Nafarkaria Ostirala, 1997ko urtarrilaren 31

Baigorriko fanfarreak ere parte hartu du gaiteroen diskoan. B A I G O R R I K O G A I T E R O A K

Herri bat kantuz • Baigorriko gaiteroek 25. urteurrena ospatuko dute aurten, eta hori dela eta, Baigorriko soinu eta kantu diskoa sortu dute. Igande arra-tsaldean aurkeztuko dute. Baina lan honetan ez dira Baigorriko gai-teroak bakarrik egon,, herriko musikari eta kantariekin egin baitute.

Herri guztia kantuz. Gaiteroak aski maitatuak dira, finean. Euren historiari buruz Betti Bidart mintzatu zaigu. ^tipia zelarik erori zen musikaren munduan, eta luzaz txistua jo ondoren, gaita jotzeari ekin zion duela 25 urte. Ezaguna du Ipar Euskal Herriko gaiteroen bizia. •

Xokottikia i ESTITXU F E R N A N D E Z ~

Asmotxoak Gaur EGUNKARiArentzat izugarri lerro politak idazteko asmoa izan dut goizean goiz ernatu naizenean, baita hemendik bi egunera dudan azterketari dagozkion apunte letra-makur eta bukaezinei be-hin-betiko herio-kolpea emateko ere. Baina asmoak asmotxo gelditzen zaiz-kit askotan. Izan ere, franelazko izaren tentazioa gehiegitxo da niretzat!

Pausoak sumatu ditut sukaldean; gu-rasoenak edo, gosaria prestatzen (Ja-kina! beraienak kotoi hotzekoak dira eta!). Zapata hotsek aldegin dute etxe-tik, erosketak egitera ziur aski. Hara ba! Gaur nik eginen nituela ez nien agindu ba! Hortxe eguneko nire hirugarren as-motxoa.

Baina altxatu beharko, eta altxatu az-kenean. Neure burua salako sofan bota ondoren, ondoko mahaitxoan pilatutako apunteak hartu ditut sofa gainean mar-jinatuta uzteko, izan ere haiek ezkuta-tzen duten kotileo aldizkaria franelazko maindireak baino tentagarriagoa da.

Pauso hotsak itzuli dira: norbaitek salan sartzeko keinua egiten du ate atzean; aitaren batean apunteak eskue-tan hartu eta aurpegia ilundu. Ikasle zintzo eta agobiatuaren papera ezin hobeto betetzen dudala dirudi, bazkaria prest zegoela abisatu arte beste inork ez bainau molestatu. Ez naiz ni nolana-hikoa itxurak egiten!

Bazkaldu eta gero ohe gainean etzan

naiz ditxosozko apunteez inguraturik, ikasteko benetako asmoarekin. Nire errua izanen al da ba loak hartu izana!

Ernatu naizenean kalera atera naiz bueltatxo bat ematera amak aholkatu bezala, azterketak sortutako nerbioak aireratzeko. Ai amatxo. Jakingo baze-nu!

Honi guztiari buruz pentsatzen egon naiz arratsean, franelazko maindire go-xoko ohean sarfurik. Eta dagoeneko erabakia hartua daukat: bihar goizean goiz jaiki eta azterketarako ikasi beha-rreko guztia ikasiko dut, EGUNKARiArako gutuna idatzi, aspiradora pasatu eta bazkaltzeko paella jarri. Horra hor bi-harko nire asmoak. Asmotxoak. X

Nafarkaria OSTIRALA,

URTARRILAK

GUREAUKERAK

K O N T Z E R T U A K

Agoitz: Flitter eta Pi LT taldeek kontzer tua eskainiko dute gaur, hilak 31, gaueko 21.00etatik aurrera , Arkupe aretoan. Sarre-rak 1.000 pezetan (40 libera) iza-nen dira salgai.

Gares: Obus eta Baron Rojo es-ka rmentu handiko taldeek rock kontzertua eskainiko dute bihar, otsailak 1, Gares aretoan, gaueko 23.00etatik aurrera . Sarrerak aurret ik zein txarteldegietan 1.500 pezetan (60 libera) izanen dira salgai.

Peralta: Amistades Peligrosas tal-deak kontzer tua eskainiko du bihar, otsailak 1, gaueko OO.OOetatik aurrera, herriko pi-lotalekuan.

Zubiri: Egan taldeak kontzertua eskainiko du bihar, otsailak 1, gaueko Ol.OOetatik aitzina, Gautxori aretoan.

E R A K U S K E T A K

Zizur Nagusia: Charo Monjeren margoak herriko kul tur etxean ikusgai izanen dira gaurtik otsailaren 26ra arte.

Lizarra: Arabako Arte Eder mu-seoko arte garaikideko bi lduma Gustavo de Maeztu museoan iza-nen da ikusgai ur tarr i laren 16ra arte.

Iruñea: XVII. mendeko flandriar margo barrokoak ikusgai izanen dira Nafarroako museoan mar-txoaren 2ra arte. Museoa aste-lehenetan itxita egoten da, as-teartetik ostiralera lO.OOetatik 14.00etara eta 17.00etatik 19.00etara zabalik izaten da, eta igande zein ja iegunetan ll.OOetatik 14.00etara.

Iruñea: Rafael Calduchen La pre-sencia de la ausencia e rakusketa otsailaren 15era arte ikusgai iza-nen da Lekune galerian (Berga-min kalea, 14).

Iruñea: Desagertzeko zorian dauden herriei buruzko argazki e rakusketa ikusgai izanen da Iruñeko Udalaren Zapateria ka-leko erakus tare toan otsailaren 25era arte. Argazki guztiak Mag-n u m agentziarenak dira.

B E S T E L A K O A K

Lizarra: Udaleko Gazteria Batzor-deak bere logotipoa hautatzeko lehiaketara deitu du. Horretan parte hartzeko bete beharreko baldintza bakar ra 30 ur te baino gutxiago izatea da. Logotipoak aurkezteko epea hilaren 30ean amaituko da. Informazio gehiago behar izanez gero deitu 54 82 24 telefonora.

Iruñea: Frantsesez hitz egiten ba-dakizu, f rantsesez mintzatzea gustatzen bazaizu, eta ez bada-kizu norekin solastatu frantse-sez, hurbil zaitez Niza kafetegiko lehen solairura. Bertan, astear-tero arratsaldeko 20:30etatik aurrera frantsesezko mintza praktika egiten dute.

Fermin Erbiti

Liburuak eta museoak

Orain dela 15 ur te nafar editore batek Arturo Kanpion idazlearen obra osoa argitaratzea erabaki zuelarik, ofizial-tasunet ik kanpoko bidetan ibiltzen ez dakitenek h u r a erokeria hu t sa , eteki-nik gabeko abentura a r r i sku tsua zela

adierazi zioten.

Zorionez, liburuzaleek us te baino interes handiagoa zuten Kanpionen idazkiak irakur-tzeko, eta obra garestia izanagatik salmenta ona lortu zuen aipatu editoreak.

Urteak joan, ur teak etorri, eta erabaki h u r a h a r t u zuen editore berak Silosko Monasterioan Nafarroako historiarik zaharrena aurki tu zuen, Pedro Agramont tu terarrak 1623an egina. Aur-kiturikoa ezagutarazteak merezi zuelakoan, 200 kopia txukun egin eta ate joka hasi omen zen Euskal Herriko erakundeetan. Salgai jarr i zue-netik sei hilabete joan diren honetan, obra hori ez duzue nafar erakundeetako liburutegietan aurkituko, orain arte hemengo agintariek ez dutelako egokitzat jo Nafarroako lehen historiaz jabetzea. Are gehiago, editoreak Monasterioko a rduradunekin mintzatu eta jatorrizko l iburua Nafarroara ekartzeko aukeraz galdetzean, haiek baietz, printzipioz akordioa egin litekeela. Agintariak jakinaren gainean daude baina Nafarroako lehen his-toria ez omen dago esku tar tean dituzten lehentasu-n e n a r t e a n .

Hemengo ateak itxirik egon arren, ez pentsa era-kunde guztion jokabidea ho-ri denik. Horrelakoetan ger-ta tu ohi den bezala, nafar honek Nafarroari buruzko l iburua saltzeko o rduan erraztasun handiagoa lortu du Gasteizen. Eusko J a u r -laritzak ale bat baino gehia-go erosi omen dizkio gure editore abenturazaleari . Irakurriko al du, inoiz, Ar-zallusek? Bai, beharko luke, historia ezezik, Nafarroaren gaur egungo egoera ere ho-beki es tudiatu beharko lu-ke, baldin eta Nafarroan

• interesik balu.

