memoria anual 2012 - planteis.org · 2.comisiÓn de saÚde- educaciÓn : integrada polas entidades...

MEMORIAMEMORIAANUALANUAL 2012 2012

PLAN COMUNITARIO DE TEISPLAN COMUNITARIO DE TEIS

Esta memoria pretende reflectir algúns dos programas que está a realizar o Plan Comunitario de Teis, entendendo que a participación, como método de traballo, é o único eficaz, en canto que, somentes o fomento da participación activa da comunidade pode conseguir unha verdadeira implicación das persoas na búsqueda de solucións creativas para previr e reducir a marxinación e a pobreza, tal e coma se está a facer nas Iniciativas Comunitarias que traballan desde diversos eidos a implicación das persoas na rede, facilitando a incorporación social das persoas en situación de desvantaxe e /ou exclusión.

O paln Comunitario, traballa tácitamente, e de maneira transversal en tres comisións de traballo desde a que se planifican e organizan os diversos programas.

1.COMISIÓN DE URBANISMO E MEDIOAMBIENTE :Integrada polas entidades mediambientais e sociais do barrio e persoal técnico Que traballa permanentemente en tarefas de coordinación, xestións, reunións,... sobre os temas máis acuciantes de úrbanísmo e medioambiente no barrio:

o Proxecto para os espazos publicos na antiga ETEA

o Recuperación do litoral

o Calquera tema que xurda e afecte a estacomisión

2.COMISIÓN DE SAÚDE- EDUCACIÓN : Integrada polas entidades educativas ( anpas e colexios ) e persoal do centro de saúde

ØPROGRAMA DE PREVENCIÓN DE DROGODEPENDENCIAS E CONDUCTAS ADICTIVAS: “ Saúde na escola” “Hábitos de Vida saúdable”, “escolas de familia” “Comité interanpas”.... Convenio coa Consellaría de sanidade da Xunta de GaliciaøPROGRAMA SOCIOEDUCATIVO A TRAVES DO MEDIAMBIENTE NAS AULAS: en colaboración coa Comunidade de Montes de Teis e obra social “ la Caixa”

øPROGRAMA “ LUDO P.A.M. TEIS ”. Convenio coas Concellarías de Benestar Social, Igualdade e Normalización Lingüística do Concello de Vigo.Ø PROGRAMA INTEGRAL PARA MULLERES DE ORIXE ESTRANXEIRA. Subvencionado por Concellaría de Igualdade do Concello de Vigo.Ø PROGRAMA INTERXERACIONAL-INTERCULTURAL. En colaboración co Centro de Día de maiores “ATALAIA”Ø PROGRAMA “A PUNTO TEIS” : Subvencionado polo PGIS con Fondos EuropeosøPROGRAMA : “ MAIORES VISIBLES ”. Subvención de Voluntariado da Xunta ( este non é un programa que poida manter a súa continuidade)øXUNTANZAS E ASAMBLEAS PERIÓDICAS DO COMITÉ INTERANPAS E DA COMISIÓN DE SAÚDE-EDUCACIÓN DE SEGUIMENTO, AVALIACIÓN, PROPOSTAS. Convenio coa Consellaría de sanidade da Xunta de GaliciaøCOORDINACIÓN, AVALIACIÓN, SEGUIMENTO de programas, proxectos, propostas e cooperación con técnicos/as e servicios do barrio a traverso do comité técnico ( UTS teis e travesía, centro de saúde, fogar santa isabel, centros educativos, aclad alborada, cáritas, parroquias, hermanos misioneiros,... Convenio coa Consellaría de sanidade da Xunta de Galicia

3. COMISIÓN DE CULTURA, TEMPO LIBRE E DEPORTES:Integrada polas agrupacións deportivas e xuvenís do barrio e persoas por libre

• XUNTANZAS E ASAMBLEAS DA COMISIÓN DE CULTURA, T. LIBRE E DEPORTES

• COORDINACIÓN, AVALIACIÓN, SEGUIMENTO DE PROXECTOS, PROPOSTAS E COOPERACIÓN CON TÉCNICOS/AS E SERVICIOS DO BARRIO.

4. COMITÉ TECNICO DO BARRIO. ( Apoiado e realizado coa cooperación da Cª de Sanidade da Xunta de Galicia e o Concello de Vigo) Comité de asesoramento técnico e coordinación entre profesionais das diferentes áreas,

servizos e recursos sociais, sanitarios, educativos….

INTEGRANTES ATA O DE AGORA: Benestar Social do Concello de Vigo (UTS TEIS E TRAVESÍA), Centro de Saúde de Teis, Cáritas Diocesana Tui-Vigo, Aclad Alborada en Vigo, Centro de día de maiores ATALAIA, Fogar Santa Isabel, Hnos. Misioneros de los enfermos pobres; Vida Digna; Orientación de Centros educativos e Plan Comunitario de Teis.

o Xuntanzas periódicas

o Intercambio de información e coñecemento mutuo

o Formación en intervención comunitaria

o Actualización das guías de recursos (xa realizadas e presentadas públicamente)

o Asistencia a congresos, seminarios…para intercambio de experiencias

o Protocolos de actuación e coordinación de actuacións

o Diagnóse Comunitaria

o …

Nas páxinas que seguen, deixase constancia daqueles programas máis significativos atendendo ás diferentes necesidades detectadas a través da diagnose comunitaria.

NECESIDADES

En relación á intervención coa infancia e a familia:

➢Recursos adaptados as novas necesidades das familias traballadoras ou con responsabilidades familiares.➢Actividades de promoción da igualdade➢Actividades que traballen a autoestima e o autocoñecemento; que desenvolvan a capacidade de escoita e atención.➢Transmisión de valores de respeto á diversidade.➢Participación solidaria ➢Afianzamento de xeito natural dun clima de convivencia pacífica mediante a comunicación e a cooperación.➢Entrenamento para o desenvolvemento de habilidades sociais, relacionais e familiares➢Fomento da língua galega como lingua vehicular en todos os ámbitos da vida diaria.

En relación coas persoas maiores:

➢Problemáticas de marxinación, soidade, aillamento, depresión,...

➢Necesidade de aproveitar os coñecementos e sinerxias de persoas maiores, facilitando e posibilitando a súa relación coma iguais.

➢Establecer espazos de relación e comunicación entre xeracións.

En relación á intervención cos/as menores e adolescentes na escola:

➢ Establecemento de canles relacionais que melloren a comunicación pacífica entre iguais

➢ Responsabilización dos mozos e mozas nas súas actuacións➢ Prevención de situacións de risco mediante a formación e información sobre

temas relacionados coa educación e o consumo de sustancias➢ Formación e entrenamento de hábitos de vida saúdable➢ Información e educación nunha sexualidade segura.➢ Promoción da igualdade.a autoestima e o respecto nas relacións afectivo-

sexuais.

En relación á prevención universal e a intervención na comunidade:

➢ Achegamento á realidade social de xeito comprensivo, a través da análise de discursos, crenzas, diferenzas sociais..., e a comprensión das dinámicas comunitarias e as súas potencialidades para dar resposta aos propios retos e necesidades.

➢ Visibilización e valorización dos sectores poboacionais mais afastados das redes sociais existentes no barrio.

➢ Planificación e programación axeitada as necesidades sociais reais.

PROXECTO DE PREVENCIÓN DE DROGODEPENDENCIAS E CONDUCTAS ADICTIVAS

ENTIDADES COLECTIVOS E SERVIZOS QUE SE INTEGRAN DE MANEIRAPERMANENTE NO PROXECTO:

Recursos escolares Públicos:CEIP Paraixal, CEIP Frián, CEIP San Salvador de Teis, CEIP Vicente Risco, CEP Santa Tegra; CEI Monte da Guía, IB A Guía, IES Rosais I (ROU).Recursos sociais: U.T.S Teis e Travesía , Caritas Diocesana Tui-Vigo, Hnos. Misioneos de los enfermos pobres, Fogar Santa Isabel, Centro de Día de Maiores “Atalaia”Recursos sanitarios: Centro de saúde de Teis ; Unidade Asistencial Alborada VigoColectivos e Entidades privadas: ANPA Frián; ANPA San Salvador de Teis; Comunidade de Montes de Teis, Voces polo Litoral de Teis; Agrupación deportiva Xogara; Colectivo parroquial Santo Ignacio de Loiola e as Neves; Parroquia San Francisco Xavier e (puntualmente outros colectivos cultarais e veciñais)Entidades privadas implicadas e coordinadas no desenvolvemento do Proxecto:Coordinadora Galega de Plans Comunitarios; Plan Local sobre drogas e outras adicións do Concello de Vigo.

• Contextualización do Proxecto

1.1. PoboaciónSegundo os datos do Concello a poboación do barrio de Teis, onde se desenvolve o Plan Comunitario de Teis, é duns 29.536 habitantes.Teis sitúase na cara leste da cidade de Vigo, extendéndose, dende a ladeira do monte da Madroa ata Redondela eas parroquias de San Xoán de Monte e Candeán. Os seus límites abranguen a zona costeira comprendida entre Arealonga (Redondela) ata a zona de Guixar (próxima ao centro da cidade). Teis convertiuse nunha área suburbana onde se mantén un sistema de asentamento rururbano con actividades urbanas intercaladas, pero totalmente integrado na cidade. Importante como foco industrial, Teis sofre, pola súa situación estratéxica na cidade, unha desestructuración brutal e contínua, fragmentandose e divídindose nas 6 parroquias que actualmente ten. O crecemento acelerado da cidade e do barrio precisa de dotacións e servizos que podan atender á nova poboación o que se traduce na concentración de infraestructuras dotacionais e de servizo : 5 centros públicos de infantil e primaria e 4 institutos ( ademáis dos 3 privados, FP... ), máis de 10 empresas na zona litoral-portuaria, único Albergue para transeúntes da cidade, Comedor social, ...Esta é unha zona cunhas características sociodemográficas típicas: Desarraigo motivado pola procedencia do rural, de barrios tradicionais da Cidade e doutras nacionalidades. Poboación nova, e con baixo índice de ocupación.É común o baixo nivel cultural. A cualificación profesional é escasa, maioritariamente traballadores,fundamentalmente do sector industrial portuario e servizos.

1.2. Principios metodolóxicos xeraisComo é propio dos plans comunitarios, o Plan Comunitario de Teis actúa baixo o marco conceptual do modelo comunitario de intervención; polo tanto as liñas de actuación a seguir veñen definidas pola metodoloxía de traballo comunitario, onde a comunidade é, non só obxecto, senon tamén suxeito da intervención. asumir este modelo, implica asumir con todas as consecuencias o principio de participación guiado polos criterios de universalidade, integralidade das propostas, globalidade das accións, transversalidade dos principios, coordinación dos servizos, institucións e axentes sociais, prevención de situacións de exclusión, perspectiva de xénero e emprego da lingua galega.Como complemento e soporte deste modelo comunitario, nos diferentes programas utilízanse ademáis os modelos teóricos de Bandura; modelo de estilos de vida e factores de risco de Calafat e outros; modelo sistémico; modelo de desenvolvemento social de Catalano, Hakwis e colaboradores; modelo de influencia entre iguais…

1.3. experiencia profesionalO Plan Comunitario de Teis está integrado no Plan de Galicia sobre Drogas da Consellería de Sanidade da Xunta de Galicia desde o ano 1994 desenvolvendo programas de prevención e incorporación recollidos na Carteira de Servizos en materia de Prevención de Drogodependencias orientados ao fomento de estilos de vida saudable cara á prevención das drogodependencias e condutas adictivas.O convenio de colaboración asinado no ano 1994, ao abeiro da orde de 25 de abril pola que se regula o establecemento de convenios de colaboración con asociaciones privadas sin ánimo de lucro que desenvolven programas de prevención e reinserción social de drogodependentes. Este convenio prorrógase, ano a ano, automaticamente ata o ano 2009. Neste convenio defínese a composición do equipos técnicos ou Unidades de Prevención, Correspondendolle ao Plan Comunitario de Teis- a traverso da súa coordinadora- a conformación do equipo técnico ou Unidade de Prevención do Barrio Teis. A partires do 2009, vólvense a asinar convenios de colaboración anuais, a traverso de subvencións nominativas, tal como se fai constar na declaración presentada.

1.4. Organización funcionalO Plan Comunitario de Teis naceu por decisión dos colectivos do barrio representados no Consello de Saúde de Teis, que se estaban a reunir regulamente para facer unha fronte común ante o problema de

tráfico e consumo de drogas no barrio, o que se estaba a conveter nun verdadeiro conflito social. Tratábase de facer fronte ás necesidades dunha forma globalizadora.No ano 1993 constitúese, trala organización dunhas xornadas nas que participaron 40 entidades do barrio e na que se realiza unha diagnose da situación e marcanse os obxectivos xerais a desenvolver no seguinte ano no que baixo a titela da Asociación de Veciños de Teis e coa contratación dunha traballadora social como coodinadora técnica ( primeira técnica da Unidade de prevención) establecese a organización funcional do Plan Comunitario de Teis que se sigue a manter na actuaidade anque coa inclusión do comité técnico asesor. O traballo da Unidade de prevención realizase a traverso de tres comisións de traballo: Comisión de Saúde e Educación; Comisión de Ocio e Tempo libre e Comisión de Urbanísmo e medioambiente nas que participan persoal dos servizos de educación, social e saúde, membros das entidades e colectivos sociais e outros veciños a nivel individual e os membros da Unidade de Prevención de Drogodependencias. Reúnese anualmente na asamblea xeral e operativamente cantas veces se precise para dos diferentes programas e actividades, que se desenvolven interrelacionados entre si en cada ámbito de actuación a través da comisión correspondente e no seu conxunto a través da Unidade de Prevención. Desde outubro de 2004, incluese na organización funcional o Comité técnico no que a Unidade de Prevención se coordina operativamente cos e coas profesionais dos recursos e servizos que actuan no ámbito territorial de Teis.

• Contidos do Proxecto: ámbitos de actuación

Nos comezos do proxecto definíronse catro grandes ámbitos de actuación: Escolar, Familiar, tempo libre e laboral, desde unha perspectiva transversal de dinamización e participación comunitaria. Actualmente manteñense os programas no ámbito escolar, familiar, xuvenl e de ocio e transversais, ámbitos coincidentes cos que recolle a propia Orde desta convocatoria como ámbitos de carácter obrigatorio, no caso dos dous primeiros, ou complementarios, como é o caso de programas transversais .O Proxecto ten 7 Programas. Cinco de carácter obrigatorio: no ámbito escolar, o programa de prevención universal, Saúde na Escola: Intervención socioeducativa nas aulas “Obradoiros de educación en saúde e hábitos de vida saudable” e “Obradoiro socioeducativo nas aulas a través da natureza”; O programa de prevención selectiva, No pasa nada. ¿Pasa algo? ; no ámbito Familiar o programa de prevención universal, Máis que un teito: “Escola de Nais e Pais”, e o programa de prevención selectiva En familia, todos contan: “ asesoramento e orientación socioeducativa á familia” ; no ámbito xuvenil e de ocio, o programa de prevención universal Activa: “Actívate xogando”. E dous, transversais, de carácter voluntario os programas de prevención universal Información- sensibilización (“coordinación Xeral” e “Comité Técnico asesor de barrio”) e Formación de mediadores sociais (“comité interanpas” e “formación monitores/as de tempo libre e animadores/as socioculturais”)

• Programas no ámbito escolar

3.1. Programa Saúde na Escola: Intervención socioeducativa nas aulas

A.- Xustificación do ProgramaA.1.- Análise da situación: No barrio de Teis, ámbito de actuación do Plan Comunitario de Teis, existen 4 Institutos , ademáis de 3 centros escolares privados-concertados e 1 en cooperativa, de ESO e Bacharelato, polo que a intervención dentro das aulas convirtese nun instrumento de indubidable valor preventivo por canto supón de poboación potencialmente beneficiaria en idades comprendidas entre os 12 e os 18 anos de idade .

A,2.- Descrición da poboación: Programa dirixido ao alumnado de ESO e Bacharelato en xeral dos centros educativos do barrio: 350 alumnos.

A.3.- Obxectivos do Programa: A finalidade do PPCDE é promover a adopción de estilos de vida saudables entre a poboación

escolar, potenciando diversos factores de protección e reducindo o impacto de determinados factores de risco asociados ao consumo de drogas.Obxectivo xeral:

o Influír sobre as seguintes dimensións dos escolares que participen nel.o As crenzas e actitudes dos escolares sobre as drogas.o As intencións de consumo futuras.o Os hábitos de consumo (prevalencia,frecuencia e cantidade consumida).

A.4.- Metodoloxía e Actividades:

Obradoiros de Educación en Saúde e Hábitos de vida saudable

Pártese dos principios metodolóxicos xerais do Proxecto (punto 1.2.) Contidos:Impártense en colaboración co departamento de orientación e o profesorado de cada centro ao que se acode. Desenvólvense actividades de habilidades sociais, fomento de valores, toma de decisións, autocontrol das emocións, autonomía persoal, reforzo da autoestima, interación social e comunicación interpersoal, relacións afectivo-sexuais, primeiros auxilios. Promover estilos de vida saudáble na poboación escolar. Educar na prevención. Fomentar a autoestima e o autocoidado. Establecer canles de comunicación e diálogo. Asesorar, Informar e formar en estilos de vida saúdable. Entrenar en habilidades que faciliten a solución de conflictos ou a prevención de conductas problemáticas deribadas do consumo. Fomentar a participación dos destinatarios en actividades preventivas. Potenciar factores de protección (Coidado do corpo e da saúde,Colaborar cos demais Manterse á marxe dos consumos dos amigos,afección á lectura, Participar en actividades sociais, coñecer mensaxes preventivas de drogas, Integración no barrio...) e reducir factores de risco (baixo rendemento escolar, malas relacións pais-fillos,Insatisfacción persoal, Sensación de agobio ou tensión, Sensación de non poder superar as dificultades, Sentimento de perda de confianza en si mesmo, dependencia do grupo, facilidade de obter drogas, insatisfacción no ocio Percepción social negativa).

Recursos humanos necesarios: Unha traballadora social para a coordinación organización e participación no desenvolvemento do programa. Dúas educadoras sociais para a execución das actividades. Como persoal colaborador: Profesorado e orientadores/as dos centros escolares, persoal do Centro de Saúde de Teis, un pedagogo terapeuta e alumnado en prácticas.

Temporalidade e Calendario: De 1 de decembro de 2011 a 30 de Novembro de 2012. nas datas concertadas polos centros en horario lectivo. O geupo do IB a Guía todos os mércores en horario de 16.45 a 18.45.

Obradoiro socieducativo nas aulas a través da natureza

No barrio de Teis, no ámbito de intervención da Unidade de Prevención Plan Comunitario de Teis, existen 5 colexios ´publicos de Infantil e primaria, ademáis de 3 centros escolares privados-concertados e 1 en cooperativa, polo que a intervención dentro das aulas convirtese nun instrumento de indubidable valor preventivo por canto supón de poboación potencialmente beneficiaria en idades comprendidas entre os 3 e os 12 anos de idade .Trátase de darlle continuidade ao traballo desenvolvido en anos anteriores. Para características sociodemográficas, ver punto 1.1.

Descrición da poboación: Programa dirixido ao alumnado de Infantil e primaria en xeral dos centros educativos do barrio: 620 alumnos.

Metodoloxía e contidos: Pártese dos principios metodolóxicos xerais do Proxecto (punto 1.2.) Os contidos das actividades impártense en colaboración e coordinación co departamento de orientación e o profesorado de cada centro ao que se acode. Desenvólvense actividades de fomento de valores de respecto e autocoidado a traverso do respecto e coidado da natureza,

actividades de motivación para o exercicio físico e o contacto coa natureza como alternativa de ocio saudable: saída ao monte da Madroa e traballanse fichas elaboradas pola Unidade de prevención do Plan Comunitario de Teis sobre os contidos que se desenvolven nos obradoiros. Poñer en valor a natureza, desde o entorno máis cercano (A Madroa), como alternativa ao sedentarismo e como ocio alternativo e saudable. Fomentar valores de respecto e autocoidado.

Recursos humanos necesarios: Unha traballadora social para a coordinación organización e participación no desenvolvemento do programa. Dúas educadoras sociais para a execución das actividades. Como persoal colaborador: Profesorado e orientadores/as dos centros escolares, persoal da comunidade de Montes de Teis, un pedagogo terapeuta, alumnado en prácticas, persoas voluntarias derivadas de Aclad Alborada en Vigo. Recursos Materiais: Folletos, fotocopias, fichas de traballo, cds, etc.

Temporalidade e Calendario: De 1 de decembro de 2011 a 30 de Novembro de 2012. nas datas concertadas polos centros en horario lectivo.

- Sistema de avaliación do Programa.Avaliación continua dos obxectivos con todos/as os/as axentes implicados. Realizase unha avaliación final con variables que valoren a adquisición de contidos e o grao de satisfacción co material elaborado e coas actividades realizadas. Este resultado contrastase no comité técnico. Finalmente cúbrese no Sistema de Avaliación de Prevención e Incorporación da Consellería de Sanidade.

B.- Calidade do Programa

B.1.- Marco teórico: A educación en valores e hábitos de vida saludable, no debera limitarse a un aspecto concreto do proceso educativo ( modelo comunitario e de estilos de vida e factores de risco de Calafat e outros), senon que debe servir de base para elaborar un novo estilo de vida: impulsar a adquisición dunha conciencia, valores e comportamientos que favorezan a participación efectiva da poboación no proceso de toma de decisións en canto aos seus hábitos de vida, e neste este sentido, o modelo comunitaro de intervención favorece a interacción de moitos axentes sociais ata agora ausentes e que sen dúbida teñen unha importancia innegable na posibilidade de fomentar estilos de vida saudables. (comunidades de montes...) A información, entendemento e comprensión dos hábitos de vida saúdable como medio de prevención global, establecensee como ferramenta preventiva de potenciais situacións de risco, cando (utilizando o módelo metodolóxico comunitario, a teoría cognitiva de Bandura e o modelo de estilos de vida e factores de risco de Calafat e outros ), inclue o ámbito escolar partindo e asentandose na implicación de toda a comunidade educativa aberta aos recursos existentes no barrio.

B.2.- Coordinación cos recursos escolares, sociais e sanitarios do ámbito municipal: Recursos Escolares:(departamento de orientación e titorías): IB a Guía,IES Rosais I ROU, IES Rosais II, IES Teis, CEIP Frián Teis, CEIP Paraixal, CEIP San Salvador de Teis, CEIP Vicente Risco, CEP Santa Tegra, CEI Monte da Guía.Recursos Sociais: UTS Teis e UTS travesia (SS.SS de atención primaria do Concello de Vigo)Recursos Sanitarios: Centro de Saúde de Teis, COF Vigo

3.2. Programa No pasa nada. Pasa algo?

A.- Xustificación do Programa

- Análise da situación: No barrio de Teis, ámbito de actuación do Plan Comunitario de Teis, existen 4 Institutos , ademáis de 3 centros escolares privados-concertados e 1 en cooperativa, de ESO e Bacharelato, polo que a intervención dentro das aulas convirtese nun instrumento de indubidable valor preventivo por canto supón de poboación potencialmente beneficiaria en idades comprendidas entre os 15

e os 18 anos de idade .Trátase de darlle continuidade ao traballo desenvolvido en anos anteriores. Para características sociodemográficas, ver punto 1.1

Descrición da poboación: Programa dirixido ao alumnado de 4º ESO en xeral dos centros educativos do barrio: 90 alumnos.

Obxectivos do Programa:A finalidade do programa é evitar o desenvolvemento e a consolidación de consumos problemáticos de drogas, reducir a incidencia dos diversos problemas sociosanitarios relacionados co consumo e/ou de abuso de drogas e promover a adopción de estilos de vida saudables entre os adolescentes que permanecen vinculados ao sistema educativo.Obxectivos xerais:

o Reducir os consumos experimentais de cannabisbe outras drogas ilícitas entre os beneficiariosbdo programa.

o Reducir a porcentaxe de consumidores habituais o Reducir o consumo abusivo de alcohol

- Metodoloxía e Actividades: Pártese dos principios metodolóxicos xerais do Proxecto (punto 1.2.) Os contidos das actividades impártense en colaboración co departamento de orientación e o profesorado de cada centro ao que se acode. Desenvólvense actividades de habilidades sociais e afrontamento, toma de decisións, autocontrol, interación social e comunicación interpersoal, abordaxe dos riscos do consumo, e conductas asociadas.... no IES a Guía trabállase regularmente cun novo grupo formado por 15 alumnos e alumnas, con necesidades socioeducativas e risco conductual de consumo.

Contidos:Promover estilos de vida saudáble na poboación escolar. Educar na prevención. Fomentar a autoestima e o autocoidado. Establecer canles de comunicación e diálogo. Asesorar, Informar e formar en estilos de vida saúdable. Entrenar en habilidades que faciliten a solución de conflictos ou a prevención de conductas problemáticas deribadas do consumo. Fomentar a participación dos destinatarios en actividades preventivas. Potenciar factores de protección (Coidado do corpo e da saúde, Colaborar cos demais Manterse á marxe dos consumos dos amigos,afección á lectura, Participación en actividades sociais, Practicar deporte, coñecer mensaxes preventivas de drogas, Integración no barrio...) e reducir factores de risco (baixo rendemento escolar, Insatisfacción persoal, Sensación de agobio ou tensión,Sensación de non poder superar as dificultades, Sentimento de perda de confianza en si mesmo, dependencia do grupo, facilidade de obter drogas, insatisfacción no ocio Percepción social negativa). Fortalecer a integración dos alumnos/as con conductas de risco no sistema educativo.

- Recursos humanos necesarios: Unha traballadora social para a coordinación organización e participación no desenvolvemento do programa. Educadoras sociais para a execución das actividades. Como persoal colaborador: Profesorado e orientadores/as dos centros escolares, un pedagogo terapeuta e alumnado en prácticas.

- Sistema de avaliación do Programa: avaliación continua dos obxectivos con todos/as os/as axentes implicados. Realizase unha avaliación f.inal con variables que valoren a adquisición de contidos e o grao de satisfacción. Este resultado contrastase no comité técnico. Finalmente cúbrese no Sistema de Avaliación de Prevención e Incorporación da Consellería de Sanidade.


B.1.- Marco teórico: A información, entendemento e comprensión dos hábitos de vida saúdable como medio de prevención global, establecensee como ferramenta preventiva de potenciais situacións de risco, cando (utilizando o módelo metodolóxico comunitario) inclue o ámbito escolar partindo e asentandose na implicación de toda a comunidade educativa aberta aos recursos existentes no barrio.O programa está baseado no modelo de estilos de vida e factores de risco que o condicionan

(CALAFAT,A. et al., 1992), centrándose en:

Proporcionar información sobre as drogas que se consomen. Dar a coñecer os factores de risco e de protección nos ámbitos persoal, familiar,

escolar e comunitario. Ensinar habilidades de afrontamento de situación de risco. Intervir coa familia, informando, sensibilizando e apoiando en situacións de dificultade

B.2.-Recursos Materiais: Folletos, fotocopias, carteis e medios audiovisuais, etc.

