna da, etaberaz, gaixotasun benereoak bultza-tuta eman zitzaien betaurreko tinda-tuei egun duten erabilera nagusia;ikusmena gehiegizko argitik babes-tea. Jakina, eguzki izpien ziztadabegietan nozitzeko ez da nahitaez-koa sifiliak jota egotea, eta eliteak,betaurrekoen prezioa ordaintzekoaukera zuten bakanak, eguzkitakoakerabiltzen hasi ziren.

Eguzkitako betaurrekoen erabile-ra 1929an hasi zen demokratizatzen.Sam Foster buru zuen Foster Grantenpresak eguzkitakoak masibokiekoizteari eta banatzeari ekin zionAtlantic Cityn, eta horrek prezioaknabarmen jaistea eragin zuen. Han-dik aurrera ez zen beha-rrezkoa izango aberatsa,sifiliduna edo epaile txi-natarra izatea eguzkita-koak eramateko. n

Bareak,arma kimikoenaurkakoteknologiaLEHEN MUNDU GERRAN armaguztiek, kimikoek barne, gara-pen izugarria izan zuten: negargasa, ziape gasa, fosgenoa...Horien aurkako babes bakarragas maskarak ziren, baina den-bora guztian jantzita eramateaezinezkoa zenez, AEBetakoarmadak “gas toxikoak eta era-gile kimikoak garaiz detekta-tzeko gailu” baten beharrazegoela erabaki zuen.

Orduan, Paul Bartsch(1671-1960) malakologoakbareak aztertu zituen eta gaskaltegarriak gizakiek bainoaskoz lehenago atzematenzituztela ikusi zuen. Horrektarte handiagoa emango ziensoldaduei maskarak jartzeko.Horrenbestez, 1918an, LehenMundu Gerrako azken bosthilabeteetan, AEBetako osteekgasen aurkako “gailu” berriaeraman zuten gudu-zelaira:barruan barea eta esponjahezea zituen kartoizko kaxa. n

Arrastoak

OB

SCU

RIO

RU

BE

LL’S

AN

TIQ

UE

S

Ezkerrean, Foster Granten iragarkia;AEBetako enpresa hori izan zen1929an eguzkitako betaurrekoakpubliko zabalarentzat merkaturatzenlehena. Goian, James AysoughenXVIII. mendeko betaurreko urdinduak.

AEBetako soldadua gas maskarajarrita, 1919an.

WE

LCO

ME

IMA

GE

S

Betaurreko ilunak ez zireneguzkiperako asmatu


TERMOMETROA

GURE ESKU DAGO

Erabakitzeko eskubidearen aldeko giza kate erraldoia osatzeko 60.000 lagunek eman dute izenajadanik. Baina helburua aurrez bete dutela dio Gure Esku Dagok: herrietan sorturiko

ekimenek ideia askotako jende andana biltzea lortu dute.

| URKO APAOLAZA AVILA |

DURANGO ETA IRUÑEA elkartukodituen giza katea egiteko atzera kon-taketa hasi da dagoeneko. Gure EskuDagoko antolatzaileek azken xeheta-sunak eta informazioa eman zituztenjoan den astean. Agian, daturik esan-guratsuena honakoa da: ekainaren8an 123 kilometroak betetzeko adinajendek izena eman du. Ibilbidea osa-tzeko 50.000 lagunetik gora behardirela kalkulatu dute sustatzaileek–kilometro bakoitzeko 400-500 per-tsona–, bada kopuru hori aisa gaindi-tu da: 60.000k eman dute izena.

Baina jendetza biltzea bezaingarrantzitsutzat jo dute “hausturarikgabeko kate sendoa” osatzea. “Berrizere eskatzen dugu bakoitza egokituzaion tokira joateko, hori izangobaita arrakastaren gakoa”. Horretara-ko, hainbat gomendio dakartzanliburuxka argitaratu dute. Metroaaurretik erosi eta ahal den neurrianautobusez bidaiatzeko eskatu dute.

700 autobus bete dira, kasubatzuetan aurreikuspenak erabatgaindituta: “31 autobus beteta eta

beste 10 betetzeko bidean, izugarriaizango da!” zioen Getxo eta Algorta-ko Gure Esku Dagok txio bidez.“Laugarren busa betetzeko zorian,inoiz ikusi gabea, ezin duzu kaleegin!”. Donostiako Amara Berrikobeste erabiltzaile batek. Autobusen-tzako hiru aparkaleku erraldoi aton-duko dituzte Kanpazar, Lizarrustieta Deskargan bilduko direnentzat.

Giza katea Durangotik Iruñerakonorabidean ezkerreko aldean egingoda eta toki askotan errepidea ez daautoentzat moztuta egongo. Horre-gatik segurtasun arauak errespetatze-ko eskatu dute.

2.500 lagun boluntario arduratukodira giza katea antolatzeaz, kilometrobakoitzeko hamar lagun –arduradu-na, bost laguntzaile eta informaziopuntuan beste lau–.

10:00ak inguruan hasiko da jendeabiltzen eta giza katea prestatuko da“modu animatu eta ordenatuan”.12:00etan kateari hasiera ematekosoinu ozen bat entzungo da, izan txa-laparta, adar, kanpai edo beste soinu-

ren bat. Amaitu ondoren egun osokojaialdiak antolatu dituzte Durangon,Bergaran, Etxarri Aranatzen,Iruñean eta Lazkaon. Azkenekohonetan, esaterako, 10.000 lagunbildu litezkeela uste da eta 1.000lagunentzako bazkaria jarriko dute.

Desberdinen arteko bilguneEkainaren 8ko data hurbildu ahalaekintzak ugaritu dira. Asteburuhonetan muga herrietan giza kate“ttipiak” osatu dituzte. “Ekimenakbalioko du baldin eta asmatzen badaeguneroko milaka muga desberdin,ikusgarri eta ikusezinak, gainditzen”zioen Amets Arzallus bertsolariakKazeta.info atarian.