Horrekin zerikusia badu , nire ustez, karlisten museoarekin gertaturikoak. Gauza jak ina da espainiar g o b e m u a k legeztaturiko azken alder-diari legezko izateak ez ziola emaitza onik ekarri. Hau teskundee tan lorturikoa kon tuan har tuz, argi dago karlisten alderdiak museotik gehiago duela alderdi politikotik baino. Ez da harritze-koa, beraz, alderdikideen xede nagusienetakoa museoaren i raupena ziurtatzea izatea. Bada, Diputazioaren ezetza jaso ondoren, Eusko Jaurlar i tzako a rdu radunengana jo eta h a n baiezkoa eman diete. ,

Ziur naiz historia l iburu ba tek edota Zuma-lakarregiren txapelarendako txoko egokia pres-tatzeak ez lukeela herenegun nafa r adminis t ra-zioak onar tur iko 271.000 milioi pezetako au-r rekontua desorekatuko. Zergatik o r d u a n eze-tza? Seguruasko diskur tso ofizialetan hainber-tze aldiz aipatzen du ten Nafarroaren historia ez dutelako us te bezain gustuko. Nafar adminis-trazioaren ezetza jaso eta Gasteizko agintarien-gana jotzen du tenek zergatik lortu ohi dute h a n hemen ukatzen zaiena? Hori da, hori, misterioa. Nafarroari buruzko l iburuak erosi bai, ba ina irakurri. . . hori bertze kontu ba t da.

a st ek o p erts onaiak

Santiago Lopez Valdivielso Guardia Zibileko zuzendari nagusia

• Lopez Valdivielsok Nafarroara bisita ofiziala egin zuen j oan den as-

teartean. Guardia Zibileko b u r u a I ruñean ez zen batere fin ibili adieraz-

penak egiteko tenorean. Adierazi zuenez, kale indarker iaren arazoa

«arrotza» zaio Nafarroari, eta istiluak «Euskal Herritik autonomi elkarte

honetako bakea hau t s i nah i du ten taldeek eragiten dituzte». Abenduaz

geroztik, Espainiako Poliziak 37 lagun atxilotu ditu I ruñerr ian kale is-

tiluekin eta sabotajeekin zerikusia dutelakoan. Bati Nafarroako Ytaldeen

a r d u r a d u n a izatea leporatu diote, eta beste batzuei Gipuzkoan izandako

zenbait sabotaje egotzi dizkiete. Orotara, horietako 16 lagun sa r tu dituzte

kartzelan.

Jose Maria Satrustegi Idazlea eta euskaltzaina

• Tartalo pertsonaia mitiko begibakarrak oinarri biologiko erreala izan

zuela e rakus ten du ten frogak badituela adierazi du Jose Maria Sa t rus -

tegik, Arruazuko idazle eta euskaltzain osoak. Adierazi duenez, norbai tek

—ez zuen zehaztu nork— begi-zulo bakarreko kaskezur ba ten argazkia

igorri dio, eta, bere ustez, Tartalo mitoaren sorrera benetako begibakar

berezi ba ten aldez aurreko existentziari zor zaiola e rakus ten du irudi

horrek. Satrustegi kanpoko ha inbat antropologorekin ba tera mitoek

jatorri biologiko erreala dutela dioen teoria aztertzen ari da azken aldian.

Argazkiaz gain, Arruazuko antropologoak beste herri ba tzuetako mitoei

buruzko dokumentazio ugaria ere b a d u eskuar tean .

ahaztu gab e!

I N A U T E R I Z A H A R R A K

Uztarrotz: «Sanbizentotz negia-ren bigotz» aditu zitzaion lehengo ba tean Uztarrozko emakume bati. Bada, neguaren bihotzean inauteri hotsek mendean ha r tu -ko dituzte Erronkariko herri ho-rretako bazterrak. Aspaldiko inauteri zahar ra berpiztu dute. Beraz, azken ur te luzeotan ez bezala, b ihar Aitanditxarko ager-tuko da Uztarrozko karrika me-ha r eta a ldapatsuetan . Aitandi-txarko lastoz eta piltzarrez egin-dako panp ina handia da: karri-kaz karrika e ramanen dute, eta gero plazan zintzilikatu eta, bu -katzeko, su emanen diote max-karoen oihu eta irrintzien ar tean. Maxkaroek kotak (gonak), oihal puskak eta t rapu zaharrak jan-tziko dituzte soin gainean, eta, h a u r r e n atzetik ibiliko dira zerri maskur iekin neskat i la-mutikoen b u r u a k eta bizkarrak berotu na-hian. Dena den, elizaren ondoan haur rek badu te babesleku ba t eta inguru hor re tan maxkaroek debeka tua dute kolpatzea. Bihar, beraz, Uztarrotzen, Aitanditxar-ko, maxkaroak, p u s k a biltzea, eskea, bazkari eta afari ederrak eta bes ta giro ederra, akordeoi-larien soinuarekin ederki la-gundu ta .

a di!

Euskalerria Irratia FM 91,4

Egunero astelehenetik ostira-lera, Zokobetailu. goizeko lO.OOetatik 12.00etara.

Xorroxin Irratia FM 107,5

Egunero 20.00etatik 22.00eta-ra Karakola segi hola gazteen-dako saioa.

Aralar Irratia FM 106,2

A s t e a n z e h a r 13 .30e ta t ik

14 .00e ta ra , b e r t a k o b iz i lagun

e ta p e r t s o n a i a o s p e t s u e i e lka-

r r izke tak .

Irati Irratia FMko 107.7n eta 103.8n

31

Ost i ra lero Txirristi-Mirristi h a u -

r r e n t z a k o sa ioa 12 .30e tan .

Nafarkaria OSTIRAU,

UflTARRILAK

Bertiz

Aurtengo plana onartu du Jaurerriak Bisitariei zuzendatutako ekitaldi gehiago, kanpainak eta erakusketak izanen dira

oan den asteartean egin zuten bileran,

aurtego plana onartu zuen Bertizko natur parkea ku-deatzen duen batzordeak. Plan berriaren barruan, in-gurugiro eta kultur hezike-tarekin, aisiarekin eta na-turarekin zerikusi duten ekitaldiak antolatuko di-tuzte. Ikastetxeetan ere kanpaina berezia eginen dute.

E r r e d a k z i o a / Iruñea

BERTIZKO na tu r parkea kudea-tzen duen batzordeak aurtengo ekitaldi p lana onar tu zuen joan den as tear tean. Egitarau berria-ren ba r ruan , ingurugiro eta kul-tu r heziketarekin zerikusi du ten ja rduerak eta beste ba tzuk oro-ko r r agoak a u r r e i k u s i d i tuz te , baita ingurugiroa zaintzeko edo Bertizko erailjinetan egin beha-rreko obrei buruzkoak ere.

Batzordearen bilera Bertizko Jaurer r iko jauregian egin zuten, eta h a n izan ziren, besteak beste, Y o l a n d a B a r c i n a I n g u r u g i r o kontseilaria eta batzordeko le-hendakar ia , Angel Sola Merka-taritza eta Turismo zuzendaria, inguruko herrietako alkateak eta Carlos Irurtzun. Irurtzunek in-gurugiroaren defentsarako tal-deak ordezkatu zituen.

Aurtengorako onar tu tako pla-na ren arabera, talde antolatue-tan etortzen ez diren bisitariei z u z e n d u t a k o h a i n b a t ek i ta ld i antola tutako dituzte. Horretara-ko, Bidasoa ibaiaren, Turismo Bulegoaren eta jolastokiaren ar-tean dagoen zelaian har tuko di-tuzte bisitariak. Gune hori iaz pres ta tu zuten.

Bestalde, ikastetxeetan kan-

1997. urterako plana onartu zuen asteartean Bertizko batzordeak. A R T X I B O K O A :

Naturari dagokionez, kudeaketa eta ikerketarako ekimenak bultzatuko dituzte. Beste batzuen artean, adibidez, zuhaitz exotikoen ordez bertako hainbat

zuhaitz mota landatuko dituzte

paina ba t egitea erabaki zuen batzordeak astearteko bileran. Ikastetxeetatik kanpo ere ingu-rugiro heziketa bultzatuko dute, Zabala etxeari buruzko progra-men bidez, eta baita Natura In-terpretatzeko Zentroetara egin-dako bisiten bidez.

Erakusketek ere izanen dute lekurik plan berriaren bar ruan . Jauregian ber tan na tu ra eta et-nografiari buruzko lau erakuske-

ta eginen dituzte, sei milioi pe-zetako aurrekontuarekin.

Naturari dagokionez, kudea-keta eta ikerketarako ekimenak bultzatuko dituzte plan berriaren bitartez. Beste ba tzuen ar tean, zuhaitz exotikoen ordez bertako ha inbat zuhaitz mota landatuko dituzte. Bestalde, parkean diren ugaztunen zerrenda eta jarraipe-n a ere aur ten bukatzea espero du batzordeak. Eusko Ikaskuntza-

ren b iodiber t s i ta tear i b u r u z k o programaren b a r r u a n ere Bertiz-ko mikrougaztunei buruzko lana egiten ari dira.

Bertizko n a t u r parkeak ur tean zehar jasotzen di tuen bisitariei bu ruz ere mintzatu ziren batzor-d e k o k i d e a k . Iaz, a d i b i d e z , 76.631 bisitari izan zen parkean, aurreko ur tean baino % 25 gu-txiago. Aipatzekoa da beherape-na talde antolatuetat ik kanpo etorritako bisitarien ar tean ger-t a t u dela . N a f a r r o a k o Gober-nua ren arabera, ha inbat arrazoi daude aldaketa azaltzeko, ha la nola, iazko u d a n egindako egu-raldi txarra. Iazko datuei buruz, h a l a b e r , a i p a t u b e h a r r a da abuztukoa izan zela hilabeterik j ende t suena (14.308 bisitari). X

Lizarra

Herritarrek Zuhaitzaren Jaia ospatuko dute bihar •445 zuhaitz erosi ditu Udalak egun honetarako

E r r e d a k z i o a / Iruñea

ZUHAITZAREN EGUNA ospa-tuko dute bihar Lizarran herri-ko ikastetxeetako kideek, eta oro har , herr i tar guztiek. Egun honetarako, 445 zuhaitz erosi ditu Lizarrako Udalak, eta ho-r i e t a k o e h u n — i n t x a u r r o n -doak-, herr i tarren ar tean ba-na tu cTitu as tean zehar.

