1

İMLA KLAVUZU

PEJIRITXE

ADİĞE DİL DERNEĞİ TARAFINDAN HAZIRLANMIŞTIR

2

2014

HAZIRLAYANLAR

Sabiha Doğ İngilizce Öğretmeni

Mucella Kılıç Sınıf Öğretmeni

Salim Kablan Sınıf Öğretmeni

Nazike Tarı Sınıf Öğretmen

Ebru Öz Sınıf Öğretmeni

İnceleme Kurulu

Ahmet Cevat Benk Sınıf Öğretmeni

Semra Tekir Edebiyat Öğretmeni

Serpil Atalay Edebiyat Öğretmeni

Yayın Kurulu

Ali İhsan TARI

Nuri Ersoy

Yılmaz Dönmez

Hakkı Acı

Mustafa Saadet

Faik Toğrul

Fehmi Tümer

Şevki Ercan

Cihat Ulus

Faruk Arslandok

Abaze İbrahim

Necdet Hurma

Grafik-Tasarım

Mehdi Demir

3

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ...................................................................................... 5

HARF ......................................................................................... 7

WUÇÜṔE ( ` ) KESME İŞARETİ ......................................... 11

KESME İŞARETİ İLE OKUNAN KELİME ÖRNEKLERİ .... 11

SES TEMELLİ FONETİK ALFABE SİSTEMİ ....................... 12

DİAKRİTİK HARFLER ........................................................... 14

ÜNLÜ HARFLER .................................................................... 15

ÜNSÜZ HARFLER ................................................................. 15

AÇIKLAMALAR .................................................................... 15

Kısa ve Uzun Ünlüler: ............................................................. 15

Diftong sesler: ........................................................................... 16

YAN YANA GELEN SESLİ HARFLER ve

DİFTONG SESLER .................................................................. 17

DOĞU VE BATI DİYALEKTLER ARASINDAKİ

SES KAYMALARI................................................................... 18

Yuvarlak ünsüzler: ................................................................... 19

Kalın ünsüzler .......................................................................... 20

YAZIM KURALLARI ............................................................ 21

KÜÇÜK VE BÜYÜK HARFLER .......................................... 21

İKİLEMELER ......................................................................... 21

SATIR SONU ......................................................................... 21

KISALTMALAR .................................................................... 24

4

NOKTALAMA İŞARETLERİ ............................................... 24

5

ÖNSÖZ

Bir dilin belli kurallarla yazılı hale geçirilmesi yazım (imla)

olarak adlandırılır. Yazım kuralları ve sözlerin, özel isimlerin, kısaltmaların

yazılış biçimleri imla kılavuzu içinde yer alır.

Bir dilin yaşatılması ve geliştirilmesi ancak, o dili yazılı halde

tutmakla mümkündür. Dil birliğinin sağlanması da yine o dili

yararlanıcılarının, tamamı tarafından aynı simge ve yöntemle yazılması ile

mümkündür. Bu kılavuzla yazımda birliğin sağlanacağı, tereddüt edilen

yazım kurallarının netleşeceği ve tereddütsüz hale gelmesi hedeflenmiştir.

Bu "Yazım Kılavuzu", 14-15-Aralık 2012 tarihinde Adıǵe Dil

Derneğinin girişimi ile Ürdün, İsrail , Adıǵey Cumhuriyeti ,Kaberdey

Balkar Cumhuriyeti ile, Türkiye’de kurulu Çerkes kurum ve kuruluşlarının,

delegasyon sistemi ile katılımlarıyla, Ankara’da düzenlenen, Adıǵe Dil

Kurultayında belirlenen otuz kişilik komisyon tarafından hazırlanmıştır. Bu

imla kılavuzu, yine bu komisyon tarafından oluşturulan, Latin tabanlı alfabe

ile yazılacak Adıǵece yazım sorunlarıyla karşılaşılabilecek bireyler için

hazırlanmıştır. Özellikle öğrenciler, Adıǵece’yi okuyup yazarken

karşılaştıkları tereddütleri, bu imla kılavuzundan yararlanarak

giderebileceklerdir. İmla Kılavuzu hazırlanırken, sözcük ailelerinden temel

olanların alınmasına özen gösterilmiştir.

6

Adıǵece’nin çok sesli bir dil olması, seslerinde birbirine yakın

olması sonucunu doğurmuştur. Bu durum, sözcükler içinde bazı harflerin,

yanlış yazımına neden olmaktadır. Hazırlanan bu “imla kılavuzu “ bu

hataların ortadan kalkması için de, yol gösterici olacaktır. Yine bu imla

kılavuzunda, özellikle bitişik ya da ayrı yazılması gereken, çok ögeli

sözcüklere geniş biçimde yer verilmiştir. Yazım kuralları ise, kolay anlaşılır

bir anlatımla ve örnekler verilerek açıklanmıştır. Sözcük dizini ile yazım

kuralları arasında tutarlılık sağlanmıştır. Noktalama imleri de geniş ve bol

örnekli bir biçimde verilmiştir. Başlıca kısaltmalar gösterilmiştir.

Matematiksel terimler ve simgeler gösterilmiş olup, yazım biçimleri

örneklendirilmiştir. Harfler, sözcükler içinde renkli ayıraçla gösterilerek,

harfin temsil ettiği sesin doğru algılaması hedeflenmiştir.

Adıǵe Dil Derneği (Adıǵe Bze Xase)

Dil Çalışma Komisyonu

7

HARF

Dildeki sesleri simgeleyen ve alfabeyi oluşturan işaretlere harf

denir.

Adıǵe dilinin, doğu ve batı olmak üzere iki diyalekti bulunmaktadır.

Latin temelli Adıǵe alfabesi her iki diyalektin ihtiyaçlarını karşılayacak

şekilde oluşturulmuştur. Latin temelli Adıǵe alfabesi ‘tek harf tek ses

temeline göre hazırlanmıştır. Alfabede 9 ünlü harf, ve 33 ünsüz olmak üzere

toplam 42 harf bulunmaktadır.

H

A

R

F

AD TR NOT LEHÇE KULLANIM

%

A Atake Horoz Uzun düz kalın

ünlü Batı 7,03

B Bzıw Kuş Dudak yumuşak

ünsüz Batı 0,95

C Cegu Düğün Ağız içi

yumuşak ünsüz Batı 0,27

Ć Ćapse İp Ağız içi baskılı

ünsüz Batı 1,90

Ç Çıle Köy Ağız içi sert

ünsüz Batı 0,41

D Değu İyi Ağız içi

yumuşak ünsüz Batı 1,64

E Pe Burun Kısa düz ince

ünlü Batı 14,82

É Téqon yenmek Uzun düz ince

ünlü Batı 1,27

8

F Fed benzer Dudak sert

ünsüz Batı 1,67

Ḟ Ḟane Kazma Dudak baskılı

ünsüz Doğu

G Gu Kalp Gırtlak yumuşak

ünsüz Batı 1,27

Ǵ Bǵı Bel Gırtlak yumuşak

ünsüz Batı 0,13

Ğ Ğogu Yol Gırtlak yumuşak

ünsüz Batı 4,43

H Ha Köpek Gırtlak sert

ünsüz Batı 0,78

Ḣ Pḣe Odun Gırtlak sert

ünsüz Batı 0,89

I Tın vermek Kısa düz kalın

ünlü Batı 10,72

İ Yinı Büyük Uzun düz ince

ünlü Batı 2,68

J Jı Hava Ağız içi

yumuşak ünsüz Batı 1,26

Ĵ Ĵawe Gölge Ağız içi

yumuşak ünsüz Doğu

K Kame Kama Gırtlak yumuşak

ünsüz Batı 2,04

Ḱ Ḱu Araba Gırtlak sert

ünsüz Doğu 0,77

L Lı Et Ağız içi

yumuşak ünsüz Batı 0,64

Ĺ Ĺı Kan Ağız içi sert

ünsüz Batı 1,32

M Mate Sepet Dudak yumuşak

ünsüz Batı 3,28

9

N Ne Göz Ağız içi

yumuşak ünsüz Batı 2,20

O Onṫen Eğri Uzun yuvarlak

kalın ünlü Batı 2,90

Ö Şö Siz Uzun yuvarlak

ince ünlü Batı 0,28

P Pıwut Ucuz Dudak sert

ünsüz Batı 2,33

Ṕ Ṕe Yatak Dudak baskılı

ünsüz Batı 0,18

Q Qon Gitmek Gırtlak baskılı

ünsüz Batı 0,51

R Brıwu Matkap Ağız içi

yumuşak ünsüz Batı 4,14

S Se Ben Ağız içi sert

ünsüz Batı 2,37

Ś Śı Yün Ağız içi sert

ünsüz Batı 0,07

Š Še Ad Ağız içi baskılı

ünsüz Doğu 0,27

Ṩ Ṩıne Kuzu Ağız içi baskılı

ünsüz Doğu

Ş Şate Kaymak Ağız içi sert

ünsüz Batı 4,13

T Tın vermek

Ağız içi sert

ünsüz Batı 2,90

Ṫ Yaṫe Toprak Ağız içi baskılı

ünsüz Batı 0,27

U Udane İplik Kısa yuvarlak

kalın ünlü Batı 3,37

Ü Şüaf Küspe

Kısa yuvarlak

ince ünlü Batı 0,58

10

V Vake ayakkabı Dudak yumuşak

ünsüz Doğu

W Wane Eyer

Dudak yumuşak

ünsüz Batı 4,12

X Xabze gelenek Gırtlak sert

ünsüz Batı 2,10

Y Yiz Dolu Ağız içi

yumuşak ünsüz Batı 4,14

Z Nez Kenar

Ağız içi

yumuşak ünsüz Batı 2,47

Ź Baźe sinek Ağız içi

yumuşak ünsüz Batı 0,10

11

WUÇÜṔE ( ` ) KESME İŞARETİ

Dilimizde bazı kelimeler aynı harfleri içerdiği halde heceler yarım

oktav kadar duraksanarak okunmaktadır . Kesme işareti ile kelimeyi

bölmeden, bütünlük korunur . kesmenin geldiği hecede yarım oktav kadar

durulur, varsa sağındaki heceye devam edilir.

Kesme işareti olarak accent grave ( ` ) kullanılmıştır. Kelime

örnekleri aşağıda verilmiştir. Dilimizde her 15 kelimede 1 kelime kesme

işareti içermektedir.

(Ḱuḱo adlı romandaki 57474 kelimeden 3822 kelimede kesme

işareti içermektedir.)

KESME İŞARETİ İLE OKUNAN KELİME ÖRNEKLERİ

yar, sevgili Keşen keş`en Bilmek

içeriye çekili Xeşağ xeş`ağ dikili, ekili

içine batmak Xewon xew`on çentikleme

kokusunu alma Yewun yew`un gagalama

bey Pşı pş`ı On

mantar Hau hau` hayır

üç Şı ş`ı , şıı` yap, var

12

Kelime sonundaki sesli harfin kesmeli okutulmasında kullanılır.