B.3.- Temporalidade e Calendario: De 1 de decembro de 2011 a 30 de Novembro de 2012. nas datas concertadas polos centros en horario lectivo. O geupo do IB a Guía todos os mércores en horario de 16.45 a 18.45.

B.4.- Recursos Humanos: unha traballadora Social, coordinadora Técnica, e dúas educadoras sociais que conforman a Unidade de Prevención do Plan Comunitario de Teis

B.5.- Coordinación cos recursos escolares, sociais e sanitarios do ámbito municipal: Recursos escolares:(departamento de orientación e titorías): IB a Guía,IES Rosais I ROU, IES Rosais II, Ies TeisRecursos Sociais: UTS Teis e UTS travesia (SS.SS de atención primaria do Concello de Vigo

• Programas no ámbito familiar

4.1. Programa Máis que un teito

A.- Xustificación do Programa--Análise da situación: Dadas as características sociodemográficas xerais definidas no punto 1.1 e a concentración de centros escolares xa descrito, e as crecentes dificultades das nais e pais en familias cambiantes faise obligado formar e informar as nais e pais en temas relacionados coa educación dos seús fillos e fillas e coas propias dinámicas familiares.

- Descrición da poboación: Programa dirixido as nais e pais do alumnado dos centros educativos do barrio de Teis: 75 familias (nais/pais) aprox.

- Obxectivos do Programa: o Mellorar as habilidades educativas, de xestión e de comunicación dos pais, nais ou

titores que reciben a intervención.o Promover e reforzar os factores de protección familiar, ao tempo que se pretende

reducir o impacto dos factores de risco relacionados con este ámbito.o Mellorar a calidade da información sobre drogas de que dispoñen os pais.o Mellorar a habilidade dos participantes para o desenvolvemento de pautas consistentes

de xestión familiar.o Mellorar as actitudes educativas dos pais.o Mellorar as actitudes preventivas dos pais

- Metodoloxía e Actividades:

Escolas de nais e país

Pártese dos principios metodolóxicos xerais do Proxecto (punto 1.2.). Desenvólvense actividades e obradoiros en función das propostas do Comité interanpas e das propias nais e pais en función das súas necesidades. Contidos:Normas e límites na convivencia familiar; Coidado Corporal; Afectividade Sexualidade; As novas

tecnoloxías; Prevención do Consumo en xeral. Asesorar, informar e formar en habitos de vida saúdable. Educar aos pais e nais na prevención, tanto de conductas de risco coma de conductas non saudables. Entrenamento en habilidades que faciliten a resolución-solución pacífica de conflictos dentro da familia e a comunicación como canle imprescindible de prevención. Potenciar a autoestima das nais e pais.

- Recursos humanos necesarios: Unha traballadora social para a coordinación organización e desenvolvemento do programa. Como persoal colaborador: un pedagógo terapeuta, persoal do centro de saúde de Teis, persoal profesional dos servizos presentes no barrio e mesmo na cidade.

- Sistema de avaliación do Programa: avaliación continua dos obxectivos con todos/as os/as axentes implicados. Realizase unha avaliación final con variables que valoren as actividades realizadas e o grao de satisfación coas mesmas. Este resultado contrastase no comité técnico. Finalmente cúbrese no Sistema de Avaliación de Prevención e Incorporación da Consellería de Sanidade.Os pais e nais que se inscriban no programa deben cubrir unha folla de rexistro e inscrición (o que permite rexistrar o número e tipoloxía de participantes e obter datos de cobertura do programa).Así mesmo, e antes do desenvolvemento da primeira sesión do programa (no caso da opción presencial) ou de recibir a documentación de apoio (na opción non presencial) todos os participantes no programa deberán cubrir un cuestionario previo que permite avaliar a súa posición inicial ou de partida en relación coas variables que pretende modificar o programa (coñecementos e actitudes fronte ás drogas, coñecementos relacionados coa prevención, competencias educativas xerais e habilidades de comunicación cos fillos).O persoal colaborador responsable do desenvolvemento do programa levará un rexistro dos asistentes a cada un dos módulos (opción presencial), mentres que os participantes na modalidade non presencial deberán remitir un cuestionario de seguimento para verificar o nivel de lectura e revisión dos materiais enviados).Todos os participantes no programa, en calquera das súas dúas modalidades, volverán cubrir un cuestionario onde, ademais de coñecer o seu grao de satisfacción co programa, achegarán información sobre o nivel de cambios rexistrados nas variables sobre as que incide o programa (cuestionario postintervención).


B.1.- Marco teórico: O modelo de intervención comunitaria presentase como o máis idóneo para un programa deste tipo, tal e como se ven demostrando durante todos estes anos. Complementariamente recurrimos ao modelo sistémico.O programa susténtase no modelo sistémico (HALEY, J. 1976, MINUCHIN, S. 1974, STANTON, MD. e TODD, TC. 1982).

B.2.-Recursos Materiais: Folletos, fotocopias, libriños diagnósticos, etc.

B.3.- Temporalidade e Calendario: De 1 de decembro de 2011 a 30 de Novembro de 2012. en datas que este ano centraranse nos meses de marzo a xuño, una vez ao mes en horario de tarde.

B.4.- Recursos Humanos: unha traballadora Social, coordinadora Técnica da Unidade de Prevención do Plan Comunitario de Teis

B.5.- Coordinación cos recursos escolares, sociais e sanitarios do ámbito municipal: Recursos escolares: CEIP Frián Teis, CEIP Paraixal, CEIP San Salvador de Teis, CEIP Vicente Risco, CEP Santa Tegra, CEI Monte da Guía. Instituto IB a Guía, Instituto Rosais I, Possumus, Centro educativo San Xosé da Guía e as súas anpas.Recursos Sociais: UTS Teis e UTS travesia (SS.SS de atención primaria do Concello de Vigo)Recursos Sanitarios: Centro de Saúde de Teis.

4.2. Programa En familia, todos contan

A.- Xustificación do Programa- Análise da situación: Dadas as características sociodemográficas xerais definidas no punto 1.1 e a concentración de centros escolares xa descrito, e as crecentes dificultades das nais e pais en familias cambiantes e desestructuradas, moitas veces a causa de problemas asociados ao consumo, faise obligado formar, asesorar e orientar ás nais e pais en temas relacionados coa educación dos seús fillos e fillas e coas propias dinámicas familiares.

- Descrición da poboación: Programa dirixido a familias desestructuras do barrio de Teis, con cuxos/as fillos/as estase a traballar nos nosos programas (véase “actívate xogando”): 25 familias (nais/pais) aprox.

- Obxectivos do Programa: A finalidade do programa é a de reducir os factores de risco e incrementar os factores de protección presentes en familias que se encontran en situación de vulnerabilidade con relación ás drogas.Entre os obxectivos xerais do programa inclúense:

Mellorar as habilidades educativas, de xestión e de comunicación de pais ou titores de familias que se encontran en situación de vulnerabilidade fronte ás drogas.

Incrementar os recursos familiares para minimizar as situacións problemáticas. Proporcionar aos pais ferramentas para identificar de forma precisa os factores de risco a

que se encontra exposta a familia e intentar minimizalos mediante o desenvolvemento de habilidades que os capaciten para reconducir os problemas que teñen formulados.

Como obxectivos específicos inclúense:o Mellorar as habilidades para o desenvolvemento de pautas consistentes de xestión

familiar.o Mellorar as actitudes preventivas.o Mellorar as condutas relacionadas coas drogas.

Como obxectivos operativos inclúense:o Mellorar a supervisión paterna sobre as actividades dos fillos e fillas.o Mellorar as relacións familiares e a comunicación familiar.o Incrementar as habilidades educativas dos pais, aumentando a empatía cos fillos/as.o Aumentar a confianza e a competencia dos pais na tarefa de educar os seus fillos e fillas,

aprendendo a utilizar outros métodos educativos como a atención positiva e os eloxios.o Reducir a utilización de métodos coercitivos e punitivos na educación dos fillos/as,

aumentando a capacidade de negociación e a habilidade para a resolución de conflitos.o Identificar e concretar os valores e actitudes que os pais desexan fomentar nos fillos e fillas

Metodoloxía e Actividades:

“Asesoramento e orientación socioeducativa á familia”

Pártese dos principios metodolóxicos xerais do Proxecto (punto 1.2.). Desenvólvense obradoiros en función das necesidades das familias destinatarias. En 5 sesións grupais de hora e media de duración, 1 ou 2 veces ao mes.Contidos:Entrenamento en habilidades para adquisición de competencias educativas: Normas e límites na convivencia familiar; As novas tecnoloxías; Prevención do Consumo en xeral; Asesorar e incrementar os recursos familiares para minimizar as situación de risco; Mellorar as habilidades educativas; Educar aos pais e nais na prevención, tanto de conductas de risco coma de conductas non saudables; Entrenar en habilidades que faciliten a resolución-solución pacífica de conflictos

dentro da familia e a comunicación como canle imprescindible de prevención.

- Recursos humanos necesarios: Unha traballadora social para a coordinación organización e desenvolvemento do programa. Dúas educadoras (unha delas tamén pedagóga) que traballas cos/as menores destas familia no programa “Activate Xogando”.Como persoal colaborador: persoal do centro de saúde de Teis, persoal profesional dos servizos presentes no barrio e mesmo na cidade.

- Sistema de avaliación do Programa: avaliación continua dos obxectivos con todos/as os/as axentes implicados. Realizase unha avaliación do proceso e unha avaliación final con variables que valoren as actividades realizadas e o grao de satisfación coas mesmas. Este resultado contrastase no comité técnico. A Avaliación do proceso realízase de acordo cos seguintes indicadores: Asistencia. Escala de satisfacción do taller. Avaliación dos monitores do curso.Para iso utilízanse os seguintes instrumentos: a folla de rexistro de asistencia/participación nos tallere e Cuestionario de satisfacción co taller..A avaliación de resultados inclúe a realización dun cuestionario inicial co que se pretende coñecer cales son as habilidades educativas dos pais no momento de incorporarse ao programa. Este mesmo cuestionario volverase aplicar ao finalizar o taller (ao final da última sesión), para comprobar as modificacións producidas nas seguintes variables: coñecementos relevantes en prevención, implicación en tarefas de supervisión e apoio aos fillos, xestión familiar (establecemento de normas e responsabilidadesentre os compoñentes da familia), habilidades de comunicación e capacidade de negociación e para a resolución de conflitos.


B.1.- Marco teóricoO modelo de intervención comunitaria presentase como o máis idóneo para un programa deste tipo, tal e como se ven demostrando durante todos estes anos. Complementariamente recurrimos ao modelo sistémico e de desenvolvemento social de Catalano, Hawkins e colaboradores, ao Modelo de socialización primaria de Oetting e colaboradores e a Teoría da conduta problema de Jessor e Jessor.

b.2.- Recursos Materiais: Folletos, fotocopias, libriños, etc.

B.3.- Temporalidade e Calendario: De 1 de decembro de 2011 a 30 de Novembro de 2012. en datas que este ano centraranse nos meses de xaneiro axuño, una vez ao mes en horario de tarde.

B.4.- Recursos Humanos: unha traballadora Social, coordinadora Técnica da Unidade de Prevención do Plan Comunitario de Teis e 2 educadoras sociais (uha delas tamén pedagóga).

B.5.- Coordinación cos recursos escolares, sociais e sanitarios do ámbito municipal: Recursos escolares: CEIP Frián Teis, CEIP Paraixal, CEIP San Salvador de Teis, CEIP Vicente Risco, CEP Santa Tegra, CEI Monte da Guía. Instituto IB a Guía, Instituto Rosais I, Possumus, Centro educativo San Xosé da Guía, Colexio Monterrey.Recursos Sociais: UTS Teis e UTS travesia (SS.SS de atención primaria do Concello de Vigo)Recursos Sanitarios: Centro de Saúde de Teis

• Programas no ámbito xuveníl e de ocio

5.1. Programa Activa

5.1.1 “Activate xogando” e “actívate colaborando”


- Análise da situación: As características sociodemográficas xerais están definidas no punto 1.1 e o crecente número de novas familias con fillos e fillas que necesitan dunha integración normalizada no barrio dentro dun marco comunitario, ademáis dos resultados diagnósticos sobre a escaseza de espacios de ocio alternativo no barrio para este colectivo poboacional.

- Descrición da poboación: Programa dirixido a nenas e nenos de 6 a 12 anos (Actívate xogando) e de 13 a 18 anos ( actívate colaborando) que viven e/ou estudian no barrio e que pertencen a familias desestrucuradas e/ ou con problemas derivados da adición a sustancias: 75 nenas e nenos (de 6 a 12) e 10 mozos/as (de 13 a 18)

- Obxectivos do Programa: A finalidade é promover a adopción de estilos saudables de vida e de ocupación do tempo libre entre os adolescentes e mozos do barrio así como reducir a incidencia de diversos problemas sociosanitarios relacionados co uso e/ ou abuso de drogas por parte destes grupos de poboación.Entre os obxectivos xerais do programa inclúense os seguintes:

Reducir a intención de consumo de drogas no futuro. Incrementar a percepción do risco asociado ao consumo de drogas, en especial no caso

do tabaco, o alcohol e o cannabis. Reducir a tolerancia/permisividade da xente nova respecto ao consumo de drogas no seu

medio social próximo. Incrementar o rexeitamento dos novos fronte ao consumo de drogas.

Entre os obxectivos operacionais do programa inclúense os seguintes:o Mellorar a información sobre drogas entre a poboación xuvenil, favorecendo a toma de

conciencia da problemática que xera o seu uso e/ou abuso.o Incrementar a información sobre os riscos asociados ao uso de drogas.o Incrementar as habilidades básicas para anticiparse aos problemas que poidan xurdir polo

uso/abuso de drogas.o Incrementar as habilidades de resistencia.o Favorecer a implicación e participación da poboación xuvenil en actividades de ocio

saudables.

- Metodoloxía e Actividades: Pártese dos principios metodolóxicos xerais do Proxecto (punto 1.2.) Desenvólvense actividades lúdicas, educativas (6-12) e de colaboración responsable (13-18): actividades lúdico-educativas propiamente ditas e campamentos vacacionais .Contidos:Abordar as situacións problemáticas e de risco na infancia e mocidade, de forma que se leve a cabo unha intervención preventiva en canto o posible agravamento das mesmas. Crear un espazo de lecer alternativo para os nenos/as de Teis. Conseguir unha efectiva integración dos nenos/as en risco de exclusión social nas actividades de lecer . Crear e/ou consolidar segundo os casos un espazo de apoio e derivación de rapaces/as en situacións especiais detectadas por profesionais do barrio, servizos colaboradores. Reforzar e estimular as capacidades e potencialidades do menor que melloren o seu crecemento individual. Potenciar a integración e interacción dos rapaces/ as no seu entorno (Teis). Desenvolver e potenciar as súas habilidades sociais e humanas, fomentando a súa solcialización de xeito lúdico. Achegar o medioambente aos rapaces de xeito lúdico e educar no e para o tempo libre e de ocio. Ofrecer un espazo de xogo e

interacción social e un servizo de atención controlada aos e ás menores, creando ambentes departicipación e diversión. Diminuír a manifestación de conductas adictivas; fomentar o sentido da corresponsabilide no seu desenvolvemento persoal e relacional, promocionando a mediación en saúde

- Recursos humanos necesarios: Unha traballadora social coordinadora da Unidade de prevención para coordinación e seguimento do programa e dúas educadoras sociais da Unidade de Prevención para a execución das actividades. Como persoal colaborador: un pedagógo terapeuta, departamento de orientación dos IES, persoal do centro de saúde de Teis, persoal profesional dos servizos presentes no barrio e mesmo na cidade, persoal voluntario de Aclad alborada en Vigo.

- Sistema de avaliación do Programa: Avaliación inicial: por medio da observación directa das técnicas da Unidade de Prevencion do Plan Comunitario de Teis. Nunha ficha de campo, recollense as caracteristicas e potencialidades dos rapaces e rapazas. Avaliación continua: diariamente para aqueles obstáculos inmediatos, semanalmente reunións onde se analiza a evolución de cada neno/a, Quincenalmente contrastaránse as incidencias e as alternativas Periódicamente, establecense reunións conxuntas co equipo de profesionais dos servizos de referencia (UTS, Equipo de infancia, Orientadores/as...). Avaliación final onde se reflicte o cumprimento de obxectivos, e os resultados da enquisa de satisfación que se pasa aos participantes, transladando os resultados aos e ás profesionais de referencia. Retroalimentación interna e externa: que permite a reformulación inmediata,en caso de que fora precisa, e a mellor adaptación do programa ás necesidades reais dos rapaces e rapazas para o próximo ano. Este resultado contrastase no comité técnico. Finalmente cúbrirase no Sistema de Avaliación de Prevención e Incorporación da Consellería de Sanidade.


B.1.- Marco teórico: o modelo de intervención comunitaria presentase como o máis idóneo para un programa deste tipo, tal e como se ven demostrando durante todos estes anos. Complementase coa teoría de influencia entre iguais e o proposto por Calafat e outros.

b.2.- Recursos Materiais: Folletos,material funxible, xogos cooperativos, etc.

B.3.- Temporalidade e Calendario: De 1 de decembro de 2011 a 30 de Novembro de 2012. 25 nenas e nenos todos os días de luns a venres en horario de 18.00 a 19.00; nos periodos vacacionais campamentos urbanos en horario de 9.00 a 19.00 e saídas abertas a un total de 75 nenos e nenas do barrio.B.4.- Recursos Humanos: unha traballadora Social, coordinadora Técnica e dúas educadoras sociales da Unidade de Prevención do Plan Comunitario de Teis.

B.5.- Coordinación cos recursos escolares, sociais e sanitarios do ámbito municipal: Recursos escolares: CEIP Frián Teis, CEIP Paraixal, CEIP San Salvador de Teis, CEIP Vicente Risco, CEP Santa Tegra, CEI Monte da Guía. Instituto IB a Guía, Instituto Rosais I, Possumus, Centro educativo San Xosé da Guía Recursos Sociais: UTS Teis e UTS travesia (SS.SS de atención primaria do Concello de Vigo), Equipo de Infancia e Familia do Concello de Vigo, Cáritas diocesana Tui-VigoRecursos Sanitarios: Centro de Saúde de Teis , Aclad Alborada en Vigo

• Programas transversais

6.1. Información-Sensibilización - Difusión

Coordinación Xeral, Seguimento e Difusión


- Análise da situación: As características sociodemográficas xerais están definidas no punto 1.1 e dels pode desprenderse que, dada a diversidade de servizos e asociacións ou similares no barrio, a Unidade de Prevención do Plan Comunitario eríxese coma canal vertebrador das demandas e inquedanzas, para a coordinación efectiva das diferentes iniciativas que atinxen á prevención e á poboacion xeral, artellando recursos, sen duplicar os mesmos. Actuando así coma factor de protección esencial ante posibles riscos e/ou problemáticas derivadas do consumo e/ou abuso de sustancias, creando un entorno preventivo que asenta as intervencións nas propias forzas e recursos da comunidade organizandoas, coordinandoas, optimizandoas e mobilizandoas na búsqueda de estratexias innovadoras e imaxinativas que permitan alternativas viables de traballlo.

- Descrición da poboación: Programa dirixido á poboación xeral: 29.536 habitantes do barrio de Teis.

- Obxectivos do Programa: Implicar aos distintos sectores cidadáns nas actividades de carácter preventivo e reinsertivo que beneficien ao barrio. Desenvolver proxectos e actividades tendentes á potenciación da saúde, educación, cultura e benestar. Implicar os distintos sectores cidadans na realización de actividades preventivas de situacións problemáticas derivadas ou non do consumo. Desenvolver proxectos e actividades de carácter preventivo, tendentes a potenciación da saúde integral.Propiciar a organización da comunidade como factor de protección frente ao uso e abuso de sustancias. Fomentar o establecemento dunha rede estructurada de traballo que permita unha mellor resolución de situacións conflictivas derivadas do uso e abuso de sustancias. Identificar e valorar os obstáculos e as potencialidades comunitarias. Optimizar o coñecemento dos recursos presentes no barrio. Dinamizar o tecido asociativo e a participación social

- Metodoloxía e Actividades: Pártese dos principios metodolóxicos xerais do Proxecto (punto 1.2.), convertido a participación na principal garantia de calidade. Realizanse xuntanzas, visitas, asambleas ..de coordinación e seguimento dos programas e promovedoras da dinamización social.

- Recursos humanos necesarios: Unha traballadora social como coordiadora técnica da Unidade de prevención para coordinación, seguimento e difusión do programa. Como persoal colaborador: profesionais integrantes do comité técnico, integrantes dos colectivos e asociacións presentes no barrio.

- Sistema de avaliación do Programa:Finalmente cúbrirase no Sistema de Avaliación de Prevención e Incorporación da Consellería de Sanidade.


B.1.- Marco teórico: o modelo de intervención comunitaria presentase como o máis idóneo para un programa deste tipo, tal e como se ven demostrando durante todos estes anos e tal e como se contrastou na realización da diagnose comunitaria, publicada no 2010. A importancia dada ás estratexias informativas varía segundo os distintos modelos teóricos Así, mentres unhas teorías concedían moita relevancia ás actuacións informativas, outras relativizan o seu valor como instrumento preventivo (BECOÑA, E. 1999). Os modelos actitude-conduta (teorías da acción razoada e da conduta planificada de Fishbein e Azjen) conferiron aos programas informativos unha importancia central, postulando estas intervencións case como as únicas a

empregar. A teoría cognitiva social de Bandura recoñeceu un valor intermedio ás actuacións informativas, que son considerados instrumentos necesarios, pero non os únicos nin os preferentes. O modelo da conduta de risco ou teoría da conduta problema de Jessor e Jessor, concede pouco valor ás intervencións informativas. Segundo este modelo, as actitudes e expectativas sobre as drogas adquírense na interacción do individuo co seu contorno, e non pola información dispoñible.

b.2.- Recursos Materiais: Folletos, fotocopias, material funxible, etc.

B.3.- Temporalidade e Calendario: De 1 de decembro de 2011 a 30 de Novembro de 2012. todos os días en horario flexible.

B.4.- Recursos Humanos: unha traballadora Social, coordinadora Técnica da Unidade de Prevención do Plan Comunitario de Teis.

B.5.- Coordinación cos recursos escolares, sociais e sanitarios do ámbito municipal: Recursos escolares: CEIP Frián Teis, CEIP Paraixal, CEIP San Salvador de Teis, CEIP Vicente Risco, CEP Santa Tegra, CEI Monte da Guía. Instituto IB a Guía, Instituto Rosais I, Possumus, Centro educativo San Xosé da Guía Recursos Sociais: UTS Teis e UTS travesia (SS.SS de atención primaria do Concello de Vigo), Equipo de Infancia e Familia do Concello de Vigo, Cáritas diocesana Tui-VigoRecursos Sanitarios: Centro de Saúde de Teis , Aclad Alborada en Vigo

Comité Tecnico asesor


- Análise da situación: As características sociodemográficas xerais están definidas no punto 1.1 e deles pode desprenderse que, dada a diversidade de servizos e asociacións ou similares no barrio, a Unidade de Prevención do Plan Comunitario promove a creación do comité técnico asesor que queda configurado como tal a finais do ano 2004, consolidandose como punto de encontro, participación, coordinación e intervención na comunidade desde unha óptica de profesionalidade.

- Descrición da poboación: Programa dirixido á poboación xeral: 29.536 habitantes do barrio de Teis.

- Obxectivos do Programa: Consolidar un espazo permanente de encontro e diálogo entre os profesionais dos diferentes recursos que interveñen no territorio de Teis. Propoñer e asesorar, desde o punto de vista técnico, cando se necesario. Favorecer o intercambio de información entre recursos de manera regular e sistemática. Favorecer a colaboración/coparticipación dos diferentes recursos nun proxecto común. Elaborar programas comunitarios en todo o territorio de intervención. Promover a formación e o intercambio de experiencias entre os técnicos e os profesionais dos diferentes recursos do Barrio.

- Metodoloxía e Actividades: Pártese dos principios metodolóxicos xerais do Proxecto (punto 1.2.), convertido a participación na principal garantia de calidade. Realizanse xuntanzas periódicas, foros de debate e elaboración de documentos e protocolos de intervención sociocomunitaria.

- Recursos humanos necesarios: Unha traballadora social como coordiadora técnica da Unidade de prevención para coordinación e realización do programa; profesionais integrantes do comité técnico.

- Sistema de avaliación do Programa: Avaliación continua de todos e todas as participantes na que se avalian e revisan os obxectivos establecidos ao inicio do programa, avaliación anual para valorar o nivel

de satisfación e consecución final de obxectivos. Finalmente cúbrirase no Sistema de Avaliación de Prevención e Incorporación da Consellería de Sanidade.


B.1.- Marco teórico: o modelo de intervención comunitaria presentase como o máis idóneo para un programa deste tipo, tal e como se ven demostrando durante todos estes anos e tal e como se contrastou na realización da diagnose comunitaria, publicada no 2010.

B.2.- Recursos Materiais: Folletos, fotocopias, material funxible, ordenaor portátil, etc.

B.3.- Temporalidade e Calendario: De 1 de decembro de 2011 a 30 de Novembro de 2012. periódicamente, alomenos cado mes e medio en horario de tarde.

B.4.- Recursos Humanos: unha traballadora Social, coordinadora Técnica da Unidade de Prevención do Plan Comunitario de Teis; traballadoras sociais de u.t.s. teis e travesía (concello de Vigo), do centro de saúde de teis e Centro de Saúde Pintor Colmeiro (xunta de galicia-sergas), de alborada-vigo, caritas diocesana tuy-vigo, de centro de día de maiores “atalaia” (consorcio galego) , de Hnos. Misioneros de los enfermos pobres (Albergue) de Vida Digna, de Asvidal; psicologas de centro de día de maiores “atalaia” (consorcio galego) e fogar santa isabel; Educadoras Sociais Hnos. Misioneros de los enfermos pobres (Albergue) e centro de día de maiores “atalaia” (consorcio galego); Pedagogo e orientador/a dos centros de ensino.

B.5.- Coordinación cos recursos escolares, sociais e sanitarios do ámbito municipal: U.T.S. teis e travesía (SS.SS atención primaria do concello de Vigo); Centro de saúde de Teis e Centro de Saúde Pintor Colmeiro (xunta de Galicia-Sergas);Alborada-Vigo; Caritas Diocesana Tuy-Vigo; Asvidal; Centro de día de maiores “Atalaia” (consorcio galego); Representación orientadores c.ensino; Hnos. misioneros de los enfermos pobres; Fogar Santa Isabel e Vida Digna.