B iha rko j a i - e g u n a goizeko hamar re tan hasiko da. Ordu horretan, Puy, Mater Dei eta San ta Ana ikastetxeetako ikas-leak San Frantzisko plazan bil-duko dira, eta Remontivai eta Lizarra Ikastolako ikasleak, be-

rriz, Trenbideko zubian. Talde bakoitzarekin bi gaitari izanen dira, eta guztiak Los Llanos parkean bilduko dira.

Ondoren, hamaika eta erdie-tan, Bihar antzerki taldeak Puz-z!e alegre obra eskainiko du Remontival ikastetxean. Era be-rean, txokolate ja tea izanen da ber tan neska-mutilentzat .

Aurten, bestalde, badu berri-kuntzarik Zuhaitzaren Egunak. Izan ere, Uda lak j a k i n a r a z i duenez, 1997. u r tean zehar jaioko diren h a u r guztiek bihar landatuko dituzten zuhaitzen nolabaiteko jabe izateko aukera izanen baitute. X

Corella

Yergarako igoera antolatu dute herriko hiru taldek • Otsailaren 23an, goizeko lOetan abiatuko dira

Er redakz ioa / Iruñea

SAIOA Mendi Taldeak, Corella-ko Udaleko Kirol Zerbitzuak eta herriko Cuatro Caminos Gazte Taldeak Yergarako herri-igoera antolatu dute, oinez. Ekimena datorren otsailaren 23an egineri dute Corellan. Nahi du ten guz-tiek har dezakete parte. Horre-tarako, Miguel Indurain kirol-degian eman beharko dute ize-na. Epea otsailaren lOean za-balduko da, eta 20an amaituko.

E k i t a l d i h o n e n b i t a r t e z , mendian eta ingurugiroarekin ha r remane tan egun on bat pa-satzeko aukera eskaini nahi

diete antolatzaileek herritarrei, beti ere na turarekiko errespe-t u a bultzatuz. Beraz, aurtengoa lehenengoa bada ere, datozen ur tee tan ekimena errepikatzeko asmoa dute antolatzaileek.

Partehartzaileak Miguel In-d u r a i n kiroldegian e lka r tuko dira otsailaren 23an, goizeko zortzietan, eta bertat ik abiatuko dira Yergarantz. Bidean, ha-m a i k e t a k o a b a n a t u k o d u t e mendizaleen ar tean, eta igoera a m a i t u t a , berriz, ogi tar tekoa jasoko dute partehartzaile guz-tiek. Baita opari ba t ere, Yergara egmdako lehen herri-igoeraren oroigarri. X

Arantza eta Uharte

Inauteriak asteburu honetan ospatuko dituzte • Mozorroak, puska

biltzea eta dantza izanen dira nagusi

E r r e d a k z i o a / Iruñea

ASTEBURU hone tan inaute-riak ospatuko dituzte Aran-tzan eta Uharten. Arantzan, atzo ber tan hasi ziren aur ten pres ta tu tako ekitaldiak. Es-kean ibili ziren herriko gaz-teak. Baina ekitaldi nagus iak a s t ebu ruan izanen. dituzte. Gaur, Aientsa eta Azkilarrea auzoetan ba r rena ibiliko dira herriko gazteak goizean es-kean, trikitilarien laguntza-rekin. Gau par tean, berriz, Cristina eta Amaia taldeak alaituko du dantzaldia herri-ko plazan.

Bihar ere, p u s k a biltzen ibiliko dira herriko neska-muti lak herr ian barna . Arra-tsaldean, berriz, 5ak aldera, h a u r r e n m o z o r r o j a i a l d i a izanen da. Mozorroak izanen dira nagusi gau par tean ere, gau-pasa mozorrotua izanen baita, Cristina eta Amaia tal-dearekin.

Igandean, azkenik, eguer-d i a n h a s i k o d i r a e g u n e k o ekitaldiak. Herri kirol desafio mundia la izanen da, herr ian ba rna jarr i dituzten kartelek iragartzen du ten bezala. Do-nato eta Larretxea ibiliko dira herriko Lorentxo Apezetxea, Tomas Oskoz, Oscar de Rueda eta Jose Miguel Er randonea g a z t e e n a u r k a . O n d o r e n , arratsaldeko ordu bietan he-rri bazkaria izanen da Aterpe erretegian. Arratsaldeko zazpi eta erdietan emanen zaie pla-zan amaiera aur tengo inau-teriei.

U h a r t e n , b e s t a l d e , g a u r hasiko dira inauteriak. Arra-tsaldeko zortzi eta erdietan, h e r r i k o t xa txo -ak h e r r i a n bar rena ibiliko dira poteatzen Uharteko gaiteroekin batera. Ondoren, gaueko hamarre-tan, b a b a r r u n jate herrikoia izgjien da Berdin tasuna el-kar tearen egoitzan, eta gero, d a n t z a l d i a dago i r a g a r r i t a akordeoiekin.

Larunbatean ere izanen da ekitaldirik. Arratsaldeko zazpi eta erdietan kalejira izanen da, zanpantzar , gaitero, dan-tzari eta tratxo-ekin. Arrau-tzak eta txistorra bilduko dute herriko karr iketan barrena . Bildutakoarekin afaria eginen dute gaueko hamar r e t an Ber-d in tasuna elkartean. Gaueko hamabi eta erdietatik aurrera , dantzaldia izanen da Eiurte taldearekin.

Berdintasuna taldeak an-tolatzen ditu urtero Uharteko inauteriak. Herriko inaute-riak, ha in zuzen, orain dela hamase i ur te be r reskura tu zituzten Berdin tasuna talde-koek, eta orain, a r rakas ta osoz ospatzen dira. Txatxo izenekoak dira egun haue t an pertsonaia nagusiak herrian. Haiek dira, ha in zuzen, a r rau-tza eta txistorra biltzeaz ar-duratzen. X

Nafarkaria

Baigorriko herria kantuz gaiteroekin

Herri baten abentura musikala Igandean 'Baigorriko soinu eta kantu' diskoa aurkeztuko dute Baigorriko gaiteroek, 25 urte beteta

aigorriko gaiteroek aurten 25. urteurrena ospatuko dutela eta, lagunek eskatu zieten disko bat ateratze-

ko urtemuga ospatzeko. «Gaitero bezala ez genuen gauza handirik ekartzen ahal, beraz, proiektu zabalagoa osatu dugu herriko musikari eta kantariekin», azaldu du Betti Bi-dart gaiteroak. Eta horrela sortu da igande arratsaldean aurkeztuko duten 'Baigorriko soinu eta kantu' diskoa.

Lutx i F o u r c a d e / Baigorri

EGUN mugitua izanen dute bai-gorr ia r rek d a t o r r e n igandean . Rugbyza leek b e n e t a k o de rb ia i k u s t e k o a u k e r a i z a n e n d u t e arratsaldearekin, eta apus tuak has i dira dagoeneko Donibane-Lohizunen aurka. Ez da dudar ik baigorriar gehienak elkarretara-tuko direla rugby zelaiaren in-guruan , baina part ida amai tu bezain laster elizara joateko au-kera izanen dute. Ez pentsa rugbyzaleak arrats-otoitzen ja-rraitzale amorra tuak direla, bai-na kontzertu ederra entzuteko parada ere izanen dute, baigo-rriarrek emanik.gainera! Izan ere, zortzi hilabeteko lanen ondotik Baigorñko soinu eta kantu diskoa aurkeztuko dute haraneko mu-sikari eta kantariek arratsaldeko 17:00etan.

Abentura hasi zen joan den u r t ean Baigorriko gaitero tal-dearen 25. ur teurrenar i begira. «Irañeko eta Nafarroako gaite-roek eskatu ziguten ospakizun berezia, disko ba t grabatuz adi-bidez. Luzaz elkarrekin mintzatu ondoren, pentsa tu genuen gaita disko ugari bazirela eta ez ge-nuela gauza handir ik ekarriko», aitortu du umilki Betti Bidartek. Alabaina, ospakizun bereziaren ide ia ez z u t e n b a z t e r t u , e t a pro iek tu zabalagoar i p e n t s a t u zu t en . «Gaitaren d isko h u t s a egiteko ordez, pen tsa tu genuen aukera paregabea zela haraneko art is tak biltzeko eta elkarrekin lanean aritzeko».

Eta hala has i zen Baigorriko soinu eta kantu diskoaren aben-tura . Txistulariek, kantariek, ko-ruek eta herriko fanfarreak be-rehala onar tu zuten elkarrekin lanean aritzeko proposamena. «Bakoitza libro zen aire ba t edo kan tu ba t hautatzeko, eta landu ondoren, Niko Etxarten Kilikas estudioetan grabaketak hasi ge-nituen». Hamaika kan tu edo mu-sika zati grabatzen has i ziren joan den udan, eta batzuek Al-tzaiko bidea h a r t u bazuten ere, beste batzuk ez ziren herritik mugitu ere egin. Izan ere, Ibai Gorri eta Iguzki Lore koraek eta Arrola fanfarreak aire ba t graba-tu zuten Baigorriko Bil Etxean.