Kesme işaretinin solundaki sesli harf yarım oktav kısa okunur..

Halığu` = ekmek

Yiı`= O nun var

Şıı` = Var

Sigu`= kalbim

SES TEMELLİ FONETİK ALFABE SİSTEMİ

Sistem; sesten heceye, heceden kelimeye, kelimeden cümleye

ulaşılan pratik okuma sistemidir. Tek harf-Tek ses yazıldığı gibi okunan,

okunduğu gibi yazılan alfabedir. Özellikle diyakritik harfler taban harfin

sinonimidirler. Bu nedenle öğrenmek, akılda tutmak kolaydır. Türkiyedeki

eğitim sistemine ve akıllı bord, ipad, bilgisayar sistemlerine, dijital

platforma uyumludur.

13

Bu alfabenin verdiği açık hece seslerini analiz edersek; sesli harfler

kendileri birer ses olduğu gibi, bir sessiz harfle birleşerek hece teşkil

ederler.

(Sesli harf + Sessiz harf) Kapalı Heceyi,

(Sessiz harf + Sesli harf) Açık heceyi oluşturur

33 sessiz 9 sesli harfli alfabeden teorik olarak 297 açık hece sesi

elde edilir.

Adıǵe dilinde ( 33 ü diğer dillerden gelen ) toplam 240 açık hece

sesi mevcuttur.

TÜRKÇE ADIǴECE

8 Sesli harf sayısı 9

21 Sessiz harf sayısı 33

168 Açık hece sayısı 240

Harfler atanırken Türkçe klavyedeki harf sesleri esas alınmıştır.

Diyakritik harfler atanırken harfin kullanım oranının azlığına göre

belirlenmiştir. Bunu içinde Ćeraşe Tembot un ḰUḰO adlı romanı latine

çevrilerek harflerin korelasyonu (dağılımdaki oran) hesaplanmıştır. Bu

romanda geçen harf sayısı 387.029 olup söz konusu harfin kullanım oranı

aşağıdaki tabloda verilmiştir. İstisna olarak Türkçedeki bilene sesiyle E

harfi É olarak atanmıştır. Zira tablodan görüleceği gibi dilimizdeki E sesi É

sesine nazaran 11 kat fazla kullanılmaktadır. Tétekun=üstünden dökülmek

kelimesindeki 1. T harfinden sonraki é, 2. T harfindeki e ye nazaran 11 kat

daha az kullanılmaktadır.

14

Diyakritik harflerin atanmasında öncelikle gelecek teknolojideki rol

oynayacak olan akıllı cep telefonlarındaki tuş sistemleri ile Bilgisayar ve

Ipad klaviyeleri esas alınmıştır. Adıǵe harfler taban sinonim harf ile birlikte

bilgisayarın Alt Gr tuşu ile yazılmaktadır. Adıǵe Klaviye Adıǵe Dil Derneği

sayfasından yüklenebilir

(http://Adıǵedilder.com/web/tr/A/Adıǵe_klaviye.rar.)

Söz konusu harfler aşağıdaki tabloya göre tuş takımları ile

yazılmaktadır.

DİAKRİTİK HARFLER ADIǴE KLAVYE

Á Alt Gr + A

Ć Alt Gr + C

É Alt Gr + E

Ḟ Alt Gr + F

Ǵ Alt Gr + G

Ḣ Alt Gr + H

Ĵ Alt Gr + J

Ḱ Alt Gr + K

Ĺ Alt Gr + L

Ṕ Alt Gr + P

Ś Alt Gr + S

Ŝ Alt Gr + Ö

Ṩ Alt Gr + Ş

Ṫ Alt Gr + T

Ź Alt Gr + Z

15

Tablodaki kolonların tanıtımı:

ÜNLÜ HARFLER

A. Çıkış yeri ve dilin durumuna göre: Kalın ünlü, İnce ünlü

B. Dudakların durumuna göre: Düz ünlü, Yuvarlak ünlü

C. Sesin devamlılığına göre: Uzun ünlü, Kısa ünlü olarak harflerin;

Tüm özellikleri 5. Kolonda harfin tüm özellikleri bir arada

verilmiştir

ÜNSÜZ HARFLER

Adıǵece’de ünsüz sesler sesin çıkış yerine göre gırtlak ünsüzleri, ağız

ünsüzleri ve dudak ünsüzleri olarak üç grupta incelenir. Sesin oluşumu

açısından ise, yumuşak sert ve baskılı ünsüzler olarak yine üç grupta

incelenir. Sesin oluşumu sırasında dudakların durumu açısından ise düz

ünsüzler ve yuvarlak ünsüzler olarak iki grupta incelenir. Yuvarlak

ünsüzlerin tamamının aynı zamanda düz sesleri de vardır. Aşağıdaki

tabloda bu özellikler iç içe belirtilmiştir.

AÇIKLAMALAR

Kısa ve Uzun Ünlüler:

Uzun ünlüler satırında bulunan a,é,i,o,ö harfleri okunurken ünlü

harfin ağızdan çıkışında herhangi bir duraksama veya kesme yapmadan

okunmalıdır.

Kısa ünlüler olan e,ı,u,ü harfleri okunurken ünlü harf ağızdan çıkar

çıkmaz ses sonlandırılmalı ve kesik bir biçimde okunmalıdır.

16

Diftong sesler:

U sesi aşağıda “yuvarlak ünsüzler” bölümünde açıklanacağı üzere,

yuvarlak ünsüzlerden sonra kullanıldığında ünsüz harfin yuvarlak

okutulacağını gösterir. Bu durumda kendinden sonraki ünlü harfle diftong

ses oluşturur. Ayrıca kelime başındaki u sesi kendinden sonra gelen ünlü

harfle diftong ses oluşturur. Tüm bu diftong seslerde yazımda ve okumada

kolaylık olması açısından aşağıda açıklandığı şekilde yazım

benimsenmiştir.

U sesinden sonraki ünlü harf é sesi olduğunda diftong ses “ö”

şeklinde yazılır.

ué=ö (uéxı=öxı=açıyor)

U sesinden sonraki ünlü harf i sesi olduğunda diftong ses “ü”

şeklinde yazılır.

ui=ü (uixığ=üxığ=açtı)

Klaviyedeki ö, ü harfleri atanırken bu değerler göz önüne alınmıştır.

U sesinden sonraki ünlü harf a ise diftong ses “uá” şeklinde yazılır.

Klavyedeki harflerin yetersizliği nedeni ile bu şekilde çift harf

kullanılmıştır. İşaretli á harfi kelime içinde geçtiğinde bu diftong harf

okunurken önce á herfinin solundaki harfin yarısı okunarak sonra á harfinin

yarısı eklenir.

guápe=memnuniyet

koápe=köşe

Not: Sesli harfler işaretli değilse kendisini okutur. Örneğin;

guan=can havli ile bu kelimedeki ua seslileri tek tek okunur.

17

YAN YANA GELEN SESLİ HARFLER ve DİFTONG SESLER (Çift ses: Her sesli harf ayrı ayrı vurgulanarak okunan sestir) Dilimizde Ön ek ve fiil köklerinden oluşan vektörel fiiler mevcuttur.

Eğer fiil kökleri sesli harfler ile başlıyorsa ön eklerin son sesli harfleri ile

çift ses teşkil eder. Bazı fiil ön takıları ( će, de, xe, pı) Sesli harflerle başlıyan bazı fiil kökleri ( an, aben, atın, onṫen) Bu kombinasyondan oluşan çift sesli harf içeren fiiller ( goan,

koaben,xeatın, pıonṫen)

Diftong ses iki ünlünün bir araya gelerek her iki ünlünün seslerinin

tek bir ünlü ses gibi okunmasıdır. Bu diftong seslerin yazılışında herhangi

bir değişim yapılmaz her iki harf art arda yazılır. Ancak okumayı

kolaylaştırmak amacıyla diftong ses oluşturan a harfi yazılırken üzerine

işaret konur.

Yéáne= onun annesi

Séáte= babamı

Ğuáne=delik

A harfi eğer kelime başındaysa alçaktan başlayıp yükselen ses

tonuyla okunmalıdır.Diftong ses iki ünlü harften oluşsa da ses olarak tek bir

ünlü harf gibi seslendirildiğinden dolayı tek bir hece oluşturur.

Arı: bal arısı Arı:evet

18

DOĞU VE BATI DİYALEKTLER ARASINDAKİ SES

KAYMALARI

Bu iki diyalekt temel yapıları bakımından birbirinin aynısı

denebilecek kadar yakın olmakla birlikte ‘diyalekt’ olarak

tanımlanmasındaki temel faktör seslerindeki farklılıklardır. Doğu

diyalektindeki bazı sesler batı diyalektinde olmadığı gibi, bunun tersi de

geçerlidir.

ÖRNEK;

Batı

Diyalekti

Doğu

diyalekti Türkçe Batı / Doğu

Nef Nexu` aydınlık f / xu

Neşü nef Kör şü / f

Çü Vı öküz çü / v

Çöáke vake ayakkabı şö / fe

Şö Fe Deri şö / fe

Çem Jem İnek ç / j

Tığuj Dığuĵ Kurt t / d

19

Yuvarlak ünsüzler:

Doğu diyalektinde sadece ünsüz harfler tablosundaki gırtlak

seslerinin, batı diyalektinde ise gırtlak seslerinin yanı sıra ṕ,ṫ,j,ş,ç seslerinin

hem düz, hem de ağızdan çıkışı sırasında dudakların yuvarlatılarak

seslendirilen yuvarlak sesleri vardır. Yuvarlak ünsüzlerin yazılışında u ve ü

harflerinden yararlanılır. Ç,j,ş,w harflerinin yuvarlak okunuşları için

sırasıyla jü,şü,çü,wü sembolleri, diğerleri için ise ünsüz harfin sonuna u

harfi getirilir. Bu durumdaki sesler kelime sonuna geldiklerinde hece

niteliği olmaz. Sadece ünsüz harfi yuvarlak okutur.

şıḱu= at arabası (şıḱu)

ḱuraje=el arabası(ḱu-ra-je) (batı diyalekti)

wuniṫu=iki ev (wu-niṫu)

wuniṫum=iki eve(wu-ni-ṫum) (batı diyalekti)

koáye=peynir (koá-ye )

kojeğu`=köylü (ko-jeğu) (doğu diyalekti)

Ünsüz harfler tablosu incelendiğinde seslerin ses yolundaki

oluşum yerlerine göre gırtlak, ağız ve dudak ünsüzleri şeklinde üç gruba

ayrıldığı, bunun yanında seslerin oluşum şekline göre yumuşak, sert ve

baskılı sesler olarak yine üç gruba ayrıldığı görülür. Tabloda altı çizili

harfler ise yuvarlak şekli de olan ünsüzlerdir.

Adıǵecede bazı ünsüz harflerin yuvarlak okunuşları vardır.