Ipar Euskal Herriko Gure EskuDagoren arduradunek nabarmendudute lurralde horretan elkarlanerakoesperientzia ugari izan direla azkenurteetan eta horiekiko errespetuz aridirela lanean. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoako herritarrakgiza katearen 111 eta 112 kilometroe-tan bilduko dira.

Helburua beteta

2013-06-08. FicobaGiza katearen ekimenapublikoki aurkeztuzuten Irungo Ficoban.

2013-09-04. Guardia Zibila zelatanANC eta Gure EskuDago ikertzen ari zelaesan zuen Guardia Zibi-lak, irailaren 11ko ViaCatalanaren bezperan.

2014-01-18. Eskutik EskuraHerriz herri konpromi-soak lortzeko mugi-mendua martxan.

2014-03-30. CasillaMilaka lagun bildu zirendinamikak “bidearenerdia” egina zuen egu-nean. Ordurako 22.000lagunen babesa jasota.

2014-04-23. Ekintzak azkartzenAngel Oiarbide bozera-mailearen esanetan120 lan-talde zeudenosatuta herrietan.

2014-04-29. Ideia ezberdinetakopolitikariak hizketan Floren Aoiz, GemmaZabaleta eta Juan JoseIbarretxe erabakitzeko

eskubideaz aritu zirenEHUko Paraninfoan.

2014-05-06. Castellersak IruñeanKatalanek ekainaren8an castella egingoduten Europako zortzi-garren hiriburua izangoda Iruñea.

Urtebeteko ibilbidea


Desberdinen arteko bilgune izatenari da Gure Esku Dago dinamika.Azpeitian eta Altsasun hainbat alder-ditakoak diren alkate ohi guztiekeman diote babesa; Oiartzunen ere1975etik gaur arte udalean izan diren50 zinegotzi bildu ziren argazki his-toriko batean, honako alderdietako-ak: ezker abertzalea, PSE, EAJ, EA,Hamaikabat, Ezker Anitza, Aralareta EH Bildu. Hamaika telebistakoPausoan telebista saioan Iñaki Zarraoa

Getxoko alkate ohiak honako haus-narketa egin zuen: “Gure EskuDagok abantaila bat izango du:gehiago ezagutu dugu elkar. Hemenbizikidetza konpondu behar dugulaesaten dugu, bada ekimen honek ereegingo du bere lana horretan”.

Carlos Urquijoren parte-hartzea Denak ez dira iritzi berekoak. CarlosUrquijo Espainiako Gobernuarenordezkariarentzat erabakitzeko esku-

bidea “eufemismo” bat da, indepen-dentziaren aldarrikapena ezkutatzenduena. Gipuzkoako Aldundiak egi-tasmoa diruz laguntzeko hartutakoerabakia auzitara eraman du. Urqui-joren ekarpen partikular horrek etaEtxarri Aranazko hiru lagunek Guar-dia Zibilaren aurrean deklaratu beharizanak independentziari buruzkoerreferendumagatik, oilo ipurdia jarridio bati baino gehiagori.

Gure Esku Dagok behin bainogehiagotan azaldu du ez dela mugi-mendu independentista, eskubideezari dela. Astekari honen azkenekoLARRUN zenbakian, Iñaki Lasagabas-ter EHUko Administrazio Zuzenbi-deko katedradunak ezin hobeto des-kribatzen du auzia: “Erabakieskubideak ez du zerikusirik estatuenarteko itun batekin, autodetermina-zioarekin gertatzen den bezala,demokraziaren ideia berarekin bai-zik. Hemen bizi garenok gure artekobizikidetza arautzekogure arauak egin ezinbaditugu, ezin esandezakegu demokrazianbizi garenik”. n

150 batzorde pasatxo sortu dira herrietan eta milaka lagunek hartu dute parte sustapen ekitaldietan. Irudian, Amurrio.

2014-05-16. NafarroaErabakitzeko eskubideazhausnarketa plazaratuzuten hainbat lagunek:“Zer izango da Nafarroa?Nafarrok nahi duguna.Ezin daitekeena da bestebatzuek gure ordez eraba-kitzea”.

2014-05-18. UrbiaHerrietako ekitaldietanparte-hartze gero eta han-diagoa. Urbian, esaterako,ehunka lagun izan zirengiza katean.

2014-05-21. Ordezkari sindikalak.123 enpresatako ordez-kari sindikalen babesa(ELA, LAB, ESK, EHNE,Hiru eta Eilas), gizakatearen kilometrobakoitzeko bana.

2014-05-25. Gure Eskubidea spota Euskal Herriko hiriburue-tan, Bardeetan eta Berrio-zarren grabaturiko spotofiziala sareratu zuten.

AM

UR

RIO

KO

GU

RE

ESK

UD

AG

O


TERMOMETROA - GURE ESKU DAGO

GURE ESKU DAGO dinamikarendimentsioa handitzen doa egune-tik egunera. Jendetza bildu duherrietan egin diren ekitaldietaneta hainbat ideiatako sektoreakbatzeko kapaz izan da. Ekimenaduela urtebete jaio zenetik,ARGIAk gertutik jarraitu ditueman dituen urratsak. Informazioosoa dakarren kanala ere atondudugu webgunean.

Ekainaren 8a hurbildu ahala,egun horretan egingo den giza kateerraldoiari nolako jarraipena eginaztertzen aritu da ARGIAko lantal-dea. Hala, harremanetan jarri ginenlehendik kolaboratu izan duensareko zenbait hedabiderekin(Topatu, Info7 eta Ahotsa.info),aukera aproposa izan baitzitekeenelkarlanerako. Giza katearen ibilbi-dean jarduten diren euskarazkohainbat hedabide ere (Goiena,Anboto...) hasieratik prest agertuziren euren ekarpena egiteko.