Oro har, haraneko bederatzi taldek ha r tu dute parte diskoa-ren grabaketan, baina beste anitz kanpoan geratu dira h a u t u bat egin behar zelako. «Kalitatearen aldetik ez da izugarriko lana, baina proiektu komuna egiteko asmoa genuen, baita ha rana ren aberas tasuna erakustekoa ere»,

azaldu dute proiektuaren bul-tzatzaileek. Izan ere, kantugin-tzak eta mus ikak bizirik diraute Baigorriko h a r a n e a n eta diskoa dugu froga ederrena.

Jazz Band doinuak fanfarrearen eskutik • Arrola fanfarreko 40 gaztek parte h a r t u dute grabake-tan, eta azpimarratu behar da zaharrenak 30 ur te dituela. Mu-sika taldea hasi zen 1937an, ba ina garai ha r t an klika h u t s a zen. «Duela h a m a r ba t ur te taldea aldatu zen eta musika t resna ge-hiago sar tu dugu», azaldu du Gilles Mocho fanfarreko ordez-kariak. Musika landuagoa eta aberatsagoa hasi ziren plazara-tzen, lehengo doinu militarrak baztertuz, eta a r rakas ta pollita biltzen dute Euskal Herriko pla-zetan. Hiru aldiz irabazi dute Frantziako Fanfarreen Lehiake-ta, eta diskoaren proposamena gogotik o n a r t u zu te la a i t o r tu zu t en . «Guretzat e spe r i en tz i a interesgarria izan zen, eta gure lanaz nahiko kontent gara», ai-tortu du Kattalin Oronosek.

Miren Aire ere, Aire Ahizpak hirukoteko kidea, pozik da. Gra-b a k e t a r e n l e h e n e spe r i en t z i a izan zuten Txakun taldearekin duela ur te pare batzuk, «baina benetako lana egin dugu aldi ho-ne tan kan tuen kalitatea hobetze-ko, baita teknika ikasteko ere». Izan ere, Kilikas estudioetan sar-tu baino lehen, hiru ahizpek Iru-ñ e k o b i d e a h a r t u z u t e n e t a T x a n t r e a k o jo t e roek in l a n e a n aritu ziren. «Jotaren teknika lan-du dugu Fabian eta Milarekin, eta lana abera tsa izan da gure-tzat», dio. Iruñeko lagunek hasi-tako abentura burura ino e raman zuten eta mandolina eta gitarra jo dute diskoarentzat.

Kan tu her r iko ien gar ran tz ia ere nabar i da diskoan eta bi ko-raek parte ha r tu dute diskoan, bi b e l a u n a l d i r e n l e k u k o t a s u n a k eskainiz. Hamabost gizon helduk osatzen dute Ibai Gorri korua eta elizako kan tua h a u t a t u dute dis-koarentzat. Korala sortu zen bi-garren gerlatik landa baina ha-mar urteko is i l tasunaren ondo-tik, berpiztu zen 1956an. Disko ba t grabatu zuen 1963an eta ge-roztik taldeak i raun du, oztopo guztien gainetik. Eguzki Lore, berriz, hau r ren bozak ditu, eta kan tu ederra abesten dute dis-koan, Biziaren izenean. Haur ko-ralak ez ditu h a m a r ur te baina 50 kidek osatzen dute Mikel Erra-mouspek sortu duen taldea. Ha-ren ar rakas ta handi tuz doa eta sari ugari irabazi ditu hau r ko-

Baigorriko gaiteroak askotan izan dira Hego Euskal Herrian ere. B A I G O R R I K O G A I T E R O A K

Baigorriko soinu eta kantu diskoaren azala.

Miren Aire: «Benetako lana egin dugu aldi honetan kantuen kalitatea hobetzeko, baita teknika ikasteko ere»

Betti Bidart: «Proiektua gauzatu behar zen denok bero-bero ginelarik, bestenaz errekara joanen zen»

r u e n l e h i a k e t e t a h . H a r a n e k o . kantar i ospetsuenek ere h a r t u dute parte dizkoan, eta nola ez aipa E r r a m u n Martikorena, Ma-gali Zubillaga edo Etxeberri ahiz-pak.

Proiektu zabala inolako laguntzarik gabe • A n t z e k o proiektu komun ba t egin da ja -danik Uharten edo Artaxonan, hots , gaitero taldeen inguruan, ba ina lehen aldi da Ipar Euskal Herrian egiten dela. Baigorriko gaiteroek gas tu guztiak bere gain h a r t u dituzte eta 600 disko saldu beharko dituzte berdintzekotan. «Edozein laguntza eskuratzeko, izugarriko dosierra osa tu behar duzu eta denbora anitz galtzen duzu. Proiektua gauzatu behar zen denak bero-bero ginelarik, bestenaz errekara joanen zen gure proiektua», azaldu du Betti Bidartek. E r r an beha r da badela 18 ur te Nafarroaren Eguna an-tolatzen dutela ba ina ez dutela sekulan inolako dira laguntzarik eskura tu . Gauza bera egin dute diskoarekin, ba ina ez dute sobe-ra beldurrik geroari begira. Argi e rakus ten dute erranez ez dutela oraindik pen t sa tu non sa lduko den diskoa. «Ez dugu aipatu ere, sobera gauza ba ikenuen finka-tzeko!», azpimarra tu dute irri-ñoarekin. Alabaina, gauza ba t segurra da: salgai izanen da Baigorriko elizan igande arra-tsa ldean eta diskoa zuzenean e n t z u t e k o a u k e r a p a r e g a b e a izanen da.

Alabaina, duela zortzi hilabete hasi tako aben tura ez da ber tan behera geldituko. Bigarren kon-tzer tuaren proiektua dute uda-b e r r i r a k o e ta I r u ñ e a k o b idea hartzeko asmoa dute jadanik . B a i n a p r o i e k t u a r e n o n d o r i o handiena haraneko jendeen ar-tean nabar i tuko da, eta ez da dudar ik izugarrizko abentura ren abiapena baizik ez dela izanen. X

Nafarkaria OSTIRAU,

UflTARRILAK

Baigorriko herria kantuz gaiteroekin

Betti Bidart • Baigorriko gaiteroa

«Hastapenean ohartu ginen gaitaren doinuak jendea nolabait erotzen zuela»

Lutx i F o u r c a d e / Baigorri

• Nola sartu zen gaita Baigorrin? Garai hor re tan gaita ez zen ba-

tere ezaguna, baina baziren txis-tulariak. Guk Baigorrin txistua jotzen genuen dantzari t a l d e a r e k i n , e t a e g u n batez j in zen Lizarrako dantzari taldea Doniba-ne-Garaz i ra . Gai teroak e n t z u n g e n i t u e n e t a a r r a n t gauza arraroa zen gu re t za t . X a n t z a u k a n genuen, zeren eta h a n ziren gaiteroek f rantsesa bazekiten eta har rema-ne tan sartzeko ez zen ba-tere gaizki. Uztaritzeko l a g u n e k i n g i n e n e t a erran genien Lizarrakoei interesatu ginela gaitan ikasteko. Horiek izan zi-ren gure lehen har rema-nak gaitarekin 1971n. Bi ga i t e ro h o r i e t a r i k b a t Parisen bizi zen, eta ar-t e t a n E u s k a l H e r r i r a j aus t en baitzen, berare-kin hasi ginen gaita jo-tzen.

Ondoko u r t e a n , Bai-gorriko dantzar i ' ta ldea joan zen Altsasuko ikas-tolaren bestara . I rañeko

e z a g u n b a t z u e n b idez i ezagutu genituen Iruñe-ko gaiteroak, Xabier La-k u n t z a e t a J o s e L u i s Fraile. Er ran genien hasi ginela gaita ikasten eta gehiago ikasi nah i genuela, landu. Horre-la has i ginen Iruñera joaten eta gure lehen u r ra t sak izan ziren. • Gaita mundua nahiko murriz-

tua izanez, ez zenuten zailta-sunik izan mundu horretan sartzeko?

