munduko dortokak bataguridae familia · 2017. 9. 30. · munduko dortokak bataguridae familia...

MUNDUKO DORTOKAKBataguridae familia

MUNDUKO DORTOKAKBataguridae familia

Egilea: Fernando Pedro Pérez.Itzultzailea: Pilar Llamazares. Argitaratzailea: ADEVE

Lehen argitaraldia: 2008ko maiatza. ISBN: 978-84-92401-33-8. Legezko gordailua: BI-902-08.

A.D.E.V.E.

IRAUNGITZEKO ZORIAN DAUDEN ESPEZIEAKDEFENDATZEKO ELKARTEA

Egilea: Fernando Pedro Pérez

Gaur egungo lurreko eta uretakodortokak narrasti kelonioen taldezaharretik bizirik iraun duten

azken espezieak dira. Gainerako espe-zieetatik burua, isatsa eta hankak izanezik, gorputzeko gainerako atal guztiakgoitik eta behetik oskolez inguraturikedukitzean bereizten dira. kelonioaskok burua eta hankak oskolarenbarrunbera sar ditzakete, eta hala gor-putz osoa babes dezakete arriskuetatik.

Dortoka antzeko narrastien lehenbizikofosilak duela 215 milioi urtekoak dira,Triasikoaren azken aldikoak; gaur egun-go espezieak antzinako dortoka haienondorengoak dira.

Kelonioen ordenako dortoka haiek ereegungoen antzeko oskola zuten gorpu-

tzaren babesgarri, baina ezin zutenezkutatu burua barruan, eta hortzakzituzten.

Adituek oraindik ez dute argitu zeintzukizan ziren dortoka zahar haien aurreko-ak, baina paleontologo askok uste dutejatorria narrasti anapsidoen lehen talde-etako batean egon behar dela(Permikoa), batez ere eskeletoan antze-man dituzten antzeko ezaugarriak direlaeta.

Gaur egunean bizi diren dortoka guztie-tatik arrakastatsuenak kriptodiroen tal-dekoak izan dira; izan ere egungo dor-toka gehienak talde horretakoak dira. Iadenek sar dezakete burua oskolarenbarruan, lepoa makurtuz eta goitikbehera uzkurtuz.

4MUNDUKO DORTOKAK-Bataguridae Familia3 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

KELONIOEN JAKELONIOEN JATTORRIAORRIA ETETAA BILAKAERABILAKAERA

Oskola, dortoketan gorputz-taxueraren giltzarria

Dortokak dira oskol-armadura dutenornodun bakarrak. Oskola 51-61 hezu-rrez osaturik dago eta bi atal ditu: bizka-rraldea, bizkarra babesten duena, etapetoa, sabelaldea babesten duena. Biatalok petoen luzapen-hezurren bitartezlotzen zaizkio elkarri, gorputzaren albo-etan dauden hezurrezko zubien bitartez.Bizkarraldeko oskola azaleko geruzadermikoan sortutako hezurrez osaturikdago; hezurrok elkarrekin eta saihets

eta ornoekin bat egin daude. Oskolekohezurrak epidermisetik sortutako ezkatahandiek estaltzen eta sendotzen dituzte.Petoa eskapula-gerriko hezurrez etasabelaldeko saihetsez osaturik dago.

Babes-armadura honek hain izan zuenarrakasta handia, ezen dortoken gor-putz-taxueraren giltzarri bihurtu baitzen.Hasieran istingadietako animalia erdi-uretakoak izanik, espezie batzuk erabatlehorreko bilakatu ziren eta baso, larreeta basamortuetan bizitzen hasi ziren;beste batzuek, aldiz, uretara jo zuten

eta estuarioak,ibaiak eta itsasoakolonizatu zituz-ten.

Alabaina, hasie-ran arrakastatsusuertatu zen oskolgogorra arras txi-kitu da gaur egun-go espezie moder-noetan.

Testudinido han-d i e k ,Ga lapagoetakodortoka erraldoiakbezala, oskol han-diari eutsi diote,baina ordainetanerabat arindubehar izan duteeuren pisua, etahorretarako hezu-rrak mehetu zaiz-


MUNDUKO DORTOKAK


kie. Gehien bat uretan bizi diren espe-zieetan (itsasoko dortokak) oskolekohezurrak txikitu egin dira eta eremuhandiak daude beraien artean.

Horrez gainera, espezie bakoitzarenbizimoduak aldaketak ekartzen sortuditu beraren oskolean. Esaterako, leho-rreko dortokek oskol oso ahurrak dituz-te, harrapariek ausiki egin ez diezaieten,eta uretakoek oskol zapal eta hidrodina-mikoak dituzte (apoarmatuak).

Arnasketa: birikak eta azala

Lehorreko espezien ondorengoak dire-nez, dortokek biriken bidez hartzen dutearnasa. Hala ere, oskolaren zurruntasu-na dela eta, arnasa hartzeko modua ezda gainerako ornodunena bezalakoa.Dortoka gehienek biriketako presioarenaldaketak hanketako poltsetan handi-tzen eta uzkurtzen diren muskuluenbidez sortzen dituzte. Gainera, sabelal-deko muskuluek birikak zanpatzendituzte, barruko organoak haien aurka

bultzatuz, etahorrela arnas-keta-mugimen-duei laguntzendiete.

Horrez gaine-ra, uretakoespezieek biri-ken bidez ezezik azalaren,eztarriko gai-nestaldurareneta kloakakopoltsa hormameheen bidezere eurengana-tzen dute oxi-genoa (horrela-ko poltsak apo-a r m a t u e kd i t u z t e ) .B i t a r t e k obakoitzaz zeingradutan balia-tzen diren,


MUNDUKO DORTOKAK


espezieen araberakoa da.

Uretako dortoka batek urpean igarodezakeen denbora espeziearen, urarentenperaturaren eta bertan disolbaturikdagoen oxigenoaren araberakoa da.Apoarmatu korrontezaleak eta apoar-matu istilzaleak urpean hibernatzendute lozorroturik, eta asteak eman ditza-kete azaleratu gabe.

Bizitza luzekoak eta oso gogorrak

Dortokak uste askoan bizitzen dira, han-diak zein txikia. Hain zuzen ereGalapago uharteetako dortoka erral-doiak 150 urte bizi daitezke (badago160 urte inguru bizi izan zen baten berri:heldua zela harrapatu zuten Seychellesuharteetan 1766. urtean eta ezustekobatean hil zen 154 urte geroago, 1918.urtean), eta txikiak ere 100 urte bainodenbora luzeagoan bizi daitezke, apoar-matu istilzalea kasurako.

Hain bizitza luzea izatearen arrazoieta-ko bat hazkuntza geldokoak izatea da.Oro har, dortoken hazkuntza-tasa nahi-koa aldatzen da dortoken artean, areerrunaldi bereko indibiduoen artean ere.Aztertu denaren arabera, hazkuntzaneragina dute habitatak, tenperaturak,prezipitazioek, eguzkimenduak, janarimotak eta kopuruak, eta sexuak. Arauorokorra da dortokak azkar hazten dire-la heldutasun sexualera iritsi arte etaondoren hazkundea erabat geldotzendela.

Geroago espezie txikiek hazteari uztendiote batzuetan, baina handiak bizitzaosoan hazten dira pisuan eta luzeran.

Dortoken hazkundea oskoleko ezkutukorneoetan islatzen da. Dortokaren haz-kundea gelditzen den bakoitzean,neguan esaterako, hazkunde-uztai batsortzen da ezkutuetan. Ezkutuak muda-tzen ez zaizkien espezieetan (lehorrekoeta erdi-uretako gehienak: apoarmatuistilzalea eta apoarmatu korrontezalea)uztaiok pilatu egiten dira, eta hala bakoi-tzaren adina eta hazkunde-tasa kalkuladaitezke. Dortoken beste ezaugarriharrigarri bat mutilazio larriei eta egural-di kaskarrei aurre egiteko gaitasuna da.Zientifikoki egiaztaturik dago burmuingabeko areak 6 hilabetez bizi daitezkee-la, eta bururik gabe aste batzuk.Lehorreko dortoka batzuekin egin direnesperimentuetan ordu batzuez 3 ºC-taneduki eta ondoren 20 ºC-tan jarri dituztebat-batean, eta dortokak azkar askoetorri dira euren onera. Nolanahi ere,tenperatura handiek heriotza ekar die-zaiekete, batez ere airea legor badago.Gorputzaren tenperatura 40 ºC-tik gorajartzen denean, hil egiten dira.

Halaber, dortokak luzaroan egon daitez-ke jan gabe (apoarmatu istilzalea 6 urteegon daiteke ezer jan gabe), eta bizirikiraun dezakete oxigeno urriko ingurune-etan. Dortoka batzuek 20 ordu iraundute bizirik nitrogeno hutsezko inguru-nean.


MUNDUKO DORTOKAK


Dortoka espezie guztiek errutendituzte arrautzak lehorrean.Gehienek errunaldi bat izaten

dute urtean, beti urtaro berean, bainagerta liteke eme bakan batzuk urtero ezernaltzea.

Alde epelean bizi diren espezietan,eztei-jokoak eta errunaldia udazkeneanizaten dira, eta espezie tropikaletan,aldiz, euri-sasoian. Nolanahi ere, espe-zie batzuk urte osoan zehar ugaltzendira (suge-lepodun dortoka).

Honetaz ari garela, aipagarria daCarolinako diamante terrapene emea-ren jarrera: arraren esperma luzaroangorde dezake eta horrela ez du urteroparekatu beharrik. Uretako dortokaespezie askotan, esaterako emididoenfamiliako askotan, arrak emeak bainotxikiagoak izaten dira eta eztei-erakus-taldi konplexua egiten dute. Arrak aurre-

ko hanketako erpeak erakusten dizkioemeari bere burua nabarmentzeko.

Emearen aurrean edo gainetik atze-atzeka igerian ari delarik, erpeak abani-koan zabaltzen ditu haren muturrarenaurrean; emea estalaldirako prest bada-go, hondoratu egiten da. Orduan arragainean jartzen zaio emeari atzetik,atzaparrez oskolaren aurrealde ertzariheltzen dio, eta gero isatsa harenarenazpian jartzen du, uzki biak ukitzeko.Ondoren zakila sartzen dio; dortokaarrek, gainerako narrastiek ez bezala,zakil bakarra dute. Kopulak ordubeteeta gehiago iraun dezake; aldi horretanbikoteak ur azalera igotzen dira noizeanbehin arnasa hartzeko.

Emididoen arrautzak luzangak dira; itsa-soko dortokenak eta oskol bigunekodortokenak, berriz, biribilagoak dira

Inkubazioam, hazkuntza ten-peraturaren araberakoa izatenda, eta familia batzuetan (emi-didoak, itsasoko dortokak, dor-toka harrapariak) umeensexuan ere izaten du eragina.Horren adierazgarri dortokainozoaren kasua aipatukodugu. Arrautzak 32 ºC-tan inku-batzen direnean, emeak baizikez dira sortzen. Aldiz, 28 ºC-tan inkubatuz gero arrak bes-terik ez. Ar bezainbat eme sor-tzeko, inkubazioan arrautzak30 ºC-tan egon behar dira.


MUNDUKO DORTOKAK

UGALKETUGALKETAA

Dortoka gutxidira harrapakinarinak ehiza-

tzeko behar bezainazkar eta bizkorrak,eta ondorioz espeziegehienak landarezedo animalia geldoezelikatzen dira (zizare-ak, moluskuak -barraskiloak- edointsektuen larbak). Jatean, uretako espeziegehienek ahoa zabaltzendute eta zurgatu egiten dute.Ahoa ziztu bizian ireki eta aldiberean eztarria luzatuz jana-ria esofagoan barna arrasta-tzen duen presioa sortzendute.

Talde-portaerari dagokionez,dortoka ez dira oso taldezale-ak. Uretako dortokek, askodirenean, elkarretara jotzendute parekatu eta ugaldu ezbeste gauza batzuetarako(sarritan koloniak sortzendituzte hibernatzeko edoeguzkia hartzeko), baina ezdakigu taldekoiak diren alatokirik egokienera bildu bes-terik ez duten egiten.


MUNDUKO DORTOKAK

ELIKADURAELIKADURA ETETAA TTALDE-PORTALDE-PORTAERAAERA

Kelonioen ordena narrasti anapsi-doen subklasearen barruandago; subklase horrek anfibioen

zuzen-zuzeneko ondorengoak biltzenditu eta bertako kideek haien ezauga-rrietako batzuk dituzte oraindik.Ordenan 247 dortoka espezie ingurudaude, uretakoak zein lehorrekoak; 13familia daude bi subordenetan: lepoabilkordun dortokak (Cryptodira) eta lepo

luze eta lepo ezkutatudun dortoka(Pleurodira). Lehenbiziko subordenako-ek oskolaren barnera biltzen dute burualepoa S bertikalean tolestuz; 11-12ezkutu dituzte eta 8-9 hezur petoan.Beste subordenakoek burua oskolarenbabespera biltzen dute lepoa albo-albo-ka okertuz; 13 ezkutu dituzte eta 9-11hezur petoan. Pelbisa eta oskola bateginda dituzte.


MUNDUKO DORTOKAK

247 ESPEZIE 13 F247 ESPEZIE 13 FAMILIAAMILIA

Hauexek dira ordena honetako 13 familiak:


MUNDUKO DORTOKAK

247 ESPEZIE 13 F247 ESPEZIE 13 FAMILIAAMILIA

1) Chelidae (suge-lepodun dortokak), 35 espezie 9 generotan.

2) Pelomedusidae (lepo ezkutatudun dortokak), 20 espezie 5 generotan.

3) Carettochelydae (Papuako egiazko kareta), espezie bat.

4) Cheloniidae (itsasoko dortokak), 7 espezie 4 generotan.

5) Dermochelydae (larruzko dortoka), espezie bat.

6) Chelidridae (dortoka harrapariak), 2 espezie 2 generotan.

7) Dermatemydidae (tabasko dortoka), espezie bat.

8) Kinosternidae (Amerikako musketa-dortokak eta lokatz-dortokak),

22 espezie 2 generotan.

9) Bataguridae, 54 espezie 2 3generotan.

10) Platysternidae (dortoka buru handia), espezie bat.

11) Testudinidae (testudinidoak), 43 espezie 10 generotan.

12) Trionychidae (oskol biguneko dortokak), 23 espezie 6 generotan.

13) Emididae (emididoak), 36 espezie 11 generotan.

MUNDUKO DORTOKAK

izan ohi dela-, hori-beixa edo zurixkabihurtzen da.TAMAINA: Emeak, arrak baino handia-goak direla, 60cm-ko luzera izatera aile-ga daitezke.BIOLOGIA: Udazkeneanespezie honen araldia gerta-tzen da. Orduan ar eta emegehienek ibaiko korronteakigotzen dituzte, eta ertz harea-tsu lasaietara joaten dira.Hantxe estalketak gertatzendira, baina abenduarenamaierara arte errunaldiak ezdira gertatzen eta martzoarenhasierara luza daitezke.Dortoka honek benetako ugal-tzeko migrazioak ,ibaian gora,egiten ditu. Izan ere, aurkitudiren ale batzuk 80km-ra arteigo dira, ugaltzeko.Urtero hiru errunaldi egin ohi

ditu. Errunaldi bakoitzean 14-34 inguruarrautza ezartzen ditu, 50-70 mm-ko dia-metroa.Habiaren itxurak itsas dortoken habiarenantza du. Izan ere, lehenengo zuloakEZAUGARRIAK:

Ibaiko Terrapeneauretako dortoka da.Bere oskola obalatuada, aurreko aldeankonkortu samarraeta atzeko aldeanzapala da. Grisaxkakolore ilunekoa, tonunabarrekin. Bereg o r p u t z a d a r r e nhatzek mintz interdi-gital handiak dituzte eta Caretochelysinsculpa dortoka australiarraren antzadute. Bere hankek dortoka igerilarienantza dute, ur gezetako dortoken antzaeduki beharrean. Bere oskolaren plakakleunak dira.

Ale gazteak berdexkakdira, Helduek plastronaondo garatua dute, nonuzki-hozka bat oso txi-kia baitago. Bere gris-nabar koloreko buruanahiko txikia da. Beresudurra oso irtenadago eta goiko aldeandauden ezkatak txikiaketa leunak dira.M a s a i l e z u r r a r e n

azpian dagoen aldea zurixka da.Bere gorputzadar guztiek zehar-ezkatahandi bat dute, gris-berdexka-kolorekoa.Araldian, arren burua, lepoa eta gorpu-tzadarrak oso iluntzen dira, ia beltzezkakolorea lortu arte eta bere irisa -beltza

20MUNDUKO DORTOKAK-Bataguridae Familia

Kryptodiro-taldea plaurodiro taldea baina berriagoa da. talde honetan duelako40 milioi urte agertu zen Emididoen familia dago. Animalia hauen lepoa berti-

kalki joaten da eta oskolaren barruan tolestatzen da.

Familia honetako kideak klasifikazio zaharretan subfamilia bezala, Emididoen

familian sartu zituzten, geroago familiaren kategoria lortu zuten.

Familia honek 54 espezie ditu, Asia tropikaletik eta subtropikaletik, Afrikako

iparraldetik, Europako hegoaldetik eta Amerika tropikaletik banaturik .

KRIPTODIROEN SUBORDENA

BBAATTAAGGUURRIIDDAAEE FFAAMMIILLIIAA

19 ADEVE

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:

ReptiliaAnapsidaChelonii

FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeBatagurBaska

IBAIKO TERRAPENEA Batagur baska

90cm-ko sakonera du, eta ber-tatik bertara beste zulo txikiagobat dago -20cm-ko sakonera-.Ale guztiek ez dute igotzenibaia beren errunaldia ezartze-ko. Birmanian, emeak itsasgo-rarekin, ibaian gora, arrasta-tzen uzten dira eta leku garaibatean beren habiak egitendituzte olatuak ez ailegatzeko.Inkubazioa 70- 112 egun arte-an dabil. Izan ere, arrautzakoso handiak dira.HABITATA: Ibai handietakoestuarioetan, itsasotik osogertu eta leku zingiratsuetanbizi da.ELIKADURA: Bere elikadurabelarjalea da, batez ere. Algak,belarrak, eroritako fruitak,moluskuak, krustazeoak etaarrainak jaten ditu.BANAKETA: Bere banaketa-aldeak Birmania, Thailandiakohegoaldea, Vietnamgo hegola-dea, Malaysia, Sumatra,Bangladesh, Indiako iparral-dea, eta Kanbodia eratzen ditu.

Espezie hau bere banaketa-alde asko-tan agortzeko zorian dago eta horrega-tik UICN-ko mehatxatutako espezieenzerrendan dago, eta CITES-ekoLehenengo gehigarrian dago.Bangladesh-en, araldian, amuen bidezharrapatzen dituzte eta hainbat etniakjaten dituzte, - etnia musulmanak izanezik. Izan ere, musulmanentzat dortokahonen haragi ezpurua da.

IBAIKO TERRAPENEA

21 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

EZAUGARRIAK: Dortoka zin-gitar honek oskol obalatua du,aurreko aldean konkortu samarradago eta atzeko aldean zapala.Marroi-argi kolorekoa, berderantzjotzen da, bizkarraldean beltz kolo-reko hiru marra ditu. Bere hankakgrisak dira, tonu berdexka.Bere ezkatek gurutatzen diren ildas-kak dituzte eta honek bere oskola-ren bizkarraldeari itxura zimurtsuaematen dio. Bular-oskola guztizhori-beix kolorekoa da.Bere burua txikia da eta mutur zorro-tza du. Buruaren beheko aldeaezkatarik gabeko larru fina batenbidez estalita agertzen da. Dena den,buruaren atzeko aldeak ezkata txikiakditu. Bere masailezurretako ertzek zerra-hortzen antza dute eta bere gorputzada-rrek zehar-ezkata oso handiak dituzte.Ale gazteek eta helduak ez dute ezer iku-sirik. Beren oskola oso biribila da etaorno-ezkata bakoitzaren gainean ilunkoloreko puntuak daude eta beste ilunkoloreko puntu bat pleura-ezkatarenbakoitzaren atzeko ertzearen gaineandago.TAMAINA: Bere tamaina 75cm-ko luzeraizatera ailega daiteke.BIOLOGIA: Ekainetik abuztura arte berearaldia gertatzen da. Kopulatu egin ondo-ren, emeek hondartza bakartiak aukera-tzen dituzte, beren arrautzak ezartzeko.Han zulo bat egiten dute hamabiren bat

arrautza ezartzeko (75mm x 45mm).Bertako populazioak beren arrautzak har-tzen dituzte, baina espezie hau ,maiz, ezda jatekoa.HABITATA: Estuarioetan eta ibai handie-tako gatz-aldeetan bizi da, non mareekeragina handia baitute..Ale gazteak bakarrik ur gezatako ibaietanbizi dira, non mareak ez diren ailegatzen,baina dortokak hazten diren heinean,estuarioetara beheratzen dira. Dena den,gutxienez bi astean zehar, jaioberriak ur-gazian bizitzeko gai direla, frogatu da.ELIKADURA: Bere elikadura-dieta belar-jalea da, batez ere. Algak, belarrak etaeroritako fruituak jaten ditu.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakThailandiako hegoaldea, Malaysia,Sumatra eta Borneo osatzen ditu.


BORNEOKO DORTOKA MARGOTUACallagur borneoensis

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:

ReptiliaAnapsidaChelonii

FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeCallagurBorneoensis

E Z A U G A R R I A K :Txinemido beltzazkaur gezetako apoar-matua da. Bereoskol luzeak beltzas-ka-nabar kolorekogandor txiki bat du,tonu gorrixkekin etamarrazkirik gabe. Alebatzuek oskolarenbazterreko ezkatenloturetan zehar tonuhorixkak dituzte.

Arraren oskola emearena baino ahurra-goa da baita bere kolorea biziagoa daere , berde-gorrixkarantz jotzen da.

Bular-oskola ,edo oskolaren atzekoaldea, luzanga eta hori kolorekoa da,

ezkata bakoitzarengainean marroi-koloreko marrazkiirregularrak ditu.Zubiaren ezkata-osogarriak izterron-doko-ezkatak bainoaskoz txikiagoakdira eta zubia plas-tronaren atzekolobulua bainoaskoz txikiagoa da.

Bere burua, marroi- kolorekoa, albo bie-tan horixka marra askorekin, nahikosendoa eta luzea da. Bere sudurra osoirtena da. Bere goiko aldea leuna daeta ez du ezkatarik, dena den, atzekoaldea, berriz, ezkata txiki bikordunez

estalita dago.