Apirilaren amaieran Gure EskuDagok medioekin lehen bilkuraegin zuen eta geroztik hedabideoketa beste batzuk (ikusi behekozerrenda) makina bat aldiz izangara elkarrekin, amankomuneanegindako lana sustatzeko.

Zer eskainiko dugu?Elkarlanari ekin diogun hedabide-ok uste dugu gure komunitateen-tzat interes informatibo handiaduen mobilizazioa izango delaekainaren 8koa. Apustu berezia etaanbiziotsua egingo dugu kalitatez-ko jarraipena bermatzeko. Hau daegun horretan eskainiko duguna:

l Ikus-entzunezko saioa egingodugu giza kateak iraun bitartean.Webguneetan s tr eaming bidezzuzeneko irudiekin hornitukodugu eta irrati bidez ere entzun-go da. Bertan jasoko ditugu erre-pideetan bizi den giroa eta jen-dearen iritziak, eta unean unekoger taeren ber ri ere emangodugu.l Sare sozialetan jarraipen koordi-natua hedabide guztion artean.l Giza kate osoko argazkiak bil-duko dituen mapa interaktiboa.l Giza katearen 123 kilometroakdokumentatuko ditugu hainbat

formatutan (argazkiak, bideoak,eta audioak). Bai lurretik eta baitaairetik ere hartutako irudiak izan-go dira.l Gauean telebista saioa emititukodugu egunak utzi duen onenalaburbilduz.l Denon artean grabaturiko iru-diak baliatuz mobilizazioarenbideoa zabalduko dugu sarean.

ARGIAko kazetariak giza katean barrenaEkainaren 8an, mobilizazio his-torikoaren nondik norakoakuneoro jakin nahi dutenek,ARGIAren webgunean informa-zio osoa izango dute: bideoak,streaminga, argazkiak, analisiak,datuak...

Kazetariak giza katean barrenaibiliko dira, irudiak hartu etainformazio nahiz iritziak biltzen.Aurkezle, edizio eta koordinaziolanetan ere arituko dira ARGIAkokideak.

Ikus-entzunezko emanaldia zuzenean, eta gauean telebista saioa

ARGIA harremanetan jarri zen lehendik kolaboratu izan duen sareko hedabideekineta giza kateari jarraipen bateratua egiteko asmoa sendotuz joan da.

Hedabideekin elkarlana

Ahotsa, Aiaraldea, Anboto, ARGIA, Arrosa sarea, Barren, Berria, Goiena, GoierriTB, Guaixe, Hamaika, Hitza, Hitzondo, Info7, Librean zuzenekoak, Naiz, Pil-Pil, Piztu, Tolosaldeko ataria, Tokikom, Topatu, 25 Geltokia

DA

NI

BLA

NC

O

TERMOMETROA


Euskarazko publizitatea ikertu nahiomen zenuen, baina azkenean, publi-zitate elebiduna ari zara ikertzen. Zerdela eta?Aspalditik datorkit euskarazkopublizitatearekiko interesa etakezka. Orain arte ez du inorkhorren inguruko tesirik egin, etamasterra hasi nuenerako buruannuen bide hori jorratzea. JoxerraGarziari aipatu nion, eta bere lagun-tzaz hasi nintzen ikergaia zehazten.Abiapuntu gisa honako hipotesianuen: euskarazko publizitatea gaz-telaniazkoaren itzulpena izaten delagehienetan, eta hala, euskarazkoaleek eragiteko gaitasuna galtzendutela. Hipotesi horri erreparatutaohartu nintzen nire ikergaia ez zelaeuskarazko publizitatea, elebidunabaizik. Izan ere, herrietan salbu,euskaraz egiten den publizitatea iabeti da elebiduna.

Bada ikerketarik euskaraz zenbatpublizitate egiten den aztertzenduenik?Tamalez ez dago halako ikerketarik.Nik datu batzuk badauzkat baina ezdira oso fidagarriak. Tesiaren lehe-nengo fasean, agentzietako publizis-tekin elkarrizketak egin nituenean,euren datuak eskatu nizkien, bainahori da dudan erreferentzia bakarra.Garrantzitsua litzateke halako iker-keta gauzatzea, baina horretarakobaliabideak behar dira eta finantzabi-

de egokiak. Tesi oso bat egin behar-ko litzateke horren inguruan.

Zu dena den, EAEko publizitatea arizara aztertzen, ezta?Hala da bai, EAEkoa ari naiz azter-tzen, Euskal Herri osokoa ikertu

nahi banuen ere. Izan ere, egoerasoziolinguistikoaz gain, euskararenestatusean eta legedian alde nabar-menak daude. EAEn erakundepublikoek publizitatea elebidunegin behar dute. Nafarroan bestela-koa da egoera da, hiru eremuen

ESTITXU GARAI ARTETXE

Euskarazko zenbait iragarki traketsek atentzioa eman zioten unibertsitatean hasi orduko.Kezka hark publizitate elebiduna ikertzera eraman du; eta ikerketak New Yorkeko CUNY

unibertsitatera. Bertatik, itsasoaren eta pantailaren beste aldetik, tesiaren nondik norakoen berri eman digu Estitxu Garaik.

«Euskara azken orduko eginkizuna bada, ez da harritzekoa

iragarkia kaskarra izatea»

“Zuzentasun linguistikoaren eta eraginkortasunaren artean badago borroka, etauste dut publizitate ikuspegitik lehentasunezkoa eraginkortasuna dela”.

| LANDER ARRETXEA |

afera dela eta. Iparraldean, aldiz,euskarak ez du ofizialtasunik, etairagarkietan frantsesezko zatiakbeste edozein hizkuntzari dagokio-naren neurri eta tamaina bera izanbehar du gutxienez, baita iragarleaenpresa pribatua bada ere. Jabetunintzen publizitatean zatiketa admi-nistratibo horrek duen garrantziaz,eta erabaki nuen EAEtik hastea zelaonena.