Mende honen erdi tsutan, gaita jotzen zen lau familiatan baka-rrik: Elizaga, Agirretxe, Perez eta Montero familiak. Besta hand i guzietan ari ziren, I ruñean, Liza-rran, Tuteran bes teak beste. La-k u n t z a a n a i a k h a s i z i r e n e a n 70eko hamarkadan , beren bai-tarik has i ziren eta desmartxa a r run t desberdina izan zuten. Le-henik t resna ongi ezagutzeko lan anitz izan zuten, eta hasi ziren t resnak egiten. Eskuin eta ezker bildu ahal izan zuten material guztiarekin lehen gaita metodoa egin zuten. Gaita m u n d u a zabal-du eta heda tu nah i zuten, eta 1972an agertu ginelarik, segidan onar tu zuten gure eskaera. Iru-ñera joaten ginenean, e rakus ten ziguten nola zen t resna, materiala eman ziguten (musika, tresna) eta lagundu gintuzten. Hastapen horretan ez ginen ardura joaten Iruñera, u r t ean bizpahiru aldiz bakarrik. Gure xokoan, lanean ari ginen Baigorrin. Denbora be-rean , h a r r e m a n a k h a r t u geni-tuen hango ikasleekin eta laster

R J etti Bidart musika munduan erori zen ttipia zelarik, eta geroztikjarraitzen du musika HSl jotzen eta erakusten. Luzaz txistuajo ondoren, gaitajotzeari ekin zion duela 25 urte, Baigorri eta Uztaritzeko gaiteroekin. Ipar Euskal Herriko gaiteroen bizia barnetik segitu du, eta Baigorriko gaiteroek 25. urteurrena bete dutelarik, hasiera hartako eta oraingo kontuez mintzatu da Betti Bidart gurekin.

etorri ziren Ipar Euskal Herriko b e s t e t a r a . Ikus iz ga i t ak z u e n a r rakas ta handia hemen, pen-tsa tu genuen merezi zuela lan ba-ten egitea gaitaren inguruan. • Nola gertatu da gaitaren zabal-

tzea Iparraldeko plazetan? Has tapen-has tapene t ik biziki

sartze ona izan du. Alta, ez ginen biziki ontsa ari garai horretan! Lehenbiziko u r tean gaita atera genuela Baigorriko bestetan, ba-g inen Baigorr ikoak, Uztari tze-koak, Parisen zen Fernando La-kuntza eta Tolosakoak. Gau gu-zian ari izan ginen gaitan eta jen-de guzia dantzan gelditu gabe. B e s t a f i n i t u g e n u e n go izeko 07:00etan Baigorri osoa treska-tuz eta elizako zubia pasa tu ta , denak errekan sar tu ziren gaite-roen gibeletik! Iduri zuen gaitak jendea erotzen zuela eta ez zen dudarik bazela gune bat gaita-rentzat herriko bestetan. Segidan ondoko ur tee tan galdeginak izan ginen 20 ba t herritan. Bost urtez sar tu ginen Zuberoako 15 ba t he-rritan, Nafarroa Beherako 20 ba t herr i tan eta Uztaritzekoak berdin hasi ziren Lapurdin. Lehenbiziko kont ra tue tan ere oroitzen naiz S a r a k o b e s t e t a r a j o a n g ine la 1978an . F rank i smo denboran , Agirretxe anaiak etortzen ziren urtero eta 35 urtez ari izan ziren Sarako bestetan. J o a n garelarik

Betti Bidartek duela 25 urte ekin zion gaita jotzeari. B O B E D M E !

Ikusiz gaitak hemen zuen arrakasta handia, pentsatu

genuen halio zuela lan haten egitea gaitaren inguruan»

bazen hamar ur te ez zela gehiago gaiterorik izan Saran, eta izuga-rriko a r rakas ta u k a n genuen gai-taren ohidura zutelako. Geroztik urtero Sarara joaten gara.

• 25 urtez, gaiteroen kopurua handitu da Baigorrin eta Ipa-rraldean? Irañeko gaiteroen politika bera

segitu dugu eta ez dugu gaita atxiki guhaurendako. Gaitak ba-zuen bere tokia bes tak animatze-ko, eta, beraz, entseatu gara gu-h a u r lehenik t resna lantzera, ho-betzera. Orain badu zazpi-zortzi ur te gure eskolak m u n t a t u ditu-gula, leku gehienetan.

• Zenbat gaitero talde ateratzen dira orokorki? Badira bi talde Baionan berean,

Uztaritzen biga, Baigorrin biga, Senperen bat, Donapaleun beste ba t eta Saran ere beste bat . Gero badira ikasle andana eskoletan eta denetara pentsatzen du t ba-direla mementuan gutxienez 40 ba t ikasle. Er ran behar da anitz

jende h a s t e n dela ba ina uzten duela. Behar da a rdura izan gaita ongi jotzeko. Ez da uzten ahal eta gero ber r iz ha s i , g o r p u t z a e ta usa iak berriz landu behar baitira. Lan ba ten segitzea galdegiten du eta zai l tasun handiena da. • Nola sartu ziren Baigorriko

gaiteroak ziganteen ibilaldie-tan Iruñeko bestetan? I rañeko Sanferminetan sar tu

ginen ofizialki 1980an, eta erran behar da has i ginelarik sekulan ez genuela pen tsa tuko ere egun ba-tez ariko ginela Sanferminetan. Nafarroa Beherearen eta Nafa-rroaren arteko ha r r eman berezia bada gaiteroen m u n d u a n . Gure desmartxa izan da lotura egitea Nafarroa batuagoari b u r u z eta ha r r eman bereziak ditugu Nafa-rroa osoko gaiteroekin. Ardura ga ldegin z igu ten h a r a t j oa t ea , hango dantzariekin edo bestee-tan, eta desmartxa hortarik landa sortu da Nafarroaren Eguna Bai-gorrin Basaizea ku l tur taldeare-kin.

Alabaina, ez genuen sekulan p e n t s a t u e g u n b a t e z I r u ñ e k o S a n f e r m i n e t a n s a r t u k o ginela. Han bazen hemen ezagutzen ez dugun ofizialtasuna eta inpor-tantzia. Urte batez, zinegotzian k u l t u r a z a r d u r a t z e n zen Perez Baldak galdegin zigun ea a'riko ginen Sanferminetan. Garai ho-

r re tan gaitero gutxiago zen Nafa-. rroa guzian. Segidan baietz e r ran genuen eta hortik has i zen. Ge-roztik, urtero Sanferminetan gai-tarekin aritzen gara. Alabaina, azken ur tee tan tirabira ba tzuk

izan dira. Ez dakit des-mar txa horrengatik den edo beste istorio pertso-nal bategatik, ba ina hala ere m e m e n t u a n beti se-gitzen dugu.

• Gora-behera franko ezagutu ditu Baigorri-ko gaiteroen taldeak 25 urtez? Denetarik izan da Bai-

gorriko gaiteroen bizian eta bizi izan ditugu oren biziki la tzak , gu re tal-dean eta taldearen ingu-r u a n z i r en j e n d e e k i n . Gure lagun handi ba t hil zen 1979an eta ha r tu ge-n u e n p e t a k o b a t . Ondoko ur tean, 1987an, taldeko kide ba t hil zen, Kristof Isteque. Kristofek biziki ma rka tu zuen Baigorriko g a i t e r o e n b iz ia , z e r e n bera sar tu zelarik egin g e n i t u e n i k a r a g a r r i k o lana eta ur ra tsak . Bera-rekin sar tu ginen Iruñe-ko S a n f e r m i n e t a n e t a g a r a i h o r r e t a n k a s i k egun guziz lanean ari gi-nen elkarrekin.

Egia da d e n a k mili-tante ginela. Ni kartze-

latu n induten 1987an, bera hil zen ondoko astean. Ondotik beste gaitero ba tzuk atxilotu zituzten e t a m e m e n t u b a t e z l a u g inen kartzelan. Ikaragarriko laguntza eta ana i t a suna izan genuen beste g a i t e r o e n g a n d i k edo l a g u n e n -gandik. Pentsatzen ahal zen gai-teroen taldea geldituko zela, bai-na Baigorrin ziren beste lagunak lanean lotu ziren eta laguntza ikaragarria izan zuten beste gai-tero guztienganik. Horrelako oren latzak ezagutuz, herri tipi ba tean, denak marka tuak dira. Denak el-kar ezagutzen dugu eta mementu batez batzuek ez zuten begi onez ikus ten ibilmoldea eta borroka mota. Geure b u r u a bazterturik senditzen genuen, baina aitzine-ra segitzeko asmoa genuen. Az-ken ur tee tan eskola m u n t a t u ge-n u e n eta jende anitzek har tzen du parte. Beti par te har tzen dugu herriko bes te tan edo kontzertuak ematen, ateraldiak egiten. Polli-ki-polliki gauzak normalizatu di-ra, nahiz eta ideia desberdinak izan. Jende batzuek uler tu dute egiten genuen lana gauza ba t zela e ta g u r e e n g a i a m e n d u a b e s t e gauza bat . Hartako aur ten egin

" d u g u n diskoa izan da guretzat p u n t u bat biziki inportantea ha-r remane tan sartzeko jende guz-tiekin, loturak egiteko, bakoitzak egiten duen lan guziarekin. x

3 1

Nafarkaria OSTIRALA,

URTARRILAK

Xanti Begiristain

Justizia ez da berdina denentz at

• Egia esan, aspalditik entzun dugu justizia ez dela berdina pertsona guztientzat. Hasiera batean batek ez du hori sinetsi nahi. Are gehiago, horre-iako zerbait gertatu ahai izatea egundoko aldre-beskeria iruditzen zaio, eta uko egiten dio sines-teari. Baina denbora igarotzen den ahala, pertsona arrunt hori konturatzen hasten da baietz, horrela dela. Oso mingarria bada ere, ez du beste erre-mediorik eta aitortu beharra dauka zoritxarrez gure gizarte honetan behintzat, justizia, nahiz eta teorian zuzentasuna den, ez dela inolaz ere berdin administratzen pertsona guztiekin. Eta azken adibideetariko bat hortxe dugu Julen Elgorria-garekin.

Benetan gure harridura ahalmena dagoeneko oso zaildua dago eta horregatik jasaten du ia-ia botatzen zaion guztia, bestela norbaitek esan die-zadala nola irents litekeen gure gizarte horretan gertatzen den guztia.