Yukarıdaki ünsüzler tablosunda altı çizili gösterilen ünsüz harflerin

tamamının hem yuvarlak hem de düz seslendirilişi vardır. Batı diyalektinde

x ünsüzünün yuvarlağı yokken, doğu diyalektinde vardır. Batı diyalektinde

q sesinin düzü yokken doğu diyalektinde vardır. Bu harflerin yuvarlak

okunuşları, sesin çıkışı sırasında dudakların yuvarlak bir duruma

getirilmesiyle olur.

20

Kalın ünsüzler

Adıǵecede ğ,ḣ,k,g,h,ĵ,ṩ,ṩ` ünsüzleri kalın ünsüzlerdir. Bu

ünsüzlerden sonra gelen ünlüler ister kalın ister ince ünlü olsun okunuşları

mutlaka kalın olmalıdır. Bir kalın ünsüzden sonra bir kalın ünlünün

bulunduğu hecelerde herhangi bir sorun olması beklenemez. Ancak bir

kalın ünsüzden sonra bir ince ünlünün bulunduğu hecelerde, genelde yazım

yanlışları yapılabilmektedir. Adıǵecede ünlü sesin kalın veya ince olması

(Türkçedeki durumun tersine) kendisinden önce gelen ünsüz harfin

kalınlığında veya inceliğinde herhangi bir değişime sebep olmaz. Bundan

dolayı kalın seslerin herhangi biri ile özellikle e sesinin oluşturduğu heceler,

diğer hecelere göre daha kalın okunur.

Açıklayıcı olması için Türkçede bu durumun nasıl olduğunu kısaca

inceleyelim. Türkçede a ünlüsü kalın, i ünlüsü incedir. K ünsüzü ise

kendisinden sonra gelen ünlünün durumuna göre kalın veya ince okunur.

Kasket kelimesinde ilk k harfi kalın okunurken ikinci hecedeki k sesi ince

okunur. Aynı şekilde “nane” kelimesi Türkçe okunurken ilk n kalın ikinci n

ince okunurken, aynı kelime Adıǵece okunduğunda her iki n harfi de ince

okunmalıdır. Çünkü Adıǵecede ünsüzler kalınsa hep kalın, inceyse hep ince

okunur.

21

YAZIM KURALLARI

KÜÇÜK VE BÜYÜK HARFLER

1. Cümlenin ilk harfi büyük yazılır.

Cümle içinde tırnak işareti içinde yazılan ve başkasından alıntı

yapılan cümleler de büyük harfle başlar.

İki noktadan sonra başlayan cümleler büyük harfle başlar. Ancak

iki noktadan sonra yapılan açıklamalar bir cümle oluşturmuyorsa büyük

harfle başlamaz.

2. Mısralar büyük harfle başlar.

3. Özel adlar büyük harfle başlar. Ancak özel adlara getirilen ekler

ayrı yazılmaz.

a. Kişi adıyla birlikte soyadları da büyük harfle başlar.

b. Kişi adından önce yazılan sülale adı, meslek, unvan ve lakaplar

da büyük harfle başlar.

c. Belirli bir tarihi bildiren gün ve ay adları büyük harfle başlar.

Eğer gün ve ay adı belirli bir tarihi bildirmiyorsa büyük harfle başlamaz.

d. Millet, dil, din, devlet, yer, bölge, gezegen ve yıldız, kurum ve

kuruluş adları ve buna benzer tüm özel adlar büyük harfle başlar.

İKİLEMELER

Adıǵecede genellikle doğa seslerinin taklidi şeklinde kullanılan

ikilemelerden oluşan kelimeler yazılırken araya boşluk konulur.

kaqo naqo, hart kurt ,

çöám sam, omış`e demış`e, wor ser

SATIR SONU

Adıǵecede satır sonuna sığmayan kelimeler, satır sonuna kısa çizgi

koyularak

hecelerden bölünebilir.

22

İkilemeler satır sonuna sığmadığında sadece ikilemenin yazılışında

var olan kısa çizgiden bölünebilir. Bu durumda ikinci kısa çizgiye gerek

kalmaz.

……………………………………………………….kaqo-

naqo

Rakamla yazılan sayılar satır sonuna gelmesi durumunda rakamlar

hiçbir şekilde ayrılamaz. Ancak sayıya gelen ekler kısa çizgi konularak alt

satıra yazılabilir. Bu durumda eklere konulması gereken ikinci kısa çizgiye

gerek kalmaz.

…………………………………………….34 875-

re

Kısaltmalar satır sonuna geldiğinde kısaltma hiçbir şekilde

ayrılamaz. Ancak kısaltmalara gelen ekler kısa çizgi konularak alt satıra

yazılabilir. Bu durumda kısaltmalara gelen eklere konulması gereken ikinci

kısa çizgiye gerek kalmaz.

……………………………………………….UNESCO-

m

Satır sonuna sığmayan kelimeler ayrılırken satır sonunda ve yeni

satır başında bir harf tek başına bırakılamaz.

…………………………………………………………….a-

ćećığ değil

…………………………………………………..aće-

ćığ yazılmalıdır.

Kesme işareti içeren kelimelerde kesme işareti satır sonuna

getirilmez.

_..................................................................................................yafes`-oàğ.

(yanlış kullanım)

……………………………………………………...........…...ya-

fes`oáğ. (doğru kullanım)

23

Adıǵecede sayılar rakamla da yazıyla da yazılabilir. Ancak

matematik ağırlıklı olmayan metinlerde 100 ve 100’den küçük sayıların

yazıyla yazılması daha uygundur.

Son harfi ünlü olan ve tek hece (tek açık hece) olan sayılar sayı

sıfatı durumunda olduklarında tamlanan isme bitişik olarak söylenmeleri

Adıǵecenin kuralıdır. Ancak 1 (zı) sayısının özel bir durumu vardır. 1 (zı)

sayısı sıfat durumundayken tamlanandan önce söylenir ve ayrı olarak

yazılır. Dolayısıyla bu kurala 2,3,4,5,6,7,8,9,10,100,1000 uyar. Bu kurala

uymayan sayılar konuşmada ayrı söylendiği gibi yazıda da ayrı yazılır. Her

iki durumda da sayılar rakamla yazılabilir. Ancak okunmaları konuşma

kurallarına uygun olmalıdır.

1 mel zı mel bir koyun

Mel 3 Meliş üç koyun

Mel 105 Melişere tfıre 105 koyun

Mel 20 Mel ṫuć yirmi koyun

Mel 2-3 Meliṫu-şı iki-üç koyun

Sayılar rakamla yazıldığında beş ve daha fazla basamaklı sayılar

sondan başlayarak üçerli gruplar oluşturacak şekilde yazılır. Gruplar

arasında boşluk bırakılır.

34 540

Ondalık kesirler rakamla yazılırken tam kısımla kesirli kısım

arasına virgül koyulur.

3,5

Matematik problemleri gibi matematik ağırlıklı metinlerde veya

başka şekilde kullanılan sayılar rakamla yazıldığında bu sayılara gelen ekler

kısa çizgi (-) ile ayrılarak yazılır.

25-r 38-m naḣıy neḣ šıqu` =25 38’den daha küçüktür.

24

Sıra gösteren sayıları rakamla yazarken sonuna nokta koyulur veya

rakamdan sonra kısa çizgi (-) koyularak re eki eklenir. Ancak okunuşları

konuşmada olduğu gibidir.

23.=23-re=yiṫućıre şıre=yirmi üçüncü

KISALTMALAR

Adıǵecede kısaltmalar kullanılabilir. Devlet ve kurum adları gibi

özel adların kısaltmaları büyük harflerle yazılır.

Kısaltmalara gelen ekler kısa çizgi (-) ile ayrılır.

ALINTI KELİMELERİN YAZILIŞI

Adıǵece’ye başka dillerden geçmiş olan kelimeler, Adıǵece’de söylendiği

gibi yazılır.

stekéán= bardak tamğe=damga

Bitişik Yazılması Gereken Sözcükler

Adıǵece’de sıfat olan sözcükler belirten ya da niteleyen sözcükle

birlikte bitişik yazılır . Yine özel isimlerin tamamı bitişik yazılır.

NOKTALAMA İŞARETLERİ

Cümlenin yapısını belirleyerek anlaşılırlığını artırmak, vurgu ve

tonlamaları belirterek okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak amacıyla

kullanılan işaretlere noktalama işaretleri denir.

Nokta

Cümlenin sonuna nokta konur. Ancak sıralı cümlelerin aralarına

nokta değil virgül konur.

Rakamla yazılan sıra bildiren sayılardan sonra nokta konur.

Tarih yazılırken gün ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak

için nokta kullanılır.

Saat ve dakikayı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için

kullanılır.

25

Virgül

Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için virgül kullanılır.

Cümle içinde aynı görevde bulunan kelime veya kelime gruplarının

aralarına virgül konur.

Sayıların yazılışında, kesirleri ayırmak için tam kısımdan sonra

virgül konur.

İki nokta

Kendisinden sonra herhangi bir açıklama yapılacak veya örnek

verilecek cümlelerin sonuna iki nokta konur.

Karşılıklı konuşmalarda konuşan kişinin adından sonra iki nokta

konur.

Üç nokta Tamamlanmayan cümlelerin sonuna üç nokta konur.

Ayıp veya kaba olduğu için veya herhangi bir sebeple tamamı

yazılmak istenmeyen kelimelerin eksik bölümleri için üç nokta konur.

Alıntılarda, alınmayan bölümler için üç nokta konur.

Karşılıklı konuşmalarda suskunluğu, soruya cevap verilmediğini

anlatmak için üç nokta konur.

Soru işareti

Soru anlamı taşıyan cümlelerin sonuna soru işareti konur.

Ankaram wuqoáğa?

Soru eki olmadığı halde soru anlamı taşıyan cümlelerin sonuna da

soru işareti konur.

Şay? (çay içer misin anlamında)

Bilinmeyen yer, tarih vb. durumlarda bilinmeyenin yerine soru

işareti konur.

Soru anlamı taşıyan sıralı cümlelerde soru işareti en sona konur.

Sıda kıćam`ore, pş`ereba, hawuriy zexepxığeba ?

26

Ünlem işareti

Sevinç, üzüntü, heyecan gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna

ünlem işareti konur.

Seslenme ve hitap kelimelerinin sonuna ünlem işareti konur.

Sonunda ünlem işareti bulunan cümle veya sözcük, bir duygu

vurgusuyla okunmalıdır.

Kısa çizgi

Satıra sığmayan kelimeler ayrılırken satır sonuna kısa çizgi konur.

İkilemelerden oluşan kelimelerde ikilemeler arasına kısa çizgi

konur.

Rakamla yazılan sayılara gelen ekler kısa çizgi ile ayrılır.

Rakamlarla yazılan tarihlere gelen ekler kısa çizgi ile ayrılır.

Kısaltmalara gelen ekler kısa çizgi ile ayrılır.