6.2. Mediadores Sociais

Comité interanpas e Formación de monitores/as de tempo libre e animadores/as socioculturais


- Análise da situación: Dadas as características sociodemográficas xerais definidas no punto 1.1 e a concentración de centros escolares xa descrito, as ANPAS constitúense nus dos colectivos máis presentes no barrio e máis importantes como mediadores naturais en prevención. Para poder dar cauce á súa participación efectiva, fai máis de 10 formouse, no seo da Unidade de Prevención do Plan Comunitario de Teis, un Comité interanpas que permitira a coordinación entre as diferentes anpas para intercambiar información e promover actuacións conxuntas con respecto á educación dos seus fillos e fillas. Con este programa dáselle continuidade ao traballo desenvolvido nestes anos. Ademáis, e coma centro colaborador de prácticas profesionais, desde o ano 2000, formamos aos alumnos/as de ocio e tempo libre (monitores/as e animadores/as) como mediadores sociais, tanto a nivel profesional como de mediación entre iguais.

- Descrición da poboación: Programa dirixido as ANPAS dos centros educativos do barrio de Teis: 10 anpas (100 nais e pais aprox.) e monitores/as e animadores/as socioculturais en prácticas ou contratados.

- Obxectivos do Programa: Xerais: Mellorar a base de coñecementos científicos da poboación destinataria (mediadores sociais) para a implementación de intervencións preventivas de calidade. Posibilitar a execución de programas de prevención de diferentes ámbitos (escolar, familiar, laboral, ocio etc.), estimular a implicación activa dos mediadores sociais no desenvolvemento de programas preventivos-

Obxectivos específicoso Mellorar as actitudes preventivas dos mediadores participantes.o Incrementar os coñecementos sobre contidos preventivos que se van transmitir por

parte da poboación mediadora destinataria.o Incrementar as habilidades dos mediadores sociais para a planificación de programas

preventivos baseados na evidencia.o Aumentar o coñecemento sobre modelos teóricos eficaces para o desenvolvemento de

programas preventivos.

- Metodoloxía e Actividades: Pártese dos principios metodolóxicos xerais do Proxecto (punto 1.2.). Desenvólvense actividades de coordinación, debates, foros e propostas de contidos e actividades de formación e mediación.Contidos:Establecer canles de comunicación e diálogo entre as anpas, a comunidade educativa e a comunidade en xeral. Asesorar, Informar e formar as anpas e monitores/as e animadores/as socioculturais en prácticas ou contratados. Implicar aos axentes sociais na prevención. Potenciar tanto a anpas como monitores/as e animadores/as socioculturais en prácticas ou contratados, como mediadores naturais de prevención e fomento de estilos de vida saudable.

- Recursos humanos necesarios: Unha traballadora social para a coordinación organización e participación no desenvolvemento do programa. E dúas educadoras sociais.

- Sistema de avaliación do Programa: avaliación continua dos obxectivos con todos/as os/as axentes implicados. Realizase unha avaliación final con variables que valoren as propostas realizadas, as propostas consensuadas e as actividades realizadas. Este resultado contrastase no comité técnico. Centrarase a avaliación en: Contidos do programas (utilidade, aplicación á realidade, adecuación aos intereses dos

participantes, adecuación ao seu nivel de experiencia etc.) Método (adecuación contidos, participación, ritmo de traballo, proximidade á realidade,

adecuación para traballar as habilidades dos participantes). As actitudes desenvolvidas nos alumnos. As habilidades ou recursos desenvueltos para o traballo preventivo (empatía, escoita activa,

improvisación, espontaneidade, creatividade, asertividade, resolver conflitos, reflexión, crítica, reforzo, animar, organizar, programar actividades)

Na fase de avaliación do proceso, recollerase información sobre os participantes na actividade, a súa cobertura e a satisfacción dos participantes coa actividade.Na fase de avaliación de resultados aplicarase un breve cuestionario adaptado aos contidos do curso, na primeira e na última sesión, para saber se se produciron modificacións dos indicadores previstos inicialmente.Finalmente cúbrese no Sistema de Avaliación de Prevención e Incorporación da Consellería de Sanidade.


B.1.- Marco teórico: dada a importancia que ten a participación das nais e pais a traverso das anpas, como canle de participación na prevención de posibles conductas adictivas, actuando como mediadores /as naturais de prevención, o modelo de intervención comunitaria presentase como o máis idóneo para un programa deste tipo, complementándose coa teoría da influencia entre iguais..O modelo da influencia de iguais parte da base de que as intervencións e as mensaxes preventivas se deben axustar ás características de cada grupo, polo cal é importante que os axentes preventivos sexan percibidos como persoas que comparten os valores, normas, linguaxe e problemas do grupo ao que se dirixe (PALMERÍN, A. 2003). Por iso utiliza unha minoría dun grupo para informar e influír activamente no comportamento da maioría.O modelo comunitario baséase na importancia da interacción das persoas co seu contorno e do desenvolvemento da saúde comunitaria, definida por como “o melloramento paulatino das

condicións de vida comunal e do nivel de saúde da comunidade, mediante actividades integradas e planificadas de protección e promoción da saúde, prevención e curación das enfermidades, incluíndo a rehabilitación e readaptación social, ademais das actividades de traballo social favorables ao desenvolvemento comunal e da saúde en particular. Todo isto co apoio, o acordo e a participación activa da comunidade” (SAN MARTÍN, H. e PASTOR, V, 1984). Para o desenvolvemento da saúde comunitaria é imprescindible a participación da comunidade, non só na colaboración tácita, senón tamén á hora de asumir un papel activo na toma de decisións. Como é coñecido, a práctica preventiva require a participación de múltiples actores, provenientes de distintos terreos profesionais

B.2.- Recursos Materiais: Folletos, fotocopias, libriños diagnósticos, etc.

B.3.- Temporalidade e Calendario: De 1 de decembro de 2011 a 30 de Novembro de 2012. en datas regularmente negociadas coas anpas en horario de tarde.

B.4.- Recursos Humanos: unha traballadora Social, coordinadora Técnica da Unidade de Prevención do Plan Comunitario de Teis e persoal colaborador entre os profesionais dos recursos do barrio.

B.5.- Coordinación cos recursos escolares, sociais e sanitarios do ámbito municipal: Recursos escolares: CEIP Frián Teis, CEIP Paraixal, CEIP San Salvador de Teis, CEIP Vicente Risco, CEP Santa Tegra, CEI Monte da Guía. Instituto IB a Guía, Instituto Rosais I, Possumus, Centro educativo San Xosé da Guía.Recursos Sociais: UTS Teis e UTS travesia (SS.SS de atención primaria do Concello de Vigo)Recursos Sanitarios: Centro de Saúde de Teis.

• RESUMO MEMORIA DO PROXECTO

1. Programa Saúde na escola

Actividade: “Proxecto socioeducativo nas aulas”: (ver desenvolvemento ao final do resumo)

• 2 obradoiros de 50 minutos, por ciclos e coles. (Infantil -5 anos-, 2º, -4º e 6º primaria) en total : 40 obradoiros en total.

• 5 saídas incluíndo xogos e dinámicas en cada unha.

Nº participantes:

o 378 nenas e nenos

o 15 mestras e Mestres

o 10 persoas voluntarias

· Contidos:

Ocio alternativo e saudable, motivación para o exercicio físico e o contacto coa natureza. Fomento de valores de respecto e autocoidado.

Actividade: “Hábitos de vida saudable”:

• ·4 obradoiros de 50 minutos, por Instituto ( 2 institutos): ( 3º ESO e 1º BACH) en

total 8 obradoiros

·Nº participantes:

o Adolescentes : 154

o Orientadores/as: 2

o Profesorado: 4

Contidos:

Educación en saúde e hábitos de vida saudable. Hh.ss, fomento de valores, toma de decisión, aoutocontrol, autonomía persoal, reforzó da autoestima e relación afectivo-sexuais…

2. Programa Non pasa nada. Pasa algo?

Actividade: “Sesións informativas”

• 20 seseións de 2 horas cada unha.

Nº participantes:

o Adolescentes : 16

o Profesorado: 3

o Orientadora: 1

Contidos:

Actividades de hh.ss e afrontamento, toma de decisión, autocontrol, interacción social e comunicación interpersoal. Abordaxe dos riscos do consumo e condutas asociadas.

2. Programa Activa

Actividade: “Activate xogando”

• ·3 días á semana: un total de 120 sesións de 30 minutos.

· Nº Participantes:

o 25 nenas e nenos (6-12 anos)

Contidos:

Actividades de ocio educativo e fomento de ocio saudable.

Actividade: “Activate colaborando”

·2 días á semana e máis colaboracións puntuais: 45 sesións

·Nº Participantes:

o12 adolescentes entre 14-18 anos

· Contidos:

Actividades de ocio educativo e fomento de ocio saudable. Fomento da solidaridade e difusión de mensaxes preventiva entre iguais; mediación entre iguais.

4. Programa Máis que un teito

Actividade: “Escolas de nais e pais”

• 3 obradoiros de 1 hora.

Nº Participantes:

o 33 nais e país

Contidos:

Intercambio de experiencias e información sobre consumos. A familia como factor de protección, como encarar o ocio nas familias. Importancia do comportamento no tempo de ocio cara a prevención de hábitos e condutas adictivas. Comunicación materno/paterno/filial.

5. Programa En familia todos contan

Actividade: “ Información-asesoramento familiar”

• 5 sesións informais de 45 minutos aprox.

Nº Participantes:

o 26 familas

Contidos:

Establecemento de normas e límites no proceso educativo-familiar e xestión da resolución de problemas interfamiliares derivados dos consumos.

6.- Programa Formación de Mediadores Sociais

Actividade: “Comité interanpas”

• 3 sesións de 1 hra.

• Obradoiros preparativos de festas populares (3)

Nº Participantes:

o 5 anpas

o 98 nais e país

Contidos:

Actividades de coordinación, debate, foros e propostas de contidos e actividades de formación e prevención. Servir como canle de comunicación entre anpas, implicando así as ANPAS como

axcestes sociais naturais de prevención.

Actividade: “formación de alumnado en prácticas”

· 12 alumnas e alumnos

· Durante todo o ano (180/ 720 hrs. Cada 1)

Contidos:

Formar e informar e implicar ao alumnado de prácticas de monitor/a de tempo libre, animación sociocultural, educación social e Traballo social como mediadores naturais de prevención entre iguais, así como o fomento de estilos de vida saudable.

7. Programa Transversal de información- difusión

Actividade: ”coordinación”

• 48 xuntanzas mantidas cos colectivos do barrio.

Nº Participantes:

o 18.500 informadas

o 675 persoas participantes directas

o 14 Colectivos

o 12 servizos e recursos

Contidos:

artellamento de recursos, acción divulgativas, investigación e recollida de propostas/demandas orientadas a poboación xeral, priorizando aqueles colectivos mais vulnerables. O Plan Comunitario como canal vertebrador de demandas e inquedanzas da comunidade, para a coordinación efectiva das diferentes iniciativas que atinxen a prevención e a poboación xeral:, actuando como factor de protencion esencial ante posibles riscos e/ou problematicas derivadas do consumo e/ou abuso de sustancias.

Actividade: “Comité Técnico do barrio”

• Xuntanzas realizadas (5) de 2 hrs.

Nº Participantes:

o 12 entidades e recursos do barrio: UTS TEIS E TRAVESÍA; CENTRO DE SAÚDE TEIS; CÁRITAS DIOCESANA TUI-VIGO; ACLAD ALBORADA EN VIGO; DEP.ORIENTACIÓN CENTROS EDUCATIVOS; CENTRO DE DÍA DE MAIORES ATALAIA; FOGAR STA. ISABEL; HNOS. MISIONEROS DE LOS ENFERMOS POBRES; VIDA DIGNA; PLAN COMUNITARIO TEIS. (eventualmente ASVIDAL e C.SAÚDE PINTOR. COLMEIRO)

o 24 profesionais

Contidos:

Intercambio de informacións entre os diferentes recursos de xeito sistemático, colaboración/ coparticipación de diferentes recursos nun programa común. Espazo permanente de encontro, unha invitación ó diálogo entre os/as profesionais que operan nos diferentes recursos que interveñen nun mesmo territorio. Pode incluir tanto os servizos públicos ( municipais ou non ) como os privados e voluntarios. As súas funcións son propositivas e de asesoramento cando lle é requerido.

• RESUMO OBRADOIROS SOCIOEDUCATIVOS A TRAVERSO DA NATUREZA

OBXECTIVOS

Obxectivo Xeral: Implementar actitudes e aptitudes que posibiliten a relación interpersoal entre todos e

todas as nenas; o respecto e valoración entre grupos de iguais e as persoas en xeral a través da educación en valores de respecto e coidado do contorno mais próximo.

Obxectivos específicos:● Dar a coñecer o valor do respecto e a convivencia a través do respecto e a convivencia co

medio ambiente;

● Fomentar hábitos saudables nas súas relacións diarias cos seus iguais e co seu ambiente.

● Facilitar a cohesión grupal, o entendemento e a participación activa dos nenos e nenas que realizan a actividade.

● Inculcar nos rapaces e rapazas un conxunto de valores medioambientais e motivación para promover a concienciación sobre as consecuencias da falta de respecto coa natureza.

● Adquirir hábitos de práctica permanente e propiciar a participación nas diferentes actividades lúdicas e medioambientais, mostrando unha capaciade critica e fomentando valores positivos das mesmas.

● Sensibilizar sobre os diversos problemas ambientais e promover mecanismos de participación en defensa do medio ambiente.

● Difundir as investigacións, estudos e actividades proambientais levadas a cabo pola comunidade de montes na Madroa.

METODOLOXÍA

A metodoloxía empregada foi eminentemente activa, participativa e interactiva, para que nenos e nenas colaboraran no proxecto desde o seu inicio, empregando dinámicas variadas en cada unha das actividades (dinámicas de coñecemento e distensión, xogos de cohesión grupal, xogos grupais de valoración reflexiva...)

Cada unha das actividades- tal e como se reflicte mais abaixo no seu desenvolvemento- estructuróuse en base ás características do grupo (número, idade, etapa madurativa,...), determinantes no proceso de aprendizaxe.

DESTINATARIOS/AS:

Os destinatarios diretos foron os rapaces e as rapazas de Infantil (5 anos) e primaria (6-12 anos) dos colexios Frián, Monte da Guía, Paraixal, Vicente Risco, Santa Tegra e San Salvador, do barrio de Teis; a comunidade educativa e, por extensión, a comunidade en xeral.

PARTICIPANTESo 382 Nen@s de primaria de Teis o 15 Profesores, titores e educadoreso 3 Colectivos interesados no coidado e potenciación da natureza.

FRIAN**

MONTE DA

GUIAPARAIXA

LVICENTE

RISCOSANTA TEGRA

SAN SALVADO

R TOTAIS

INFANTIL 30 15 8 7 - 15 751º CICLO

PRIMARIA 36 - - 17 14 19 862º CICLO

PRIMARIA 34 - 12 12 23 30 1113º CICLO

PRIMARIA 27 - 12 15 21 35 110

TOTAIS 127 15 32 51 58 99 382

** En Frián: 1º - 3º - 5º. Nos demais 2º - 4º - 6º.

RECURSOS EMPREGADOS

A relación do material empregado para a realización das sesións foi diverso polo que podemos diferenciar:

Humanos:o Unha Traballadora Social, coordinadora do programao Dous alumnas/os en prácticas: o Dúas Educadoras Sociais o Dous animadores/as Socioculturaiso dous traballadores e traballadoras da comunidade de montes de Teiso Mestres e profesionais dos centros educativoso 4 persoas voluntarias. Contémplóuse a súa participación na preparación dos obradoiros e

nas saídas ao Monte. O contacto para a coordinación con eles/elas estivo presente en todas as etapas do proceso, mantendo xuntanzas previas de preparación.

Materiais:• Funxible: pinturas, material específico para os obradoiros, cola de pegar, pinceis, papeis

de cores: pinocho, seda, follas de revistas e periódicos, pastas comestibles para decorar, modelos de animais impresos, recipientes plásticos contenedores…

• De oficina: folios refugallados, lapices, tinta...• Fotocopias: fichas e follas avaliativas.

• Xerigrafías: fichas específicas infantil• De xestión: tfno/fax .• De locomoción: autobuses para o desprazamento dos rapaces e rapazas dos centros

educativos ata o monte da Madroa

E, como recurso estrela A COMUNIDADE, como ámbito donde ademáis de atoparse a infinidade de recursos capaces de xerar aprendizaxes distintos ( espazos naturais, itinerarios, equipamentos, ...), xorden as problemáticas ambientais que permiten contextualizar a acción educativa e a intervención no alumnado.

ACTIVIDADES

SESIÓNS EN INFANTIL E 1º CICLO DE PRIMARIA

ACTIVIDADES PREVIAS Comezamos esta primeira sesión dicíndolles aos cativos/as os nosos nomes e o

motivo polo que estabamos no seu colexio para seguir cunha conversa grupal cos nenos e nenas. Xa para guiar a actividade, partindo da realidade máis próxima e de experiencias recentes. Esta actividade inicial na que os nenos e nenas amosaron unha grande interese serviunos para saber o coñecemento que tiñan sobre o Monte da Madroa, para así actuar dunha forma ou outra ao longo da actividade. Logo de coñecer o nivel onde estaban situados/as os nenos/as tratamos de chamar a súa atención para facelos/as sentir que estaban dentro da Madroa.Unha vez máis, incidíuse na necesidade de respectar o medio ambiente. Igualmente fomentouse a escoita activa, a atención e o respecto nas quendas de palabra.

PRESENTACIÓNPara fomentar que se involucraran cunha participación activa na realización das

dinámicas, levamos a cabo unha presentación de cada un deles.Na presentación realizamos o Xogo do Silencio adaptado ao contexto no que estabamos a traballar, con conceptos relacionados sobre a recuperación do Monte da Madroa. Situámonos en círculo para conseguir unha mellor atención e así explicar. Unha vez todos no seu lugar pedímoslles que xuntaran as mans xuntando un buraco no medio, no cal nos lles depositariamos unha ficha con un elemento (pintegas, vacalouras, sapiños, esquíos, carballos, paxaros) que podemos atopar no Monte da Madroa.Unha vez que todos teñen a súa ficha se lles atribúe a cada un deles a personificación deses debuxos facendo os seus correspondentes xestos e ruídos.

CONTO DE FLORA A VACALOURAComo continuación e a narración dun conto, acompañada da excenificación deste por

parte dos/as nenos/as. Para que a representación sexa efectiva e adaptada aos recursos cos que contamos, dividimos aos cativos e cativas en grupos segundo tiveran a ficha dos distintos animais ou árbore. Con isto tamén conseguimos a implicación total.

RECONSTRUÍNDO A MADROACo final do Conto de Flora a Vacaloura comezouse a seguinte actividade mantendo a

dinámica anterior, conservando a personificación e os grupos de animais ou árbores.Nun mural representouse o Monte da Madroa , ubicando nel catro contedores de lixo coas cores asignadas para a súa reciclaxe. Por grupos de animais ou árbore, pasaron un po un, collendo dunha caixiña obxectos variados que xunto co resto dos seus compañeiros e compañeiras acordaron onde poñelo no mural, para así ter o monte de todos/as, limpo e a gusto.

OBRADOIRO DA VACALOURA FLORATras falar sobre o monte, propuxoselles facer unha actividade plástica: unha vacaloura

do Monte da Madroa.Con esta actividade ademais de estimular a psicomotricidade fina, traballáronse contidos sobre percepción sensorial prestando atención a características como a textura, o olor, a forma, a cor ou o tamaño. O obradoiro gustou, moito aos/ás nenos/as e ás mestras, mesmo rapaces e rapazas doutros cursos ao ver as vacalouras propuxéronnos facer algún obradoiro para o ano próximo.

SESIÓNS SEGUNDO E TERCER CICLO DE PRIMARIA

ACTIVIDADES PREVIAS Comezamos esta primeira sesión dicíndolles aos nenos/as os nosos nomes e o motivo

polo que estabamos no seu colexio para seguir cunha conversa grupal cos nenos e nenas. Xa para guiar a actividade, partindo da realidade máis próxima e de experiencias recentes.Esta actividade inicial na que os nenos e nenas amosaron unha gran interese serviunos para saber o coñecemento que tiñan sobre o Monte da Madroa, para así actuar dunha forma ou outra ao longo da actividade. Logo de coñecer o nivel onde estaban situados/as os nenos/as tratamos de chamar a súa atención para facelos/as sentir que estaban dentro da Madroa.Unha vez máis, incidiuse na necesidade de respectar o medio ambiente. Igualmente fomentouse a escoita activa, a atención e o respecto nas quendas de palabra.

PRESENTACIÓNPara fomentar que se involucraran cunha participación activa na realización das

dinámicas, levamos a cabo unha presentación de cada un deles.Na presentación realizamos o “Xogo da Coca”adaptado ao contexto no que estabamos a traballar, con conceptos relacionados sobre a recuperación do Monte da Madroa. Situámonos en círculo. Unha vez todos e todas no seu lugar dixémoslle que imaxinaran estar no Monte da Madroa.

A REPRESENTACIÓN DA MADROAAproveitando o círculo do xogo anterior explicamos esta nova dinámica. Pedímoslles

que xuntes as mans deixando un buraco no medio, no cal nos lles depositariamos unha ficha con un elemento (pintegas, vacalouras, sapiños, esquios, carballos, paxaros, alta tensión, casa, lavadora, estrada,…) que podemos ou non atopar no Monte da Madroa. As fichas alternámolas dependendo do número de participantes, deixando mais ou menos a metade de rapaces e rapazas sen fichas que serán os representantes do tsunami e do límite da cidade.Unha vez repartidas as fichas, os rapaces e rapazas sitúanse en dous círculos: un grande, que se corresponde co límite da cidade de Vigo e ao mesmo tempo fará de tsunami, este estará formado polos nenos e nenas que non teñen fichas; e outro círculo máis pequeno cos nenos e nenas que teñen as distintas fichas.Unha vez que estamos todos e todas nas nosas posicións pasamos á segunda parte, na que cando o animador diga a palabra “Tsunami” as/os representantes deste (situados no círculo grande) moverán con moito coidado aos participantes con ficha (situados no círculo interior), cando animador diga “Calma” os do tsunami volverán a representar a cidade de Vigo facendo o círculo grande, mentres os nenos e nenas con fichas quedarán situados nos lugares (inmóbiles) onde os deixou a “onda do tsunami”.Logo disto os nenos e nenas que posúen fichas e foron movidos/as polo tsunami, dirán a todos e todas que elemento está representado na súa ficha (na orde que indique o animador) e entre todos/as decidiremos o seu lugar, dentro ou fora do monte, no caso de que sexa dentro do monte tamén escolleremos a súa localización, facendo así o monte ao gusto de todos/as.

Unha vez que cada neno ou nena ten asignada a súa posición, se lles atribúe a personificación de ese debuxos, para que así fagan os correspondentes xestos e ruídos destes debuxos, permanecendo en continuo movemento polo lugar que decidamos entre todos. Cando descubramos todas fichas faremos unha pregunta: “Que vos parece o Monte que fixemos entre todos e todas?”. Cos pros e contras que aparezan nesta cuestión remataremos a actividade.

TRES EN RAIA DA MADROACoa demanda que xurde de tratar o tema da reutilización e do reciclaxe, todo

relacionado co tema do Monte da Madroa, decidimos expresala dunha maneira lúdica facendo un xogo do Tres en Raia co seu taboleiro e fichas, representando o papel da Madroa mediante unha cadea trófica na que todos os elementos necesítanse para que existe un bo equilibrio no ecosistema.O obradoiro comezará dividindo aos rapaces e rapazas en grupos dende 5 a 7 dependendo das dimensións que haxa no grupo. Unha vez en grupos se lles estimulará para que manteñan como principal valor o traballo en equipa, sen este requisito o obradoiro parará, xa que como fixemos nas anteriores actividades todo será feito entre todos e todas.Unha vez que están todos e todas nos seus respectivos lugares iráselles repartindo os materias por quendas e explicándolles os pasos a seguir para facer o taboleiro e as fichas.No primeiro paso entrégaselles a parte superior do taboleiro cos que xa ten a cartolina pegada e os buracos feitos, polo que entre todos/as decidirán as cores dos papeis que pegarán, con cola, nos buracos para que así os taboleiros queden más coloridos e alegres. No segundo paso pegarán con cola os cartóns, xa recortados a medida, sobre os papeis de colores antes postos. No terceiro paso pechase a cartolina dobrándoa con coidado e pegándoa con fixo. No cuarto e último paso da realización do taboleiro, debuxarán as liñas do tres en raia escollendo entre todos E Todas os cores dos rotuladores empregado. O último paso deste obradoiro corresponderá as fichas, onde dependendo do curso terán ou non que recortar os debuxos para pegalos con cola sobre as chapas. Neste paso farase fincapé no aspecto educativo do xogo, lembrando a importancia das cadeas tróficas na natureza. As fichas a repartir serán: os carballos coas vacalouras, os regatos coas píntegas e cos caracois cos paxaros.

AVALIACIÓN

INFANTIL E 1º CICLO PRIMARIA

O obradoiro gustou, moito aos/ás nenos/as e ás mestras e mestres, mesmo rapaces e rapazas doutros cursos ao ver as vacalouras propuxéronnos facer algún obradoiro para o ano próximo.

No centro escolar Frián-Teis xuntáronse oas/ás nenos/as dos dous cursos de Educación Infantil. En 1º de Primaria rematamos facendo a sesión cos alumnos/as deste curso debido a un cambio de ultima hora, por parte do centro, neste tamén contamos coa colaboración intermitente das mestras titoras que estiveron no aula.

No Monte da Guía realizamos a actividade na aula de 5 anos, , os participantes foron 15 nenas e nenos que estaban moi activos e con gañas de movemento. O tempo dos 50 min alongouse durante 10 min máis, que utilizamos para facer unha ronda final no xogo “Reconstruíndo a Madroa”No Paraixal As/os participantes que nun principio serían 3 ao final foron 8, xa que xuntamos aos nenos e nenas de 5 e 4 anos.

No Vicente Risco estivemos con meniños e meniñas de 5 anos, resultaron ser uns cativos/as participativas/os. estes rapaces e rapazas tiñan uns bos coñecementos do En 2º de primaria ao final tivemos 17 participantes e non tivemos que variar moito as actividades. Outro dos cambios foi na hora e no orde no que tiñamos previsto comezar, xa que comezamos por 4º de primaria e tiñamos previsto comezar con 2º. A causa destas alteracións sufrimos

pequenos cambios na nosa organización global pero que non afectaron á aplicación do programa nas aulas.

No Santa Tegra aplicamos estes obradoiros aos nenos/as de 2º de Primaria no espazo da biblioteca. O comportamento dos nenos foi exemplar e participando activamente en todos os pasos a seguir.