Jatorrizko hipotesia azaldu duzu,baina zein da ikerketaren muina etahelburua?Tesiaren helburua ez da soilik fro-gatzea itzulpena gaizki egiten delaeta eraginkortasuna galtzen dela,baizik eta ikustea zeintzuk direneragiten duten faktoreak, eta horrenarabera, metodologia bat proposa-tzea baliagarri izango dena bi pie-zen baliokidetasuna aztertu eta eus-karazkoaren eraginkortasunaneurtzeko. Ideala hasieratik sortze-prozesua elebiduna izatea litzateke,baina itzulpenera jo behar bada,behintzat prozedura hobetu daite-keela uste dut.

Hiru fasetan banatu dut ikerketa:lehenengoan elkarrizketa bidez hipo-tesia frogatzen saiatu nintzen, etaarrazoietan sakontzen; orain biga-rren fasean eraginkortasunean eragi-na duten aldagaiak aztertu nahi ditut,eta esan bezala, neurtzeko moduaproposatu; eta azken fasean hartzaileelebidunek nik aurretik zehaztutakoalderdi horiek zein neurritan antze-maten dituzten ikertuko dut.

Ez dago euskaraz behar bezain ondoidazten duen publizistarik?Egia esan gutxi dira, baina arazoahori baino sakonagoa da. Badaudeerredaktoreak ikasketak euskarazegin dituztenak baina ez direnak gaisentitzen argitaratuko den behinbetiko bertsioa eurek emateko.Zuzentzaile edo itzultzaile bateklana berrikustea nahi dute. Zuzen-tasun linguistikoaren eta eraginkor-tasunaren artean ere badago borro-ka, eta uste dut publizitateikuspegitik lehentasunezkoa eragin-kortasuna dela. Iragarkiak xede-tal-dearengan nahi duen eragina lortubehar du beste edozeren gainetik.Hortaz, euskarazko publizitateaitzultzaileen esku egotean, zuzenta-

suna lehenesten da, zenbaitetan,gustagarritasunaren eta eraginkorta-sunaren kaltetan.

Itzultzaileen lan baldintzek ere izangodute eraginik…Bai, noski. Itzultzaileen baldintzakez dira aproposenak izaten; maiz ezdute informaziorik ez denborariktestuen eraginkortasuna behar bestelantzeko. Izan ere, publizitate itzul-penak bere berezitasunak ditu: ia-iajatorrizkoa egin duenaren bide beraegin behar du itzultzaileak, etahorretarako publizitate ezagutzakbeharrezko dira. Informazio askobildu behar da, eta hori sakonkilandu zure mezua egokia den edo

ez jakiteko. Gainera, jatorrizkoakezartzen dizkion mugen barruansoilik mugi daiteke. Jatorrizkoa sor-tzea baino zailagoa da itzultzailea-ren lana; edo hobe esanda, itzul-sortzailearena.

Azken finean, prozedura bera daarazoa, eta hori aldatzea da zailena.Euskara azken orduko eginkizunabada, eta ez bada hasieratik kontuanhartzen, ez da harritzekoa emaitzabehar bezain ona ez izatea.

Negozio ikuspegitik, euskara eragin-korra eta baliagarria izan daitekeelaaipatu duzu maiz.Hala uste dut, baina hori ere tesitikkanpo geratzen da. Euskara balio

Euskal Herria Esnearen etiketatzearean aferaz: “Gezurra badirudi ere, euskarahutsez aritzeko trabak daude administrazioaren aldetik. Guri tokatu zitzaigun,lehenengo produktu masiboa izan ginelako etiketak euskara hutsez egin zituena,baina ea beste asko ere badatozen atzetik”.


TERMOMETROA - ESTITXU GARAI ARTETXE

erantsia izan daiteke. Esaterako,jendeak uste duenaren kontra, ustedut zenbait testuingurutan euskarakmodernotasuna iradokitzen duela,gazteen hizkuntza delako. Denaden, hori guztia frogatzeke dago.Hemen New Yorkeko ikerlariekerabiltzen dituzten metodologiaesperimentalekin neur liteke, etagustatuko litzaidake bide horieknoizbait miatzea.

Sarean publizitatea gero eta pertso-nalizatuagoa egitea da joera. Aukeraaproposa izan daiteke euskarazkopublizitatea ugaldu eta garatzeko?Publizitate tradizionalean, telebis-tan adibidez, iragarkiak publikoestandar bati zuzenduta daude.Aldiz, sarean hartzaileak multzo txi-kiagotan banatzeak mezua bakoi-tzaren arabera doitzeko aukeraeskaintzen du. Interneteko baliabi-deak neurri batean berriak diraoraindik, eta une aproposa da per-tsonalizazio horretan hizkuntzekduten garrantzia aldarrikatzeko.Nire ustez, komunitate elebidunbatean lan egiten baduzu, ezinbes-tekoa da edozein erakunderentzatplanteamendu linguistiko bat egitea,nahiz eta, horren ondoren, soilikhizkuntza bat erabiltzea erabaki.Trantsizio fase batean gaude orain-dik sareari dagokionez, eta markeiestrategia linguistikoaren garrantziahelarazi behar diegu. Hein batean,komunikazio eta marketin aholkula-riena da ardura.

Tesiaren idazketan, publizitatearenalorrean maiz ingelesez erabiltzendiren hitzak euskaratu edo ez erabakibehar izan duzu.Hori da hasieratik, ez zoratzeko,hartu behar izan dudan erabakiestrategikoetako bat. Badaude ter-mino batzuk oso hedatuak daude-nak, eta horien kontra borrokan ari-tzea alferrikakoa da, ‘marketing’kasu. Hautatu ditut hedatuak dau-

denak eta ingelesez mantendu ditut,eta besteak aldiz, euskarara ekarri.Tesiaren edukiaz gain, hori ere ekar-pen bat izan daitekeela uste dut.Noski, ez naiz filologoa, bainapublizista baten burutik hizkuntzariekarpena egitea ere aberatsa izandaiteke. Lan gehigarria da, bainagaur egun, ingelesa ez den edozeinhizkuntzatan ikertzen duen orokgauza bera egin behar du.