Uzun çizgi

Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır.

Konuşma çizgisi de denir.

Çift tırnak

Cümle içindeki başkalarına ait sözcük veya cümleler çift tırnak

içinde yazılır.

Tek tırnak

Çift tırnak içindeki bir cümlede tekrar tırnak kullanmak

gerektiğinde tek tırnak kullanılır.

Parantez Cümlenin yapısıyla doğrudan ilgili olmayan açıklamalar parantez içinde

yazılır.

27

Yazımda dikkat gerektiren kelime örneklerinden bazıları aşağıdaki

tablolarda verilmiştir

BATI LEHÇESİ TÜRKÇE

lı - ĺı - ĺ`ı et - kan - adam

yiı`- şıı` - şıı O’nun var- var - yap

hau – hau` mantar - hayır

a će ş`en el yordamı

a semegu` solak

a ş`ağe, a ş`ığe el yapımı

a ş`ığ suni

abjane pıwupć, abjane

pıwupşı` tırnak makası

abremıjö` mermer

adepĺ`e levye

adewade pḣoánte takım kutusu

adewoáde alet takımı

Adıǵe koáy çerkes peyniri

Adıǵe şöáş Adıǵe kıyafeti

agoáw eltopu

aguḣu` dibek

ahağoáqo mirasçılık

ahağu` hissedar

aḣağu` sürü

aḣoámbe parmak

aḣombe šıqu` küçük parmak

28

aḣombiṫu şizı ṫoáé, aḣombiṫu

şizı ṫoáće, aḣombe 2 um şizı

ṫoáé (ṫoáće)

iki parmak enindeki aralık, 2 parmak

enindeki aralık

ajeğoáy zor zapt edilen

akçe çıf, akçe ş`ıfe ödünç para

akçe mıqu`, neğešıw mıqu` sahté para

akçe wukoáğ bozuk para

aĺe, abıçö, abruçü` eldiven

amće, bjım, bjınṫıu` yumruk

apçepş`ı vitrin

apećaź, apeéáź imza

apeçıu` tuş

apḣoáĺe yüksük

apıtḣu` kapkaç

apĺ`e kucak

apĺeć, ĺeéáĺ havlu

apşeḣu` bileklik, bilezik

arışı` elişi

aş`ağe mamul

aş`e usta

aş`en, zetéwon yığılma

aş`ex pratik

aşıağe ziı` sanatkar

aşü`ı tatlı

aşü`ı šıuq şirin

aşü`ı wuz şeker hastalığı

aşü`ıćay tatlı (epey)

29

aşü`ığace zıxeĺ zevkli

aşü`ığace zıxemıĺ zevksiz

aşü`ığe lezzet

aşü`ıme aromatik

aşü`ınçağ tatsızlık

aşü`ıps nektar (çiçek içinde)

aşü`ıwuz diabet

aşü`ıxer tatlılar

aşüıćeps, aşü`ıps hoşaf

ate, aş`ağ yığın

ay nemıć, ay nemıi` ondan başka

azeğuş`e, azeğuş`ıqo eczacı

bamıć, hajöánṫe kene

baźe ğaĺ`e sinek ilacı

beğaş`e uzun ömürlü

beğoáğe bolluk

belaś, şhaśıṫırğu` kıvırcık, kabarık

beş şheoánṫe, beşhakeğeş baston

beş`ağe çoktan

beźeneşü` yakarca

bğoáne hacim

bğoáte küf

bğuć pĺ`ı doksan dört

bğuzáğ en

bısımgoáş ev sahibesi

bızemıu` kendi milletinden olmayan

30

blağe, zepeğuneğu` yakın

blıć pĺ`ı yetmiş dört

blıguş`eğ, blıgućeğ koltuk altı

blım yikare fediz pĺıć bğu,

blım ṫuće yiĺeşır pĺ`ıć bğu 7=

49

yedinin karesi eşittir kırk dokuz, 7^2= 49

bzemıu` dili iyi konuşamıyan

bzıwıoáqo ötücü kuş

ćabze, éábze astar

ćaḱo šıqu` bücür

ćale yeğac, éále yeğac okutman

ćale,éále, ko oğul

ćaleğoálexer, éáleğoálexer gençler

cane aşhaćaḱu` gömlek (kısa kollu)

ćaqo, ş`aqo yamçı

ćatxe, éátxe dipnot

ćaźe, éáź altlık

će, ş`e taze

će, ş`eğı dip

ćećığeşü`ı, éḉığeşü`ı verimli

cedıgu` kürk

ćefefıćın, yiş`eğı éfefıćın altından yel, esinti geçme

ćefen, yiş`eğı éfen altına düşme

cegoáĺe oyuncak

cegoáqo oyuncu

ćegoden, yiş`eğı égoden altında kaybolmak

ćeğ ćećıṕe, ş`eğ éćıṕe alt geçit

31

ćeğ ćetxağ, ş`eğ étxağ alt yazı

ćeğ ğetḣ, ş`eğ ğatḣ alt çizgi

ćeğ, ş`eğ alt

ćeğćeĺ, ş`eğ`éĺ iç çamaşırı

ćeğćeĺ, ş`eğéĺ iç çamaşır, iç giyim

ćeğewgoreyen, yiş`eğı

éğewgoreyen altına yuvarlamak

ćeğoás is

ćeleğoál, éáleğoál çoluk çocuk

ćelešıqu, éleŝıqu` çocuk

ćelhan, yiş`eğı élhan altına koymak

ćemıhan, ş`ımıhan yetişememek

cemışışxu`, bjemışxışüxe kepçe

cenceş`ıl, feguşhiṫu` kararsız

ćenen, yiş`eğı éṕıṫağ altında sıkıştı

ćep, ş`ep kendir

ćeps, ş`eps yeni

ćepsı ćerıqu. ş`epsırıqo yenilikçi

ćepsıpbz, ş`ekeśıbz, deday gıcır gıcır

ćepxın, ćepıĺaşü` etek

ćerać, ş`eraşı` yenilik

ćerıwuṫ`onćen, éwuṫ`onćen altına katlamak

ćeşü, şü`ınĺı emme

ćeşün, éşün, şü`ınĺın emmek

ćetep, yiş`eğı étep, éĺep altında yok

ćeṫiy neşü` apandisit

ćew ş`ıjın, ğaş`ejın yenilemek

32

ćewuçöáṕe, éwuçöáṕe, kakır sundurma

ćewupćen, éwupş`en sormak

cexeşöáć antre

ćexew, ş`exew ivedi

ćıçoḣ, ş`ıçoáḣo heyelan

ćıde, ş`ıde yerfıstığı

ćıfe hafe, hafı ş`ıfe alacak verecek

ćıfe şten, ş`ıfe şten borçlanmak

ćıfe tın, ş`ıfe tın ödünç vermek

ćıfe, ş`ıfe veresiye

ćıfeće, ş`ıfeće veresiye (ile) (ile eki doğru değil)