Begiaren ertzearenatzeko aldetikmarra hori bat jaio-tzen da eta leporai-no -tinpanotik pasa-tuz - ailegatzen da.Bere masailezurrakhorixkak dira etabere oinetakomintz-interdigitalaknabar -g r i saxkakedo beltzaskak dira.Bere aurreko han-kek ezkata hori edogorrixka batzuk

TXINEMIDO BELTZAZKAChinemys nigricans

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:

NarrastiakAnapsidaChelonii

FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeChinemysNigricans

23 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

eduki ohi dituzte.

TAMAINA: Espezie hau 26cm-ko luzera izatera ailega daitezke.

BIOLOGIA: Espezie honen ugal-keta ez dago deskribatua, bainaegiaztatu da bi arrautza ezar-tzen dituztela, hauek 27mm-51mm artean neurtzen dute.Horretarako substratu hareatsubatean zuloa egiten dute,emeek.

HABITATA: Alde mendikatsue-tatik zeharkatzen diren ur-ibilbi-deetan bizi da.

ELIKADURA: Bere dieta oroja-lea da, batez ere. Bai landareakbai animaliak (krustazeoak, arrain hilik,anfibioak etabar) jaten ditu.

BANAKETA: Bere banaketa-aldeak

Txinako hegoaldea, Kwangtung ibaikoarroa (sarritan, Chinemys kwangtungen-sis bezala ezaguna) eta Vietnam osa-tzen ditu.


EZAUGARRAIAK:Apoarmatu txinata-rraren oskola beltzaedo marroi-bioletakolorekoa da, gaine-ra normalean erdikokarena beltzezkadu. Bere plastronakmarroi iluna edobeltz koloreko kon-binazio kromatikoak ditu, elementuhoriekin nahasturik, hauek nagusikiertzeetan eta plaken bilduraren marre-tan daude.

Sarritan, ar melanikoak aurkitzen dira(guztiz beltzak). Izan ere, denborarenpoderioz oso iluntzen dira.

Bere igeri-min-tzak txikiak dira.Espezie honenezaugarrien arte-an sorbaldarengainean hiruzehar-karenakdaude.

Bere burua lodiada, marroi kolore ilunekoa edo beltzez-ka.

Bere begien atzetik eta barbularenbeheko aldean marra eta orban horibatzuk dituzte. Hauek itxura luzangaeta makurra izan daitezke.

Gorputzadarrak eta lepoa gris kolore ilu-

APOARMATU TXINATARRAChinemys reevesi

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeChinemys Reevesi

25 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

nekoa edo marroia dira.

Emeek ez bezala, arrek bular-oskol kon-katua dute eta buztana luzeagoa.

TAMAINA: Arrak emeak bainotxikiagoak dira. Normalean 12cm inguru neurtzen dute.Emeek, berriz, 17-25 cm arteanneurtzen dute.

BIOLOGIA: Ur gezetako espe-zie da, oldakor samarra, des-torbatua izatekotan kosk egindezake eta usain gogorra igor-tzen du. Sarritan uretatik ateguzkia hartzen du.

7urtetik 9 urtera arte bere hel-dutasun sexuala lortzen du.Bere eztei-geldialdia udabe-rrian gertatzen da.

Kopulak 30 minutu inguru

dirau, eta gorteiatzearen errituala eginondoren kopulatzeari ekiten diote.Erritualean, arrak emea atzetik estal-tzen du. Estalketa gertatu ondoren. Arra


emearengana joaten da, urratshandiak emanez eta lerro maku-rrak jarraituz. Bere aurrean koka-tzen da eta emea usaintzendu.Gero burua eta aurreko hankakatzera egiten ditu eta ahoa irekitzeneta ixten du. Amaitzeko, emearensudurraren punta bere sudurrekinastintzen du. Prozesu hau askotanerrepika daiteke.

Bere portaera pasiboagatik nabari-tzen da emea estaltzeko prestdagoela. Emeak, estaltzeko prest ezegotekotan, hozkaden bidez arrauxatuohi du.

Kopula gertatu ondoren, emeek azaro-tik martzora arte beren arrautzak (4-6)ezartzen dituzte, 3-4cm-ko luzera izate-ra ailega daitezke, 2cm-ko zabalera, 24-40 mm-ko diametroa eta zuri kolorekoa.Tarteka, lau astetik sei astera, emebakoitzak hiru erraunaldi arte ezar ditza-

ke. Lurzoruan, sakontasun gutxiko zulo-ak egiten dute bere atzeko hankak era-biliz. Eklosioa, 63 egunetik 85 egunera-tenperaturaren arabera- gertatuko da(tenperatura 25ºC-30ºC artean dagoe-nean).

Jaiotzean 3cm-ko luzera dute eta 6gr-kopisua. Goiz, lur-zizareak eta eltxoarenlarbak jateari ekiten diote.

HABITATA: Landaredi asko dagoenlekuetan bizi da:putzuetan, urmaele-tan, lubakietan, ibaie-tan, arroz-soroetan etakanaletan. Eguzkitanegotea asko gustatzenzaio.

Sarritan, uretatik atjoaten da, euria due-nean, batez ere, etaorduan lehorreanalderrai dabil. Uretanegotea edo ez egotea,urtaroaren eta kanpo-ko tenperaturen ara-bera izango da.

ELIKADURA: Bere eli-

APOARMATU TXINATARRA

27 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

kadura-dieta orojalea da. Bai uretakolandareak, bai intsektuak (kilkirrak) baiarrainak jaten ditu.

BANAKETA: Bere banaketa-aldeakTxinako ekialdea eta hegoekialdea(hegoaldera, Yantze ibairaino eta men-debaldera, Kanton-eraino), Japonia,Korea, Taiwan eta Hong Kong osatzenditu.


EZAUGARRIAK:Ur gezetako dortokahonek oso oskolluzanga eta obala-tua ditu. Halaber,oskolean dagoenhandidura irtenbatzuek hiru bizkar-karena moztendituzte. Bere aurre-ko aldean akastunadago eta berdeiluna edo batzuetan beltzezka da, laran-ja edo beix-koloreko orban askorekin.Bazterreko-ezkatetan orban hauek biri-bilak dira, pleura-ezkaten beheko alde-an., berriz, luzeagoak dira. Ale gazteenoskolak hori koloreko orbain asko ditu,

helduenak, ordea,ez hainbeste (gai-nera guztiz beltzakizan daitezke).Bular-oskolak edooskolaren behekoaldeak, ez du aldemalgurik eta horiada, marra ilun asko-rekin. Bere burualodia da eta berelarrua oso leuna.

Marroi iluna da oso , baita beltzezka ere,hori koloreko orban asko pikardatsuakdauzka, hauek irregularki banaturikdaude eta lepoaren oinarriraino ailega-tzen dira.Bere muturra motza da, begiak luzan-

gak baita ahoa ere,honek itxura irribarre-tsua eta alaia ematendio. Bere hanakak,marroi ilunak edo bel-tzezka orban horiekin,palmatuak dira eta buz-tana motza da.TAMAINA: Emeak arrakbaino handiagoak dira.35 cm-ko luzera izateraailega daitezke.BIOLOGIA: HamiltonenGleoklemidoaren araldiamaiatzean eta ekaineangertatzen da. Emeek ,ur-ibilbideen ondoan zula-tzen dituzten zuloetan,

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeGeoclemysHamiltoni

29 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

beren arrautzak ia borobilak(34-37 mm-ko diametroa)ezartzen dituzte.Jaioberriak hori eta beltzbizi-kolorekoak dira.HABITATA: Ibaietako erre-kastoetan, laku lasaietan,ureztapen-kanaletan, etalekuetan bizi da, non landa-redi asko baitago - ezkuta-tzeko eta honela oharkabe-koa pasatzeko- ELIKADURA: Espeziea haragijalea da.Arrainak, barraskiloak, eta anfibioen lar-bak jaten ditu. Tamaina handiko animaliadenez, harraparia oso eraginkorra da.Izan ere, dortoka oso azkarra eta zuhu-rra da.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakPakistango hegoaldea, Indiako iparral-dea, eta Bangladesh –non Ganges eta

Indús ibaietako errekastoetan baitago-osatzen ditu.Espezie hau bere kolorazio deigarriaga-tik konpainia egiteko animaliatzat osopreziatua da. Gainera, beren arrautzenbilketa handiak beren populazioenmurrizketa ekarri du. Hau dela kausa,babestua dago eta agortzeko zoriandagoenez CITES-ko Lehenego gehiga-rrian sartuta dago.


HAMILTON-EN GEOKLEMIDOAGeoclemys hamiltonii

E Z A U G A R R I A K :Gangesko apoarma-tua ur gezetakoespeziea da. Bereburua marroia edogrisaxka da, beregoiko aldean biorban hori kolorekoaditu eta bere sudu-rrean bi lerro txikia-go. Halaber, berebegien goiko aldetik eta tinpanorainozeharkatzen duen marra hori bat du.Bere oskola ahurra da, nabar-beltzezkaedo grisaxka kolorekoa. Pleura eta baz-terreko ezkaten suturetan zehar lerrohorixkak ditu. Bere plastrona, beixa da, horixkarantzjotzen du. Ezkata bakoitzean orban bel-tza du, ez du alde mugikorrik eta osogogorki soldatua dago.Bere burua lodia da eta muturra biribil-

dua du.Masailezurreko ertze-tan zerra-hortzakditu.Gangesko apoarma-tuak marra hori asko,diademaz marrazkibatekin, ditu.Hiru marra ezauga-rriak dira. Bata nari-nen gainean hasten

da eta atzerantz doa begien gainetik,begietatik beheratu baino lehen etalepoan biltzeko. Beste batek, sudurra-ren albo bakoitzean, goiko masailezu-rrearen gainean lerro bat osatzen du.Hirugarrena, berriz, ahotik leporainohedatzen da.Ezkata bakoitzaren azpitik ezkata handibat du.Bere hankak palmatuak dira, marroikolorekoa, pitin bat horiz orbainduak.

Ale gazteak koloretsuakdira, helduak ez hainbes-te.Arrak emeak baino txikia-goak dira. Beren oskolakoso ahurrak dira.Bi subespezie deskribatudira, Gangesko apoarma-tua (Hardella thurjii thurjii)Indus-ko apoarmatu india-rra (Hardella thurjii indii),baina desberdintasunageografikoa besterik ez

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeHardellaThurjii

31 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

da, azkena Indus ibaian bakarrikbizi da eta txikiagoa da.TAMAINA: Emeak arra bainoaskoz handiagoak dira. Emeak61cm-ko luzera izatera ailega dai-tezke, arrak, berriz, 17´5 cm.BIOLOGIA: Uretako espeziea daeta oso gutxitan uretatik at joatenda eguzkitan jartzeko. Ibaiko hon-doetan lo egitea nahiago dute,baina ur-azalean mugitu gabenahiko denbora eman ohi dute.Ugalketa apiriletik uztailera arte gerta-tzen da. Orduan estalketak gertatu ohidira. Arrek zarata isila botatzen duteberen aurreko hankekin emearen ahoaigurtzen dute.Emeen erruten dituzten arrautzek 34-50cm artean neurtzen dute.HABITATA: Ur-ibilbideetan eta ibailasaietan bizi da, eta hondoetan non lan-daredi asko baitago.ELIKADURA: Bere dieta belarjalea da.Uretako landareak, algak eta erraboilak

jaten ditu.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakBangladesh-ko alde handia, Indiako etaPakistango iparraldea, Ganges, Induseta Brahmaputra ibaiak osatzen ditu.Gangesko apoarmatua espezie oso jan-garria da, zein Bangladesh-ko etaIndiako ekialdeko azkoka guztietan bai-tago. Hau dela kausa bere populazioaoso murrizten ari da eta neurriak hartubehar da bere sobreuztiapena saiheste-ko.


GANGESKO APOARMATUAHardella thurjii

EZAUGARRIAK:Dortoka honenoskola luzanga etakonkortu samarrada, guztiz marroi-ilun kolorekoa,sarritan, beltze-rantz jotzen du.Atzeko bazterreko-ezkatak koskaturikdaude. Bere plas-trona oso handia da, ez du txangarik etabizkarraldeari lotailu-egitura baten bidezheltzen dio. Zubiak ,ondo garatua, mailaberdinean plastrona luzatzen du, bazte-rreko-ezkaten beheko ertza elkartuz.

Zubi honek tamainahandiko ezkata osa-garriak eta izterron-doko ezkatak ditu.Bular-oskola zeharohori-kolorekoa da,baita puntea ere.Ezkata bakoitzarengainean beltz kolo-reko orbana du.Orban hauek fusio-

natzeko joera dute eta bular-oskola ,alebatzuengan, guztiz beltz bihur daiteke.Burua gris-iluna da, marra hori luzeekin.Hauek ale gazteengan erregularragoaketa biziagoak dira, ale zaharrengan,

berriz, lausotuago bihurtzen dira.Gazteengan, marra batzuekelkarri lotzen diote, begien atzetikorban argi handia eratzeko.Helduengan, barbula eta eztarriabeix argiak dira eta behekomasailezurrak ertz dentikulatuadu.Espezie honen ezaugarria da,okilaren gainean bi hortz maxilarizatea. Bere hanketako goikoaldea gris-ilun kolorekoa da etabeheko aldea, ostera, gris-argia.Palmatuak dira eta bostgarrenhatzak bi falange ditu. Aurrekohankak eztata lodiez estalirikdaude.TAMAINA: Tamaina handikoespezie da. Emeak arrak bainohandiagoak dira, eta 60cm-ko

33 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

luzera izatera ailega daitezke.BIOLOGIA: Abenduan eta urtarrileanerrunaldiak gertatzen dira. Emeek,egiten dituzten zuloetan lau arrautzaluzanga (60cm-ko luzera eta gogo-rrak) ezartzen dituzte. Jaioberriak osohandiak dira - 60mm-ko luzera-.HABITATA: Paduretan, urperatutakosoroetan eta ibaietako ertzetan, nonur-lasterrak leunak baitira. Ale batzukbokaleetan daude.ELIKADURA: Bere dieta belarjalea da,batez ere. Fruita asko eta uretako landa-

reak jaten ditu.BANAKETA: Bere banaketa-aldeak

Thailandiako erdia, Malaysiakoiparraldea, Kanbodia eta Vietnamosatzen ditu. Bere izena dioenez,Asiako tenpluetako iturrietan etakanaletan ikus daiteke -oso ugariada-. Monje budistek zaintzendituzte, Bangkok-en batez ere.Haiek pentsatzen dute, animaliabaten bizitza salbatzekotan,beren berraragiztatze hobea izan-go direla.


BURU HORIADUEN TENPLUETAKO DORTOKAHieremys annandalii

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeHieremysAnnandalii

EZAUGARRIAK:Uretako dortokahau oso handia da.Bere oskola elipti-koa da eta teilatu-formakoa du,batzuetan bazte-rreko ezkaten atze-ko aldea horztunadago.Bere kolorea nabareta berde-olibarenartekoa dago.Guztiz hori koloreko plastrona luzea etaestua da, uzki-muxarradura batekin.Bere erdipurdiko buruak mutur motzaeta garaia du, honek aurpegiari itxura

berezia eta baterairribarretsua ema-ten dizkio. Beregoiko aldean koroagorrixka du.Goiko masailezurrahorztuna da etaburuaren larrua -burezurrean leuna-ezkata irregularrezapainduta dago.Espezie honen

dimorfismo sexuala argi eta garbi ikus-ten da. Emeen burua marroi iluna da,beltzezkarantz jotzen du eta masailezu-rrak gris-horixkak dira.Arrek, berriz, burua urdin iluna dute eta

KOPETA GORRIA KATXUGAKachuga kachuga

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeKachugaKachuga

35 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

muturraren puntatik bekokiraino orbangorria dute. Gainera, bi marra horik beremasailetatik gurutzatzen dute eta seimarra gorrik bere lepo beixa inguratzendute.Araldian gertatzen denean, arren pig-mentazio gorria oso bizi bihurtzen da.Dirudienez orban honek ,estaltzeko erri-toetan, funtzio deigarria betetzen du.Bere gorputzadarrak nabar-berdexkada, orban horiz pikardatua. Aurrekoekzeharkako ezkata ikuskorrak dituzte.TAMAINA: Dortoka handia da. 56cm-koluzera izatera ailega daiteke.BIOLOGIA: Espezie lasaia da. Bere iza-era lotsatia da eta bere bizitza zuhurra,oharkabekoa pasatuz. Udaberriarenhasieran eguzkitan berotuz ikus daitez-ke (martxoan eta apirilean). Denboraldihauetan, emeek beren errunaldiak lor-tzen dituzte. 20-25 arrautza oboide etabeltz artean ezarri ohi dituzte. Beretamaina 40-70mm artean dabil eta 58gr-ko pisua. Eme bakoitzak, ibaitik gertu,lur hareatsu, hanpatu eta malkartuetan,

habia zulatzen du. Arrautzak 30cm-kosakonera ezartzen ditu. Kumeek jaio-tzen direnean 60mm-ko luzera dute eta36gr-ko pisua. Batzuetan abenduanerrunaldiak ikus daiteke, baina normale-an bigarren errunaldiak izan ohi dira.HABITATA: Ibai handietako ur-lasterazkarretan bizi dira. Igerilariak onak dira.ELIKADURA: Bere dieta belarjalea da,batez ere.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakGanges eta Brahamaputra ibaietakoibaiadarrak, Indiako iparraldea,Bangladesh, Nepaleko hegoaldea osa-tzen ditu. Bere agerpena Krisha etaGadavaru lakuetan momentuz ez dagoegiaztatua.Dortoka hau oso bitxia da eta UNICN-kokontserbaziorako lehentasunezko egita-rauetan dago.80ko hamarkadaren hasieratik, Indianarrautza biltzeko eta inkubazio artifizialaerabiltzeko egitaraua aurrera eramatenari da, modu honetaz espezie hauberrezkuratzeko itxaropena dute.


EZAUGARRIAK:Espezie hau etabekoki gorria duenaoso antzekoakdira.Baina katxugahonen lepoan hirumarra hori dago.Bere oskola luzan-ga da, nabar-olibakolorekoa. Berebazterreko-eskatak,batzuetan, horztu-nak eta garai samarrak dira.Bere bular-oskola, hori- kolorekoa, luze,estu eta konkortua da.Ale gazteek, beren bular-oskolen ezkatabakoitzean orban gorrixka dute.Animalia hazten den heinean, orbanhau lausotu eta desagertu ohi da.Bere erdipurdiko buruak -marroi-kolore-koa- hiru marra hori ezaugarri ditu.

Sudurra pixkagorantz proiektatuadago. Lerro hauenlehenengoa, sudu-rraren tontorretikleporaino doa, tin-panotik pasatuz,beste biak, berriz,bere lepoaren oina-rriraino ailegatzendira.Larrua leuna da,

baina bere lepoan ezkata irregular askoditu. Bere masailezurrak oso argiak dira.TAMAINA: Emeak arrak baino handia-goak dira oso. Emeak 48cm-ko luzeraizatera ailega daitezke, arrak, ostera, ezdira 26 cm-ko luzera ailegatzen.BIOLOGIA: Espezie hau uretakoa da,oso igerilari ona. Eguzkitan jartzea askogustatzen zaio, baita urtarrilean eta

LEPO MARRADUNA DUEN KATXUGAKachuga dhongoka

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeKachugaDhongoka

37 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

otsailean ere, modu honetaz, ibai lohi-tsutik bere lozoroa moztuz.Nahiz eta oldakorrak ez izan, norbaitekedo zerbaitek destorbatzen edo oldar-tzen baditu, kosk egiten dute. Hasteko,burua atzera egin eta marmarka botaegin ohi dute, batera, ahoa irekitzendute.Martxoaren eta apirilaren artean emeekberen arrautza oboide ezartzen dituzte.Hauek 35-60 mm-kotamaina dute eta 40-50gr-ko pisua.Ingurune-baldintzarenarabera inkubazioak 58egunetik 89 eguneraarte dirau.HABITATA: Aintziretaneta Indiako ur-ibilbide

nagusietan bizi da.ELIKADURA: Emeek begetalak jatendituzte, batez ere. Arrek, berriz, orojale-ak dira eta moluskuak dira gehien gusta-tzen zaiena.BANAKETA: Bere banaketa-aldeak,Ganges eta Brahamaputra arroetakoibaiadar guztiak, Indiako iparraldea-Blangadesh eta Nepal-, osatzen ditu.Espezie hau agortzeko zorian dago.

Izan ere, erabiltzendute kontsumorako,gainera bizi den lekuaskotan, kutsadurahandia dago. Indiakoeskualde batzuetan–non betidanik uga-riak izan dira- desa-gertu dira.


EZAUGARRIAK:Dortoka honenoskola oso luzan-ga, eliptikoa etazapala da, marroioso ilun-kolore-koa, beltzezka-koloreko tartekomarra batekin.Plastrona horia,estua eta luzeada, bere atzekolobulua txikiagoa da. Ezkata bakoitzaorban beltz zabal batekin apainduadago. Bere erdipurdiko burua gris-horixkakolorekoa da, eta ezkata handi eta erre-gularrak ditu.Muturra zorrotza da, gorantz zuzendu-

ta.Tinpanoko aldeanorban gorria ikusdaiteke, eta beregoiko masailezurrahortztun samarradago.Bere gorputzada-rrak grisak dira,aurrekoek ezkatahandiak dituzte,lepoan, ordea, nahizeta grisaxka kolore-

koa izan, marra hori estuak zeharkatuzikus daiteke.Bi subespezie deskribatu egin dira:Kachuga smithi smithi -Indian, Pakistan,eta Banglasehen, bizi dela-, etaKachuga smithi pallidipes -Gangesibaian eta bere ibaiaderretan, Indiako

SMITH-EN KATXUGAKachuga smithii

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeKachuga Smithii

39 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

iparraldera eta Nepal, bizi dela. Bereezkaten orbanak oso lausoturik daudeeta bere plastrona hori argia edo beixada. Bere buruaren kolorea Kach ugasmithi smithiarena baino argiagoa da.TAMAINA: 23cm-ko luzera gainditzenez duen tamaina bat izan ohi du.BIOLOGIA: Zubietako zutabeetan etaarroka irtenetan eguzkitan jarri ohi da.Espezie oso zuhurra eta mesfidatia izanohi da. Arriskuan dagoela pentsatzeko-tan, berehala uretara botatzen da. Ez dabatere arriskugarria, eta harrapatua iza-tekotan burua oskolaren barruan sartzendu eta inoiz ez du koska egiten.Pakistanen, abenduaren hasieratik mar-txoaren hasierara arte hibernatu ohi du,baina bere banaketa-alderatik hegoalde-ra, aldi lehorrean hibernatzen du -ibaikohondoan sartuz-. Indiako iparraldean bere araldia abuz-

tuaren amaieratik azaroaren erdialderaarte gertatzen da. Emeek zulo bat zula-tzen dute 5-8 arrautza inguru ezartzeko.Hauek 23-45 mm-ko diametroa dute.Jaioberriek 39mm inguru neurtzen dute.HABITATA: Ibaietan, lakuetan, kanale-tan bizi dira, zeinek ur-ibilbide emaritsueilotzen dieten. Bere oskolaren itxurazapalak igerilari ona dela esan nahi du.ELIKADURA: Bere elikadura-dieta oro-jalea da. Nahiz eta begetalak eta des-konposatutako animaliak jan, izkirak diragehien gustatzen zaizkiona.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakGanges, Brahamaputra, Indus ibaietakoarroetako ibaiadarrak, Pakistan, Indiakoiparraldean, Bangladesh eta Nepal, osa-tzen ditu.Espezie hau ez da oso ugaria, etaBengalako iparraldean kontsumorakoharrapatzen dute.