2º E 3º CICLO PRIMARIA

Comezamos o programa no Colexio Frián co número de participantes que xa tiñamos acordado co centro. Ao ser o primeiro centro onde implantamos as nosas actividades acordamos ao ver os resultados que tiñamos que realizar cambios para as seguintes intervencións. Como xa dixemos na avaliación de Infantil e 1º Ciclo de Primaria realizamos un cambio no obradoiro das vacalouras, que neste centro fixemos co 2º Ciclo de Primaria e que nos seguintes o trasladamos para o 1º Ciclo. Tamén eliminamos o Xogo da Araña como presentación e o Xogo dos Pintores Cegos para 2º Ciclo de Primaria, xa que a causa do tempo eran inviables e pouco efectivos.

No colexio Paraixal o desenrola das actividades, nos cursos de 4 e 6 de primaria , levouse acabo sen ningún tipo de incidente os e as rapazas colaboraron meténdose no papel en cada súa actividade participando activamente, agás no último “obradoiro” do foguete ecolóxico no que algunhas e algúns rapaces dixeron que se aburrían co foguete, unha forma de chamar a atención mais que de demostrar o seu verdadeiro sentimento, despois de ver as fotos e as súas caras de felicidade.

No colexio Vicente Risco o número de participantes non variou con respecto as previsións iniciais de asistencia. As sesións leváronse acabo sen ningún tipo de incidencia, agás o retraso na sesión de cuarto de primaria,que se alongou 5 min aos 50 previstos inicialmente. A actitude tanto dos e das usuarias foi moi participativa e receptiva a todo o que lle propoñiamos,dando sempre o máximo dunha maneira ordenada e acorde coa situación na que nos atopábamos. O resultado final neste colexio foi moi positivo, todas as dinámicas funcionaron moi ben e con moi boa acollida polos e polas participantes.

No colexio Santa Tegra comezamos o obradoiro polos alumnos e alumnas de 6ºde primaria, estes obradoiros desenvolvémolos na aula da biblioteca, para ter o espazo libre ( a hora de facer os xogos e as dinámicas mais cómodos) e por non ter que andar a trasladar os utensilios dun lugar a outro, todo isto fixémolo a proposta da directora do centro a cal non lle importaba cedernos o espazo e lle resultaba mais cómodo. A asistencia as actividades ven sendo a común aos outros centros na que non varia dos datos que nos proporcionaron anteriormente dende o cole. A aptitude dos e das rapazas foi moi boa salvando a primeira hora da maña onde os alumnos ao contrario ( como puidemos observar noutros coles ) que os alumnos e alumnas de infantil, lles custa arrancar,porque inda estaban durmidos.

SAIDAS

CRONOGRAMA SAÍDA

09:15

09:30CHEGADA DO BUS ÁO COLE

RECOLLIDA GRUPOS: 3º PRIMARIA (26), 5º PRIMARIA (28)

09:30

10:00SAÍDA CARA A MADROA

10:00

10:15BENVIDA É PRESENTACIÓN DA ACTIVIDADE E DOS/AS MONITORES/AS. DISTRIBUCIÓNS DE GRUPOS

10:15

11:00

SENDEIRO INTERPRETATIVO CO 1º GRUPO (3º DE

PRIMARIA) A CARGO DO PERSOAL DA COMUNIDADE DE

MONTES.

XOGO GRUPAL, 5º DE PRIMARIA CO PERSOAL DO PLAN

COMUNITARIO DE TEIS.

11:00

11:30MERENDA

11:30

12:15

SENDEIRO INTERPRETATIVO CON 5º DE PRIMARIA A

CARGO DO PERSOAL DA COMUNIDADE DE MONTES.

XOGO GRUPAL 3º DE PRIMARIA CO PERSOAL DO PLAN

COMUNITARIO DE TEIS.

12:15

12.30DESPEDIDA E REGRESO AO COLEXIO

DESENVOLVEMENTO DO ROTEIRO

Consistíu nunha visita guiada dun tramo escollido da Madroa pertencente ós montes de Teis que discorre préto do regato coñecido como “O regato dos banquetes”. O percorrido máis ou menos longo e intenso de explicacións por parte dos integrantes da Comunidade de montes foi en función dos grupos de idade, no que se puxo en contacto ós rapaces e rapazas co medio natural, a vida e a fauna integradora do lugar.

EXPLICACIÓN DO XOGO GRUPAL

Dividimos ó grupo participante no xogo grupal en diferentes subgrupos en función do número de participantes, e vamos diferencialos con gommets de distintas cores.

Cada grupo vai acompañado dun monitor que levará a cabo con eles o desenvolvemento dos distintos xogos, que forman parte de este gran xogo grupal.

Hai catro xogos distribuidos e repartidos nun espazo previamente delimitado e controlado cunha orde a seguir diferente para cada grupo.

Cada xogo está representado por animais que podemos atopar no monte da Madroa, que os nenos e nenas deberán buscar. Realizarán o xogo que corresponde con ese animal e ó final o monitor faralle entrega dunha estrofa dunha canción que irán completando ó remate de cada xogo para poder cantar á finalización do gran xogo grupal.

AVALIACIÓN DA SAÍDA

O resultado final da saída foi todo un éxito, agás nos dous centros educativos nos que tivemos as complicacións co tempo. Esta foi sustituída por un obradoiro de refugallo, na propia aula dos centros, o que supuxo unha variante da idea inicial prevista, por esgotamento de datas debido a calendarización dos centros educativos.

Tanto no desenvolvemento do roteiro como no do xogo grupal, foi fundamental a colaboración das persoas voluntarias

O método de avaliación foi a base de preguntas realizadas polas monitoras e monitores no comezo dos distintos xogos que compilaban o xogo grupal. Estes debían recoñecer o hábitat, alimento, características... dos animais alí representados, todo isto tendo en conta o traballo continuo feito previamente no seo escolar coas fichas, e que xiraba entorno sempre a natureza do monte da Madroa.

Empregando situacións de aprendizaxe de maneira informal, creativas e participativas e como escenario a utilización das zonas recreativas ó rematar as mesmas, valoráronse as actividades lúdicas e medioambientais propostas seguindo una posta en común grupal cos/coas participantes, que tiveron como resultado un alto valor positivo e satisfactorio.

Como última nota referida ó programa é reflectir a opinión recollida por parte dos representantes dos diferentes centros educativos partícipes da actividade que manisfestaron unha grande expectativa á hora de seguir co programa en vindeiros anos, tanto polo compromiso empregado polos organizadores na súa realización como polo complemento socioeducativo-ambiental que este supón ós rapaces e rapazas.

MAIORES VISIBLES

Fundamentación

A actuación a desenvolver terá que estar apoiada nos seguintes principios de traballo

1. Contribuir ao desenvolvemento da comunidade máis próxima

2. Partir dun coñecemento da realidade

3. Realizar actuacións que se teñan detectado como necesarias polos axentes desa propia comunidade

4. Realizar actuacións basadas na coordinación dos diferentes axentes, profesionais e non profesionais, que actúan/interactúan nun mesmo espazo xeográfico e humano

5. Aproveitar os beneficios da titoría ou solidaridade entre iguais e da co-responsabilidade

Aportacións da investigación diagnóstica

Neste barrio de Vigo tense realizado unha diagnose comunitaria que tén por obxectivo “comprender as dinámicas comunitarias e as súas potencialidades para dar resposta aos propios retos e necesidades”. Que recolle no seu primeiro apartado: “a diagnose comunitaria formúlase como unha necesidade de autoanálise e coñecemento das condicións de vida, redes de relación e necesidades no ámbito territorial no que se inscribe o Plan Comunitario de Teis.” Nesta investigación foron entrevistadas 1039 persoas, das que 173 eran maiores de 65 anos (65 homes e 104 mulleres). Isto significa un 16,65% da poboación entrevistada.

Intervalos de Idade % Homes % Mulleres

56-65 9,8 9,2

66-75 9,2 10,1

76-85 4,8 7,4

86-94 - 2,1

Intervalo de idade por sexo das persoas das que se obtiveron datos nas enquisas

%lleres

Tras a oferta, por parte das técnicas xerontolóxicas do Consorcio Galego de Igualdade e Benestar, de presentar un programa de actuación na comunidade concertamos dúas entrevistas coa coordinadora do Plan Comunitario e do Comité Técnico do barrio, as traballadoras sociais da Unidade de Acción Social (UTS) e do Centro de Saúde. Nestas entrevistas trasládannos a existencia dun valeiro importante en canto á cobertura de necesidades de acompañamento de persoas maiores con déficits en canto ás súas actividades instrumentais, detectado na súa práctica profesional. Estas

mesmas profesionais dannos a coñecer unhas liñas de traballo iniciadas no 2002, coordinadas por un enfermeiro do Centro de Saúde de Teis (membro do Comité Técnico) e recollidas baixo o epígrafe “Maiores visibles”, nas que, ademáis, se reflexan as inquedanzas de persoas maiores autónomas por contribuir dalgún xeito ao benestar da comunidade.

Engadir que en maio do ano 2006 celebrouse no barrio unha asamblea, dinamizada polo Comité Técnico do barrio, para animar a participación das persoas maiores. Asistiron á mesma 52 persoas, das que 45 eran mulleres e 7 homes, de idades comprendidas entre os 56 e os 83 anos. Nesta asamblea participaron 6 agrupacións do barrio. Realizouse un documento recollendo as conclusións deste encontro. Destacamos de entre elas as aportacións que falan da necesidade de trazar obxectivos que potencien as capacidades das persoas maiores, fomentando a súa participación activa non só nos acontecementos sociais senon tamén nas decisións sobre a súa vida.

En fin, considerar a estas persoas últiles para o desenvolvemento da sociedade e para a transformación da súa realidade.

Solidaridade entre iguais

Da actuación que se plantexa son protagonistas as propias persoas de ≥ 60 anos. Neste caso persoas que son exemplo dun proceso de envellecemento activo, que poden servir de modelo a persoas maiores máis pasivas que precisan de acompañamento para que se produza un cambio no estilo de afrontamento das súas circunstancias vitais, co obxectivo de mellorar o seu benestar e a súa calidade de vida. Esta necesidade de acompañamento pode vir dada por limitacións na mobilidade, por medo a saír soas do fogar, por vergoña, por factores derivados dunha situación de soidade, por descoñecemento dos recursos existentes, por ter a crenza de que “eles non poden”...

A actuación apóiase nos beneficios derivados da titoría entre iguais… concepto que nos fala de que é máis fácil que se xeneren relacións de confianza entre persoas que se poidan sentir identificadas entre elas por ser próximas en idade e/ou situación social. Isto é un elemento facilitador do cambio.

Apoiándonos nos principios de participación e autoxestión das propias necesidades, conflictos, intereses, etc., así como na trascendencia que supón o proceso de elaboración de respostas propias aos mesmos, consideramos que é responsabilidade dos profesionais poñerse a disposición do colectivo de persoas maiores para contribuir á creación dun espazo de encontro onde os intereses e as inquedanzas de ámbos os dous grupos se complementen.

Destinatarios do programa

Directos

-Colaboradores/as senior: persoas ≥60 anos, residentes no barrio, autónomas, con interese en participar neste proxecto de co-responsabilidade entre iguais

-Usuarios/as: persoas ≥60 anos, derivadas polas traballoras sociais da UTS ou do Centro de Saúde, con dificultades para a realización de actividades instrumentais da vida diaria, cunha rede social escasa ou nula que avoca á persoa a situacións de aillamento/soidade

Indirectos

-A poboación do barrio de Teis en xeral e, dentro desta poboación, as persoas ≥60 anos en particular

Obxectivos a acadar

Obxectivos xerais

-Fortalecer as redes sociais comunitarias

-Optimizar os recursos comunitarios do barrio

- Previr o deterioro da saúde das persoas ≥60 anos

-Favorecer a integración das persoas ≥60 anos no seu entorno máis próximo

Obxectivos específicos

-Aumentar ou fomentar o sentimento de utilidade e, en consecuencia, de autoestima dun grupo de persoas de 60 anos en adiante, autónomas pero que sinten necesidade de participación social (en adiante: colaboradores/as)

-Capacitar aos colaboradores/as para o cumprimento dos obxectivos desta actuación na comunidade

-Fomentar a autonomía de persoas con déficits nas actividades instrumentais da vida diaria (en adiante: usuarios/as)

-Favorecer o achegamento dos usuarios/as aos recursos da comunidade

-Incrementar a participación social das persoas destinatarias da actuación

-Incrementar as redes sociais das persoas destinatarias da actuación

Metodoloxía a empregar.

Metodoloxía activa e participativa en todo momento a través dos instrumentos relacionados según o momento da actuación:

Metodoloxía para a elaboración da actuación: entrevistas coa coordinadora do Plan Comunitario, as traballadoras sociais da UTS e a traballadora social do Centro de Saúde deste barrio; reunións de debate por parte do equipo interdisciplinar do CAPM Atalaia; revisión de documentación proporcionada polo Comité Técnico do Barrio de Teis.

Metodoloxía para o desenvolvemento da actuación:

- Entrevista: para a detección dos colaboradores/as; para o primeiro encontro co usuario/a

-Reunións de traballo: para o seguimento dos usuarios, a coordinación e a formación continua dos colaboradores

-Sesións formativas cos colaboradores/as. Metodoloxía: exposición, discusión en pequeno grupo, apoio en materiais audiovisuais, xogos de rol. Temas: o principio de fomento da atutonomía; aspectos xerais de saúde mental; hábitos saudables; habilidades de comunicación; recursos sociais; recursos no entorno da dependencia; prevención de accidentes (riscos no fogar, na rúa, prevención de caídas); manexo da economía doméstica

Recursos humanos

PERSOAL CONTRATADO: 1 Coordinadora Técnica PERSOAL COLABORADOR: 3 Traballadoras sociais, auxiliares, enfermeiro e

psicóloga PERSOAL VOLUNTARIO: 8 persoas maiores

Programación das accións a facer.

1.- Cos colaboradores/as

1.1.- Detección das persoas voluntarias (1 de xuño ao 15 de xullo)

A través das traballadoras sociais (UTS; Centro Saúde) e da coordinadora do Comité Técnico do barrio; a través do persoal médico e de enfermería do Centro de Saúde

A través da Asociación de Veciños e a agrupación Xogara: para o que se requeriríu unha reunión explicativa.

1.2.- Realización de un Protocolo de derivación dos colaboradores/as(10 de xuño ao 20 xuño) e de Información a transmitir no primeiro contacto

1.3.- Reunión das 2 persoas de referencia no Centro de Día e da coordinadora técnica do Plan con AAVV, asociación Xogara, persoal sanitario do Centro de Saúde de Teis

1.4.- Encontro informativo, en grupo (Coa agrupación deportiva Xogara)

Lugar: pavillón deportivo de Teis Data: Sábados de xuño. Hora: 12 hrs.

Contidos:

● Explicación en grupo dos obxectivos do proxecto. Debate● Disponibilidade de cada unha das persoas colaboradoras● Traballo sobre expectativas das persoas colaboradoras● Perfil posible das persoas usuarias● Explicación do procedemento de derivación● Explicación do programa de formación e da metodoloxía de

seguimento

Logo das diversas xuntanzas e da convocatoria, 4 persoas incluironse como voluntarias para este programa, quedando a dispocición das tarefas que se lle foran enconmendando.

1.5.- Sesións formativas:

2 sesións formativas de 1h ½ de duración cada unha (aprox.

Datas: mes de xullo Días: martes e xoves Hora:18.30-19.30

Nestas sesión as persoas voluntarias, foron entrenadas en habilidades para o acompañamento a iguais: Empatía, asertividade... Adquiriron nocións básicas de mobilización, tranlados... e outras sobre a importancia da confidencialidade.

2.- Coas persoas usuarias: (1º semana outubro)

1.1.- Información sobre o programa, por parte das profesionais implicadas: traballadoras sociais (UTS; Centro Saúde) e da coordinadora do Comité Técnico do barrio; a través do persoal médico e de enfermería do Centro de Saúde

1.2.- Presentación da persoa voluntaria á persoa usuaria

1.3.- Acompañamentos concertados por ambas as dúas partes

Avaliación

A actuación desenvolvida estivo apoiada nos seguintes principios de traballo

1. Contribuir ao desenvolvemento da comunidade máis próxima2. Partir dun coñecemento da realidade3. Realizar actuacións que se teñan detectado como necesarias polos axentes desa propia

comunidade4. Realizar actuacións basadas na coordinación dos diferentes axentes, profesionais e non

profesionais, que actúan/interactúan nun mesmo espazo xeográfico e humano.5. Aproveitar os beneficios da titoría ou solidaridade entre iguais e da co-responsabilidade.

Pese as complicacións para avanzar nas actuacións programadas, conseguíuse promocionar o concepto de Solidaridade entre iguais, sentando así as bases cara á continuidade do programa, cando os ritmos da propias persoas (tanto voluntarias como usuarias)

así o permitan, xa que na actuación que se plantexou, foron protagonistas as propias persoas de ≥ 60 anos. Neste caso persoas que son exemplo dun proceso de envellecemento activo, que serviron de modelo a persoas maiores máis pasivas que precisaban de acompañamento para que se producira un cambio no estilo de afrontamento das súas circunstancias vitais, co obxectivo de mellorar o seu benestar e a súa calidade de vida.

Apoiámonos, en todo momento, nos principios de participación e autoxestión das propias necesidades, conflictos, intereses, etc., así como na trascendencia que supón o proceso de elaboración de respostas propias aos mesmos, consideramos que é responsabilidade dos profesionais poñerse a disposición do colectivo de persoas maiores para contribuir á creación dun espazo de encontro onde os intereses e as inquedanzas de ámbos os dous grupos se complementen.

lares co pedagógo terapéuta (na súa función de asesor) para valorar actuacións e/ou decisións a tomar en situacións complexas. A coordinadora, estivo sempre ao dispor das educadoras para toda actuación que requireu da súa intervención e/ou derimir posibles desacordos.

FORMACIÓN DE PERSOAS

VOLUNTARIAS

A área de solidaridade, é unha área que se traballa transversalmente en todos os programas que se realizan no Plan Comunitario. A solidaridade das persoas individuais e os/as profesionais colaboradores/as é fundamental e imprescindible e un exemplo desto é a gran rede social que se está a formar entre todos os recursos do barrio para que cada vez sexan máis as peroas voluntarias que se achegan para participar solidariamente nos programas desenvolvidos desde esta entidade.

Significativamente, pensamos que entrar a traballar na dimensión lúdico- social dos/as rapaces/as do barrio, implica con antelación precisar a existencia na equipa, e en todas aquelas que queiran colaborar de maneira voluntaria, de valores claves que axudan a comprender esta proposta. Entre os que podemos subliñar:

O social, xa que tratase dunha acción intencionada e con característica social.

A experiencia, como punto de referencia e como a mellor forma de facer participar aos/as asistentes no seu proceso de socialización.

A reflexión, como elemento que axuda a entender a realidade e atopar novos sentidos para que as persoas libremente participen activamente.

A significación, dos contidos que cobra relevancia polos constructos que cada educador/a fai para representar nesta realidade.

O dialogo, promotor principal para unha inserción social individual e colectiva.

Por otra banda, resulta imprescindible a comprensión dos principios que rixen todos os programas e actividades que se levan a cabo desde unha entidade que traballa con perspectiva comunitaria:

INTEGRALIDADE das propostas.

GLOBALIDADE das accións.

TRANSVERSALIDADE dos principios.

COORDINACIÓN dos servizos, institucións e axentes sociais.

PREVENCIÓN de situacións de exclusión.

Polo tanto, ambos os dous bloques de conceptos e principios expresados, artellan a base da formación de todas as persoas colaboradoras e voluntarias que participan nas diferentes actividades, ademáis dos apoios complementarios, tendo en conta as diferentes capacitacións de cada un/unha deles/as para a súa integración como parte fundamental da equipa de traballo. según actividades e programas.

Atopámonos con múltiples aspectos positivos fundamentadores dos programas que se presentan dentro deste “programa de acción Voluntaria, como poden ser:

A capacidade de traballar coordinadamente con todos aqueles axentes con presenza no territorio que se implican no noso programa posibilitando así, de forma real e efectiva, a profesionalidade e o traballo coordinado da equipa.

O gran número de persoas que o PCT consegue implicar na súa actividade (entidades colaboradoras, persoas voluntarias, axentes sociais…).

Ademaís da solidaridade amosada polas persoas individualmente, non debemos esquecernos das colaboracións directas e habituais dalgúns dos servizos coordinados do barrio como o Comité Tecnico (Caritas, Alborada, Centro de Día Atalaia; Hermanos Misioneros de los enfermos pobres; Benestar Social (U.B.A.S Teis e Travesía de Vigo)), o Equipo de Familia e Infancia do Concello de Vigo, o C.E.I.P. San Salvador de Teis e a asociación A.C.L.A.D. Alborada de Vigo.

A atención individualizada, (grazas, a maioría das veces ás persoas voluntarias) ás necesidades que cada participante demanda, proporcionando un trato persoalizado e característico.

LUDOPAM-TEIS´12LUDOPAM-TEIS´12

AREAS 1- 2: APOIO EDUCATIVO E ESCOLAR : LUDO-PAM TEIS

(15 NOVEMBRO – 08 XUÑO ’12)

O programa Ludopam-Teis ´12, comezou a súa actividade, logo dun

baile de datas, no mes de novembro, rompendo a estructura xerada en edicións anteriores; sobre todo, respecto das xuntanzas de coordinación e avaliación inicial reflexiva, das derivacións e priorizacións dos casos, dos tempos das novas incorporacións,…

As incorporacións producironse de maneira individual e escalonada, en

lugar de ser grupal en perxuizo tanto dos/as nenos/as novos/as coma do grupo.

Para facer fronte aos novos retos, e durante toda a súa execución, o programa cotinuou cunha estruturación que permitira seguir as liñas definitorias das súas actuacións. Polo que, no presente ano escolar 2011-12, mantivéronse as decisións organizativas abordadas con anterioridade. Entre elas:

A formación de dous subgrupos específicos de traballo (Vacalouras e Píntegas) que se corresponden coas dúas educadoras de referencia.

Preferencia, para participares no programa, dos/as nenos/as que participaron no programa en edicións anteriores e as derivacións con idades comprendidas entre os 7-9 anos.

Os/as rapaces/as de 3º Ciclo de Primaria asistirán ao programa como máximo e mínimo dous días por semana, estipulados con anterioridade. (Nesta edición, principalmente os martes e xoves).

Tamén, seguindo a mesma liña que anos anteriores, a actividade divídese nunha primerira parte, destinada ao traballo en pequeno grupo onde se realizan as tarefas escolares e o apoio educativo individualizado; e nunha segunda parte, adicada a realización de dinámicas e actividades de ocio reforzadas pola disposición en gran grupo.

Unha edición máis, despois do traballo realizado, é tempo para a análise e as presentes aproximacións son un necesario exercicio de reflexión conxunta, que permite recoller as diversas accións realizadas ata o momento.

1. DESTINATARIOS/AS

Perfíl dos/as destinatarios/as

O programa contempla múltiples participantes segundo a súa natureza e o grao de implicación no proxecto. Deste xeito, podemos delimitar dúas tipoloxias:

Destinatarios/as Indirectos/as:

Os/as destinatarios/as foron potencialmente todos os/as rapaces e rapazas do barrio de 6 a 12 anos, e máis concretamente todos/as aqueles/as que acuden aos centros escolares públicos do barrio ou fan uso dos servizos sociais presentes en Teis, e por extensión as súas familias e a comunidade en xeral.

Isto é posible grazas á estreita colaboración cos colexios e á implicación dos/as orientadores/as e os/as mestres/as en xeral, das traballadoras/es sociais e educadoras/es familiares da zona.

Destinatarios/as Directos/as:

Os/as destinatarios/as directos/as foron 26 rapaces e rapazas que se foron incorporando paulatinamente durante este período. Este grupo confórmase por 12 participantes inscritos dende a pasada edición e 14 novas incorporacións.

A continuación, inclúense os datos referentes ás características dos/das

asistentes para facilitar a súa análise posterior.

Tabula 1: Idade dos/as participantes desagregada por sexos. Elaboración propia. 2012

IDADE Nº DE PARTICIPANTES

Nenas Nenos Total

6 anos 0 2 2

7 anos 0 1 1

8 anos 1 2 3

9 anos 4 6 10

10 anos 2 1 3

11 anos 1 2 3

12 anos 3 1 4

TOTAL 11 15 26

En relación a cuestións específicas, como a distribución por sexo, a procedencia, etc, o grupo presenta a seguinte distribución:

Nº NENAS E NENOS

15

11

Nenos

Nenas

Gráfico 1: Desegración por sexo. Elaboración propia. 2012.

.

1 11

1

22

PAÍS DE PROCEDENCIA

Arxentina

Colombia

República Dominicana

Ghana

Galiza

Gráfico 2: País de procedencia, elaboración propia. 2012.

No tocante, ás incorporacións dos/as nenos/as ao programa resaltar que o proceso de derivación seguido foi común para todos os servizos de referencia. Seguidamente, achéganse os datos relativos á procedencia de ditas derivacións:

4

2

20

PROCEDENCIA DAS DERIVACIÓNS

U.T.S.(derivacións edicións anteriores)

Programa de Infancia e Familia

Centros Escolares

Gráfico 3: Procedencia das derivacións. Elaboración propia 2012.

34

2

7

5

32

CENTROS ESCOLARES

Paraixal Frián-Teis

Santa Tegra Vicente Risco

San Salvador de Teis Possumus

Monterrey

Gráfico 4: Derivacións segundo centros escolares. Elaboración propia 2012.

1.2. Asistencia

Desde o principio do programa outórgaselle unha gran importancia á participación continuada como ferramenta fundamental para o traballo interdisciplinar. Isto reflíctese nos datos de control de asistencia mensual:

7

11 10

1311

6

12 11

21 22 23 24 27 28 29 30

XORNADAS

ASISTENCIA EN NOVEMBRO

16

107 8

68

15

96

85

11

1 2 5 12 13 14 15 16 19 20 21 22

XORNADAS

ASISTENCIA EN DECEMBRO

8

12 11 1210 10

13

7

14

7 8 9 10

14

5 4

7

9 10 11 12 13 16 17 18 19 20 23 24 25 26 27 30 31

XORNADAS

ASISTENCIA EN XANEIRO

1411 10

13

8

13 12 1113

1113 13

16

12

8

14

1012 13

1 2 5 6 7 8 9 12 13 14 15 16 19 20 21 22 23 26 27

XORNADAS

ASISTENCIA EN MARZO

10

6

12 11

14

10 9

12 12 12 13

7

12 11 11

10 11 12 13 16 17 18 19 20 23 24 25 26 27 30

XORNADAS

ASISTENCIA EN ABRIL

911

1311

6

1310

16

129 10 10

810 11 10 9 9

13

2 3 7 8 9 10 11 12 14 15 16 21 23 24 25 28 29 30 31

XORNADAS

ASISTENCIA EN MAIO

10 9 10 108

15

108 9 10

15

1 4 5 6 7 8 11 12 13 14 15

XORNADAS

ASISTENCIA EN XUÑO

Gráficos 5 a 12: Asistencias mensuais. Elaboración propia.2012

Tal e coma se desprende dos datos aportados nos gráficos, de maneira xeral o grupo presenta unha asistencia bastante regular. As faltas que, dalgún xeito se prolongaron no tempo, foron sempre xustificadas ou, cando menos, procurouse unha explicación razoada, que moitas das veces tiveron que ver con desaxustes na incorporación á actividade despois dos festivos, etc…

Non é de extrañar que nesta edición, debido ao número de incorporacións de maneira individual e paulatina, hubera mais alteracións na asistencia, non tanto no dato grupal, pero sí nalgúns casos individuais, dando como resultado a asistencia irregular dalgún rapaz que finalmente ocasionou o seu abandono do programa.