ćıfetxıĺ, ş`ıfetxıĺ senet

ćıgu, ş`ıgu arazi

ćıgu, ş`ıgunaĺ kara

ćıgućeğ, ş`ıguş`eğ yer altı

ćıguĺ, ş`ıguĺ humuslu toprak

ćıgusıs, ş`ıgusıs zelzele

ćıgusıs, ş`ısıs deprem

ćıhajü` kokarca

ćıkatibl, ş`ıkatibl yerin yedi kat dibi

ćıĺewun, ş`ıĺewun mahzen

ćımaf, ş`ımaf kış

ćımefegu, ş`ımefegu` zemheri

ćırıqu`, ş`ırıqu` yerelması

ćıwops, ş`ınaĺe doğa, yer yüzü

ćıwops, ş`ıwops doğa

33

çeş pаu`, pao takke

çıaĺ`en, şıaĺ`en üşümek

çıuf, neşü`uf katarakt

çıx`an maste, şxıan maste yorgan iğnesi

çıx`an tébz, şxıan tébze yorgan çarşafı

çıx`an, şxıan yorgan

çıx`anıpḣ, şxıanıpḣ yorganlık

çöáke ayakkabı

çöáke ĺedak ökçe

çöákeps, çökepx ayakabı bağı

çöákeşıĺ ayakkabı çekeceği

çöákeşıĺe kerata

çökaş, şırıkuşı` kunduracı

çökeş`ı ayakkabıcı

çündıbz, şü`ınćıbz kapkaranlık

dekoáś kıskaç

demıqoáğ, kezımışağ bekar

denĺać, denĺaş`e şerit

deoáqo dinleyici

depk ş`ıqo duvarcı

deqoáğ, kezşağ evli

dezéqoáć muamele

dışaş`e sarraf

dışepsı yeğaşöáğ, dışe

téğaşıhağ, dışe téğaçehağ altın kaplama

dunéy ćınaĺexer, dunéye

ş`ınaĺexer anakara

34

éwupş`en, ćewupş`en soruşturma

faş`e görgü

fegoáp memnun

feguşü`e kutlama

feğaqu` kurye

feğeğu`, keğenejın af, kurutmak

fendšıqu` darbuka

fenıku` muhtaç

feoáğe mana

feoáğe yié, feoáğe xel anlamlı

feoáğe zimié anlamsız

feoáğemće anlam itibari ile

feoáğer anlam

feoáğexeĺ manidar

fepĺırışü` andırmak

feş`aqo hostes

feş`ı mahsus

feş`ıfehatı ısmarlamak

feş`ığ hususi

feş`ığew, feş`ı ş`ığew hususi olarak

feş`ıjın kapatmak

feşöáş müstehak

feşöáşe yaraşır

feşöáşeše özel isim

feşüı` denk

fezımış`e tesirsiz

35

fıgu` darı

fiş`e tesir

ǵınşığu` nitrat

goáde, yide, téde yama

goápe sitayiş

goáş bayan

goáşe kraliçe

goáşeape goncagül

goáweşüxo şok

goáwo facia

goáźe muavin

goşış`e taksit

gou, neşü`ıguşü`ı sempatik

gowṕćı, gowṕş`ı şöĺ kesit alanı

gućeğu ziı` guş`eğu zıxeĺ merhametli

gućeğu, guş`eğu insaf

gućeğu, guş`eğu` merhamet

gućeğun, guş`eğun merhamet etmek

gućeğunç, guş`eğunçe gaddar

gućeğuxeĺ, guş`eğuxeĺ vicdanlı

guğ yemıĺı` vurdumduymaz

guğ yemĺ`ı ihmal

guğu yemĺ`ın aldırış etmemek

guğuş`ı anılan

guğuyemıĺ`ew umursamadan

guğyeĺ`ı` alakadar

36

guğyemıĺı` lakayt

gukıdeç ziı` hayat dolu, keyfi yerinde olan

guĺıte ziı` anlayışlı

guĺıte zimı` anlayışsız

gum yiĺ`ıćın kalp krizinden ölüm

gumeć, gumei` kaygı

gunesğoác titiz

gunesığoác, gumax hasas

gupeupḣu`, gupeuḣo önluk

gur`o, zexeş`ıć algı

gur`oğu, zexepş`ıćışöw anlaşılır

gur`onığ idrak

gurgur`o yaka paça

gurığoáz ıçgüdü, içgüdü

gurığoáze içgüdü

gurımıon, zexemış`ıćın anlamamak

gurışü`ığ moral

guśafeşı` şüpheci

guş`ıfe, gućıfe minnettar

guşıa yemıqu`, zexeğaquhan halt

guşıaće, ş`ıće uslup

guşıćığu` bıkkınlık

guşü`ağo müjde

guşü`e sevinç

guşü`e neps mutluluk gözyaşısı

guşü`eğo muştu

37

guşü`eğo, guhapşı`, guxaṕć nefis

guşü`en sevinmek

guşü`epće, guşü`aṕş`e hediye

guşü`eṕće, guşü`aṕş`e armağan

guşü`eréy sırıtkan

guşü`ew neşeyle

guṫe, yihağu` hol

guwuáğe yürek yarası

guwuçü` kalp krizi

guxaı` dram

guxeć, guxei` hüsran

guyiwbıten, amal şı`ın amaçlamak

guzeaş`e tiksinti

guzejöápx aceleci

guzejöğu`, zajö acil, tedirginlik

ğaĺ`e wuz öldürücü hastalık

ğaorış`e komut

ğapş`enaĺen lehimlemek

ğaśeéáğe, ğaśıćağe başarı

ğaş`e hayat

ğaş`eğon hayret

ğaşü`e el üstünde tutma

ğećej, ğaş`ej restorasyon

ğećerać, ş`eraş`e süs

ğećerećağ, ğeş`ereş`ağ süslü

ğećerećağew, ğeş`ereş`ağew süslü püslü

38

ğeguşü`en müjdelemek

ğeğoáz tarif

ğeĺeğoáĺ işaret

ğeĺeğoáṕ sergi

ğemećağ, ğaméáğ kısık

ğeorış`enığ idare etmek

ğepćaĺ, ğepş`aĺ yapıştırıcı

ğepıten, pıte ş`ın pekiştirmek

ğepĺ`en katlamak

ğepşıĺ`ın sömürmek, köleleştirmek

ğepşıĺ`ın, ğapşıĺ`ın sömürmek

ğeqoáte öteleme

ğeş`ağe yaşanan, ömür

ğeş`e ćeh, ğaş`e ćıha uzun ömür

ğeş`eğon fevkalade

ğeş`eğonded harikulade

ğeş`eğonı enteresan

ğeş`eğonığ acayiplik

ğeş`ej tadilat

ğeşöu, ğaşü`eu turşu

ğeştaqu` ürkütücü

ğeşü`ağe el üstünde tutulan

ğeşü`ej prestij

ğeşü`ejın sevindirme, ödüllendirmek (kırılan pota

karşılık)

ğeṫqoáĺe, ğeṫıqoáĺe pota

ğewuşü`eyin pislemek

39

ğoábje boz

ğoáble ağacın bir sene meyve vermemesi

ğoámıle kumanya

ğoáne delik

ğoánṫıqo, ṫıqo damla

ğoápĺaşö bakır rengi

ğoápĺe bakır

ğoápĺeş`ıqo bakırcı

ğoáşe şaşırma, yol şaşırma

ğoáşxe, ğaşe geviş

ğoáze, peux, śeux kılavuz

ğoázenef trafik lambası

ğoçencıćaḱo, ğonçencıćaḱo,

ğoşencıćaḱu` şort

ğogoánipĺ`ı dörtyol

ğogu ğoámıle yolluk

ğogu` yol

ğome aşü`ı ıtır

ğome aşü`ı şaqo ıtriyatçı

ğomıl, ğoámle nevale

ğotığoáy nadide

ğućeğ, ğuş`eğ mağara

ğućı ğogu`, ğuş`ı ğogu` demiryolu

ğućı, ğuş`ı demir

ğućıne, ğuş`ığune, ğuş`ın çivi

ğućıneşxo, ğuş`ıneşüxo mıh

ğućıntfe, ğuş`ıtfe boru (demir boru)

40

ğunepke yiı` sınırlı

ğuthašıqu` küçük aptes

ğuyixu` nikel

ğоfı` çinko

ğоme aşü`ı parfüm

ha şefrıtḣu` sesiz ısıran köpek

haćaqo, haéáqo misafirlik

haće koáće yabani hayvanlar

hadepçemıu`, hadepşemıu` kaplumbağa

hafećıfe, hafeş`ıfe takanak (borç-harç)

hakoáşö oluk

haku şıku` tabak çanak

hakuşıkoáş zücaciyeci

halğoáne simit

halıjö, halıjü` peynirli börek

haluğ ṕuáć, haluğ ṕaé pide

haluğu`ğaj fırıncı

hambğoáşḣo, jıpıs atmaca

ḣanıpḣu` han kızı

hanśe goáş yağmur duası maskotu

haşh`oreu, haşüh`oreu kuduz

haşıureu` haşüḣureu kuduz köpek

haşö çöáke lastik ayakkabı

Hatkoáy Adıǵe ırkı

hau`, haw hayır

hećekoáć yabani hayvan

41

ḣıbye, psexaĺ`e leş

ḣıjen, ş`exın, guzejön acele etmek

ḣıtıwu` file

ḣıw, kuánśe alakarga

ḣoáfe lime

ḣoáne küfür

ḣoápse imrenme

ḣoápsqé şerare

ḣoáte vadi

ḣonçec ceğćeĺ, ğonçenc ş`eğ`éĺ külot

ḣuğe ş`ağe olay

ḣunćaqo, ṫeéáqo şaki

ḣureyegu` daire

ḣuş`e yüklem

ḣuş`e şöáşe fiil çekimi

jaje, yiğorığu` yavaş

jaw ş`ın, jewu ş`ın gölge etmek

je şü`ey ağzı bozuk

jeğu` çene altı

jeqoš ğućağe, jeqoš ğuéáğe,

jekepın ağız içi kuruluğu

jğımbe, jğumbe, sane šıqu` kuşüzümü

jı şü`eyığ, quğojı, uğojı hava kirliligi

jırışü` vakum

jöáğe haşlanmış

jöáğo yıldız

jöáğo yićı, jöáğo pxırışın göktaşı düşmesi

42

jöáğocay meteor

jöáğopıf göktaşı

jöáğorıpĺ teleskop

jöáğoyić akanyıldız ast

kaleşhağu` valilik

kamzegu` karınca

kaśğoán yaban arısı

kaśmeraqu`, kaśmarqo böğürtlen

kaş`e tanı

kaşö, yeş`e dans

kawo, zexeş`ağ, yeçöḣoxığ göçük

kayğe ş`ın ısrar etmek

kebarıć, kebarış`e yeni haber

kećeṕ, ş`eṕın kavlama

kéĺ`ıxın pörsüme

keĺeğoáće görünüm

keoát izah

keqoáṕe gelir kaynağı

keralığu` devlet

kereğu` resmi

keśığoán eşek arısı

keş`ehın, keş`ıhan çevrelemek

keş`ejın hatırlamak

keşöáqo, kéş`aqo rakkas

ketışü`ı mümbit

kéxıĺ`en, yeğağotın, zeğağotın temin etmek, buldurmak

43

kırawtın, kiraş`ın yenilmek

kısfeğeğu`, kısfeğağu` af edersiniz

kin muğoáy yorucu

ḱoáḣo dirgen

ḱoáme budak

ḱoánde maki

koánśe bzıw, ḱoánde bzıw çalıkuşu

koánśe, ḱoánde çalı

koápe açı

koápe bḣu geniş açı

koápe ćıb dış açı

koápe qoš iç açı

koápe zanć yüksen derecelik açı (doksan derecelik)

koápe zande dik açı

koápe zejü dar açı

koápegoş açıortayı

koáṕše yağız

koáşö tekne

ḱoáşö bacak yüzeyi, derisi

koáşö ḣanśe kayık küreği

koáşöf kayıkçı

koáyaj, koáye jağe yağda kızarmış peynir yemeği

koáye peynir

koáye nejığups peynir suyu

koáye yixın peynir yapmak

koázepx köşegen

44

koćedes, koájedes köylü

koğu` kuytu

koḣ ş`ıṕe, kuha ş`ıṕe tersane

koh`uhaṕ, kuhauhaṕ liman

ḱondaĺe, koánśe çıśaĺe çalılık

kopewnıku` açı ortayı

kowpsıne, psınekaw, ḱumaşe,

ş`ıne kuyu

kulukuş`e memur

kundısıw peş`ıj kefir

ḱupĺ`e arabanın ön kısmı

kur`an kuran

kuteğeşü`ı, kutenıĺ kırılgan

kuteğoşü`ı kırılgan, kolay kırılan

ĺ`aće ölüm şekli

ĺ`ağe ölü

ĺ`ako kabile

ĺ`ejıre ölümlü

ĺ`en ölmek

ĺ`faqo, kurte anaç

ĺ`ı adam

ĺ`ı pḣaş kaba adam

ĺ`ıblan yiğit

ĺ`ıće mevsimlik işçi

ĺ`ıeğeće zoraki

ĺ`ığe erkeklik

ĺ`ığe psığeće zar zor

45

ĺ`ığe zıxeĺ adamlık

ĺ`ığece zorla

ĺ`ığeće cebren

ĺ`ığeće tépxın gasp etmek

ĺ`ığenç namert

ĺ`ığoábe dul erkek

ĺ`ıḣuj babayiğit

ĺ`ınığe yiğitlik, cesaret

ĺ`ıṕe yiwuçöáğ erişkin

ĺ`ıṕe zerıt vakar

ĺ`ıqo vekil

ĺać, ĺaş`e temel

ĺaçe zimie, ĺaş`e zimie dipsiz

laje ziı` sabıkalı

ĺaṕe, ğotığoáye kıymetli

ĺebeku`, haĺebok, ĺebako adım

ĺebğu` ayağın dış kenarı

ĺećaĺ, ĺeéáĺ silgi

ĺegoán çığır

ĺegoánce, ĺeḱoáje diz

ĺegoáncemışha, ĺeḱoájemışha diz üstü

ĺegoncaşh, ĺeḱoájeşha diz kapağı

ĺegu koápexer taban açıları

ĺeḣanyequ` çağdaş

ĺeḣoámbe ayak parmağı

lejığe téxıjığ, lejığe yehıĺ`ağ hasat

46

ĺeḱoáncaşha, ĺeḱojeşha dizkapağı

ĺekoáše soyadı

ĺeḱoáşha ayak üstü kısmı

ĺeoál yalvaran, yalvarıcı

ĺeoáqo yalvarıcı

ĺeped téĺaşü` patik

ĺepeğu` ayak ucu (yatar vaziyette)