MUNDUKO DORTOKAK

EZAUGARRIAK:Espezie honenoskola, eliptikoa,luzanga etamarroi-kolorekoada.

Bazterreko ezka-tak leunak dira alehelduengan, gaz-

teengan, berriz, horz-tunak izan ohi dira.

Aleen arabera oskol-bularra, horia edolaranja izan ohi da,baita luzea eta estuaere.

Bere erdipurdikoburua nabar-oliba-kolorekoa da, etasudur irten eta

zorrotz samarra batekin amaitzendu. Bere atzeko aldean orbanasko agertzen dira.

Bere goiko masailezurra ertzetanzerratua agertzen da eta nabar-argikolorekoa da.

Bere larrua, jeneralki, nabar-argiada eta gorputzadarrengoiko aldean ezkataluzeak agertzen dira.

Arrak emeak baino txi-kiagoak dira. 46cm-koluzera gainditzen ezduen tamaina bat izanohi dute. Emeak, ostera,58cm-ko luzera izateraailega daitezke. Arrekere oskolaren gaineanhiru marra argiago dituz-

BIRMANIAKO KATXUGAKachuga trivittata

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

te, baina emeak guztiznabar- kolorekoakdira.

TAMAINA: Katxugageneroko dortokarikhandiena da. Izan ere,58cm-ko luzera izateraailega daitezke.

BIOLOGIA: Espeziehau, momentuz, ezdago ondo ikasita.

Emeek, abenduan etaurtarrilean, tamainahandiko 25 arrautzakezartzen dituztela, jakinbadaki eta ibaietakobazterretako alde hare-atsuetan egiten dutela,baina goiko aldean,inoiz ez denez ura aile-gatzen, ibaiko ur-goral-diak ez ditu eramangoarrautzak.

Birmaniako katxugaoso espezie zuhurra da,eta naturan oso zaila daikustea. Edozein zarataentzuterakoan, landare-tzaren artean ezkuta-tzen edo uretan urperatzen da, denboraemanez arriskua desagertu arte. Dortokahau ez da oso ezaguna eta gainera ezdago ale asko. Hau dela kausa espezieakontserbaziorako programa egiten ari da.Halaber aipatu behar da gizona delabere etsairik handiena.

HABITATA: Bakarrik ur-ibilaldi sakone-

tan eta moteletan bizi da.

ELIKADURA: Bere elikadura-dietabelarjalea da, batez ere.

BANAKETA: Bere banaketa-aldeakMyanmarreko eskualde bakarrik osatzendu. (Birmania). Hemen Irrwaddy etaSalwen ibaietan dago.


BataguridaeKachuga Trivittata

EZAUGARRIAK:Espezie honenoskola nabar-kolorekoa da,obalatua etaluzanga samarra.Ale batzuek, baz-terreko-ezkatengainean, marralaranja edo horiadute. Marra gorri-laranja batekkarena edo orno-hondoa markatzen du.Plastrona, luzanga, zapala eta estua,aurrerantz garai samarra dago. Ezkatabakoitzak orban luzanga iluna du .Bere erdipurdiko burua beltz-kolorekoada. Tinpano bakoitzean orban gorri-laranja bat dago -begiaren atzetik ate-ratzen da, mutur irten eta zorrotz batean

bukatzeko-.Masailezurrak hori-kolorekoa dira,lepoa, berriz, bel-tza da, luzera-marra estuekin.Bere gorputzada-rrak gris-arreskak

dira, puntu horiekin.Arrek, sarritan, bere beheko aldeanbuztana zuriz ildaskatua dute.Emeek, ostera, horiz ildaskatua dute.Gainera, arrak emeak baino ilunago-ak dira eta beren irisak gorriak dira,Emeen irisak, berriz, arrosak dira.TAMAINA: Espezie hau tartekotamainakoa da. 24 cm-ko luzera iza-tera ailega daiteke.BIOLOGIA: Ez da igerilari ona,berriz, egun osoa irlatxoetan eta urgaineko egurretan denbora ematendu. Ez da oldakorra, harrapatzen

INDIAKO KATXUGAKachuga tecta

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeKachugaTecta

43 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

dituztenean inoiz ez du koska egiten.Urdurik badago edo beldur bada, bereatzeko hankak atzerantz luzatzeko ohi-tura du eta burua lurzoruraino jaitsi ohidu.Emeek, urtarrilean, tarteko tamainako 8arrautza (21-37mm) ezartzen ditu.HABITATA: Ibaietan bizi da, baina beregeneroko beste espezie batzuk ez beza-la (Katxuga), geratutako uretan, hondolohitsuak eta landaredi asko dituztenkanal ureztatuetan bizi da.ELIKADURA: Bere dieta guztiz belarja-

lea da.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakIndia, Pakistan, Nepal, Bangladesh(Indus, Brahmaputra eta Marmada ibaie-tako ibaiadarretan), osatzen ditu.Dortoka hau galtzeko bidean dago etahorregatik CITES-eko Lehengo gehiga-rrian sartuta dago. Indiako legeek erebabesten dute. Dena den, jendeak jatenjarraitzen du eta isileko ehiza erabiltzendute, dendetan saltzeko (konpainia egi-teko animaliatzat).Bere banaketa-alde guztietan gero etaurriagoa da.


E Z A U G A R R I A K :Espezie honen oskolaeliptikoa, luzanga etanabar-berdexka kolore-koa da. Bere bazterre-ko-ezkatak leunak dira:Hirugarren plakarenatzetik orno-exkrezen-zia du.Marra gorri edo laranjabatek , bere oskolarenerdia zeharkatzendu.Bere plastronaluzea eta estua da, gainera aurrerantzgarai samarra dago. Bere kolorea horiada, orban ilunekin ezkaten gainean.Hauek subespeziaren arabera aldatzendira.Hiru subespezie deskribatu egin dira.Hegoaldeko karenatutako dortoka

(Kachuga tentoriat e n t o r i a ) ;Iparraldeko karena-tutako dortoka(Kechuga tentoriacircundata) etaEkialdeko karenatu-tako katxuga(Kachuga tentoriaflaviventer).Hegoaldeko karena-tutako dortokaIndian, Mahanadi

eta Krishna ibaietako ibaiadarretanbakarrik bizi da. Bere oskolak 23cm-koluzera gainditzen ez duen tamaina batizan ohi du. Bere lehenengo hiru orno-ezkatetan zehar marroi argi-kolorekomarra bat du.Iparraldeko karenatutako ketxuga

Gangesko iparral-deko eta erdikoi b a i a d a r r e t a nbakarrik bizi da.Bere oskolaHegoaldekoarenabaino handiagoada, 26´5 cm-koluzera izateraailega daiteke,berde kolore ilu-netakoa. Marraarrosa batek berebazterreko-ezka-tak zeharkatzenditu. Bere bular-

KARENATUTAKO DORTOKAKachuga tentoria

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeKachuga Tentoria

45 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

oskola horia da, orban luze ilunekin.Burua berdea da eta begiaren atzetikorban bat du, halaber, begien arteanmarra arrosa du.Ekialdeko karenatutako katxuga(Kachuga tentoria flaviventer), Gangeskoibaiadarretan -Indiako iparraldera-,Biharrean eta Bangladesh-ko ekialdera,bakarrik bizi da. Bere plastrona hori biziada, orban ilunik gabe eta bere oskolabeste bi espezieena baino txikiagoa da.Izan ere, 20cm-ko luzera gainditzen ezduen tamaina bat izan ohi du. Nabar-oliba kolorekoa da, lehenego hiru orno-ezkaten gainean marra argi bat du. Bereburuak, begien artean orban arrosa du.TAMAINA: Espezie hau tarteko tamai-nakoa da. 36´5cm-ko luzera izatera aile-ga daiteke.BIOLOGIA: Ur gaineko enborretan etaertzeko arroketan, eguzkitan egon ohida, Ganges-en bizi diren aleak, batezere.Espezie hau urtero bi errunaldi lortzenditu. Lehenengoa urrian eta azaroarenhasieran gertatzen da, bigarrena, berriz,urtarrilaren amaieran.

Emeek uretatik urrun (40 metrora), habiazulatzen dute eta 20-25 cm-ko sakoneraarrautzak (3-6) ezartzen dituzte. Hauekhandiak dira (28-48mm-ko tamainakoa)eta 22gr-ko pisua.Arrautzak 28ºC-ko tenperaturan 125-144egun artean eklosionatuko dira.HABITATA: Ibaiko dortoka da. Indiakotenpluetatik gertu dauden ibai handietan,iturrietan eta lakuetan aurkitzen da. (aldehauetan gizonek sartu zituzten).ELIKADURA: Bere elikadura-dieta guz-tiz haragijalea da, arren eta ale gazteenkasuan. Emeen kasuan, ostera, belarja-leak dira.Jaioberriak bizirik dauden arrainak era-sotzeko gai direla, egiaztatu da eta kro-kodiloen ondoan bizi diren aleek berenharrapakinen hondakinak jaten dituztela.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakIndia, Bangladesh -Ganges, Mahanadueta Krishna ibaietako arroetan-, osatzenditu. Indiako tenpluetan oso ohikoa daeta Orissa-n oso ugaria. Karenatutako katxuga espezie arruntada eta ia ez da jatekoa, bere haragiakgaixotasunak eragiten dituelako.


MUNDUKO DORTOKAK

E Z A U G A R R I A K :Assam-go katxuga espe-zie bitxia da. Bere habita-tean ikustea oso zaila da. Bere osko-la obalatua eta makurtua da, marroi-oliba kolorekoa da, orno-karenanzehar alde oso argi batekin.Hamairu bazterreko ezkata-pareakdituen dortoka bakarra da.Bere plastronak, hori-kolorekoa, ezka-ta bakoitzean beltz-koloreko orbanadu. Bere itxura obalatua da.Bere burua ertaina da eta sudurra irte-na. Marroi ilun-kolorekoa, marra horibatek begietatik garondoaren erdiraarte zeharkatzen du. Bere lepoa eremarroia da eta marra hori estuak ditu. Arrak emeak baino txikiagoak dira eta

beren buztana luzeagoa eta lodiagoa daoinarrean.TAMAINA: Emeen oskola 19cm-koluzera izatera ailega daitezke. Arrekdutenek, berriz, 15cm-ko luzera gaindi-tzen ez duen tamaina bat izan ohi dute.

E L I K A D U R A :Espezie haragija-lea da. Arrain txi-kiak jaten ditubatez ere.HABITATA: Ur-las-ter azkarretan biziden ur-gezetakodortoka da.BANAKETA: Berebanaketa-aldeakAssam-go etaB a n g l a d e s h - k obasoak bakarrik(Indiako iparrekial-dean) osatzen ditu.

ASSAM-GO KATXUGAKachuga sylhetensis

47 ADEVE

E Z A U G A R R I A K :Yunnango dortoka-kaxa-ren oskola nahiko kon-kortua da, marroi-kolorekoa, (berdexka-ra jotzen du) gainera, orno-karena bateta bi alboko karena txiki ditu.Bere oskolaren atzeko aldea leuna etahorztun samarra da, ale gazteengan.Bere plastron txikia berdexkaren etamarroiaren artean dago. Eskaten sutu-ren gainean marra beltza ditu eta bereertz osoa horixka da. Ezkata bakoitze-an, gorrixka koloreko orban handia era-kusten du.

Bere burua berdaxka da eta marra horibatek zeharkatzen du -begietatik lepo-raino.-. Beste marra bat ,oso ezauga-rria, bere ahotik leporaino doa. Berelepoa horixka da orban berdeekin eta

bere alboetan bi marra laranjaditu.Bere gorputzadarren larrua ber-daska edo marrioa da, marralaranjekin.TAMAINA: Espezie txikia da,bere oskolak 14cm-ko luzeragainditzen ez duen tamaina batizan ohi du.ELIKADURA: Landareak ez ezikanimalia txikiak ere jaten ditu(intsektuak, barraskiloak, zizare-ak…).HABITATA: Urpetutako soroetaneta landaredi asko dagoen baso-etan bizi den uretako espezieada.BANAKETA: Bere banaketa-aldea oso txikia da. Yunnan-goTxinako lurraldean bakarrik dago.Batzuetan izugarrizko altitudeeta-ra ailegatzen da -1800m-ra.

YUNNAN-GO DORTOKA-KAXACuora yunnanensis

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeCuoraYunnanensis

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeKachugaSylhetensis


E Z A U G A R R I A K :Malaysiako dortokarenoskola obalatua etaganbil samarra da,marroi kolore ilunekoa.Luzerako hiru gilakzeharkatzen dute.Bere bizkarraren ertzaestaltzen duten plakakhoriz orbandurikdaude. Bular-oskola-ren ezkatak hori-beixak dira, orban ilunhandi batekin apaindutak: Zubiaren gai-nean bi orban ilun daude.Bere burua nahiko handia, zabala etazapaldua da. Beltz-kolorekoa eta marrahori edo zurixka batek –aleen arabera-zeharkatzen du. Marra hau bi alboetatik

hedatzen da,sudurretik leporai-no, begitik pasa-tuz. Badaukabeste marra argibat -finuagoa-,goiko masailezu-rretik muturrarentontoreraino doala,begiaren azpitikpasatuz.

Bere buruaren bizkarraldekoan ezkatabakarra du, bere atzeko aldean, berriz,ezkata asko daude.Bere masailezurrak luzeak eta oso sen-doak dira.TAMAINA: Bere oskola 25cm-ko luzeraizatera ailega daiteke.

MALASIAKO DORTOKAMalayemys subtrijuga

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeMalayemysSubtrijuga

49 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

BIOLOGIA: Egunez, landaredi askoduten irlatxoetan edo ertzetan dago.Hantxe adi-adi dago, eta zerbait susma-garria nabaritzekotan, azkarki uretanmurgiltzen da, hondora joateko eta lan-darediaren artean ezkutatzeko.Emeek ertz hareatsuetan zulo bat egi-ten dute (20-30 cm-ko sakonera) etaarrautza luzangabatzuk ezartzendituzte. Hauek 25-45cm artean neur-tzen dute.HABITATA: Ur-ibila-di oso moteletan bizida, hauek hondolohitsuak eta ureta-

ko landaredi asko izan behar dituzte.Zingiretan, urmael txikietan, arroz-soroe-tan eta kanala ureztatuetan ere bizi dai-teke.ELIKADURA: Bere masailezur sendoe-kin moluskuak birrintzen ditu, baitabarraskiloak, zizareak, krustazeo txikiak,uretako intsektuak eta beren larbak ere.

BANAKETA: Bereb a n a k e t a - a l d e a kAsiako alde handia,Vietnamgo hegoal-dea, Kanbodia,Thailandia, Malaka-ko penintsula etaJava-ko uhartea osa-tzen ditu.


E Z A U G A R R I A K :Bengalako apoarmatua-ren oskola biribildua etakonkortu samarra da,berde ilun eta marroi ilu-naren artean, batzuetan iabeltza da, orno eta pleura-plaken gainean kolorebeixekin edo horixkekin.Plaka bakoitza edo bazterreko-ezkata,marra zuri bertikal batekin apaindutadago.Bere burua ,oliba-kolorekoa, txikia da.Bi marra hori ditu. Bere sudurra zorrotzaeta irtena da.Buruaren goiko aldea eta alboak ezkatalodi batez estalirik agertzen dira, ezkata-ren atzeko aldea, berriz, ezkata txikizhorniturik dago.

Bere gorputzadarrekertz horixka bat dute.Ale gazteen koloreahelduen kolorea bainobiziagoa da eta berenoskolaren plakabakoitzaren gaineanorban argia dute.TAMAINA: Bere

oskola 20cm-ko luzera izatera ailegadaiteke.HABITATA: Espezie hau ez da oso eza-guna eta ikasita. Ur-laster ahuleko ibaie-tan bizi da, baita urmaeletan eta aintzi-ra txikietan ere.ELIKADURA: Bere elikadura-dietabelarjalea da, batez ere.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakIndiako iparrekialde osoa, Biharrerraino

e t aB a n g l a d e s hosatzen ditu.Herriko popu-lazioek batzue-tan Bengalakoa p o a r m a t u ajaten dute,baina ez duteerabiltzen kon-painiarako ani-maliatzat sal-tzeko. Ez dagoa r r i s k u a n ,horregatik ezda beharrez-koa espeziehau babestea.

BENGALAKO OZELOZKO APOARMATUAMorenia petersi

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeMoreniaPetersi

51 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

E Z A U G A R R I A K :Borneoko apoarmatuerraldoiaren oskola luzan-ga samarra, obalatua etaganga-formakoa da,batzuetan bere erdikoaldea uzkurtzeko joeradu. Ale helduak zapalagobihurtzen dira.Bere oskolaren ezkatak zimurtsuak diraeta nabar edo grisaxka kolorekoa, bel-tzerantz jotzen du, ale helduengan. Alegazteengan, atzeko bazterreko-ezkakakhorztunak dira.Bular-oskola estua da eta horixka edo gri-saxka. Bere ertzek hondo arina izan ahaldute.Burua luzea da eta sudurra irtena. Begieneta tinpanoen artean ezkata bikortsu-saila du. Helduen burua marroi iluna edo

beltza da. Bere gor-putzadar grisaskekedo beltzeskek aldekoaldean ezkata lodiakdituzte. Bere hatzakpalmondoko-forma-koa dira. Ale batzuen-gan, burua orban ilu-nekin apainduta dago.

Lepotik ahoaraino marra argi bat doa.TAMAINA: Bere oskola 80cm-ko luzeraizatera ailega daiteke. Emeak arrak bainohandiagoak dira.BIOLOGIA: Ur gezetako espezie honekoso arrautza handiak eta oblongoakezartzen ditu. 8cm-ko luzera izatera aile-ga daitezke. Honek esan nahi du,Uretako dortoken arrautzarik handienakdirela.HABITATA: Hondo lohitsuak eta landare-

di asko duten ibaietaneta lakuetan bizi da.ELIKADURA: Bereelikadura-dieta belar-jalea da, batez ere.Dena den, gatibual-dian dauden aleakharagijale samarrakdira. Bai uretan baiuretatik at elikatzendira.BANAKETA: Bereb a n a k e t a - a l d e a kMalaysia, Sumatraeta Borneo osatzenditu.


BORNEO-KO APOARMATU ERRALDOIAOrlitia borneensis

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeOrlitiaBorneensis

EZAUGARRIAK:Lepo marradunaduen apoarmatuarruntaren lepoan,hondo nabar-gorrix-karen gaineanmarra hori asko ditu.Bere oskol eliptikoa,nabar-gorrixka dasutura horiekin, gai-nera konkortusamarra da eta bere atzeko aldeanzerra-hortzak ditu.Bere hezurrik gabeko bular-oskola ondogaratua dago eta hori-kolorekoa da,ezkata bakoitzaren gainean orban ilunhandiak daude.

Bere buruaren gai-nean dagoen larruaoso finua da etamarra hori finezzeharkaturik dago.Bere sudurra garaisamarra da etabere goiko masaile-zurra erdirantzmakurturik dagoeta marra zuri-

horixka batekin apainduta.Bere gorputzadarrak berdeska kolore-koa dira, marra hori askorekin.Aurrekoak, bere beheko aldean ezkatahandiez estalirik daude, eta bere han-ken hatzek mintz interdigital sendo bat

dute, honek pal-mondo-itxurakoaematen dio.Bostgarren hatzakbi falange baka-rrik ditu.TAMAINA: Bereoskola 24cm-koluzera izatera aile-ga daiteke.B I O L O G I A :Eguzkitan egonohi da, berotzeko.Apiriletik ekaineraarte errunaldiagertatzen da.Emeek, ertzetikgertu zulatzen

LEPO MARRADUNA DUEN APOARMATU ARRUNTA

Ocadia sinensis

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeOcadiaSinensis

53 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

dituzten zuloetan, hiruarrautza luzanga inguruezartzen dituzte, 25-40mm-ko tamainakoa.Jaioberriek 35mm-koluzera dute.HABITATA: Urmael etakanaletako hondo lohi-tsuetako ur-laster ahu-letan bizi da.ELIKADURA: Bere eli-kadura-dieta belarjaleada, batez ere. Uretakolandareak eta eroritakofruitak jaten ditu. Denaden, gatibualdian dau-den aleak orojaleakdira.BANAKETA: Bereb a n a k e t a - a l d e a kTxinako hegoaldea (Fukien,Hangachow, Kwangtung, Shanghai,

Hainan-go uhartea), Taiwan etaVietnamgo iparraldea osatzen ditu.


EZAUGARRIAK:Apoarmatu honenoskola obalatuada, marroi-koloreilunekoa. Bereatzeko aldeko-ezkatak zerra-hor-tzetan bukatzendira.Bere oskol gara-tuak ez du hezu-rrik. Bere zubia gogorra da eta marroikolore ilunekoa.

Burua handia da,gris kolore ilune-koa, begi bakoi-tzaren atzetikorban zuri edohoriarekin. Bereatzeko aldeaezkata txikiz esta-lita dago etabegien artean etatinpanoa ezkatabikortsu-saila du.

Apoarmatu honen sudurra txikia etazorrotz samarra da. Bere masailezurrak

HIRU KARENA DUEN APOARMATU HORZTUNA

Siebenrockiella crassicollis

55 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

horixkak edo nabarrakdira.TAMAINA: Bere oskola20cm-ko luzera izateraailega daiteke.BIOLOGIA: Espeziemotela da, eta ez olda-korra. Bere oskolean,sarritan, biribil txikiakditu; hauek bakterio-gaixotasunak dira.Apiriletik ekainera artebere errunaldia gerta-tzen da. Jaioberriek52cm neurtzen dute.HABITATA: Hondo lohi-tsuak eta landaredi askoduten ur-ibilbide motele-tan bizi da.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakVietnamgo hegoaldea, Thailandia,

Birmania, Malaysia, eta Java, Sumatraeta Borneoko uharteak osatzen ditu.


MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeSebenrockiellaCrassicollis

landaredien artean ezkuta-tzeko, portaera hau lehorre-koagoa da, uretakoa baino.Bere ugalketa ez dago osoikasita, eta ez dakigu gauzahandirik bere biologiariburuz.HABITATA: Eskualde arbo-latsuak zeharkatzen dituztenibaietan eta alde hezeetanbizi da. Oso gutxitan uretandago.ELIKADURA: Bere elikadu-ra-dieta orojalea da, bainaharagijaleagoa, belarjaleabaino. Intsektuak, apaburuak, lur-zizare-ak, barraskiloak eta ugaztun txikiakharrapatzen ditu.BANAKETA: Bere banaketa-aldeak

Txinako hegoaldea (Kwangsi, Hainangouhartea, eta Kwangtung) Vietnam,Sumatra, Borneo eta Okinawa, osatzenditu.


EZAUGARRIAK:Splengerren geoe-midoaren oskolahosto-formakoa da,oso zapala horixkaedo grisaxka kolore-koa. Ezkatak zeharoinbrikaturik ditu etabere atzeko aldekoezkaten ertzekz e r r a - i t x u r a k o adute.Bere bular-oskola luzea eta sendoa da,nabar-iluna edo beltzazka da.

Burua berdeskaedo nabarra da.Begitik lepoarenoinarriraino marraluze hori batekburua zeharkatzendu, belarritik pasa-tuz. Ale batzuekere, buruaren albobietan edo masaile-zurren gaineanhori- grisaxka kolo-

reko orbanak dituzte, baina generaleanburua nahiko iluna da.

Bere aurreko gorputzadarretanezkata zorrotz handiak ditu,hauek sendo eta blindatu-itxu-ra ematen diote. Bere atzekohanken orpoetan ere ezkatakditu. Bere izterretako atzekoaldean eta buztanaren oina-rrian tuberkulu txikiak ditu.Bere atzeko hanken hatzak ezdaude guztiz palmaturik.Honek esan nahi du, espeziehonek izaera anfibioa duelaTAMAINA: Bere oskola 15cm-ko luzera izatera ailega daite-ke.BIOLOGIA: Oso dortoka lotsa-tia da, begiratua nabaritzenbada, bat bateko ihes egitendu. Baina nahiz eta uretatikgertu egon, ez da uretan sar-tzen –beste uretako dortokakbatzuk bezala-, lurrerantz doa,

SPENGLERREN GEOEMIDOAGeoemyda spengleri

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeGeoemydaSpengleri

57 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

EZAUGARRIAK:Geoemido japonia-rrak Spenglerreng e o e m i d o a r e nantza du. Tamainatxikiko dortoka da.Bere oskola osozapala da, nabar-horixka edo grisax-ka, ezkata inbrika-tuekin. Oskola, irtenetako ezkatetanamaitzen da. Bere oskolaren ezkatenitxurak hosto horztun-itxura ematen dio.Ezkata inginalak ditu, eta batzuetanizterrondoko ezkatak ere.Bere bular-oskola luzea eta sendoa da,nabar kolore ilunekoa,. Marra hori estu

batek buru berdaska edonabarra zeharkatzen du.Bere aurreko gorputza-darretan ezkata handizorrotzak ditu. Bere atze-ko hanken orpoetan ereezkatak ditu, bere izterre-tako atzeko aldean etabuztanaren oinaldeantuberkuluak ditu. Bere

atzeko hanken hatzak ez daude zeharopalmaturik, honek espeziaren izaeraanfibioa adierazten digu.TAMAINA: Bere oskola 14cm-ko luzeraizatera ailega daiteke.BIOLOGIA: Oso dortoka lotsatia etamesfidatia da, edozein arrisku baten

GEOEMIDO JAPONIARRAGeoemyda japonica

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeGeoemidaJaponica

59 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

aurrean oso azkar ihes egiten du.Spengerren geoemidoarekin gertatzenden bezala, bereugalketa ez dagoondo ikasita eta berebiologiari buruzaspektu gutxi daki.H A B I T A T A :Eskualde zuhaiztieta menditsuetatikzeharkatzen dituz-ten Ur-ibilbideetatikgertu dauden lekue-tan eta leku hezee-tan bizi da. Osogutxitan uretan ikusdaiteke.ELIKADURA: Bereelikadura-dieta oro-jalea da. Landareakez ezik, intsektuak,

apaburuak, lur-z i z a r e a k ,bar rask i loaketa ugaztun txi-kiak ere jatenditu.BANAKETA:Bere banake-

ta-aldeak Okinawa (Japonia) bakarrikosatzen du.


E Z A U G A R R I A K :Anam-go apoarma-tuaren oskola nabar-uniforme kolorekoada.Bere buruan etalepoan marra horibatzuk daude.Hauek, sudurrarenatzetik leporaino irte-ten dira. Haietariko batak begiaren atze-tik zeharkatzen du, beste batek, luzee-nak, begietatik eta belarrietatik zeharka-tzen du eta hirugarrena bere goikobaraila doa, leporaino ailegatuz eta aho-

rantz heda-tuz.Bere burua-ren goikoaldeko larruaoso leuna da,grisa-kolore-koa, berem u t u r r a,berriz, oso

zorrotza da.Bere bular-oskolaoso garatua dago,hori-laranja kolo-rekoa da etaezkata bakoitze-an orban beltzadago, honek aldebatetik bestera iamarra erregular

bat osatzen du. Marra hauek ere bazte-rreko-ezkata bakoitzaren beheko alde-an daude.Bere aurreko gorputzadarrek bost hatzdituzte, atzekoek, ostera, lau, oso gara-tua dagoen mintz interdigital batekin.Honek espezie honen igeriketariko izae-ra adierazten du, “Mauremys mutika”tikgertu.Bere zubian luzera-marra beltza dago.Ondo garatua, eta galtzarbeko eta izte-rrondoko ezkatak ditu. Azpiko-hezurrakoso gogorrak dira (dorkota hau ur-sako-netan bizi denez moldaketak behar ditu)TAMAINA: Bere oskola 17cm-ko luzera

ANAM-GO APOARMATUAAnnamemys annamensis

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeAnnamemysAnnamensis

61 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

izatera ailega daiteke.BIOLOGIA: Espezie honen ugaldutakobiologiari buruzko aspektu asko ezeza-gunak dira. Izan ere, herriko populazioekez dute harrapatzen edo kontsumitzen. Oso dortoka isilkor eta zuhurra denezoso zaila da ikustea. Jeneralki, landare-dizko piloetan ikus daiteke, horregatik “

Hosto-dortoka” esaten diote.HABITATA: Landaredi asko dauden ur-ibilbide moteletan bizi da.ELIKADURA: Gatibualdian orojaleadela, egiaztatu da.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakVietnamgo erdiko probintziak bakarrikosatzen ditu.


EZAUGARRIAK:Ekialdeko Asiakodortoka-kaxarenoskola konkortuada, berde koloreilunekoa, beltze-rantz jotzen du.Gainera, bazterre-ko-ezkata horiakditu, beltz-kolore-ko orban zabaldusamarrekin, bainaez dute zerra-hortzen itxurakorik.Bere bular-oskolak , handiko tamaina-koa, zeharo babesturik utz dezake,burua, buztana eta hankak atzera egitendituenean. Hori argi kolorekoa da etaezkata bakoitzean orban beltz handiadu. Bular-oskolak duen plegu kartilagi-nosoak aurreko eta atzeko lobuluenbiraketa uzten du.Ez du galtzarbeko eta izterrondoko

ezkatarik.Burua txikia daeta beltz-kolore-koa, orban horie-kin, Hauek sudu-rraren tontorretiklepoaren behekoalderaino doaz.Hemen ososudur irtena dagoeta goiko masaile-zurra irten sama-

rra ikus daiteke.Jaioberriak nahiko handiak dira, 46 cmneurtzen dute eta beren oskolak heldue-nenak baino zapalagoak dira. Berenkoloreak biziagoak dira, lepokoa etaburukoa batez ere. Bere oskola marroiada.Ale batzuek hezurrik gabeko bular-oskola dute, baina bere espeziearenbeste aleen antza dute -berdin-berdinak

dira-.Hiru subespezie deskribatu dira:dortoka-kaxa anboina (Cuoraamboinensis amboinensis),Sondako dortoka-kaxa (Cuoraamboinensis couro), etaThailandiako dortoka-kaxa(Cuora amboinensis kamaroma). dortoka-kaxa anboina, hedatuenada. Izan ere, Indiako ekialdetikThailandiaraino dago.Sondako dortoka-kaxa (Cuora

EKIALDEKO ASIAKO DORTOKA KAXACuora amboinensis

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeCuoraAmboinensis

63 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

amboinensis couro).Thailandiako dortoka-kaxa (Cuoraamboinensis kamaroma), konpainia egi-teko animaliatzat saltzen denez, sarri-tan, inportatzen da.Asiako dortoka-kaxek, Cuora genero-koa, Terrapene generoaren antza dute(Amerikako dortoka-kaxen genero berdi-nekoa dira), baina beren itxura eliptikoa-goa da eta sarritan orno-hondoa nabar-menagoa dute, baita mutur estua etazorrotza eta sudur moztua ere.TAMAINA: Bere oskola 21 cm-ko luzeraizatera ailega daiteke, emeen kasuan.Izan ere, haiek arrak baina handi sama-rragoak dira. Arrek 18cm luzera gaindi-

tzen ez duen tamaina bat izan ohi dute.BIOLOGIA: Dortoka hau, Amerikakodotoka-kaxen artean -Terrapene genero-koa- urtarrena da. Ur-ibilbideetan den-bora gehiena ematen du, baita arroz-soroetan ere.Ale gazteek ia ez dituzte uzten urezbetetako aldeak, helduak, berriz, lurretikdabiltza, uretatik oso urruntzen dira, etauretatik at gaua ematen dute.Haiek harrapatzekotan, kaka asko egi-ten dute eta oskolaren barruan atzeraegiten dute.Araldian arrak bereziki oldakor bihurtzendira eta estalketak gertatu baino lehenemeei, lepoaren atzetik, kosk egiten


diete bortizkeriaz. Koitoa egiten dutenbitartean beren aurreko hankekin emea-ren oskolari heltzen diote eta kosk egi-ten diote.Apirilaren eta ekainaren artean, emeekberen arrautzak erruten dituzte.Lurreanzulo bat egiten dute bi arrautza handiezartzeko, hauek 32-43 mm arteanneurtzen dute.

Ugalketa-garai bakoitzean eme banakhiru edo lau errunaldi lortzen ditu.HABITATA: Hondo lohitsuak eta ureta-ko landaredi asko dituzten ibai geldoe-tan eta aintziretan bizi da, baita arroz-soroetan ere.ELIKADURA: Bere elikadura-dietabelarjalea da, batez ere. Uretako etalehorreko landare asko, barrengorriak,

moluskuak, krustazeoaketa zizareak jaten ditu.Nahiz eta uretatik at janahal izan, uretara eramate-ko ohitura du jateko.BANAKETA: Bere banake-ta-aldeak, Asia, Malaysia,Bangladesh, Nikobar uhar-tea, Birmania, Thailandia,Kanbodia, Vietnam,Indonesia, Celebes etaFilipinetako uharteak osa-tzen ditu.

EKIALDEKO ASIAKO DORTOKA-KAXA

65 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

EZAUGARRIAK:Duela gutxi dortokahau espezietzatonartuta izan da,horregatik ez daoso ezaguna.Oso oskol konkor-tua du, marroi-gorrixka. Ezkatenloturetan ilun- kolo-reko orbanekin eta bazterreko-plakabanaren gainean orban ilun bat du. Berebizkarraldeko ertza horixka da.Bere bular-oskola ondo garatua dago,hori-kolorekoa, erdipurdiko orban luzebeltz batekin eta bi orban beltzekinzubiaren gainean.Atzera eginda dagoenean bular-oskola-ren atzeko lobuluak bere atzeko gorpu-tzadarrak zeharkatzen ditu. Burua estuaeta zorrotza da, baina bere sudurra ezda irtena.Burua estaltzen duen larrua leuna etahorixka da. Muturretikleporaino, begietatikpasatuz, hori-kolorekomarra estu bat -beltzezinguraturik-, du.Bere begien irisa horiaedo hori-berdaska da.Lepoa eta barbulahoriak dira baita bereburuaren goiko aldeaere.Bere aurreko hankengoiko aldea -marroiakdirela- ezkata nabar-

gorrixkez estalirik dago.Bere buztanean marroi-berdexka koloreko marrabat eraskusten du.TAMAINA: Kuora genero-ko dortoka txikienetarikobat da. Izan ere, bereoskolak 13´5cm-ko luzeragainditzen ez duen tamai-na bat izan ohi du (emeen

kasuan, haiek arrak baino handi sama-rrogak direla).BIOLOGIA: Lehorreko ohiturak ditu dor-toka honek. Gizonekin ez da batereoldakorra, eta ez da beste Asiako kaxa-dortoka batzuk bezain beldurtia.HABITATA: Alde basotsu hezeetan bizida.ELIKADURA: Espezie orojalea da.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakTxinako Kwangsi-ko eskualdea bakarrikosatzen du.

MUNDUKO DORTOKAK-Bataguridae Familia

MC.CORD-EN DORTOKA-KAXACuora mccordi

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeCuoraMccordi

66

E Z A U G A R R I A K :Dortoka honen osko-la beltz-kolorekoa daeta konkortu sama-rra, bizkarraldearengainean orno-marrahoria du eta berebazterreko-ezkatetanertz horiak ditu.Ezkata bakoitzarengainean, sarritan,handitze-eraztunak oso nabariak dira,honek oskolari erliebea ematen dio.Bular-oskolaren atzeko lobulua luzea daeta ez dago moztuta bere atzeko alde-an, honek buztanari eta atzeko hankeizeharo babesa ematen die.Bere burua grisaxka edo berdexka kolo-rekoa da, marra hori batez hornitua.Honek, lepoaren hasieran “U” egin

ondoren, begibakoitzari lotzendio.Goiko masailezurraeta buruaren alboakhori bizi-kolorekoakdira eta barbula baihorixka bai arrosaizan daiteke. Bereg o r p u t z a d a r r a khoriak dira eta

aurreko hankak ezkata handiez estalirikdaude.Arren bular-oskola aurreko aldean atze-aldean baino biribilduagoa da.Hiru subespezie deskribatu dira:Taiwan-go ertz horiak dituen kaxa dorto-ka (Cuora flavomarginata flavomargina-ta), Taiwan-en bizi dela; Ryu-Kyu-koertz horiak dituen kaxa dortoka (Cuora

ERTZ HORIAK DITUEN DORTOKA KAXACuora flavomarginata

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeCuoraFlavomarginata

67 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

flavomarginata evelynae) Ishigaki,Shima eta Iriomota uharteetan bizi dela.Eta Txinako ertz horiak dituen dortokakaxa (Cuora flavomarginata sinensis).TAMAINA: Espeziea txikia da, bereoskolak 17cm-ko luzera gainditzen ezduen tamaina bat izan ohi du.BIOLOGIA: Dortoka honek lehorrekoohiturak ditu eta ez uretakoak. Izan ere,bere ingurunean, lehorrean denboraematen du. Dena den, gatibualdian ure-tako bihurtzen direla egiaztatu da.Bere izaera lasaia da, oldakor gutxi,Ekialdeko Asiako dortoka-kaxarenaguztiz desberdina. Ur sakonetan,edo antzieretan igeri egiten duene-an inoiz ez da murgiltzen, baizik etauretako azalaren gainetik mugitzenda.Uztailean ugalketa gertatzen da.Emeek, lurrean egiten duten zulobatean arrautza bakarra ezartzendute. Honek 23-43 mm neurtzen du.Urtero, eme bakoitzak bi errunaldi

lortzen ditu. Jaiotzean, 40 mm ingurukoluzerako kumeek neurtzen dute.HABITATA: Eskualde hezeetan bizi da,baita ur-koronteetatik eta arroz-soroeta-tik gertu ere.BANAKETA: Bere elikadura oso aldako-rra da, baina belarjalea, batez ere. Ez dujaten moluskurik ezta zizareak ere.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakTxinako hegoaldea (Fukien-go, Hunnan-go eta Szachuan-go probintziak), Taiwaneta Ryu-kyu uharteak, osatzen ditu.


E Z A U G A R R I A K :Dortoka honen oskolanahiko garaia da, nabar-kolore ilunekoa.Marra hori bat edo beixabere orno-ezkatetanzehar doa. Marra honenalboetan beste marrazabal bat (nabar-koloreilunekoa) gainerakoorno-ezkatetatik doabaita pleura-ezkatetatik goiko aldea ere.Gainerako pleura-ezkatak, jeneralki,horixkak dira, ale batzuengan izan ezik,haiengan, orban ilunak kolore argienordez geratzen dira.Bular-oskola handia da, nabar-koloreilunekoa edo beltza, honen loturaren

artean eta bizkarraldeapigmentazio horia dago.Baz te r reko-ezka tenbeheko aldean, batzue-tan, puntu hori bat dago.Asiako dortokarenburua, berde argi kolore-koa edo horixka, txikiada baita zorrotza ere.Sudurra irtena da.Bekokia, barbula eta

eztarria hori-beixa kolorekoa dira, bereaurreko gorputzadarrak, berriz, grisax-kak edo berdexkak dira eta beren aldekoaldean ezkata lodiez horniturik daude.Dortoka honen hiru subespezie deskri-batu dira.Lehengoa Vietnam-go kaxadortoka da (Cuora galbinifrons galbini-

BEKOKI HORIA DUEN DORTOKA-KAXACuora galbinifrons

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeCuoraGalbinifrons

69 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

frons), hau bakarrik Vietnam-en bizi da.Hainan-go dortoka-kaxa (Cuora galbini-frons hainanensis) Hainan-go probintziatxinatarrean dago. Bere oskola oso kon-kortua da, argi-kolorekoa, gainerakoorno-ezkatak, eta pleura-ezkatak marroi-argi kolorekoak dira. Bere plastronamarroi iluna da, puntu marroi irregularrezpikardaturik.Hirugarren subespeziea dortoka-kaxahorztuna da (Cuora galbinifrons serrata).Bera eta Hainan-go dortoka-kaxaHainan-go probintzia txinatarrean bizidira. Bere oskolaren atzeko eta erdikoaldea zerradun samarra da.TAMAINA: Emeen kasuan, oskola19cm-ko luzera izatera ailega daiteke.Hauek arrak baino handi samarragoakdira. Izan ere, arrek 16cm-ko luzera

gainditzen ez duen tamaina bat izan ohidute.BIOLOGIA: Lehorreko espeziea da, ezuretakoa.HABITATA: Baso hezeetan bizi da -ur-ibilbideetatik gertu-.ELIKADURA: Bere elikadura-dietabelarjalea da, batez ere, baina ornogabebatzuk ere jaten ditu.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakVietnam (Tonkin eta Annam) eta Txinakohegoaldea (Hainan) osatzen ditu.


EZAUGARRIAK:Dortoka honek neu-rrizko oskol konkor-tua du, bere atzekoerdialdean zabala-goa da. Nahiz etamarron kolore ilune-koa izan, orno-ezkatetan zeharñabardura gorrixkabat du.Bere bazterreko-ezkatak zabalak dira eta

ezkata zerbikalaluzea eta estua da.Bular-oskola hori-kolorekoa da etaezkaten suturetanzehar orban trian-geluar beltzak ditu.Xehetasun hau dakausa oso errazada ezagutzea.Bere burua estu

eta zorrotza da, beilegi-kolorekoa. Begienatzeko aldetik leporaino (oso luzea dela)marra marroi estua hedatzen da.Bere sudurra irten samarra da eta irisahori-berdaska da.Barbula eta bere lepoaren beheko aldeahoriak dira, lepoaren goiko aldea, berriz,marroia da, ezkata zimurtsuez estalirik.Bere hankak gris-berdexkak edomarroiak dira, masailalboaren gainean

hori-laranja koloreko alde batdu. Bere aurreko hankakezkata horizontal luzez horni-turik daude, atzekoek, oste-

OGIZKO DORTOKA-KAXACuora pani

71 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

ra, oso ezkata txiki askodituzte.Bere buztana, horixkakolorekoa, marramarroiez zeharkatuadago.TAMAINA: Bere oskola16cm-ko luzera izateraailega daiteke.HABITATA: Basoetakoalde hezeetan, soroureztatuetan eta ibaie-tako ertzeetan bizi da.

ELIKADURA: Bere dieta guztiz belarja-lea da.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakShaanxi-ko probintzia txinatarra bakarrikosatzen du.


MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeCuoraPani

E Z A U G A R R I A K :Hiru marra dituend o r t o k a - k a x a r e noskola konkortusamarra da eta bereatzeko aldean garraisamarra da. Marroikolorekoa, marra bel-tzekin ondo nabariak.Bere bular-oskola ondo garatua dago,baina atzeko lobuluak , berriz, bere atze-ko gorputzadarrak ez ditu ondo estaltzen.Nabar edo beltzezka kolorekoa da, ertzhori batekin, zein bular-ezkatetik uzki-

ezkateraino baitoa.Bi lobuluak iztendituen hezurra, 10 cm-ko luzera baino gehia-go neurtzen duten ale-engan agertzen da.Bazterreko-ezkatenbeheko aldea laranjaargia edo hori-arrosa

da.Dortoka honen burua nahiko estua etazorrotza da, bere alboetan beltz-kolore-koa da eta goiko aldean berdexka. Beresudurra handia da baina bere goiko

HIRU MARRA DITUEN DORTOKA-KAXACuora trifasciata

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeCuotaTrifasciata

73 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

masailezurra ahula da. Marra berdexkabatek bere sudurra zeharkatzen du -betzuloen gainetik, haiekin orban luze bateratuz-.TAMAINA: Bere oskola 20cm-ko luzeraizatera ailega daiteke.BIOLOGIA: Eguzkia hartzea gogoko du,eguerdian batez ere, udaberrian etaudazkenean.HABITATA: 40m-ko altuerara arte men-diak zeharkatzen dituzten ur-laster garde-netan bizi da.Araldian, arrak oso oldakor bihurtzen diraeta haien artean izugarrizko borrokak -hozkadaz- egiten dituzte, eme batekinestalketa egiteko.Estalketa gertatzen den bitartean -norma-lean uretan gertatzen dela-, arrak bere

hanken bidez, emeari heltzen dio, baterabere lepoa luzatzen du eta behin etaberriro gelditu gabe, goitik behera mugi-tzen du, automata izango balitz bezala.Maiatza inguruan emeek beren arrautzakerruten dituzte. Generalki errunaldi bana-tan lurrean zulatutako zulo batean biarrautza (25-40mm-koa) ezartzen dituzte.Jaioberriek 45mm-ko luzera gainditzenez duen tamaina bat izan ohi dute.ELIKADURA: Espeziea orojalea da. Lur-zizareak eta arrinak jaten ditu, batez ere.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakTxinako hegoaldea (Kwangsi, Kwantung,Hainan-go uhartea eta Hong-Kong) etaVietnam-go iparraldea osatzen ditu.