2. METODOLOXÍA

Con respecto á metodoloxía empregada para o desenvolvemento do programa subliñar principalmente o seu carácter participativo e grupal. Na práctica, isto foise acadando fundamentalmente mediante o establecemento dunha relación de confianza cos nenos e nenas, só posible grazas ao traballo en equipa do día a día. Este feito propicia a atención personalizada e individualizada necesaria para unha intervención psicopedagógica integral, que se adecúa ás características persoais e familiares dos/as participantes.

Desde a experiencia da pasada edición, para a posta en marcha do programa, entendese que é preciso estruturar dous momentos diferenciados. Por unha banda, un tempo adicado a realización de tarefas de índole educativo-curricular e, por outra banda, o desenvolvemento de dinámicas e actividades lúdico-sociais.

Ademáis, para a realización das tarefas de apoio educativo precísase dunha distribución en pequenos grupos e en espazos diferenciados conforme ás idades, necesidades e peculiaridades de cada un dos e das participantes. Así estruturados, a cada un destes grupos correspóndelle unha educadora de referencia, responsable directa do seu grupo e da realización das accións establecidas cós nenos e nenas cara a consecución dos obxectivos específicos do programa.

No tempo do cambio de actividade, compártese en gran grupo un único espazo, no que se merenda, se valora o comportamento e o traballo e se realízan as tarefas que aquelas e aqueles nenos teñan asignadas nesa semana.

En canto ás valoracións individuais e grupais, consideróuse convinte continuar empregando unha economía de fichas como instrumento de valoración conxunta dos e das participantes, favorecendo dun xeito visual certa estabilidade nas conductas grupais.

Na presente edición os contidos transversais a traballar están presentes na propia metodoloxía do proxecto que se corresponden na práctica con momentos específicos e diferenciados proxectados con anterioridade1.

Con respecto ao proceso de avaliación sinalar que metodolóxicamente estase a desenvolver unha avaliación educativa sistemática, continua e procesual.

1 Ver avaliación desde a perspectiva de xénero e a perspectiva sociolingüística.

3. ACTIVIDADES

As actividades desenvolvidas xiraron entorno a dúas areas de actuación, empregando en todos os casos a lingua galega como lingua vehicular:

Na área de apoio escolar

Tarefas escolares. Reforzo Adaptado.

Na área lúdico-educativo

Estratexias e xogos que fomenten a educación en valores.

Obradoiros de Habilidades Sociais.

Dinámicas e xogos cooperativos.

Xogos de promoción da igualdade.

Estratexias e obradoiros que fomenten o uso do galego.

Animación á lectura en lingua galega.

Obradoiros Medioambientais.

Obradoiros de xogos populares.

Xogos tradicionais promovidos desde normalización lingüística do concello e levados a cabo no centro cívico de Teis en maio de 2012.

Saída a Balaídos, para acudir ao partido de liga entre o Celta e o Alcorcón o día 12 de maio de 2012.

O desenvolvemento do programa, propicia a realización de dinámicas de diversa índole que pretenden acadar os seguintes obxectivos:

Implementar valores transversais na socialización dos e das participantes.

Interactuar cos compañeiros evitando situacións conflictivas. Participar dun xeito deportivo. Pasalo ben ao tempo que se aprende. Promocionar a igualdade entre os nenos e nenas. Ampliar o coñecemento do Galego. Interiorizar a lingua galega dun xeito natural mediante unha actividade

lúdica

O feito da incorporación de rapaces e rapazas novas, así como a reincorporación trala época estival, ocasionou a necesidade de reestablecer as pautas consensuadas para facilitar o funcionamento grupal. Polo tanto foi preciso empregar as primeiras semanas, para fomentar e lograr certos hábitos comportamentais que posibilitaran a dinâmica prevista para a actividade.

Unha vez acadado o ritmo necesario, o tempo adicado a parte lúdico-educativa, foi o contexto no que se puxeron en marcha as diferentes propostas de xogos en gran grupo, dinámicas, obradoiros, saídas…

Máis polo miúdo, os xogos en gran grupo estiveron condicionados, por unha banda polo tempo empregado cara a consecución dun progresivo crecemento e fortalecemento como grupo; por outra banda, polo tempo finalmente adicado a estas actividades.

En canto as dinámicas realizadas, mencionar que ainda que foi posible executar menos das previstas, as que si se lograron desenvolver encamiñáronse ao traballo dos contidos trasversais do propio programa.

As dinámicas clave no primeiro trimestre foron aquelas relacionadas co establecemento de normas e límites, adquisición de hábitos, fomento do traballo en grupo,…

Coma o resto das actividades, os obradoiros víronse influenciados polo desenvolvemento conductual xeral do grupo. Tanto o número de obradoiros realizados, como a calidade das propostas foi acorde coa realidade cotiá.

Antes de planificar unha saída requírese un maior coñecemento do grupo e de cómo interactúa fóra do seu espazo habitual, polo que as saídas que se realizaron, ao principio do programa, reducíronse ao contorno mais próximo: visitas ao parque ou a participación na actividade de Xogos Populares realizada no Centro Cívico de Teis pola Concellaría de Normalización Lingüística. Esta saída facilitou a aprendizaxe xeral de normas básicas de convivencia, seguridade, e comportamento nun medio aberto.

Estas accións tiñan coma finalidade facilitar futuras propostas e así trasladar os hábitos adquiridos a súa realidade diaria máis próxima.

Durante este período, en datas sinaladas, as tardes adicáronse á recuperación e potenciación de festexos populares, como o magosto, samaín, (Area 3 do Programa)... Mediante a realización de obradoiros e festas temáticas.

Finalmente, tamén como actividade complementaria, realizouse (como xa ven sendo tradicional) unha saída a Balaidos para disfrutar dun partido do R.C. Celta de Vigo.

4. DESENVOLVEMENTO DO PROGRAMA

Nesta (esperemos atípica) edición, os primeiros momentos do programa adicaronse, a establecer grupos de referencia compensados e adaptados a todas as súas particulariedades tendo en conta todas as novas derivacións e incorporacións.

O proceso axilizouse grazas á rede creada entorno aos diferentes servizos e profesionais e á xuntanza previa coas famílias, na que toman conciencia do compromiso que adquiren coa participación dos seus fillos e fillas no programa e formalizan a inscripción acordando os días de asistencia. programa.

Os/as diversos/as profesionais facilitaron, na medida do que foi posible, o proceso de derivación cara a priorización das prazas dispoñibles,

proporcionando tamén un intercambio e actualización de información sobre os diferentes casos.

Deste xeito, a mediados do mes de novembro (pese a non estar aínda asinado o convenio) formalizouse o comezo do programa coas respectivas incorporacións e presentacións dos nenos e nenas participantes. Previamente, unha vez cubertas as prazas, distribuíronse os e as participantes nos dous grupos e espazos diferenciados, para o traballo de reforzo escolar:

Grupo1 (VACALOURAS): Neste grupo repetían a maioría dos rapaces

e rapazas da pasada edición, así que o groso do grupo mantívose cohesionado e con sentimento de pertenza.

As incorporacións a este grupo foron minoría. Se ben na propia evolución dos nenos e nenas, algúns deles e delas pasaron a compaxinar este programa con algún apoio extra que valorou necesario, logo de analizar as alternativas xunto cos e cas profesionais dos centros educativos/educación familiar,…

O número inicial de nenos e nenas, neste grupo, era 8, ampliándose a 11, coa posterior incorporación escalonada de 3 nenos mais. En canto as idades e os cursos seguen sendo similares, e igualmente os perfís dos nenos e nenas e os seus hábitos e necesidades educacionais. Se ben, nesta edición, as capacidades e necesidades educativas especiais foron máis dispares, nun par de casos agudizadas por un autismo leve, e outro por altas capacidades intelectuais. No caso de dúas das incorporacións tardías, as familias non conseguiron integrarse e/ou comprometerse plenamente coa actividade. A reticencia inicial para traer aos rapaces, o esforzo que eso lles supuña, a falta de hábitos de cumprimento de compromisos, e as dificultades na asunción de responsabilidades, traducironse nunha elevada falta de asistencia dos rapaces. Deberase ter en conta para próximas edicións que sen un traballo (socioeducativo) prévio a nível familiar, as veces non é pertinente a participación no programa xá que comezar a traballar cos mais pequenos/as implica, necesariamente a participación das súas familias, e estas, para facer fronte as necesidades educativas dos e das fillas, nalgúns casos, precisan unha preparación previa, real e efectiva.

Grupo2 (PÍNTEGAS): O grupo das píntegas estivo conformado inicialmente por 10 participantes dos/as que unha metade era de nova

incorporación e a outra metade de continuidade da edición anterior. Isto supuxo un equilibro inicial que facilitou enormemente a incorporación das novas altas no pequeno grupo, propiciando de xeito paulatino a conformación dun grupo especifico mediante a asunción de normas, ritmos, integrantes, etc.. onde progresivamente uns/unhas e outros/as se coñecen e establecen relacións máis numerosas e complexas.

Un dos factores que condicionou a estabilidade do grupo foi a falta de compensación do número de nenos e nenas que asistian ao programa por día, é dicir, que había días que según o estipulado, a asistencia era moito máis elevada que outros. Este condicionante é difícilmente atallable, xa que é unha consecuencia imprevisible do intento de conxugar as preferencias persoais das familias dacordo as actividades complementarias dos/as menores e o perfil do neno ou nena para un determinado subgrupo de referencia.

A finais do mes de decembro, producíuse a baixa, que se cubríu no mes de xaneiro coa incorporación ao programa de novos/as participantes, dos/as que 3 pasaron a formar parte do grupo das Píntegas, chegando así a un total de 13 rapaces e rapazas no grupo.

A volta das vacacións de Nadal, fíxose patente que eran varios os aspectos que non se chegaron a estabilizar no período anterior ás vacacións por falta de tempo (cumprimento de horarios, pautas de comportamento, etc). Sobre todo, notouse nas incorporacións máis recentes. Foron, finalmente algunhas destas incorporacións as que abandoaron o programa antes do seu remate e sen previo aviso.

Durante o desenvolvemento de toda actividade, o traballo en pequeno grupo proporcionou a cada un dos nenos e nenas un modelo de comportamento baseado na creación dun interese común que os identificou como grupo e que lles otourgou seguridade e confianza. A nivel particular, é o traballo individualizado con cada un e unha das integrantes o que permite cumprir os obxectivos máis específicos. É aqui onde se poden valorar multiples factores como os días de asistencia ao programa, o tempo, os diversos axentes implicados no proceso (orientadores/as, profesores/as, o núcleo familiar, etc…) que conflúen e determinan os avances acadados.

As circunstancias cambiantes propician que na práctica se produza un menor impacto das accións. Proporcionando menos seguridade nas actuacións ou un menor alcance con respecto a anos anteriores.

Non é ata o mes de xaneiro que o programa desenvolve o groso da súa acción. O día a día do programa transcorre sen moitos altibaixos. En gran

medida, isto é posible grazas as dinámicas adquiridas como grupo e as propias referencias do programa.

5. COORDINACIÓN

COORDINACION INTERNA

O programa coordinouse desde o propio deseño, asignando á equipa de profeisonais as funcións a desempeñar segundo competencias dentro do programa e establecendo canles de comunicación continua entre elas/es: Diálogo diario e constante sobre incidencias e/ou toma de decisións (entre os/as educadoras); reunións semanais (Educadoras/es e coordinadora) de intercambio de información e reformulación (cando foi o caso) de actividades ou tarefas para resolver obstáculos o reconducir situacións que puderan ser problemáticas; Reunións regulares co pedagógo terapéuta (na súa función de asesor) para valorar actuacións e/ou decisións a tomar en situacións complexas. A coordinadora, estuvo sempre ao dispor das educadoras para toda actuación que requireu da súa intervención e/ou derimir posibles desacordos.

COORDINACIÓN EXTERNA

Este programa ten diversas líñas de coordinación que son función da Coordinadora técnica, a excepción de departamentos de orientación (pola propia dinámica do programa) que se resolveu directamente entre educadoras e orientadores/as dos centros escolares. Compartíuse información relativa ao transcurso do programa, á evolucion dos nenos e nenas e as súas familias, e a todas aquelas circunstancias que podían revertir en beneficio para os e as menores correlativamente cos servizos e axentes sociais do barrio que estiveron implicados dunha ou outra maneira no desenvolvemento persoal, familiar e social dos/as nenos/as.

Malia que a coordinación atópase nun momento de certo estancamento en áreas específicas, en liñas xerais mantivéronse as canles de coordinación abertas desde a primeira edición do programa, e podemos afirmar que a súa evolución segue a ser favorable. Destacar:

Entre Técnicas das Concellarías implicadas e Técnica do Plan Comunitario de Teis: Pese a que este ano non se estableceron de maneira regular (como acontecera en anos anteriores), a relación foi áxil a traverso de mail e contactos telefónicos.

A nivel Centros Educativos o coñecemento e a implicación dos/as

orientadores/as dos colexios, o que posibilitou as derivacións tardías. Son diversos os canles de comunicación establecidos que se manteñen para o funcionamento e a coordinación conxunta, principalmente as múltiples xuntanzas e o contacto telefónico cada vez que é preciso.

No que se refire aos outros axentes implicados o nivel de coordinación

cos Servizos de Atención Primaria UTS.Teis-Travesía, nos que se continua a traballar conxuntamente coas familias mediante a actualización da información relevante dos e as destinatarias do programa.

No que se refire ao seguemento coordinado a través do Equipo de

Infancia e Familia (naqueles casos nos que esta aberta algunha intervención) manténse dun xeito máis espazado no tempo, é dicir, con contactos puntuais para resolver situacións concretas.

6. RECURSOS

6.1. Recursos Materiais:

Os recursos empregados foron múltiples entre os que se diferencia principalmente materiais funxibles necesarios para a realización da actividade igual que na pasada edición forón:

Material escolar (libretas, lápices, boligrafos, gomas,…)

Material específico (cartulinas, papel continuo, pinturas, pinceles…)

Así como, materiais non funxibles de uso continuado ao longo de todo o programa como:

Material de oficina (pc, impresora, télefono,…)

6.2. Recursos Humanos:

No que se refire aos recursos humanos empregados para o desenvolvemento do programa resaltar que dende o inicio da actividade dispuxose a conformación dun equipo de traballo composto por:

Unha coordinadora técnica (Diplomada en Traballo Social).

Dúas educadoras (Diplomadas en Educación Social)

Ademáis, de ter a oportunidade de contar coa incorporación e colaboración puntual ao programa de:

Un alumno en prácticas do Ciclo Superior de Animación Sociocultural (Consellería de Educación da Xunta de Galicia).

6.3. Recursos Económicos:

Financiamento conveniado coas concellarías de Benestar Social, Igualdade, e Normalización Lingüística do Concello de Vigo.

AREA 3: APOIO LÚDICO E INTEGRACIÓN (11 XUÑO– 31 XULLO ’12)

O periodo estival, é a época idónea para poder establer actividades de ocio alternativo que cubrar as necesidades lúdicas e relacionais dos/as nenos/as nun espazo menos formalizado. Ata o de agora, esta alternativa estaba cuberta pola realización do Campamento Urbano que viña sendo un referente no barrio ( tanto para os/as cativos/as coma para as súas familias que referenciaban as súas demandas de información e asesoramento) e que permitía, ademais, continuar co seguimento e supervisión dos nenos e nenas que participaban no programa durante o ano escolar e, do mesmo xeito, detectar de maneira precoz posibles casos que foran susceptibles de intervención sociofamiliar. Nun intento de suplir esta carencia, nesta edición realizaronse actividades alternativas que cubriran mínimamente as demandas de ocio e lecer qiue ofertaba o campamento urbano.

PLANIFICACIÓN E DESEÑO DE ACTIVIDADES: (11 A 30 DE XUÑO):

Antes de iniciar as actividades de xullo foi necesario establecer xuntanzas coas profesionais de referencia cara a avaliar o seguimento dos nenos e nenas e ver a pertinencia de realizar as actividades lúdicas complementarias. Trátaronse os casos persoal e individualmente e valoróuse que, sobre todo naqueles casos que non tiñan outra alternativa lúdica2, era moi importante poder contar con actividades deste tipo, ainda que fora puntualmente. A última semana de xuño adicouse a planificación, organización e deseño das actividades.

DESENVOLVEMENTO DAS ACTIVIDADES: ( 02 – 31 XULLO).

Valoradas as posibilidades que nos ofrecían os limitados recursos, a decisión que nos pareceu mais viable e adaptada as circunstancias, foi a realización de unha actividade mediambiental no contorno máis próximo na que se combinaron saídas e obradoiros, aproveitando as sinerxias creadas coa Comunidade de Montes de Teis, durante o ano escolar.

A. SAIDAS Á MADROA: (3 de xullo) Obxectivos xerais:

Sensibilizar sobre os diversos problemas ambientais e promover mecanismos de participación en defensa do medio ambiente.

Inculcar nos rapaces un conxunto de valores medioambientais e motivación para promover a concienciación sobre as consecuencias da falta de respeto coa natureza.

Adquirir hábitos de practica permanente e propiciar a participación nas diferentes actividades lúdicas e medioambientais, mostrando unha capaciade critica e fomentando valores positivos das mesmas.

Difundir as investigacións, estudos e actividades proambientais levadas a cabo pola comunidade de montes na Madroa.

2 As traballadoras sociais indicaron que algúns/as educadores/as familiares estaban a buscar actividades

lúdicas para a época estival que noutros anos cubría o campamento urbano realizado polo Plan

Comunitario.

Obxectivos específicos:

Coñecer o monte da Madroa e o seu valor ecolóxico.

Entender a natureza coma un lugar de esparcemento físico e mental.

Facilitar a cohesión grupal, o entendemento e a participación activa dos nenos e nenas que realizan a actividade.

METODOLOXÍA

A metodoloxía da saída estivo dividida en prol das diferentes actividades (roteiro, xogos e obradoiros ) que fomentan a curiosidade dos rapaces e das rapazas. Todo isto a través de xogos e dinámicas na que se fomentou a participación activa de cada un dos e das participantes.

As actividades leváronse a cabo no contorno do Monte da Madroa.

Para acadar unha metodoloxía participativa e activa, tivemos moi en

conta as características (idade, madurez...) dos das nenas, os espazos curtos de xogo: tanto en tempo (conseguindo afastarnos do illamento ou o aburrimento), como en terreo ( dadas as características do monte ).

O xogo e a diversión como recurso didáctico teñen un maior impacto nos

e nas participantes á hora de transmitir coñecementos nestes grupos de idades, favorecendo a integración, a comunicación e o uso das habilidades tanto individuais como grupais na resolución dos posibles conflitos que poidan xurdir ao asumir retos. DESENVOLVEMENTO DA ACTIVIDADE: Roteiro:

Consistíu nunha visita guiada dun tramo escollido da Madroa

pertencente aos montes de Teis que discorre préto do regato coñecido como “O regato dos banquetes”.

O percorrido máis ou menos longo e intenso en explicacións por parte da

Comunidade de montes, realizouse en función dos grupos de idade, no que se puxo en contacto aos rapaces e rapazas co medio natural, a flora e a fauna integradora do lugar.

Xogo grupal

Dividimos ó grupo participante no xogo grupal en dous subgrupos en

función do número de participantes, diferenciados con gommets de distintas cores.

Realizáronse catro xogos distribuidos e repartidos nun espazo

previamente delimitado e controlado cunha orde diferente a seguir para cada grupo.

Cada xogo está representado por animais que podemos atopar no

monte da Madroa, que os nenos e nenas deberían buscar. Realizarán o xogo que corresponde con ese animal e ó final a educadora de referencia fixolles entrega dunha estrofa dunha canción que irán completando ao remate de cada xogo para poder cantar ao remate do gran xogo grupal.

Como premisa introductoria no xogo grupal, cóntaselle ao grupo a

historia dun Xabarin que fai pouco tempo que acaba de chegar ó monte da Madroa. Este xabarin que polo momento non coñece a ninguén, deberá ir facendo amiguiños para despois celebrar a súa acollida no monte cunha gran festa, na que cantará unha canción: “A Canción do Xabarín”. B. OBRADOIROS MEDIOAMBIENTAIS

O propósito fundamental dunha actividade medioambiental é lograr que a comunidade comprenda a complexa natureza do medio ambiente (resultado da interacción dos seus diferentes aspectos: físicos, biolóxicos, sociais, culturais, económicos...) e adquiran os coñecementos, os valores, e as habilidades prácticas para participar responsable e eficazmente na prevención e solución dos problemas ambientais e na xestión da calidade do medio ambiente..

Os montes de Teis, e o seu contorno, posúen unha inestimable riqueza medioambiental cunha vinculación específica co territorio mais próximo. OBXECTIVOS

Obxetivos Xerais:

Espertar nos nenos e nenas a capacidade de admiración e sorpresa. Entender a Natureza como un lugar de ocio. Explorar e descubrir o medio ambiente, e a necesidade de coidalo e

respectalo. Coñecer o Monte da Madroa e o seu valor ecolóxico.

Obxetivos específicos:

1. Dar a coñecer o valor da convivencia co medioambiente. 2. Coñecer a fauna e a flora dos arrededores. 3. Traballar con materiais ecolóxicos e naturais.

METODOLOXÍA

A metodoloxía empleada durante as actividades estivo baseada en dinámicas e obradoiros variados que fomentan a curiosidade dos/das rapaces e rapazas. Mediante técnicas de descubrimento, a través de xogos e actividades diversas, totalmente participativa evitando que os/as destinatarios/as sexan suxeitos pasivos da acción. 1º Obradoiro: ( 5-10 de xullo)

Xogo do Silencio.

Dinámicas:

“Reconstruíndo a Madroa”.

2º Obradoiro: (12-17 de xullo)

Dinámicas:

Conto de Flora a vacaloura.

Obradoiros:

Vacaloura Flora: Realización e decoración dunha vacaloura con masa de modelar.

Tres en raia da Madroa: A construcción do xogo de tres en raia, con material de refugallo, con figuras de fauna a flora autóctona.

3º Obradoiro: (19-24 xullo)

Dinámicas:

“A representación da Madroa”

Obradoiro:

Deseña o teu animal preferido da Madroa.

TEMPORALIZACIÓN E ASISTENCIA

Planificouse a realización das actividades para os días 3, 5, 10,12, 17 , 19 e 24 de xullo, en horario de 9.30 a 13.30 hrs.

A saída foi a primeira das actividades e cada un dos obradoiros realizouse en dúas mañáns.

Tentouse poder compaxinar a organización coa realización, tanto da saída coma dos obradiros, xa que non foi posible a contratación de mais

ASISTENCIA EN XULLO

15 15 1512

14 14 13

3 5 10 12 17 19 24

XORNADAS

profesionais, dadas as especiais circunstancias do grupo de nenos e nenas e do propio programa.

Dos 15 rapaces e rapazas que finalmente asistiron á actividade, a

asistencia foi regular3.

Gráfico 13: Asistencias mensuais. Elaboración propia.2012

VALORACIÓN XERAL

O resultado final da saída foi todo un éxito. Empregando situacións de aprendizaxe de manera informal, creativas e participativas e como escenario a utilización das zonas recreativas ao rematar as mesmas, valoráronse as actividades lúdicas e medioambientais propostas seguindo una posta en común grupal cos/coas participantes, que tiveron como resultado un alto valor positivo e satisfactorio.

Con respecto aos obradoiros, resultaron divertidos e pedagoxicamente

eficaces. As dinámicas realizadas, motivaron a rapaces e rapazas que deixaron ver a súa creatividade, inventando e creando os seus propios elementos decorativos e reconstruíndo , con especial habilidade un monte (o da Madroa) onde as normas de respecto e coidado nunca se perderon de vista.

Por suposto, este tipo de actividades alternativas, malia resultar un boa

opción, non ofrecen os resultados que se viñan obtendo co Campamento Urbano.

3 Algúns dos días, asistiron rapaces e rapazas que non pertencían ao programa, pero que participaran no

programa de alfabetización para mulleres estranxeiras. Só se ofrecen datos dos nenos e nenas

participantes no programa que nos ocupa.

En primeiro lugar, non permite abrir a actividade a outros rapaces do barrio, e polo tanto limita bastante a integración con nenos e nenas que non participan no programa durante o ano4.

En segundo lugar, impide a detección precoz de casos perceptibles de

intervención e/ou participación en futuras edición.

7. AVALIACIÓN

I: Avaliación inicial: comezou xa na primeira semana de setembro cunha rolda de xuntanzas cos profesionais de referencia dos servizos para tratar de integrar ao inicio do programa todas as aportacións e suxestións que se consideraron pertinentes. Logo, as e os profesionais de referencia cubriron unha ficha de campo, coas posibles derivacións, foron recollidas e sumadas á observación directa da equipa de educadoras, contrastando os diferentes puntos de vista e conclusións. Fóronse identificando as características persoais de cada rapaz e rapaza, as súas necesidades educativas, as súas carencias... Todo este traballo previo viuse retomado a mediados de novembro, que foi cando definitivamente o programa obtivo o respaldo institucional para comenzar cun compromiso de apoio económico.

II: Avaliación continua: realizouse diariamente por medio da observación activa e posterior xuntanza da equipa para consensuar actuacións en caso de incidencias. Semanalmente fixáronse reunións onde se analizou a evolución de cada neno/a, e buscando solucións aos problemas que foron surdindo. Algunhas incidencias e as alternativas de traballo pertinentes foron contrastadas co Pedagógo-Terapeuta que forma parte da Equipa, como asesor educativo.

Periódicamente, establecéronse reunións conxuntas coa equipa de profesionais dos servizos de referencia (UTS, Equipo de infancia e familia, Orientadores/as...).

III: Avaliación final: realizase ao remate do ano escolar mediante as xuntanzas de valoración xeral do actividade e a elaboración da memória final do programa.

4 Ver nota anterior.

IV: Retroalimentación interna e externa: que permitiu a reformulación inmediata, naqueles casos nos que foi precisa, conseguindo así unha mellor adaptación do programa ás necesidades reais dos rapaces e rapazas.

7.1 AVALIACIÓN DE OBXECTIVOS

Os obxectivos para a súa avaliación estructuránronse e resumíronse en

catro que consideramos engloban e integran todos os obxectivos específicos deseñados.

