material osagarria lehen hezkuntza · zikloaren barruan, digestio-aparatua ikasiko dute ikasleek....
TRANSCRIPT
Material osagarria
LEHEN HEZKUNTZA
Litxarreriak
2
HELBURUA
EDUKIAK
Gozoki eta aperitiboen konposizioa.
Litxarreriak eta elikagaien piramidea. Dieta orekatuaren garrantzia.
Gozoki eta aperitiboen gehiegizko kontsumoari lotutako gaixotasunak.
Gozoki eta aperitiboen etiketatzea.
Gozoki eta aperitiboak aukeratzea. Publizitatearen eragina, bilgarri erakargarriak,
oparien promozioa eta abar erosketa-erabakietan.
Kontsumo osasungarriko ohiturak, eta etxean “gozoki osasungarriak” egiteko errezeta
sinpleak.
JARDUERA OSAGARRIAK
AURRETIKO JARDUERAK
1. ZIKLOA
1. Nire litxarreriarik gogokoena
2. ZIKLOA
1. Jarri horren ordez
3. ZIKLOA
1. Osagaiak
GEROKO JARDUERAK
1. ZIKLOA
1. Piramidea
2. Antzekotasunak eta desberdintasunak
2. ZIKLOA
1. Hortzak
2. Edari gozoa
3. ZIKLOA
1. Litxarreriak mintzagai
2. Zer dio etiketak?
Ikasleengan gozoki eta aperitiboen kontsumo arduratsurako jarraibideak sustatzea,
osasunerako kalteak saihesteko.
3
OINARRIZKO GAITASUNEKIKO LOTURA
Zie
ntz
ia-,
tekn
olo
gia–
eta
osasu
n-
ku
ltu
rarako
gait
asu
na
Ikaste
n
ikaste
ko
gait
asu
na
Mate
mati
karako
gait
asu
na
Hiz
ku
ntz
a-
kom
un
ikazio
rako
gait
asu
na
Gait
asu
n d
igit
ala
eta
in
form
azio
aren
trata
erakoa
Giz
arte
rako e
ta
herrit
arta
su
nera
ko g
ait
asu
na
Ku
ltu
ra
hu
man
isti
ko e
ta
arti
sti
korako
gait
asu
na
Norb
eraren
au
ton
om
iarako
eta
ekim
en
erako
gait
asu
na
Nir
e litxarr
eriarik
gogokoena
Pir
am
idea
Osagaia
k
Jarr
i horr
en o
rdez
Antz
ekota
sunak e
ta
desberd
inta
sunak
Hort
zak
Edari g
ozoa
Litxarr
eriak m
intz
agai
Zer
dio
etiketa
k?
4
AURRETIKO JARDUERAK
5
Hasteko, galdera batzuk egin diezazkiekegu ikasleei, gaia zentratzeko eta ikasleen arreta
erakartzeko. Gaiak ikasleen adinaren eta mailaren araberakoak izango dira. Hona hemen
batzuk:
Gustuko al dituzue litxarreriak? Zein duzue gogokoen? Zer iruditzen zaizue,
mota askotakoak edo gutxi daudela?
Zein da litxarrerien osagai nagusia?
Noiz jaten dituzue litxarreriak?
2. ZIKLOA
Tailerraren barruan, litxarrerien osagaiak aipatuko dizkiegu
ikasleei (hala nola koloragarriak eta aromak). Halaber, produktu horiek gehiegi kontsumitzeak dakartzan osasun-arazoak ikusiko ditugu. Gaiaren sarrera gisa, litxarreriarik
gogokoena marraztea proposatuko diegu ikasleei. Minutu bat hartzeko eta zein litxarreria eta nola marratuko duten
pentsatzeko gomendatuko diegu. Ondoren, lau galdera errazi erantzun beharko diete:
Zer koloretakoa da? Nolako forma du?
Zeren zaporea du? Noiz jan ohi duzu?
NIRE LITXARRERIARIK GOGOKOENA (1. fitxa)
1. ZIKLOA
PIRAMIDEA
Jarduera taldean egin daiteke. Ikasleek supermerkatuetako aldizkariak edo katalogoak erabiliko dituzte elikagai mota desberdinak mozteko. Ondoren, irakasleek prestatutako
kartoi mehe batean itsatsiko dituzte (irakasleek 3 eremu dituen piramide bat marraztuko dute kartoi mehean ikasleei eman aurretik). Eremurik handienean, hau da, oinarrian, egunero jan beharreko elikagaiak ipini behar dira. Erdikoan, berriz, astean hainbat alditan
jan beharreko elikagaiak. Eta, azkenik, txikienean edo goikoan, aldizka baino jan behar ez diren elikagaiak, hala nola litxarreriak.