Euskal Herria Esnearen aholkulariere izan zinen. Etiketak euskarahutsean idazteak zenbait traba era-gin zizkizuen.Denbora asko eskatzen zidanez,jada ez nago proiektu horretan,baina hasieran haiekin lanean aritunintzen. Euskal Herri mailakoproiektu bat osatzea erabakigenuen, baina apenas genuen diru-rik publizitaterako. Aipatu nienbereizgarriak bilatu behar genitue-la balio erantsia lor tzeko, etahorretarako tresna bat euskara izanzitekeela. Bagenekien Nafarroanedo Iparraldean arazoak izan geni-tzakeela, baina ez genuen inondikinora espero EAEn ere arazoak

izango genituenik. Kaikuk salaketajarri zigun, besteak beste, etiketa-ren baliagarritasuna egiaztatzekoeskatuz. Gezurra badirudi ere, eus-kara hutsez aritzeko trabak daudeadministrazioaren aldetik. Guritokatu zitzaigun, lehenengo pro-duktu masiboa izan ginelako etike-tak euskara hutsez egin zituena,baina ea beste asko ere badatozenatzetik. Errealitateak gainditubehar du legedia, legearen zentzu-gabekeria agerian uzteko.

Bide batez, zorionak. Berriki Txio-tesia lehiaketa irabazi duzu. Zertandatza ekimenak?Oso burutazio ona eta sortzaileairuditu zitzaidan. Gure tesia seitxiotan laburbiltzea zen eskatzenzitzaiguna. Bitxia izan da, ni publi-zista banaiz ere, zehaztasunarensaria irabazi dut, eta aldiz, original-tasunean biokimika ikasi zuen batizan da garaile. Dena den, interesga-rriena euskal ikertzaileen komunita-tea ikusarazi duela izan da; euska-razko produkzio zientifikooparoaren berri eman du.

Eta tesia aurkeztu ostean, zer?Abenduan aurkeztuko dut. Egiaesan, etorkizunerako ikerlerro mor-doa zabaldu zaizkit orain. Tesibatekin hasten zarenean dena ikertunahi duzu, baina sakondu nahibada, garrantzitsua da ikergaiamugatzea. Hori bai, behin amaituta,publizitate elebiduna arakatzenjarraitu nahi nuke.

Nire ustez, unibertsitateak etagizarteak lotura izan behar dute, etaikertzen denak ahal den neurrianerabilgarria izan behar du. Niretesia ahal beste zabaldu nahi nuke,eta agentziei azaldu nire ondorioakzeintzuk izan diren.Espero dut kontuanhartuko dutela eta izan-go duela nolabaitekoeragina ere. n

“Jatorrizkoa sortzeabaino zailagoa daitzultzailearen lana; edohobe esanda, itzul-sortzailearena”

“Jendeak usteduenaren kontra,zenbait testuingurutaneuskarakmodernotasunairadokitzen du, gazteenhizkuntza delako”

Babeslea: IVAP


ESTITXU GARAI ARTETXE - TERMOMETROA


TERMOMETROA - EUSKARA ALBISTEAK | ONINTZA IRURETA AZKUNE |

“Euskaldunak gutxitzen bainoago,euskararen erabilpena gutxitzen ari denkezka sortu da herritarren artean etaudalean bertan. Beste hainbat herritanbezalaxe, urte gutxitan etxe asko egindira eta jende asko etorri da harabizitzera. Batzuek erakutsi dute interesaeuskaraz aritzeko, baina beste batzuek ez.

Oro har, bai egon dela atzerapena,batik bat, guraso jendearen artean. Etaez bakarrik gurasoen artean; geroz etagehiago entzuten dugu haurrek ereelkarren artean geroz eta gehiago egitendutela erdaraz. Hori adibidez duela 30urte ez zen gertatzen. Eta horrek sortudu kezka; hain euskalduna den herribatean zergatik ari den gertatzen hori.Etorri bezala joango den joera ote denedota beste zerbaiten seinale ote den...Kezka hori herritarrei zabaltzeko premiasortu da guraso eta herritar batzuenartean”.

GEZURRA DA politikariek eta gobernuek agintzendutela eta egiten dituztela legeak. Gezurra da Europanhautatu berriek egingo dituztela legeak eta ezarrikodituztela politikak Europarako. Egiaz agintzen dute-nak mundu osoan agintzen duten berak dira: boteretaldeak, lobbyak eta halakoak. Soldata milioidunakdituzten horiek inposatzen dituzte politikak, gober-nuak eta parlamentuak diren arren publikoki ezartzendituztenak. Haien atzetik baina, betikoak daude: multi-nazionalak, enpresari handiak, bankuak, espekulatzai-leak eta inbertsio eta aseguru funts handiak.

Espainiako Estatuan esaterako, berriki ikusi duguMariano Rajoy presidentea enpresari nagusiek ingura-tuta. Eta Troika ere ikusi dugu Bilbon, Urkullu anfi-trioi lanak egiten ari zela. Eurak sustatu dituzte lan etapentsio erreformak, soldata politika murriztaileak etaneurri antisozialak. Eta zeintzuk dira? Espainiako

Estatuan 30 pertsona daude botere ekonomikoarengailurrean, beraiek “aholkatzen” dituzte politikariak,eta soldatak ere ez dituzte nolanahikoak: FlorentinoPérez, ACS enpresako jabea, 4,5 milioi euro; EmilioBotín, Banco Santanderreko presidentea, 3 milioi;Francisco González, BBVAko presidentea, 5,17 milioi;Jose Ignacio Sánchez Galán, Iberdrolako presidentea,7,44 milioi; Antonio Brufau, Repsoleko presidentea,5,16 milioi; Cesar Alierta, Telefónicako presidentea,6,5 milioi. IBEX indizeko enpresen kontseilariekeuren langileek baino 75 aldiz gehiago irabazten dute.Aurpegia behar da besteei soldatak murriztu eta politi-ka antisozialak ezartzeko. Gehien irabaz-ten duten horiek dira agintzen dutenak, ezunean uneko politikariak.