E Z A U G A R R I A K :Ziklemido horztunarenoskola nahiko zapalada, obalatu-itxurakoaedo ondo biribildua,aleen arabera- etaatzeko bazterreko-ezkataz horniturik,hauek zerra-hortz itxu-rakoa dute, handikbere herri-izena.Dena den, ezkata hauek -ale gazteen-gan oso nabarmenak direla-, haztendiren heinean borobiltzen doaz etazahartzaroan desagertzera hel daitez-

ke.Bere oskolarenezkatek oso azalleuna dute eta beix-kolorekoak edonabar-berdaskakdira, baita gorrixkakere.Dortoka honen itxu-ra orokorrari buruzhitz egiten badugu,

esan dezakegu hosto hilda -ertz muxa-rratuekin- ematen duela.Bere bular-oskola horia edo nabar argiada, marra beltzekin, ale batzuenganzeharo nabarra da eta beltzazkarajotzen du.Bere erdipurdiko burua marroi-kolore-koa da. Muturra zorrotza da eta goikomasailezurra ia ez da irtena. Marrahori estu batzuek bere lepoa eta burua-ren bi alboak apaintzen dute.Bere gorputzadarrak ere marroiak dira.Aurrekoak zeharkako-ezkata handiezhorniturik daude, haien artean larruzkomarragatik banaturik daude.Ale gazteen oskola oso biribildua dagoeta beren kolorea helduena bainobiziagoa eta argiagoa da. Baita gazte-en buztana luzeagoa da ere.Espezie honen populazioen araberahainbat desberdintasun daude, esate-rako, ekotipo baten buruaren aldebatean marra arrosa-laranja bat aurkituda, baita ezkata bakoitzean zirkuluaketa ildaska marradunak ere.Bere gor-

ZIKLEMIDO HORTZTUNACyclemys dentata

MOTA:

MOTA SAILA.

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeCyclemys Dentata

75 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

putzadarrak gris-kolorekoa dira etasudurra oso zorrotza.Bi subespezie deskribatu dira, izendu-na, Ziklemido horztuna dela (Cyclemysdentata dentata) eta Tchepon-goZiklemidoa (Cyclemys dentata tchepo-nensis), buruaren azpian puntu beltzakdituela da bere ezaugarri nagusia.TAMAINA: Bere oskola 26cm-ko luzeraizatera ailega daiteke.BIOLOGIA: Espezie honen emeek 7-10urte dituztenean, heldutasun sexula lor-tzen dute, arrak, berriz, geroago sexual-ki heldu ohi dira, hamaika urte ingurukoadinarekin.Estalketak gertatu ondoren, emeek urte-ro 4-5 errunaldi lortzen dituzte eta erru-naldi bakoitzean 2-4 arrautza errungodituzte, 33-57mm-koa izaten dira.Horretarako ur-ibilbideetatik gertusakontasun gutxiko habia zulatzendute. Jaiotzean kumeek 56 mm neurtzendute.Espezie honen ale helduagabeak zeha-

ro uretakoak dira baina hazten diren hei-nean lehorreko bihurtzen dira.Dortoka hau harrapatzekotan, oso usainnazkagarria duten gorozki asko botatzenditu, defentsa bezala.Dena den, gatibualdian egotekotan,mantsoa da eta bere zaindariari inoiz ezdio kosk egiten.HABITATA: Ziklemido horztuna erdiure-tako espeziea da. Alde menditsuak etalautadak zeharkatzen dituzten ur-ibilbidelasaietan bizi da (1000m-ko altueraraarte).ELIKADURA: Bere elikadura-dieta oro-jalea da. Uretako landareak, algak, frui-tak, intsektuak, apaburuak, arrainak etazizareak jaten ditu.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakIndiako iparrekialdea Birmaniara arte,Thailandia, Kanbodia, Malaysia,Sumatra, Java, Borneo, eta Filipinakosatzen ditu. Nepal-en eta Bangladesh-en ere dago, baina proportzio txiki bate-an .


EZAUGARRIAK:Bere oskola osozapala dago, guztizmarroi-kolorekoa,marra marroi argibatekin. Bere gene-roko kide guztien-gan gertatzen denbezala, bere bazte-rreko-ezkatak osozorrotzak dira eta arantza gogorrak era-tzen dituzte, handik bere herri-izena.Dena den, denborarenpoderioz, arantza hauektxikitzen eta biribiltzendoaz, eta ale zaharren-gan ia desargetzen dira.Bular-oskola oso handiada eta ezkata bakoitzeanmarra ilun batzuk ditu.

Bere buru txikia,grisaxka edomarroi-kolorekoada, tinpanoarenondoan hori-kolo-reko orbana du.Sudurra irtensamarra da etabere masailezurratrikuspidea da.

Bere gorputzadarrak grisaxkak edomarroi kolore ilunekoa dira, puntu hori

batzuekin. Aurrekohankek oso ezkataluzeak dituzte, atzeko-ak, ordea, ezkataarantzatsuez estalirikdaude. Izterrek etabuztanaren oinaldeakezkata arantzatsuakere dituzte.TAMAINA: Bere osko-

la 25cm-ko luzera izatera ailegadaiteke.BIOLOGIA: Estalketak gertatuondoren, bizi diren lekuetatikgertu, sakonera txikiko zulobatean hiru arrautza ezartzendituzte. Hauek handiak, zuriaketa luzangak dira.Kumeak jaiotzean oso handiakdira. Izan ere, 63mm-ko luzeradute. Ezagutzen diren biologiarieta ohiturei buruzko xehetasu-nak, gatibualdian dauden anima-liei esker dira. Izan ere, bere

DORTOKA ARANTZADUNAHeosemys spinosa

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeHeosemysSpinosa

77 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

ingurunean daraman bizitzaoso zuhurra eta isilkorra da.HABITATA: Sakonera txikikoibaietako ertzetan eta aldebasotsu eta menditsuakzeharkatzen dituzten ur gar-denetan bizi da. Hantxe subs-tratu hezeetara eta hondakinbegetaletara sarri joaten da.(deskonposatutako hostoaketa zurtoinak).ELIKADURA: Bere elikadura-dieta belarjalea da, haragija-lea baino. Gatibualdeiandagoenean fruitak jatea gogo-ko du.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakAsiako alde handi bat, (Birmania,Tenesserim -Thailandiako hegoaldean-,Malaysia, Sumatra-ko eta Borneo-ko

uharteak, osatzen ditu.Nahiz eta dortoka arantzaduna ehizatuaeta esportatua izan, gaur egun arte berepopulazioak ugariak dira.


leku hezeetatik gertu ego-tea funtsezko ezaugarriakdira. Izan ere, halako lekue-tan lur eta hostoen azpitikurpera dezake.ELIKADURA: Espezie hauorojalea da. Bai materiabegetalez bai ornogabe txi-

kiz elikatzen ditu.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakBirmaniako Arakan-go muinoakbakarrik osatzen ditu (Birmaniakoendemismoa), handik bere herri-izena datorkigu.

EZAUGARRIAK:A r a k a n - g oH e o s e m i d o a r e noskolaren bere erdi-ko aldea oso zapalaeta zanpatua da,marroi argi-kolore-koa, puntuekin.Bere atzeko bazte-rreko-ezkatak nahi-ko zorrotzak dira eta serra-hortzak,nahiko irtenak, eratu ohi dituzte.Bular-oskola horiaren eta marroi argia-ren artekoa da, beltz-koloreko orbane-kin eta batzuetan ezkata bakoitzeanmarra ilunak ditu.Burua grisa edo marroia da, aleen ara-

bera eta bere sudu-rra nahiko irtena da.Bere irisa marroiada, bere gorputza-darrek , bai aurreko-ek bai atzekoek,ezkata zorrotzakedo karratuak dituz-te, baita azkazalsendoak ere. Bere

hatzek mintz interdigitala ere dute.Ezaugarri guzti hauek bere lehorrekoeta uretako ohiturak adieratzen dizkigu-te. Lur hezean urperatzeko ohitura du,oharkabekoa pasatzeko.Arren buztana emeena baino luzeagoada, baita beren atzeko hanken mintz-

in terd ig i ta lakere.T A M A I N A :Bere oskola30cm-ko luzeraizatera ailegadaiteke.B I O L O G I A :E r d i u r e t a k odortoka da, etazulatzeko ohitu-ra du.H A B I T A T A :Landaredi askodagoen lekuhezeetan bizida. Leku haue-tan lur bigunaedukitzea eta

ARAKAN-GO HEOSEMIDOAHeosemys depressa

79 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK


MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeHeosemysDepressa

EZAUGARRIAK:Dortoka honenoskola nahikozapala eta karena-tu samarra da,nabarraren etagorrixkaren artekokolorekoa da. Bereaurreko bazterre-ko-ezkatak atzera-koenak baino handiagoak dira.

Tamaina gutxikobular-oskola, aleenarabera, horia edonabar-gorrixka da.Bere tamaina handi-ko burua, marroi-kolorekoa da, etazeharkatzen duenmarra hori batekinapainduta dago.

Sudurra zorrotza eta irtena da, begiak,berriz, txikiak dira.Lepoaren goiko aldea iluna da bainaazpitik eta bere alboetatik argia da.Harritzekoa da, gorputzaren, lepoareneta gorputzadarren larruan tuberkulutxiki asko daudela, honek dortokariaspektu zimurtsua ematen dio.Bere gorputzadarren goiko aldea ilunada eta beheko aldean argiagoa. Beregorputzadarren beheko aldean zeharka-ko ezkata handi bakarra dago. Bere

LEYTE-KO HEOSEMIDOAHeosemys leytensis

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeHeosemysLeytensis

81 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

atzeko hanketan, ostera,zeharkako ezkata handiak ditu,baina bere beheko aldeanbakarrik.Bere hanken hatz guztiek azka-zal gogortsuak eta mintz inter-digitalak dituzte.TAMAINA: Bere oskola 21cm-ko luzera izatera ailega daiteke.BIOLOGIA: Espezie hau gutxiikasita izan da eta bere biolo-giari eta izaerari buruzkoaspektu gehiena ezezagunakdira. Bere morfologiagatik esandaiteke landaredi asko daudenlekuetan bizi dela eta alde hezeetaraondo moldatuta dagoela.HABITATA: Oihaneko berroetan bizi da,non zeharo oharkabekoa pasatzenbaita.ELIKADURA: Bere elikadura-dieta oro-

jalea da.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakFilipinetako hegoaldea, Leyte-ko uharte-aren hegoaldea, Fayta-ko eskualdeaketa Palawango uhartearen iparraldeaosatzen ditu.


E Z A U G A R R I A K :H e o s e m i d oErraldoiaren oskolaluzanga eta obalatuada, bere atzeko alde-an nahiko konkortuaeta zapala da. Bereezkatak serra-hortzaitxurakoa dira. Bere

orno-ezkata guztiakzabalagoak dira, luze-ak baino. Bere koloreamarroiaren eta gris ilu-naren artekoa dabil(aleen arabera), tamai-na handiko bular-osko-la, berriz, oso deigarriada eta bere hondoahori-bizi kolorekoa da,ezkata bakoitzearen

gainean nabar-koloreko efektudistiratsuak marrazten dira.Buru luzea gris-berdexskareneta marroiaren artekoa da, puntuhori txikiekin. Bere sudurra ez dairtena. Bere masailezurra -beix-kolorekoa- trikuspide samarrada.Aurreko gorputzadarrak handiakdira eta beren aurreko alboanezkata luzeak dituzte.Bere lau hanken hatzek mintzinterdigitalak dituzte.Ale gazteek beren ezkatetanurteko hazkundearen seinaleak-ondo marrazturik- dituzte etaberen buruaren koloreak heldue-na baino biziagoak dira. TAMAINA: Bere oskola 43,5cm-ko luzera izatera ailega daiteke,honek esan nahi du Asiako urgezatako dortokarik handieneta-riko bat dela (Oskol bigunaduten dortokak izan ezik).BIOLOGIA: Lehorrean ia bere

HEOSEMIDO ERRALDOIAHeosemys grandis

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeHeosemysGrandis

83 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

bizitza osoa ematen du,landarediaren arteanerdiezkutatua.HABITATA: Landarediasko dauden ohianekoaldeetan bizi da, baita ur-ibilbideetatik gertu, ibailasaietan, lakuetan etalupetzetan ere.ELIKADURA: Bere elika-dura-dieta orojalea da.Nahiz eta ornogabeakgustatu, uretako landare-ak jaten ditu, batez ere.BANAKETA: Bere banke-ta-aldeak Birmania,Kanbodia, Thailandia etaMalaysiako iparraldeaosatzen ditu.


E Z A U G A R R I A K :Kaspiar itsasoko apo-armatuaren oskolaoso zapala eta obala-tua da, marroi-kolore-koa edo beltzazka.Bere aurreko bazte-rreko-ezkatak leunakdira.Ale gazteek oskolean erdipurdiko kare-na dute eta batzuetan bi alboko karenaeta marrazki zuhur bat dituzte -marrabeixez eginda, batzuetan orno-marrahoriak-. Lehenengo urteetan koloraziohau desagertzen da eta bere oskolazeharo iluna agertzen da.Bere plastrona hori-kolorekoa da, ilun-koloreko orbanekin. Marra hori estuekalboko ezkaten ertzak inbaditu dituzte.Bere erdipurdiko burua, berde iluna edomarroi-grisaxka da, marra hori estuekin

lepoan zehar.Haietariko marrabat begiaren azpitikdoa eta sudurreanamaitzen da.Lepoa, buztana etagorputzadarrak bel-tzazkak dira, marra

horiekin edo beix-argiekin.Nahiz eta hiru subespezie deskribatu ,gaur egun aditu askok pentsatzen dutebenetako espezieak direla.Ekialdeko Kaspiar Itsasoko apoarmatua(Mauremys caspica caspica). Oskoleanzehar marra erretikulatuak ditu, berenkolorea oso bizia da. Bere plastronazeharo horia da. Ilun-koloreko orbane-kin ezkata bakoitzean. Bere banketa-aldeak Irak, Arabia Saudita, Turkiakoerdialdea, Errusiako hegoaldea eta Irak(Zagros-ko mendiak) osatzen ditu.

Mendebaldeko Kaspiar Itsasokoapoarmatua (Mauremys caspicarivulata). Bere oskolaren marraerretikulatuak ez daude ondomarkaturik eta oso finuak dira.Bere plastrona, berriz, zeharobeltza da.Bere banaketa-aldeak Grezia,Zipre, Bulgaria, Bosnia, Serbia,Turkia, Libano, Siria eta Israelosatzen ditu.Kretako apoarmatua (Mauremyscaspica cretica). Bere oskolarenpigmentazioa oso argia da eta

KASPIAR ITSASOKO APOARMATUAMauremys caspica

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeMauremysCaspica

85 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

bere begien irisa oso argia eta distira-tsua.Kreta-ko uhartean bakarik aurki daiteke.TAMAINA: Bere oskolak 24cm-ko luzeragainditzen ez duen tamaina bat izan ohidu.BIOLOGIA: Apoarmatu honi eguzkitanegotea asko gustatzen zaio, baina osozuhurra denez, edozein arrisku batenaurrean oso azkar uretako landareenartean ezkutatzen da edo bizi denputzuaren hondoan murgiltzen da.Ura erruz bada, udan eraginkorra man-tentzen da, baina lehortea agertzekotanletargian sartzen da.Udaberri osoan zehar estalketak gerta-tzen dira. Baita udazkenaren hasieranere. Ekainaren eta uztailaren arteanerrunaldiak sortzen dira. Emeek, norma-lean urtero bi errunaldi lortzen dituzte.Errunaldi bakoitzean 4-6 arrautza arteanezartzen dituzte. Arrautzak zuriak, etazurrunak dira. 25-37cm artean neurtzendute.Jaioberrien kolorea oso bizi da. Haiek

33mm neurtzen dute.ELIKADURA: Espezie hau haragijaleada batez ere, baina ale zaharrak belarja-leago bihurtzen dira. Generalki uretakointsektuak, uretako moluskuak, batra-kiok eta arrainkumeak jaten ditu.HABITATA: Ibaietan, erreketan, urezta-pen-kanaletan eta ur-gazikaretan bizi da(adibidez Salonika-ko gatzagan).BANAKETA: Bere banaketa-aldeakEuropako hegoaldea, Ekialde Ertaina,Errusiako hegoekialdea, Irán, ArabiaSaudita, Israel, Siria, Irak, Turkia,Bulgariako hegoaldea, Zipre, Albania,Kreta , Grezia (Egeo Itsaso-ko uharteak,Korfú, Milos eta Salónika), Serbia etaBosnia osatzen ditu.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakEuropako hegoaldea, Ekialde Ertaina,Errusiako hegoekialdea, Iran, SaudiArabia, Siria, Israel, Turkia, Irak,Bulgariako hegoaldea, Zipre, Kreta,Albania, eta Grezia (Egeoko itxasoarenuharteak, Milos, Korfú eta Sarónica) osa-tzen ditu, baita Serbia eta Bosnia ere.


NOLA EZAGUTU?:Apoarmatu korronte-zalea eta apoarmatuistilzalea oso antze-koak dira, baina gurehezeguneetan biziden subespeziea(Mauremys caspicaleproso) ez da harentamainara heltzen (30 cm); handienakhogei zentimetro luze izaten dira gehie-nez. Apoarmatu korrontezalearen oskola

zapala da eta arre-grisaxka edo berdex-ka goitik behera; adi-nean aurrera eginahala ilundu egitenda. Sarritan erortzendiren plakek urraka-dak sortzen dizkiete.Gainera, lepoan luze-

tarako lerro horixkak dituzte, bai etaplaka inginalak ere. Hankak antzekoakdira bi espezieetan; apoarmatu gazte-en plastoia nahikoa malgua da eta hel-

APOARMATU KORRONTEZALEAMauremys leprosa

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeMauremysLeprosa

87 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

duena zurrunagoa. BIOLOGIA: Apoarmatu istilzalea beza-la, urritik edo azarotik otsail edo mar-txora bitartean basatzan edo uretakolandareen sustraien artean ostentzenda hibernatzeko. Nolanahi ere, hotzhandirik ez badago, neguan ere bizitzaaktiboa izan dezake. Udaberriko lehen egunetan arrak emebila hasten dira, estaltzeko grinak bul-tzaturik. Estalaldiaren ondoren, emeak5-9 arrautza erruten eta lurperatzenditu ibai edo erreka baten ur-ertzean,edo lehorrean, lurra nahikoa hezebadago; arrautzak zurixkak dira etaoskola gogora dute.Umeek udaberri erdian edo azkeneanurratzen dute oskola. jaiotzen direnean,dortokatxoen oskola hiru zentimetroluze izaten da eta lau gramo besterik ezdituzte izaten. Mundura azaltzen direnunetik beretik euren kabuz moldatzekogauza izaten dira; berehala jotzen dute

uretara, ur-ertzeko landaretzan ezkuta-tzera, eta janari bila hasten dira. 7 urtegeroago, gutxi gora-behera, heldutasunsexualera iristen dira; ordurako ia-iahelduen tamaina izaten dute. Ume jaioberrien isatsa helduena baino luzeagoaizaten da, kolore biziagoak izaten dituz-te eta gorputzez biribilagoak izatendira; gaztetan arreak izaten dira, orbaingori argi edo horixkekin. Apoarmatu istilzalea bezala apoarmatukorrontezalea ere luzaro bizi da,


batzuetan are 80 urte ere. Apoarmatu korrontezalea harrapatuzgero, uzkiko guruinek usain oso zanta-rreko likidoa jariatzen dute.ELIKADURA: Batez ere anfibioak,arraina, landareak eta intsektuak jatenditu, eta batzuetan baita arrain hilakere. Zelatan ehizatzen ditu harrapaki-nak, hondoan edo ur-ertzeko landare-en artean ezkutaturik. Harrapakin batizan litekeena begiz jotzen duenean,geldiro-geldiro hurbiltzen zaio, lepoa iaoskolaren barruan guztiz gordetaduela, eta nahikoa gertu dagoeneanbat-batean luzatzen du, ahoa zabal-zabalik duela. Lehengoan huts ematenbadu, ekin egiten dio, harik eta harra-patu edo amore eman arte.

HABITATA: Apoarmatu istilzaleak ain-tzira txikietako ur geldi eta lasaiakhobesten ditu, baina apoarmatukorrontezalea, berriz, hondo harritsuaduten ur lasterretan bizi izaten dabatzuetan, normalean urmaelak, aintzi-rak eta ibaien uhobietako ur gazikarakhobesten baditu ere, ongi asko jasatenbaititu ur gaziak eta kutsatuak; gaineraibai handietako eta urtegietako ur han-dietan ere bizi da. Ez da apoarmatuistilzalea bezain izukorra eta hurabaino fidakorragoa ere bada. Lehorrean oso dorpea da, baina uretanoso arina, ordea, eta izan ere osogutxitan irteten da uretatik, eguzkitanberotzeko izan ezik; apoarmatu korron-tezaleak aintzira ia guztiz lehortzea

APOARMATU KORRONTEZALEA

89 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

jasan dezake.Iberiar penintsu-lako hegoaldeanudak oso beroeta euri gabeakdirenean etaibaietako uraurritzen denean,neguan bezalalozorrotzen da:bizi-konstanteakeraisten ditu etahorrela lehortea-ren krisialdiagainditzen du;beste ornodunbatzuek, aldiz,ez du izaten bizi-rik irauterik.Dortoka honen berezko etsai bakarra,gizakia aparte utzita, igaraba da, bainageroago eta urriagoa da toki guztietan,eta jada ezin dugu jo harrapari aktibo-tzat.

BANAKETA: Bere banaketa-aldeakMediterraneoko-mendebaldea, Afrikakomendebaldeko ertza, Espaina,Portugal, Maroko, Argelia Mauritaniaeta Libia osatzen ditu.