* Zuen kartelak programaren aldizkarian agertzea nahi baduzue, bidali kartelak honako helbide honetara:
Kontsumobide. Done Jakue hiribidea, 11. 01002 VITORIA-GASTEIZ
Honako hau adierazi behar da: “Aldizkaria: Kontsumoko prestakuntza ikastetxeetan”
Halaber, posta elektronikoz bidal ditzakezue: [email protected]
6
3. ZIKLOA
OSAGAIAK
Gozoki eta aperitiboen bilgarri batzuk biltzeko eskatuko diegu ikasleei. Halaber,
litxarreriekin (gozokiekin, gominolekin, “hodeiekin” eta abar) egin beharreko errezetaren bat kontsulta daiteke Interneten. Guztira, 5 produkturen osagaiak aztertu beharko dituzte.
Ikasleek produktu horietan aurkitzen dituzten osagai guztiak idatziko dituzte zerrenda batean. Osagai bat errepikatzen den bakoitzean, marka bat jarri beharko da izenaren
atzean.
Lortutako emaitzak bateratu, eta ondorio batzuk aterako ditugu:
Zein diren litxarrerien osagai nagusiak.
Normalean agertzen diren beste osagai batzuk. Aztertutako produktuen artean, konposizioan gehigarriak dituztenak (aromak, zapore
-indartzaileak, koloragarriak, lodigarriak eta abar).
7
1. fitxa: NIRE LITXARRERIARIK GOGOKOENA
Marraztu hemen zure litxarreriarik gogokoena
Zer koloretakoa da?
Zeren zaporea du?
Nolako forma du?
Noiz jan ohi duzu?
8
GEROKO JARDUERAK
9
1. ZIKLOA
ANTZEKOTASUNAK ETA DESBERDINTASUNAK
Ikasleekin batera, bi elikagai motaren ezaugarriak aztertuko ditugu, fruten eta gozokien ezaugarriak, alegia... Horretarako, irudian agertzen direnen antzeko bi argazki handi
inprimatuko ditugu koloretan, eta arbelean itsatsiko ditugu, bakoitza alde batean.
Ikasleei pixka batean argazkiei erreparatzeko eta bakoitzak zer adierazten duen esateko eskatuko diegu. Ondoren, zer antzekotasun eta desberdintasun dituzten esan beharko
digute. Antzekotasunak eta desberdintasunak arbelean idatziko ditugu. Nolanahi ere, ikasleei denbora eta pistak emango dizkiegu, antzeko ezaugarriak edo ezaugarri
desberdinak eurek aurki ditzaten. Antzekotasunen artean, kolorea azpimarra dezakegu. Bi elikagai mota horiek kolore asko
dituzte, baina fruten kasuan kolorea naturala da, eta gozokien kasuan, berriz, artifiziala. Beste antzekotasun bat zapore gozoa da.
Desberdintasunen artean, adierazi beharra dago fruta egunero jan beharreko elikagai osasungarria dela, eta gozokiak, berriz, aldizka baino jan behar ez direla. Beste
desberdintasun bat ur-kantitatea da; frutekin zukua egin dezakegu, baina gozokiekin ez.
JARRI HORREN ORDEZ (2. fitxa)
2. zikloan, elikadurak gure osasunean duen
garrantzia ikasten dute ikasleek. Elikagaien
gurpila eta elikaduraren piramidea ezagunak
izango dituzte. Oraindik gai horretara iritsi ez
badira, jarduera gai horretarako lehen
hurbilketa bat izan daiteke. Tailerraren
barruan, gozoki eta aperitiboei elikaduraren
piramidean dagokien tokia azalduko zaie ikasleei. Hortaz,
jarduera behar bezala egin duten egiaztatu ahal izango dute.
Era berean, piramidearen oinarrian dauden elikagaiak egunero
jan beharrekoak direla eta goialdean daudenak, berriz, aldizka
baino jan behar ez direla azalduko zaie ikasleei.
10
2. ZIKLOA
HORTZAK (3. fitxa)
Marrazki baten bidez, hortzen egitura aztertuko dugu. Zikloaren barruan, digestio-
aparatua ikasiko dute ikasleek. Hortzek gure elikaduran betetzen duten funtzio garrantzitsua gogoraraziko dugu.
Ondoren, testu labur batek txantxarra zer
den azalduko die ikasleei. Azkenik, irakurritakoaren inguruko
ondorioak ateratzeko eta/edo beste informazio batzuk gogoratzeko eskatuko
diegu ikasleei, hortzen higienearen inguruko aholku baliagarriak eman ahal izateko.
EDARI GOZOA
Haurrek kontsumitu ohi duten litxarreria mota bat edari freskagarri aromatizatua da. Oro har, 100 ml-ko ontzi txikietan merkaturatzen da. Horrelako produktu bat lortu, eta
etiketan agertzen diren osagaiak irakurtzeko eskatuko diogu ikasleren bati. Zerrenda oso antzekoa izango da marka guztietan.
OSAGAIAK: ura, azukrea, azidotzailea (azido zitrikoa), aromak, edulkoratzailea,
kontserbagarria, egonkortzailea, koloragarria.