Juan Mari Arregi

Gehien irabazten dutenek agintzen dute

TERMOMETROA - EKONOMIAREN TALAIAN

BaheaMirari Saizar, Berastegiko Hizkuntzazinegotziak Tolosaldeko atarianesanak:

40.000 Coca-Cola poto bildu dituzte enpresari katalanez etiketatzeko eskatzeko

MAIATZAREN 31N, 40.000 Coca-Cola poto, Etiquetau en català leloaBartzelonako Catalunya plazakozoruan idazteko. Plataforma perla Llengua gobernuz kanpokoerakundearen ekimena izan da.1993an, erakundea sortu zenean,ekimen bera egin zuten eta 15.000poto bildu zituzten. Gauzak askoaldatu ez diren seinale. Coca-Colak bere freskagarriak 200dikgora herrialdetan banatzen ditueta katalan hiztun kopurua bainogutxiagoko komunitateei eurenhizkuntzan etiketatutako produk-tuak saltzen dizkie.

Coca-Cola adibide bat bainoez da. Plataforma per la Llenguak

emandako datuen arabera,Kellogg’s, Bayer, Danone, Durexeta Nestlé enpresek Finlandiansuedieraz etiketatzen dute, Belgi-kan frantsesez eta Suitzan alema-nez. Herrialde horietan, hizkun-tza horietako hiztun kopuruamurritzagoa da katalan hiztunkopurua baino.

Katalunian, produktuen %90ez dago katalanez etiketatuta.Legez, herritarrek eskubidea dutekatalanez etiketatutako produk-tuak izateko eta enpresak eskain-tzera derrigortuta daude. Halaere, enpresek ez dute betetzen etaadministrazioak ez du inolakoisunik jarri.

20.000 Coca-Cola poto lortunahi zituzten,eta azkeneanbikoitza lortudutePlataforma perla Llenguaelkartekoek.

PLA

TA

FOR

MA

PER

LALL

EN

GU

AT. A

TA

RIA

2014KO MAIATZAREN 25A�48

TERMOMETROA - NET HURBIL

Ibere en Exil blogean ipinitako irudi handian,Gémenoseko langileak fabrikan batzarturik;elkarri bizkarretik helduta dauden biek tixer-tetan “Unileverrek enplegua hiltzen du”daramate idatzirik. Enpresak 2010ean zeuz-kan obreroetako batzuk hamar urte lehenagoFrantziako beste muturretik eraman zituen,Normandiako Le Havretik, hango usina itxitalangabeziara joatearen altertanibatzatGémenoseko lanpostua eskainirik. Bigarrenshock handia izan da horientzako. Argazkitxikian Elephant infusioaren irudia pegati-nan: “Elephant tea Proventzan geratuko da.Solidaritatea fralibtarrekin. Itxierari ez”. Uni-leverrena den Fralibeko ugazabek argudiatudute produkzioa merkeago ateratzen zaielaEuropako beste bi fabriketan, horietako batPolonian. CGTk erantzun du Gémenosekoaerrentagarria dela eta enpresak etekinakatzerrira daramatzala, bide batez Frantzianzergak ez ordaintzeko.

GEHIENETAN BUKATZEN DA GAIZKIbaina ez beti. Merkatu librean oina-rritzen den ekonomiak ziklikokiezagutzen dituen krisietako bakoi-tzak uzten ditu lanik gabe milakaedo milioika langile, soberan omendauden lantokiak sakrifikaturik,hemen Arroako TS, hor AzpeitiakoCorrugados lehen Ucin izana,aurretik Ibaizabal bazterreko AltosHornos edo Urumeako Orbegozo.Inon ez dago idatzita, ordea, langi-leen derrigorrezko patua deniklabanari zintzurra isilik eskaintzea.

Maiatzaren 27an berria zabaldudu Politis astekariak bere webgu-nean: “1.336 eguneko borrokarenburuan, Fralibeko langileek lortudute Unilever multinazionalarekinituna, enpresa kooperatiba moduanberriro abiaraztea baimendu behardiena”. Biharamunean obreroekbatzarrean eman dute adostasunaeta Scop T.I kooperatibaren lehenurratsei ekin. Bastamag gunean Sop-hie Chapellek titulatu du: “Fralibe-ko langileek Unilever erraldoiari ira-bazi diote”. Frantziako ezkerrekojende askorentzako albiste handiaizan da besteren artean Lipton mar-kako tea ekoizten zuen lantegi haubizirik atxikitzea.

Sophie Chapellek “Fralib: des sala-riés créatifs en lutte contre une multinatio-nale cupide” kronikan kontatua duenpresaren historia. Pastis edari

gozoak famatu egindako Ricardkonpainiarenak ziren Eléphant infu-sio marka eta Marseilla ondokoGémenos herriko te fabrika.1972an Unilever multinazionalakerosi zituen eta gero Lipton marka-koekin elkartu enpresa berean, horibaizik ez da Fralib.

2001etik aurrera ekin zion jato-rriak Holandan eta Britainia Handiandauzkan Unileverrek konpainiarenenpresa sarea berregituratzeari, bene-tan etekinak ematen dituzten atalakbesteetatik bereizi eta urruntzen,komertziala Parisera, Europa osokoerosketen zentrala Suitzara, eta abar.