ĺepkeğu` soydaş

ĺı meçağe, ĺı meéáğe anemi

lıdıpş`ıd ışıl ışıl

ĺıfaṕe, ĺ`faṕe dölyatağı

ĺıfeğać, ĺ`feğaé lohusa

ĺıferey, ĺ`ferey doğurgan

ĺıfeş, ĺ`feş doğum evi

ĺıhu` arama

ĺıntfezetéáh,

ĺıntfezekoáź,fezeṫéqon kramp

ĺış`ej öç

ĺıtenığe zier, ĺıtağeziı` muteber

lıw`ı lıw`ow lime lime

mafeyéqu ş`ı güncelle

makezequ` uyak

maşü`e ateş

maşü`e bziy yalım

maşü`e lığe yangın (alev)

maşü`e tḣoábz harlı ateş

maşü`e tḣopĺ kor

47

maşü`e xenen alev almak

mateş`ıqo sepetçi

mefapće, mafepş`e yevmiye

mefeyequ` güncel

mekéánik mekanik

mekeş`an, mekepsığo` tiz sesl

mekezequ` kafiye

mekumeşış`e rençber

meş`of tarım

meşı, ş`aṕe tarla

meşü`eḱu` tren

meşü`eḱuṕ gar

metekoáy sepet peyniri

mezaće, mezaş`e hilal

mezapće, mezapş`e aylık, maaş

mezapş`e maaş

mezaxeşü`ınć zifri karanlık

mezcetıwu` yabankedisi

mezаće, mezaş`e ayça

mıguzejöáxew acele etmeden

mığeş`eğon, mığaş`eğon alelade

mıḣomışı` gereksiz işler

mıḣu mış`e, mıḣun of abuk sabuk

mıḣumış`e saçma

mıjö şü`emıć taş kömürü

mıjö şü`emıc, mıjö şü`emışı` taş kömür

48

mıjöáć kayalık

mıjöáće çakıl

mıjöáćezexeĺ mozaik

mıjöáĺ taşlık

mıjöáşḣo, mıjöáşüḣo göztaşı

mıĺ`ejıre ölümsüz

mıĺ`enığ ölümsüzlük

mıĺeć, qoş`enıç aciz

mıĺećınığe, qoş`enıçağe acizlik

mıĺećışü`, mıĺeişü` silinmez

mıĺfı pḣu` üvey kız evlat

mılḱu` emlak

mıomış`e biçimsiz

mıšıwu, şöáḱo mat

mış`apḣe yasak

mış`e muamma

mıṫırıu` irice

mıwuçü` , mülkzew`uğ aktif

minıṫu pş`ı pĺ`ı yil’esım yitfı

mazem yiṫućı zı

yirmi bir sıfır beş iki bin on dört,

21/05/2014

miy nesew` kadar (buraya)

nabğećaku` bıldırcın

nabğu ş`ın, nıbğo ş`ın yuva yapmak

nahışü`ır iyisi

nalmes pĺ`emiy eşgenar dörtgen

namıs ziı` namuslu

nangoáş ailenin en büyük gelini

49

nape pĺ`ığe dörtyüzlü

napençe, nape zimı, nape zimı` rezil

napş`e kaş altı

nasıpışü`ı şanslı

ne ĺem`as uçsuz bucaksız, göz alabildiğine

ne téźen, ne piwupş`ın gözüne kestirmek

neceuc, ğeş`eğon acayip

neferıu` açık sözlü

nefıgu` odak

nefĺejöáğu` venüs

nefne, zış`erer, yećağer aydın

nehıć, nahıi` yaşı küçük

neḣışü`ığe, nehışü`ığe üstünlük

neḣışüı` üstün, daha iyi

neḣışüı`, nehışü`ı üstün

nekoáko rekabet

nekoáko, nekoku yarış

nekokoáĺ iddiacı

neĺeğu` göz ufku

nemazewubğ, nemaze ṫeş`ıć seccade

nemıć, nemıi` başka

neoás dost

neoás, ş`ejığe tanıdık

neoáse ahbab

neoáse feḣun ahbap olmak

neoásew dostça

50

nepeşöáw şamar

nequraṫ, neguşöámğ ablak

nequşöáw sille, tokat

nerğız ş`ın, guğu yemıĺ`ın göz ardı etmek

nerıĺeğu` apaçık

neşü`erk buğu gözlü

neşü`eş hayalet; hortlak

neşü`eş`ew düşsel

neşü`eş`ı hayalet

neşü`ı rahmet

neşü`ıše, nekar siyah gözlü

neṫećapx, naṫeéápx alın bağı

nıapĺeć, napeĺeéáĺ peşkir

nıbceğu, nıbjeğu` arkadaş

nıbem yiĺ`ıćın açlık çekmek

nıbjıku` gölge, insan gölgesi

nıkoáĺ`e yarı ölü

nıkoáş`e yarım iş

nıkoáşxe doymamış

nıkohew, nıkoáhew ortaklaşa

nıkokoál, nekokoál yarışan

nıkokoáqo, nıkokoál hırslı

nışıpḣum yipḣu` teyze kızı

nаsıpışü`ı bahtiyar

o zedeş`en, je zedeşten ağız birliği

oáće şive

51

oáğe zedeş`ın sözleşmek

oámble hasır

oánṫe kıvrım

oánṫe tḣığe eğri çizgi

oánṫen burmak

oápḣe söylenmesi yerinde olan

oćeşü`ı hatip

of kin` zor iş

of ş`ağ eser

of ş`aṕe işyeri

of ş`aqo işçi

of ş`eğu iş zamanı

of ş`en iş yapmak

ofş`aṕe, txaṕewun yazıhane

ogu` avlu, iç bahçe

oğoáy söylemesi zor

or`oáte destan, rivayet, efsane

or`otej şayia

orış`e elverişli

orıuát, orıoáte rivayet

oş`edemış`ew aniden, ansızın

oş`edemış`ew, zeozaş`e aniden

oteğoáy söylenmesi zor olan (itirafı zor olan)

ṕ`omı, ṕ`ome güya

ṕ`omı, ṕ`omi öyle desen (öyle desen de)

ṕ`onć sanć (je mak) şapırdatmak

52

pawupć, pıwupş`ı kesinti

pćanṫe, pş`aṫe ter

pćanṫen, pş`eṫen terlemek

pćaşe, pş`aşe gazel

pće, pş`e değer, eder

pćehıṕe ĺeğun, pş`ıha ĺeğun rüya görmek

pćehıṕe, pş`ıha rüya

pćenṫağe, pş`eṫağe terli

pćenṫeps, pş`eṫeps alın teri

pçendeḣu`, pşendeḣu` sığırcık

pçıhaşü`ı, pşeğeşha şü`ı tünaydın ( iyi akşamlar )

peénej, peşü`enej rest

peğoán burun deliği

pemıc keralığo, pemış`ı

keralığo yurtdışı

peş`ıj taklit

peşü`equ` tepki

peşü`eşı` sanal

peşü`et karşıt

pḣaş`e oduncu

pḣe çöák takunya

pḣe şü`emıć, pḣe şü`emışı` odun kömürü

pḣeaşe, ğuş`ıaşe pulluk

pḣeçöák nalın

pḣem xeş`ıćığ ahşaptan

pḣemat, oáble mate hasır sepet

pḣenṫequ` sandalye

53

pḣeun, pḣeşü`ın ahşap çivi

pḣew`u ağaç kakan

pḣoánte bavul (sandık)

pḣoánte zexet sandık kurulu

pıbzıćığ, pıwpş`ığe kesilmiş

pıbzığu` paragraf

pıçığać, pıçığaé` taptaze

pıçığu` hece

pığeqoád masraf

pıĺ`ıć kırk

pıĺ`ıć bğu kırk dokuz

pıĺ`ıć blı kırk yedi

pıĺ`ıć pĺ`ı kırk dört

pıĺ`ıć şı kırk üç

pıĺ`ıć tfı kırk beş

pıĺ`ıć ṫu kırk iki

pıĺ`ıć xı kırk altı

pıĺ`ıć yi kırk seskiz

pıĺ`ıć zı kırk bir

pıĺ`ıme kare

pıĺhan, pış`en takmak

pıpćağ, pıpş`ağ asalak

pıqoáde, psıéć, psıćeć gider

pış`ağ ilişik

pış`aṕ, pığenaṕ takma yeri

pış`aṕe bağlantı yeri

54

pış`e takma

pış`ıć bölüm

pışeğu` askıntı

pışün, pışü`ınĺın ucundan emme

pıte ğeṫqu` katı çözelti

pıuhan, pı`ohen tenkit

pıuĺ`en ucuna ek yapma

pıwupćığ, pıwupş`ığ kesik

pkışü`ey cünüp

pĺ`ağe katlı, kolalı

ṕĺ`ağe yassı

pĺ`ane çeyrek

pĺ`ane uşe yamuk (geometri)

pĺ`emiy dikdörtgen

Pĺ`enĺapse karekökü

pĺ`eu omuz

pĺ`ı dört

pĺ`ıĺfane dördüz

pĺ`ırıṕĺı` dörtlü

pĺequ` kontrol

pĺışöáše sıfat

ṕoáće, ṕaé yufka

ṕoáće, ṕoáé ince

pšapše, śaşü`e kurşun

pseĺıḣo` eş arama

psepaş`e hayırsever

55

psewoáṕe, psowuṕe ikamet

psewunığeşü`ı mamur

psexaĺ`e mundar

psı aşü`ı tatlı su

psı aşüı` şerbet

psı ćeğ, psı ş`eğ su altı

psı ğogu` su yolu

psı şü`ey atık su

psı şü`eyığe su kirliliği

psı wubıtıṕ`e gölet

psıçüće, psıçüş`e malak

psıfeğeĺ`en susatmak

psıfeĺ`eĺen susamak

psığoábz ipince

psığoáğ incelik (çap)

psığogu`, psıḣo şeruğ akarsu yatağı

psıḣo šıqu` çay

psıḣogoáşe ilahe

psıjöáğe kaynarsu

psışöáĺ su bardağı

psışöáp musluk

pş`amṕe yaka

pş`e değer,fiat

pş`e xemıĺe caba

pş`e, ĺeṕağe bedel

pş`enaĺ lehim

56

pş`exemıĺ, pş`ençe. wasexemıĺ beleş

pş`ezimıe, şhamıpe hor

pş`ı on

pş`ı bğu on dokuz

pş`ı blı on yedi

pş`ı pĺ`ı on dört

pş`ı şı on üç

pş`ı tfı on beş

pş`ı ṫu on iki

pş`ı xı on altı

pş`ı yi on sekiz

pş`ı zı on bir

pş`ığe şö, pćığe şö solmuş renk

pş`ığe, pćığe solgun, solmuş

pş`ıneĺ ondalık

pş`ıqo, źeḱup manga

pş`ıquiṫu düzine

pş`ıquṫu oniki

pş`ıse, pşıse masal

pşeḣoáĺe kumsal

pşeḣoáśe kum tanesi

pşeḣoáşxe zımpara

pşeḣu` tasma

pşerhaṕe ş`aṕe mutfak tezgahı

pşerıhar, ḣızmetış`e hizmetli

pşeşaće, pşaşe ş`e genç kız

57

pşıko, pşıćal, pşıéál prens

pşıse, pş`ıse hikaye (masal)