Osagai horiekin gure edari propioa lantzea proposatuko diegu ikasleei. Horretarako, 100
ml ur, 2 koilarakada azukre, limoi-uraren tanta batzuk (azido zitrikoa duela azalduko zaie)
eta limoi-aroma nahastuko ditugu ontzi batean. Beste ontzi batean, nahasketa bera
prestatuko dugu, baina janarien koloragarri horia gaineratuko diogu. Kontserbagarria eta
egonkortzailea produktuak iraupen handiagoa izateko erabiltzen direla aipatuko dugu,
baina gure kasuan ez da beharrezkoa izango, berehala kontsumituko baitugu.
Ikasleek hiru produktuak probatuko dituzte (erositakoa eta ikasgelan egindako biak), eta
desberdintasunak aipatuko ditugu. Ikusiko dugunez, koloragarriak ez du zaporea aldatzen,
itxura baizik; era horretan, produktua erakargarriagoa da. Hala ere, koloragarri batzuek,
gehiegi kontsumituz gero, arreta-arazoak eragin ditzakete haurrengan.
Halaber, merkataritza-produktuak duen prezioaren eta etxean eginez gero duen kostuaren
arteko aldeaz hitz egingo dugu.
Esperimentua egin ondoren, hortzak garbitzea gomendatuko
diegu ikasleei.
11
3. ZIKLOA
LITXARRERIAK MINTZAGAI
Hizkuntzaren arloan, ikasleek litxarreriei buruzko artikuluren bat bilatuko dute aldizkarietan edo Interneten. Artikulua irakurri eta ulertu ondoren (horretarako, hitz
ezezagunak hiztegian bilatu beharko dira), ahozko azalpen bat prestatu beharko dute ikaskideei artikuluaren edukiaren berri emateko, eta, azkenik, iritzi pertsonala eman beharko dute.
Jarduera bakarka edo 2, 3 edo 4 laguneko taldetan egin daiteke.
ZER DIO ETIKETAK? (4. fitxa)
Elikadura-produktuen etiketak ematen digun informazioa ezagutzea funtsezkoa da kontsumitzailearentzat. Tailerraren barruan, 3. zikloko ikasleek litxarrerien konparazio-
azterketa bat egina izango dute, eta etiketan agertzen diren zenbait daturi erreparatu behar izango zioten. Jarduera hau tailerrean landutakoaren osagarria da. Lehenago ikusitako kontzeptu batzuk berrikusi, eta beste berri batzuk gaineratzen dira. Funtsezko
helburua etiketak ematen duen informazioa produktua kontsumitu behar duenarentzat garrantzitsua dela konturatzea da.
Fitxan, aperitibo baten etiketa agertzen da, zenbait datu adierazita dituela. Eskuinean, zutabe batean, hainbat kontzeptu agertzen dira. Datu bakoitza dagokion kontzeptuarekin
lotu beharko dute ikasleek.
Horrez gain, adibide baten bidez datu horietako bakoitzaren baliagarritasuna azaltzeko eskatuko diegu ikasleei.
12
2. fitxa: JARRI HORREN ORDEZ
Moztu honako 6 elikagai hauek, eta itsatsi elikaduraren piramidean dagokien
lekuan.
Iturria: Elmundo.es
Elikagai bat piramidearen goialdean badago, zer esan nahi du horrek?
13
3. fitxa: HORTZAK
Ipini hortzaren zatiak marrazkian dagokien tokian:
Hezurra
Oia
Esmaltea
Pulpa
Dentina
Nerbioak eta odol-hodiak
Osatu testua eskuinean dituzun hitzekin:
Txantxarra hortzetan egiten den __________ da.
__________ sorrarazten du (hortzetan itsasten den
eta hortzak hondatzen dituen geruza likatsu bat da).
___________ duten elikagai __________ eraginez,
plaka hori are suntsitzaileagoa da. Hortzak zaintzeko,
oso garrantzitsua da hortzak _____________ otordu
bakoitzaren ondoren, gutxienez _________ minutuz.
Azukrea
Garbitzea
Hortz-plakak
Bi
Zuloa
Suntsitzaileagoa
Gozoen
Orain, pentsatu eta idatzi hortzak zaintzeko egin beharreko 3 gauza:
1.
2.
3.
14
4. fitxa: ZER DIO ETIKETAK?
Litxarrerien pakete edo bilgarrietan, produktuaren etiketa agertzen da. Bertan
aurkituko ditugu guri interesatzen zaizkigun datuak.
Lotu irudi bakoitza dagokion kontzeptuarekin:
ENPRESAREN MARKA ETA HELBIDEA
PRODUKTU MOTA
PRODUKTUAREN IZENA
LEHENTASUNEZKO KONTSUMO DATA
PISUA
KONTSERBATZEKO MODUA
OSAGAIAK