Hemen pertsonarik itsuenak ikus dezake, eta berdin, gizakirik sentigaitzenak ere sumatu ahal du, bi neurri oso ezberdin erabiltzen direla epai-tzeko eta zigortzeko pertsona batzuk eta beste batzuk egiten dituzten delituengatik. Eta oso adibide argi eta nabarmenak ditugu, besteak beste GAL auziarena eta etakideena. Berdin-berdin erran daiteke intsumisoen afera eta auziari buruz, baina gaurkoz utz dezagun kontua lehendabiziko biekin.

Oroimena pixka bat freskatzeko hona hemen GAL auziari buruzko adibide nabari batzuk: Amedori bota zioten 108 urteko kartzela zigorra eta aspalditik gozatzen ari da hirugarren gradua. Galindo jenerala ere, era berean, aspalditxoan askatu zuten, eta duela egun gutxi modu bertsuan

utzi dute aske, fidantzapean, Julen Eigorriaga, Gipuzkoako gobernadore zibil ohia, zazpi hilabe-teko espetxe zigorra bete eta 25.000.000 pezetako isuna ordaindu ondoren, nahiz eta Lasa eta Za-balaren kasuan inplikatua eta nahasita egon.

Gogora dezagun GAL kasuan auzipetutako guztietatik bik baino ez dutela jarraitzen espe-txean, alegia, Dorado eta Bayok. Beno, eta aka-borako gogora dezagun Tejeroren kasua, nahiz eta GAL aferaren barruan ez egon.

Aipatutako kasu horietan guztietan, ikusten dugu gaitzegiteak handiak eta larriak izan direla, baina hala ere, nahiz eta zigorraren hiru laurde-nak ez bete, edota sendaezinezko gaitzik ez izan, hala ere barkatzen dizkiete beren erruak neurri handi batean, eta hori jakina!, alde batetik, ez dituzte sakabanatu munduko ipurdiraino, eta bestetik, ez da gizarte presiorik izan beren aska-pena aldarrikatzeko, baina hala ere, sarritan ikusten ditugu emaitzak.

Justiziaren aurpegiko beste aldean, aldiz, na-baritzen eta dastatzen dugu guztiz aurkakoa; hau da, preso politikoen artean badira ehun pertsona baino askoz ere gehiago zigorraren hiru laurdenak bete dituztenak, beste batzuk sendaezinezko eri-tasunak dituztenak, preso ugari sakabanatuta daudenak, oso tratu txarrak jasaten dituztenak, beste gauza askoren artean.

Egoera larriagotzeko hortxe ditugu gizartearen eskaerak, eta Gasteizko giza eskubideen aldeko jarrera politikoa, baina berdin da, argi dago gizarte honetan batzuei Justiziak irribarre egin eta la-guntzen diela, eta beste batzuei ordea, kopetiiun paratu eta behaztopoak jartzen dizkiela. Justizia ere salgai dago! •

Joxemiel Bidador

Sakan Mix I: BJas Alegria Lakuntzako apez edestari

• Edor, Izaskun eta Txomin sakanikolei es ker onez. Ezetz irakurri! SAKANAkoa ez da atzo goizean Vascongadetatik arri-batu arrotz samalda eli batek Aralar eta Urbasa-Andia men-dartetako trokak izendatzeko asmaturiko deitura berria. e tahau badiogu, ezta erretolika merke eta ments egitearren, halakorik nahi baino gehiagotan aditzea egokitzen baitzaigu, tamalez or-dea. Bada jakin baitakigu, egun egungo arrandioso enpoildu handiuste paiiardarre astofaldun eta, hondarrean, politiko er-daldun bekaiztik aisaegi bezain usuegi gure mendebaldeko auzanaiengan ediren ohi ciucla euskaigai bakarra. ertaroan be-rebizikoak iparraldekoengan kausitzen zuen gisa berean, eta oroit bestenaz dokumentazio zaharrean Baxenafarroari aipu egiteko hazta daitekeen izen arrunta tierra de bascos dugula. Berriz ere nihil novum sub sole. Are tamalgarriagoa generrake, izan ere mugerrietan sakanarik badira. eta guk dakigunez be-deren. Oliaran aldeko Artetan zein Senosiainen, Belatesakana zein Aransakan dermioak, hurrenez hurren, badaude, eta ziu-rrenik halako gehiagorik datezke oraino. Naski, Arakil ibaiak kurritu nasa arraildu sakonarena ongi aukeratu izena dugula, orografiari gagozkiola behinik behin. Eta gure Sakanan, behi-nola Aranazko herria zen hartan, Lakuntza hiria dugu, eta ho-netan ere, Dendaberri etxea, gure gaurko gizonaren sortetxea izan zena.

Txema Larreak eta Periko Diez-Ultzurrungok arestian apailatu Nafarroako euskal idazleak krestomatiaren lehendabiziko alean zioten landara, edozelan ere, arras gutxitua,'1983.eko azaroaren 9an Blas Alegria beraren jaioterrian Euskaitzaindikoek ospatu omenaldian irakurtu hitzaidietan jasotzen dena dugu lakuntzar honen ezagutarazgarri. Hartan hiriko erretorea zen Eugenio Ulaiarrek emandako berri andana guria bezain maratza badau-kagu batik bat. Gure idazlea 1883.eko otsaiiaren 4an sortu, eta ber herrian 1947.eko urriaren 12an zendu zitzaigun, hirutan hogeitalau urtetan. Aita, Jose Bizente Alegria Gillen, kariista amorratua zuen, eta ama, Anizeta Alegria Razkin, Etxarren-Arakilgo aiaba. Gizon altua eta maikia, aurpegi iatz eta eite seriosa izateagatik ere xelebria eta umore onekoa. Lehendabiziko ikasketak txoko honetara honezkero ekarri Biktoriano Huizi etxarriarrarekin egin zituen Unanun, haatik ez dakigu hark zein neurrian benetan erakarri zuen euskal idazgintzarako. Teologia ozta-ozta nonbait amaitu ostean Lakuntzan geratuko zen betiko. Apez laguntzaile gisa ia beti, erretore lau urtetako epe laburrean ihardun zuen, 1934.etik 1938.era doan laurteko laburrean, Juan Eskala joan eta Nemesio Asurmendi etorri arteko betan. Bien bitartean Arakilgo arziprestazgoaren kapelau izendatu zuten, eta horren kariaz, tenore laburretan izanik ere, Latasa, Ilarregi edota Hiriberrin izandu zen. Iruñeko apezgaitegian 1925.ean sortu eta guda arte iraun Euskeraren Adiskideak ba-tzako taldekidea ere izan genuen. Hartan laguna zuen Migel Intxaurrondo euskara irakaslearen arta betetzeko aukera luzatu bide zioten, baina iangintza horrek altaraturik edota Dionisia bere arrebak zukuruzturik, etzuen zeregin horretan jardun, zoritxarrez, nahiz hainbat tokitan horrela ziurtatzen den orain-dik.

Alegriaren ezagutzen dugun lehendabiziko idazlana Euskal Esna!ea-n agertarazi zuen 1926.ean: Irakurgal alatak: Lakun-tzakopertza. Tolosako Doroteo Ziaurrizi eskeini hau Larrea-Diez Ultzurrungoren bilduman badakarkigu irakurgai. Horrenbes-teko sona izan duen pertzaren pasadizoa Jose Maria Iribarrenek 1940.eko Retablo de curiosidades nahiz 1946.eko Depascuas a ramos liburuetan ezagutzera eman zuen irakurlego erdalduna-ren artean, aidez aitzinetik Alegriak berauk eskeini berria modu nahikoa satirikoan erabiliz: «Lakuntzako pertzak zer piñ egin zun? Ire aitak eta amak egin zuena». Edozein modutan ere, Donostiako izparringian agertu zuena ezta pentsa litekeenez Lakuntzako pertzarekin egitan agitutakoa, baizik eta Damaren istortoa, bere besteiako idazlanetan ere errepikatu zuen izaite mitologikoa: «Ordu asko juatenmenzazkion damatxoari erreka baztarrian txutxunpiko, ugeizko moto gorria aliñokan, oñ txiki txuriyek sartuik ur otzien, onen geñalde agiri zen bere aurpegi zoagarrien iduri eder garbiyei beeire txoatuik. Arren begiyen dizdiikoak norbeit jotzen bazuen, adio, arren biyotza domatuik, betiko garbi enamoatuik. Bera berriz iñortaz ere enamoatzen ez».