EZAUGARRIAK:Japoniako apoarma-tuaren oskola obala-tua eta zapala da.Bere atzeko bazte-rreko-ezkatak horz-tun zamarrak diraeta erdiko karenabakarra dute. Bereezkata guztiek -osoondo ikusten direnzirkuluak- dituzte, baita aurrerantz doa-zen marrak ere (hauek erreliebeandaude).Bular-oskola nahiko zapala da etaaurrerantz garai samarra dago. Bera

hori kolore ilunekoa da.Bere burua -nahiko txi-kia- marroi-argi kolore-koa da eta masailezu-rren, barbularen etaburuaren bi alboengainean puntu ilunekinziprinduta dago.Lepoan bi marra ilunditu.Bere gorputzadarrak

marroi kolore ilunetakoa dira, gainerakanpoko ertzean eta buztanaren atzekoaldean zerrenda hori argiak ditu.Ale gazteen kolorazioa helduenenabaino berdexkagoa edo nabar argia da

eta suturetatikzehar edo pleu-ra eta bazterre-ko-plaken lotu-retatik zeharorban hori txi-kiak ikus daitez-ke.TAMAINA: Bereoskola 18´5cm-ko luzera izateraailega daiteke.B I O L O G I A :Uretako espe-ziea da. Bizi denibaietako ertze-tan agertzendiren harrietaneta adarretaneguzkia hartu

JAPONIAKO APOARMATUAMauremys japonica

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeMauremysJaponica

91 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

ohi du. Ibaiko hondokolohian hibernatzen du,eta ia bere bizitza osoauretako detrituarenazpitik ematen du.Bost urterekin helduta-sun sexuala lortzen du.Apiriletik ekainera artekopulak gertatzen dira.Emeek, maiatzarenerditik uztailaren hasie-ratik, beren errunaldiakerrutzen dituzte.Eme bakoitzak bi edohiru erraunaldi lor ditza-ke. Errunaldi banatan5-8 arrautza errungodituzte. Arrautzakluzangak, zuriak etazurrunak dira. Halaber,18-32 mm-koak dira.Inkubazioak 80 egundirau. Klimatologia onaizatekoatan, jaiotzeakabuztuaren hasieratikgertatzen dira.HABITATA: Ur garde-nezko ibaietan bizi da, nonkorrontea ahula baita eta hon-doak lohitsuak baitira.ELIKADURA: Bere elikadura-dieta haragijalea da, batez ere.Intsektuen larbak, intsektu hel-duak, apaburuak eta arrain txi-kiak errazki harrapatzen ditu.BANAKETA: Bere banaketa-aldeak Japoniako erdialdea etahegoaldea, Honshu, Kyoshueta Shikoku uharteak osatzenditu.

MUNDUKO DORTOKAK-Bataguridae Familia 92

E Z A U G A R R I A K :Apoarmatu honenoskola obalatua da,nabar edo grisaxka-kolorekoa, ale gazte-en kasuan argi-kolo-reko orban batzue-kin. Ale helduenganberen bazterreko-ezkatak garai sama-rrak dira, atzeko-ezkatak, berriz, horz-tun samarrak dira.Bere bular-oskolahori-laranja da, ezkaten ertzean beltz-koloreko orban batekin, dena den, adi-nak kolorea ahuldu ohi du.Marra hori luze batek bere erdipurdikoburutik zeharkatzen du, muturretik lepo-aren oinarriraraino, tinpanotik pasatuz,.Barbula eta lepoaren beheko aldea hori-

kolorekoa ere dira,sudurra irten sama-rra da.Gorputzadarrak gri-saxka-oliba koloreko-ak dira, beren atzekoaldean hori samarrakdira.Arren buztana emee-na baino luzeagoaeta lodiagoa da.Beste subespeziegehiagorik ez daezagutzen. Dena

den, populazio askok ez dute ezer ikus-terik beste populazio batzuekin, horre-gatik hainbat ekotipo egon badaude,zeinek beren ezaugarriak baitituzte.Horrela, ale batzuen oskola ia zeharobeltza da eta plastrona oso iluna dute,Beste batzuen oskola, ostera, beix-kolo-

rekoa da eta ezkatenloturak ilun-kolorekoadira eta plastronarenezkata bakoitza orbanbeltzez pikardatuadago.TAMAINA: Bere osko-la 19,5cm-ko luzeraizatera ailega daiteke.BIOLOGIA: Estalketakgertatu ondoren, lurhezean zulatzen dituz-ten sakontasun gutxikozuloetan emeek berenarrautzak ezartzen

MUTIKA APOARMATUAMauremys mutica

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeMauremysMutica

93 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

dituzte. Hauek erdipurdiko tamaina duteeta luzangak dira. 21-38cm-koak izatendira. Inkubazioak 64-94 egun ingurudirau.

Jaioberriek 8-9 gramo pisatzen dute, etaoso kolore biziak dituzte.HABITATA: Ur-laster moteletan bizi da,baita urez betetako lekuetan eta urmae-

letan ere. ELIKADURA: Bere eli-kadura-dieta haragijaleada. Uretako intsektuak,apaburuak, arrain txi-kiak, eta lur-zizareakjaten ditu. Ale zaharre-nek bakarrik hainbat ure-tako landare jaten dituz-te.BANAKETA: Bere bana-keta-aldeak Vietnam-goiparraldea, Txinakohegoaldea eta Taiwan(hemen gizakiek sartudute) osatzen ditu.


E Z A U G A R R I A K :Dortoka honen oskolakonkortua da, beltzazkakolorekoa, hiru pitzardu-raz hornitua. Ale zaha-rren bazterreko-ezkatakgarai samarrak dira.Plastronak, jeneralki bel-tza, batzuetan ertzeanmarra hori bat du.Burua marroia edo beltzazka da, puntuhorixkez edo laranjaz ziprindurik.Alebatzuek, buruaren alde tenporalean horiedo beix-koloreko orbana dute.Bere aurreko gorputzadarren goiko alde-an ezkata handiak daude eta beren hatzguztiek mintz-interdigitalak dituzte.Espezie honek barietate morfologikoasko ditu, bizi diren alde geografikoenarabera. Horregatik zazpi subespeziedeskribatu dira.Penintsulako dortoka beltza(Melanochelys trijuga trijuga), Indian bizida -Bombay-ko iparraldetik Coorg-erainoeta Cuddalore-n Bezwada-raino. 22 cmneurtzen du eta bere oskola zanpatusamarra da. Bere bular-oskola horiez(Hondo beltzaren gainean) ertzetik ibilitadago, eta buruak marra edo puntu horiak,arrosak edo berdeak ditu (Berdexkareneta marroiaren arteko hondoaren gaine-an).Bere irisaren kolorea zuriaren etamarroiaren artekoa da.Kotxin-go dortoka beltza (Melanochelyscoronata), Indiako hegoekialdeko kostal-dean bizi da -Calcuta-tik Travancore-

raino. 23 cm neurtzendu eta bere bular-oskola zeharo beltz-kolorekoa da, baitabere burua beltza ere.Tinpanoen gainean biorban handia daude.Bere irisa horia da.Birmaniako dortoka

beltza (Melanochelys trijuba edeniana),Birmanian bizi da, Arakan-go etaKarenni-ko muinoetan bizi da. 28cm-koluzera izatera ailega daiteke. Bere osko-la beltza eta konkortu samarra da, horix-ka-koloretako tonalitateekin. Bere bular-oskol beltzaren albo bakoitzean hori-koloreko marra estua dago. Bere buruamarroia da, hori edo berdexka-kolorekomarra erretikulatuekin.Bengala-ko dortoka beltza(Melanochelys trijuga indopeninsularis),Blangadesh-en iparraldean aurkitzen dabaita Nepal-en ere. Bere oskola, guztizbeltza, 34cm-ko luzera izatera ailega dai-teke. Bular-oskola marroia da eta ertzhoria du, bere burua, berriz, berde koloreilunekoa da, batzuetan marra beltz batekbere goiko aldetik zeharkatzen du. Bereirisa marroi-argia da.Parkes-ko dortoka beltza (Melanochelystrijuga parkeri), Sri Lanka-n bakarrik bizida. Bere oskola, gorrixka kolorekoa,38cm-ko luzera izatera ailega daiteke,honek esan nahi du espezie honetantamaina handiena duena dela. Berebular-oskola marroi iluna da, ertz horiekin

INDIAKO DORTOKA BELTZAMelanochelys trijuga

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeMelanochelysTrijuga

95 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

eta bere burua, marroiedo berdexka-kolore-koa, da. Bere begiarenirisa horia da.Sri-Lanka-ko dortokabeltza (Melanochelystrijuga thermalis), Sri-Lanka-n, Indiako hego-ekialdean, etaMaldivetako uhartee-tan bizi da. Bere oskolazanpatu samarra da,horixka koloreko tonali-tateekin. 28cm-ko luze-ra izatera ailega daite-ke. Bere bular-oskoka zeharo iluna da,baita bere burua ere, hau ale batzuenganpuntu horiez, gorriez edo laranjaz ziprin-duta agertzen da. Irisa marroia da.Thailandia-ko dortoka beltza(Melanochelys trijuga wiroti), subespezieguztien artean ezezagunena da, eta bereizenak esaten duen bezala Thailandianbakarrik bizi da. Subespezie guztien arte-an kolore guxiago dituena da.TAMAINA: Emeak arrak baino handiago-ak dira eta 38´5cm-ko luzera izatera aile-ga daitezke.BIOLOGIA: Eztei-aldian, arrak oso olda-kor bihurtzen dira. Behin eta berriroemeen atzetik doaz eta lepoan eta han-ketan kosk egiten dizkiete kopulatzerabehartzeko.Estalketa ia urte osoan zehar gertatzendira -iparraldeago dagoen banaketa-aldean izan ezik- .Errunaldiak ia urteosoan ere gertatzen dira. Arrautzak zuriak eta luzangak dira, 35-48mm-koa. Lurrean zulatzen duen zulobatean 12 arrautza inguru ezartzen ditu,eme bakoitzak. Inkubazioak gutxi gora-behera 60 egun dirau, baina denbora hori

latitudeen arabera izango da.Jaioberriek 45mm neurtzen dute, oso biri-bilduak dira eta beren kolorea helduene-na baino azkoz biziagoa da.Harrapatuta izatekotan dortoka honekusain oso naskagarria botatzen du,defendatzeko.HABITATA: Espezie hau guztiz uretakoada, urmaeletan eta ur geldoak dituztenibaietan bizi da, M.t. thermalis subespe-ziea batez ere. (Sri-Lanka-ko dortoka bel-tza). Dena den subespezie batzuek leho-rreko ohiturak dituzte -Thailandiako dorto-ka beltza bezala (Melanochelys trijugaindopeninsularis), zeinek ur betatakolarreak, arroz-soroak eta alde hezeaknahiago baititu, errekak eta urmaelakaurkeratu baino.ELIKADURA: Bere elikadura-dieta belar-jalea da , batez ere. Sri-Lanka-ko dorto-ka, berriz, orojaleagoa da baita sarraski-jalea ere.BANKETA: Bere banaketa-aldeak India,Bangladesh-ko iparraldea, Birmania-koerdialdea, Sri-Lanka, Maldivetako uharte-ak eta Chagos osatzen ditu. Nepal-en erepopulazio batzuk aurkitzen dira.


dia errezagoa izaten zaie.HABITATA: Landaredi trinkoaduten lekuetan bizi da, baita basotropikal hezeetan ere.ELIKADURA: Bere elikadura-dieta orojalea da. Intsektuak etaanimalia hilak ez ezik, eroritakofruituak ere jaten ditu.BANAKETA: Bere banaketa-aldeak Assam-go India-ko etaBangladesh-eko lurralde nahikomurriztuak osatzen ditu.Hiru marra dituen Indiako dortokamasiboki harrapatuta ez ezik,esportatua ere izan da. Gainera

gizakiok bere ingurunea degrada-tu dugu, eta ondorio bezala, dor-kota honen populazioak osomurrizturik daudela ikus daiteke,hain hezkagarria da ezen desa-gertzeko zorian daudela aipadezakegun. Horregatik babesturikdago eta CITES-eko Lehenengogehigarrian sartuta, bestalde,bere salmenta ez ezik bere eduki-tzea ere debekatuta dago.


EZAUGARRIAK: Bereoskola oso konkortua da,marroi-beltzazka kolore-koa, ondo markaturikdauden hori-argia edobeix-koloreko hiru marre-kin. Beix-koloreko marrabatek inguratzen du.Bere bular-oskola horiaedo hori-laranja da. Bereburua nabar-gorrixka edo gris-beltzazkada, aleen arabera; eta sudurretik lepoa-ren oinarriraino –begietatik eta tinpanoe-tatik pasatuz- doan marra gorri estuaedo laranja du. Bigarren marrak apain-tzen du, hau ahotik lepoaren oinarrirainodoa.Gorputzadarrak nabar-gorrixkak dira,batzuetan puntu horiekin, ale gazteenak

batez ere. Aurreko han-kek beren goiko aldeanoso ezkata karratuakedo zorrotzak dituzteeta palmatu samarrakdira, honek ingurunehezeetarako moldaketaadierazten digu.TAMAINA: Bere osko-lak, emeen kasuan,

16´5cm-ko luzera gainditzen ez duentamaina bat izan ohi du. Emeak arrakbaino handi samarragoak dira.BIOLOGIA: Nahiz eta lehorreko dortokaizan, leku hezeak behar ditu bizi izateko.Hostotzaren eta deskonposatutako ero-ritako enborren azpitik ezkutatzea askogustatzen zaio.Libre egondako ugaritasunari eta ohitu-

rei buruzko xeheta-sunak ezezagunakdira. Izan ere,behaketa gehienakgatibualdian egindira.Emeen erdipurdikoerrunaldia hiruarrautza izan ohida. Hauek nahikoluzangak izan ohidira, 25-44mm-koak izaten dira.Eme helduek berenoskola atzerantzmugi dezakete etahoni esker errunal-

HIRU MARRA DITUEN INDIAKO DORTOKAMelanochelys tricarinata

MUNDUKO DORTOKAK

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeMelanochelysTricarinata

97 ADEVE

baina denboraren poderioz marra hauekdesagertzen dira.TAMAINA: Bere oskola 32cm-ko luzeraizatera ailega daitezke, emeenkasuan.Izan ere hauek arrak baino han-diagoak diraBIOLOGIA: Malaysiako dortoka-kaxaingurune hezeetako espeziea da, erdile-

horretakoa, erdiuretakoa. Harrapatuaizatekotan bere etsaien gainean kakaegiteko ohitura du, defentsako modubezala.Estalketa gertatzen denean arrak osooldakor bihurtzen dira.HABITATA: Oihanak zeharkatzendituzten ibai moteletan bizi dira baitaurmaleetan ere. Batzuetan itsasoareneraginaren lekutik gertu daude, hondolohitsuak badituzte batez ere.ELIKADURA: Bere elkidadura belarja-

lea da batez ere. Gatibualdian daudenanimaliek fruituak eta bananak jateagogoko dute.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakThailandia, Malaysia-ko, Sumatra-ko,Java-ko eta Borneo-ko uharteak osatzenditu. Baina populazio txiki batzuk ereVietman-en bizi dira.


EZAUGARRIAK:Malaysiako dortokakaxa beste kaxa-dortoka tipikengan-dik oso urrun dagoeta artikulazio batbakarrik funtzionalsamarra du, bereitxura oso bereziada. Beste dortokakez bezala, bere oskola oso zapala da,karearen aztarna murriztu bat du etabere atzeko ezkatek serra-hortzak era-

tzen dituzte, honekesan nahi du, zorro-tzak direla, bainazahartzen diren hei-nean biribiltzen doa-zela. 6 orno-ezkataditu.Oskolaren koloreakgrisak, nabar-gorrix-kak, edo horixkak

izan daitezke eta ezkata bakoitzarengainean orban beltz handia du. Alebatzuek bular-oskola mugikor samarradute.Bere sudurra irten samarra da etaburuaren goiko aldea plaka finez estali-ta dago. Bere kolorea marroia da, marrahori argiekin, haietariko bat sudurretikleporaino doa, begitik pazatuz, besteaahotik irteten da eta lepotik zehar heda-tzen da.Bere masaileazurrak trikuspidea izatekojoera du, eta albo bietan hortzeria finubatez hornitua dago, eta palmondoko-itxurako hatzak dituzte. Ale gazteekberen hanketan marra hori asko dituzte

MALAYSIAKO DORTOKA-KAXANotochelys platynota

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeNotochelysPlatynota

99 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

E Z A U G A R R I A K :Dortoka hau,Cyclemys mouhotiibezala ere ezagunada. Bere oskol bitxialuzanga da, bere erdi-ko aldean altxatzenda, halako kaxa ange-luzuzen bat eratuz,modu honetaz berebizkarraldea ia zapala da eta bere albo-ak bertikalak. Bere atzeko bazterreko-ezkatak zorrotzak dira “Zerra-hortzak”eratuz. Batzuetan, aurrekoak ere zorro-tzak dira.Bere oskolaren kolorea oso aldakorrada, aleen arabera, esaterako, guztizhorixka, berdea edo gorrixka. Berebular-oskola bizkarraldea baino txikia-goa da eta ezin du dortoka erabat

babesten. Daukan hezur-dura bakarra bular etasabel-ezkaten arteandago.Bular-oskolak, beix-kolore-koa eta batzuetan ezkatabakoitzaren puntu marroiilun batekin, zubietatikzehar dauden lotailuenbidez bizkarrari lotzen dio.

Bere buruak, marroi-kolorekoa, marrailunekin, bere atzeko aldean ezkatahandiak ditu.Ale batzuengan begien eta tinpanoenartean bi edo hiru puntu argi dituzte,hauek luzatzen dira beltzez inguratuta-ko marra argia lortzeko.Bere sudurra motza da eta goiko masai-lezurrean moko zorrotza du.Gorputzadarrak marroi ilunak edo gri-

saxkak dira: Aurreko hankengoiko aldea ezkata handiez esta-lirik agertzen dira.. Beren hatzakpalmatu samarrak daude eta buz-tanak tuberkulu zorrotzak dituoinaldean. Tuberkulu hauek edoezkata lodiak atzeko izterretanere agertzen dira.TAMAINA: Bere oskola 18-20cm-ko luzera izatera ailega daite-ke.BIOLOGIA: Araldian, arren buruamarroi-kolorekoa da, albokomarra gorrixkekin, emearenburua, berriz, gris-berdeska daeta alboetan marrazki erretikulatu

HIRU CARENA DITUEN DORTOKA-KAXAPyxidea mouhotii

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaePyxideaMouhotii

101 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

horixkak -ondo nabariak-daude.Estalketak gertatu ondoren, emeeklurrean zulatzen dituzten zuloetan 1-3

arrautza ezartzen dituzte. Hauek luzan-gak dira eta 25mm-tik -40 mm-ra bitarte-ko tamaina dute.Dortoka jaiotzen direnean 35mm-koluzera gainditzen ez duen tamaina batizan ohi duteGatibualdian dortoka hau oso lotsatiadela, konturatu da. Gainera estresagatikgaixotasunarekiko eta infekzioarekikooso sentibera da. Moldatu ondoren,soziableago eta ez beldurtiago bihurtzendira.HABITATA: Baso hezeetan, lurrazallohitsuetan, alde harritsuetan eta urpetu-tako lekuetan bizi da.ELIKADURA: Bere elikadura-dieta oro-jalea da. Landareak, intsektuak, zizare-ak, apaburuak jaten ditu, baita haratus-tela ere.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakAsiako alde handia, India, Malaysia,Bagladesh-eko hegoekialdea, Vietnam-go mendebaldea, Thailandia-ko iparral-dea, Laos, Birmania eta Kanbodia osa-tzen ditu.


EZAUGARRIAK:Apoarmatu hau eza-gutzea oso errazada, izan ere, begienatzetik hori-koloreko2-4 ozelo ditu, bereerdiko aldean puntubeltz batekin. Bereoskola marroi-argiaedo horixka-kolore-koa, leuna eta

luzanga da.Bere baz-terreko-ezkaten atze-ko ertza ez da horztu-na. Plastrona, osozapala, horia edoberde argia da,marrazki beltzekin,zeinek hondo argiarengainean lerro txikiakeratzen baitituzte edoerretikulatu beltzak

hondo grisaren gainean.Bere burua marroi iluna edo berdexka-kolorekoa da, eta bere beheko aldealeuna da, baina alboetan, begien eta tin-panoen artean ezkata txikiak daude.Bere sudurra zapala da. Lepoa marroiiluna da eta hiru marra hori oso bereziditu. Lau ozelo dituzten aleek lepoarenbeheko aldea gorria eduki ohi dute.Bere aurreko gorputzadarren goikoaldea ezkata gogorrez estalirik dago,hauek marroiak, beixak, edo horiak izandaitezke emeen kasuan, arren kasuan,ostera, gorriak, edo arrosak izan daitez-

ke. Beren hatzak palmatuakdira.Espezie honetan dimorfismosexuala oso nabargarria daScalia bealei quadriocellatasubespeziean, lau ozelo dituenTxinako Emidido bezala eza-guna.Arren plastrona oso ahurra etabeltz-kolorekoa da; ozeloakberdeak dira eta bere begiak

OZELOAK DITUEN TXINAKO APOARMATUASacalia bealei

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeSacaliaBealei

103 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

gorri-biziak dira. Emeen oskola, berriz,hori-argia da, orban ilunez pikardatua.Apoarmatu honek bi subespezie ditu: biozelo dituena (Scalia bealei bealei) etalau ozelo dituen Txinako apoarmatua(Scalia bealei quadriocellata),

Siebenrock-ek 1903.urtean deskribatuzuen, bere ezaugarri nagusia da burua-ren goiko aldean lau ozeko edukitzea, bieduki beharrean.TAMAINA: Bere oskolak 15cm-ko luzeragainditzen ez duen tamaina bat izan ohi

du.BIOLOGIA: Ur gezetakouretako espeziea da. Bi edosei arrautza oso luzangaerruten ditu.HABITATA: Alde basotsuakzeharkatzen duten ur-ibilbi-de txikietan bizi da, 100-420m-ko altuera .BANAKETA: Bere banake-ta-aldeak Txinako hegoal-dea (Kwangsi, Fukien etaHainan-go uhartea) etaVietnam-go iparraldea osa-tzen ditu.


E Z A U G A R R I A K :Bere oskola teilatu-itxurakoa da, bereerdiko aldean orno-hondoa oso nabar-mena da eta bereatzeko aldean zerra-hortza itxurakoazmoztua. Bere ezkatenazala leuna da, baina ale zaharrenganzimurtsu bihur daitezke. Helduen oskolaguztiz nabar-iluna edo beltza da, gazte-ena, ordez, pleura-ezkata bakoitzarengainean marra horixkak izan ditzakete.Bere oskola, oso garatua, bere goikoaldean garaia dago, marroi-kolorekoada, batzuetan oso iluna, bazterreko-eztaten ertza horia da eta suturak (ezka-ten lotura), hori-kolorekoa dira.