A. Entrenar na adquisición de hábilidades sociais, actitudes e valores5.

Para desenvolver este obxectivos realizáronse actividades de: Consenso de normas de convivencia e conducta; Valoración en grupo ( de cada rapaz/a e do grupo): Economía de fichas"; Dinámicas de autoestima e autoconcepto; Dinámicas grupais e xogos cooperativos e igualitarios; Establecemento de tarefas(rotativo); Hábitos de vida saudable. Para analizar os resultados e saber se se cumpriran as expectatívas esperadas, utilizáronse os seguintes indicadores: Nº de nenas e nenos que repectan as normas acotío: 100% Nº de nenas e nenos que respectan as normas sempre: 75% Nº de nenas e nenos que resolven os seus conflitos de maneira pacífica:

90% Grao de adecuación das valoracións (personais e grupais) aos

comportamentos: Moi alto Estes datos indúcennos a concluír que, alomenos, o 80% dos nenos e nenas participantes, a medida que avanzaba o curso, respetaban as normas e mantiñan actitudes de respecto e convivencia pacífica e todos e todas (100%) as recoñecían e identificaban como positivas.

B. Reforzar e estimular as capacidades e potencialidades do e da

menor, favorecendo hábitos de estudo e disciplina relacionados que melloren o seu rendemento escolar.

5 Ver apartado 7.2 de avaliación da utilización da perspectiva de xénero, utilizada de maneira

transversal como instrumento para a educación en valores de igualdade de oportunidade entre mulleres e

homes. Ver tamén, apartado 7.3 de Avaliación da utilización da lingua galega como lingua veicular na

relación entre iguais, como instrumento para a educación en valores de respecto á diferencia cultural das

persoas.

Para desenvolver este obxectivo realizáronse actividades de: reforzo escolar de atención individualizada e persoalizada; Búsqueda e/ou elaboración de material de adadtación de contidos en funcións das súas necesidades; Actividades de motivación e reforzo positivo; Animación á letura; retroalimentación con orientadores/as e tutores/as; Reforzo pedagóxico terapéutIco (cando foi o caso). Para analizar os resultados deste obxectivo e poder valorar o cumprimento das expectativas utilizáronse os indicadores que seguen:

Nº de nenas e nenos que melloran o seu rendemento escolar: 100% Nº de nenas e nenos que melloran as súas calificacións escolares: 80% Nº de nenas e nenos que necesitan de atención especial: 100% Nº de nenas e nenos cuxas necesidades especiais son atendidas: 100% Nº de contactos mantidos cos centros educativos de referencia: 100% Grao de mellora nas situacións previamente problemáticas: 100%

Podemos concluír que alomenos, no 80% dos casos se consegíu unha mellora nas calificacións escolares e que o 100% dos e das menores foron atendidos/as segundo as súas diferentes necesidades; establecendose contacto co 100% dos centros escolares de referencia para mellorar e previr situacións problemáticas na convivencia escolar derivadas, en parte, do baixo rendemento escolar. No que se refire ao grao de mellora nas situacións problemáticas previas, sinalar que o apoio que reciben fóra do seu entorno próximo é fundamental para afastalos/as da súa rutina diaria. Por outro lado, o traballo continuado de reforzo positivo posibilita unha resposta favorable por parte dos nenos e das nenas influindo na súa boa evolución.

C. Potenciar a integración e interación de nenos e nenas no seu contorno (barrio de Teis).

As actividades desenvolvidas para acadar o obxectivo prantexado, foron entre outras: saidas programadas e de reforzo positivo; Participación noutras actividades de ámbito local; Tempo de ocio en contacto coa natureza; Actividades de Interación veciñal; Actividades de coñecemento do barrio e os seus recursos. Os indicadores empregados para valorar os resultados obtidos, con referencia a este obxectivo foron como segue:

Nº de nenas e nenos (e/ou familias) que participan en actividades alleas á entidade: 90%

Nº de nenas e nenos (e/ou familias) que utilizan servizos e recursos do barrio: 90%

Grao de satisfacción nas relacións veciñais: 80% Grao de adquisición de habilidades relacionais: 100%

Os resultados esperados eran que, alomenos, o 75% de participantes interviran en actividades do contorno e alleas á entidade . Que o 90% utilizaran os espazos e recursos do barrio, unha vez coñecidos. Aumento no clima de confianza cara aos e ás menores, da veciñanza e un grao, alomenos, satisfatorio de adquisición de habilidades sociais necesarias para interactuar fóra dun contorno coñecido.

D. Realizar un seguimento continuado e coordinado das/os menores e as súas familias.

Para desenvolver este obxectivos realizáronse actividades como: reunións semanais da equipa; reunións e/ou contacto diario ou semanal (segundo os casos) coas familias;

Reunións periódicas cos servizos e/ou profesionais de referencia; reunións periódicas cos centros educativos; Detección precoz de situacións de risco; Derivacións (cando foi o caso). Para valorar os resultados obtidos, utilizáronse os seguintes indicadores: Seguementos realizados a través de reunións: 100% Nº de acordos alcanzados: 100% Nº de decisións tomadas ( en beneficio do ou da menor): Múltiples,

diariamente coas familias, con indicacións concretas de actuacións educativas a favor dos seus fillos/as.

Nº de derivacións realizadas: Nesta edición non se produciron derivacións directas desde o Plan Comunitario6.

Grao de participación e implicación dos/as axentes: Nos centros educativos, a participación e implicación foi alta; nas UTS, media (dada a carga de traballo do propio servizo); coa equipa de Intervención familiar foi escasa ou nula.

6 Déronse casos que, sendo destinatarios de intervención familiar, non lle foron informados á equipa do

Plan Comunitario -, pese a seres coñecedores de que estaban no noso programa-, polo que non se

produciron contactos salvo en casos excepcionáis e por mediación das traballadoras sociais das UTS Teis

e Travesía.

Os resultados, con referencia a este obxectivo, non foron os dexesados. Este foi, nesta edición, o obxectivo con máis dificultades de desenvolvemento efectivo polas causas xa indicadas: inicio tardío do programa, incorporacións constantes e outras derivadas do funcionamento doutros programas cos que debíamos coordinarnos.

Sinalar que, pola nosa parte, o 100% das familias, servizos e profesionais de referencia dos e das menores (naqueles casos que se requireu) participaron, en maior ou menor medida, de maneira informada na evolución do neno/a facititando e potenciando a toma de decisións, en beneficio sempre do ou da menor.

7.2 AVALIACIÓN DESDE A PERSPECTIVA DE XÉNERO7:

O LUDOPAM (programa psicopedagóxico, lúdico e social de apoio ao e á menor) leva funcionando como tal desde o ano 2008. Estes catro anos de funcionamento (5ª Edición) permítennos analizar, un pouco mais polo miúdo os resultados obtidos en relación ao obxectivos de promoción e fomento da igualdade de xénero e do fomento de valores e actitudes de igualdade entre homes e mulleres. Obxectivo que nos acompañou en todas e cada unha das nosas actuacións.

Antes de proseguir, conviría recordar que este programa, desde o seu inicio, foi deseñado e desenvolvido segundo o principio de transversalidade que nos guiou na inclusión da perspectiva de xénero como instrumento metodolóxico para promocionar a igualdade das persoas e, conseguintemente, a igualdade de oportunidades entre mulleres e homes, tentando o completo desenvolvemento da persoalidade, dos e das participantes, sen as barreiras do xénero e utilizando linguaxes diversos abertos á comunicación interpersoal. .

Dado que o noso programa, é un programa de índole, socioeducativa, móvese continuamente no ámbito da coeducación, entendida como “proceso intencionado de intervención a través do que se potencia o desenvolvemento de nenos e nenas partindo da realidade de dous sexos diferentes, cara a un desenvolvemento persoal e unha construción social comúns e non enfrontados”8.

Somos conscientes de que os estereotipos de xénero transmítense e reforzanse mediante o proceso de socialización (familia, escola, amizades, linguaxe…). E que é a traverso dos axentes de socialización que aprendemos e

7 Ver apartado 7.1

8 “Elementos para una educación no sexista: guía de la coeducación”. Feminario de Alicante. 1987

interiorizamos normas, valores, e formas de percibir a realidade e que nos permite desenvolver as capacidades necesarias par interrelacionarnos.

E é por isto que consideramos tan importante un proceso de socialización igualitaria e unha educación non sexista que se basee na aprendizaxe e desenvolvemento de habilidades, capacidades e valores que permitan aos e ás menores, independentemente do seu sexo, integrarse como persoas libres e con iguais oportunidades para participar na sociedade, dispoñendo das habilidades necesarias para a súa adaptación a unha realidade, actualmente tan cambiante e complexa.

Para conseguilo, tivemos que superar numerables resistencias, xa que os nenos e nenas que participaban no programa, tiñan recibido unha educación diferenciada na que os estereotipos e a asignación de roles de xénero tradicionas pesaban moito. Polo que os nosos esforzos concentránronse en ensinarlles a cooperar, compartir, comprender e tolerar, a manter unha actitude dialogante e conseguir grupos de traballo e xogo non xerarquizados.

Ademáis, e dadas as especiais características do grupo, houbo de incidirse no fomento da autoestima e o autoconcepto (como aspectos mais relevantes da educación socio-emocional) cara a desenvolver a confianza en si mesmos/as, rompendo o seu illamento, ensinándoos a comportarense con actitudes solidarias nas relación interpersonais, creando un clima de confianza que lles permitira expresarse con liberdade, animándoos a resolver os conflitos de maneira construtiva e non violenta.

Foi determinante, o feito de explicarles, desde o principio mesmo, a importancia que teñen as normas de convivencia e das consecuencias negativas cando non se respetan. Para esto, a cada inicio de edición, as normas foron consesuadas por todos e todas en grupo, e logo redactadas e escritas polos/as nenos/as, estando expostas no local durante todo o ano escolar. Deste xeito asumiron as normas como propias, facilitando a súa interiorización.

Na primeira edición do programa e nas posteriores edicións, desde o primeiro día de programa, a equipa de educadoras tiña moi claros os contidos trasversais (un deles a perspectiva de xénero), polo que desde a planificación e organización do programa, estes contidos tiveron un peso específico no desenvolvemento do mesmo tanto a nivel xeral coma nos casos puntuais nos que foi necesario intervir individualmente cara a conseguir cambios nas dinámicas conductuais dos e das máis pequenas e das súas familias.

Leváronse a cabo diferentes estratexias e actividades cara a consecución dos obxectivos (uso dunha linguaxe non sexista, trato igualitario,…), entre as que cabe destacar:

Tarefas e normas: Tal e como se expresou anteriormente, nos inicios de cada edición, foi fundamental consensuar normas de convivencia ( respetar aos/ás compañeiros/as, non insultar, non pegar,…), creando un adecuado ambiente de traballo cooperativo no que se propicia que todos e todas se sintan libres de participar, e intervir de forma activa con voz e voto. Non foi menos importante a asignación de tarefas igualitarias que realizaron por todos e todas de maneira rotativa. Ao comezo de cada semana asignábase a cada rapaz e/ou rapaza as tarefas a desenvolver: recollida de material e xogos, limpeza de aseos, limpeza de mesas e encerado, regado das prantas e escritura de data no encerado. O sistema de fichas, foinos moi útil xa que unha ficha con debuxos simbólicos de cada tarefa, colocado ao lado do nome da persoa ao que lle fora asignada unha determinada tarefa, recordaba que durante esa semana tiña que cumprir co seu cometido e facilitaba a rotación igualitaria sen que se produciran repeticións por despiste. Se ben, ao principio, algúns dos rapaces se negaban a realizar tarefas que consideraban propias do xénero feminino, pronto se decataron (ante a insistencia e reiteración das educadoras) de que colaborando todos sen distinción nas tarefas encomentadas quedaba máis tempo para desfrutar dos xogos e do tempo de lecer.

Apoio e Educación socio-emocional: Nas primeiras edicións eran moi evidentes os contrastes do mundo socioemocional dos e das participantes, porque tiñan importantes implicacións nas vivencias individuais e de desenvolvemento persoal e social dependendo do sexo. A maioría dos rapaces e rapazas identificaban as súas características persoais con aquelas que tradicionalmente eran consideradas identitarias da masculinidade ou a fiminidade segundo o sexo (“chorar é de nenas” “os nenos teñen que ser fortes”...;. Foi preciso, polo tanto un axuste emocional direccionado a desartellar estereotipos e buscando sempre o equilibrio emocional dos nenos e nenas independientemente do seu sexo.

Uso non sexísta da linguaxe : A linguaxe inicial dos rapaces e rapazas amosaban maioritariamente connotacións sexistas (“el niño ese”, “aquella es una ..”, etc.) . A medida que participan no programa, esta linguaxe vaise modulando co uso reiterado por parte das educadoras (como referentes inmediatas e directas dos/as rapaces/as) dunha

linguaxe neutra oral e escrita (as personas, todas e todos ,flexibilizando a orde das palabras, chamar as persoas polo nome ...).

Xogos e dinámicas de igualdade: Foron primordiais para a adquisición de valores propios do compañeirismo, e de pertenza a un grupo de iguais que se basea na amizade e na convivencia diaria e non no xénero das e dos compañeiros/as. Os xogos compartidos - como as cadeiras musicais, o dragón e a princesa/príncipe ao que se ten que salvar e pode facelo unha nena ou un neno, contos invertidos (os roles das persoaxes) - axudaron moito, evitando a competitividade (tamén entre xéneros) xa que algunha nova incorporación sempre fai o comentario “se xogamos nenos contra nenas” sobre todo nos/as participantes de maior idade. Ao principio, este tipo de xogos chócalles, pero ao repetires dinámicas similares ao longo do programa, resultaba moi visible o cambio producido con respecto as condutas igualitarias dos e das nenas. Malia todo, e pese a que estes cambios son moi evidentes neste grupo de interactuación de iguais (compañeiros e compañeiras de programa), non sucede así noutros contextos nos que interactuúan outros entornos ( parque,cole, contorno familiar,…).

Obradoiro de igualdade no Verbum: Na primeira edición do programa tívose a oportunidade de acudir a un obradoiro na casa das palabras. Neste obradoiro levado a cabo por monitoras formadas en igualdade (algo primordial e que non é sempre así), as rapazas e os rapaces tiveron a posibilidade de desterrar estereotipos (en canto a profesións, xoguetes,…) facilitando o traballo posterior destes temas no grupo.

Xuntanza coas nais e pais: Nas xuntanzas saen a cotío, cuestións de diferancias de xénero (moito máis nas primeiras edicións) como extensión dos estereotipos e roles de xénero que se moven nas propias dinámicas familiares, tales coma “o meu neno só quere xogar ao fútbol” ou casos contrarios coma “a miña nena, a que vai a ir a un partido de fútbol? eso é máis para os nenos?”. As conversas abertas en grupo, xeran unha serie de interacións (ás veces positivas, ás veces negativas), moi enriquecedores para aquelas familias que asemellan ter moi claras as súas posturas, pero que, satisfatoriamente para nós, son contrastadas e resoltas favorablemente en moitos casos pola propia evolución e influenza dos e das súas fillas, acostumados a comentar e valorar as conductas (familiares e escolares) nas que se infravaloran as nenas.

A utilización da perspectiva de xénero para socializar na igualdade tivo coma resultado que nas últimas edicións, o clima creado e as pautas xa interiorizadas polo grupo que participara en edicións anteriores, denotaron unha menor incidencia dalgunhas actitudes e linguaxe sexista na relación entre iguais, chegando a reprender ás novas nenas e nenos, cando amosaban certas actitudes e comportamentos pouco respetuoso e un uso sexista da linguaxe. Queda demostrado que a traverso de xogos, dinámicas e do comportamento do grupo en xeral, xunto coa introducción dalgunhas pautas conductuais, é máis doado para eles/elas interiorizar e integrar nos hábitos decotío valores igualitarios e mantelas no tempo, de tal xeito que ao final desta edición, aqueles rapaces e rapazas que asistiron con regularidade, comportábanse de maneira máis solidaria, non só no tempo de lecer e nas tarefas asignadas, senón tamén nas tarefas escolares. Existe certa linguaxe e comportamentos sexistas, que seguen a aparecer pero de maneira máis puntual e espazada no tempo. Nas saídas e no contacto coas rapazas e rapaces fóra desta actividade, os avances non son tan evidentes e aparecen de novo prexuizos que se supoñían superados. Queda moito por facer, e o obxectivo a medio e longo prazo debera ser, extrapolar este traballo a contornos fóra do programa.

A continuación reflíctense datos mais detallados dos rapaces e rapazas

(e as súas familias) que participaron no programa.

Poderíanse ter elixido outras variables, para poder analizar moitísimos mais datos que nos deran unha visión mais detallada das necesidades dos nenos e nenas que acoden ao noso programa para deseñar estratexias concretas de promoción da igualdade entre mulleres e homes. Baixo a nosa consideración -e na pretensión de esbozar o que podería ser unha análise interesantísima chegado o caso- as variables utilizadas poden xa apuntar moitas das causas das desigualdades, das súas resilencias e resistencias e da bagaxe de socialización diferenciada coa que teñen que desenvolverse estes e estas nenas.

23

1211

10

1

TIPO DE FAMILIAS

nº total familias

nº familias

tradicionais

nº familias

monoparentais e /ou

reconstituídas

nº de fam. Mon. e/ou

reconst. Coa nai a

cargo

nº de fam.mon. e/ou

reconst. Co pai a

cargo

Gráfico 14: Tipoloxía familias. Elaboración propia.2012

Como se pode observar no gráfico, das 23 familias usuarias, en só 3

delas é o pai e nai indiferentemente quenes asumen a tarefa de buscar e recoller aos seus fillos/as, e só nunha é o pai o que asume esta tarefa. Curiosamente, as 3 familias nas que a asunción da tarefa de recoller ao fillo/a é de maneira corresponsable coinciden con nenos/as de minorías étnicas (1) e de orixe estranxeira (2). O coñecemento destas famílias, fainos pensar que as causas de que isto sexa así nada teñen que ver coa corresponsabilidade materno-paterna, senón con situacións socioeconómicas que condicionan as súas condutas puntualmente. A tipoloxía de familia non é determinante.

PERSOA DE REFENCIA DOS/AS

MENORES

23

1

20

NAI

PAI

INDIFIERENTE

NS/NC

Gráfico 14: Persoa de referencia. Elaboración propia.2012

TRABALLO DAS NAIS

20

3

traballa no fogar

traballa fóra do

fogar

As persoas de referencia no contorno familiar de e das nenas (coidado, atención, axuda nos deberes, aseo, alimentación...) son, por “abrumadora” maioría as nais. Parece claro que no 87% dos fogares (coincidentemente cos datos da gráfica anterior) os roles da muller son os tradicionalmente asignados para elas. Nos casos en que o referente é indiferentemente nai e pai (12% dos fogares) o pai, o é fundamentalmente por ser a persoa de autoridade. A tipoloxía de familia tampouco é determinante.

Gráfico 15: Traballo materno. Elaboración propia 2012.

Os datos son mais alarmantes se cabe, se se valora que incluso se a nai

traballa fóra da casa asume a responsabilidade do coidado dos e das fillas, desempeñando dobres xornadas de traballo. As nais dos e das nenas participantes, móvense maioritariamente no espazo doméstico9. Á vista dos datos, cabe supoñer que en ningunha das familias que son partícipes do programa, existe un reparto equitativo de responsabilidades e tarefas. En todas elas (aínda naquelas que puntualmente o pai está presente) son as nais as que asumen a responsabilidade do coidado dos fillos/as. Todo o comentado é relevante para coñecer o punto do que partimos na socialización e na educación dos e das menores. En ambos os dous casos, partese de situacións de desigualdade entre sexos polo que o noso empeño nunha socialización igualitaria e na coeducación non é, nin moitísimo menos, desatinado.

Como paso primeiro debemos centrarnos (tal e como o estamos a facer) en desartellar estereotipos e roles de xénero, potenciar a corresponsabilidade

9 Por suposto, cabería analizar a situación concreta das familias “monomarentais”, pero non é este o

espazo indicado para elo, xa que habería que incluír variables socieconómicas que non veñen ao caso.

en todos os ámbitos da vida diaria, reconducir a súa socialización no contorno familiar e neutralizar o curriculum oculto que adquiren non centros escolares.

Para concluír, poderíamos afirmar que os nenos e nenas que acoden ao

programa desde os seus comezos, e o fan de maneira regular, coñecen, comprenden e respectan mais as diferencias entre culturas e entre persoas e coñecen, e comprenden mellor o valor do respecto e da igualdade10.

A modo de exemplo que ilustre e sustente os datos, presentamos a evolución dalgúns dos casos: 1) Rapaz inscrito polo pai que solicita, reiteradamente durante os primeiros meses, dureza no trato por parte da súa educadora de referencia. Finalmente, será a nai, que traballa fóra do fogar, a que trae ao neno a avoa materna a que ven a recollelo (pese a que o pai xa non traballa). O traballo simultáneo co pai (no día a día cando era él o que asistía a traer ao rapaz), posibilitou que a relación entre eles fora mellorando notablemente, se ben aínda persisten algunas actitudes reacias a segundo que liñas educativas igualitarias. 2) Irmáns de etnia xitana que acoden desde o comezo do programa. A nena, con 6 anos, traía o chupete sempre na boca, malia iso, portaba a mochila do seu irmán, mentres éste ía sen carga e xogando pola rúa. Esta situación desigualitaria, dábase absolutamente a todos os ámbitos da súa vida diaria. O neno, trataba á súa irmá, cun despotismo absoluto (verbas do seu orientador e Mestres/as). Este tema foi abordado conxuntamente co seu centro escolar de referencia, por actitudes tales como que o neno facía os deberes dos dous porque ela non era capaz (anulada no aspecto escolar), nas merendas o neno escollía e se lle daba a gana comía a del e parte da dela, a agresividade estaba permanentemente presente no seu trato,… Como medida conxunta decidiuse un cambio de clase e actualmente están no mesmo curso pero separados en clases diferentes, algo que foi primordial para a evolución curricular, socioemocional e persoal da nena. Estes hábitos de relación sexista persistían na súa casa, e só cando o rapaz era moi agresivo, eran reprendidass as súas actitudes por parte da familia directa e extensiva. Na actualidade, as pautas interiorizadas no entorno escolar e no Plan Comunitario, a súa evolución na etapa madurativa, e sobre todo os notables avances a nivel curricular da nena, fan que esta teña adquirido unha autoestima e un autoconcepto, que lle permiten enfrentarse en igualdade co seu irmán. A familia, sobre todo a súa nai, por ser a persoa de máis contacto co Plan, acompañou coa súa aceptación, as pautas de comportamento igualitario. A persoa de referencia que os ven traer e buscar sempre é a nai, aínda que a persoa que para eles ten o máximo respecto e a avoa paterna. 3) Neno procedente de familia “monomarental”. A única persoa de referencia é a súa

10

Cumprindo así cos obxectivos da Lei Orgánica 2/2006 de 6 de maio, de Educación (LOE) para o

alumnado de primaria e cos obxectivos de coeducación e transversalidade do IV Plan Municipal de

Igualdade do Concello de Vigo.

nai. O neno non manifestou actitudes reacias nen prexuízos cara as nenas, só no caso do fútbol (o seu deporte favorito), que lle costou moito ao principio compartir coas rapazas. 4) Nena de orixe colombiana, a persoa de referencia absoluta foi o seu pai durante case 2 anos. Reagrupada a nai, foi esta a que asumíu o coidado da nena (actualmente os conxugues non viven xuntos). A relación da nena cos e cas compañeiras, baséase fundamentalme na valoración que para ela ten o seu físico. 5) Irmáns de 6 e 8 anos. A nena acudiu ao programa nestas 3 últimas edicións e o seu irmán incorporouse este ano. A nena e a maior de tres irmáns e lévanse moi pouquiño tempo entre eles, sendo nenos os outros dous. No entorno familiar extenso asumíu o perfil de “princesita” debido en gran medida a súa pouca estatura e peso, na súa casa en cambio vése anulada en parte por unha banda, polas capacidades curriculares e de relación dun dos irmáns e, por outra, polos problemas de saúde e comportamento do máis pequeño. Esta diferencia de trato incide nos seus problemas de socialización cos/as seus/súas iguais e coas persoas adultas. O neno leva pouco tempo no programa, pero amosa unha linguaxe sexista e certas actitudes chamativas para a súa idade, a nai culpa disto ao exemplo que lle dan o seu pai e os seus tios todos varóns. A persoa de referencia é a nai, e nalgunha ocasión moi contada o pai viu a buscalos. 6) Neno de 7 anos, con dificultades de aprendizaxe asociadas ao autismo. Evidentes problemas de socialización debidos, en grande medida á falta de entornos favorables para a súa interactuación con iguais que poidan resolver o aillamento do neno, sobre todo no seu tempo de lecer e xogo. As persoas de referencia son a nai e pai, pero debido a que o pai traballa no mar, hai tempadas nas que a nai queda soa a cargo do rapaz. Manifesta barreiras de xénero tales como: compartir baños comúns, desenvolver tarefas comúns, xogos,… A súa nai verbaliza que ten moi marcados os esterotipos de xénero, debido a súa rixidez de pensamento (esto é de nenos, esto é de nenas). Cabe sinalar que nos escasos 3 meses que leva no programa, evidencia uns cambios de hábitos e actitudes notorios: pese a ser moi remiso, a usar o baño, según el destinado ás nenas, compartir xogo especialmente con algunha delas...

O gráfico que sigue mostra (de maneira aproximada) o impacto positivo

de utilizar a perspectiva de xénero transversalmente en calquera acción socioeducativa e socioemocional

0

2

4

6

8

10

12

14

16

2008-2009 2010-2011 2012

non xogan nenos-nenas

xogan nenos-nenas

realizan tarefas diferenciadamente

ralizan tarefas corresponsablemente

non usan linguaxe sexista

usan linguaxe sexista

Gráfico 16: Evolución dos/as nenos/as no valor da igualdade. Elaboración propia. 2012

7.3. AVALIACIÓN DESDE UNHA PERSPECTIVA LINGÜÍSTICO-CULTURAL11.

Logo de ter traballado durante mais de tres anos en favor de valorizar e

tentar contribuir na promoción do uso da língua galega en todos os ámbitos da vida diaria, cabe facer unha breve reflexión sobre aqueles aspectos que nos poden indicar se estamos a avanzar no camiño desexado.

De seguido imos reflectir algúns datos sobre os rapaces e rapazas participantes que poden resultar reveladores da súa evolución sociolingüística:

A lingua inicial dos e das menores do programa - é dicir, a transmisión lingüística que se realiza principalmente na casa e por parte da familia inmediata -, é prioritariamente o castelán e monolíngüe, polo que a situación de partida, dos nenos e nenas participantes, é claramente desfavorable, como se mostra no seguinte gráfico.