pşısen, pş`esane ısırgan

qoáće gidiş

qoáće, qoáş`e efor

qoáćezeḣoć ihtilal

qoáṕe uğrak yeri

qoáte ilerle, yanaş

qoćenığ, qoş`enığ kuvvetli olmak

qoćeşxo, qoş`eşüxe güçlü, kuvvetli

qoş`ağe zorlu

qoş`ençe, mıšıwujüj fersiz

rawutığ, yiraş`ığ mağlup

sabın tḣumbe, thaéáfe tḣumbe sabun köpügü

śahaş`eğu, śıhaş`eğu sırsaklayan

še ğeu` nam

śefı` teneke

śefış`ıqo tenekeci

śeğoáğe gevremiş

śeğoáqo kemirgen

semegu` sol

semerkew ş`ıĺ nüktedan

semerkew ş`ın şaka yapmak, takilmak

šentḣoáfe kazıntı

šentḣoáĺ ıspatula

sepeğoáy toz duman

58

šerıu` meşhur

šerıwuçü` zamir

śeş`ıqo dişçi

sexu` kireç

šıfışü`ıš zenci

śığoneşü` yarasa

śıhamışı` evham

śıheş`eğu, śıheş`ığo güvenilir

śım xeş`ıćığ yünlü

sınaş`e heykeltraş

šıneşöát sırılsıklam

suret pş`ın resim yapmak

suretış`ı ressam

ş`aće yöntem

ş`aṕe ekenek

ş`aṕe, of newoy tezgah

ş`apḣe usul

ş`az ziı`, ĺeğuğeş`ağ zie tecrübeli

ş`e ifa

ş`ean, ćeen kaçmak

ş`eğoáşü`e basit (kolay)

ş`eğoáy, zexeş`ıćığoáy anlaşılması güç

ş`eğoáye yapılması zor

ş`eğot icat

ş`eğrıt ast

ş`ej bilinç

59

ş`ejığe, ćejıre aşina

ş`ejtéx icra

ş`en bilmek, yapmak

ş`enfeşı` zarf, edat

ş`enı ilim

ş`enığe bilgi

ş`enığe šıf bilim adamı

ş`enığe yıḣuh bilim kurgu

ş`enığeşüxo bilge

ş`enığoáy, zexeş`ıćığoáy soyut

ş`enıpç matematik

ş`enxabz kültür

ş`es yabani meyve

ş`ex çabuk

ş`eyet talimat

ş`ı şe yapsat

ş`ıć yapım şekli

ş`ıćay densiz

ş`ıćaye şımarık

ş`ıće biçim

ş`ıće yet biçimlendir

ş`ıće, ş`ıće taktik

ş`ıćeoát tasvir

ş`ıćepş müdür

ş`ıćeşü`ı hoş

ş`ıćeşü`ı, ş`ıćeşü`ı nazik

60

ş`ıéğoát, ćıćeğoát define

ş`ıfe pşının, ş`ıfe tıjın borç ödemek

ş`ıguşıu, ćıguçıu yer yüzü

ş`ığe yapı

ş`ığe txığe yapı ruhsatı

ş`ığe uş yapay zekâ

ş`ığe yebz suni gübre

ş`ığer imalat

ş`ığoşü`ı` basit

ş`ığoz doğalgaz

ş`ığoz ĺıt doğalgaz sayacı

ş`ıjaqo onarımcı

ş`ıjın onarım

ş`ıĺenıko kıta

ş`ıĺenıko xığunapk kıta sahanlığı

ş`ıĺenıkome yafızegu kıtalar arası

ş`ın inşa etmek

ş`ını endüstri

ş`ıpḣe vacip

ş`ıqo özne

ş`ırıpĺ dedektör

şahu, çewş`aṕ, ḣuṕeĺaǵ yayla

şaṕ`e satış yeri

şapće, şapş`e nakil ücreti

şar, goáw top

şe pĺ`ı yüz dört

61

şe pş`ı yüz on

şeceğoáşx öğle yemeği

şefır`o ifşa

şen yemıqu`, xabze yemuqu` ahlak dışı

şenışü`ı iyi ahlaklı, uslu

şenşefaqo` tacir

şeqoáh, şıquh hale

şeqoáşe seyyar satıcı

şeqoğu` av mevsimi

şeten, ş`enşeç, wuşetın imtihan

şhaéwufen, şhаşe feş`ın başeğmek

şhafit, diş`imiğ, zako müstakil

şhağeşü`ej egoist

şhaḣuyajö, şetekoáy, şeğur,

şekoáy ağız, ilk süt

şhamıpe, şü`ağezıxemıĺ nafile

şhanıku` aptal, yarım akıllı

şhapxetıḱu`, pşebı` ense kökü

şhaqoş`epx, şhaqoş`ıqo alıngan

şharıĺ ş`ın taahhüt etmek

şhaşıgu` başın tepesi

şhaşıtḣu` övünme

şhatıku` kuś beyincik

şhawoáse başlık

şhawupḣu` kuaför

şhayeḣıĺı` müracaat

şḣoánṫe, şüḣoánṫe mavi

62

şḣonṫeğaće, şüḣoánṫeğaće bitki, nebat

şı xaĺh pĺ`ı fediz blı 3+4=7 üç artı dört eşittir yed,i 3+4=7

şıa mulḱur, ş`e mulḱur anamal

şıağop, ş`ağop nahoş

şıap, ş`ep yok

şıatağaş`ı serinletici

şıć pĺ`ı otuz dört

şıćağ, şıéáğ ihtiyaç

şıćağ, şış`ağ lüzum

şıćağ, şiéáğ noksan

şıćağe, şış`ağe gereksinim

şıće, şı`é eksik

şığoáğe yaslı

şığoáz bilgili

şığoáz, xeğozağ alışkın

şığon, hadağe ş`ın matem, yas tutmak

şıḣoáĺ mihenk taşı

şıḣu` erkek at

şıı` var

şım`an, şımıen yokluk

şımiye zebğu` eşkenar üçgen

şımiye zebğuiṫu` ikizkenar üçgen

şıneğoáće risk

şıneğoánç tehlikesiz

şıneğoánçe emniyetli şekilde

şıneğоánçe emniyetli

63

şıneḣıc, şınahıi` birader

şıpešıqu` yumurcak

şırıku` potin

şırışı pıu` üçlü fiş

şıtḣu` övgü

şıxeps, pş`aĺe zamk

şöáğo, şöpışığ uçuk

şöáğo, wodı zayıf

şöáĺe suluk

şöámbğo enli

şöámṕe zar (ince tül)

şöáşe yaraşır, yakışır

şöáte cıvık

şöáye tarla faresi

şöfıneć, şöfınei` bozkır

şöpḣoánt valiz

şörış`ew, thasil iki yüzlü

şöş`ı saraç

şöşığu` şeker

şöşığu` tekoáğ toz şeker

şöups, şü`eups sirke

ştetéáĺh forklift

şü`ağe fayda

şü`ağe yećın yaramak

şü`ağe ziar, şü`ağe zier faydalı

şü`amṕe kabuk

64

şü`ane çapa

şü`ebzıṕ mezbaha

şü`ećıṕe zimı` kaçınılmaz

şü`ef izmarit

şü`emıć kıćećıṕe, şü`emışı`

kıéćıṕe kömür ocağı

şü`emıć, şü`emışı` kömür

şü`eqodın düşük yapmak

şü`erk, şü`erk bulanık

şü`eş inanç

şü`eş`ı zan

şü`eş`ı kanaat

şü`eş`ı ğaḣun ikna etmek

şü`éş`ın sanmak

şü`ey pasak

şü`ey, şü`eyı kir, kirli

şü`eyaĺe mezbele

şü`eyğo, şü`eğo arzu

şü`eyıj pasaklı

şü`eyi kirli

şü`eyided çok pis

şü`eyśiy hırpani

şü`eźaṕ kanca

şü`ı karaciğer

şü`ı ĺeğunığ sevgi

şü`ı yaĺeğure sevilen

şü`ı yeğeĺeğun sevdirmek

65

şü`ı zereĺeğun sevişmek

şü`ıćay hayli

şü`ıćay, şüoáo iyice

şü`ıće iyilikle

şü`ıded, ğalemet şahane

şü`ıdedew adamakıllı

şü`ıfes, şükéblağ hoş geldiniz

şü`ıgoáş kayın valide

şü`ığe iyilik

şü`ığetéĺ minnet

şü`ıĺeğu yar

şü`ınć zindan

şü`ıpḣu` baldız

şü`ırışü`ıće kolay kolay

şü`ıšabz kapkara

şü`ıše siyah

şü`ıšeğać karaltı

şü`ış`ej vefa

şü`ış`ejaqo vefakar

şü`ışeded şaheser

şü`ıtébenen çullanmak

şü`ıtın mükafat

şü`tıre tekme

şüáye sıçan

şüeş`ın zannetmek

şüḣoğoál kıskanç

66

ṫ`oáć, ṫ`oáé aralık

ṫ`oáne kuma

ṫ`onćen katlama

ṫasḣe oáte gammaz

téáĺha zıtéĺhan, newzır zıtéĺhan adak adamak

téáźe, tamğe damga

ṫeéáqo, ṫećaqo soyguncu

téguş`ıhan müzakere

téıćığ, téiğ, téş`en zamanı aşımı

tekoáfe, şıkoyi kırıntı

téṕ`un sökülmek

tépĺeşü`ı güzel görünümlü

téqoáde sarf

téqoáğ muzaffer

ṫequ` ṫeqow azar azar

téş`ej zaman aşımı

téş`en gecikmek (zaman aşımı)

téwçöáṕ basamak

téwçöáṕe naṫ rıh

téwoziı` darbeli

téwubıtağe zimı` dengesiz, sebatsız

tfı şe pş`ı ṫum yiküb lapse

fediz yi, tfı şe pş`ı ṫum şıće

yiĺapser yi ∛512=8

be yüz on ikini küp kökü eşttir sekiz

∛512=8

tfıć pĺ`ı elli dört

tfıre pş`ıre beş çarpı iki eşittir on (5x10=50)