2010eko irailean korporazioakGémenoseko te usina itxi egin zueneta 182 langile kalean utzi, argudia-tuz Europan taldearentzako tea egi-ten duten hiru lantegietan lehiakor-tasun gutxiena berak zuela. Orduanekin zioten borrokari enplegatuek.CGT sindikatukoak ziren hautatu-tako ordezkariak. Eta hauek ibilidira gidari 1.336 egunetan.

Langileek, hasteko, demostratuzuten Unileverren argudioa ez zelaegiazkoa. 2011n landu zuten adi-tuekin elkarlanean txosten bat nonazaldu zuten, hasteko, 1.000 tona-tan kalkulatzen zela Gémenosekofabrikaren errentagarritasun mailaeta itxi zutenean 2.900 ari zelaekoizten. Te kaxa 1,60-2,60 euroartean saltzen bazen, langileen

kosteak 0,15 baino txikiagoakziren.

Mundu osoan 167.000 langileenplegatzen dituen erraldoia daUnilever, hainbat markarekin mer-katuratuz: Axe, Dove, Omo, Flora,Hellmann's, Knorr, Lipton, Lux, Mag-num, Rama, Rexona, Sunsilk... Fran-tziako adarrak, CGTren kalkulue-tan, 2008an bertan 750 milioieuroko etekinak banatu zituennagusien artean. Horietatik 200dikgora Suitzako zentralera bidalizituen, beti ere legeetan ondobabesturik. Horrelako mugimendubatek baimendu zion urte bakarbatean Frantziako estatuari 67milioi euro gutxiago ordaintzea zer-gatan.

Norena da Eléphant zaharra? Fralibeko langileen apustua hasiera-tik izan da itxieragatik protesta egi-teaz gain B plan bat antolatzea.Horren hari nagusiak 2011rakomarkaturik zeuzkaten, aholkularienpresa batek lagundurik. Enpresaberria kooperatiba izateaz gain,ikusi zuten fabrikak etorkizunaeduki zezakeela Unileverrek maki-nak eta eraikinak utzi, Elephantmarka euro bakar sinbolikoan saldueta makinak ostera abian jartzekodiru bat aurreratzekotan.

Azpiegiturak utzi eta dirua jar-tzeko prest azaldu zen Unilever,

Unilever multinazionalak Frantziako lantoki bat itxi zuenMarseilla ondoan. 1.336 egun iraun duen borrokaren ostean,

langileek lortu dute salbatzea kooperatiba sortzeko asmobihurturik. XXI. mendeko krisitzarraren beste aurpegia

ikusi da Proventzako Gémenosen: langileek ugazababehartu dute konponbide batera.

Fralib: langileekkooperatiba bihurtunagusiak itxitakoa

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |

2014KO MAIATZAREN 18A�48 � 2014KO EKAINAREN 8A�

baina Elephant marka askatzeko ez.Frantziako merkatuan daukan ize-naz gain langileek garrantzia ema-ten zioten Marseillan 1892an The del’Eléphant sortutako markak Pro-ventzako eskualdearentzako daukanbalio sinbolikoari. Honetan ez duamore eman erraldoiak, klase guz-tietako boikot eta ekintzak jasanarren, eta beste marka batez merka-turatu beharko dute Scop T.I koo-peratiba osatu duten beharginek.

CGT sindikatuaren Unileverrekoatalak bere webean azaldu ditu Fra-libeko langile ohiek lortutako akor-dioaren xehetasunak. Lurzorua etaeraikinak administrazioaren eskugeratzen dira, eta euro bakar sinbo-likoaren prezioan ekipo administra-tibo eta industrial guztiak ere. Uni-

leverrek diruz lagunduko du enpre-sa berria abiarazten eta langileenplan alternatiboa aurrera ateratzen.Sare komertziala antolatzen lagun-duko die, merkatua aztertzen etamarka berria sortzen.

Multinazionalak onartu du erelangileen formakuntza diruz lagun-tzea eta Gémenosen dauden maki-nak modernizatzea. Kooperatibaberria martxan jartzeko bidean beregain joango da langileen ordezka-rien soldatak pagatzea.

Dena ondo badoa, duela hiruurte eta erdi enpresa ixtean ari ziren182 langileetatik 76 hasiko dira koo-peratiba berrian. Te eta infusio eko-logikoen merkatuan zentratukodira. “Ahal den neurrian ingurukoekoizleen produktuak erabili nahi

ditugu, nahiago bertako ezkienlorea Errumaniatik ekarritakobaino”. Tea bezalako beste lehen-gaiak urrundik ekarri behar dire-nean, Marseillako portua eta hurbi-leko kanalak lehenetsiko dituzte.

Kontua, proiektu berriaren ardu-radunek diotenez, ez da soilik ekolo-giko edo bio zertifikatua. Langileekikusi dute nola 2001ean Unileverrekbaztertu zituen betiko osagai natu-ralak, usain eta zaporeak kimikazordezkatzeko. “Jendeari ahaztarazizaio gauza bakoitzaren zaporea.Orain askok bi zorrotxo ipini behardituzte uretan zerbait dastatu ahalizateko. Lehen egiazko ezkiz, men-daz eta laranjaz egiten ziren infusio-ak, hemen bertan landuta”.

Maiatzaren 27ko itunarekin biziberri bati ekin diote Gémenosekolangileek. Marrazoz beteriko mer-katu batean bizirauten ikasi beharkodute infusio naturalak salduz. Lor-tuko duten? Usina ixtea erabakizuen Unileverrek apustu egingodizu ezetz, hamaika argudio eko-nomiko eta komertzial erakustenditu www.fralib.fr gunean.