11

Ver apartado 7.1

17

9 9

15

910

4

2

1º-2º CICLO 3º CICLO entenden len escriben

TOTAL

3º CICLO

1º-2º CICLO

1

24

1

galego

castelán

outra

Lingua inicial

Gráfico 17: Lingua inicial menores. Elaboración propia.2012

Con respecto á competencia lingüística, trátase de coñecer cál é o grao de destreza á hora de utilizar o galego no que se consideran as catro destrezas básicas de calquera lingua: entendela, falala, escribila e lela.

Ademais, consideramos pertinente, tendo en conta a situación sociolingüística de partida, achegarnos á observación indirecta da competencia en galego desde a perspectiva do grao de dificultade que o manexo da lingua ten para os e as nenas destinatarias do programa. Todos os rapaces e rapazas, teñen dificultades para falar, ler e escribir em galego, mentres que, a medida que participan no programa con asiduidade, entenden o galego sen moitas dificultades.

O grao de dificultade, para falar a língua galega ven dado por

dúas variables que xá se reflectiron non gráficos: a língua inicial (“materna”) e a língua relacional.

O grao de dificultade á hora de entendelo, vai asociado á frecuencia do

uso pólos seus referentes socializadores (educadoras, mestras/es...)

Entenden, len e escriben galego

Gráfico 18: Competencia lingüística. Elaboración propia.2012

4

22

0

nunca

as veces

sempre

1

25

castelán

castelán

outra

Hai que ter sempre presente – mais aínda nun programa desta índole- que a letura e a escrita requiren dunha aprendizaxe consciente e sistematizada, dacordo coas etapas curriculares e coas competencias respectivas. É importante ter en conta, cara a unha analise realista dos datos, que os nenos e nenas que participan neste programa, teñen dificultades tamén na aprendizaxe da letura e escritura en castelán (a súa língua habitual). Esta dificultade, como e de supoñer, agrávase no caso da língua galega que nen sequera se utiliza nos propios centros educativos.

Os datos que reflicte o gráfico 18, son relativos, pois, a estas dificultades

e, polo tanto, débese entender que escriben e len mais ou menos ben correlativamente ao que escriben e len en castelán.

A realidade é teimuda, e pouco hai que engadir á alarmante cifra de nenos e nenas cuxa língua relacional (língua habitual e/ou língua vehicular) é o galego.

Lingua relacional

Gráfico 19: Lingua relacional menores. Elaboración propia. 2012

Se nos centramos na frecuencia do uso da língua galega, os resultados

non son moito mais optimistas; sobre todo se temos en conta que esta variable só podemos valorala dentro do marco do programa.

Frecuencia uso galego

Gráfico 20: Frecuencia no uso da lingua galega. Elaboración propia.2012

Se revisamos e analizamos os datos, semellaría que estamos ante unha batalla perdida:

O 93% dos nenos e nenas teñen o castelán como lingua inicial. Só 1 deles/as ten o Galego como lingua “materna”

O 41% do alumnado de 1º e 2º ciclo de primaria (6-8 anos) non é quen de ler en galego. O 59%, nesta mesma franxa de idade pode lelo pero con moita dificultade.

Só o 12% do alumnado entre 6 e 8 anos pode escribir en galego.

A lingua relacional da case totalidade de nenos e nenas que participan no programa é o castelán. A única nena que non se relaciona en castelán, faino noutro idioma (ewe).

As cifras cambian se nos centramos no 3º ciclo de primaria (9-12 anos)12:

O 100% dos nenos e nenas len o galego.

O 45% dos nenos e nenas escriben o galego. Desde logo os datos non parecen moi alentadores, sen embargo, se

temos en conta que o 100% do alumnado de 3º ciclo de primaria e o 90% de 1º e 2º ciclo, entenden o galego (pese a non ser a súa lingua inicial nen relacional) permítennos intuír que canto máis se utilice con eles e elas o galego en todas as intervencións e de maneira transversal en todas cantas actividades se realicen (xogos, saídas, actividades lúdicas…), mais poderemos avanzar, non só na comprensión, senón tamén no uso da lingua galega.

Mais aínda se introducimos a variable de valoración da lingua galega13. Neste punto, a nosa acción dinamizadora da lingua é fundamental por

canto as persoas de referencia( educadoras) para nenos e nenas - cuxo vínculo socioemocional con eles/as é moi forte-, utilizan e insisten no uso da lingua galega como lingua relacional en todo momento.

Os gráficos que seguen, dan conta da evolución que se percibe nos

nenos e nenas que participan no programa de maneira regular e contínua.

12

Hai que lembrar que os datos son moi relativos as propias capacidades lingüísticas dos rapaces e

rapazas do programa con respecto á lingua castelá. 13

Indicar, con referencia a esta variable, que xoga un papel importante o feito de que participen moitas

culturas con idiomas propios no programa (senegalesa, marroquí, gahnesa…), e que se reforce

positivamente esta interelación cultural.

0

5

10

15

20

25

2008-2009 2010-2011 2012

Usan o

galego

Non usan o

galego

usan o

galego con

frecuencia

usan o

galego as

veces

0

5

10

15

20

25

2008-2009 2010-2011 2012

valoran

positivame

nte

valoran

negativam

ente

Uso da lingua galega

Gráfico 21: Evolución no uso da lingua galega. Elaboración propia.2012

Valoración da lingua galega

Gráfico 22: Evolución na valoración da lingua galega. Elaboración propia.2012

Podemos concluír que, alomenos o primeiro paso está dado. Agora só nos

queda seguir traballando, e este mapa conceptual pode visualizar, ainda que de maneira esquemática, as liñas a seguir no noso traballo futuro.

NENAS/OS AFECTIVIDADE XOGOS

IDENTIDADE

ADULTOS/AS RESPECTO TRADICIÓNS SIMILITUDES

COÑECEMENTO IDENTIDADE

LINGUA

Mapa 1: O traballo sociolingüístico. Elaboración propia.2012

8. VALORACIÓN XERAL

A valoración xeral do desenvolvemento do programa nesta edición é singular xa que son variados os factores que a condicionan con respeto a anos anteriores.

Primeiramente, o momento social e económico que estamos a atravesar, incide directamente na situación socio-familiar da maioría dos/as rapaces e rapazas que acoden a un programa destas características. Esta edición foi complicada en moitos aspectos, pero os problemas económicos incidiron e agravaron notablemente a vida cotiá das familias destinatarias do programa.

En ocasións contextuais complexas como as que se viviron nesta edición

valorase que teñen maior importacia cuestións estructurais que funcionan na práctica positivamente de maneira transversal como:

1. A cohesión da equipa de traballo e a implicación educadoras-

plancomunitario porque posibilita o desenvolvemento práctico do programa;

2. As estratexias levadas a cabo no día a día que se trasladan de maneira cambiante (individualizadas e personalizadas) para que as técnicas empregadas faciliten a aparición e o mantemento das conductas dexesables.

3. O propiciar unha relación de confianza que serve de referencia para

todas as persoas que participan na actividade como os rapaces e rapazas, as súas familias, as educadoras de referencia e o propio PCT.

4. A realización de actividades complementarias (xogos populares, saída a Balaidos, saída á Madroa…) porque supoñen un forte elemento motivador para os nenos e nenas que participan no progama.

En definitiva, a nivel xeral podemos concluir que o inicio tardío do programa así como a situación de incertidume xerada e continuada tivo certo impacto no programa. Por unha banda, manifestouse negativamente como un pequeno retroceso, é dicir, un salto atrás na evolución do propio programa. Por outra banda, positivamente, xa que a repercusión sobre os e as participantes directos/as do programa foi moito menor da que cabía esperar. ( O noso próposito foi en todo momento manter a marxe aos/as nenos/as e as súas familias, desenvolvendo a actividade no día a día con total normalidade).

O papel que desenpeñaron os nenos, nenas e familias participantes foi fundamental no proceso continuado do programa, xa que foron os propios nenos e nenas que comenzaron o programa en edicións anteriores os que informaron, apoiaron e integraronn aos/ás novas participantes no proceso de aprendizaxe (normas, horarios), ao igual que o fixeron as súas respectivas familias coas novas unidades familiares. Polo tanto foron eles/as os/as que se convertiron en protagonistas e actores da súa propia evolución, fortalecendo e aportando un valor engadido ao programa (quizas o mais significativo) xa que se crea una mediación entre iguais que doutra maneira sería pouco probable que se establecera.

Os resultados, neste sentido, foron os esperados xa que o 100% dos/as participantes iniciaron un proceso de mellora no crecemento individual (escolar, afectivo e relacional), contribuíndo, en consecuencia, a unha mellor estruturación das relacións familiares, conseguindo un alto grao de satisfacción e implicación de todos/as os/as axentes que participaron en maior ou menor medida. E, por último, o 80% dos/as menores alcanzou moitos dos os obxectivos personalizados propostos e comezaron a normalizar os seus parámetros currculares, educativos e socio-emocionales.

Por outra banda, cumprironse (aínda que en menor medida que en edicións anteriores, tal e como xa expusemos con anterioridade) os criterios de calidade que vimos priorizando desde a primeira edición, PARTICIPACIÓN e COORDINACIÓN de todos/as os/as axentes implicados/as (familias, profesionais, servizos, admón..), como garantía de efectividade e eficiencia. Isto permitíu, por unha parte adecuar as accións aos fins e obxectivos do programa e, por outra, a optimización dos recursos utilizandoos correcta e equilibradamente e recurrindo á avaliación continua e informada como fórmula de mellora contínua.

8.1. Puntos fortes e puntos febles do programa.

Puntos fortes

A continuidade do programa. Aínda que tardíamente, o programa iníciase no mesmo punto no que se deixara a pasada edición.

Os elementos definitorios do programa como a metodoloxía, os criterios de traballo, o traballo en equipa, a coordinación, fan posible a resistencia do programa.

O coñecemento do programa, o afianzamento das relacións e apoio amosado polos Centros Educativos posilita que, a pesares das circunstancias, se realizara o proceso de derivacións e as xuntanzas con axilidade e eficacia facilitando e valorizando o traballo levado a cabo desde o Plan Comunitario.

A presenza parcial de rapaces/as de edicións anteriores facilita as novas incorporacións ao programa no total de destinatarios/as. O que posibilita a incorporación inmediata de hábitos, rutinas e normas consensuadas no programa para finalmente ser asimiladas e interiorizadas polo gran grupo.

Puntos Febles

A inestabilidade do programa repercute moitísimo no traballo a medio e longo prazo, non só directamente nas liñas de traballo das educadoras do Plan Comunitario, senón directamente nas decisións conxuntas con outros/as profesionais dos centros educativos, de intervencións familiares,…

A difícil situación económica e social da maioría das familias destinatarias do programa, facendo partícipes das diversas problemáticas derivadas desta situación aos seus/súas fillos/as pese a súa corta idade, o que lles ocasiona preocupacións e altibaixos nas conductas aos/ás máis pequenos/as e ás que evidentemente non saben como facerlle frente.

A complexidade e o aumento das dificultades do trato directo coas familias, nos casos nos que interveñen mas axentes socias (educadores/as familiares, psicologos/as, gabinetes pedagoxicos, etc…)

O retraso do inicio do programa dificulta os ritmos de traballo adquiridos en edicións anteriores, sobre todo cara as novas incorporacións. Xa que para aqueles/as que iniciaron o programa en novembro, a volta das vacacións de nadal supuxo voltar a comenzar.

O control e seguemento das fallas de asistencia, debe propiciar a asistencia continuada sen persistir as causas inxustificadas de asistencia ao programa.

Segue pendente o traballo no ritmo do gran grupo, habería que conseguir axilizar o tempo da merenda e das valoracións, para poder disfrutar de maior tempo de lecer.

8.2. Propostas de mellora contínua

Para presentar propostas fundamentadas e concretas de mellora, contouse coa intervención de todos/as os/as axentes implicados/as co fin de garantir a lexitimidade das propostas, baseándonos ademais nos resultados (cuantitativos e cualitativos) obtidos nas avaliacións.

As propostas foron relizadas metodolóxicamente en base a tres eixos:

Reafirmación de acertos, corrección de deficencias e formulación de novas iniciativas. Propostas:

O proceso evolutivo dos nenos e nenas non acaba no ano escolar, por iso é fundamental a continuidade para garantir a consecución dos obxectivos a medio e longo prazo. É indispensable neste tipo de programa, manter a súa continuidade e estabilidade, adaptándose ás datas do ano escolar.

Para poder corrixir a deficencia sofrida este ano e establecer coordinadamente as liñas, estratéxias e obxectivos personalizados de traballo, antes de comezar o programa e cumprilos respectando os ritmos evolutivos dos rapaces e rapazas.

A complementariedade do programa implica a participación de numerosos/as axentes sociais, pólo que non se pode entender sen a coordinación efectiva de todos eles/as, tentando superar obstáculos que teñen que ver mais con dinámicas estructurais dos servizos que coa propia evolución e tratamento dos casos. Este viña sendo un acerto metodolóxico en anos anteriores, que se debe retomar.

Deberíase establecer un protocolo de actuación en caso de faltas de asistencia continuadas, xa que en ocasións mantéñense no programa algúns nenos e/ou nenas sen que estean asistindo, ocupando prazas que puderan ser ocupadas por outros rapaces e rapazas.

Para sistematizar mellor o traballo cara ás xuntanzas de coordinación e á avaliación final, sería convinte contar cun diario de Campo no que se poidan anotar tanto as actividades diarias como as posibles incidencias.

É de suma importancia, realizar o campamento urbano como parte do programa. Viña sendo un acerto mais que confirmado en anos anteriores, xa que facilitaba a integración dos e das menores que participaban no programa e permitía a detección precoz de casos, reforzando a función preventiva do programa.

PROGRAMA INTEGRALPROGRAMA INTEGRAL PARA MULLERESPARA MULLERES ESTRANXEIRASESTRANXEIRAS

EEPROGRAMAPROGRAMA

INTERXERACIONAL-INTERXERACIONAL-INTERCULTURALINTERCULTURAL

INTRODUCCIÓN

As mulleres de orixe estranxeira, como tales, forman un grupo social que

posue unha especial dificultade á hora de integrarse, debido ás diferenzas culturais, ao idioma, e á desigualdade de oportunidades, mais aínda se intoducimos o enfoque de xénero.

Este programa, pretende incorporar á muller inmigrante á vida social do

barrio 1 a traverso da alfabetización e o aprendizaxe do castelán xa que, enténdese que a linguaxe é un pilar fundamental para que as persoas cheguen a desenvolverse coma seres sociais, e o coñecemento do mesmo idioma é, polo tanto, o primeiro paso para calquera intento de integración.

É así, que este programa establecese como unha acción positiva que pretende influir sobre o punto de partida das mulleres destinatarias, cumprindo con todas as características que se deben dar nunha acción deste tipo:

● É un programa colectivo, tratando de incidir sobre un grupo de mulleres e non sobre casos concretos

● É dinámico e flexible, xa que as medidas que se aplican poden ser variadas en función das necesidades do grupo ao que se aplican.

● É sistemático, xa que a consecución de obxectivos pode ser avaliado.

● É temporal, e finalizará cando se teña conseguido a igualdade real entre mulleres e homes. (alomenos, nese punto de partida)

Asemade, e, no convencemento que a integración abrangue aspectos moi diversos preténdeuse traballar en rede para conseguir unha perfecta coordinación entre os e as profesionais implicados/as cara ao seguimento e titorización do itinerario establecido para as mulleres que participaron no programa.

Ao mesmo tempo, non se nos escapa que a discriminación de xénero é

transversal a outro tipo de discriminacións, e polo tanto, as mulleres de orixe estranxeira poden, (e de certo así sucede), ser obxecto dunha múltiple discriminación (tal e como xa se concretou no programa presentado). Confiamos en que a memoria que se relata, dea conta, contrastadamente, de que esta é unha intervención que contribue a promover a igualdade entre mulleres e homes, porque ningunha intervención social é neutra en materia de xénero: ou contribue a promover a igualdade ou perpetúa a desigualdade.

1 Todo esto sen perder de vista a transversalidade, xa que esta proposta pretende a ensinanza do castelán

desde unha postura non sexista nen discriminatoria, é dicir, habilitando unha linguaxe igualitaria, tanto no material didáctico como nas interaccións e interelacións personais.

OBXECTIVOS

O programa que se presenta, contemplou no seu deseño 3 tipos de

obxectivos :

1. Obxectivos que contribuiran a contrarrestar a diferente situación entre mulleres e homes de orixe estranxeira.

2. Obxectivos orientados a atender as necesidades específicas das

mulleres de orixe estranxeira. 3. Obxectivos dirixidos a cambiar o contorno máis próximo da nosa

poboación destinataria.

Atendendo a estas liñas estratéxicas, os obxectivos marcados para o programa foron os que siguen:

OBXECTIVOS XERAIS

Visibilizar ás mulleres inmigrantes do barrio aumentando a súa

integración social. Dotar ás mulleres inmigrantes do barrio das competencias básicas de

lecto-escritura. Contribuir ó desenrrolo do Principio de Igualdade de Oportunidades a

través da acción positiva. Fomentar actitudes de tolerancia e adaptación mutua das comunidades

implicadas como forma activa de cumplimento do respeto á diversidade. Facilitar o proceso de integración de estes colectivos na nosa sociedade

mediante o aprendizaxe da lingua española. Fomentar a solidaridade.

OBXECTIVOS ESPECÍFICOS

Mellorar a formación integral das mulleres inmigrantes,

proporcionándolles aqueles coñecementos necesarios para desenvolverse no seu entorno vital.

Proporcionar ou mellorar a adquisición de destrezas comunicativas no contexto mais cercano (bus, rúa, mercado, centro saúde, veciñas...)

Cubrir a necesidade inmediata de aprender a lingua española e aqueles aspectos da nosa cultura que favorezan a súa integración.

Proporcionar a adquisición das técnicas instrumentais básicas en aquelas situacións de analfabetismo que puidéramos encontrar.

Detectar e traballar aspectos da linguaxe que supoñan cualquera tipo de discriminacion.

METODOLOXÍA

O principal principio metodolóxico no que se asenta o presente programa

é a participación activa das mulleres que asisten a actividade mediante a recollida sistemática das súas experiencias, opinións, etc.

Para isto, tiveronse en conta unha serie de principios psicopedagóxicos

que son:

A aprendizaxe, que se basea na idea de as persoas están en conti-nua evolución.

A acción auto- controlada, consistente en que as propias mulleres controlen parte da súa propia evolución e aprendizaxe.

A motivación do grupo, é interpersoal o que propicia e facilita a convivencia.

As accións abertas, e flexibles posibilitan a diversidade e a práctici-dade das actividades.

Sobre estes principios, a metodoloxía foi eminentemente participativa có fin de adecuar a intervención ás características persoais das participantes ao tempo que permitia a reformulación e adaptación continua das actividades.

A equipa de profesionais foi referente da actividade, en coordinación contínua coa responsable do Equipo Técnico do Plan Comunitario de Teis, promovendo cara ás mulleres un clima cálido de confianza e distensión, onde poideran ser protagonistas do seu espazo. Esto facilitou que as actividades realizadas propiciaran en todo momento a participación activa, a convivencia, a cooperación e a igualdade tanto de maneira horizontal (entre o grupo de iguais) como de maneira vertical (coa equipa de referencia).

Para impartir eficazmente os contidos que se axeitaran as necesidades educativas específicas das participantes do programa, subdividíuse o grupo en tres subgrupos segundo niveis de aprendizaxe:

● Nivel 1: mulleres sen alfabetizar e/ou que non saben ler nen escribir tampouco no seu idioma primario. (Correspóndese co 1º ciclo de primaria)

● Nivel intermedio: mulleres que saben ler e escribir no seu idioma e/ou no idioma castelán pero que non acadaron a lectoescritura comprensiva. (Correspóndese co 2º ciclo de primaria)

● Nivel 2: mulleres que saben ler e escribir e que comprenden o idioma castelán, pero que non o falan con soltura por descoñecemento da gramática e insuficiente vocabulario. (Correspóndese con 6º primaria-1º de ESO)

Como método de aprendizaxe para a consecución do obxectivo “académico”, utilizáronse fundamentalmente:

3. “Ven a leer”, nos seus niveis 1, 2 e 3. Cos caderniños adaptados a unha linguaxe máis igualitaria

7

7

1

5

1 1

PAIS DE PROCEDENCIA

SENEGAL

MARROCOS

GHANA

RUMANÍA

COLOMBIA

EL AYUUN

4. fichas de “español para extranjeros” de FOREM 5. Métodos audiovisuais de elaboración propia. 6. Fichas e follas de traballo de elaboración propia

Tal e como xa se fixera no ano anterior, a división en grupos por niveis permitíu complementar, a aprendizaxe de lecto-escritura e comprensión con espazos de aprendizaxe funcional do idioma e de acercamento á linguaxe que lles permita desenvolverse ás mulleres na súa vida cotiá.

Cara a supervisión de casos, como método de traballo para un seguemento óptimo daqueles casos que o precisaron, estableceronse fichas de campo, informes, certificacións e reunións periódicas cos e cas profesionais de referencia.

En definitiva, coa metodoloxía utilizada pretendeuse atender as necesidades prácticas das mulleres participantes (directamente relacionadas coas súas necesidades básicas e cos seus roles sociales), condición indispensable para afrontar (como obxectivo finalista) as necesidades estrátéxicas que teñen que ver coas relacions de poder e a distribución de responsabilidade entre sexos.

POBOACIÓN DESTINATARIA

Mulleres de orixe estranxeira que residen no barrio de Teis

USUARIAS DO PROGRAMA

Pasaron polo programa un total de 22 mulleres inmigrantes residentes no barrio de Teis

Grafico nº 1. Elaboración propia.Plan Comunitario de Teis.2012

5

31

5

1

C/ RESP. FAMILIARES POR PROCEDENCIA

SENEGAL

MARROCOS

GHANA

RUMANIA

COLOMBIA

20

15

5

RESPONSBILIDADES FAMILIARES

TOTAL

C.RESP.FAMILIARES

S.RESP.FAMILIARES

1

4

S /RESP. FAMILIARES POR PROCEDENCIA

SENEGAL

MARROCOS



Grafico nº 4. Elaboración propia.Plan Comuniatrio de Teis.2012

RECURSOS

PERSOAIS: 2 profesoras voluntarias de Cáritas, 1 asesor pedagógo e

profesor, e 1 técnica do P.C.T

8

8

1

23

PRODEDENCIA DAS DERIVACIÓNS

U.T.S

CONTINUIDADE

CÁRITAS

EQ.INFANCIA/FAMILIA

OUTROS

MATERIAIS: libriños de alfabetización, fichas adaptadas, material de

oficina, folios, cds, fotocopias, tizas, ordenador portátil,....

LOCALIZACIÓN

IB A Guía. Teis-Vigo2

TEMPORALIZACIÓN

Establecéuse unha temporalización coincidente có ano escolar (04 outubro 2011- 22 xuño 2012)3.

HORARIO

Martes e xoves de 16.30 a 18.30hrs.

INSCRIPCIÓNS/DERIVACIÓNS

Polas dificultades que supón un programa así formulado, fíxose imprescindible a estreita colaboración cos servizos de atención primaria e outros servizos de acción social do barrio.

As inscripcións/derivacións realizaronse desde o diferentes servizos e profesionais do barrio a traverso da técnica do Plan Comunitario de Teis coa finalidade de centralizar as demandas e incorporar axeitadamente as persoas derivadas.

Gafico nº 5. Elaboración propia. Plan Comunitario de Teis.2012

2Facilitando o coñecemento dos recursos educativos e comunitarios, por parte das mulleres participantes.

3 A pesares de que o convenio base desta memoria comprende só as actividades de 2012.

12 10 12 13 1417 16 15

3 8 10 15 17 22 24 29

ASISTENCIA EN NOVEMBRO

1417

14 1512

913

6 11 13 18 20 25 27

ASISTENCIA EN OUTUBRO

11 1012

14

1 13 15 20

ASISTENCIA EN DECEMBRO

ASISTENCIA

As incorporacións ao programa foi progresiva, comezando xa con 17 participantes en outubro, e poco a pouco chegóuse ata 22 en xaneiro, das que asistiron regularmente ata o remate do curso 19 das participantes.

A asistencia ás clases, nesta edición foi bastante regular pese as dificultades iniciais.

Os gráficos que siguen, amosan a regularidade das asistencias:

XORNADAS

XORNADAS

XORNADAS

15 14 15 15 14 1217

2 7 9 14 16 23 28

ASISTENCIA EN FEBREIRO

16 14 16 15 15 1316 15

1 6 8 13 15 20 22 27

ASISTENCIA EN MARZO

1012

14 14 1411

10 12 17 19 24 26

ASISTENCIA EN ABRIL

XORNADAS

XORNADAS

XORNADAS

XORNADAS

1310

14 14 1215 15

10 12 17 19 24 26 31

ASISTENCIA EN XANEIRO

14

14

12

14

14

16

13

11

10

14

10

12

13

15

14

12

10

11

outubro

novembro

decembro

xaneiro

febreiro

marzo

abril

maio

xuño

xoves

martes

XORNADAS

XORNADAS

Gráficos 6-14. Asistencias. Elaboración propia 2012

Gráfico nº 15. Elaboración propia.Plan Comunitario de Teis. 2012

Os datos que reflicten os gráficos anteriores dan conta da relativa regularidade das asistencias, xa que se analizamos os datos o promedio de asistencia diaria é de 14 mulleres aprox, o que supón un 75% do total (19 mulleres), o que indica un alto nivel de asistencia diaria. Mais aínda se

11 10 11 12 119

5

13

3 8 10 15 22 24 29 31

ASISTENCIA EN MAIO

13 1310

15

85

5 7 12 14 19 21

ASISTENCIA EN XUÑO

MEDIA DE ASISTENCIAS

comparamos os datos con edicións anteriores nos que non superaba o 50%. Esto é debido por unha banda, ao cambio nos días de realización das actividades, que pasaron de realizarse os luns e mércores a realizarse martes e xoves, o que facilitou que aquelas mulleres que non estaban a asistir os luns (día coincidente con recollida de alimentos nas entidades sociais) puderan facelo sen problemas os martes; Por outra banda, á toma de conciencia, por parte das usuarias que xa asistirán en edicións anteriores, da importancia de asistir regularmente para acadar os obxectivos acádemicos pretendidos por elas.

Son varios as causaas que incidiron directamente na regularidade das asistencias. Entre elas destacan:

Causas asociadas ao xénero:

o Abandono do programa: tres das mulleres abandonan o programa e todas elas por causas relativas a roles de xenero: 1 vitima de violencia de xénero, 1 por embarazo, 1 situación conflictiva da muller no entorno familiar

o Baixa ou escasa asistencia, por adicadar ese tempo as tarefas reproductivas (embarazo e/ou coidado da familia)

Causas asociadas á cultura de orixe:

o Iregularidade ou baixa asistencia, en días sinalados con festas culturais e relixiosas dos seus paixes de orixe

Causas derivadas da situación socioeconómica:

o Irregularidade ou baixa asistencia, nos meses que o bo tempo lles permite axudar á economía familiar realizando terefas productivas fóra do fogar (acuden a Samil para realizar traballos de perruquería e comercio de venta ambulante).