Dortoka honen osko-la txikia da eta beresudurra nahiko zorro-tza. Beltza da etamarra gorri bat edohoria du, zeinekgarondoaren aurrekoaldean hasi eta berebegien goiko aldea

zeharkatzen baitu. Garondoaren gaine-an bi orban argi ikus ditzakegu.Goiko masailezurrean zehar, tinpanorai-no ailegatuz, lerro argi batzuk irtetendira. Bere irisa berde-iluna da. Berelepoan eta hanketan orban hori askoditu, handik bere izena datorkio “punctu-laria” eta ale askok marra argi bat dutebetazaletan.Bere aurreko gorputzadarrek ezkata

hori handiak edo gorriak ditu,beltzez pikardatua.TAMAINA: Bere oskola 25 cm-ko luzera izatera ailega daiteke.BIOLOGIA: Espezie honeneztei-geldialdia nahiko bitxia da.Izan ere, arra emearen atzetikdoa, arnaste sakonak eginez.Gero eskuineko eta ezkerrekoalbotik burua ikutzen dio,emeak, bere aldetik, burua koskeginez erantzuten dio.Estalketa bai uretan bai lehorre-tan gertatzen da.Emeek urte osoan zehar arrau-

PUNTUZ ESTALITAKO ERRINOKLEMMIDOARhinoclemmys punctularia

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeRhinoclemmysPunctularia

ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

tzak ezartzen dituzte. Errunaldibakoitzean normalean bi arrau-tza bakarrik ditu. Izan ere,tamaina handiko arrautzak dira,35-70 mm-koa, (animaliarentamainarekin konparatu ondo-ren).HABITATA: Laku hezeetan etalohitsuetan bizi da: urmaeletan,erekasto hareatsuetan , mare-en eragina duten ibaietako

beheko aldeetan, laku txikietan etalupetzetan bizi da.ELIKADURA: Bere elikadura-dietaorojalea da eta frogatu da, emeek baiuretan bai lehorretan jaten dutela.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakHego Amerikako iparraldea,Venezuela (herriko ekialdera,Orinoko-ko arroan), Guyana etaBrasiliako iparraldea osatzen ditu.

106MUNDUKO DORTOKAK-Bataguridae Familia105

EZAUGARRIAK: Bereoskola garatu samarradago, batzuetan orno-ezkatetan zapalketasamar batekin. Berdekolore ilunekoa edo bel-tza da. Ale gazteekdituzten pleura-ezkatekhori-koloreko orbanakdituzte. Hauek, ezkata

bakoitzaren atzekoangelutik irteten direnmarrak eratzen dituz-te.Orno-marra horiaere eratzen dute,baina kolore horiadenboraren poderiozlaisotzen ohi da.Bere oskolaren atze-ko aldea horztuna da.Bere bular-oskola

aurrerantz goratua, handia da eta ondogaratua dago. Marroi iluna da, batzue-tan beltzazka, ertz hori batekin. Alebatzuek beren erdiko aldean suturakdituzte.Burua, nabar-kolorekoa edo gorrixka,marra horiekin edo gorriekin, txikia da.Bere sudurra irten samarra da. Nahizeta ale batzuek marra eduki ez, besteale batuzen marra hori luze samar bat

RINOKLEMIDO ILUNARhinoclemmys annulata

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeRhinoclemysAnnulata

107 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

bere begien orbitatik garondoraino irte-ten da, beste marra bat begiaren atzetiktinpanoraino irteten da. Han, goikomasailezurratik irteten den beste marrahori batekin lotzen du. Bere aurreko gor-putzadarrek ezkata hori lodiak dituzteeta beren hatzak palmondoak ez dira.TAMAINA: Bere oskola 26cm-ko luzeraizatera ailega daiteke.BIOLOGIA: Lehorreko eta egunekodortoka da baina nahiz eta hezetasunaasko gustatu, zeharo lehorrekoa da -bere gorputzadarren hatzak palmatuakez direlako.Goizean bere ekintza gehiena egitendu, zaparradak gertatu ondoren, batezere. Sarritan, lurrezko bide hezeetan etapotxingoetan ikus daiteke.Estalketak gertatu ondoren –normaleanurte osoan zehar gertatzen direla- arrek

emeen burua listukatu ohi dituzte.Lurrean egiten dituzten zuloetan emeekberen arrautzak ezartzen dituzte.Horietan bi edo hiru arrautza handi, 38-70mm-koa, ezartzen dituzte Handik bihilabete barru eklosionatuko dira.Arrautza apurtzeko unean jaioberriek63mm-ko luzera neurtzen dute. HABITATA: Baso tropikaletan bizi da(1500m-ko altueraraino).Beti landareditrinkoan eta hezean egon behar da.ELIKADURA: Bere elikadura-dietabelarjalea da, batez ere. Gehien gusta-tzen zaiona fruitak dira, bananak etapapaiak batez ere.Bere banaketa-aldeak ErdialdekoAmerika, Hego Amerikako alde bat,Nikaragua-ko ekialdea, Panama, CostaRica, Honduras-ko hegoekialdea, etaKolonbia osatzen ditu.


EZAUGARRIAK: Bereoskola konkortua era obala-tua da, erdiko pitzadura arin batekin etabazterreko-ezkata goratuekin. Nabar-oliba kolorekoa da, alde batzuk ilunago-ak dira, batera, hori-koloreko orbanbatzuk oso hedaturik daude.Bere oskolaren ezkatak leunak dira, alezaharrengan, baina gazteen ezkatak,berriz, zimurtsuak dira.Bular-oskola luzea da eta aurreko alde-an goratu samarra dago.Hori-kolorekoada eta bere ezkaten erdialdean orbaniluna du. Ezkaten loturak ere ilunak dira.Bere burua txikia da eta sudurra irtensamarra da, bere garondoan bi orbangorri edo hori ezaugarri ditu. Barbulaketa masailezurrek puntuak edo orbantxiki borobilduak eta beltzak dituzte.Bere aurreko gorputzadarrek ezkatahori handiak, tontor beltzekin dituzte eta

beren hatzak palmondosamarrak dira.

Ale gazteen pleura-ezkatek kolorebiziak dituzte. Izan ere, ezkata gorri edohori bat- beltzez inguratuta dute- bainakolore hauek zahartzen diren heineandesagertzen dira.TAMAINA: Bere oskola 20cm-ko luzeraizatera ailega daiteke.BIOLOGIA: Ingurune hezeetako dorto-ka honek oso arrautza oboideak etazorrotz samarrak ezartzen ditu (hegaztibatzuen arrautzen antza dute). Beretamaina 31-60 mm-koa da. Jaioberriakere handiak dira. Haiek 55 mm inguruneurtzen dute.HABITATA: Animalia zurruna da. Basotrinkoetan eta hezeetan bizi da, non lur-zoruko landarediaren artean oharkabeapasatzen baita.ELIKADURA: Bere elikadura-dieta oro-

jaleada. Bai landare-ak bai ornogabeakjaten ditu.BANAKETA: Berebanake ta -a ldeakMexiko (Veracruz-kohegoaldea, Chiapas,Tabasko) Yucatáneta Cozumel uhar-tea), Belize-ko hego-aldea, Guatemala-ko ekialdea etaHonduras-ko ekial-dea osatzen ditu.

AUREOLA DUEN ERRINOKLEMIDOARhinoclemmys areolata

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeRhinoclemysAreolata

109 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

EZAUGARRIAK: Bereoskola oso leuna da jaiotzean, bainahazten den heinean oso konkortua etaobalatua egiten da, bizkar-karena arinbatekin, zein ale zaharrengan desagerdaitekeen. Bere kolorea iluna da etabatzuetan guztiz beltza, aurpegia osozimurtsua da.Tamaina handiko plastrona beltz-kolore-koa da eta bere inguruan marra estuadago. Batzuetan, ezkaten loturak erehoriak dira.Bere burua txikia da, beltz-kolorekoaorban hori batekin eta sudurra zorrotzada.Bere aurreko gorputzadarrek bostazazkal handi dituzte, atzekoek, berriz,lau bakarrik.TAMAINA: Bere oskola 25,4cm-koluzera izatera ailega daiteke, emeenkasuan. Aleen kasuan, ostera, 18´7cm-ko luzera gainditzen ez duen tamainabat izan ohi dute.BIOLOGIA: Marakaibo-ko Errinokle-midoa ingurune-hezeetako espezieada. Urte osoan zehar ugalketa egitendu. Emeak leku ezkutatuetan, emeakbere arrautzak ezartzen ditu. Arrautzahauen ezaugarria da beren oskola osogogorra dela beren deshidratazioasaihesteko. Espezie honetan egiaztatuda emeak arrak baino ugariagoak dire-la.HABITATA: Urmaeletan eta paduretan

bizi da.ELIKADURA: Bere elikadura-dieta oro-jalea da. Bai uretako landareak, hostoaketa erraboilak, bai barraskiloak, intsek-tuak edo apaburuak jaten ditu. Gainerauretan ez ezik, lehorretan ere jaten du.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakKolonbiako ekialdeko lurralde txiki bateta Venezuelako iparrekialdea osatzenditu.Sarritan espezie hau janda da bainabere uztiaketa kontsumorako ez da han-dia.


MARAKAIBO-KO ERRINOKLEMIDOARhinoclemmys diademata

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeRhinoclemysDiademata

E Z A U G A R R I A K :Errinoklemido goibela-ren oskola konkortusamarra da, oso marroikolore ilunekoa edobeltza, handik bereizen zientifikoa etaarrunta datorkio. Alegazteek beren pleura-ezkatetan bi orban hori dituzte bainahauek denboraren poderioz lausotu ohidira.Bere bular-oskola, ondo garatua, berearreko aldean garai samarra dago. Beltz

kolorekoa da eta bereerdiko aldetik marraluze hori batek zeha-katzen du.Bere buru txikia beltz-kolorekoa da eta beretinpanoetatik albokomarra horiak zeharka-tzen du. Beste bi

marra estuago begitik eta ahotik irtetendira belarriraino ailegatzeko. Sudurrairten samarra da.Beheko masailezurrak eta barbulakorban beltz lodiak dituzte, Bere gorputza-

darrak beltz-kolorekoa dira, hori-kolo-reko orbanekin eta bere hatzak osopalmatuak diraTAMAINA: Bere generotik espezierikhandiena da (Rhinoclemmys). Izanere, bere oskola 40-45 cm-ko luzeraizatera ailega daiteke.BIOLOGIA: Uretako espeziea da, zei-nek sarritan kaparrek hartu ohi duten.Izan ere, substratu begetala zulatzekoohitura du, ezkutatzeko eta berotikbabesteko.Nahiko berandu heldutasun sexula lor-tzen du, emeen kasuan, oskolarentamaina 20cm-ra ailegatzen denean.Eztei-geldialdia bizia da. Arrak emeenatzetik doaz, beti uretan, eta berelepoa ondo luzatu ondoren buruaemearen aurrean goitik-behera kulun-katzen dute oso azkar.Kopulak gertatu ondoren, emeek hiruarrautza, 35-68mm-koak, ezartzen

ERRINOKLEMIDO GOIBELARhinoclemmys funerea

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeRhinoclemysFunerea

111 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

dituzte. Eme banak urtero hiruerrunaldi lortzen ditu etakumeek jaiotzean 55mm-koluzera neurtzen dute.HABITATA: Oso baso hezeenartean ibiltzen diren urmaele-tan eta erreka lohitsuetan bizida. Sarritan, uretan dauden

eroritako enborren gainean eguzkitanikus daiteke.ELIKADURA: Bere elikadura-dieta belar-jaleagoa da, haragijalea baino. Fruitaasko, uretako landareak eta algak jatenditu.BANAKETA: Bere Banaketa-aldeakErdialdeko Amerikako lurralde bat(Honduras eta Nikaraguaren artekomugan -Coco ibaia- Panamako kanalakohegoaldera arte) osatzen du.


EZAUGARRIAK:Plastron beltza duenerrinoklemidoarenoskola nahiko kon-kortua da ale hel-duengan batez ere,ale gazteek etaarrek, berriz, zapala-goa dute eta bazterreko-ezkaten mailanzabalagoa. Zimurtsu samarra, beltz-kolorekoa edo marroi-iluna da.

Burua txikia da etabeltz edo marroikolore ilunekoa,marra berde edogorri honek (popula-zioen arabera) buruazeharkatzen du,sudurretik tinpanoe-

taraino, begien gainetik pasatuz. Buruazorrotz samarra da eta irisa argia, sarri-tan horia da.

Bere aurreko gorputzadarrek puntuakdituzte eta bere hatzak palmatuak dira.Nahiz eta ofizialki beste subespeziebat ezagutu ez, ur gezetako dortokenburuan marra gorriak dituztela baiezta-tzen da, ur gazitako dortoken buruan,berriz, marra berdeak edo horixkakdituzte (azken hauek Ozeano BarekoKolonbiako kostaldetik gertu bizi dira).Bere bular-oskola oso garatua dago,beltz-kolorekoa edo gorrixka (aleenarabera) eta bere ertzak horiak dira.

TAMAINA: Emeen kasuan-arrak baino handiagoak direla-beren oskola 29cm-ko luzeraizatera ailega daiteke. Arrek25cm-ko luzera gainditzen ezduen tamaina bat izan ohi dute.BIOLOGIA: Dortoka zingiratsuhau ur gaineko enborren edouhartxoen gainean eguzkitanberotuz ikus daiteke.Bere ugalketa urte osoan zehargertatzen da, baina ekainean,

PLASTRON BELTZA DUEN ERRINOKLEMIDOA

Rhinoclemmys melanosterna

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeRhinoclemysMelanosterna

113 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

uztailean, abuztuan eta azaroan batezere. Kopula gertatu ondoren, emeek lur-zoruaren gainean arrautza bat edo biezartzen ditu, gero hosto hilekin, adarre-kin edo hondakin begetalekin estaltzendituzte baina inoiz ez dituzte lurperatzen.Arrautzen tamaina 48-71mm-koa da.Inkubazioak 85-141 egun dirau, klimato-logiaren eta errunaldi-tokiko orientazioa-

ren arabera.HABITATA: Oihan tropikal trinkoetatikzeharkatzen dituzten lakuetan, urmaele-tan eta ibai handietan bizi da: Sarritan,urpetutako hedadura handienetan etakostaldeko lautadetako ur gazikaretanaurki daiteke.Habitat askotan bizi daiteke baina betioso hezeak izan behar dira eta landare-

di trinkoa izan behar du.ELIKADURA: Bere elikadura-dieta belarjalea da batez ere.BANAKETA: Bere banaketa-aldeak Hego Amerikako ipa-rraldeko lurralde nahiko handibat (Panama-ko hegoekialde-tik Kolonbia-ko iparralderaarte eta Ekuadorreko iparreki-laldera arte, Karibe itzasoanibairatzen diren ibaietan betidago), osatzen du.


E Z A U G A R R I A K :Errinoklemido margo-tuaren koloreak osoaldakorrak dira.Honen arabera, espe-zie hau lau subespe-zie desberdinetanzatitzen da.

Bere oskolean ildaska asko daude etahegoaldean bizi diren populazioetankonkortuagoa da, bere banaketa-aldekoiparralderantz bizi diren populazioetan,berriz, luzeagoa eta zapalagoa da.

Nabar-argi kolorekoa da, marrazkihorixkekin edo gorrixkekin, marra ilun

batez inguraturik.(pleu-ra-ezkatak batzuetannabar-ilunak dira).Marrazki hauek ezkatabakoitzaren gainetikbanatzen dira, eta sarri-tan zirkuluak eratzendituzte.

Bular-oskola ondo garatua dago, hori-kolorekoa da eta erditik luzaten denmarra ilun bat du.

Bere burua, nabar-grisaxka kolorekoa,marra eta ildaska gorri eta hori-laranjaaskorekin, txikia da eta sudurra irtensamarra da. Bere marra berezien artean

ERRINOKLEMIDO MARGOTUARhinoclemmys pulcherrima

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeRhinoclemysPulcherrima

115 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

dago sudurraren azpi-tik tinpanoetara aile-gatzen dena, baitabere muturra zehar-katzen duten marrabatzuk ere, prekope-tako-gezia eratuz.

Ezkata hori edo gorrihandiek bere aurrekogorputzadarrak estal-tzen dituzte eta aleenarabera, puntu beltze-kin tartekatuak.Gainerako larruaoliba-hori-kolorekoada. Atzeko hanketanmintz interdigital txikia dago.

Espezie honengandik lau subespeziedeskribatu dira:

Rhinoclemmys pulcherrima pulcherrima:Bere oskola ez da nahiko konkortua eta

nabar-kolorekoa da, pleura-ezkatabakoitzaren erdian puntu gorri edo horibatekin. Batzuetan bazterreko-ezkatenbeheko aldean hiru marra argi ere aur-kezten ditu. Bere bular-oskolako orbaniluna estua da.


Subespezie hau Guerrero-ko probintziamexikarrean bakarrik aurki daiteke.

Rhinoclemmys pulcherrima incisa: ElSalvador-ko errinoklemido margotuabezala ezaguna. Bere oskola marroi-kolorekoa da, konkortu samarra da,ilun-koloreko orban askorekin (berebanaketa-aldeko iparraldera bizi direnaleen kasuan). Dena den, hegoaldeanbizi direnek oso konkortua dute. Berepleura-ezkatetan marra gorri edo horia,beltzez inguratuta dago. Bazterreko-ezkaten beheko aldean marra argiadago. Bere bular-oskola dagoen erdikoorbana estua da.

Mexiko-ko hegoaldetik (Oxaca)Nikaragua-ko iparraldera arte aurki dai-teke, El Salvador-ko errinoklemoido

margotua.

Rhinoclemmys pulcherrima manni:Costa Rica-ko errinoklemido margotuabezala ezaguna. Bere oskola oso kon-kortua da, bere pleura-ezkatek ozelohoriak edo gorriak oso lodiak dituzte.Bazterreko-ezkaten azpitik bi marra argiditu.

Espezie hau Nikaragua-ko hegoaldeaneta Costa Rica-ko iparraldean bizi da.

Rhinoclemmys pulcherrima rogerbar-bouri: Sonora-ko errinoklemido margo-tua bezala ezaguna. Bere oskola ezdago oso konkortua. Ez dauka marraz-kirik bere pleura-eskatetan edo, berriz,lerro gorri argi arrunt bat du.

Bere bazterreko-ezkaten beheko aldeakmarra argi bakarra du eta bere bular-

ERRINOKLEMIDO MARGOTUA

117 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

oskolaren orban iluna zabala da.

Errinoklemido hau Sonora eta Colima-ren arteko Mexiko-ko lurralde txiki bate-an bakarrik dago.

TAMAINA: Bere oskola 20cm-ko luzeraizatera ailega daiteke, emeen kasuan.Hauek arrak baino handiagoak dira. Izanere, arrek 18cm-ko luzera gainditzen ezduen tamaina bat izan ohi dute.

BIOLOGIA: Bere ohiturak lehorrekoago-ak dira, uretakoak baino, baina ingurunehezeak behar ditu bizi ahal izateko.

Bere ugalketa ia urte osoan zehar gerta-tzen da. Estalketak ia beti lehorrean ger-tatzen dira. Beroan dagoen arrak emebatekin topo egiten duenean, bere buruagoitik-behera kulunkatzen du eta geroerritual bat jarraitzen du: korrokak bota-tzen ditu eta bere sudurrarekin emearensudurra talka egiten du.

Emea ernaldua izan ondoren, irail etaabenduaren artean lau errunaldi lorditzake eta errunaldi bakoitzean 3-5arrautza errungo ditu. Arrautzek 45mmneurtzen dute.

HABITATA: Ibaietatik gertu dauden lau-tada hezeetan bizi da, baita baso heze-etan eta urpetutako aldeetan ere.

Batzuetan ur-laster motelako ibaietanedo putzuetan igeri eginez ikus daiteke,lehorte- garaian batez ere.

ELIKADURA: Bere elikadura-dietabelarjalea da batez ere. Fruitak eta ure-tako landareak nahiago ditu baina lur-zizareak eta ornodun hilak ere jaten ditu.Beti lehorrean jaten du.

BANAKETA: Bere banaketa-aldeakErdialdeko Amerika,( Mexiko-ko mende-baldeko kostaldetik Costa Rica-raino),osatzen du.


E Z A U G A R R I A K :Oxaka-ko errinoklemi-do ilunaren oskolazapala da, ildazkezbeteta, honek aspektuzimurtsua ematen dio.Bere kolorea nabar-horixka da, ezkatenloturak ilunagoak dira,horregatik esan daiteke bere itxura ilunadela. Ale batzuengan, gazteengan batezere, orno eta pleural-ezkata bakoitzakbere erdiko aldean puntu horia du.Bular-oskola, hori-kolorekoa puntumarroiekin eta erdiko orban batekin,ondo garatua dago eta bere aurrekoaldean garatu samarra dago.Bere erdipurdiko burua, garezurrarengainean orban horia edo gorrixka du.Bi marra horik bere sudurra zeharkatzendute eta beste marra batek bere begiaketa tinpanoak zeharkatzen ditu. Bestemarra hori bat ahotik irteten da eta bela-rrian amaitzen da. Barbula eta masaile-zurrak horiak dira eta bere aurreko gor-putzadarrek ezkata lodi horiak edo

gorrixkak, beltzezorbaindurik dituzte.Bere hatzak ezdaude palmaturikEspezie honengandikbi subespezie deskri-batu dira:Rhinoclemmys rubi-da rubida: Bere osko-

la marroi-argia da, ilun koloreko orbane-kin pikardaturik dago. Bere bazterreko-ezkatak alboetan zabaldu samarrak diraeta gular-ezkatak humerako-ezkatakbaino bi aldiz handiagoak dira.Espezie hau Oxaka-ko probintziakoerdialdean bakarrik dago (Chiapas-kohegoaldera arte -Mexikon-).Rhinoclemmys rubida perixantha:Colima-ko errinoklemido iluna bezalaezaguna. Bere bazterreko ezkatak argiakdira, orbainik gabe. Pleura-ezkatak orno-ezkatak eta orno-ezkatak baino ilunago-ak dira. Azken hauek beren alboetan osozabalak dira. Buruaren albo bietan

OXAKA-KO ERRINOKLEMIDO ILUNARhinoclemmys rubida

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeRhinoclemysRubida

119 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

orban-tenporala -obal-itxurakoa- dago.Colima-ko errinoklemido iluna Jalisko-kohegoaldera, Coliman eta Michoacán(Mexiko) bizi da.TAMAINA: Bere oskola 23cm-ko luzeraizatera ailega daiteke.BIOLOGIA: Dortoka honen ohituraklehorrekoagoak dira uretakoak baino.Dena den, ingurune hezeak behar ditubizi ahal izateko.Estalketak beti lehorretan gertatzen dira.Estalketak gertatu ondoren, emeek berenerrunaldiak ezartzen dituzte. Arrautzakoso luzangak dira eta 62mm-ko luzeraeta 25mm-ko zabalera neurtzen dute.HABITATA: Landaredi asko dagoenbasoetan eta mendietako alde baxuetanbizi da.ELIKADURA: Bere elikadura belarjalea

da batez ere, baina ornogabe batzuk erejaten ditu.BANAKETA: Bere banaketa-aldeakMexiko-ko alde nahiko murriztua, Oxaka-ko inguruneak, Jalisko-ko mendebaldekokostaldeko lautadak, Michoacán-gohegoaldea , Chiapas-ko mendebaldeaeta Guerrero-ko probintzia osatzen ditu.