Halarik ere. egun Alegriaren ezagutzen ditugun gutiz gehiengo idazkiak Olabe sariketarekin dute zer ikusirik. 1887.eko aza-roaren 15ean Euskara Bazkunak Serafin Olabe izendatu zuen ohorezko bazkide, eta hortik letorke sariketaren izena. Hasle-ra-hasieretatik aurkeztu zuen bere burua honetara, gaurko sariketetako hainbat sasi-idazleok dagigukeen antzera. Horre-lakoa dugu Aña Mari: misiotako antzerkia, Iruñeko Sarasate pasealekuko 15 zenbakian zegoen Ricardo Gartziaren alargu-naren irarkolan argitaratutako liburuxka, 1928.ean Euskararen Adiskideek antolatu antzerki batzaldian saritua hots. Azalaren marrazkia M. Sagastik egina duen honek Migel Intxaurrondo irakaslea zuen aitaponte baikor. Bere 64 orrialdetan barrena Lakuntzako Baratzarrekalde baserrian bizi den familiaren berri ematen du antzertilan zalui laster honek. •

3 1

Nafarkaria OSTIRAU,

UflTARRILAK

Kauteren jaia bihar Iruñeko Kauterak taldeak berreskuratutako suzko erraldoiak dira berrikuntza nagusia

zken urteetan bezala, eta Iruñeko Kauterak

taldearen eskutik, kauteren jaia ospatuko dute iruinda-rrek bihar. Hungariar ijitoen bisita jaso ezezik, garai ba-teko Iruñean egondako Suzko Erraldoien Konpar-tsako hainbat kide ezagu-tzeko aukera izanen dute. Iruñeko Kauterak taldeko kideek lan handia egin dute galduta ziren pertsonaia hauek geureganatzeko.

F e r n a n d o H u a l d e / Iruñea

AZKEN ur tee tan bezala, kaute-ren jaia ospatuko dute bihar iruindarrek. Hungariatik etorri-tako ijitoek erabat i txuraldatuko dute egun batez Nafarroako hiri-buruko giroa. Goizeko hamarre-tan bilduko dira talde guztiak San Lorenzo kalean. Bertan iza-nen dira, tar tean, heraldoa, tal-dearen buru , a rma Erregea, Na-fa r roako Mar iska la , botargas, ha inbat lagunabar , likorea ba-na tuko du ten kant inerak eta beste, guztiak Erdi Aroko soine-kin jantzita.

Eguerdian, aurtengo kauteren ja ian berr ikuntza nagusia izanen diren erraldoien suzko bataioa eginen dute Katedralaren au-rrean. Suginak su emanen dio erraldoien pirotekniari eta Dan-tza kanonikoaren erritmoari ja-rraikiz dantza eginen dute. On-doren, zaldikoek animalien dan-tza eginen dute. Azkenik, Abli-taseko Medianike dantza taldeak makila-dantza dantzatuko du.

K a u t e r e n t a l d e e z b e r d i n e k a r r a t s a l d e k o b o s t e t a n i zanen dute hurrengo zita. Alde Zaha-rrean bar rena kalejira eginen dute, Gaztelu plazan bukatzeko. G a u e k o h a m a r r e t a n , m u s i k a bandak abiatuko dira Iruñeko kaleetan zehar, tar tean, J a r a u t a 69, Baraña in Txaranga eta Ziri-pot. Ordu berean, inauterietako dantzaldia izanen da S a n Fran-tz isko p l a z a n . B e r t a n eg inen duten Larrain dantzak amaiera emanen die aurtengo inauteriei.

Alde Zaharrean ezezik, Txan-trea, Sanduzelai eta Milagrosa auzoetan ere egitarau berezia pres ta tu dute biharko egunera-ko.

Suzko Erraldoiak berreskuratu dituzte • Aipatu bezala, kaute-ren jaiak berr ikuntza nagusia ekarriko du bihar Iruñeko kalee-tara: bi mendeetan zehar galduta egon ondoren, Suzko Erraldoiak agertuko dira berriro ere iruin-darren aurrera .

I r u ñ e k o K a u t e r a k t a l d e a k , aurreko ekitaldietan bezala, be-rr ikuntza bereziak sar tu nahi izan ditu aurtengo egitarauan ere. Kauterek egindako lanaren ondorioz, h a i n b a t m e n d e e t a n erraldoi konpar tsa ezaguna izan zena ber reskura tu dute iruin-darrek. Maite Pascual Bonis his-torialariak hainbat ur te tan egin du ikerketa eta lortutako datuei esker, pertsonaia h a u e n historia

Sanduzelai auzoko kauteren taldea, iazko jaian. Grdian, Margarito hartza. F E R N A N D O H U A L D E

Banda eta txarangak Iruñeko karriketan barrena ibiliko dira bihar berriro. : F E R N A N D O H U A L D E

fideltasun osoz berridatzi du. Maite Pascualen hitzetan, Suzko Erraldoiak «oso pertsonaia bere-ziak dira, eta ia gure hirikoak bakar r ik» . Izan ere , Uda leko erraldoien k o n p a r t s a ka lee tan zehar ikustera ohitu gara, eta ahantzi egin dugu joan den men-dean eta baita lehenago ere, Iru-ñean beste konpartsarik baze-goela, Iruñeko Katedralarena edo Suzko Erraldoiena kasu.

S u z k o Er ra ldo i ak , zehazki , norbanakoen edo gremioen eki-m e n e z eg i t en z i r e n . U r t e r o , erraldoi bikote bat edo bi atera-tzen zuten karriketara. Pirotek-nia sistema zara ta tsua zuten erraldoiek eta besta egin ondoren Gaztelu plazara ailegatzen zire-nean, erre egiten zituzten.

Hori dela eta, antzina gure ar-tean ezagunak izan ziren pertso-na iak be r reskura tzeko bideari jarraikiz, Iruñeko Kauterak tal-

deak konpar tsa berri honetako lehen bi erraldoiak ateratzeko erabakia ha r tu du aur ten. Iruñe-ko inauterietan bakarr ik erabil-tzeko egin dituzte, eta beste ga-raietakoak ez bezala, hauek ez dituzte erreko jaia amaitzean. «Gure asmoa», azaldu du Iruñeko Kauterak taldeko Koldo Mon-realek, «konpartsa datorren ur-tean osatzea da. Horretarako, beste bi erraldoi eginen ditugu. Datozen ur tee tan ere, Iruñeko Katedraleko konpar tsa berres-kuratzeko asmoa dugu, Iruñeko Udalaren edo beste erakunderen baten laguntza jasotzen badugu behintzat».

Bihar Iruñeko karr iketan ikusi ahal izanen diren lehenengo bi suzko erraldoiak On Lancelot eta Arazuriko Graciosa anderea iza-nen dira. Erraldoien diseinua Ana Garcia-Frescak egin du eta Kukubiltxo taldearen tailerrean

eraiki dituzte. Astoak eta arropa —ezin da erre—, berriz, I ruñean egin dituzte. Erraldoi bakoitzak hiru metro eta hogei zentimetro-ko altuera du.

On Lancelot erraldoiari dago-kionez, Erdi Aroko gerlaria da eta ohiko arropa f rantsesa da rama gainean. Antza denez, Iruñeko Katedraleko Ate Ederrean ager-tzen diren gerlarien irudietan du jatorria. Jose Luis Fraile Iruñeko Kauterak taldeko kideak azaltzen duenez, «Carlos Ill.aren seme izan zen Lancelot izeneko gizon

. ba t egon zen, Iruñeko apezpiku izan zena. Eta berak, ha in zuzen, Arazuriko j au reg ia eraiki tzeko agindua eman zuen». Arazuñko Graciosa anderea, berriz, pertso-naia ikusgarri eta dotorea da. Gona beltza eta jipoi gorria ditu soinean, eta ilea, I ruñerr ian XIV, XV eta XVI. mendee tan apaintzen zuten moduan dauka apa indua .

Beran, aurten beranduago

Edurne Elizondo / Iruñea,- Hiri-b u r u a n bezala, Beran ere Hungariako bisitariek iraga-rriko dute mozorro egunen hasiera. Aurten, dena den, inoiz baina beranduago iritsi-ko dira kauterak herrira, inauteriak hasiko diren aste-b u r u berean, eta ez aurre-koan, ohi denez. Beraz, otsai-laren 8an ospatuko dute aur-tengo kauteren jaia.

Momo erregeak bidalita eto-rriko dira kau te rak Berara. Ilekueta auzoan egin dute guztiek zita, arratsaldeko zaz-piak aldera. Legia karrikatik barrena, Herriko Etxeko pla-zaraino iritsiko dira. Bidean, beratarrek hainbes te maite dituzten abestiak kan ta tuko dituzte hungar iar bisitari be-reziek, pandere ta eta zartagi eta mailuen hotsak lagundu-ta.

Urtero bezala ere, herri as-kotako inauter ietan protago-nis ta den har tza izanen da Beran ere datorren as tebu-ruan . Hungariar ijitoek ongi erakuts i diote, eta h a u r r a k ikaratu ezezik, dantza egiten ere badaki. Herriko Etxeko plazara ailegatuta erakutsiko du beratarren ar tean har tzak bere trebezia.

Hartzak bezala, kauterek ere dantza eginen dute Herri-ko Etxeko plazan.-baratxuri zopa das ta tu aurretik, azken ur tee tan bezala. Berako txa-rangak bi polka a s m a t u zi-tuen inauteri egun honeta-rako propio, eta Gure Txokoa taldeko dantzariek, berriz, ko-reografia. .

Dantzarako ezezik, maita-sunerako tar tea ere izanen da Berako kaute ren jaian, h u n -gariar ijitoen erritoari jarrai-kiz, bi kau te ren arteko ezkon-tza eginen baitute. Baina, beti bezala, aurtengo bikotea zein izanen den azken unera arte sorpresa izanen da. Ezkontza ospatzeko, bara txur i zopa j a n eta ikusleen ar tean bana tuko dute kauterek, jaiari amaiera emateko.