ACTIVIDADES

Clases de alfabetización e coñecemento do idioma castelán.

Dinámicas de comunicación e perspectiva de xénero.

Dinámicas de coñecemento e valorización da lingua galega e outras linguas da cidade.

Saidas de acompañamento e reforzo.

Xuntanzas de coordinación e seguimento de itinerarios.

Elaboración de fichas e adaptacción de material didáctico.

Atención ás/aos menores: O Programa de Alfabetización compleméntase, cara a atender o principio de conciliación, cun proxecto interxeracional e intercultural en colaboración co Centro de Día Atalia....

AVALIACIÓN

Para as avaliacións utilizaronse como instrumentos: observación activa, fichas de campo, fichas realizadas, probas orais e escritas, escalas de valoración...

I: Avaliación inicial: por medio da observación directa da equipa de

educadoras/es, cubrindo unha ficha de campo, e contrastación dos puntos de vista e observacións recollidas e as/os profesionais de referencia, no caso das persoas derivadas doutros servizos.

A maioría das alumnas, estaban alfabetizadas, ben no seu idioma, ben no idioma cooficial do seu pais de orixe. Significativamente, este ano, tres delas descoñecían totalmente as grafías. Sen embargo, utilizouse o mesmo método de alfabetización con todas elas por decisión do pedagogo asesor

II: Avaliación continua: realizouse, non sen dificultade, reunións e contactos periódicos co fin de analizar a evolución de cada muller participante, polo que a solución aos problemas que ían xurdindo ían resolvendose case inmediatamente.4

III: Avaliación final: ao remate do ano escolar (coincidindo coa última semana de xuño) a equipa reuníuse para comprobar en que medida evolucionaran as participantes, e de que xeito se cumpriron os obxetivos previstos.

III.1: Avaliación de obxectivos:

1. Visibilizar ás mulleres inmigrantes do barrio aumentando a súa integración social. Acadado de maneira moi satisfactoria.

2. Dotar ás mulleres inmigrantes do barrio das competencias básicas de lecto-escritura. Acadado parcialmente.

3. Contribuir ó desenvolvemento do Principio de Igualdade de Oportunidades a través da acción positiva. Acadado de maneira moi satisfactoria.

4. Fomentar actitudes de tolerancia e adaptación mutua das comunidades implicadas como forma activa de cumplimento do respeto á diversidade. Acadado de maneira moi satisfactoria.

4Este ano, emitíronse, en algúns dos casos, certificados de asistencia e valoración final que foron remitidos ás

súas traballadoras sociais de referencia para que puderan ser tidos en conta dentro dunha intervención social

integral,, se as profesionais de referencia o consideraban.

5. Facilitar o proceso de integración deste colectivo na nosa sociedade mediante o aprendizaxe da lingua española.Acadado parcialmente.

6. Fomentar a solidaridade. Acadado de maneira óptima5.

7. Mellorar a formación integral das mujeres inmigrantes, proporcionándolles aqueles coñecementos necesarios para desenvolverse no seu entorno vital. Acadado de maneira satisfactoria.

8. Proporcionar ou mellorar a adquisición de destrezas comunicativas no contexto mais cercano (bus, rúa, mercado, centro saúde, veciñas...). Acadado de maneira suficiente.

9. Cubrir a necesidade inmediata de aprender a lingua española e aqueles aspectos da nosa cultura que favorezan a súa integración. Acadado de maneira suficiente.

10. Proporcionar a adquisición das técnicas instrumentais básicas en aquelas situacións de analfabetismo que puidéramos encontrar. Acadado de maneira satisfactoria.

11. Detectar e traballar aspectos da linguaxe que supoñan cualquera tipo de discriminacion. Acadado de maneira satisfactoria.

III.2: Avaliación de contidos: Seguindo unha escala de avaliación de necesidades educativas especiais, que se adapta perfectamente ás necesidades educativas específicas das participantes do programa, a valoración queda como sigue:

NIVEL 1 NIVEL

INTERMEDIO

NIVEL 2

ACADADO 2 2 7

EN PROCESO 6 2 1

NON ACADADO 2

TOTAL 10 4 8

Tal e como se desprende dos datos o 50% do total acadaron con éxito a aprendizaxe de contidos nos distintos niveis e o 48% siguen en proceso. Somentes 2 das mulleres non acadaron os obxectivos: 1 por abandono do programa e 1 por dificultades de aprendizaxe derivadas por unha parte de non estar alfabetizada no seu idioma de orixe e, por outra parte, pola súa avanzada idade (62 anos).

5Tanto polo que concirrne aos profesionais voluntarios de Cáritas, como polos recursos e institucións

implicadas, que permitiron o desenvolvemento óptimo dun programa destas características.

Malia que pudera parecer, comparativamente con edicións anteriores, que se produce un menor número de éxitos, se analizamos os datos relativos ás alumnas aparecen tres cuestions a ter en conta e que non son banais:

Incremento no número de mulleres participantes e que se incorporan no nivel 1 que son as qque presentan maior dificultade por estar na parte inicial do proceso educativo.

Elevado número de mulleres que pasaron do nivel intermedio ao nivel 2 nesta edición, o que da conta do esforzo e motivación para o aprendizaxe e marca unha pauta de continua e progresiva evolución.

Elevado número de mulleres cuxo proceso de aprendizaxe marca unha evolución constante e exitosa.

III.3: Avaliación de actividades:

Alfabetización e coñecemento do idioma castelán. O resultado desta actividade é satisfactorio segundo se detalla no punto anterior, pese a que todos e todas as implicadas coincidimos en que sería moi positivo que se pudera impartir un día mais de clases á semana.

Dinámicas de comunicación e perspectiva de xénero. Foron fundamentais para a consecución dos obxectivos xa que posibilitaron a intervención das participantes en igualdade, como única maneira metodolóxicamente valida para coñecer, valorar e atender as necesidades específicas deste grupo de mulleres.

Dinámicas de coñecemento e valorización da lingua galega e outras linguas da cidade. Nesta edición, dadas as dificultades, por falta de tempo (supeditado sempre aos ritmos de tramitación administrativa) para coordinarnos co servizo de Normalización lingüística do concello, e poder realizar actividades conxuntas, adicamos os nosos esforzos a elaborar material de traballo cuxan indicacións estiveran redatadas en castelán e en galego para que as alumnas puderan ler e traducir (o que presupón a comprensión) o contido.

Saidas de acompañamento e reforzo. A relación de confianza que se establece desde este programa é un dos logros mais importantes do mesmo, xa que permite que a mulleres soliciten e demanden de maneira expresa o acompañamento de reforzo necesario para que adquiran a suficiente seguridade en sí mesmas e poidan, no sucesivo, desenvolverse de maneira autónoma nas actividades da vida cotiá fora do fogar.

Xuntanzas de coordinación e seguimento de itinerarios. Os contactos cos e coas profesionais foi continuo e directo, como non podería ser doutra maneira, dadas as peculiaridades do programa. O perfil das mulleres participantes, as súas características persoais, as súas necesidades, as súas demandas, o seu illamento social obligan á coordinación sistemática e casi diaria en aras dun seguimento exhaustívo en beneficio das intervencións, conferindolles a integralidade

necesaría para que non sexan un mero control de realización de tarefas e actividades.

Elaboración de fichas e adaptacción de material didáctico. A utilización das fichas e o material adaptado, posibilitou a atención á diversidade dos niveis, facilitando a mellora na xestión dos escasos recursos persoais, Elaboraronse fichas, bilingües, adpatadas ao nivel de aprendizaxe. As fichas forn utilizadas, únicamente, nos niveis intermedio e nivel 2. O grao de aceptación das alumnas foi excelente, xa que compaxinaron contidos de matemáticas e lingua española de maneira alternativa por semanas, evitando a monotonía e favorecendo a motivación individual e grupal.

Atención ás/aos menores: O Programa de Alfabetización compleméntase, cara a atender o principio de conciliación, cun proxecto interxeracional e intercultural en colaboración co Centro de Día Atalia.

CONCLUSIÓNS

As peculiaridades dun programa integral estructurado, permite ademais realizar unha valoración da propia evolución durante o proceso das mulleres que participan. Neste senso cabe definir, prioritariamente, tres áreas de valoración:6

ALFABETIZACIÓN/COÑECEMENTO DO IDIOMA CASTELÁN: A

evolución nesta área das mulleres participantes no programa foi, en algúns dos casos, superior as espectativas iniciais, xa que lograron, non somentes recoñecer á perfección o alfabeto castelán, senon numerosos avances na lectura mecánica e comprensiva, mellorarndo significativamente as súas habilidades comunicativas. Non se avalian só contidos de lingua española, senon tamén de matemáticas, sendo significativa a adquisición das bases instrumentais, na área matemática, no referente á numeración, sumas, restas, multiplicacións e seriacións (nivel intermedio) e decimais: sumas, restas, multiplicacións, divisións e problemas (nivel 2).

6Só se definen estas áreas, por ser as máis significativas.

Cabería facer un apéndice nesta área, para que inclúa, ademáis, a valorización do idioma galego, xa que neste ano, dentro das actividades, nas fichas de traballo, introducíuse o uso do galego como lingua propia da nosa cultura. (fichas bilingües). Comezase así a iniciación ao coñecemento da cultura galega a traves da lingua oral do profesorado e do empleo de material didáctico que se adaptou en ambos os dous idiomas (castelán e galego).

INTEGRACIÓN NO CONTORNO: Desde o inicio do programa, en Outubro de 2011, as mulleres foron adquirindo soltura e destreza comuicativa, o que permitíu a súa paulatina interelación co seu contorno máis próximo. Gradualmente foron quen de establecer contacto en primeiro lugar, entre elas, malia ser de paises e culturas tan diferentes; en segundo lugar, co persoal, tanto do Instituto coma o do Centro de Día onde deixaban aos seus fillos e fillas; e, por último cos recursos aos que as fomos achegandoas nos acompañamentos.7 Coa axuda das propias compañeiras que xa tiñan participado na edición anterior, algunhas das mulleres xa realizaron moitas xestións da súa vida fóra do seu entorno familiar por elas mesmas, o que nos reafirma na convicción de que esté é un programa imprescindible cara a conquerir a integración real da poboación estranxeira feminina no barrio.

VALORES DE IGUALDADE ENTRE XÉNEROS: Foron moitas as accións e actividades encamiñadas a inculcar e reforzar esta área de traballo. Malia ser moito o camiño por percorrer, considerase que a lenta, pero continuada, progresión cara a igualdade é en algunhas das mulleres participantes no programa, un camiño sen retorno. A continuación imos detallar algúns dos avances que avalan esta afirmación:

O mero feito de acudir a un espazo fóra do entorno doméstico e para unha acción que non está relacionada co mesmo. Neste espazo elas son as únicas protagonistas, deixando de lado, nesas curtas 2 horas, o seu rol socio familiar e cultural. Mentres están na aula, son un grupo de alumnas que establecen relacións interpersoais igualitaria que lles permiten fixar o seu propio autoconcepto o que revirte nunha mellora indiscutible da súa autoestima.

Todo o anterior non podería producirse se non se lle ofrecerá poder deixar aos seus fillos e fillas atendidas. Esto poderíase considerar só un acto de conciliación sen máis, o que comportaría un acerto únicamente programático. Porén o mais significativo é que, se ben inicialmente era así, co paso do tempo convertíuse nun indicador a maiores do avance conseguido, xa

7 Acompañamentos, especialmente a centro de saúde relativas a cuestións directamente relacionadas co

ámbito das súa vida reproductiva: seguimento e control de embarazo, seguimento e control de neonatos,

consultas en planificación familiar.

que o feito de que os cativos e cativas estuberan atendidos por xente descoñecida para elas, nun espazo diferente e coa participación de homes ao seu coidado, implicaba un cambio importantísimo no seu imaxinario como muleres, esposas e nais.

Pese a ser un programa no que só se permite a participación de mulleres, a presencia do xénero masculino no profesorado posibilitou unha percepción menos segregadora das posibles relación entre xéneros. É dicir, creouse un clima de confianza suficiente para que as mulleres se sentiran cómodas na súa relación co profesor e coa profesora, idependentemente do seu sexo. Esto da mostra dun cambio importante no punto de partida.

Nos contidos transversais tales como aspectos de saúde, planificación familiar, distribución de tarefas domésticas, espectativas e posibilidades laborais, etc., tamén se percibiron cambios significativos, xa que foron as propias mulleres quenes demandaron profundizar nestes contidos, moitos deles enmarcados no ámbito productivo (búsqueda de emprego, carnet de conducir, habilidades prelaborais, habilidades instrumentais para a axuda na domicilio…). Destacar que o traballo continuado, o grao de confianza adquirido; as melloras no ámbito do autoconcepto; o afianzamento da propia imaxe persoal e coñecemento de necesidades asociadas ao xénero, fixeron posible, e propiciaron, as demandas relativas á organización e planificación familiar e, por ende, a toma de decisións relativas ao seu corpo e á súa identidade como persoas individuais. As demandas neste ámbito, foron paulativamente en aumento, e obtiveron resposta a traverso de acompañamentos ao C.O.F, nun principio levados a cabo pola coordinadora do Plan Comunitario, e que logo foron abordados con solidaridade e compañeirismo, polas propias mulleres xa coñecedoras do recurso e das vantaxes de ter acudido.

É así, que que van adquirindo, sen ser plenamente conscientes, o “empoderamento” necesario, primeiro na toma de decisións que lle competen e segundo, coma portadoras de información cara ás súas iguais e ao seu núcleo familiar, xa que, na maioría dos casos, o contorno familiar masculino das alumnas, entérase a través das mulleres que participan no programa, de ofertas e convocatorias, actividades...do seu interese. En definitiva, cremos que o programa consigue satisfacer as necesidades prácticas (aumento da cualificación, mellora da saúde, atención socio comunitaria…) das mulleres de oríxe estranxeira que asisten as clases xa que se facilita o seu acceso aos recursos e servizos e se intervén de maneira indirecta sobre os estereotipos e roles de xénero impostos polas súas culturas de procedencia en base a lograr un maior equilibrio nas súas relación de xénero.

IINNTTRROODDUUCCCCIIÓÓNN

Este programa xurde da necesidade de reforzar a conciliación do programa de mulleres, atendendo de aos seus filos e fillas. O obxetivo, ademáis de permitir a conciliación, reforzar a integración dos nenos e nenas xunto co colectivo da treceira idade, veciños de Teis, tentando, ao mesmo tempo que as persoas maiores participen activamente na vida do barrio e os nenos coñezan mellor esa realidade.

OOBBXXEECCTTIIVVOOSS

Conciliar vida sociolaboral e familiar das mulleres de orixe estranxeira participantes no programa de alfabetización.

Traballar valores socioculturais, derivados da relación entre persoas de diferentes idades e culturas, baixo unha perspectiva transversal .

Crear contextos motivadores que propicien actitudes participativas, activas e de desenvolvemento persoal.

Crear un espazo de interrelación regular entre os /as usuarios/as do centro de día e os nenos/as , fillos/as de mulleres inmigrantes que residen no barrio.

Contribuir ao desenvolvemento comunitario do barrio.

PPEERRSSOOAASS DDEESSTTIINNAATTAARRIIAASS

O programa vai destinado tanto aos fillos e fillas de mulleres estranxeiras, cuxas nais participan no programa de alfabetización, con idades comprendidas entre 0- 12 anos de moi distintas nacionalidades, como para as persoas maiores do centro de día. As caracteristicas específicas dos nenos/as son moi variadas por cuestiós das diferentes idades, nacionalidades, idiomas, culturas, etc... aínda que,en xeral, todos/as se amosaron moi participativos/as implicandose nas dinámicas propias dun programa deste tipo.

PPEERRSSOOAASS UUSSUUAARRIIAASS

Pasaron pólo programa 11 nenos e nenas, entre 0-12 anos, fillos e fillas das mulleres participantes no programa de alfabetización e persoas maiores usuarias do Centro de Día Atalaia:

8

11

1

PAIS DE PROCEDENCIA

MARROCOS

SENEGAL

RUMANÍA

COLOMBIA

PARTICIPANTES

11

3

8 TOTAL

NENAS

NENOS

6

6

8

7

6

11

5

4

5

6

7

7

5

7

8

4

5

5

outubro

novembro

decembro

xaneiro

febreiro

marzo

abril

maio

xuño

xoves

martes

Grafico nº 1. Elaboración propia. Plan Comunitario de Teis.2012

PARTICIPANTES DESAGREGADOS POR SEXO

Grafico nº 2. Elaboración propia. Plan Comunitario de Teis.2012

AASSIISSTTEENNCCIIAA

O número de nenos/as asistentes varíou moito ao tempo que a súa regularidade: oscilou entre 2 e 11 segundo días e meses. A media diaria de asistencia correspóndese coa media de asistencia das súas nais.

Grafico nº 3. Elaboración propia. Plan Comunitario de Teis. 2012

UUBBIICCAACCIIOONN

Centro de Día de Maiores “Atalaia” ubicado na rúa Dona Fermina 9 , Teis.

TTEEMMPPOORRAALLIIZZAACCIIÓÓNN

O programa realizouse durante o periodo do ano escolar 2011-2012 (outubro-xuño), en horario de tarde os luns e os mercores de 16:30 h a 19:00 h., estructurandose como sigue:

HORARIO ACTIVIDADE

16:15- 16:30 chegada dos nenos e nenas.

16:30- 17:00 xogos / obradoiros/dinámicas.

17:00- 17:30 merenda.

17:30- 18:30 Xogos de distensión e dinámicas de grupo

18:30-19.00 recollida dos e das nenas polas súas nais

.

MMEETTOODDOOLLOOXXÍÍAA

A metodoloxía utilizada para ámbos os dous colectivos foi de carácter activo-participativo co fín de conquerir a interacción a través dunha actividade físico-mental e desde unha pedagoxia ludico- educativa para a aprehensión de valores de convivencia a partires de multiples xogos, obradoiros e dinámicas. Nesta nova edición, cara á efectividade do desenvolvemento do programa e a facilitación da interación, as actividades estructuránronse en dous grupos por idades para a primeira franxa horaria:

Grupo de peques: nenos e nenas de 0-3 anos Grupo de maiores: maiores e nenos/as de 4-12 anos

Obradoiros e dinámicas realizadas: Programación de actividades regulares conxuntas entre os nenos/as de

orixe estranxeira e as persoas maiores usuarias do centro de día, dúas tardes por semana:

Celebración das festas tradicionais propias das culturas das persoas participantes (música, gastronomía, vestimentas, tradicións, etc.), con especial énfasis nas da nosa cultura propia:a galega.

Celebración Fin de curso.

AACCTTIIVVIIDDAADDEESS

Desde o programa considerase que tanto nenos/as como maiores deben ser participes activos para logra-la integración. Por isto as situacions buscadas tratan de que ámbolos dous colectivos interactúen realizando actividades tales como:

Contacontos: as persoas maiores contaronlle aos e ás nenas contos tradicionais que estes escoitaron con moita atención e incluso fixeron as suas propias aportacións. Noutras ocasións as peroas maiores léronlle aos e ás cativas contos individualmente adaptados as súas idades.

Pasar tempo xuntas resulta moi enriquecedor para ambos os dous colectivos, pasando agradables momentos de distensión falando das súas cousas cotiás , como lles vai os rapaces/as no colexio, cuestións sobre a familia e os seus amigos e amigas… os nenos/as contan as historias entusiasmados e os/as maiores non paran de preguntar e compartir emocións.

Xogos de mesa: As persoas maiores aprenderon aos nenos e nenas xogos tradicionais coma parchis, oca ou dominó.

Puzzles: de poucas pezas e realización moi sinxela foron

acollidos con gran aceptación axudando a todos e todas as participantes nas súas capacidades cognitivas, de percepción e desenvolvemento e mobilidade fina.

Pintura: as nenas e os nenos son axudadas/os polas persoas maiores a pintar (xeralmente con ceras) debuxos preseleccionados de moi diferentes tematicas.

Obradoiros: Destacar o obradoiro de cociña intercultural, na

que as persoas maiores realizaron diferentes postres tradicionais galegos e as nenas e nenos elaboraron unas pizzas (supervisadas/os por un dos monitores de orixe italiana) caseiras que resultaron unha merenda sabrosa e especial.

Xogos varios: en momentos de distensión, utilizaronse xogos variados, tentando en todo momento eliminar o carácter sexista dos mesmos.

Dinámicas de grupo: dinámicas de distensión encamiñadas a crear un bo ambiente e fomentar a relación igualitaria entre os grupos.

Merenda: actividade imprescindible no trancurso de cada tarde; as persoas maiores axudan ás pequenas e pequenos a lavar as máns e estas/es encarganse de poñer a mesa; foméntase, asi, a corresponsabilidade nas tarefas e todos/as parecen disfrutar desta actividade.

Celebración de festas populares:

Magosto: Celebrouse entre todos e todas unha festa na que se asaron as castañas típicas do magosto para continuar con un baile intercultural e interxeracional que gustou a nenos/as, mulleres e maiores.

Entroido: obradoiros de confección de caretas entre todas as persoas participantes no programa. Ademáis os e as mais cativas escoitaron o conto da castaña os rapaces e rapazas do grupo de 5-12 anos.

Maios: A festa do maios é unha celebración que require unha serie de actividades preparatorias, máis aínda neste programa que precisa de achegar e facer comprender a todas e todos os participantes (de tan diferentes culturas e realidades) o

sentido da mesma. Para elo, foron varias as actividades que se realizaron como preparativo para a festa propiamente dita:

• Teatro de monicreques: realizado polos cativos e cativas, que se encargaron de representar o conto da primavera aos e ás maioreses que se convertiron nun público completamente entregado.

• Confeción dos Maios: actividade comezada na edición anterior e na que este ano non puderon participar as mulleres.

Horta ecolóxica: A finais do ano escolar (xuño) xa se puderon

degustar os productos ecolóxicos da pequena prantación que compartiron nenos/as e maiores, (pementos, tomates, leituga, xudías...)

Celebración fin de curso: a finais de xuño, celebrouse a entrega de diplomas de asistencia ás 19 mulleres que remataron o curso con éxito. Para o evento, preparause unha pequena festa no Centro de Día, aproveitando a ocasión para que tanto mulleres, nenos e nenas e persoas maiores puderan compartir a alegría da entrega e fortalecer o lazos creados durante o ano.

RREECCUURRSSOOSS

Recursos humanos: 1 Responsable do Plan Comunitario de Teis. 1 Responsable do Centro de Día “Atalaia” 1 Traballadora do centro de día “Atalaia”. 2 Alumnos en prácticas de Educación Social (no Plan Comunitario de Teis). Recursos materiais:

Xogos de mesa (parchis, oca, cartas, dominó.) e Xoguetes adaptados a moi distintas idades.

Material funxible para manualidades (debuxos, plantillas, pinturas,

pinceis, tesoiras, pegamento…) Material non funxible: balóns, aros....

AAVVAALLIIAACCIIOONN

AAvvaalliiaacciióónn ddee oobbxxeeccttiivvooss

o Conciliar vida sociolaboral e familiar. Acadado de maneira óptima

o Traballar valores socioculturais, derivados da relación entre persoas

de diferentes idades e culturas, baixo unha perspectiva transversal. Acadado de maneira moi satisfactoria

o Crear contextos motivadores que propicien actitudes igualitarias,

participativas, activas de desenvolvemento persoal tanto dos nenos/as como dos/as maiores.Acadado de maneira moi satisfactoria.

o Crear un espazo de interrelación regular entre os /as usuarios/as do

centro de día e os nenos/as , fillos/as de mulleres inmigrantes que residen no barrio. Acadado de maneira óptima.

o Contribuir ao desenvolvemento comunitario do barrio ao que

pertence o centro de día. Acadado de maneira moi satisfactoria.

o Visibilizar e poñer en valor a importancia da convivencia entre culturas e xeneracións. Acadado de maneira moi satisfactoria.

CCOONNCCLLUUSSIIÓÓNNSS

Solventadas as dificultades metodolóxicas propias dun programa que busca a globalidade e a integralidade nas accións, pódese concluir que os resultados obtidos cubren amplamente as espectativas xa que, tras tres anos de funcionamiento, é un programa cun alto recoñecemento no barrio ( incluíndo profesionais dos servizos e familiares dos usuarios/as do Centro de Día), cuns elevados índices de participación e cun alto grao de satisfacción entre todas as persoas implicados (maiores, mulleres, nenos/as e traballadores/as de ambas as dúas institucións).

Pese a todo, sería convinte reformular algunhas cuestións técnicas cara a

poder abordar as dificultades sen que repercuta na calidade do programa. Cabería valorar a posible contratación dunha persoa profesional para atender adecuadamente aos grupos, encamiñandonse sempre cara a unha maior e

mellor interelación e integración dos colectivos aos que vai dirixido o programa, aumentando a súa participación activa e socializadora.

Para finalizar sería pertinente facer unha valoración conxunta de ambas as dúas actividades (alfabetización e interculturalidade-interxeneracionalidade) baseada nos puntos fortes e puntos febles do mesmo:

FORTALEZAS DEBILIDADES

A organización en paralelo das dúas actividades propicia o funcionamento unitario da acción

Diferenzas nos ritmos do funcionamento das diferentes institucións (Instituto, Centro de día)

Os criterios de traballo son compartidos polas diferentes equipas de traballo: Profesorado, comité técnico e traballadoras do centro de día.

Falta de experiencia no traballo coordinado por parte dalgúns dos axentes implicados

A capacidade e experiencia do Plan Comunitario de Teis, no traballo coordinado con todos aqueles axentes con presenza no territorio que se implican no programa.

O feito de que existan outras persoas profesionais interactuando coas persoas participantes (mulleres, maiores e nenos/as) conleva esperar pola súa intervención, as veces cortando os ritmos da propia aprendizaxe

A evolución do programa proporciona un afianzamento das relacións cos recursos de referencia o que facilita e motiva o traballo

Falta de tempo efectivo ou adicación “exclusiva” das profesionais de referencia, o que dificulta a avaliación continuada

O groso do grupo (tanto de mulleres, nenos e nenas e persoas maiores) son de continuidade de edicións anteriores, e moitos dos avances están consolidados en canto a adquisición de hábitos e rutinas de aprendizaxe e desempeño de actividades. Esto facilita moito unha axeitada adaptación das novas incorporacións.

As características do programa obligan a unha gran flexibilidade nas novas incorporacións o que repercute na dínamica adquirida nas clases.

A atención individualizada ás necesidades socieducativas que cada participante demanda, proporciona un trato personalizado e característico.

Ampla gama de necesidades socioeducativas que van desde o coñecemento das grafías ata a lectura comprensiva e ámbitos comunicativos a moi diferentes niveis.

memoria anual 2012 - planteis.org · 2.comisiÓn de saÚde- educaciÓn : integrada polas entidades...

Documents