thaćal, thaéál bulaşık bezi

67

thaćaqu, thaéáqo yıkayıcı

thaçüzepıwupćığ,

thaçüzepıwupş`ığ erişte

thaéáfe sape, thaćeĺfe ćeriy sabun tozu

thagućeğu, thaguş`eğu mağfiret

thalen, ĺ`ın boğmak

tham zeüğećejın, tham

zeüğaş`ejın allah kavuştursun

thar`oáğ, tha on and içmek

Thaş`enı ilahiyat

thayewoáğ acınılacak durum

tḣoábze, meşü`ebziy alev

tığaṕe ḣureye koápe güney kutup dairesi

tığe koáh, tığe kohağu günbatımı

tığemıwo koápe güney kutbu

ṫığoáğ, ṫırğoáğ olgun

tığoáqo tırnakçı

tığoáqo, pkırıwutıqo yankesici

tığoás dün

tığoásenehıpe dün değil evvelki gün

tıjınaş`e gümüşçü

ṫırğoğe, ṫığoáğe ergin

tışıpḣu` hala

ṫu şe pş`ı ikiyüz on

ṫuć pĺ`ı yirmi dört

ṫurıṫu` ikişer

txığe oáte bildirge

68

txıĺtéźa, çxıĺtéáźe matbu

ućeğu, uş`eğu randevu

ućejın, uş`ejın kavuşmak

ujöáğ kıvam

uĺ`e perçin

uĺ`en perçinleme

unćıbze ğoán anahtar deliği

uṕće, nerĺeğu` açık, sarih

upsğeşü` patlıcan

upş`e dudak

uş`en rastlamak

uş`en, ućen, peuḣunten rastlantı

uuĺ`e pervaz

uwuohen, uw`uhan, uuhan ağız yoklamak

wasepće, wasapş`e tarife

woáneş`ı semerci

woáye yağış

wobzeğu` nacak

wog` çil

wogu` çilli

wol'`en vurgun

wom yifebağe derece pş`ıtfı hava sıcaklığı 15 derece

wored oáć terane

wos ağoáw, wos ḣuray kartopu

wose zepéw, şafe zedeş`ın pazarlık etmek

wosgoáş, wosıĺı` kardan adam

69

wosış`ı karlama

woşöápş bulut

woşöápşe bulutlu

woşögu şḣonṫe, woşögu

şüḣoánṫe gök mavisi

woşöguş`enığ gökbilim

woşü`ı güzel hava

wotregu` ortalık

wönešın, feĺ`en gıpta etmek

wu`an yaralamak

wuçöáğ dingin

wuçöáğe statik

wuçöáṕe uxığ açık havza

wuçü` dur

wuçüğu`, psefığo mola

wundıj, koále ekin kargası

wuneğoáše aile ismi

wuneĺaş`e mefruşat

wuneş`ı inşa

wupćaĺ, wupş`aĺ anket

wupćaqu, wupş`aqo anketör

wupće, wupş`e soru

wuṕće, wuṕş`e sual

wupćen, wupş`en biçmek

wupćepćın, wućepş`ın soymak

wupş`e sorgu

wuśı azeğu` bitkisel ilaç

70

wuśı zığeĺ`e ot öldürücü

wuśıj, wuśışü`ey yabani ot

wuśışöáṕše koyu yeşil

wuşü`ınćın kararmak (havanın gurub vakti)

wuteşöáğ harika

wuteşöáğe çılgın

wutxıpş`ın silkelemek

xabzem yemıqu` adete aykırı

xaĺheğ, ş`ağe ekili

xebzeğu` kural

xebzeşü`ı edep

xebzeşü`ı zıxeĺ edepli

xebzeyen, yiaşü`ığe wöpĺın tatmak

xegoáğ ankastre

xeğegu ğepşıĺ`ın sömürge

xeğoáz vukuf

xeḱuşü`ıĺeğu vatansever

xeş`ağ dikili

xetaş`e bahçıvan

xey yemıqu` yasa dışı

xeyış`ı, xeyxabze yasama

xı ğogu` deniz yolu

xıć pĺ`ı altmış dört

xıćıgu, xış`ıgu ada

xığunenıku` yarımada

xışü`ıš karadeniz

71

xışü`ıśe karadeniz,

xıuşü`, xığun deniz kenarı

yağe ziı`, yağe ziı` mahzurlu

yağeş`en tanıtma

yamış`e bilinmeyen

yaperapş`e öncelikle

yapĺ`ıneriy dördüncü

yapş`ınere onuncu

yapş`ışıre onüçüncü

yapş`ızıre onbirinci

yaṫ`oánağe ikincil

yaṫ`onıriy, yaṫ`onere ikinci

yaṫe ğogu` toprak yol

yaṫeçoḣox, yaṫeḣoáḣo toprak kayması

yaṫoáne ikincisi

yazefagu`, yazfagu ara

yeceğoáy okuması zor

yeğaş`e ebediyet

yeğaş`em ebediyen

yeğaş`em, nıbjiy asla

yeğaş`emiy herzaman

yeğaş`etx, mekeğau` ileti

yeğesaqu` alıştırıcı

yeğeş`en öğretmek

yehıĺ`ağe akçe ödenek

yehıĺ`ağew yönelik

72

yeḣoápsen özenmek

yeı`cüc meı`cüc yaratık

yejeğu` mehil

yemıqu` yakışıksız

yepćın, yepş`ın yapışma

yeqoaĺ`ać yaklaşım

yeqodıĺ`en mahvolmak (birinin yanında)

yeqoĺ`en yaklaşma

yeş`e farkında; haberdar

yeş`ıĺ`en tatbik etmek

yeşaĺ`e kepenk

yeşöáğ sarhoş

yeşöáṕe meyhane

yeşöáqo ayyaş

yeşörıqu` alkolik

yeşü`tırın tekmelemek

yeṫ`oánerer sonraki

yew`un gagalamak

yewfexığe koáper eğim açısı

yewoáće vuruş

yewoşıĺ`en röportaj

yewuçöĺ`ağ yanaşık

yi goş ṫu fediz pĺ`ı sekiz bölü iki eşittir dört, 8/2=4

yibğu` tarafı

yić pĺ`ı seksen dört

yićerıće, yiş`erış`e tekrar

73

yićerıćew, yiş`erış`ew yeniden

yićerıçew, yiş`erış`ew mükerrer

yićıćıjığ, yiş`ıjığ harabe

yićıu`, yişıuṕe, yiguşıuṕe üst taraf

yifeş`ığe hususiyet

yifeşöáş yaraşmak, yakışmak

yigoáp hoşnut

yigoápe ḣun haz duymak

yiguxaḣo woleğu`, ḣarı

woreḣu` hayırlı olsun

yiğaş`em müebbet

yiğeḣoáĺ huni

yiğoác yazık

yiğoşığoáz fırsatçı

yiı` onun var

yije dézohıjırer, yije

dez`uhajırer ağzında geveleyen

yikeoáće söyleyişi

yiĺeĝoáće görünümü

yiĺes téğazeğu` yıl dönümü

yiĺesće, yiĺesış`e yılbaşı

yiĺesıć, yiĺesı ş`e yeni yıl

yiĺesıće, yiĺesış`e yıldönümü

yiĺesipş`ı on yıl

yiĺhaṕş`e sermaye

yim yiküb fediz şı şe pş`ı ṫu,

yim şıće yiĺeşır tfı şe pş`ı ṫu

sekizin küpü eşittir üç yüz on iki,

8^3=512

yipće, yipş`e fiyatı (değeri)

74

yiperapş`ew evvela

yipĺ`ane bir bölü dört

yipse aşü`ı canı tatlı

yiş`ew kasten

yiş`ıće nitelik

yiş`ıhan yükleme

yiş`ın yefexın yıkılıp düşmek

yiş`ın, yićın yıkılmak

yişömbğoáğeće enine

yişü`ağe yararı

yiṫane, yeṫ`oáne sonra

yitekohıqu`, yiteḣuhaqo savurgan

yiwujıpke sıd riqoáğ akibeti ne oldu ?

zawoĺ`ı savaşçı

ze wuçü` bir dur

ze zim`og acele etme

zebğu` eşkenar

zebleź koápexer çapraz açılar

zedadew, zedéádew oy birliği ile

zedeguş`en mülakat

zefemışü`ın bir biriyle iyi olmamak

zéfen, ğaorış`en yönetmek

zefeşü`ın iyi olmak (bir birine)

zegurım`onığ anlaşmamazlık

zeğeş`en öğrenmek

zekoáź ilmik

75

zekoáźe, ĺenṫen düğüm

źeĺ`ı asker

zeĺ`ı zeşüz karı koca

zemşöğu`, zepesığ biri birine denk (uygun) olmayan

zenćıqu` eksenel

zenepleğu` an (anlık bakış)

zenıbjeğu`, zeleğu akran

zeofşıağu, zeofş`ağu` meslektaş

zepığewu` fasıla

zepıuĺ`en ulamak

zéqoáć tutum

zéqoáće gidişat

zeqoáće davranış

zéqoáće ofıtı yönerge

zeqoĺ`en sıkışmak

zequj, zeşü`ığe barışık

zereğotın, ućen, uş`en buluşmak

zereş`en tanışmak

zereş`ew danişıklı

zerıu` soket

zerş`ejınığ aşinalık

zeş zeṫ`oze ikiz kardeş

zéşegoáź aza

zeşığu` usanç

zeşıḣoáqo fesatçı

zeşıḣoáqo, şü`eş`ışö münafık

76

zeşü`eğeć kabiliyet

zeşü`euğ sıska

zeşü`ex çözüm

zeşü`ığe barış

zeşü`ıj sulh

zeşü`ıjın barışmak

zeşü`ıjınığ, zeşü`ıḣoáḣ mütareke

zetél`e wuz kıran

zetépş`eṕuć katman

zetétiṫ`u` dubleks

zeuće, zeuş`e miting

zeućen, zeuş`en gelmek (bir araya)

zeuğać, zeuğaş`e tedarik

zew`u tüm

zexegoáğ tıkış mıkış

zexeguşıehıjın, zexeguş`ıhajın müzakere etmek

zexeĺeşöáğ karmaşık

zexemış`ıć guşıe, gurımıo

guşıa anlaşılmaz söz

zexeş`ıć izan

zexeş`ıćın anlamak

zexeş`ıćınığe, gurıonığe anlayış

zexewçö` duruşma

zexewoáğ çökmüş

zexezımş`e, mışıne pervasız

zezğew`ure koáp bütünler açı

zı apĺ`e bir kucak

77

zı bğu` bir taraf

zı goş pĺ`ı, pĺ`ım yizı 1/4 bir bölü dört, dörtte bir 1/4

zı ğoánṫqo bir damla

zıbğozıpş`e, guzejöğuće apar topar

zıćeajın, zış`eajın firar etmek

zıćem`aj, zıém`aj bitkin, dermansiz, kuvvetsiz

zıfeoáğ eş anlamlı

zığaĺ`e öldürücü

zığećerećen, zığaş`ereş`en süslenmek

zığeşü`ejın nazlanmak

zığeşü`en naz

zış`ağer fail

zış`e bilgin

zış`ıćeqoáć yeknesaklık

zış`ın rol

zış`ıre, zış`ığer yapan

zış`ırer yapımcı

zış`ıtej gösteriş

zış`ıtejınığe şaklabanlık

zışü`eş`ıjın, zışüćıjın kasılmak

zıtétır pş`en teşhis

zimıı` yoksun