Kauteren egun hone tan parte ha r tu nah i du tunek otsailaren 5 eta 6an izanen dituzte entseiuak, arratsal-deko zazpi eta erdiak aldera, Iamo(tenea Gure Txokoaren egoitzan.

Aurten hungar iar ijitoak be randu etorriko direnez, as-teburu berean kaute ren eta iñude eta artzainen ja iak os-pa tuko dituzte Beran. Azken hau , ha in zuzen ere, otsaila-ren 9an izanen da, inauterien lehen egunean.

Iaz 32 bikote bildu zituen Gure Txokoa taldeak iñude eta artzainen dantza herriko karr ika guztietan zehar ager-tzeko.

Goizeko hamar re tan hasiko dira herriko gazteak dan tzan eta goiz osoa eman ondoren, Zalain ja te txean bazkalduko dute eguerdi par tean. Dan-tzariekin batera, Lamixine Berako Antzerki Taldeko ki-deak aterako dira kalera, eta garai bateko herriko pertso-naia nagusien paperak an-tzeztuko dituzte, hala nola. medikua, alkatea, edo ape-

• zarena. X

3 1

Nafarkaria

• Rafael Cortijo Gorraiz • Gurutze Gorriko kidea

«Esperientzia aberasgarria izanen da» afael Cortijo Gorraiz

l A l iruindarra Espainia-ko Gurutze Gorriko koordi-natzaile izendatu dute Afri-kako Laku Handien eskual-derako. Madrilen jasotako laguntza guztia hara bidal-tzea izanen da bere lana. Horretarako, printzipioz, bi hilabete emanen ditu Es-painiako hiriburuan.

E d u r n e E l i z o n d o / Iruñea

IRUÑEKO Yanguas eta Miranda k a l e a n G u r u t z e Gor r i ak d u e n egoitzan ha r tu gaitu Rafael Cor-tijok, Madrilerantz abiatu aurre-tik. Datorren astelehenean ber-tan izanen da. Eta kontent gaine-ra, beretzat esperientzia berri h a u hagitz aberasgarria izanen dela ziur baita.

• Zehazki, zer lan eginen duzu Madrilen? Madrilen laguntza humani ta -

rioa koordinatuko dut, h a u da, Laku Handien eskualdera bidali-ko den guztia koordinatuko dut . Hor re ta rako , f u n t s e a n , b e r t a n Gurutze Gorriko ordezkarien in-formazioa jasoko dut, eta beraiek eskatu takoaren arabera laguntza bidaliko dugu guk. Une hone tan plastikoa eskatzen dute gehien-bat, etxolak egin ahal izateko, bai ta ura , arropa, j anar ia eta abar ere. Gurutze Gorriaren asmoa as-tero igorpen ba t egitea da, baina badakigu zaila izanen dela. Hau laguntzarik larriena izanen da, gehien behar dutena. Baina epe ertainera eta epe luzera begira ere b a d i t u g u p r o i e k t u a k , z o n a r e n garapena bultzatzeko. Gure as-moa, dena den, ez da ber tara jen-de asko bidaltzea, bertakoekin lan egitea baizik. Horrela, guk al-de egiten dugunean , nolabaiteko egitura gelditzen da aurrera egin ahal izan dezaten. • Iruñetik Madrilera, Ruandara

bidaltzen den laguntza koordi-natzeko. Ezustekoa izan al da zuretzat zure izendapena? No-

«Medicos del Mundoko kideak hil nahi zituztelako hil zituzten, ez zen hereizi gabeko hilketa izan, eta horrek asko

kezkatzen nau»

la hartu duzu berria? Gurutze Gorrian gaztetxo ba t

nintzenean sa r tu nintzen eta oso lan ezberdinak egin ditut taldea-ren ba r ruan . Berriki, garapene-rako proiektuen ordezkarientzat ikastaro bat egin nuen . Abendua-ren 22an itzuli nintzen Iruñera, eta hamabos t egunera, Madrile-tik dei egin zidaten. Bai, ezuste-koa izan zen, has ieran ez n u e n sinesten ere. Orain has i naiz si-nesten. Baina pozik nago, espe-rintzia ona izanen dela us te bai-tut, bai niretzat, bai Nafarroako Gurutze Gorriarentzat. • Ruanda eta Zairen milioi bat

lagunetik goiti daude lagun-tzaren premian, euren etxetik kanpo, aipatu duzuenez. Jende horri laguntza bidaltzea al da zuen funtsezko xedea?

Gurutze Gorriko Ruandarako koordinatzaile izanen da Rafael Cortijo Madrilen. L u i s A Z A N Z A :

Egia da herritik kanpo jende asko dagoela eta laguntza behar dutela, ba ina hori ez da arazo ba-karra. Etxean gelditzen direnen egoera ere kezkagarria da, indar-t suenaren legea inposatu bai tute Ruandan . Orain, gainera, Medi-cos del Mundo erakundeko hi ru boluntarioen hilketaren ondoren, oso kezkatuta daude denak, zer gertatuko den beldur. Alde horre-tatik, e r r anbeha r r a dago Gurutze Gorriaren bandera asko errespe-tatzen dutela m u n d u osoan, bai-na bandera horrek ezin ditu balak geldiarazi. Eta lan asko dago egi-teko.

• Denbora nahikoa izanen al da bi hilabete? Agian ez, baina epe ba t ezarri

behar ra dago beti. Denbora ge-hiago behar izanez gero, izanen da luzatzeko aukera . Dena den, ongi aprobetxatuz gero bi hilabe-tetan gauza asko egin daitekeela us te dut . Eta niretzat oso hilabete garrantzi tsuak izanen dira. La-n a r e n b e r r i e m a n z i d a t e n e a n esan zidaten ez nintzela Ruanda-ra joanen, ba ina agian izanen du t

aukera , h a r a j oan eta ber tako errealitatea ezagutzeko. Honela, agian, h a r a joan eta be r t an zer dagoen ikusita, arazoaren irudi zehatza egin dezakegu, hemen-goak h a n gertatzen ari denaz be-ne t an jabetzeko.

• Medicos del Mundo gobernuz kanpoko erakundeko hiru ki-deen hilketa aipatu duzu. An-tza denez, boluntarioak bila-katu dira orain hiltzaileen xe-de. Nola bizi duzue zuek egoera hori?

Argi dago, Medicos del Mundo-ko kideak hil dira hil egin nah i zituztelako, ez dira bereizi gabeko hilketak izan. Eta n i oso kezka-tu ta nago, asko kezkatzen n a u pentsa tzeak nire lankide ba t edo zuen lankide ba t erahil dezake-t e l a , ha regoak l a g u n t z e n edo hango egoera e rakus ten sa ia tu i zan d i r e l ako b a k a r r i k . Agian norbai tek ez du Ruandako arazoa konpontzerik nahi .

• Naz ioar teko k o m u n i t a t e a k Ruandako gatazkan betetzen duen edo bete dezakeen egin-kizunaz ere asko hitz egin da.

Zer deritzozu zuk? Hasteko, e r ran beha r du t herri

guztietara joan garenean guztia h a n k a z g o r a j a r r i dugula. Ni, koo-perante naizen aldetik, ikastera joaten naiz beti leku guztietara. Baina historiari erreparatuz gero, argi dago leku guztietara ber ta-koak zapaltzera joan garela, in-da r t suenaren legea ezartzera. II-do horretatik, gertatzen ari dena-ren zati ba ten erantzuletzat jo-tzen dut nere bu rua . Nazioarteko komuni ta tearen paperar i bu ruz hitz egiterakoan, us te du t denbo-ra asko izan dutela zerbait egite-ko. Han ziren misiolari edo koo-p e r a n t e e k a s k o t a n e r r a n d u t e egoera ez zela batere ona. Baina telebistan irudi izugarri horiek guztiak ikusi arte ez da deus egin. Orain gertatzen ari den guztia l e h e n a g o a u r r e i k u s t e r i k beze-goela us te dut . Bada, gainera, ni asko kezkatzen n a u e n arazo bat . Alde batetik Ruanda ren egoera tamalgarria da, jende gosez hil-tzen da, baina, bestetik, a rmak ailegatzen dira. Nik ez du t uler-tzen. x

Rajael Cortijo 30 urteko iruirida-

rra da, Carmen kaleanjaioa.

Gurutze Gotria haur bat besterik

ez zenean ezagutu zuen, eta ge-

roztik, hamaika lan egin ditu

bertan. Ruandarako Guru-

tze Gorriko laguntza hutna-

nitarioaren koordinatzaile

izendatu arte, Nafarmako

Gurutze Gorriko Sorospen

eta Larrialdietako ardura-

dnna zen.

*

Baina Gurutze Gorriko kide

ezezik, zerbitzañ ere bada

Iruñeko ostatu ezagun ba-

tean. Madrilera joateko,

hain zuzen, zerbitzari lana

uizi behar izan ciu. Orain-

goz, dena den, ez da damu-

tu, lan berria esperientzia

ona izanen dela ziur baiia.

Ostatuko lana ezezik, zu-

zenbide karrera ere Iruñean

utziko du Madrilen dagoen

bitartean. Baina Rafa ( oni-

jok aitortu duenez, azken

uñeetan ez dio arreta han-

dirik eskaini. Gurasoak eta

hten lan berria hartzeko.