Multinazionalak kaleratzekokalte-ordain moduan pagatuko diz-kien 20 milioi euroekin abiatukodute kooperatiba berria langileek.Langileen ordezkari Olivier Leber-quierrek Reuters agentziari esan dio:“Ez dugu borrokatu lortzeko txekehandiagoa baizik eta berriro laneanhasteko tresna industriala. Ezindugu esan irabazi dugula fabrikaostera abiatu eta proiek-tua mamitu arte, bainalehen garaipen honeketorkizuna badugulasinestea ekarri digu”. n

- TERMOMETROA


IGANDETIK aurrera ez da ezeraldatuko Euskal Herrian eta ekain-ren 9an herritarrak ohi moduanekingo dio bere egunerokoari,baina gizarte zibil abertzaleakbeste urrats bat emango du bereantolaketa eta trinkotzean. Hirumezu behintzat argi utzi gura dituGure Esku Dago ekimenak: bat,herri bat gara, Euskal Herria; bi,gure etorkizuna erabakitzekoeskubidea dugu; norabide horre-tan ezinbestekoa da gizarte ekime-na indartzea, apurka, honek nora-bide indartsua finka dezan.

Eusko Legebiltzarrak autode-terminazioaren aldeko deklarazioaonartu zuen joan den astean: EAJ-ren eta EH Bilduren 48 boto alde;PSE, PP eta UPyDren 27 aurka.1990ean Eusko Legebiltzarrakonartutakoaren gisakoa zen etaorduan EAJ, EA eta EEren sos-tenguarekin atera zen (38 boto)eta PSE eta PP aurka zirela(23 boto); 13 eserleku zituenHB abstenitu egin zen etaboto bat baliogabea izanzen. Ikusten den moduan,HBkoak gehituko bageniz-kio orduko baiezkoari 51boto lirateke, oraingoanbaino gehiago. Noiz zen handia-goa autodeterminazioaren aldekosostengua euskal gizartean,orduan ala orain?

Legebiltzarrera begira paretsu,baina eta gizarteari begira? Helduleku asko izan dezake erantzunak,baina bat giltzarri da, orduan ETAjardun betean zebilen eta gauregun ez, eta horrek askoz ikusga-rriago egiten du mugimendu aber-tzalearen indarra eta proiekzioa.1998-99ko Lizarra-Garaziko ilusiogiro haren arrastoak berriz sumatudira herrietan.

Euskal Herriak, aldiz, nolaerabaki behar du? Non? Lurralde

zatiketa hor dago, 1990ean beza-la, eta gainera Nafarroako Lege-biltzar rak inoiz ez du halakoaldarrikapenik egin eta kontrakoabai sarri. Ordukoarekiko abantai-la nagusia zera da, abertzaletasu-nak errealitatea hobeto interpre-tatzen duela eta, beraz, hobetoerantzun diezaiokeela. Orduanezker aber tzaleak Hegoaldeosoak batera erabaki behar zueladefendatzen zuen, banaketa nolagaindi zitekeen argitu barik. Gauregun, alderdi eta gizarte mugi-mendu abertzale guztia bat dator:Euskal Herriak, gaur gaurkoz,ezin du batera erabaki eta, edozeregiten duela ere, Nafarroak etaEAEk beren kabuz erabakibeharko dute. Ipar EuskalHerriaren egoera larriagoa da,haren izenean erabaki dezakeeninstituziorik ere ez dutelakooraindik.

GAUZA asko aldatu dira 1990etikgaurdaino, besteak beste haingarrantzitsua den nazioartekoesparruan. Sobiet Batasunarenapurketarekin estatu berri ugarisortu zen Europan, horietako askoautodeterminazio eskubideanoinarrituta –Alemania hala batuzen–; Txekoslovakia banatu;Jugoslaviako gerratik ere estatuberriak sortu ziren… Hainbatindependentzia uholde bizi izanda Europan azken 25 urteetan, etaorain beste bat izan liteke Eskoziaeta Kataluniarekin. Biak dira pro-zesu desberdinak, baina une hone-tan batez ere arrazoi batengatik:

Erresuma Batuak onartu egitendio Eskoziari independente izanala ez erabakitzea eta EspainiakKataluniari ukatu. Bi kasu hauekgiltzarri izango dira Euskal Herria-rentzat ere.

Baina gauza gehiago ere aldatuda Euskal Herrian autodetermina-zioarekiko. 1990ean abertzaletasu-naren sektore zabalek –batez ereezker abertzaleak– hura gabe Eus-kal Herririk eraiki ezin zela proiek-tatzen zuen gizartera. Gaur egun,aldiz, eskubide hori giltzarri delaulertuta ere, alorrez alorreko egu-neroko lana barik nekez aurreratu-ko dela sustraitua dago. Azkenbospasei urteetako krisiaren latzakere ikuspegi hau indartzera lagun-du du.

Horregatik da hain garrantzi-tsua Nafarroan oposizio indarbe-rritua gobernu alternatiboarenlauzpabost oinarri adosten has-

tea, gizar teari gobernualdaketaren mezua argihelarazteko. Edo euskara-ren garapenari bultzadaberri bat emateko institu-zio eta her ri ekimenekoindarren elkarlana areago-tzea. Edo Gipuzkoa hon-

dakinen bi lketa bereiziarenbidean nabarmentzen jarraitzea,beste herrialdeak ere bide bereanabiatzeko. Edo oraindik euskalinstituzioen kontrolpean direnfinantza tresnak hala jarrai deza-ten bultzatzea. Instituzio eta hez-kuntza komunitatearen lan bate-ratua LOMCEren eraginaapaltzeko... Hori guztia ere aldatuda autodeterminazioaren inguru-marian, ohiko zume horietantematu gabe, autode-terminazioa edo inde-pendentzia urrunekoitzalak besterik ezdirelako. n


DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

1998-99ko Lizarra-Garaziko ilusiogiro haren arrastoak berrizsumatu dira herrietan

Autodeterminazioa (1990-2014)

non zer - argia · bizkaia: eleizalde 1, 2-d. 48600 sopela. tel: 94 6765580 nafarroa:...

Documents