E Z A U G A R R I A K :Errinoklemido muturluzea-ren oskola oso zapala da, beltz-kolore-koa edo marroi-gorrixka. Bere plastrona,hori-kolorekoa, ezkata bakoitzeanmarroi-gorrixka edo beltz-kolorekoorban bat du.Ale gazteek aurpegi gorrixka dute,marra hori askorekin. Haietariko batsudurretik begietaraino doa, beste bat,ordea, begiaren aurretik garondorainodoa. Hirugarrena begiaren behekoertzetik tinpanoraino doa eta laugarrenabere ahotik tinpanoraino doa.Bere sudurra oso irtena da eta bere

aurreko gorputzadarrakmarroi-gorrixka kolorekoak

dira. Bere atzeko hanken hatzak palma-tuak dira ( haien artean mintz-interdigitalbaten bidez loturik daude).TAMAINA: Bere oskola 23cm-ko luzeraizatera ailega daiteke.BIOLOGIA: Espezie honen ugalketaotsailaren eta martzoaren artean gerta-tzen da. Emeek bi errunaldi lortzendituzte. Eragiten dituzten hoztozkohabietan uzten dituzte.HABITATA: Ibai handietan bizi den ure-tako espeziea da. Oso gutxitan uretatikurrun ikus daiteke eta ibaietako errekas-

toetan agertzendiren landaredi-irla-txoen artean den-bora ematen du.ELIKADURA: Beree l i k a d u r a - d i e t abelarjalea da.Fruitak, erraboilak,eta uretako landa-reak jaten ditu.BANAKETA: Berebanaketa-aldeakKolonbiako mende-baldea (Quito,Turando, San Juan,Dodacampado etaBandon) etaEkuador-ko iparre-kialdea.

ERRINOCLEMIDOA MUTURLUZEARhinoclemmys nasuta

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeRhinoclemysNasuta

121 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

EZAUGARRIAK: Buru horiaduen dortoka-kaxaren osko-la ez da oso konkortua etabere atzeko aldean ez da horztuna, guz-tiz marroi-kolorekoa. Bere plastronakoskol osoa estaltzen du eta hori-kolore-koa da. Bere tamaina handiko burua,bere beheko aldean, hori-bizi kolorekoada.Bere aurreko gorputzadarrek ezkatahandiak dituzte. TAMAINA: Tamaina txikiko espezieada, bere oskola 12cm-ko luzera gaindi-tzen ez duen tamaina bat izan ohi du.

E L I K A D U R A :Landareak eta ureta-ko erraboilak jatenditu, batez ere.HABITATA: Ur-lastermoteletan, eta landa-redi asko dagoenaintziretan bizi da.BANAKETA: Berebanaketa-aldea osomurriztua da. Txinakoiparrekialdera dago-en lurralde txiki batbakarrik osatzen du(Anhui-ko probin-tzian).


BURU HORIA DUEN DORTOKA-KAXACuora aurocapitata

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeCuoraAurocapitata

EZAUGARRIAK:Apoarmatu honekaldeko-ezkata etao r n o - e z k a t abakoitzean ozelo-ak ditu, honetandatza bere ezau-garri berezia.Zahartzen denheinean, ozeloaklausotu ohi dira.Haiek hori-kolore-ko orban batez -beltzez inguratuta,eraturik daude, gainera bere erdikoaldean puntu ilun txikia du.Bere oskola marroi-iluna edo beltzada.Bere plastrona guztiz horia da, etaarren kasuan, ahur samarra da.

Burua, marroi-kolo-rekoa edo berdaskada. Marra hori batekbere bi alboetatikzeharkatzen du-sudurretik irtetenda leporaino aile-gatzeko - .Bigarren marraargia begietatiklepoaren oinarrirai-no doa.

TAMAINA: Bere oskola 22cm-ko luze-ra izatera ailega daiteke.BIOLOGIA: Espezie hau zeharo ureta-koa da, baina ur-ibilbide lehorretan ikusdaiteke (normalean ur-ibilbide hauekudan lehortzen dira). Jaioberiak han-diak dira (42mm-ko luzera).

OZELOAK DITUEN BIRMANIAKO APOARMATTUA Morenia ocellata

123 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

ELIKADURA: Bere elikaduraharagijalea da batez ere.Arrainak eta apaburuak jatenditu.HABITATA: Ibaietan, urmae-letan eta urpetutako lekuetanbizi da.BANAKETA: Bere banaketa-aldeak Myanmarreko hegoal-dea (Toungoo-tik Mergui-raino -Birmanian-) osatzendu.Ozeloak dituen Birmaniakoapoarmatua agortzeko zoriandago (Birmanian lehorte-

garaian janda izan ohi da).Horregatik CITES-eko Lehenengogehigarrian agertzen da.


MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeMoreniaOcellata

EZAUGARRIAK: Bereoskola zapala da,berde ilun-kolorekoaedo marroi-laranja. Bere erdipurdikoburuak sudurraren gai-nean puntu gorri batdu. Bere atzeko aldeaeta lepoa marroiak edobeltzak dira.

Aurreko gorputzadarrekezkata handiak dituzteeta mintz-interdigitalikgabeko hatzek azkazalzorrotzak eta makur-tuak dituzte. Bere plas-trona oso luzea da,horia edo laranja-kolo-rekoa. Sabel-ezkataeta bular-ezkata bakoi-tzaren gainean orban

beltza du. Arren oskola emeen oskolabaino ahurragoa da. Emeak, ordea,lodiagoak dira eta beren koloreak ezdira hain biziak.TAMAINA: Bere oskola 13cm-ko luze-ra izatera ailega daiteke, emeenkasuan, izan ere haiek arrak bainohandiagoak dira.BIOLOGIA: Kotxingo geoemidoadortoka zuhurra da. Bera ingurune

hezeetan bizi da eta deskonpo-satutako zuhaitzetako enborre-tan edo hostoen azpitik ezkuta-tzen da.Egunez ezkututa mantentzen da,egunsentian eta gauez janaria-ren bila ateratzen da.Arrak, haien artean, oso oldako-rrak dira, araldian batez ere.Urriaren eta azaroaren arteanestalketak gertatzen dira. Unehorretan arren buruaren koloreagorri bizi bihurtzen da. Arrutzakluzangak dira.

KOTXIN-GO GEOEMIDOAGeoemyda silvatica

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

BataguridaeGeoemydaSilvatica

125 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

ELIKADURA: Eroritako fruituak eta hos-toak ez ezik, ornogabeak ere jaten ditu(intsektuak, barraskiloak, zizareak…).HABITATA: 300m-ko altueraren azpitikdauden baso trinkoetan eta ilunetanbizi daBANAKETA: Bere banaketa-aldea oso

txikia da, Kotxingo eskualdean baka-rrik dago (Indiako hegoekialdera).Oso espezie mehatxatua da. Berepopulazioak ez du 60 alerik. Berehabitata apurtzen duena da baso-suteak ez ezik, kafegintza, tegintza etaopiogintza ere.


MUNDUKO DORTOKAK

EZAUGARRIAK: Buruhandia daukan plastiter-

nona ur gezetakodortoka da, izuga-rrizko buruadauka, eta bestedortokek egitendutena berak ezdezake egin: bereburua oskolarenbarruan sartzea,hain zuzen ere.

Hortik dator bere izen zien-tifikoa “megacephalum”.Bere oskola zapaldua, berekolorea horixka edo marroiargia da. Hankak palmatuakdira eta bere atzamarrekhiru falange dituzte.TAMAINA: Txikia da, bereoskolak 18,5 cm-ko luzeragainditzen ez duen tamainabat izan ohi du.Bost subespezie deskribatudira:Txinako Platisternona(Platyternon megacephalummegalocephalum), TxinakoHegoaldean bizi da, etabere oskolan karenak osofinak ditu.Birmaniako Platisternona(Platysternon megacepha-lum peguense) :Vietnameko Mendebaldeaneta Birmaniako Hegoaldeanbizi da. Bere plastroia ilun

orbanekin apaindurik dago.Vietnameko Platisternona (Platysternon

megacephalum shiui): BakarrikYunnaneko Txinako Probintzian bizi da.


BURU HANDIA DAUKAN PLASTITERNONAPlatysternon megacephalum

MOTA:

MOTA SAILA:

ORDENA:


FAMILIA:

GENEROA:

ESPEZIEA:

PlatysternidaePlatysteronMegacephalum

127 ADEVE

129 ADEVE

MUNDUKO DORTOKAK

Tailandiako Platisternona (Platyster-non megacephalum vogeli): BakarrikTailandiako Ipar-mendebaldean aurki-tzen da. Bere oskola leuna da, bazte-rreko-ezkata horzdunekin.BIOLOGIA: Gau-ohiturak dituen espe-zie bat da. Egunez ezkutatuta egotenda ibaiko hondoko harrien artean etailuntzean harrapakinen bila joaten da.Ez da igerilari ona, baina eskalatzailebikaina da, urjauzietatik abileziaz igoohi denaEguzkitan egotea ez zaio gustatzeneta ez du ohiturarik. Estalketak gertatu ondoren, emeeklurra sendoan zulatzen dituztenputzuetan bakarrik bi arrautz eliptikoeta zuri ezartzen dituzte. Arrautzak 22mm-tik 37 mm-ra bitarteko tamaina du.

Jaioberrien koloreak biziagoak diraoso.ELIKADURA: Moluskuak eta arrainakjaten ditu batez ere.HABITATA: Korronte handiko ibaietanbizi da, non hondo harritsuak ezkuta-tzeko baitaude eta 17 graduko tenpe-ratura izan behar duen.BANAKETA: Espezie hau Asian zeharoso hedatua dago: TxinakoHegoaldean (Kwangsi, Fukien,Kwangtung), Tailandiako Iparraldean,Birmaniako Hegoaldean, Vietnamen,Laosen, eta Kanbodian, Birmanian etaTxinan dortoka hau jaten da. Orain dela denbora asko bildumazale-ek dortoka hau estimu handitan dute,bere berezitasunagatik, hain zuzenere.


BURU HANDIA DAUKAN PLASTITERNONA

Borneo-ko apoarmatu erraldoia (Orlitia borneensis) . . . . . . . . . . . . .51

Lepo marraduna duen apoarmatu arrunta (Ocadia sinensis) . . . . . .52

Hiru karena duen apoarmatu horztuna (Siebenrockiella crassicollis) . .54

Spenglerren geoemidoa (Geoemyda spengleri) . . . . . . . . . . . . . . . . .56

Geoemido japoniarra (Geoemyda japonica) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58

Anam-go apoarmatua (Annamemys annamensis) . . . . . . . . . . . . . . .60

Ekialdeko Asiako dortoka-kaxa (Cuora amboinensis) . . . . . . . . . . . .62

Mc.Cord-en dortoka-kaxa (Cuora mccordi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65

Ertz horiak dituen dortoka-kaxa (Cuora flavomarginata) . . . . . . . . . .66

MUNDUKO DORTOKAK-Bataguridae familia

A U R K I B I D E AA U R K I B I D E A

MUNDUKO DORTOKAK Bataguridae familia

KELONIOEN JATORRIA ETA BILAKAERA . . . . . . . . . . . . . .2

UGALKETA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10

ELIKADURA ETA TALDE-PORTAERA . . . . . . . . . . . . . . . . .12

244 ESPEZIE 13 FAMILIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

KRIPTODIROEN SUBORDENA-BATAGURIDAE FAMILIA . . . . . . . .18

Ibaiko terrapenea (Batagur baska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18

Borneoko dortoka margotua (Callagur borneoensis) . . . . . . . . . . . . .21

Txinemido beltzaxka (Chinemys nigricans) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

Apoarmatu txinatarra (Chinemys reevesi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24

Hamilton-en geoklemidoa (Geoclemys hamiltonii) . . . . . . . . . . . . . . .28

Gangesko apoarmatua (Hardella thurjii) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

Buru horia duen tenpluetako dortoka (Hieremys annandalii) . . . . . .32

Kopeta gorria katxuga (Kachuga kachuga) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34

Lepo marraduna duen katxuga (Kachuga dhongoka) . . . . . . . . . . . .36

Smith-en katxuga (Kachuga smithii) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

Katxuga (Kachuga trivittata) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40

Indiako katxuga (Kachuga tecta) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

Karenatutako dortoka (Kachuga tentoria) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44

Assam-katxuga (Kachuga sylhetensis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46

Yunnan-go dortoka-kaxa (Cuora yunnanemsis) . . . . . . . . . . . . . . . . .47

Malasiako dortoka (Malayemys subtrijuga) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48

Bengalako ozelozko apoarmatua (Morenia petersi) . . . . . . . . . . . . .50

131 132MUNDUKO DORTOKAK-Bataguridae FamiliaADEVE

Bekoki horia duen dortoka-kaxa (Cuora galbinifrons) . . . . . . . . . . . .68

Ogizko dortoka-kaxa (Cuora pani) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70

Hiru marra dituen dortoka-kaxa (Cuora trifasciata) . . . . . . . . . . . . . .72

Ziklemido hortztuna (Cyclemys dentata) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74

Dortoka arantzaduna (Heosemys spinosa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76

Arkan-go heosemidoa (Heosemys depressa) . . . . . . . . . . . . . . . . . .78

Leyte-ko heosemidoa (Heosemys leytensis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80

Heosemido erraldoia (Heosemys grandis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82

Kaspiar itsasoko apoarmatua (Mauremys caspica) . . . . . . . . . . . . . .84

Apoarmatu korrontetzalea (Mauremys leprosa) . . . . . . . . . . . . . . . . .86

Japoniako apoarmatua (Mauremys japonica) . . . . . . . . . . . . . . . . . .90

Mutika apoarmatua (Mauremys mutica) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92

Indiako dortoka beltza (Melanochelys trijuga) . . . . . . . . . . . . . . . . . .94

Hiru marra dituen indiako dortoka (Melanochelys tricarinta) . . . . . . .96

Malaysiako dortoka-kaxa (Notochelys platynota) . . . . . . . . . . . . . . . .98

Hiru carena dituen dortoka-kaxa (Pyxidea mouhotii) . . . . . . . . . . . .100

Ozeloak dituen txinako apoarmatua (Scalia bealei) . . . . . . . . . . . .102

Puntuz estalitako errinoklemidoa (Rhinoclemmys punctularia) . . . .104

Rinoklemido iluna (Rhinoclemmys annulata) . . . . . . . . . . . . . . . . . .106

Aureola duen errinoklemidoa (Rhinoclemmys areolata) . . . . . . . . .108

Marakaibo-ko errinoklemidoa (Rhinoclemmys diademata) . . . . . . .109

Errikoklemido goibela (Rhinoclemmys funerea) . . . . . . . . . . . . . . . .110

Plastron beltza duen errinoklemidoa

(Rhinoclemmys melanosterna) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112

Errinoklemido margotua (Rhinoclemmys pulcherrima) . . . . . . . . . . .114

Oxaka-ko errinoklemido iluna (Rhinoclemmys rubida) . . . . . . . . . . .118

Errinoklemidoa muturluzea (Rhinoclemmys nasuta) . . . . . . . . . . . .120

Buru horia duen dortoka-kaxa (Cuora aurocapitata) . . . . . . . . . . . . .121

Ozeloak dituen birmaniako apoarmatua (Morenia ocellata) . . . . . .122

Kotxin-go geoemidoa (Geoemyda sylvatica) . . . . . . . . . . . . . . . . . .124

Buru handia daukan plastiternona (Platysternon megacephalum) .126

BBIIBBLLIIOOGGRRAAFFïïAA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .135

MUNDUKO DORTOKAK-Bataguridae familia

133 ADEVE 134MUNDUKO DORTOKAK-Bataguridae Familia

Turtles of the World / Smithsonia Inst. Press, Washinton DC. Fretey J., 1987 Encyclopedia of Turtles / TFH, Neptune, NJ. Villiers A., 1962 / Tortues del’Ouest africain / African wild life.Les tortues de Guyane française / Sepanguy, Guyane. IUCN, 1982 The IUCN Amphibia-Reptilia Red Data Book / Part 1 / IUCN, Gland,Switzerland. Iverson J., 1992 A revised Checklist with Distribution Maps of the Turtles of the World /Earlham college, Richmond, Ind. USA. Kuchling G., 1989 Oekologie, Lebensweise und Überlebenschancen der LandschildkrötenMadagaskars / Salamandra, 15, 169-190. Loveridge A., Williams E., 1957 Revision of the african Tortoises and Turtles of the Suborder Cryptodira/Bul.Mus.Comp.Zool. 115-6, 163-557. Obst., 1988 Turtles, Tortoises and Terrapins / ST. Marin’s Press, New York. Pritchard P.,1979 The Natural History of North American Amphibians and Reptiles, VanNostrand, London, 1965Contribution a l,herpétologie de la région des Grands Lacs de l,Afrique cen-trale. Généralités, Vheloniens, Ophidiens, Ann. Mus. roy. C.B., Sér. 8, Dci.zool.Check list of the reptiles and anphibians of East Africa , Bull. Mus. comp.Zool.Alderton D., 1988 / Turtles and Tortoises of the World / Blandford Press,London. Bour R., 1986 L’identité des tortues terrestres européennes: spécimens-types et localités-types / Rev.fr. Aquariol. 13,4: 11-122. Boycott R., Bourquin O., 1988 The south african Tortoises Book / Southern Book Publishers, South Africa.Branch B., 1988 Field Guide to the Snakes and other Reptiles of southern Africa / Struik Publ.Cape Town, South Africa. Burbidge A., Kirsh A., Main A., 1974 Relationship within the Chelidae of Australia and New Guinea / Copeia 1974:392-409. Cann J., 1978 Tortoises of Australia / Angus and Robertson Publ., Australia. Carr A., 1952 /Handbook of Turtles / Cornell Univ. Ithaca, New York. Cobb J., 1987 A complete Introduction to Turtles and Terrapins / TFH, Neptune City, NJ.Cogger H., 175 Reptiles and Amphibians of Australia / Sanibel Florida, RalphCurtis Book. Das I., 1991 / Turtles and Tortoises of the Indian Subcontinent /Publ.Limited, Avon, England. David P., 1994 Liste des reptiles actuels du monde / Dumerilia 1. / Aaalram,Mus.Hist.Nat.Paris. Dumeril A., Bibron G., 1835 Erpétologie générale ou Histoire naturelle complète des reptiles / Lib.Roret,Paris. Ernst C., Barbour R., 1989

BIBLIOGRAFIA

135 ADEVE 136

Fernando Pedro Pérez, 60kohamarkadaren hasieranBilboko auzo batean jaioa -

Zorrotzan-, txikitatik naturaren deia-darra sentitzen hasi zen..Oso goiz bere zaletasun, grina bihur-tuta, eta gero, bere bizitza ulertzekomodu bakarra, Zierbenako portu txi-kian hasi zen -Bilboko Abran-.Orduko Zorrotzako apaiza urpekariaurrendari gasteiztarraren eskutik -Fidel Korta- egin zuen, Fernandok. Goizeko bederatzietan lehenengomeza ospatu ondoren, udako egunguztiak, eguzkiak bere izpiak ikustenuzten zituenean, Fidelek bere ardu-rapekoarekin- Fernando-, eta bereSeat 600 hartuz, itsasorantz abiatzenzen. Hantxe, Fernandok itsasoarensekretuak aurkitzeari ekin zion:baxurako arrantzaleek zekartzaten arrainak ezagutuz eta portuko aldapa berberetan sare-tik arrainak nola kentzen zituzten ikusiz, krabarrokaren arantzen arriskuak jakiteari hasizion, arraien mimetismoa, arrain launak, labridoen kolore ederrak, esaterako, dontzeilaeta karraspio atlantikoa, itsas aingiraren jatuntasuna…Geroago, urpean igeri egiten zuen -birikaz-, urpeko mundu liluragarria ezagutuz.Hazten zen neurrian, itsasoaren grina gehitu zen, eta berarentzat, itsasoari eta munduko

animaliei buruzko argitalpen guztiak oparirik onenak ziren.Goiz, Fernando eta bere lagunak alde hezeetako igelak eta tritonak begiratzera zihoazenbaita sugandilak eta muskerrak harrapatzera ere. Bestetik, Kadagua ibaiak egiten zuenurmael batean - Zorrotzako bokaletik gertu- arranoei begiratzen zieten.Pixkanaka-pixkanaka, izaki bizidunak gero eta interesgarriagoak iruditzen zitzaizkionEHUren Informazio-Zientziaren ikasketak bukatu ondoren, Kasetaritzaren bi adarretaneta Publizitatean litzentziatu zen, -, baita Zuzenbide-ikasketan ere –UNEDen bidez-1.990. urtean, Fernandok, biologo-talde batekin, -Galtzorian dauden EspezieenDefentsarako Elkartea-, sortu zuen -ADEVE-.Elkarte honen bidez, Fauna eta Flora-ikasketa asko egin ditu, gainera Zoologia etaNaturaren buruzko ehun liburu argitaratu ditu. Duela gutxi, Eusko Ikaskuntzarekin hitzar-men sinatu zuen eta Fernandok,argitalpen guztiak Internet-etik hedatzea ez ezik, natura-ren kultura ezagutaraztea ere du helburua. Izan ere, Fernandok bizitza osoa natura-ikas-teari ekin dio buru-belarri.

A.D.E.V.E.

Liburu honetan aditzera emango dugu Bataguridae familiako dortoka-espezieenbiologia, habitata, eta izaerak.Haietako gehienen-Asiako banaketako- uretako ohi-

turak dituzte.

munduko dortokak bataguridae familia · 2017. 9. 30. · munduko dortokak bataguridae familia...

Documents